doi: 10.14456/jms.2015.26...

จากอนเดยสเอเชยตะวนออกเฉยงใต :

การเดนทางของพระพฆเนศ1

From India to Southeast Asia: The Journey of the Lord Ganesha

ฐตรตน เวทยศรยานนทa*2 วยทธ จ�ารสพนธb และ สมศกด ศรสนตสขc

Titiratana Wetsiriyanana*, Viyouth Chamruspanthb and Somsak Srisontisukc

abcDepartment of Sociology and Anthropology, Faculty of Humanities and Social Sciences, Khon Kaen University, Khon Kaen 40002, Thailand

*Corresponding author. Email: [email protected]

AbstractLord Ganesha is one of the most influencial figure of Hinduism god which in Thailand, has a growing belief and faith. It is doubt that how the belief in Lord Ganesha has been evolved in Thailand. This research has been written on document analysis on how to answer the question of faith. There are events and historical links of relationship between Indians and Southeast Asians while they were on the ancient trade route (Spice Trading Route). Also, they carried with them such belief based on two reasons (1) Personal reasons: war feeling, fortune finding, sailing knowledge and skills development, (2) Social reasons: trading and evangelism). Upon they entered the region with belief, the native Southeast Asians had adapted and manipulated belief in Lord Ganesha according to social context and culture where the belief had reached.

Keywords: Lord Ganesha, belief, Southeast Asia

บทคดยอจากกระแสความเชอความศรทธาพระพฆเนศเทพเจาองคส�าคญในศาสนาพราหมณของ ชาวอนเดยทก�าลงเกดขนในสงคมไทยขณะน ท�าใหเกดขอสงสยวาความเชอพระพฆเนศ 1 บทความน เป นสวนหนงของวทยานพนธ หลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาสงคมวทยา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ซงไดรบทนสนบสนนการท�าวจยจากส�านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.)2 นกวจย ศนยวจยพหลกษณสงคมลมน�าโขง คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

Journal of Mekong Societies Vol.11 No.3 September-December 2015 pp. 127-151

doi: 10.14456/jms.2015.26

128 Journal of Mekong Societies

Vol.11 No.3 September-December 2015

เกดขนมาไดอยางไร ดงนน บทความชนนจงถกเขยนขนมาดวยการวจยเอกสารเพอแกะรอยและคนหาค�าตอบใหกบขอสงสยดงกลาว ท�าใหเหนภาพความเชอมโยงของประวตศาสตรและความสมพนธของผคนสองดนแดนระหวางชาวอนเดย กบผคนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต บนเสนทางการคาโบราณ(เสนทางการคาเครองเทศ) โดยมปจจยทท�าใหชาวอนเดยไดน�าเอาความเชอพระพฆเนศออกเดนทางจากอนเดยมงสเอเชยตะวนออกเฉยงใต พบวา มความเกยวเนองกบความจ�าเปนสวนตว (การหนภยสงคราม การแสวงโชค และการพฒนาความรและทกษะในการเดนเรอ) และความจ�าเปนทางสงคม (การคา และ การเผยแพรศาสนา) ผานเสนทางการคาดงกลาว เมอความเชอพระพฆเนศไดเดนทางมาถงดนแดนแถบน ความเชอนกไดถกผคนในทองถนเอเชยตะวนออกเฉยงใตปรบ เสรม และปรงแตงใหสอดคลองกบบรบททางสงคมและวฒนธรรมทความเชอพระพฆเนศเดนทางไปถง

ค�ำส�ำคญ: พระพฆเนศ ความเชอ เอเชยตะวนออกเฉยงใต

บทน�ำ

เมอมนษยตองเผชญกบสงทเกนความสามารถในการจดการ มนษยจะพง

อ�านาจเหนอธรรมชาต เพอชวยบรรเทาความหวนวตก ขณะนโลกาภวตนท�าให

สงคมเกดการเปลยนแปลงอยางเขมขนในทกๆ ดาน ความไมแนนอนของสงคมท

เกดขนอยางมากมาย สงผลใหมนษยมองหาสงทจะมาชวยรบมอกบการเปลยนแปลง

ดงกลาว ความเชอในอ�านาจเหนอธรรมชาตไดถกน�ามาใชเปนเครองมอชวยในการ

เผชญหนากบการเปลยนแปลงทเกดขน ความเชอหลายๆ สวนจงปรากฏตวขนใน

สงคมไทยเปนระยะๆ จนเกดเปนกระแสความเชอความศรทธาในองคเทพตางๆ

เรอยมา โดยมความเชอวาอ�านาจเหนอธรรมชาตสามารถชวยแกปญหาตางๆ

ใหกบตนได หากสบคนลกลงไปจะพบวา ความเชอมอทธพลตอความคด ทศนคต

และคานยมตอผนบถอ เมอพจารณาความเชอในสงคมพบวามภาพทนาสนใจ

เกยวกบความเชอสามภาพ คอ ภาพแรก ภาพของความเชอทมอยมากมายใน

ทกสอรอบตวเรา แสดงใหเหนวาความเชอมอทธพลมความส�าคญควรคาแก

การแสวงหาความรในแงของความเปนจรง ภาพทสอง ภาพของธรกจ ความเชอท

มงในเชงสญญะ เชน ความร�ารวย ความมนคง ความปลอดภย และความส�าเรจ

จากอนเดยสเอเชยตะวนออกเฉยงใต : การเดนทางของพระพฆเนศ 129


เปนตน พบวาการฝงมายาคตเหลานเขาไปในจตใจของคนจะท�าใหเกดการขายท

ไมมวนสนสด และภาพสดทาย ภาพการตอกย�ามายาคตลงไปในวถชวตประจ�าวน

ของผคนผานสอโทรทศน สงพมพ เกมโชว การโฆษณาสนคาทางโทรศพท ฯลฯ

สงผลใหธรกจทเกยวกบความเชอกลายเปนธรกจทนาจบตามองทสดวงการหนง

สงคมไทยในขณะนความเชอพระพฆเนศก�าลงเปนทกลาวขานอยางกวางขวาง

มประชาชนจ�านวนมากใหการนบถอ คนไทยสวนใหญรจกพระพฆเนศมานานแลว

ในฐานะเทพเจาแหงศลปวทยาการหรอเทพเจาแหงความส�าเรจ เปนหนงใน

ความเชอดงเดมทมอยในสงคมไทย พระพฆเนศมรปลกษณะโดดเดน คอ มกายเปน

มนษย มเศยรเปนชาง และทรงหนเปนพาหนะ ความเชอพระพฆเนศมความ

แตกตางจากความเชอในเทพเจาองคอนๆ กลาวคอ พระพฆเนศมสถานะ ชาตก�าเนด

ลกษณะทางกายภาพ และฤทธธานภาพทครอบคลมความปรารถนาของผคนในทกๆ

ดาน และการบชาพระพฆเนศเปนการท�าเพอใหเกดการหยงร เกดปญญา เพอขอ

อ�านาจในการขจดอปสรรคทงปวง และเปนสญลกษณแหงความเปนศรมงคล

ความอดมสมบรณ เปนเทพเจาภตผปศาจ ตลอดจนเปนอ�านาจแหงความเปนทรก

เปนตน

จำกอนเดย

ประเทศอนเดยเปนแหลงก�าเนดอารยธรรมแหงหนงของโลก เมอศกษา

เกยวกบประเทศอนเดยจะพบค�าสามค�าทมกปรากฏอยในงานเอกสารต�าราตางๆ

คอ ค�าวา อนเดย ชมพทวป และภารตะ Satjaweerawan (1979) แสดงค�าอธบาย

ไววา “อนเดย” เปนค�าทไดมาจากภาษาสนสฤตวา สนธ (Sindhu) และสนธ เปนชอ

ของแมน�าส�าคญทเปนบอเกดวฒนธรรมของชาวอนเดย เนองจากชาวเปอรเซย

ออกเสยง S ไมชด จงเปลยนตวอกษร S เปน H และมการเรยกชอดนแดนแถบนวา

Hindu หรอ Hidu ในกาลตอมา ชาวกรกไดตด H ออก และแผลงเปน Hindos

ภายหลงเปน Indus และ India ตามล�าดบ ในระยะแรกชอนเปนค�าเรยกทใชเรยก

เฉพาะดนแดนบรเวณลมน�าสนธเทานน ตอมาจงใชเรยกประเทศอนเดยทงหมด



สวนค�าวา “ชมพทวป” เปนค�าทถกน�ามาใชเรยกชอประเทศอนเดยในสมยโบราณท

ปรากฏอยในคมภรทางพระพทธศาสนาดวยถอวาเปนทวปหนง ซงประกอบดวย

ดนแดนตางๆ คอ อนเดย ปากสถาน (ปากสถานตะวนออก) ศรลงกา บงคลาเทศ

และรฐเลกๆ แถบเชงเขาหมาลย ไดแก เนปาล สกขม และภฏาน (Wongthamma,

1992: 13) และค�าวา “ภารตะ” เปนค�าทชาวอนเดยนยมใชเรยกตนเองวา

“ภารตวรรษ” (ทอยของชาวภารตะ) ค�าวา ภารตะ มาจากค�าวา ภรตะ ชอของกษตรย

ตนพระวงศของพวกเการพและปาณฑพ ซงท�าสงครามกนจนเกดเปนมหากาพย

ชอมหาภารตะนนเอง (Saenburan, 2004: 8)

ประเทศอนเดยตงอยในทวปเอเชยใต ทศเหนอและทศตะวนออกเฉยงเหนอ

มทวเขาหมาลยขวางอย ทศตะวนออกและทศตะวนตกเปนฝงทะเลซงมทวเขากน

อยทางดานหลง ทศตะวนตกเฉยงเหนอมชองเขาซงชาวอนเดยนยมตดตอกบโลก

ภายนอก และทางนเองทชาวตางชาตไดอพยพหรอบกรกลงมา ในประเทศอนเดย

สวนทางฝงทะเลมกใชเปนทางเผยแพรอทธพลของอารยธรรมอนเดยออกไปส

ภายนอก ชาวอนเดยมการเผยแพรอารยธรรมของตนใหแพรหลายไปยงภมภาคของ

เอเชยตะวนออกเฉยงใตและเอเชยใตโดยรวม ราวหนงพนปกอนพทธกาลกลมชน

ชาวอารยนไดเดนทางอพยพเขามาลงหลกปกฐานในผนดนแหงน และไดน�าศาสนา

พระเวท (ศาสนาทเคารพบชาเทวดาและธรรมชาต ไมมการท�ารปเคารพเนองจาก

ชาวอารยนอพยพเคลอนยายทอยอยเสมอ) เขามาดวย โดยน�ามาผสมผสานกบ

ความเชอดงเดมของชนพนเมอง (ชาวดราวเดยน) ซงมมากอนและพฒนาเปนศาสนา

พราหมณในทสด โดยเชอวาพระเปนเจาเปนผสรางโลก สรางสงมชวตทงปวง โดย

มเทพเจาสงสด 3 พระองค ไดแก พระพรหม เปนผสรางโลก พระศวะ เปนผท�าลาย

และพระนารายณ เปนผปกปองรกษาโลก (Chokmukda, 2011: 24)

คตควำมเชอในเรองเทพเจำของชำวอนเดย

ศาสนาพราหมณถอก�าเนดและสบทอดมาเปนเวลายาวนานในอนเดย

จนกระทงถงปจจบน ชาวอนเดยมวถชวตทมความผกพนกบความเชอและศาสนา



เปนอยางยง Jermsawat (1980) เสนอไววา ปจจยส�าคญในการครองชวตของ

ชาวอนเดยคอความเชอในศาสนา พธกรรมศาสนกจ การสงเวยบชา รวมทง

การสรางสงกอสรางปชนยสถาน ลวนท�าไปเพออทศใหพระเปนเจาในศาสนา

และเปนหนาททตองปฏบตดวยความศรทธา เพอประโยชนในความสข ความเจรญ

กาวหนา และความโชคดใหแกตนและผอนทงในขณะทมชวตอยและสนอายขย

ไปแลว ดงนน ศาสนาในอนเดยจงเปรยบเสมอนโครงสรางทส�าคญทสดของสงคม

อนเดย เสมอนเปนหวใจหรอสงทมอทธพลสงสดครอบคลมจตใจของชาวอนเดย

ตงแตโบราณตราบจนปจจบน

Kasemsan na Ayuthya (2003) ใหค�าอธบายเพมวา พระเจาสงสดใน

ศาสนาพราหมณ คอ “พระปรมาตมน” ไมมตวตน ไมมรปราง เมอพระปรมาตมนม

ความประสงคจะสรางโลก จงเกดเปนภาวะ มอาการ เรยกวา “สาการภาพ” มสามรป

(ตรยรป) ไดแก พระพรหม พระศวะ และพระนารายณ ผนบถอศาสนาพราหมณ

มความเชอวามเทพเจาประจ�าอยในสงของทกๆ สง ผนบถอสามารถมอสรภาพ

ในการนบถอและการจนตนาการทางเทวรป โดยยดถอรวมกนในเรองของเอกภาพ

ในพหภาพ หมายถง การมเทพเจาองคเดยวในรปรางทแตกตางกนท�าใหศาสนา

พราหมณมเทพเจาเปนจ�านวนมากและเพมขนเรอยๆ ทงนในคมภรปราณะแสดงไว

วามเทพเจา 330,000,000 องค ซงมรปรางตางกน ชอตางกน หนาทตางกน แตม

วญญาณเดยวกน คอ พระปรมาตมนสงสด มหลกวาเทพเจาทงหลายเปนสวนหนง

ของพระปรมาตมน ถอกนวามเอกภาพในพหภาค คอ มเทพเจาองคเดยวในราง

ตางๆ เปนตน

เนองดวยศาสนาพราหมณมเทพเจาจ�านวนมากจงมการจดล�าดบชน

เทพเจาทส�าคญ แสดงไวในงานของ Wattanamahath (2005) วาประกอบดวย

พระเปนเจา (มหาเทพ) เทพเจาชนผใหญ และเทพเจาชนผนอย ดงน พระเปนเจำ

ไดแก พระพรหม พระศวะ และพระนารายณ เทพเจำชนผใหญ ไดแก พระอนทร

พระพฆเนศ พระวรณ พระวาย พระอคน พระกามเทพ พระวศวกรรม และพระคงคา

และ เทพชนผนอย ไดแก พระนารท คนธรรพ อปสร กนนร กนนร ครฑ และนาค

เปนตน



การบชาเทพเจาในอนเดยตองเรมบชาพระพฆเนศกอนเปนล�าดบแรก จากนนจงท�าการบชาเทพเจาองคอนๆ ตามล�าดบ Wright (2005) ใหขอคดเหน เกยวกบสาเหตทชาวอนเดยตองท�าการบชาพระพฆเนศกอนเปนล�าดบแรกวา พระพฆเนศเปนเทพเจาทมอายเกาแกกวาเทพเจาองคอนๆ กลาวคอ เมอครงกอนพทธกาลชาวอนเดยโบราณม 3 ชนชาตใหญทประสมประสานกน ไดแก ชำวมนดะ (พดภาษาตระกลมอญ-เขมร) เปนชนกลมนอยทกระจดกระจายทวอนเดย ชำวทมฬ (พดภาษาฑราวทยน) และพวกหลงสดคอ ชำวอำรยน (พดภาษาอนโด-ยโรเปยน) เชอกนวาชาวมนดะนบถอชางปาและจบชางมาเลยง กอนใคร ตอมาเมอชาวทมฬและชาวอารยนเขามาตามล�าดบกมการนบถอ เจาสมงไพรทมหวเปนชางของชาวพนเมองไวดวย เมอศาสนาฮนดตงมนในอนเดยแลวชาวอนเดยกหนมานบถอพระอศวรและพระนารายณเปนใหญ แตพวกเขากยนดไหวพระพฆเนศกอน ทงนเพราะพระองคอยคกบชนพนเมองมากอนทเทพเจา องคอนๆ จะเขามาเปนใหญในดนแดนอนเดยนนเอง

สวนต�านานเกยวกบก�าเนดแหงพระพฆเนศ กลาวกนวา พระองคทรงเปนพระโอรสของมหาเทพ คอ พระศวะและพระแมอมา มพระเชษฐาคอพระสกนทกมาร พระพฆเนศมเทวลกษณะทโดดเดน คอ ทรงมรปกายอยางมนษย พระวรกาย อวบอวน มเศยรเปนชาง มงาเดยว มสกรหรอหกกร (จ�านวนพระกรขนอยกบปางนนๆ) ทรงถอขอชาง เชอกบาศก งาชาง และชามขนมโมทกะ มงเปนสายสงวาล ในจตรกรรมอนเดยจะมการเขยนเครองหมายเสนตรง 3 เสนไวทกลางพระนลาฏ (หนาผาก) ซงเปนสญลกษณของลทธไศวนกาย ทรงมเทพพาหนะเปนหน (มสกะ) คมภรบางฉบบกลาววาพระองคทรงมพระชายา 2 องค คอ นางสทธและนางพทธ และมโอรส 2 องค คอ ลาภ (เกดจากนางพทธ) และเกษม (เกดจากนางสทธ)

ศาสนาพราหมณประกอบดวยลทธยอยจ�านวนมาก ลทธใหญทรจกกนทวไปม 6 ลทธ ประกอบดวย ไวษณะวะ (Vaisanavas) ไศวะ (Shaivas) ศกตะ (Saktas) คาณปตยะ (Ganpatayas) เสารปถะ (Saurapathas) และสมารถะ (Smarthas) โดยเฉพาะอยางยงลทธคาณปตยะ คอ ลทธทนบถอพระพฆเนศเปนเทพเจาสงสด ซงประกอบดวยนกายยอยอก 6 นกาย แตละนกายจะมรปแบบและ

บทสวด “มนตร” ทแตกตางกนไป (Kachacheewa, 1988: 15)



Thongpan (2010) ใหค�าอธบายเพมเตมวา พระพฆเนศเปนเทพเจาแหงการศกษาเลาเรยน เปนเทพเจาแหงความอดมสมบรณ และทส�าคญคอ เปนเทพเจาผขจดอปสรรค ชาวอนเดยนยมน�ารปพระพฆเนศตดไวทดานบนของประตบาน หนารานคาทวไป โดยนบถอวาเปนเทพเจาประจ�าบานทตองบชาทกเชาเปน อนดบแรก ในศาสนาเชนและพทธศาสนามการรบเอาพระพฆเนศเขามาเปนเทพเจา องคหนงในศาสนาของตนดวย พระพฆเนศจงเปนเทพเจาทมผ เคารพนบถอ ตางลทธมากทสด พระองคทรงเปน “เทพเจาสากล” (Universal God) สาเหตทพระองคมชอเสยงมากมาย เนองมาจากการเปนเทพเจาแหงอปสรรค ผสามารถสรางอปสรรคใหเกดขนแกมนษย สตว เทวดา และมารรายตางๆ ขณะเดยวกน กสามารถขจดอปสรรคทงปวงได พระพฆเนศจงถกยกยองใหเปนเทพเจาในดานตางๆ มากมาย เชน เทพเจาแหงความฉลาดรอบร เทพเจาแหงศลปวทยาการ เทพเจาแหงอกษรศาสตรการประพนธ เทพเจาประจ�าหมบาน ประจ�าเรอน เทพเจาแหงการเกบเกยวประทานความอดมสมบรณ เทพเจาคมครองปองกนขดขวาง สงชวรายทงปวง นอกจากน Indarwooth (n.d.) กลาวไววา พระพฆเนศเปนเทพเจาส�าคญ ในทกหมบานจะตองมรปปนไวสกการบชาจะประดษฐานในวดหรอไมกได ทหนาประตเมองหรอปอมตางๆ จะมรปพระพฆเนศประดษฐานไวหนาประตทางเขาศาสนสถานในลทธไศวะนกายจะตองมรปพระพฆเนศประดษฐานไวทางขวามอเสมอไปหรอบางทกประดษฐานไวในหอทสรางแยกออกไปตางหาก สวนมากจะอยทางทศตะวนตก เปนตน

เหตใดพระพฆเนศจงเดนทำงออกจำกดนแดนของพระองค

ในการคนควาประวตความเปนมาของพระพฆเนศนน ค�าถามในใจทเปนฉนวนความคดท�าใหเกดบทความชนนขนมาคอ ท�าไมพระพฆเนศจงไดปรากฏตวอยในวฒนธรรมทหลากหลายในดนแดนตางๆ ของเอเชยตะวนออกเฉยงใต จากการศกษาเอกสารตางๆ ทเกยวของ พบวา ปจจยทท�าใหชาวอนเดยน�าเอาความเชอ พระพฆเนศออกเดนทางจากอนเดยมงสเอเชยตะวนออกเฉยงใตมความเกยวเนอง

กบความจ�าเปนสวนตวและความจ�าเปนทางสงคม มรายละเอยด ดงน



1. ความจ�าเปนสวนตว พบวา เหตจงใจใหชาวอนเดยออกเดนทางจาก

ผนแผนดนมาตภม ไดแก การหนภยสงคราม การแสวงหาโชค และการพฒนา

ความรและทกษะในการเดนเรอ ดงน

1) การหนภยสงคราม ภาวะสงครามในอนเดย เชน ในชวงระหวาง

ทพระเจาอโศกมหาราชรกรานแควนกลงคะ ราวพทธศตวรรษท 3 ผลจากสงคราม

ครงนท�าใหมผคนลมตายและถกจบเปนเชลย ยงสงผลใหชาวอนเดยจ�านวนมากตอง

หลบหนภยสงครามโดยลงเรอหลายรอยล�า บางกลมกออกเดนทางมายงสวรรณภม

สวนบางกลมกเลยไปทางหมเกาะชวา หลงจากนนพระเจากนษกะกไดท�าสงคราม

จากตอนบนของอนเดยมงสทราบลมแมน�าสนธ การรกรานดงกลาวมผลท�าให

พระราชวงศ ขนนาง และผคนตางๆ ในแควนทถกรกรานพากนอพยพหลบหนมา

ตงถนฐานในเอเชยตะวนออกเฉยงใตดวย

นอกจากนงานของ Chinnak (2001) ไดเสนอปจจยส�าคญ 2 ปจจย คอ

ปจจยภายนอกและปจจยภายในของประเทศอนเดยทสงผลใหชาวอนเดยตอง

เดนทางออกมานอกประเทศ ดงน

ปจจยภายนอก ประวตศาสตรอนเดยสะทอนใหเหนวาความอดมสมบรณ

ของทรพยากรในดนแดนแหงนไดดงดดผคนจากภายนอกใหหมนเวยนกนเขามา

ครอบครองและมอทธพลเหนอดนแดน อนมงคงดวยทรพยากรแหงน แรกเรม คอ

ชาวอารยน ตอมาชาวกรกน�าโดยพระเจาอเลกซานเดอรมหาราชแหงมาซโดเนยได

ยกทพเขามารกรานและครอบครองดนแดนบางสวน อกสองศตวรรษถดมา พระเจา

ไซรสชาวเปอรเซยกแผอทธพลเขามาในหลายพนทของอนเดย ตอมาชาวฮนและ

ชาวมสลมกไดรกรานเขามา นบตงแตชาวอารยนไดแผอทธพลเขามาในอนเดยและ

สรางรากฐานความคดทส�าคญใหแกชนพนเมอง คอ ศาสนาฮนด ซงเปนเครองมอ

ส�าคญในการปกครองชนพนเมอง เมอชนกลมตางๆ เขามารกรานอนเดยสงผลให

ศาสนาฮนดเกดความไมมนคง (Chokmukda, 2011: 39) ในชวงเวลาทชนกลมตางๆ

เขามาแสดงแสนยานภาพสงผลใหชาวอนเดยสองกลม คอ กลมแรก กลมผศรทธา

และนบถอศาสนาฮนด และกลมทสอง กลมพราหมณผท�าหนาทส�าคญในการ

ประกอบพธกรรมตางๆ ของศาสนาฮนดบางสวนตองอพยพออกจากอนเดย



เพอความปลอดภยในชวตความเปนอย พวกเขาจงน�าความเชอทางศาสนาตดตว

มาพรอมๆ กบการรอนแรมหาทพกพงในดนแดนแหงความหวงแหงใหมดวย

(Suwanwong, 1996: 28)

ปจจยภายใน พบวา การปกครองของอนเดยโบราณ บางรฐปกครอง

แบบราชาธปไตย บางรฐปกครองแบบสาธารณรฐ ทงนมการแยงชงความเปนใหญ

ระหวางรฐราชาธปไตยกบรฐสาธารณรฐเรอยมา สภาวะสงครามภายในประเทศ

สงผลกระทบตอการด�าเนนชวตของชาวอนเดย การอพยพเคลอนยายของ

ชาวอนเดยจากมาตภมเพอแสวงหาดนแดนอนสงบสขจงเกดขนหลายครงหลายครา

(Chokmukda, 2011) นอกจากนยงมการชวงชงอ�านาจภายในกลมชนชาวอารยน

ดวยกนเอง คอ กลมคนในวรรณะพราหมณและวรรณะกษตรยมการแยงชงพนท

ความศรทธาของชนพนเมองในฐานะผปกครองประเทศ อ�านาจของกษตรยนาจะ

เปนอ�านาจสงสดในการปกครองแตกหาเปนเชนนนไม เพราะสทธขาดในการ

ประกอบพธกรรมทางศาสนาผกตดอยกบกลมพราหมณ กษตรยจงถกท�าใหเหมอน

ตกอยภายใตอ�านาจของพราหมณน�าไปสสงครามกลางเมอง บางครงกลมพราหมณ

สญเสยอ�านาจกตองลภยไปในดนแดนถนอนทมสวสดภาพในการด�ารงชวต

นอกจากนดนแดนภารตะยงเปนดนแดนทเปนแหลงก�าเนดศาสนาส�าคญ ไดแก

ศาสนาฮนด พทธศาสนา ศาสนาเชน และศาสนาซกข เปนตน บางชวงของ

ประวตศาสตร หากกษตรยทรงเลอมใสในหลกการศาสนาใด พระองคกจะทรง

สงเสรมศาสนานนๆ เชน ในยคสมยของพระเจาอโศกมหาราชทรงเลอมใสใน

พทธศาสนาเปนอยางยง พทธศาสนาจงเปนศาสนาทส�าคญในยคนน ศาสนา

พราหมณ-ฮนดจงเสอมคลายและไมเปนทนยมของประชาชนทวไป สถานะของกลม

พราหมณจงเกดความสนคลอนจนตองลภยไปยงดนแดนอนๆ (Danthanin, 2011:

44) เหตดงกลาวท�าใหความเชอทางศาสนาจ�าตองเดนทางออกมาพรอมๆ กบ

กลมพราหมณดงกลาวดวย

2) การแสวงโชค เนองจากดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใตมชอเสยง

วาอดมสมบรณไปดวยทองค�าจนไดรบขนานนามวา สวรรณภม หรอ สวรรณทวป โดยมสงมคาหลายอยาง เชน งาชาง นอแรด แกนจนทร กระวาน การบร



เปนตน ซงจงใจใหชาวอนเดยออกเดนทางมาแสวงโชคในดนแดนน (Pong-arjarn, 1986: 53)

3) การพฒนาความร และทกษะในการเดนเรอ สบเนองมาจาก ชาวอนเดยไดเรยนรเกยวกบคลนลม วถลมมรสม และการบงคบเรอในสถานการณตางๆ ท�าใหมการสงสมทกษะจนเกดเปนความช�านาญในการเดนเรอ สงผลให การเดนเรอระหวางประเทศอนเดยกบเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนไปดวย ความสะดวกมากขน ประกอบกบการทชาวอนเดยมความรในการตอเรอดขนกวาแตกอน โดยมความสามารถในการตอเรอขนาดใหญทสามารถบรรทกผโดยสารไดตงแต 600-700 คน ท�าใหมการตดตอกนมากยงขน (Chinnak, 2001: 76)

2. ความจ�าเปนทางสงคม ในชวงเวลาทบานเมองสงบสข การคาและความตองการสนคาทหลากหลายจากนานาประเทศ รวมทงการกระจายสนคาภายในประเทศจะน�ามาซงความมงคงของประเทศ เพอหลอเลยงประชากรของประเทศทมจ�านวนมาก สงผลตอนโยบายทางการคาของประเทศ กลมพอคาจงท�าหนาทส�าคญในการแลกเปลยนทรพยากรและสนคาตางๆ ดวยการเดนทางเพอเปดเสนทาง การคาเสนทางใหมหรอเพอการแลกเปลยนสนคาทตองการทมระยะทางอนไกลโพน

1) การคา เนองจากวาดนแดนแถบน มความอดมสมบรณ และมสนคาหลายอยาง ทชาวอนเดยตองการ เชน ทองค�า เครองเทศ และยางไมหอม โดยเฉพาะอยางยงทองค�าเปนสนคาทชาวอนเดยตองการเปนอยางมาก นบตงแต พทธศตวรรษท 4 อนเดยถกตดขาดทางการคากบภาคกลางของทวปเอเชย ท�าใหไมอาจหาซอทองค�าทมาจากแควนไซบเรยไดดงแตกอน และในชวงตนของ พทธศตวรรษท 7 จกรพรรดโรมนกทรงหามมใหเหรยญทองโรมนรวไหลออกไป นอกราชอาณาจกรดงทเคยเปนมา สงผลใหพอคาชาวอนเดยทตองการทองค�า ตางมงหนาเดนทางสเอเชยตะวนออกเฉยงใต บางกลมจะพ�านกเพอขายสนคาจากอนเดยและซอสนคาพนเมอง จนกระทงถงระยะลมมรสมจงเดนทางกลบ ดงนน ในปหนงๆ พอคาชาวอนเดยจะมาพ�านกขายสนคาประมาณ 4-6 เดอน บางคน กแต งงานกบหญงพนเมองและตงหลกแหลงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

(Ditsakul,1973: 11)



2) การเผยแพรศาสนา หลกฐานทแสดงใหเหนถงการเดนทางของ

ชาวอนเดยมายงเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดแก วรรณคดในพทธศาสนาอยางชาดก

ตางๆ มการพดถงการเดนเรอระหวางประเทศอนเดยกบเอเชยตะวนออกเฉยงใตไว

หลายแหง เชน ปรากฏในคมภรมหาวงศของลงกาวา พระเจาอโศกมหาราชทรงสง

พระโสณะและพระอตตระเขามาเผยแพรพทธศาสนายงดนแดนตางๆ ในสวรรณภม

ท�าใหสนนษฐานไดวาพทธศาสนาไดเดนทางเขามากอน ตอมาในสมยราชวงศคปตะ

ศาสนาพราหมณจงไดแพรหลายเขามาในราชส�านกและในหม ชนชนสงของ

อาณาจกรตางๆ อยางไรกตามอารยธรรมอนเดยอนเกยวเนองกบศาสนาอาจมการ

แพรเขามากอนหนานนแลว โดยพอคาและนกแสวงโชคชาวอนเดยทมการตดตอกบ

สวรรณภมมาโดยตลอด (Chinnak, 2001: 75)

กลาวโดยสงเขปไดวา สาเหตทท�าใหชาวอนเดยจ�าตองอพยพเกดมาจาก

ความจ�าเปน 2 ระดบ คอ ความจ�าเปนสวนตว ไดแก การหนภยสงคราม การแสวง

โชค และการพฒนาความรและทกษะในการเดนเรอ และความจ�าเปนทางสงคม

ไดแก การคาและการเผยแพรศาสนา เปนตน ทงนการเดนทางทางทะเลของ

ชาวอนเดยทมระยะทางอนไกลโพนตองเผชญหนากบคลนลมตางๆ และเหตการณ

ตางๆ ทไมอาจสามารถคาดเดาได อาจเกดขนมาในระหวางการเดนทางและในการ

ท�าการคาเพอความมนคงทางจตใจ ชาวอนเดยจงไดน�าพระพฆเนศตดตวมาดวย

ซงพวกเขาใหการนบถอวาพระพฆเนศทรงเปนเทพเจาผขจดอปสรรคทงปวงและ

ประทานความส�าเรจอนยงใหญ พระองคจงไดออกเดนทางมาพรอมกบผคนทศรทธา

และนบถอพระองคนบตงแตนนเปนตนมา

ตำมรอยกำรเดนทำงของพระพฆเนศจำกอนเดยส เอเชย ตะวนออกเฉยงใต

เอเชยตะวนออกเฉยงใตมต�าแหนงทางภมศาสตรตงอยทางดานตะวนออก

เฉยงใตของทวปเอเชย เรยกกนวา ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรอเอเชย

อาคเนย ประกอบดวยดนแดนสวนทเปนภาคพนทวปและดนแดนสวนทเปนหมเกาะ



ในทะเลจนใต มชองแคบมะละกาและชองแคบซนดาท�าหนาทคลายประตเปด

เชอมใหมหาสมทรอนเดยกบทะเลจนตดตอถงกนได ดนแดนภมภาคนมสภาพเปน

ทสง มภเขาทอดตวจากเหนอลงใต ท�าใหเปนแหลงทรพยากรธรรมชาตและตน

ก�าเนดแมน�าตางๆ ตลอดจนทราบลมแมน�าซงมประโยชนตอการเกษตร Hall and

Kasetsiri (2006) ใหรายละเอยดเกยวกบค�าวา “เอเชยตะวนออกเฉยงใต”

(Southeast Asia) ดงน ค�าวาเอเชยตะวนออกเฉยงใตเรมมการใชกนทวไปในชวง

ระหวางสงครามโลกครงท 2 หมายถง ดนแดนในเอเชยตะวนออกสวนทอยบนผน

แผนดนใหญ อนประกอบขนเปนแหลมอนโดจนและดนแดนทเปนกล มเกาะ

ขนาดใหญรวมทงอนโดนเซยและฟลปปนส

สมยโบราณดนแดนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตมพอคาหลากหลายกลม

เดนทางเขามาเพอท�าการคา 2 สาย คอ ทางบก เรยกวา เสนทางสายไหม (Silk Route)

และทางทะเล เรยกวา เสนทางเครองเทศ (Spice Route) โดยเฉพาะอยางยง

เสนทางทะเลแตเดมใชเรอแลนเลยบฝงมหาสมทรอนเดยไปยงหมเกาะทะเลใตหรอ

มาทแหลมมลาย มการถายสนคาขนบกทเมองทาในอาวเบงกอล เชน เมองตะกวปา

และถายลงเรอทางอาวไทยไปในทะเลจนใตจนถงประเทศจนหรอผานเขาชองแคบ

มะละการะหวางเกาะสมาตรากบแหลมมลาย เสนทางเครองเทศนมสนคาส�าคญ

คอ เครองเทศ เพราะเครองเทศเปนทงยาและใชปรงอาหาร แหลงเครองเทศทน�ามา

ใชจะมาจากอนเดยและหมเกาะทางตะวนออกโดยเฉพาะเกาะโมลคคะ หรอ “หมเกาะ

เครองเทศ” (Spice Island) ชาวตะวนตกไดเครองเทศดงกลาวนจากตะวนออก

ครงแรก โดยน�าไปประเทศจนแลวสงตอไปทางบกโดยใชเสนทางสายไหม ตอมาเมอ

ร จกใชลมมรสมในการเดนเรอกน�าไปคาขายโดยใชเสนทางเครองเทศแทน

(Chinnak, 2001: 71)

หลกฐานเอกสารในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตแสดงใหเหนวา

การตดตอระหวางคนในภมภาคนกบชาวอนเดยมมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร

โดยมการตดตอทางเรอกบประเทศอนเดยกอนทชาวอารยนจะบกเขามาในอนเดย

(Ditsakul,1973: 9) พอคาชาวอนเดยมความรในการเดนเรอทะเลมาแตโบราณและ

ร จกเสนทางสายเครองเทศนด มการตงชอของสถานทตางๆ ทชาวอนเดย



เดนทางออกมาตดตอคาขายในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เชน สวรรณภม

(บางต�าราวาสวรรณทวป หมายถง เกาะสมาตรา) ตกโกละ (ตลาดกระวาน)

กรรบรทวป (เกาะการบร) นารเกลทวป (เกาะมะพราว) เปนตน (Chinnak, 2001:

71) ชาวอนเดยทเดนทางเขามาในดนแดนแถบน มไดมแตเพยงพอคาเทานน

นกบวช นกพรต ผเผยแพรศาสนา นกเผชญโชคกเดนทางเขามาดวย โดยไดน�า

เอาศลปวฒนธรรม ลทธการเมอง โดยเฉพาะอยางยงศาสนาทงศาสนาพราหมณและ

พทธศาสนา รวมทงวรรณคดตางๆ เขามาในดนแดนแถบน ระหวางพทธศตวรรษ

ท 7-8 มการตดตอระหวางกนมากขน มทงพระภกษในพทธศาสนาและพราหมณ

ตลอดจนผมความรไดเดนทางเขามามากยงขนกวาเดม ตอมาในชวงพทธศตวรรษ

ท 9-10 อารยธรรมอนเดยไดกอใหเกดผลอยางมากมายตอภมภาคแถบน

หลกฐานทางโบราณคดแสดงใหเหนวาผคนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตม

การพฒนาอารยธรรมของตนตงแตกอนยคประวตศาสตรมาเปนเวลานานแลว โดย

รวมกลมกนอยตามทราบลมแมน�า รจกเลยงสตวไวใชงานและเพาะปลกพช มภาษา

และวฒนธรรมเปนของตนเอง ตลอดจนมความเชอในเรองภตผปศาจ เปนตน ขณะ

เดยวกนอารยธรรมอนเดยทางดานตะวนตกและอารยธรรมจนทางดานทศเหนอกได

แพรกระจายเขามาในภมภาคแถบน บนทกของชาวจนและชาวอนเดยระบไววา

ดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใตโบราณนน แบงเปนอาณาจกรใหญๆ มากมาย

ทงดนแดนภาคพนทวปและดนแดนทเปนหมเกาะ การรบอารยธรรมอนเดยเปนไป

ในลกษณะการแพรกระจายของความเชอทางศาสนา ไดแก ศาสนาพราหมณ

พทธศาสนานกายหนยานและมหายาน และศาสนาอสลาม นอกจากศาสนาจะม

อทธพลตอชาวเอเชยตะวนออกเฉยงใตแลวยงมอทธพลดานอนๆ ดวย ไดแก

แนวคดทางการเมอง กฎหมาย ภาษา วรรณคด ศลปะ และสถาปตยกรรม เปนตน

Panananont (1984) หลกฐานทางโบราณคดมากมายเผยใหเหนความสมพนธ

ระหวางอนเดยกบผคนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดแก หลกฐานทางศลปกรรม

เชน ภาชนะดนเผารปทรงทไมเคยมมากอน เชน กณฑ หมอพรมน�า ตะคน และ

พบตะเกยงโรมนสมฤทธทต�าบลพงตก อ�าเภอทามะกา จงหวดกาญจนบร อาจหลอ

ขนทเมองอเลกซานเดรยในประเทศอยปตกอนสมยพทธศตวรรษท 6 ซงอยในยค



ทอนเดยตดตอคาขายกบโรมนและจากการเปลยนแปลงทางการคานชาวโรมนไดมา

ตงถนฐานตามเมองทาโบราณของอนเดยเชนกน ตามเมองทาเหลานเองเปน

จดเรมตนเสนทางการตดตอมายงดนแดนแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Indarwooth,

1999: 73) นอกจากนยงพบทประทบตราหนใชในการประทบค�าสงอนญาตใหด�าเนน

กจกรรมการคา โดยมการสลกเปนตวอกษรพราหมจากอนเดยเหนอ และยงพบท

ประทบตราหนสลกภาษาสนสกฤตดวยอกษรปลลาวะจากอนเดยใต อายระหวาง

พทธศตวรรษท 6-11 พบทควนลกปด อ�าเภอคลองทอม จงหวดกระบ เปนตน

(Kraileuk, 1990: 42)

ในสวนของเสนทางการเดนทางชาวอนเดยโบราณทม งหนาสดนแดน

สวรรณภม Noonsuk (1981) Chinnak (2001) และ Kam-ek (2005) ไดแสดงให

เหนวามการใชเสนทางการคมนาคมส�าคญ 2 เสนทาง คอ ทางบกและทางน�า ดงน

การเดนทางทางบก พบเสนทางการเดนทางของชาวอนเดยทางภาคเหนอ

และภาคกลาง โดยมเสนทางการเดนทางเรมขนทอาวเบงกอล (บงคลาเทศ) มาขน

บกทเมองทะวาย จากนนเดนทางผานมาตามล�าน�าแมกลองไปจนถงทราบลมแมน�า

เจาพระยา หรอจากเมองมะละแหมงทางเหนอของเมองทะวาย ผานดานแมสอด

เขามายงเมองตาก และลองไปตามล�าน�าเจาพระยา ผานเมองศรเทพ ผานแมน�ามล

และทราบสงโคราชสนสดทเมองจ�าปาศกด

สวนการเดนทางทางน�า พบวา ผทเดนทางมาจากภาคใตของอนเดย

มกจะเดนทางโดยเรอจากเมองทาตางๆ ของอนเดยทงฝงตะวนออกและตะวนตก

ไดแก เมองกาวรปฎฎนม ปากแมน�ากเวร เมองโสบตมะ บนฝงตะวนออกเฉยงใต

เมองตารลปต ปากแมน�าคงคา เมองภรกจฉะ ทางตะวนตก เมองกลงคะ ทาง

ตะวนออกเฉยงเหนอ เมองมฉรทางใต เปนตน จากเมองทาเหลานแลนเรอออมแหลม

มลายผานหมเกาะนโคบารและแหลมมอฉนในเกาะสมาตรา สวนใหญจะแลนเรอผาน

หมเกาะอนดามนไปขนบกทเมองตะโกละ (ตะกวปา) แลวเดนทางตอไปเมองไชยา

หรออาจแลนเรอผานแหลมมลาย ผานชองแคบมะละกาไปยงแควนไทรบร แลวใช

เสนทางล�าน�าในเขตมาเลเซยเขาแมน�าปตตานไปออกชายฝงทะเลไทยทางภาคใต

ของไทย บรเวณจงหวดสงขลา พทลง นครศรธรรมราช หรอจากอนเดยมาสเกาะ



สมาตรา แลวเลยบไปเกาะชวา เกาะบอรเนยวแลวแยกเขาสทาเรอในจงหวดภาคใต

ของประเทศไทยหรอเลยไปสประเทศกมพชา

ชาวอนเดยโบราณใชเสนทางทางบกและทางน�าเพอเดนทางเขามายง

ดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยการเดนทางทางน�าเปนทนยมเนองจาก

ชาวอนเดยมความรและความช�านาญในการเดนเรอเปนอยางด โดยอาจหยดพก

หรอตงถนฐานเพอหลบลมมรสม เมอลมมรสมผานไปจงออกเดนทางตอ ทงนพบ

วาการเดนทางทางบกอาจไมเปนทนยมนก เนองจากมอนตรายระหวางการเดนทาง

อกทงการขนสงสนคากท�าไดไมสะดวกนก

เรองราวการเดนทางทางทะเลของชาวอนเดยปรากฏอยในวรรณกรรม

พทธศาสนาจ�านวนมากนอกจากพระไตรปฎกแลว ยงมเรองเลาชาดกตางๆ ทเลา

เรองการเดนทางขามสมทรของชาวอนเดย ในเอกสารของพราหมณอนเดยกไดแสดง

ใหเหนภาพของการเดนทางของชาวอนเดยทมงสดนแดนสวรรณภมดวยเชนกน

เชน ในต�าราอรรถศาสตรของโกฑลยะไดกลาวถงการเดนทางของพอคาชาวอนเดย

เพอไปแสวงหาตวยา เครองเทศ และของหอม เพอบชาพระเปนเจาในแดนไกลถง

สวรรณทวป พราหมณอนเดยจ�านวนมากตงถนฐานในฟนนและคาบสมทรมลาย

และยงพบต�านานเรองเลาความเปนมาของบรรพบรษผสรางเมองของกลมชนทตง

บานเมองในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกมกอางองถงพราหมณ สอดคลองกบหลกฐาน

ในประวตศาสตรวาพราหมณมความรมกเปนผมอ�านาจในราชส�านกตางๆ ในดนแดน

ถนน ในชนตนกลมพอคาชาวอนเดยเดนทางเขามากอนเพอมาคาขายแลกเปลยน

สงของกบกลมชนตางๆ ในบรเวณน จนกระทงมการตงหลกแหลงตามเมองทาตางๆ

เพอพกระหวางชวงฤดลมมรสม เมอพนฤดลมมรสมแลวจงเดนทางกลบ หลงจาก

นนกลมพราหมณและพระภกษในพทธศาสนาจงไดออกเดนทางมาเพอเผยแพร

ศาสนาของตนในเวลาตอมา จนกระทงในราวพทธศตวรรษท 7-8 มการตดตอกน

มากขน ในระหวางพทธศตวรรษท 6-7 ไดเกดอาณาจกรขนมา คอ อาณาจกรฟนน

มอาณาบรเวณนบตงแตแมน�าโขงตอนใตหรอทราบปากแมน�าโขง ครอบคลมไป

จนถงประเทศเวยดนามตอนใต แมน�าโขงตอนกลาง ตลอดจนสวนใหญของลมแมน�า

เจาพระยาและแหลมมลาย ศาสนาทนบถออยในอาณาจกรนมทงศาสนาพราหมณ



ลทธไศวะนกาย ไวษณพนกาย และพทธศาสนาลทธหนยาน ตอมาถกรวมเขาอยใน

อ�านาจของอาณาจกรเขมร หลงจากนนอาณาจกรอนๆ ไดเจรญรงเรองสบตอมา เชน

อาณาจกรทวารวด อาณาจกรเขมร อาณาจกรศรเกษตร และอาณาจกรศรวชย

เปนตน ผคนสวนใหญในดนแดนเหลานใหความเคารพนบถอในผสางและเทวดาเปน

อยางยง เมอชาวอนเดยน�าศาสนาของตนเขามาในดนแดนเหลาน ผคนพนถนไดรบ

เอาวฒนธรรมทางศาสนาพราหมณทงเรองเลา เทพนยาย พธกรรม การนบถอ

เทพเทพของศาสนาพราหมณเขามาผสมกลมกลนกบความเชอดงเดมของตน

เปนตน (Saraya, 2011: 78)

หลกฐานรองรอยของสงกอสรางและสงตางๆ ในอดตทคนพบในปจจบน

เผยใหเหนการเดนทางตดตอสมพนธกนระหวางชาวอนเดยโบราณกบผคนในเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต โดยเรมตนทพมา จามปา เขมร อนโดนเซย และไทย โดยเฉพาะ

อยางยงหลกฐานทางโบราณคดทเกยวเนองกบการเคารพนบถอพระพฆเนศใน

ดนแดนแถบนมปรากฏใหเหนมากมาย ดงน

1. พมำ เดมเปนดนแดนของชนชาตมอญทนบถอพทธศาสนามาแต

โบราณ เนองจากศาสนาพราหมณไมไดเปนศาสนาประจ�าชาต จงมบางกลมทนบถอ

ศาสนาน ทงนชาวอนเดยไดอพยพจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอของอนเดย

ขามอาวเบงกอลและมาขนฝงทพมาตอนใต (Kachacheewa, 1988: 47) บรเวณ

ดนดอนสามเหลยมปากแมน�า ซงเปนเมองทาทมการตดตอคาขายกบชาวอนเดย

มการพบรปเคารพของพระองคเปนจ�านวนมาก รปเคารพสวนใหญจะมขนาดเลก

เหมาะส�าหรบการน�าตดตวในการเดนทาง นอกจากนในเขตการคาระหวางพมากบ

อนเดยกพบรปสลกพระพฆเนศจ�านวนมาก เชน พบรปสลกพระพฆเนศอยาง

หยาบๆ ขนาดเลก ในพพธภณฑเมองยางกงมแผนภาพสลกนนต�าของพระพฆเนศ

รปเปนมนษย เศยรเปนชาง ม 4 กร 2 กรบนถอจกรและเชอก สวน 2 กรลางถอ

ผลวลวาและงาชาง (Indarwooth, n.d: 76) ทงน ชาวพมารจกพระพฆเนศในชอท

เกาทสด คอ มหาพนายปรหา” (Mahapinaypurha) สวนพมาตอนเหนอทพกามพบรป

เคารพพระพฆเนศรวมกบเทพอนๆ อยตามมมทงหาของเจดยในลกษณะของเทพ

ผดแลรกษาพทธสถานทเจดยซเวซนดอร (Shwehsandaw) และยงปรากฏรปเคารพ



พระพฆเนศอกลกษณะหนงคอ พระองคปรากฏรวมกบควมปต (ควมป คอ

พระอรหนตผอปถมภพทธศาสนาของพมา ชาวพมามการนบถอวาเปนเทพแหง

เวทยมนตรคาถา) ทงน สามารถเหนรปเคารพพระพฆเนศจ�านวนมากทงตอนเหนอ

และตอนใตของพมา ปจจบนชาวพมายงคงบชาพระพฆเนศอยบาง โดยยกยองให

เปนผนต (Nat) หรอเทพอารกษอนศกดสทธองคหนง เทวรปของพระองคทม

ขนาดใหญทสดในพมานนประดษฐานอยบนยอดเขาโปปา (Popa) เปนเทวรปทท�า

ตามแบบอนเดย (Kachacheewa, 1988: 49)

2. จำมปำ อาณาจกรจามปาเปนอาณานคมของอนเดยกอนถงศตวรรษ

ท 2 โดยม “ศรมาน” ชาวอนเดยไดตงราชวงศแหงจามปาขนในป พ.ศ. 192 แลวได

สรางระบบการปกครองแบบอนเดยขน หลงจากนนกมราชวงศตางๆ สบตอกนมา

Four Authors (1971) ดวยเหตนอารยธรรมอนเดยจงแพรเขาสอาณาจกรจามปา

ชาวจามปานบถอทงพทธศาสนาและศาสนาพราหมณ-ฮนด มการสรางเทวสถาน

ใหพระศวะหลายแหง จารกตางๆ ของกษตรยจามปาในชวงพทธศตวรรษท 8

แสดงถงการนบถอศาสนาในราชส�านกซงตอนนนเคารพพระศวะ พระนางอมา

ขณะเดยวกนกเคารพพระพรหมและพระนารายณดวย จารกภาษาสนสกฤตของ

จามปามค�าวา “วรมน” ตอทายพระนามกษตรยหลายพระองค เชน ภทรวรมนท 1

มโนรถวรมน วชยวรมน รทรวรมน หลกฐานนแสดงใหเหนวาไดรบอทธพลจาก

อนเดย (Chaiyotha, 1992: 32) ศาสนาพราหมณไดแผเขาไปในอาณาจกรจามปา

ราวพทธศตวรรษท 6 โดยมลทธไศวะนกายเปนลทธหลก การนบถอพระพฆเนศนน

ไดรบการยกยองนบถอทงในฐานะบรวารของพระศวะและในฐานะเทพแหง

ศลปวทยา รปเคารพพระพฆเนศทคนพบในอาณาจกรจามปามกปรากฏรปลกษณะ

ครงคนครงชาง คอ มเศยรเปนชาง ตวเปนมนษย ม 4 กร งาชางขางหนงหก

หตถซายจะถอกระบวยตกน�า หรอถอถวยขนมโมทกะ และบางครงกอาจพบเหนวา

มเนตรท 3 ของพระศวะปรากฏอยและสวมเครองประดบดวย (Indarwooth,

n.d: 73)

3. เขมร ในราวครสตศตวรรษท 1 ชาวอนเดยจ�านวนมากไดเขามา

ตงหลกแหลงในกมพชาและ “คอนเดยน” พราหมณจากอนเดยตอนใตไดวางรากฐาน



การปกครองแบบอนเดยในกมพชา จนกระทงพทธศตวรรษท 12 กษตรยชยวรมนท 1 ไดทรงรวมอาณาจกรยอมๆ เขาเปนอาณาจกรใหญอาณาจกรเดยว ในพทธศตวรรษท 13 มการสถาปนาอาณาจกรกมพชาขนมา โดยมนครวดเปนนครหลวง อาณาจกรกมพชาไดรบอทธพลจากอนเดยในดานตางๆ มากมาย เชน ตวหนงสอ กฎหมายแพงและอาญากไดพนฐานจากคมภรธรรมศาสตรของพระมน ผเปนนกบญญตกฎหมายในสมยโบราณของอนเดย ศาสนาพราหมณ-ฮนดไศวะนกายเปนศาสนาทชาวกมพชานยมมาก สวนไวษณพนกายและพทธศาสนากแพรเขาไปดวยเชนกน (Chaiyotha, 1992: 45) เดมทอาณาจกรกมพชา คอ อาณาจกรฟนน ตอมามแควนๆ หนงชอเจนละไดเจรญรงเรองขนมาแทนทและมการรวบรวมเปนปกแผนในทสด ทงนอารยธรรมอนเดยไดเขามามอทธพลในเขมรตงแตสมยอาณาจกรฟนนตามจดหมายเหตของจนปรากฏวามการนบถอศาสนาฮนดและ พทธศาสนาอยในอาณาจกรฟนนตงแตราวพทธศตวรรษท 6 โดยลทธไศวะนกายเปนศาสนาส�าหรบกษตรยดวยการเคารพบชาในรปของศวลงค สวนพระพฆเนศ พบวา มปรากฏรวมกบเทพองคอนๆ ในลกษณะของเทพบรวารและยงเกยวของกบกล มเทวดานพเคราะหซงเกยวกบโชคชะตาของมนษย บางครงกรวมอย กบ เทวมารดาโลก คอ มาตกาทง 7 อกดวย หลงพทธศตวรรษท 16 ลงมาไดปรากฏ รปเคารพของพระพฆเนศในลกษณะของอาลกษณ รปแบบนคงเปนตนเคาของคตทวา พระพฆเนศเปนเทพแหงศลปวทยาการ ปจจบนทพพธภณฑรอชฟอร-ซร-แมร (Rochefort-sur-Mer) ในประเทศฝรงเศสมการจดแสดงพระพฆเนศจากตรตรอน (Triton) จากปราสาทนกตาหรอผเผยกะเนส นบเปนประตมากรรมพระพฆเนศทใหญทสดในอนโดจนตงแตพทธศตวรรษท 12 เทวสถานะของพระองคในอารยธรรมขอมโบราณสงสงมาก เพราะเปนเทพเจาองคส�าคญในฝายไศวะนกายซงเปนศาสนาทนยมนบถอกนอย ดงนน เทวรปของพระองคจงปรากฏอยในเทวสถานหรอปราสาทหนทกแหงทสรางขนในลทธไศวนกายซงเจรญสงสด ในพทธศตวรรษท 14 เทวรปพระองคในศลปะขอม มกม 2 พระกรวางอยบนพระชาน (เขา) ประทบนงขดสมาธ ถาประทบยนกจะม 4 พระกร และจะประทบยนตรงไมเอยงพระโสณ (ตะโพก) เหมอนของอนเดย ปจจบนคตการบชาพระพฆเนศในเขมรเหลอเพยงในหมชาวบาน

หรอคนรนเกาๆ เทานน (Kachacheewa, 1988: 56)



4. อนโดนเซย เนองจากหมเกาะอนโดนเซยตงอยในต�าแหนงทเหมาะสม

ระหวางเสนทางการคาและการเผยแพรศาสนาจากอนเดยไปยงจน จงรบอารยธรรม

อนเดยมาจากทกภาคของอนเดย ในเกาะชวาและเกาะบาหลไดรบอทธพลชวตความ

เปนอยจากอนเดยมากมาย เชน พธเกยวกบบานเมอง วรรณคด นยาย และ

เรองปรมปรา เปนตน สวนเกาะบาหลอยภายใตการดแลของอนเดยในพทธศตวรรษ

ท 10 ตอมาในพทธศวรรษท 14 ชวาไดเขามาครอบครองเกาะบาหล พทธศตวรรษ

ท 17 บาหลกเอกราชคน แตในป พ.ศ. 2454 เกาะบาหลตกอยภายใตการปกครอง

ของเนเธอรแลนด ศลปะการฟอนร�าทมชอของบาหลกมตนก�าเนดมาจากอนเดย

บาหลไดรกษาวฒนธรรมโบราณของอนเดยไวตราบจนถงปจจบน ศาสนาฮนดจงยง

มชวตชวาอยในบาหล (Chaiyotha, 1992: 69) ศาสนาพราหมณรงเรองสงสดในชวง

พทธศตวรรษท 13-14 ประตมากรรมศาสนาฮนดในชวานนมความเกยวเนองกบ

ลทธไศวนกาย ในชวงตนรปเคารพพระพฆเนศเลยนแบบศลปะในอนเดย ตอมา

รปเคารพพระพฆเนศมลกษณะเฉพาะ คอ มทานงแยกพระชงฆ (แขง) ทงสองหาง

กนมาก ฝาพระบาททงสองขางชดกน ซงเปนลกษณะในศลปะชวาสมยแรกทรกษา

สนทรยภาพแบบอนเดยสมยคปตะ คอ บาใหญ เอวเลก ใบหนาแสดงความเมตตา

กรณา เครองอาภรณประดบพระองคยงมนอย ตอมาสมยหลงนยมท�ารปกะโหลก

ศรษะเปนเครองประดบ รวมทงรอบๆ บลลงก ดวยนบถอกนมากในชวาภาคตะวนออก

พระพฆเนศจากบารา เมองบลตาร สรางในสมยราชวงศสงหสาหร เปนองคทมขนาด

ใหญและสวยงาม องคนประทบนงแยกพระชงฆแตหนฝาพระบาทเขาหากน

ทรงถอกปาละไวในพระหตถหนง ทฐานดานหนามกะโหลกศรษะมนษยประดบอย

ลกษณะการนงและการประดบหวกะโหลกตามเครองพสตราภรณและทฐานนเปน

ลกษณะเดนของเทวรปพระพฆเนศแบบชวา (Kachacheewa, 1988: 60) สาเหต

ทพระพฆเนศของชวามการประดบหวกะโหลกอยางนาสะพรงกลวเชนนนเพราะ

ชาวชวานยมนบถอพระองคในฐานะ “คณปต” คอ หวหนาบรวารแหงพระศวะ

(ทรงเปนผอยเหนอภตผปศาจตางๆ) ดงนน การสรางเทวรปดงกลาวจงแสดงถง

เทวานภาพในการขจดสงชวราย มนตด�า และโรคภยตางๆ นนเอง ภายหลงศาสนา

อสลามเขาครอบครองอนโดนเซย คตการนบถอพระพฆเนศเหลออยเพยงทเกาะ



บาหล สถานทส�าคญส�าหรบพระพฆเนศอยทเคาคชาห (Goa Gajah) ใกลเปเชง

(Pejeng) ราชธานในอดตของบาหลเปนถ�าขนาดใหญทมการแกะสลกอยางเลองชอ

ภายในนนมเทวรปพระพฆเนศ สนนษฐานวาสรางในราวๆ พทธศตวรรษท 16

เทวรปทมชอเสยงอกแหงหนงทเยหปลห (YehPuluh) อยไมหางจากเคาคชาห

มากนก มการแกะสลกหนรปนนสงเปนภาพปรศนาขนาดยาว 25 เมตร ปลายสด

ของภาพเปนเทวรปพระพฆเนศสรางตามแบบศลปะชวาโบราณ สนนษฐานวา

ภาพทงหมดท�าขนในราวพทธศตวรรษท 19 (Wattanamahath, 2005: 54)

5. ไทย ดนแดนแถบลมน�าเจาพระยาเดมเปนทอยอาศยของชนชาตมอญ

ผ เป นเจ าของวฒนธรรมทวารวดตงแตสมยพทธศตวรรษท 12 ต อมาใน

พทธศตวรรษท 16 ชนชาตขอมกเขามาตงเมองทละโว (ลพบร) และในราว

พทธศตรรษท 17 ไดขยายอ�านาจไปถงเขตแดนของอาณาจกรหรภญชย (ล�าพน)

สวนชนชาตไทยนนเรมมบทบาทในประวตศาสตรเอเชยตะวนออกเฉยงใตตงแต

พทธศตวรรษท 16 ตอมาราวพทธศตวรรษท 18 ชนชาตไทยไดตงหลกแหลงบรเวณ

ลมแมน�าเจาพระยาตอนกลาง ซงบรเวณดงกลาวมรองรอยของขอมปรากฏอยทเมอง

สโขทยและศรสชนาลยมากอน ตอมาชนชาตไทยไดท�าการยดอ�านาจจากขอมและ

ตงตนเปนอสระ หลกฐานทางโบราณคดสะทอนใหเหนวาอทธพลของความเชอ

ในศาสนาฮนดไดเจรญอยในดนแดนนมากอนทไทยจะเขามาครอบครองนานแลว

โดยภาคกลาง ภาคตะวนออก และภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยนนไดรบ

อทธพลผานเขามาทางเขมร (เขมรไดรบอทธพลของอนเดยตงแตราวพทธศตวรรษ

ท 6 เมอครงทเปนอาณาจกรฟนน) สวนภาคใตไดรบอทธพลจากอนเดยโดยตรงตงแต

พทธศตวรรษท 7-8 โดยศาสนาพราหมณเปนทนบถอกนแตเพยงในกลมชนชนสง

สวนประชาชนคงนบถอพทธศาสนาหรออาจจะนบถอทงพทธศาสนาและศาสนา

พราหมณ เพราะชาวพนเมองมความเชอถอดงเดมเกยวกบผสางเทวดาซงเขากน

ไดดกบการนบถอเทพเจาของศาสนาพราหมณ (Kachacheewa, 1988: 66) คตการ

นบถอพระพฆเนศในเมองไทยเปนแบบเขมร คอ เปนเทพเจาองคส�าคญใน

ไศวะนกาย คอ จะตองมประจ�าในเทวสถานของลทธน มการนบถอในฐานะเทพเจา

ผขจดอปสรรคและเทพเจาแหงการประพนธดวย จารกวดปามะมวงในสมยสโขทย



กลาวถงการสรางเทวรปส�าคญในศาสนาพราหมณ สนนษฐานวานาจะมการนบถอพระพฆเนศดวย ดงททราบกนวาพระองคเปนเทพเจาทมบทบาทส�าคญมาก องคหนงของศาสนาน ตอมาในสมยอยธยาโดยเฉพาะสมยของสมเดจพระนารายณมหาราช พระองคทรงเลอมใสศาสนาพราหมณเปนอยางมาก หลกฐานในพระราชพงศาวดารกลาวถงการทสมเดจพระนารายณมหาราชโปรดเกลาฯ ใหหลอรป พระพฆเนศและพระเทวกรรม (พระพฆเนศในฐานะบรมครชาง) หลายครงดวยกน ถดจากนนในสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1 - รชกาลท 5) วรรณคดสวนใหญกลาวถงพระพฆเนศในทางคชกรรมเปนหลก ตอมาในสมยรชกาลท 6 พระองคปรากฏในลกษณะของเทพเจาแหงศลปวทยาการอยางชดเจน (Wattanamahath, 2005: 59) ในสมยรชกาลท 7 เมอประเทศไทยเปลยนแปลงการปกครอง คตความเชอเกยวกบพระพฆเนศกเบาบางลง จากนนในสมยรชกาลท 9 เมอบานเมองกลบ เขาสสภาวะปรกต คตความเชอเกยวกบพระองคกไดกลบมาเฟองฟอกครง ในอดตความเชอพระพฆเนศของสงคมไทยปรากฏเฉพาะอยในแวดวงชนชนสงเทานน แตปจจบนความเชอพระพฆเนศไดแพรขยายไปยงชนชนกลาง จนกระทงพอคา แมคา นกศกษา และประชาชนทวไป นอกจากนยงพบวามความนยมในการสรางศาลและรปเคารพของพระพฆเนศขนมาอยางมากมายทงในวด สถานทราชการ บรษท หางราน เคหะสถาน องคกรตางๆ รวมทงพนทของโลกไซเบอรดวย

ภำพสะทอนกำรเดนทำงของพระพฆเนศ

การเดนทางของพระพฆเนศจากอนเดยสดนแดนตางๆ ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ภายใตมตวฒนธรรมดานความเชอทางศาสนา (พระพฆเนศ) เผยใหเหนถงวถความสมพนธของผคนทมความหลากหลายทางวฒนธรรม ดงตอไปน

ชวงทการด�าเนนชวตอยในสภาวะปรกต กลาวคอ อนเดยในยคทมความเจรญรงเรอง ความตองการในการกระจายทรพยากรทมอยในประเทศท�าใหเกด การแลกเปลยนทรพยากรทขาดแคลนกบดนแดนตางๆ อกทงวธคดของชนชนปกครองในการเผยแพรความรงเรองอารยธรรมของตน สงผลใหเกดการเคลอนยาย

ผคนจากอนเดยสดนแดนตางๆ



ชวงทการด�าเนนชวตตองเผชญกบภาวะวกฤตไมวาจะเปนหวงเวลาของ

ศกสงครามทเกดขนจากภายนอกหรอสงครามทเกดขนภายในประเทศ วกฤตแหง

ชวตททกขรอนเชนนท�าใหชาวอนเดยตองเผชญหนากบความไมมนคงในการด�าเนน

ชวต พวกเขาจงตดสนใจออกเดนทางแสวงหาดนแดนทสามารถมอบความปลอดภย

ในการด�ารงชพอกครงใหแกพวกเขาได อกทงการชวงชงอ�านาจในการยดครองจตใจ

ประชาชนผอยภายใตอ�านาจของชนชนปกครองระหวางวรรณะสองวรรณะ คอ

วรรณะพราหมณและวรรณะกษตรยกเปนเหตการณหนงทผลกดนใหชาวอนเดยตอง

ออกเดนทางออกจากผนแผนดนมาตภม

ภาพประวตศาสตรในอดตแสดงใหเราเหนอทธพลทางการเมองทเชอมโยง

กบการมอ�านาจเหนอเสนทางการคาทางทะเลจากอนเดยสดนแดนสวรรณภม

ดนแดนทอดมสมบรณดวยเครองเทศและอาหารนานาชนด นอกจากนอทธพลทาง

ดานศาสนากไดน�าพาชาวอนเดยใหมงหนาสสวรรณภมดวยเชนกน กลาวคอ

การเผยแพรพทธศาสนาและศาสนาพราหมณ เพอธ�ารงฐานอ�านาจทางศาสนา

ในครงนน กษตรย พราหมณ และพอคา คอ กลมคนส�าคญทไดเดนทางมายงเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต (พมา จามปา เขมร อนโดนเซย และไทย) ภาพของการเคลอน

ยายผคน สงของ วฒนธรรม วธคด ความเชอ จงไดตดตามผคนเหลานออกเดนทาง

จากดนแดนตนก�าเนดพระพฆเนศ เทพเจาองคส�าคญตามความเชอในศาสนาของ

ชาวอนเดยกไดเดนทางมาพรอมกบกลมคนทศรทธาและเลอมใสในพระองคดวย

เชนกน

เมอความเชอนเดนทางมาถงเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทองถนสงคมท

พระพฆเนศเดนทางไปถงกไดมการปรงแตงและผสมผสานพระพฆเนศเขากบ

ลกษณะของผคน สงคม วฒนธรรมของสงคมทพระพฆเนศเดนทางไปถง เชน พมำ

มการนบถอพระพฆเนศในฐานะของเทพผ ขจดอปสรรค เทพผ ดแลรกษา

พทธศาสนา และนบถอรวมกบควมป (เทพในความเชอดงเดมของชาวพมาวาเปน

เทพแหงเวทยมนตคาถา) นอกจากนชาวพมายงไดน�าพระพฆเนศมาเชอมโยงกบ

ความเชอทองถนเรองผนต (เทพอารกษ) พระพฆเนศจงถกยกยองใหเปนผนตอก



ดวย จำมปำ มการเลอมใสศรทธาลทธไศวะนกายเปนอยางมาก ดงนน จงนบถอ

พระพฆเนศในฐานะเทพบรวารของพระศวะ และในฐานะเทพแหงศลปวทยาการ

สวนทเขมร มการนบถอพระพฆเนศในสถานะทสงสง เนองจากพระพฆเนศเปน

เทพเจาองคส�าคญ โดยเปนบตรแหงพระศวะ และมการนบถอรวมกบเทวดา

นพเคราะหเกยวกบโชคชะตาของมนษย พรอมทงนบถอในฐานะเทพอาลกษณหรอ

เทพแหงศลปวทยาการอกดวย อนโดนเซย มการนบถอพระพฆเนศเปนเทพเจา

องคส�าคญในลทธไศวะนกายและนบถอวาเปนหวหนาบรวารแหงพระศวะ และใน

ไทย มการนบถอพระพฆเนศในฐานะเทพเจาผขจดอปสรรค เทพเจาแหงการ

ประพนธ บรมครชางในทางคชกรรม และเทพเจาแหงศลปวทยาการ เปนตน

การเดนทางอพยพของผคนในอดตอาจตองใชเวลาทยาวนาน แตในวถแหง

โลกปจจบนยคดจทล (digital age) ผคนตางๆ ทอยในพนทหางไกลกนสามารถ

ตดตอใกลชดกนไดในระยะเวลาอนสนบนพนทอเลกทรอนกสหรอทเราเรยกกนวา

“พนทโลกไซเบอร” ดวยการยอขนาดพนททางกายภาพของโลกทกวางใหญใหกลาย

เปนพนททผคนสามารถใกลชดกนไดในระยะเวลาอนสน อกทงทนนยมทเขาใจอยาง

ลมลก ถงความตองการทหลากหลายของมนษยกไดสรางสรรคสนคาใหมๆ ใหเกด

ขนในทกขณะเวลา เพอตอบสนองความตองการอนมหาศาลของผคนบนโลกใบน

เทคโนโลยและการแขงขนในการด�าเนนชวตทกขณะในปจจบน ผคนถกท�าใหรสก

โดดเดยวและอางวาง ทนนยมไดสรางสนคาแหงศรทธาขนมาเพอสนองตอบกบ

ความตองการทางดานจตใจของผคนในปจจบน ศรทธาของมนษยจงไดกลายมาเปน

สนคาประเภทหนงทตอบสนองความตองการของมนษยในขณะน นอกจากน

อสรภาพแหงวถปจเจกทก�าลงขยายตวในโลกปจจบนกไดน�าพาผคนใหออกเดนทาง

จากผนแผนดนแมมาสรางชวตใหมผานชองทางและโอกาสทางการศกษา อาชพ

และการแตงงานขามวฒนธรรม ฯลฯ อกทงรสนยมของปจเจกทเกยวเนองกบงาน

ศาสนศลป กไดท�าใหโลกใบนถกยอขนาดใหเลกลง ท�าใหเกดขอสงสยตอไปวา

ขณะนการเดนทางของพระพฆเนศไดเกดขนกวางไกลออกไปเทาใดกวาทเคย

เกดขนมาแลวเมอครงในอดต



ReferencesChaiyotha, Danai. (1992). Ma nud kub arrayatham nai asia tai lem neung.

(In Thai) [Man and civilization in South Asia vol.1]. Bangkok: OS Printing House.

Chinnak, Kanjana. (2001). Karn praekrajay ittipon khong arrayatham India khao su phummipak Asia tawan-ork chiang tai lae pratath thai. (In Thai) [The diffusion of Indian civilization to Southeast Asia and Thailand]. Chombueng Journal, 4, 52-71.

Chokmukda, Werachai. (2011). Plik dan parata prawatsart india arrayatham tawan-ork tee mai mee wan lom salai. (In Thai) [The Indian discovery: the history of immortalized east civilization]. Bangkok: Yipsee.

Danthanin, Mongkhollert. (2011). Tang leuk khong khon mod thang soo bot vikroe kwam pen ma karn nom rab pra pootta sassana khong khon chantan. (In Thai) [A choice of the loser: analysis of Buddhism acceptance by the untouchable]. Bangkok: The Thailand Research Fund.

Ditsakul, Supattharadit. (1973). Sassana pram nai arnachak khom.(In Thai) [Brahman and Khmer Kingdom]. Bangkok: Pikaneth Printing.

Danial, Edward D.G., and Kasetsiri, Charnvit. (2006). Prawatsart asia tawan-ork chiang tai : suwannabhum-usakane pak pitsadan neung-song. (In Thai) [Southeast Asian history: Suvannabhumi-Southeast Asia, the Eccentric Version1-2]. Bangkok: Chulalongkorn University Press.

Indarwooth, Phasook. (n.d). Roob kao rob nai sassana hindu. (In Thai) [Sculptures in the Hinduism]. Bangkok: Silpakorn University.

____________. (1999). Tawarawadee: Karn suksa cherng vikroe chak lakthan boran kadee. (In Thai) [Dhavaravati Kingdom: Archeological evidence-based study]. Bangkok: Aksorn Samai.

Jermsawat, Promsak. (1980). Khon kab pra chao. (In Thai) [Man and God]. Bangkok : Krung Sayam Printing.

Kachacheewa, Chiratsa. (1988). Pra Pikaneth: Kati kwam cheau lae roob bab khong pra pikaneth tee pob nai prateth thai. (In Thai) [Ganesha: believes and forms of Ganesha found in Thailand]. Bangkok: The Fine Arts Department.

Kam-ek, Bamrung. (2005). Ittipon khong sassana pram - hindu nai samai rattanakosin ton thon. (In Thai) [Influence of the Brahman-Hindu in the early Rattanakosin era]. Research report of Department of Eastern Language, Faculty of Archaeology, Silpakorn University.

Kasemsan na Ayuthya, Uthsanee. (2003). Prawatsart pram lae pra maha thep 7 pra ong. (In Thai) [History of Brahman and 7 Greatest Gods]. Bangkok : OS Printing House.



Kraileuk, Piriya. (1990). Prawatsart sinlapa lae boran kadee nai prateth thai. (In Thai) [History of Arts and Archeology in Thailand]. Bangkok: Amarint Printing.

Noonsuk, Preecha. (1981). Ittipon khong maha kab ramayana nai asia tawan-ork chiang tai. (In Thai) [Influence of the Ramayana in Southeast Asia]. Bangkok: Office of The National Culture Commission.

Panananont, Chartchai. (1984). Kwam samkan khong asia tawan-ork chiang tai: a-deed lae patchuban. (In Thai) [Importance of Southeast Asia: past and present]. History Journal, 9 (3), 68-70.

Pong-arjarn, Chalerm. (1986). Peun than arrayatham thai. (In Thai) [Foundation of Thai civilization]. Bangkok: Netikul Printing.

Saenburan, Prayong. (2004). Pratya india. (In Thai) [Indian Philosophy]. Bangok: OS Printing House.

Saraya, Thida. (2011). Prawatsart maha samut india. (In Thai) [The history of Indian ocean]. Bangkok: Mueng Boran.

Satjaweerawan, Suwanna. (1979). Arrayatham tawan-ork lae tawan-tok. (In Thai) [East and West civilizations]. Bangkok: Odeon Store.

Suwanwong, Kanchana. (1996). Witee cheewit pitee kam lae kan tamrong aekkalak thang wattanatham khong klum pram ratchasamnak nai sungkhom thai: suksa koranee tewasathan bot pram pra nakorn. (In Thai) [ Way of life, ritual, and cultiral identity maintainance by the Royal Brahman in Thai society : A case study of the Pra Na Korn Brahman Shrine]. MA Thesis (Anthropology), Department of Sociology and Anthropology, Chulalongkorn University.

Thongpan, Sarun. (2010). India reum tee nee tamin nadoo. (In Thai) [India started here “Tamil Nadu”]. Bangkok: Mueng Boran.

Wattanamahath, Kitti. (2005). Tree te wa pa korn. (In Thai) [Tree Teva Pakorn]. Bangkok: Sang San Book.

Wright, Michael. (2005). Pra pikaneth maha thep hindu chom poo taweep lae usakaneth. (In Thai) [Ganesha in Indian continent and Southeast Asia]. Bangkok: Matichon Printing.

Wongthamma, Thonglao. (1992). Pratya india. (In Thai) [Indian Philosophy]. Bangkok: Odeon Store.

doi: 10.14456/jms.2015.26...

Documents