CÜMLENİN ÖGELERİCÜMLENİN ÖGELERİ

YÜKLEMYÜKLEM

Annemi, babamı çok Annemi, babamı çok seviyorum.seviyorum.

Ali, okula bisikletle Ali, okula bisikletle gitti.gitti.

Bu türküyü hiç Bu türküyü hiç duymamıştım.duymamıştım.

Derse başlama zili Derse başlama zili çaldı.çaldı.

Sonbahar gelince Sonbahar gelince gezmelisinizgezmelisiniz o yerleri. o yerleri.

Milli kültürü gelecek nesillere aktaran en Milli kültürü gelecek nesillere aktaran en önemli vasıta önemli vasıta dilimizdir.dilimizdir.

İnsanın estetik zevk kazanmasında önemli İnsanın estetik zevk kazanmasında önemli unsurlardan biri de unsurlardan biri de güzel sanatlardırgüzel sanatlardır..

Bir cümlede öznenin yaptığı işi , eylemi Bir cümlede öznenin yaptığı işi , eylemi ya da içinde bulunduğu oluşu zaman ve ya da içinde bulunduğu oluşu zaman ve şahsa bağlı olarak bildiren kelime, şahsa bağlı olarak bildiren kelime, tamlama veya kelime gruplarına tamlama veya kelime gruplarına yüklemyüklem denir. denir.

Yüklem cümlenin en önemli temel Yüklem cümlenin en önemli temel ögesidir.ögesidir.

Bir düşüncenin tam olarak bildirilmesini, Bir düşüncenin tam olarak bildirilmesini, bir anlamın ortaya konmasını sağlar.bir anlamın ortaya konmasını sağlar.

Not :Bir cümle birden çok ögeden Not :Bir cümle birden çok ögeden oluşabileceği gibi tek bir yüklemden de oluşabileceği gibi tek bir yüklemden de oluşabilir.oluşabilir.

* * Ertesi günErtesi gün okulaokula müfettişlermüfettişler gelmiştigelmişti.(C) .(C) * * DüşünüyorumDüşünüyorum (C) (C) * * Güzeldi.Güzeldi. ( C ) ( C )

Not:Her sözcük ya da sözcük grubundan yüklem Not:Her sözcük ya da sözcük grubundan yüklem yapılabilir. yapılabilir.

*Gecenin yalnızlığında sadece seni*Gecenin yalnızlığında sadece seni düşünürüm düşünürüm (fiil) (fiil) *Kasaba halkı meydanda*Kasaba halkı meydanda toplanmıştı toplanmıştı.(fiil).(fiil) *Yaşadığımız günler tıpkı bir rüzgar *Yaşadığımız günler tıpkı bir rüzgar gibiydi.gibiydi.(edat) (edat) *Bu olayların suçlusu *Bu olayların suçlusu odurodur. (zamir). (zamir) *Sabah uyandığında gözleri *Sabah uyandığında gözleri ışıl ışıldıışıl ışıldı.(ikileme).(ikileme) *Konuşmalarına ister istemez *Konuşmalarına ister istemez kulak misafiri oldumkulak misafiri oldum. .

(deyim)(deyim) *Çalışmak *Çalışmak yaşamın bir parçasıdıryaşamın bir parçasıdır. . *Odayı süsleyen şey *Odayı süsleyen şey rengarenk çiçeklerdirrengarenk çiçeklerdir. (sıfat . (sıfat

tamlaması)tamlaması) *Öğrenmenin bir yolu da *Öğrenmenin bir yolu da okumaktır.okumaktır. ( isim) ( isim) *Ali derslerinde çok *Ali derslerinde çok başarılıydı.( isim)başarılıydı.( isim)

Yüklem cümlede sonda bulunur, fakat Yüklem cümlede sonda bulunur, fakat bazı cümlelerde yüklem ortada ya da bazı cümlelerde yüklem ortada ya da başta bulunabilir. başta bulunabilir.

Ali ders Ali ders çalışıyor.( yüklem sonda) (kurallı çalışıyor.( yüklem sonda) (kurallı cümle)cümle)

Ders Ders çalışıyorçalışıyor Ali. Ali.(( yüklem sonda değil) yüklem sonda değil) ( devrik cümle)( devrik cümle)

Cümlede her türlü sözcüğün yüklem Cümlede her türlü sözcüğün yüklem olabileceğini öğrendik. İsim olan sözcükler olabileceğini öğrendik. İsim olan sözcükler de fiil olan sözcükler de yüklem olabilir. de fiil olan sözcükler de yüklem olabilir. Eğer fiil olan bir sözcük yüklem olmuşsa Eğer fiil olan bir sözcük yüklem olmuşsa bu cümle fiil cümlesidir; isim olan bir bu cümle fiil cümlesidir; isim olan bir sözcük yüklem olmuşsa bu cümle isim sözcük yüklem olmuşsa bu cümle isim cümlesidir denir.cümlesidir denir.

Ali Ali okuyor.( yüklem fiil) (fiil cümlesi)okuyor.( yüklem fiil) (fiil cümlesi)

Ali Ali öğrencidir.( yüklem isim) ( isim cümlesi)öğrencidir.( yüklem isim) ( isim cümlesi)

Yüklem cümlelerin temel taşıdır. Bu Yüklem cümlelerin temel taşıdır. Bu sebeple hemen hemen her cümle yüklem sebeple hemen hemen her cümle yüklem alır. Bazı durumlarda cümle yüklem alır. Bazı durumlarda cümle yüklem almayabilir. Bu tür cümlelere almayabilir. Bu tür cümlelere eksiltili eksiltili cümle cümle denir.denir.

Nerden geliyorsun?Nerden geliyorsun?

Okuldan . ( eksiltili cümle)Okuldan . ( eksiltili cümle)

Öge nedir, nasıl oluşur?Öge nedir, nasıl oluşur?

KardeşimKardeşim dündün Ankara’ yaAnkara’ ya trenletrenle gitti.gitti.İşi yapanİşi yapan yapılma zamanı yapılma zamanı yapılma yeriyapılma yeri neyle yapıldığı neyle yapıldığı iş.,iş.,

Ezop Ezop başlangıçtabaşlangıçta bir köleymiş. bir köleymiş.Yargının söz ettiği varlık Yargının söz ettiği varlık yargının değindiği zamanyargının değindiği zaman yargı, yargı,

Cümledeki her bir anlam öbeği ayrı bir Cümledeki her bir anlam öbeği ayrı bir ögeyi oluşturur. Ögeler tek kelimeden ögeyi oluşturur. Ögeler tek kelimeden oluşabileceği gibi birden fazla kelimeden oluşabileceği gibi birden fazla kelimeden de oluşabilir.de oluşabilir.

………………………………………….sahilde …………….dolaştık. .sahilde …………….dolaştık. işiişi ne zaman yaptığıne zaman yaptığı işi kiminle yaptığı işi kiminle yaptığı

Bu sıcak günde …………………… Bu sıcak günde ……………………

işi yapanişi yapan

…………………………………… akın etmiş.akın etmiş.

İşin gerçekleşme yeriİşin gerçekleşme yeri

ÖZNEÖZNE

Kıvırcık saçlı kız babasının elini tutmuştu.Kıvırcık saçlı kız babasının elini tutmuştu.

Gece gündüz demeden çalışan adam Gece gündüz demeden çalışan adam yorulmuştu.yorulmuştu.

Yaşlı adam martıları beslemek için her Yaşlı adam martıları beslemek için her gün sahile inerdi.gün sahile inerdi.

Bir cümlede yüklemin bildirdiği işi , Bir cümlede yüklemin bildirdiği işi , eylemi yapan ya da oluş içinde bulunan eylemi yapan ya da oluş içinde bulunan varlığa varlığa özneözne denir. denir.

Özneyi bulmak için yükleme “Özneyi bulmak için yükleme “NENE”,””,”KİMKİM” ” soruları sorulurYüklemi soruları sorulurYüklemi isimisim olan olan cümlelerde ise “cümlelerde ise “Olan kim, Olan ne?”Olan kim, Olan ne?” soruları sorulur. soruları sorulur.

Ailece bulmaca çözmeyeAilece bulmaca çözmeye meraklıdırlar. meraklıdırlar.

Ben bu yüzden yalnızlığa Ben bu yüzden yalnızlığa hasretimhasretim . .

Güzel gözler tül ardından Güzel gözler tül ardından görünsün.görünsün.Not: Yüklemi isim olan cümlelerde özneyi Not: Yüklemi isim olan cümlelerde özneyi

bulmak için hangi soruları soracağız?bulmak için hangi soruları soracağız?

NOT:Her sözcük ya da sözcük grubu özne NOT:Her sözcük ya da sözcük grubu özne olabilir.olabilir.

*Geçen gün *Geçen gün evin duvarıevin duvarı yıkılmıştıyıkılmıştı.(isim .(isim tamlaması)tamlaması)

*Bahçesinde *Bahçesinde okyanuslarokyanuslar yetişiyorduyetişiyordu.(.(isimisim)) **Derdini söylemeyen kişiDerdini söylemeyen kişi derman derman

bulamazbulamaz.(.(sıfat tamlamasısıfat tamlaması)) **Sana bakmakSana bakmak suya bakmaktırsuya bakmaktır.(.(isim fiilisim fiil)) **OkumakOkumak zihni zihni dinlendirir.dinlendirir.((isim fiilisim fiil))

Bir iş emanet ettik sana.Bir iş emanet ettik sana.

Ali ‘ yi çağırtmış.Ali ‘ yi çağırtmış.

Kumsalda yürüyüş yapıyorlar.Kumsalda yürüyüş yapıyorlar.

Yukarıdaki cümlelerin öznesi nedir?Yukarıdaki cümlelerin öznesi nedir?

GİZLİ ÖZNEGİZLİ ÖZNE

Cümlede doğrudan yer verilmeyen Cümlede doğrudan yer verilmeyen ancak yüklemin aldığı eklerle anlaşılan ancak yüklemin aldığı eklerle anlaşılan öznedir.öznedir.

Geldim . Geldim .

Yazıyı okuyor. Yazıyı okuyor.

Özne-Yüklem UygunluğuÖzne-Yüklem Uygunluğu

Bir cümlenin öznesi tekil ise yüklemi tekil, Bir cümlenin öznesi tekil ise yüklemi tekil, öznesi çoğul ise yüklemi çoğul olmalıdır.öznesi çoğul ise yüklemi çoğul olmalıdır.

ÇocuklarÇocuklar, oyun yerine , oyun yerine koştularkoştular..

AhmetAhmet, şarkı söylemeye, şarkı söylemeye başladı.başladı.

• Uyarı:

Cansız varlıklar, insan dışındaki canlı Cansız varlıklar, insan dışındaki canlı varlıklar, zaman ve eylem adları özne varlıklar, zaman ve eylem adları özne ve çoğul olunca, yüklem tekil ve çoğul olunca, yüklem tekil olmaktadır.olmaktadır.

BağrışmalarBağrışmalar birden birden kesildi.kesildi.

NESNENESNE

Öznenin işi yaparken yararlandığı Öznenin işi yaparken yararlandığı ( işten etkilenen) varlığa nesne ( işten etkilenen) varlığa nesne denir.Nesne öznenin yaptığı işten denir.Nesne öznenin yaptığı işten etkilenen unsurdur.etkilenen unsurdur.

Ali oyuncağı kırdı.Ali oyuncağı kırdı.

Ayakkabılarını çıkardı.Ayakkabılarını çıkardı.

Nesneler hal ekini alıp almamalarına göre Nesneler hal ekini alıp almamalarına göre iki grupta incelenir.iki grupta incelenir.

Belirtili nesne Belirtili nesne Belirtisiz nesneBelirtisiz nesne

BELİRTİLİ NESNE:BELİRTİLİ NESNE:

Nesne belirtme(-i ) hal ekini almışsa Nesne belirtme(-i ) hal ekini almışsa belirtili nesne olur.belirtili nesne olur.

Adam ayakkabılarını çıkardı.Adam ayakkabılarını çıkardı.

(Adamın bu işi yaparken yararlandığı , işten (Adamın bu işi yaparken yararlandığı , işten etkilenen(çıkarılan) varlık ayakkabıdır.)etkilenen(çıkarılan) varlık ayakkabıdır.)

Neyi çıkardı? – ayakkabıyNeyi çıkardı? – ayakkabıyı-belirtili nesneı-belirtili nesne

Parayı veren düdüğü çalar.Parayı veren düdüğü çalar.

Çalar :Çalar :Çalan kim?:Çalan kim?:Neyi çalar?:Neyi çalar?:

Herkes ,bu fıkralarda , bu fıkranın ruhunu Herkes ,bu fıkralarda , bu fıkranın ruhunu teşkil eden fikirlerde kendini,kendi teşkil eden fikirlerde kendini,kendi düşüncelerini bulmuştur.düşüncelerini bulmuştur.

Bulmuştur :Bulmuştur :Bulan kim?:Bulan kim?:Kimi bulmuştur?:Kimi bulmuştur?:Neyi bulmuştur?:Neyi bulmuştur?:

Not : Belirtili nesneyi bulmak için yükleme Not : Belirtili nesneyi bulmak için yükleme ““NEYİ?,KİMİNEYİ?,KİMİ?” sorularından uygun olanını ?” sorularından uygun olanını sorarız. sorarız.

Belirtisiz nesne:Belirtisiz nesne:

Köşedeki adam konuşmacıya soru sordu.Köşedeki adam konuşmacıya soru sordu.

Sordu :Sordu :

Soran kim ?:Soran kim ?:

Ne sordu ?:Ne sordu ?:

Nesne belirtme hal eki(-ı,-i,-u-ü) almazsa Nesne belirtme hal eki(-ı,-i,-u-ü) almazsa belirtisiz nesne olur.belirtisiz nesne olur.

Belirtisiz nesneler yüklemden hemen önce Belirtisiz nesneler yüklemden hemen önce gelir.gelir.

Belirtisiz nesneyi bulmak için yükleme Belirtisiz nesneyi bulmak için yükleme ““NENE” sorusu sorulur. ” sorusu sorulur.

Yaşına göre ağır kitaplar okuyabiliyor.Yaşına göre ağır kitaplar okuyabiliyor.

……………………………………: yüklem: yüklem

……………………kim?kim?

Ne …………………..?Ne …………………..?

DİKKAT!DİKKAT!

Belirtili nesneler yüklemin uzağında Belirtili nesneler yüklemin uzağında olabilir; ama belirtisiz nesneler yüklemin olabilir; ama belirtisiz nesneler yüklemin hemen önünde olmalıdır:hemen önünde olmalıdır:

Tabloyu duvara çocuk astı.Tabloyu duvara çocuk astı.

Çocuk , duvara tablo astı.Çocuk , duvara tablo astı.

DOLAYLI TÜMLEÇDOLAYLI TÜMLEÇ

Bir bardak suyu tencereye döktü. Bir bardak suyu tencereye döktü. ( Neye?)( Neye?)Konuşmacılar İstanbul’ a geldi. Konuşmacılar İstanbul’ a geldi. ( Nereye?)( Nereye?)Kitabı arkadaşına verdiKitabı arkadaşına verdi.( Kime?).( Kime?)Öğrencilerin dördüne soru sorduÖğrencilerin dördüne soru sordu..

(Kaçına?)(Kaçına?)

Mendilini çantasında taşıdıMendilini çantasında taşıdı.( Neyde?).( Neyde?)Misafiri oturma odasında ağırladıMisafiri oturma odasında ağırladı..

(Nerede?)(Nerede?)Bazı evrakları arkadaşında kalmış.Bazı evrakları arkadaşında kalmış.

((Kimde?)Kimde?)Salondakilerin beşinde kulaklık vardı.Salondakilerin beşinde kulaklık vardı.( Kaçında?)( Kaçında?)Tornavidayı yukarıdakine uzattı. Tornavidayı yukarıdakine uzattı. ( Hangisine?)( Hangisine?)

Kimlik kartını cüzdanından çıkardı. Kimlik kartını cüzdanından çıkardı.

( Nereden?)( Nereden?)Gece yarısı Ankara’ dan döndü.Gece yarısı Ankara’ dan döndü.

( Nereden?)( Nereden?)Kalem ucunu arkadaşından istedi.Kalem ucunu arkadaşından istedi.

( Kimden?)( Kimden?)Güreşte diğer üçünden daha iyiydi.Güreşte diğer üçünden daha iyiydi.

(Kaçından?)(Kaçından?)

Dolaylı tümleç, yüklemin yeri hakkında Dolaylı tümleç, yüklemin yeri hakkında bildi veren anlam öbekleridir. Bunu , bildi veren anlam öbekleridir. Bunu , yönelerek , bulunarak veya ayrılarak yönelerek , bulunarak veya ayrılarak belirtebilir. Dolayısıyla belirtebilir. Dolayısıyla bu öge isminbu öge ismin “ “ –e,-–e,-de,-den” hal ekleriylede,-den” hal ekleriyle ilgilidir. ilgilidir.

NeNeNereNereKimKimKaçıKaçıHangisi Hangisi

-e

-de

-den

NEYE , NEYDE , NEYDEN , NEREYE , NEREDEN , KİME , KİMDE , KİMDEN , KAÇINA , KAÇINDA , KAÇINDAN , HANGİSİNE , HANGİSİNDEN

Zarf Tümleci ( Zarf Tamlayıcısı)Zarf Tümleci ( Zarf Tamlayıcısı)

Elindeki taşı denize hızla fırlattı.Elindeki taşı denize hızla fırlattı.Fırlattı:Fırlattı:Fırlatan kim:Fırlatan kim:Nereye fırlattı:Nereye fırlattı:Nasıl fırlattı :Nasıl fırlattı :

Heyecanla içeri girdi.( Nasıl?)Heyecanla içeri girdi.( Nasıl?)

On iki buçukta buluşuruz. (Ne zaman?)On iki buçukta buluşuruz. (Ne zaman?)

Adam yukarı çıktı.( Nereye?)Adam yukarı çıktı.( Nereye?)

Çantayı almak için eğildi.(Niçin?)Çantayı almak için eğildi.(Niçin?)

Buraya otobüsle çıktık.( Neyle?)Buraya otobüsle çıktık.( Neyle?)

Gezmeye teyzemle çıktı.(Kiminle?)Gezmeye teyzemle çıktı.(Kiminle?)

Yarışmaya ikisiyle katıldık.(Kaçıyla?)Yarışmaya ikisiyle katıldık.(Kaçıyla?)

Zarf tümleci , yüklemin Zarf tümleci , yüklemin durumu,zamanı,miktarı,yönü,sebebi ve durumu,zamanı,miktarı,yönü,sebebi ve yardımcı unsurlarıyardımcı unsurları hakkında bilgi veren hakkında bilgi veren anlam öbekleridir. Zarf tümlecini bulmak anlam öbekleridir. Zarf tümlecini bulmak için yükleme için yükleme nasıl , ne zaman ,nere, ne nasıl , ne zaman ,nere, ne kadar, neden,ne,niçin,neyle, kadar, neden,ne,niçin,neyle, kiminle,kaçıyla,hangisiylekiminle,kaçıyla,hangisiyle sorularından sorularından uygun olanı sorarız.uygun olanı sorarız.

DİKKAT!!!DİKKAT!!!

İleriyi gördü.İleriyi gördü.

İleriye gitti.İleriye gitti.

İleri atıldı.İleri atıldı.

Yön bildiren kelimeler “-i” hal eki alırsa Yön bildiren kelimeler “-i” hal eki alırsa belirtili nesne, “-e,-de,-den” alırsa dolaylı belirtili nesne, “-e,-de,-den” alırsa dolaylı tümleç, hiç ek almazsa zarf tümleci olur.tümleç, hiç ek almazsa zarf tümleci olur.

Örnekler :Örnekler :

Konuyla ilgili notlar:Konuyla ilgili notlar:

1.1. Eksiltili cümlelerin ögesi olmaz. Çünkü Eksiltili cümlelerin ögesi olmaz. Çünkü yüklemi olmayan bir ifadenin diğer yüklemi olmayan bir ifadenin diğer ögeleri de anlam kazanamaz. Fakat ögeleri de anlam kazanamaz. Fakat metin içinde eksiltili cümlenin , önceki metin içinde eksiltili cümlenin , önceki cümleyle anlam bağı varsa onunla cümleyle anlam bağı varsa onunla değerlendirilir.değerlendirilir.

Eve gelmişti. Hatıra dolu eve…Eve gelmişti. Hatıra dolu eve…

2.2. Ara sözler eğer cümle kalıbında ise Ara sözler eğer cümle kalıbında ise herhangi bir öge sayılmaz. Cümle dışı herhangi bir öge sayılmaz. Cümle dışı unsur olarak kabul edilir.unsur olarak kabul edilir.

Adamın Adamın kalbi,korktuğundan olmalıkalbi,korktuğundan olmalı, hızla , hızla atıyordu.atıyordu.

Eğer istersen-Eğer istersen-aslında aslında iistemediğini biliyorumstemediğini biliyorum--bizimle gelebilirsin.bizimle gelebilirsin.

Ara sözler cümle kalıbında değil de söz Ara sözler cümle kalıbında değil de söz kalıbında ise kendinden öncei ifadenin kalıbında ise kendinden öncei ifadenin açıklayıcısı konumunda oldukları için açıklayıcısı konumunda oldukları için onunla aynı ögede olurlar. onunla aynı ögede olurlar.

Ahmet ‘ i –eski dostumu-Ahmet ‘ i –eski dostumu- asla unutamam. asla unutamam. Manisa ,doğduğum yerManisa ,doğduğum yer, aklıma geldi., aklıma geldi.

3- 3- Bazen bir cümle içinde birden fazla Bazen bir cümle içinde birden fazla yüklem olabilir. Buna sıralı cümle deniz. yüklem olabilir. Buna sıralı cümle deniz. Bu tür cümlelerde bazı ögelerde ortaklık Bu tür cümlelerde bazı ögelerde ortaklık olabilir.olabilir.

Adam ayağa kalktı ve konuşmaya başladı.Adam ayağa kalktı ve konuşmaya başladı.

4- 4- Soru kelimeleriyle yapılmış soru Soru kelimeleriyle yapılmış soru cümlelerinde , soru kelimesinin ögesi cümlelerinde , soru kelimesinin ögesi cevap verdiği ögeyle aynıdır.cevap verdiği ögeyle aynıdır.

Nereye gidiyorsunuz? Eve gidiyoruz .Nereye gidiyorsunuz? Eve gidiyoruz .

Kim cevaplayacak? Ben cevaplayacağım.Kim cevaplayacak? Ben cevaplayacağım.

5-5- Yüklemi fiil olan cümlelerde vurgu, Yüklemi fiil olan cümlelerde vurgu, yüklemden önceki ögededir. Yüklemi isim yüklemden önceki ögededir. Yüklemi isim olan cümlelerde isi vurgu yüklemin olan cümlelerde isi vurgu yüklemin kendisindedir.kendisindedir.

Size yarın akşam geleceğiz.Size yarın akşam geleceğiz.

En sevdiğim roman Çanakkale Mahşeri’dir.En sevdiğim roman Çanakkale Mahşeri’dir.

6-6- Bağlaçlar, ünlemler ve seslenme sözleri Bağlaçlar, ünlemler ve seslenme sözleri eğer bir ögenin içinde yer almıyorsa cümle eğer bir ögenin içinde yer almıyorsa cümle dışı unsur kabul edilir.dışı unsur kabul edilir.

Size uğradık Size uğradık amaama siz evde yoktunuz. siz evde yoktunuz.

HeyHey, nereye gidiyorsun?, nereye gidiyorsun?

Not:Not:

Önce yüklem , sonra özne , sonra da diğer Önce yüklem , sonra özne , sonra da diğer ögeler bulunur.ögeler bulunur.

Sorular sadece yükleme sorulur.Sorular sadece yükleme sorulur.Yüklem olmayan eylemsilere kesinlikleYüklem olmayan eylemsilere kesinlikle

soru sorulmaz .soru sorulmaz .Söz grupları kesinlikle bölünmez.Söz grupları kesinlikle bölünmez.