ชุดความรู้เกี่ยวกับอดีตทางวัฒนธรรมในพิพิธภัณฑ์ไทย...

วารสารสงคมลมนาโขง : ปท 7 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2554 หนา 1-25

Journal of Mekong Societies : Vol.7 No.2 May-August 2011, pp. 1-25

ชดความรเกยวกบอดตทางวฒนธรรมในพพธภณฑไทย

Knowledge of Cultural Past in Thai Museums

1 อาจารยประจ�าคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ปจจบนอยระหวางศกษาระดบปรญญาเอกหลกสตรสหวทยาการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร บทความนไดรบทนสนบสนน จากศนยวจยพหลกษณสงคมลมน�าโขง คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

บทคดยอ บทความนน�าเสนอวา พพธภณฑไทยทจดแสดงเรองราวในอดตทางวฒนธรรมของ คนกลมใดกลมหนงมอยางนอย5รปแบบแตละรปแบบมปฏสมพนธเชงวพากษตอพพธภณฑทมมากอนดวยการเลอกใชชดความรและแนวทางการจดแสดงในพพธภณฑใหเหมอนกบพพธภณฑทมมากอนในสวนทเหนพองและแสดงความเหนแยงดวยการเปลยนไปใชชดความรและ/หรอแนวทางการจดแสดงทแตกตางจากพพธภณฑทมมากอนภายใตขอวพากษส�าคญคอ1.ความไมเพยงพอของการใชชดความรทางวชาการประวตศาสตรและโบราณคดอยางเดยวกบวธการน�าชดความรพนบานมาใชตามทคนในชมชนรบรหรอผานการปรบใหเปนขอมลทางวชาการกอน รวมถงความไมจ�าเปนตองน�าเสนอรากเหงาอนเกาแกทสดของพนท และ/หรอแสดงความ เชอมโยงทองถนกบรฐไทย 2. การเลอกน�าเสนอความเปนไทยในอดตผานวถชวตชนชนน�า หรอสามญชน โดยเฉพาะวถชนบท อนมทงแบบวถชวตทวไปกบเนนเฉพาะสวนทขายได 3. การเลอกวธจดแสดงใหผชมตองหาวธเรยนรดวยตนเองหรอเปนชดความรส�าเรจรปทเขาใจงายและสรางความเพลดเพลนค�ำส�ำคญ: ความรประวตศาสตรพพธภณฑพพธภณฑทองถน

Abstract This article proposes that Thai museums exhibiting the ancient cultures of ethnic groups consist of five types. Each of them poses dialectical relationships to earliermuseumsbyselectingtheknowledgepackageandwaysofexhibitionsimilartotheolderoneifitisinagreement,andbychangingtheknowledgepackageand/orwaysofexhibitionifitisindisagreement.Thiscanbedoneinthefollowingways:1.usingonlyhistoricalandarchaeologicalknowledgeorcompoundwithlocalfolkwisdomthrough

เบญจวรรณ นาราสจจ / Benjawan Narasaj1

2 Journal of Mekong Societies

ปท 7 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2554

communitypeople’sperceptionsorbyconvertingitintoacademicdata,includingthefactthatitisnotnecessarytopresentthebasisoflocalitiesand/ortolinkthelocaltotheThaistate2.presenting“Thainess”ortheessenceof“beingThai”inthepastthroughthewaysoflifeoftherulingclassorcommoners,especiallyrurallife,andfocusingonthosewhich are profitable 3. selectingmethods of exhibition for visitors to learn by themselves,orbycompleteknowledgepackageswhichareeasy tounderstandandstimulatetheirenjoyment.Keywords:Knowledge,History,Museum,LocalMuseum

ควำมเปนมำ

“พพธภณฑ”เปนค�าทสอถงสถานทเกบรวบรวมและจดแสดงวตถเพอบอก

เลาเรองราวบางอยางทเปน“ความร”ใหผชมไดรบรตามเปาหมายของผจดพพธภณฑ

จงมหลายประเภทแตทจดเปนภาพลกษณหลกของพพธภณฑในการรบรของสงคมไทย

คอพพธภณฑสถานแหงชาตมลกษณะเดนในการเปนแหลงเกบรวบรวมและจดแสดง

โบราณวตถและศลปวตถ เพอแสดงความรดานโบราณคดและประวตศาสตรหรอ

อดตทางวฒนธรรม2ของชาต แมในระยะหลงมการจดตงพพธภณฑทมเนอหา

หลากหลายขน เชนกจการของหนวยงาน,อญมณและเครองประดบฯลฯแตเรอง

ราวหลกในการน�าเสนอของพพธภณฑสวนใหญโดยเฉพาะพพธภณฑทองถน3ยงคง

เปนอดตทางวฒนธรรมของคนกลมใดกลมหนงเชนกน(Koanantakool,2004:74)

2 อดตทางวฒนธรรม ในทนหมายถง เหตการณเกยวกบผคนในทองถนทเคยเกดขน และ/หรอผคน ในทองถนเชอวาเคยเกดขน3 ตอจรส พงษสาล เสนอวา พพธภณฑทองถน มอยในสงคมไทยนานแลว แตไมเคยไดมการถกเถยงอยางจรงจงเกยวกบค�าจ�ากดความของพพธภณฑประเภทนวา มเกณฑใดเปนตวก�าหนดวา พพธภณฑใดเปนพพธภณฑทองถนหรอไม (Phongsali, 2004: 24) อนเปนปญหาทงานวจยของปรตตา เฉลมเผา กออนนตกล และคณะ แกไขดวยการก�าหนดกรอบกวางๆ ในการส�ารวจพพธภณฑทองถนใหครอบคลมพพธภณฑหลากหลายลกษณะทด�าเนนการโดยกลมบคคลในหมบาน วด และเอกชน อนมจดเนน การแสดงเรองราวชวตของสามญชนในบรเวณทองถนตางๆ โดยยกเวนพพธภณฑขนาดใหญของ หนวยงานรฐและเอกชนในเมองหลวงหรอเมองใหญ ตลอดจนพพธภณฑของสถานศกษา (Koanantakool, 2004: 43) ในการศกษาครงนมไดมงหมายทจะเสนอนยามทชดเจนของค�าดงกลาว แตน�ามาใชเพอเปน กรอบกวางๆ ในการเลอกกรณศกษาส�าหรบประเดนวจยทสนใจ อนจะน�าเสนอตอไป

3ชดความรเกยวกบอดตทางวฒนธรรมในพพธภณฑไทย


การเกดขนของพพธภณฑทองถนไทยเกยวโยงอยางแนบแนนกบบรบททางสงคมในหลายระดบ และการเปลยนแปลงแนวคดและการรบร เกยวกบพพธภณฑทองถนรวมถงความตระหนกถงวถชวตในอดตทผานเลยไปคณคาของโบราณวตถหรอของเกาแกในทศนะของคนทองถนท�าใหมการกอตวของพพธภณฑทองถนหลายระยะ(Koanantakool,2004:34-74)ดงน 1. การจดตงพพธภณฑในวดส�าคญตามหวเมองตางๆทไดรบการสนบสนนจากสมหเทศาภบาลสมยรชกาลท 5 ตามแนวคดเรองการสะสมอนรกษสมบต ทางศลปวฒนธรรมของชาตใหคงไวในแผนดน มใหสญสลายหายไป โดยมการ คดเลอกของชนส�าคญสวนหนงไปไวทสวนกลางแลวสวนทเหลอเกบรกษาไวทพพธภณฑวด ซงตอมามบางแหงไดรบการประกาศเปนพพธภณฑสถานแหงชาตเชน พระปฐมเจดยพพธภณฑสถาน จงหวดนครปฐม (พ.ศ. 2454), พพธภณฑ วดพระพทธชนราช จงหวดพษณโลก (พ.ศ. 2480) เปนตน เกดการแพรกระจายแนวคดส�าคญไปยงวดตางๆจ�านวนมากคอการจดตงพพธภณฑวดทเนนการเกบรวบรวม “ของมคาและของแปลก” มากกวาค�านงถงแนวทางการจดแสดง ตอมา บางชวงเวลาไดรบการสนบสนนจากกรมการศาสนาใหมการพฒนาวดเปนแหลงเรยนรของชมชนหรอศนยกลางวฒนธรรมของทองถน 2. ราวตนทศวรรษ2520นโยบายของส�านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (สวช.) ท�าใหสถานศกษาตางๆ จดตงพพธภณฑทองถน ในนาม “ศนยวฒนธรรม” ดวยความพยายามนยามความหมายและหนาทใหแตกตางไป จากพพธภณฑสถานของรฐทเปนเสมอนคลงสะสมของ เปนพพธภณฑทหยดนงไมมชวตแตกลบปรากฏในกาลตอมาวาไมสามารถพฒนาตวเองอยางเตมทเพอท�าหนาทตามวตถประสงคทวางไว4(Koanantakool,2004:35) 3. ราวกลางป พ.ศ. 2530มการเคลอนไหวงานดานพพธภณฑทองถน ทเปนกลไกนอกภาครฐคอ ชาวบานและนกวชาการ ทส�าคญ ไดแก กลมของ รศ.ศรศกร วลลโภดม และมลนธเลก-ประไพ วรยะพนธ ทเขาไปมสวนกระตน

และชวยเหลอชาวบานจดตงพพธภณฑทองถนเพอใหคนในทองถนไดรจกตนเอง

4 บทความนใหความสนใจกบกลมพพธภณฑทมแนวทางชดเจน/ลกษณะเฉพาะทน�าเสนอตอสงคมอยางตอเนองถงปจจบน จงมไดท�าการศกษารปแบบน



เนนประวตศาสตรสงคมและชวตวฒนธรรมของผคนในทองถนเปนหลกซงเรยกวา

“แนวสรางส�านกทองถน” (Koanantakool, 2004: 54) เชน พพธภณฑพนบาน

วดมวง จงหวดราชบร (พ.ศ. 2535), พพธภณฑวดจนเสน จงหวดนครสวรรค

(พ.ศ.2538),พพธภณฑเขายสารจงหวดสมทรสงคราม(พ.ศ.2539)เปนตน

ตงแต พ.ศ. 2542 เปนตนมา รศ.สายนต ไพรชาญจตร และโครงการ

โบราณคดชมชน ไดสนบสนนใหชมชนทองถนมการจดตงพพธภณฑในพนท

หลมขดคนทางโบราณคด ตลอดจนการสนบสนนชมชนทองถนทตองการจดตง

พพธภณฑจากโบราณวตถส�าคญทมอย เชน พพธภณฑเฮอนบานสวกแสนชน

(และเตาเผาโบราณ) จงหวดนาน (พ.ศ. 2544), พพธภณฑบานนาซาวสามคค

จงหวดนาน(พ.ศ.2545)โดยมจดเนนในการใชกระบวนการจดตงพพธภณฑชมชน

เปนกระบวนการพฒนาชมชนหรอเรยกวา“แนวพพธภณฑบ�าบด”(Praicharnjit,

2007:271)

4. ตงแตทศวรรษ 2540 ทองคการบรหารสวนทองถน เชน องคการ

บรหารสวนต�าบล (อบต.) เทศบาล เปนตน หนมาสนบสนนการจดตงพพธภณฑ

ทองถนเพอเปนแหลงเรยนรตลอดชวตและไดประโยชนจากการทองเทยว ทงยงม

โครงการปฏบตการชมชนและเมองนาอยทเกดขนในปพ.ศ.2545สงเสรมใหพพธภณฑ

ทองถนเปนองคประกอบหนงของเมองนาอยอนอาจเรยกรวมกนวาเปนการสราง

พพธภณฑเพอเปน “แหลงเรยนร/ทองเทยว” ในระดบตางๆ ซงแพรหลายไปยง

จงหวดตางๆรวมถงนนทบรทไดจดตงพพธภณฑจงหวดแหงใหมขนในพ.ศ.2552

เพอเปาหมายดงกลาว

ความแตกตางในแงจดก�าเนดและกลมผใหการสนบสนนยอมมสวนส�าคญ

ในการสรางความแตกตางทงดานแนวคดของการจดตงพพธภณฑทองถนแตละแหง

และการจดแสดงทปรากฏ เนองจากการจดแสดงในพพธภณฑไมวา รปแบบใด

ยอมตองเปนกระบวนการจดการ “ความร” โดยการคดเลอกวา จะน�าเนอหาใดมา

จดแสดง มประเดนใดเปนประเดนหลก ประเดนรอง ซงล�าดบความส�าคญของ

ความรมกมอดมการณบางอยางแฝงอย อนอาจเปนทรบรหรอไมกตามในระหวาง

การเขาชม ทส�าคญคอ การเลอกจดแสดงชดความรทเหมอนหรอแตกตางจาก



พพธภณฑทมอยเดมแลว ยอมสะทอนถงปฏสมพนธเชงวพากษกบพพธภณฑ

เหลานนผานปฏบตการของพพธภณฑทจดตงขนกอน อนมทงสวนทเหนพอง

และเหนแยงกน

บทความนตองการน�าเสนอวา จากปฏสมพนธเชงวพากษตอพพธภณฑ

ทมมากอน ท�าใหพพธภณฑทองถนแตละรปแบบเลอกใชชดความรและแนวทาง

การจดแสดงบางสวนใหแตกตางเพอแสดงความเหนแยง ขณะทยงใชบางสวนท

เหมอนกนเพอแสดงความเหนพองกอใหเกดความหลากหลายของพพธภณฑไทย

(ทจดแสดงอดตทางวฒนธรรม) ทเพมขนพรอมกบจ�านวน โดยมสมมตฐานวา

ปฏสมพนธดงกลาวมพพธภณฑสถานแหงชาตพระนครเปนจดเรมตนของการจด

แสดงซงสามารถกอใหเกดปฏกรยาตอบโตดวยการน�าเสนอผานพพธภณฑทองถน

กลมตางๆ ขณะเดยวกนกมการตอบสนองปฏกรยาเหลานนผานทางการจดตง

พพธภณฑสถานแหงชาตในทอนๆ รวมถงการจดตงศนยขอมลโบราณวตถ

ศลปวตถพพธภณฑสถานแหงชาตกาญจนาภเษกหรอ“คลงกลาง”เปนแหงลาสด

จงท�าการศกษาเปรยบเทยบการน�าเสนอเรองราวในอดตของสงคมไทย/ชมชน

ทองถนผานการจดแสดงของ พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร และคลงกลาง

กบ พพธภณฑทองถนทเปนตวอยางส�าคญของแตละรปแบบ ไดแก พพธภณฑ

วดพระปฐมเจดย, พพธภณฑพนบานวดมวง, พพธภณฑเฮอนบานสวกแสนชน

(และเตาเผาโบราณ)และพพธภณฑจงหวดนนทบรโดยผานการทบทวนหลกการ

แนวคด และประสบการณ ในการจดพพธภณฑแตละรปแบบทถกน�าเสนอผาน

สอสาธารณะเชนเอกสารและเวบไซดเปนตนประกอบกบการเขาชมพพธภณฑ

ทเปนกรณตวอยาง ระหวางวนท 30ตลาคม - 10พฤศจกายน2552 เพอใชตว

ผเขยนเองเปนเครองมอในการรบรสงทน�าเสนอในพพธภณฑแตละแหง ยกเวน

พพธภณฑเฮอนบานสวกแสนชนฯทผวจยไมสามารถเดนทางไปถงจงหวดนานเขา

ชมดวยตนเองภายในเวลาทมจ�ากดจงอาศยรายละเอยดการจดแสดงในพพธภณฑ

ดงกลาวจากวทยานพนธสองเลมทน�าเสนอในชวงพ.ศ.2545และ2549ซงมเนอหา

สวนใหญสอดคลองกนแตยอมปฏเสธไมไดวาเนอหาเหลานนลวนถกคดสรรมาน�า

เสนอไวโดยผานมมมองและกรอบคดของผจดท�าวทยานพนธแตละทานเปนส�าคญ



กำรจดแสดงและชดควำมรทใชในกำรจดแสดงของพพธภณฑไทย

จากการศกษาพบวา การจดแสดงและชดความรทใชในพพธภณฑตางๆมลกษณะเดนดงน 1. พพธภณฑสถำนแหงชำต พระนคร ใชชดความร ทางวชาการโบราณคดและประวตศาสตรเปนหลกในการน�าเสนอประวตศาสตรชาตไทยเนนย�ารากเหงาอนเกาแกทสดของการตงถนฐานในดนแดนประเทศไทยและความเปนชาตตลอดจนน�าเสนอความเปนไทยทอางถงวถชวตของชนชนน�า โดดเดนดวยสวน จดแสดงประวตศาสตรชาตไทย ทน�าเสนออยางเปนระบบและเปนชดความรส�าเรจรปททกคนไดรบรเหมอนกนเมอเขาชม และสวนประวตศาสตร ศลปะและโบราณคดในประเทศไทยกบสวนประณตศลปและชาตพนธวทยาทน�าเสนอดวยการจดวางโบราณวตถ/ศลปวตถทเปนของแทของเกาอยางเปนหมวดหมพรอมปายค�าอธบายสนๆเปนแหลงเรยนรทผชมตองหาวธเรยนรดวยตนเอง 2. พพธภณฑวดพระปฐมเจดยจดตงตามรปแบบหลกของพพธภณฑทองถนในระยะแรกทมกเรยกวา “พพธภณฑวด” อนสอถงพพธภณฑทจดแสดงสงของสะสมของวดแบบทมขาวของสารพดสารพนตงไวใหดมใชเพยงพพธภณฑทตงอยในวด (SrisinuraiandPromsuwan,2000:19)จดแสดงอดตของนครปฐมและวดพระปฐมเจดยโดยใชชดความรพนบานทสมพนธกบโลกทศนความเชอเปนหลกในการเลอกสงทน�ามาจดแสดงและวธจดวาง ปราศจากการเลาเรองอยางเปนระบบ ใชสอตวอกษรนอย ผชมตองหาวธเรยนรดวยตนเองจากวตถทจดแสดง และอาจ“ดไมรเรอง”หากปราศจากพนฐานความเขาใจมากอน 3. พพธภณฑพนบำนวดมวง เปนพพธภณฑแหงแรกใน “แนวสรางส�านกทองถน”ใชชดความรทางวชาการโบราณคดและประวตศาสตรผสมผสานกบความรพนบานประเภทต�านานและวถชวตพนบานทถกยกระดบดวยการน�าเสนอใหเปนแบบขอมลวชาการเลาเรองราวอดตและวถชวตของชาวมอญทเปนสามญชนในทองถน ในลกษณะกาวขามพรมแดนรฐชาต(พมา-ไทย) แตยงเนนรากเหงา อนเกาแกทสดของกล มชนดงกลาวและการตงถนฐานในทองถนทน�าเสนอ และน�าเสนอเปนชดความรส�าเรจรปเชนเดยวกบพพธภณฑสถานแหงชาตผานการสอดวยวตถจรงทจดวางใหเปนหมวดหมพรอมปายตวอกษร,แผนทและภาพวาด



4. พพธภณฑเฮอนบำนสวกแสนชน (และเตำเผำโบรำณ)ตงขนตาม“แนวพพธภณฑบ�าบด” น�าเสนออดตของเมองนานทมเตาเผาโบราณอาย 550 และ750ปพรอมดวยวถชวตชาวบานในชวงประมาณ100ปทผานมาโดยใชขอมลทางวชาการทถกปรบแปลงใหเปนความร พนบานประเภทภมปญญาทองถน ซงคนในชมชนทไมใชนกวชาการสามารถเขาใจและถายทอดไดดวยค�าพดของตนเองพรอมกบลดความส�าคญของการน�าเสนออดตอนเกาแกทสดของพนทและการเชอมโยงทองถนกบรฐชาตลงวธจดแสดงยงมงถายทอดชดความรส�าเรจรปผานวตถจรงและสอตวอกษรตางๆ แตเพมจดเนนทการน�าชมของวทยากรในชมชน เพอสอสารสองทางกบผชม 5. พพธภณฑจงหวดนนทบร ตงขนเพอเปนแหลงเรยนร/ทองเทยว จดแสดงดวยสอตวอกษรและสอสมยใหมใหผชมตนตาตนใจ มวตถจรงทเปนของใหมจ�านวนจ�ากดและไมมโบราณวตถอยางทพพธภณฑรปแบบอนนยมใชน�าเสนอชดความรส�าเรจรปทอางองความรทางวชาการประวตศาสตรและโบราณคดบางสวนกบชดความรพนบานประเภทภมปญญาทองถนเลาถงการตงถนฐานและการด�ารงอยของนนทบรในความสมพนธกบรฐไทย แตเนนมากเกยวกบเครองปนดนเผา เกาะเกรดซงเปนสนคาทองถนขนชอของนนทบรในปจจบน ทงน การเลอกใชหรอไมใชชดความรแบบใด น�าเสนอความเปนไทย ในลกษณะใด และจดแสดงแบบใหความรส�าเรจรปหรอไม อยางไร เปนสงทผาน การเลอกสรรของผน�าเสนอพพธภณฑแตละรปแบบภายใตแนวคดเชงวพากษตอพพธภณฑรปแบบทมมากอนดงรายละเอยดตอไปน

ควำมรทำงวชำกำรโบรำณคดและประวตศำสตรเกยวกบอดตของชำตและทองถน

การน�าเสนอเรองราวในอดตของผคนมกเกยวเนองกบความรทางวชาการโบราณคดและประวตศาสตรซงจดส�าคญทพพธภณฑเลอกใชเหมอนหรอตางกน มอยางนอย2ประเดนหลกดงน



1. รำกเหงำอนเกำแกของกำรตงถนฐำนในพนท พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร ในสวนจดแสดง ประวตศาสตร ชาตไทย และ ประวตศาสตรศลปะและโบราณคดในประเทศไทย ใชความร ทางโบราณคดและประวตศาสตรกระแสหลกของไทย อนมรากฐานส�าคญจากการอาศยรปแบบศลปะเปนเกณฑจดแบงยคสมยทางสงคมการเมองโดยใชชออาณาจกรเปนชอรปแบบศลปะ เชน ศรวชย ลพบร เชยงแสน อยธยา ฯลฯ มแมแบบจาก การจดแบงยคสมยทางประวตศาสตรศลปะใน “ต�านานพทธเจดยสยาม” (ตพมพพ.ศ. 2469) ของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาด�ารงราชานภาพ ซงสอดคลองกบเนอความใน “โบราณวตถในพพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร” (ตพมพ พ.ศ. 2471) ของยอรช เซเดส (Rienravee, 2002: 54-56) สะทอนถง การเปนสวนหนงในกระบวนการสรางและผลตซ�าวาทกรรมวาดวยประวตศาสตรชาตไทยทผสมผสานระหวางรปแบบการอธบายดวยหนงสอน�าชมและปายชอพรอมค�าอธบาย, โครงสรางประวตศาสตร, การปฏบตและแบบแผนในการจดแสดงวตถของพพธภณฑสถาน อนเปนการจดระบบสรางความหมายใหกบวตถเหลานน ใหสามารถเขาใจไดจากมมมองของคนปจจบน (Rienravee, 2002: 134-135) กลาวคอเปนพฒนาการของอารยธรรมตงแตยคแรกเรมจนถงปจจบนดวยชอเมองบางสวนทยงใชในปจจบนอนเปนประวตของชาตไทยทถกสรางขนมาใหมตงแตสมยรชกาลท 6 (Winichakul, 2003: 54) การรวบรวมโบราณวตถ ศลปวตถทเปน หลกฐานทางโบราณคดจากหวเมองตางๆ เขามาไวในพพธภณฑสถานแหงชาตพระนครและจดแสดงในฐานะหลกฐานแสดงอดตของชาต เทากบเปนการเปลยนสถานะวตถจากทองถนเหลานนใหกลายเปนวตถของชาตและกลนอดตของทองถนใหกลายเปนอนหนงอนเดยวกบอดตของชาตทมชดเดยวมศนยกลางอยทกรงเทพฯพพธภณฑสถานจงท�าหนาทสรางมตเวลาเปนอนหนงอนเดยวกนใหกบรฐชาต ใหทกสวนมระบบเวลาทใชอางองชดเดยวกน (Chantararoj, 2000: 8) ผลของ การทมงยอนไปเฉพาะรากเหงาความเจรญของกรงรตนโกสนทรท�าใหประวตศาสตรของพนทอนเชนภาคใตซงมศนยกลางอยทนครศรธรรมราช,ปตตานหรอภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงหลายครงพบวา สมพนธกบลาวมากกวา ไมถกน�าเสนอ

ออกมา(Thammarungrueng,2008:168-169)



การใหความส�าคญกบชวงเวลาของการสรางหรอใชวตถนนๆยงน�าเสนอ

ผานปายค�าอธบายวตถแตละชนในสวนจดแสดงประวตศาสตร ศลปะและโบราณคด

ในประเทศไทยอนกลายเปนตนแบบของการจดท�าปายอธบายวตถในพพธภณฑสถาน

แหงอนๆและถกน�าไปใชกบโบราณวตถบางสวนในพพธภณฑพนบานวดมวงดวย

แมแตคลงกลาง ซงมลกษณะพเศษในฐานะคลงเปดทใชเกบรกษาโบราณวตถ

ทกชนทยงไมน�าไปจดแสดงในพพธภณฑสถานแหงอน (ไมไดมงจดแสดงเรองราว

อยางพพธภณฑทวไป) จงไมตองมปายค�าอธบายและตองมผน�าชมแกผสนใจ5

กระนนค�าอธบายวตถตามยคสมยตางๆในระหวางการน�าชมของเจาหนาทกสะทอน

ความพยายามจดเรยงเครองปนดนเผาตามยคสมยทางโบราณคด-ประวตศาสตร

ดงกลาวดวย

ชดความรโบราณคดและประวตศาสตรของชาต กบมตเวลาทน�าเสนอ

ในพพธภณฑสถานแหงชาต พรอมดวย ขนบในการแสดงโบราณวตถยนยน

รากเหงาอนเกาแกกอนการตงถนฐานของชมชนปจจบน มอทธพลอยางชดเจน

ในพพธภณฑพนบานวดมวง ทแสดงความเหนพองดวยมมจดแสดงโบราณวตถ

ยคกอนประวตศาสตรและทวารวดน�าเสนอการตงถนฐานในบรเวณลมน�าแมกลอง

ตงแตกอนเกดเมองของคนมอญเชนสะเทมหงสาวดเปนตนโดยมการจดแสดง

ตามล�าดบยคและระบหนวยของเวลาชดเจนในสวนของวตถจดแสดงทเปน

โบราณวตถ เชน “ก�าไลและชนสวนก�าไล สมยกอนประวตศาสตร อายประมาณ

1,500-2,000 ป มาแลว พบท ถ�าเขาฝาก อ�าเภอโพธาราม จงหวดราชบร”เปนตน

ทงทแกน (Theme) ของการน�าเสนอเปนเรองราวของกล มชาตพนธ มอญท

เคลอนยายจากพมามาสไทย และไมมการน�าเสนอความเชอมโยงกบอดตยคกอน

ประวตศาสตรดงกลาวเลย

ท�านองเดยวกนพพธภณฑจงหวดนนทบรใหความส�าคญในการน�าเสนอ

รากเหงาอนเกาแกทสดของทองถนดวยการน�าเสนอยอนไปถงก�าเนดผนดน

เมองนนทบรตงแตสมยทยงเปนทะเลอาวไทยเมอ1,500ปกอนจนเกดผนดนงอก

5 ยกเวน นกวชาการทไดรบอนญาตอยางเปนทางการจากอธบด จงจะไดศกษาดวยตนเองเกยวกบ รายละเอยดเฉพาะชนตามทขอ



และมการตงถนฐานยคแรกในสมยอยธยาแมจะปฏเสธขนบในจดแสดงโบราณวตถ

กตาม(ใชการเลาเรองผานปายค�าอธบายและแผนทแทน)

การน�าเสนอ “รากเหงาอนเกาแก”ของกลมชน โดยใชมตเวลาเปนเครองวด

อาจสรางความภาคภมใจในการเปนผมความเจรญทางวฒนธรรมมากอนคนกลม

อนๆ อนเปนคานยมทสบทอดมาพรอมระบบความรทางวชาการประวตศาสตร

และโบราณคดของตะวนตกตงแตยคอาณานคมทแพรหลายเขาสสงคมไทยในชวง

ทเรมมการจดตงพพธภณฑสถานแหงชาตจนถงปจจบนแตไมส�าคญนกในโลกทศน

พนบานเหนไดจากการจดแสดงในพพธภณฑวดพระปฐมเจดยทไมใหความส�าคญ

กบมตเวลาหรอคณคาทแตกตางระหวางวตถทมอายเกาแกตางกน มการจดเรยง

พระพทธรปตางยคสมยไวรวมกน และประดษฐานพระพทธรปรวมยคเดยวกน

กระจายไปตามจดตางๆโดยเนนใหกลมพระพทธรปทจดในลกษณะโตะหมบชาแล

ดสมดลและสวยงามสวนพระพทธรปพระพมพเหรยญพระทจดแสดงในตกระจก

กวางใหเปนระเบยบไมไดล�าดบการวางดวย“ชวงเวลา”ทงนมไดหมายความทาง

ผจดไมทราบก�าหนดชวงเวลาของวตถเหลานน อยางนอยทฐานของพระพทธรป

จ�านวนหนงกมปายค�าอธบายวา เปนพระพทธรปทวารวด6 หรอลพบร อนเปนผล

จากการทกรมศลปากรไดขนทะเบยนวตถเหลานนแลว

สวนพพธภณฑเฮอนบานสวกแสนชนฯ แมจะยงคงใหความส�าคญกบ

มตเวลาดวยการระบหนวยปของเตาเผาโบราณเพอสะทอนความเกาแกทมากกวา

อดตสวนอน แตกเลอกละเลยทจะน�าเสนอรากเหงาอนเกาแกทสดตามหลกฐานท

ขดคนพบในพนทคอ เครองมอหนทสนนษฐานวา เปนหลกฐานของคนสมยกอน

ประวตศาสตร(Praicharnjit,2005:106)อนเปนไปตามแนวคดของรศ.สายนตวา

การสรางความเชอมโยงระหวางคนในชมชนปจจบนกบโบราณวตถสถานทพบ

ใหเกดความรสกเปนเจาของหรอเหนคณคาในฐานะมรดกตกทอดจากบรรพบรษ

เปนรากฐานส�าคญของการสงเสรมความสามารถของชมชนใหมสวนรวมในการ

6 จากปายประกาศ “เชญกราบไหวบชาหลวงพอประทานพร 1,000 ป ในพระอโบสถ” อนหมายถงพระพทธรปทวารวด ทประดษฐานในอโบสถตรงขามพพธภณฑวดพระปฐมเจดย แสดงใหเหนไดชดถงการรบรอายของวตถสมยทวารวด



จดการสงเหลานนอยางยงยน ท�าใหโบราณวตถสถานอนเกาแกเกนความรบรท

ชาวบานมอยและเกาแกเกนกวาอายของชมชนทมาตงถนฐานในบรเวณนเมอราว

100-200 ปกอน กลายเปนขอจ�ากดทท�าใหคนในชมชนไมรสกวา เปนสงทไม

เกยวของกบตวเองเลยเมอยงไมสามารถเสนอวธการทเหมาะสมในการเชอมโยงกบ

โบราณวตถสถานทมอายเกาแกหางไกลมากระดบ4,000-5,000ปได(Praicharnjit,

2007:226,231-232)จงตองละไวกอน

ทงน เปนทนาสงเกตวา การระบความเชอมโยงระหวางผคนปจจบนกบ

โบราณวตถสถานในทางวชาการ มกหมายถงความตอเนองของการตงถนฐาน

หรอสบทอดวฒนธรรมชาตพนธของผคนในทองถนจากชวงเวลาทสรางโบราณวตถ

สถานนนมาจนถงปจจบนเทานน ไมนบรวมค�าอธบายแบบอนทคนทองถนมกใช

เชอมโยงตนเองกบโบราณวตถสถานในทองถน เชน ต�านาน/พธกรรมความเชอท

ผกพนโบราณวตถสถานใหเปนศาสนสถานของผคนปจจบนเปนตนจงเปนขอจ�ากด

ส�าคญของพพธภณฑทองถนทเลอกใชชดความรทางวชาการเปนหลกในการอธบาย

โบราณวตถสถานทอายเกาเกนอายชมชนหรอสรางเนองในวฒนธรรมทตางจาก

กลมคนปจจบน

2. อดตของทองถนในประวตศำสตรชำตไทย

ในสวนจดแสดงประวตศาสตรชาตไทย พพธภณฑสถานแหงชาตพระนคร

น�าเสนอเหตการณส�าคญตางๆ โดยเนนความสบเนองของกลมคนและผปกครอง

ในดนแดนประเทศไทยทมศนยกลางอยทสโขทยอยธยาและกรงเทพฯตามล�าดบ

สะทอนอดมการณชาตนยมแบบ “ราชาชาตนยม”ดวยการอธบายทงความรงเรอง

และตกต�าของอาณาจกรแตละชวงวา เปนผลสบเนองจากพระปรชาสามารถ

หรอความออนแอเหลวไหลของกษตรยในขณะนนเปนส�าคญกอใหเกดจนตนาการ

ถงความเปนชาตไทยทมชาตพนธไทยเปนประชากรหลก และด�ารงอยรวมกน

อยางกลมกลนเปนหนงเดยวไมตระหนกถงความแตกตางหลากหลายของทองถน

จ�านวนมากในชาต อนเปนประวตศาสตรกระแสหลกของสงคมไทยตงแตสมย

จอมพล ป.พบลสงคราม เปนตนมา ซงเปนสงทไมไดรบการน�าเสนอเลยจาก

พพธภณฑวดพระปฐมเจดย ทเลอกใหความส�าคญกบศาสนวตถและสงมคาตางๆ



ตามโลกทศนพนบานเชนเปลอกหอยทะเลขนาดใหญกรามปลาวาฬนอแรดฯลฯ

มากกวาแมวาจะมโบราณวตถหลายยคสมยและสงของอนสบเนองกบรชกาลท6

จ�านวนหนงแตกถกแยกยายจดวางรวมกบวตถอนจงกลาวไดวาอดตทแสดงผาน

วตถส�าคญในพพธภณฑ คอ กลมพระพทธรปหลายรปแบบและยคสมย เปนอดต

ทยงคงมความหมายตอปจจบนในฐานะแหลงรวมศรทธาความเลอมใสของ

พทธศาสนกชน

ส�าหรบพพธภณฑพนบานวดมวงทปฏเสธการจดวางสงของตามโลกทศน

พนบานแบบพพธภณฑวดไดเลอกวธจดแสดงเรองราวในอดตตามล�าดบเวลาของ

เหตการณส�าคญเชนเดยวกบพพธภณฑสถานแหงชาต แตเลอกน�าเสนอเรองราว

ของชาวมอญโดยรวมมไดจ�ากดเฉพาะชมชนบานมวง(ทตงพพธภณฑ)เพอแสดง

ใหเหนชดเจนถงจนตนาการเกยวกบ“ทองถน”ทกวางกวาหนงชมชนซงในกรณน

อาศย“วฒนธรรมมอญ”เปนแกนกลางกอใหเกดประวตศาสตรทองถนทมลกษณะ

เฉพาะตว คอ กาวพนพรมแดนรฐชาต(พมา-ไทย) อนเปนไปตามแนวทางการ

น�าเสนอประวตศาสตรทองถนของศรศกรวลลโภดมทเนนอธบายวา ในดนแดน

ประเทศไทยมชมชนมาตงแตสมยกอนประวตศาสตร ตอมาพฒนาเปนบานเมอง

กระจายอยทวไปและมความสมพนธในลกษณะทเปนอสระตอกนทงในชวงกอนหนา

และรวมสมยกบสโขทย พฒนาการของบานเมองเหลานเองทเปนรากฐาน

อยางแทจรงใหกบอาณาจกรอยธยา(Chuwaen,2008:116)ตลอดจนตอบสนอง

กบเปาหมายของพพธภณฑทองถนทเนนจดแสดงเนอหาทางวฒนธรรม ซงจะ

“ปลกส�านกคนใหตน ใหภาคภมใจในตวเองและทองถนตลอดเวลา” (Vallipodom,

2002: 17) สะทอนถงอดมการณทแตกตางจากพพธภณฑสถานแหงชาต คอ

เปนอดมการณชาตนยมทเนนพหชาตพนธและวฒนธรรม อนมทองถนเปนองค

ประกอบส�าคญของชาต โดยชดความรแบบน มอทธพลตอการพฒนาพพธภณฑ

ทองถนในชวงตอมาอยางเหนไดชดและไดรบการอางองเสมอในการทบทวนนยาม

ของงานศกษาพพธภณฑทองถนสวนใหญ (ยกเวนคมอพพธภณฑทองถนทผลต

โดยกรมศลปากรพ.ศ.2548)ไมวาจะเปนเชงเหนพองหรอเหนแยงกตาม



ขอโตแยงส�าคญจากสายนต ไพรชาญจตร คอ แนวทางดงกลาวเปน

“วธการจดการแบบรวมศนยอ�านาจแบบรฐ มากกวาการจดการใหมกระจายไป

ตามสภาพความแตกตางหลากหลาย” และการก�าหนดพนท “ทองถน” ซงอาจ

จะครอบคลมลมน�าหลายหมบาน/ต�าบล แลวรวบรวมเอาทงวตถสงของไปรวมไว

ณทใดทหนงในพนททก�าหนดใหเปนพพธภณฑของทองถนนนนกวชาการทเปน

คนภายนอกมบทบาทน�าในการรวบรวมขอมลและจดตงพพธภณฑ “คนในชมชน

ทองถนสวนมากไมสามารถเขาถงพพธภณฑไดเนองจากอยไกลตว ไกลหมบาน

คงจะมเฉพาะคนทอยในพนทตงพพธภณฑไดเขาไปมสวนรวมเพยงสวนนอย

โดยเฉพาะอยางยงในการจดการหลงจากกอสรางพพธภณฑเสรจแลวและเปดให

บรการแกสาธารณะ....”(Praicharnjit,2007:285)ขอเสนอของเขาคอ“พพธภณฑ

ชมชนในทองถนหนงๆ มไดไมจ�ากด ควรจะมอยทกหมบาน หรออาจจะมอยหลาย

แหงในหมบานหนงๆ กได.. หลกการส�าคญ คอ มอะไรอยทไหนกพฒนาใหเกด

พพธภณฑ ณ ทนน ไมควรคดเลอกเฉพาะสงของทโดดเดน สวยงามหรอทรงคณคา

เปนพเศษตามมาตรฐานของนกวชาการแลวพรากแยกเอาไปจดแสดงทอน”

(Praicharnjit,2007:287-288)

ดงนนจงมการจดตงพพธภณฑสองแหงอยใกลกนในพนทของผครอบครอง

ทเปนครอบครวเดยวกนคอพพธภณฑเฮอนบานสวกแสนชนและพพธภณฑหลม

ขดคนเตาโบราณ ซงแหงแรกจดแสดงเรอนโบราณพรอมขาวของเครองใชใน

การด�ารงชวตเปนหลก สวนแหงทสองจดแสดงหลมขดคนเตาเผาโบราณ และ

เศษเฟองหมอทขดพบระหวางการขดคนเตาเผาโบราณเปนหลกโดยมขอมลทาง

โบราณคดชวา เตาโบราณนนมคณคาส�าคญมากตอภมภาคลานนา (Praicharnjit,

2005:177)ทวาในทางปฏบตพพธภณฑกลบน�าเสนอโบราณวตถและแหลงโบราณคด

ดวยค�าบอกเลาของวทยากรชาวบานวาดวยขอมลลกษณะทางกายภาพของตวเตา

เผาโบราณ, สภาพแวดลอมทางธรรมชาตทเกยวของกบการสรางเตาเผาและ

อตสาหกรรมเครองปนดนเผา,ผลผลตทเกดขนคอเครองปนดนเผาลวดลายตางๆ

โดยมไดใชศพททางวชาการ ไมเนนการเชอมโยงสภมภาคลานนาหรอยคสมยของ

รฐชาตกลบเนนใหขอมลเชอมโยงไปยงกจกรรมการผลตในวถชวตประจ�าวนทเปน



ภมปญญาพนบานสบทอดจากอดตถงปจจบน (Naksumrid, 2002: 105-115)

อนแสดงถงอดมการณทองถนนยมทพองกบชดความร ประวตศาสตรทองถน

แนววฒนธรรมชมชนซงแสดงใหเหนถงความพอเพยงความมน�าใจความผสมผสาน

กลมกลนในชมชน ตลอดจนภมปญญาตางๆ วาเปนคณคาดงเดมของไทยนนได

มอทธพลมาจนถงปจจบน (Chuwaen,2008:169-170)ทแมจะไดรบการวจารณวา

ชมชนทน�าเสนอในงานเขยนแนววฒนธรรมชมชน“เปนชมชนในจนตนาการทไดมา

จากการรอฟน (reconstruct) อดตขนมาใหมจากรองรอยในปจจบน”(Mukdawijitra,

2005: 140) แตกเปนทยอมรบกนวา สงทถกสรางขนนนเปนรากฐานส�าคญของ

“ปฏบตการทางสงคม” ทชวยพฒนาสถานะของชมชนทองถนใหสามารถบรรล

เปาหมายบางอยาง เชนการยอมรบหลกปฏบตในการจดการทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมโดยชมชน เปนตน (Chuwaen, 2008: 169-170) สอดคลองกบ

เปาหมายในการฟนฟพลงและอ�านาจ(empowerment) ในการจดการทรพยากร

วฒนธรรมใหคนในชมชนทองถนของนกวชาการทสนบสนนพพธภณฑทองถน

รปแบบน

ในทางตรงกนขามพพธภณฑจงหวดนนทบรดจะเลอกรบชดความรและ

อดมการณแบบพพธภณฑสถานแหงชาตเปนหลกเหนไดจากการน�าเสนอประวต

ของอาคารประวตศาสตรทใชจดตงพพธภณฑ และอดตของนนทบร โดยเชอมโยง

กบประวตศาสตรชาตและศนยกลางอ�านาจปกครองอยางชดเจน นบตงแตประวต

ของอาคารทไดรบการสรางขนเพอเปนโรงเรยนราชวทยาลยไดรบนามพระราชทาน

จากรชกาลท 7 ตอมาเปลยนเปนทตงของศาลากลางจงหวดนนทบร เปนตน

สวนเรองราวของนนทบร มการน�าเสนอผานผ มชอเสยงระดบชาต ขณะท

ความหลากหลายทางชาตพนธถกน�าเสนอเพยงเลกนอยจงเทากบเปนการตอกย�า

ประวตศาสตรทองถนภายใตกรอบประวตศาสตรชาตอนเปนการผลตซ�าอดมการณ

ชาตนยมแบบเนนความส�าคญของศนยกลางการปกครองในประวตศาสตรชาตไทย

(Chuwaen,2008:68)



ควำมเปนไทยในวถวงและวถชนบท

สวนจดแสดงประณตศลป และ ชาตพนธวทยา ของพพธภณฑสถาน

แหงชาตพระนครเปนสวนทมไดเลาเรองอยางมโครงเรอง(plot)แตใชการน�าเสนอ

วตถสงของทเกยวเนองกบวถชวตของชนชนสงในวงหรอเรยกสนๆ วา “วถวง”

เปนหลก ในฐานะ “คลงแหงตนแบบของเอกลกษณไทยและความเปนไทยทงสน”

(Charoenpot,2008:6-8)ตอมาเมอตระหนกถงการขาด“ความเปนไทย”ระดบ

พนถน หรอวถวฒนธรรมของคนธรรมดา ไดมการจดแสดงเนอหาดานวถชวต

ทองถนในพพธภณฑสถานแหงชาตบางแหงเชนราชบร,ขอนแกน,อบลราชธาน,

สงขลาฯลฯ(Charoenpot,2008:147-180)แตขอบเขตการน�าเสนอทครอบคลม

วถทองถนทงจงหวดหรอภมภาค ประกอบกบความพยายามแสดงทงวถชวตของ

กลมผปกครอง ชาวเมองและชาวชนบทท�าใหไมสามารถจะแสดงถงอตลกษณท

ชดเจนของคนกลมใดกลมหนงไดอยางเจาะจง7 อนเปนสภาพเดยวกบคลงกลาง

และพพธภณฑวดพระปฐมเจดย ซงมวตถจดแสดงหลากหลายของผคนตางระดบ

ชนคละกน

การจดแสดงความเปนไทยทงแบบวถวง และแบบคละดงกลาว เปนสงท

ถกปฏเสธจากพพธภณฑพนบานวดมวง และพพธภณฑเฮอนบานสวกแสนชน

ซงตางมงน�าเสนอ“อตลกษณทองถน”ทเปนวถการด�ารงชวตในชนบทของสามญชน

เฉพาะกลมหรอเรยกไดวา“วถชนบท”สวนพพธภณฑจงหวดนนทบรใชพนทกวา

ครงในการจดแสดงกจกรรมและผลตภณฑของกลมผลตเครองปนดนเผาบานเกาะ

เกรด เพอเชดชผลผลตทองถนทเปนสนคาเดน ตามอดมการณ “ท�าวฒนธรรม

ใหเปนสนคา” ทแพรหลายในปจจบน ขณะเดยวกนกเปนการปฏเสธการน�าเสนอ

วถชนบททวไปอยางพพธภณฑกอนหนา ดวยการม งแสดงความเปนไทยใน

วถชนบทท“ขายได”เปนหลก

7 ขอสงเกตนมาจากประสบการณของผเขยนในการเขาชมพพธภณฑสถานแหงชาต ขอนแกน หลายครงระหวาง พ.ศ. 2548-2551, พพธภณฑสถานแหงชาต อบลราชธาน วนท 29 กรกฎาคม 2550 และพพธภณฑสถานแหงชาต ราชบร วนท 1 พฤษภาคม 2552



ควำมรจำกวตถ

แมพพธภณฑทกแหงลวนจดแสดงวตถเพอเปนแหลงเรยนร แกผ ชม

แตลกษณะการจดแสดงทแตกตางกนและสามารถสงผลอยางชดเจนตอวธการ

เรยนรของผชมอาจจ�าแนกเปน2ลกษณะส�าคญดงน

1. กำรจดแสดงทใหผชมเรยนรดวยตนเอง

การจดแสดงโบราณวตถ ศลปวตถในสวน ประวตศาสตรศลปะและ

โบราณคดในประเทศไทยและประณตศลปและชาตพนธวทยาของพพธภณฑสถาน

แหงชาตมาจากแนวคดวาผชมสามารถเรยนรดวยตนเองจากวตถจดแสดงซงเปน

ของแทจงใชการจดวางพรอมปายค�าอธบายทใชภาษาเฉพาะเชน “พระนารายณ

ศลปะสโขทย (พทธศตวรรษท 20) ส�ารด สง 268 ซ.ม.”ใหขอมลสนๆทผสนใจตอง

คนควารายละเอยดเพมเตมจากแหลงอนมาประกอบกบสงทไดเหนเปนประสบการณ

สงทรบรไดจงขนกบพนฐานความรเดมในตวเชนถาพอรวาพระนารายณในศลปะ

อนมลกษณะอยางไร กจะรวาศลปะสโขทยตางกบศลปะเหลานนอยางไร เปนตน

จงมผ ตงขอสงเกตวา ผ ชมทไมมความร เรองโบราณคดในประเทศไทยเลย

มกจะมความรสกวา แตละหองมแตการจดแสดงพระพทธรปและไมสามารถแยก

ความแตกตางของแตละสมยหรอสกลชางได (Wilaikaew, 2000: 106-107)

อนเปนขอจ�ากดส�าคญในการเปนแหลงเรยนรของการจดแสดงแบบนซงแพรหลาย

ในพพธภณฑวดจ�านวนมากรวมถงพพธภณฑวดพระปฐมเจดย

ตามความเขาใจของผ เขยน8 พพธภณฑวดพระปฐมเจดยเลอกให

ความส�าคญกบพระพทธรปทอยในสภาพสมบรณ มพทธลกษณะอนนาเลอมใส

ศรทธา จดแสดงเปนกลมรวมกบศาสนวตถอน ตามความหมายในระบบความเชอ

ทางศาสนาเปนหลก เชน การจดโตะหมบชาโดยมพระบรมสารรกธาตอยหนา

พระประธานและพระอรหนตธาตวางระดบต�าลงมา ประดบดวย แจกน, งาชาง

เปนตนอนเปนการจดวางตามชดความรพนบานวาดวยศาสนวตถทรบรกนในหม

8 ในฐานะคนไทยทใชชวตในเมองเปนหลก ผเขยนไมคดวาตนเองสามารถเขาใจระบบคณคาทงหมดทปรากฏในพพธภณฑแหงน ในการน�าเสนอนจงอธบายเทาทสามารถเขาใจได



คนทองถนซงความเกาแกของวตถเหลานสามารถสงสมพลงบางอยางกอเกดเปน

ความศกดสทธ ท�าให “ของเกา” และ “แท” มความแตกตางจาก “ของใหม” และ

“จ�าลอง”อยางชดเจนเชนพระพทธรปใหม,เทวรปปนปนเกาทรดโทรมถกจดแสดง

ในตกระจกชนลาง เปนตน แตไมมการใหคณคาทแตกตางระหวางพระพทธรป

โบราณสมยทวารวดลพบรและเชยงแสนกบพระพทธรปเกาสมยรตนโกสนทร

ในชดความรพนบานน ความส�าคญของ “ของเกาแก” อยทการก�าลง

จะหมดโอกาสไดพบเหนในวถชวตปกต จงตองอนรกษไวใหคนรนหลงไดเรยนร

ดงนน ไมเพยงของโบราณอายนบพนป กบของเกาแกอายนบรอยป จะไดรบ

การปฏบตไมแตกตางกนนกในฐานะอนสรณเพอการระลกถง ดวยคณลกษณะน

“ของหายาก/ของแปลก”ทคนทองถนไมคอยมโอกาสไดพบเหนจงมคณคาเพยงพอ

กบการอนรกษและจดแสดงไวในพพธภณฑเชนกนโดยเพมปายค�าอธบายสนๆเชน

“มาน�า” “ปใยแมงมม” “กรามปลาวาฬ” เปนตนหรอบางอยางทแปลกมากส�าหรบ

คนทองถนอาจมปายค�าอธบายเพมเตมอกเลกนอยเชน“บมเมอแรง เปนเครองมอ

ลาสตวของพวกอบอรจน ชนพนเมองในประเทศออสเตรเลย”, “กลองยาท�าจาก

เมดลกตาล” เปนตนขณะทสงทจดแสดงสวนใหญแทบไมมปายค�าอธบาย (ไมนบ

ปายชอผบรจาค) ผชมทจะไดความรจงตองอาศยการบอกเลาจากผชมดวยกน

ทพอจะรหรอรชด เชน เมอผเขยนเขาชมกมผเขาชมรายหนงเออเฟอใหค�าแนะ

น�าเกยวกบพระพมพและเหรยญพระรนดงทเปน “ของแท” (ในกลมทวางรวมกน

มทงของแทและไมแท) และเมอพบกบผเขาชมอกทานทสามารถอธบายไดวา

ขาวตอกพระรวง และหนเขยวหนมานมอานภาพอยางไร เขากไปสนทนาซกถาม

ซงคงไดเปนความรเพมเตมไวแลกเปลยนกบผอนตอไป

ดงน การจดแสดงของพพธภณฑวดพระปฐมเจดยทไมไดเลาเรอง

อยางเปนระบบ จงเปนการเปดเสรใหกบผเขาชมในการศกษาเรยนรอยางอสระ

และการจะไดความรหรอไม ความรเรองอะไร ระดบความลกซงแคไหนยอมขนกบ

ความสนใจและความรพนฐานของผเขาชมเปนส�าคญคลายกนกบนกวชาการทอาจ

ขออนญาตเขาศกษาวตถบางชนหรอบางชดในคลงกลางซงอาจไดความรระดบลก

จากการเปรยบเทยบวตถเหลานนกบความรทมอยเดม แตถาคนทไมมพนฐาน



ความรดพอวตถเหลานนกคงใหไดแคความรผวเผนเทานนความแตกตางอยตรง

ทการใหความส�าคญกบขอมลแหลงทมาของวตถท�าใหวตถในคลงกลางเออตอ

การศกษาทางวชาการโบราณคด-ประวตศาสตร ในขณะทการจดแสดงของ

พพธภณฑวดพระปฐมเจดย ใหไดเฉพาะความรแบบพนบานทมระบบคณคา

แตกตางจากทางวชาการเชนพระพทธรปหรอพระพมพเปนทรจกในแงของ“รน”

ทมคณคาบางอยางแฝงอยเชนเสรมเมตตามหานยม,ขลงมากเปนตน

อยางไรกตาม หากพจารณาจากขอวจารณในเชงต�าหนการจดตงสงของ

ในการแสดงของพพธภณฑวดโดยไมพยายามสอความหมายและเนอหาของสงคม-

วฒนธรรม(Vallipodom,2008:19-20)หรอการขาดความเปนตวของตวเองไมม

หวขอทน�าเสนอทชดเจนมแตวตถมองไมเหนความสมพนธของวตถในพพธภณฑ

กบชมชนหรอทองถน ไปทไหนกเสนอเรองราวคลายๆ กน (Phongsali, 2004:

48-49) จะเหนไดถงอ�านาจของความรทางวชาการทเนนการศกษาวจยอยางเปน

ระบบซงสามารถเปนอางแหลงอางองความชอบธรรมของการจดแสดงในพพธภณฑ

วาน�าเสนอ “ความร” ขณะเดยวกบทกดทบชดความรพนบานใหกลายเปนเพยง

แหลงขอมลทตองน�ามาจดระบบใหม ดงกรณต�านานของชาวมอญ ทตองไดรบ

การจดเรยงภาพวาดเลาเรองในต�านานอยางเปนระบบในพพธภณฑพนบานวดมวง

วธน�าเสนอตามแบบพนบานอยางทปรากฏในพพธภณฑวดพระปฐมเจดยจงไมเปน

ทยอมรบของคนสวนใหญในสงคมแตกลายเปนแหลงความรเฉพาะกลมเชนผนยม

ศาสนวตถ หรอผมชดความรพนบานเปนฐานในการรบร เปนตน ทงน การลดลง

ของพพธภณฑวดแบบน อาจสะทอนถงการดบสญของกระบวนการเรยนรดวย

ตนเองในวถชวตปกตของสามญชนไทย(ซงไมใชนกวชาการ)ทตองอาศยพนฐาน

ความเขาใจวถวฒนธรรมไทยพนบานในการตอยอดความรจากการเหนวตถตางๆ

พรอมกบทพพธภณฑซงเคยเปนสวนหนงของวด (ในแงสถานทอนอดมดวย

ศาสนวตถซงผคนเคารพศรทธามใชเหนเปนสถานทจดแสดงวตถเทานน)อนเปน

สถานทชมนมคนทมเวลาและความสนใจรวมกน กลบกลายเปนแหลงทองเทยว

ทคนแปลกหนาเพยงแตแวะเยยมชมในระยะสน



2. กำรจดแสดงชดควำมรส�ำเรจรป

ตงแตพ.ศ.2525พพธภณฑสถานแหงชาตพระนครเพมสวนจดแสดง

ประวตศาสตรชาตไทย ทเลาเรองอยางเปนระบบตามชดความรประวตศาสตร-

โบราณคดไทยวาดวยยคสมยตางๆเพอสอสาระเปนชดความรส�าเรจรปทผเขาชม

ทกคนตองไดรบร เหมอนกน หากตดตามชมครบทกสวน เวนแตจะใสใจกบ

รายละเอยดมากนอยตางกนเทานน ซงพพธภณฑพนบานวดมวงและพพธภณฑ

จงหวดนนทบร กเหนพองและเลอกจดแสดงชดความร ส�าเรจรปเชนเดยวกน

เพยงแตขณะทพพธภณฑรปแบบกอนหนาเนนการจดแสดงวตถจรงเปนหลก ซง

สวนใหญเปนโบราณวตถและของเกา/ของแท เสรมดวยปายค�าอธบาย ภาพวาด

แผนท และสอประกอบอนๆ พพธภณฑจงหวดนนทบรปฏเสธการใชโบราณวตถ

โดยสนเชงและมเพยงหองเดยวทจดแสดงวตถจรงเปนจดเดนของหอง คอ

เครองปนดนเผาประเภทตางๆ(คอนขางใหม)ของบานเกาะเกรดอก7สวนทเหลอ

จดแสดงวตถจรงเพยงไมกชนเปลยนไปใชสอสมยใหมเปนหลกเชนโมเดลพรอม

ภาพเคลอนไหว(Magic vision) หรอวดทศน ทใหผเขาชมมปฏสมพนธดวยการ

กดปมเพอเรมการน�าเสนอ เปนตน อนเปนความพยายามเพมความสนกสนาน

เพลดเพลนใหผเขาชมตามความคาดหวงทมตอพพธภณฑในฐานะแหลงทองเทยว

ทงน เปนทนาสงเกตวา ความรส�าเรจรปเหลานสวนใหญมรากฐานจาก

การศกษาวจยทาง “วชาการ” ทเปนแหลงอางองความนาเชอถอส�าคญของ

สงคมไทยแตขณะทพพธภณฑสถานแหงชาตเนนใชความรทางวชาการประวตศาสตร

และโบราณคดเปนหลกซงถกวพากษความไมเพยงพอดวยพพธภณฑวดมวงทเพม

การน�าเสนอชดความรทไมใชวชาการ เชนต�านานพนบานคณคาจากการใชสอย

วตถในชวตประจ�าวน ประเพณพธกรรมทองถน ฯลฯ หรอเรยกวาเปนความร

พนบาน ซงตองไดรบการจดระบบและน�าเสนอแบบวชาการ เชน ใหค�าอธบาย

คณประโยชนของสงทเรยกขานวา เปนภมปญญาทองถน ใชภาษาทเปนกลางๆ

ไมบงบอกตวตนของผเขยนจดหมวดหมและล�าดบการน�าเสนอตามเกณฑทชดเจน

มการยกระดบขอมล (generalization) เปนตนทงหมดนมกอาศยความชวยเหลอ

ของคณะนกวชาการในการวจยประวตศาสตรทองถน ผสมผสานกบการศกษา



เอกสารประวตศาสตร และการวเคราะหเชอมโยงกบบรบทภายนอกทองถน เปนเหตใหเกดขอสรปจากประสบการณการพฒนาพพธภณฑทองถนวา“การจดการใหเกดพพธภณฑไมสามารถจดท�าโดยชมชนทองถนแตเพยงฝายเดยวได ตองอาศยนกวชาการจากภายนอก” (Songsiri, 2008: 24) “เปนเรองทจะตองศกษารวมกน พงพงซงกนและกนระหวางคนนอกกบคนใน คนนอก คอ ผทมความรและวธการ ในการวเคราะหขอมล เชอมโยงขอมล และตความใหเปนองคความร ในขณะทคนใน คอ เจาของขอมล..” (Vallipodom, 2008: 31) ซงพพธภณฑจงหวดนนทบร ด�าเนนการตามดวยการจางเหมาบรษททมความเชยวชาญเปนผด�าเนนการจดพพธภณฑน�าเสนอขอมลทงทางวชาการและความรพนบานอยางเปนวชาการ ในการโตแยงแนวทางจดแสดงชดความรพนบานดวยการท�าใหเปนแบบวชาการดงกลาวสายนตไพรชาญจตรเสนอให“แปลงและแปลความร (transform and interpret) ทเปนเรองราวของสถานทและสงของทางทรพยากรวฒนธรรมจากการศกษาวจยในลกษณะทเรยกวา การท�าความรใหงาย (normalization/ simplification) คอ ท�าใหความหมาย คณคา และสาระตางๆ งายตอการท�า ความเขาใจของคนสวนใหญทไมมพนฐานความรเชงวชาการสากลในเรองนนๆ” (Praicharnjit,2007:289-292)หรอเรยกไดวาเปนการจดแสดงชดความรวชาการดวยการท�าใหเปนความรพนบาน ดงปรากฏในพพธภณฑเฮอนบานสวกแสนชนฯซงคนในชมชนทไมใชนกวชาการเปนผน�าเสนอขอมลวชาการเกยวกบเตาโบราณตามทเขาใจไดดวยค�าพดของตนเองและพดคยแลกเปลยนกบผเขาชม จนพฒนา วธการน�าเสนอและเนอหาสาระเพมไดเอง ไมตองรอนกวชาการมาชวยปรบปรง (Yutthapongthada,2006:125)

บทสรป

พพธภณฑไทยทศกษา5รปแบบนมทงความคลายคลงและแตกตางกนในการเลอกใชชดความรและแนวทางการจดแสดงอนเปนผลจากแนวคดเชงวพากษทมตอพพธภณฑรปแบบแรกๆท�าใหเกดความแตกตางหลากหลายทเพมขนพรอมจ�านวนพพธภณฑ ซงความพงพอใจตอ “ความร” ในพพธภณฑแตละแหงยอม



แตกตางกนไปตามจรตของผชมแตละคน จงเปนประโยชนอยางยงในการเพม ทางเลอกใหผตองการเขาชมพพธภณฑทงยงเปนไปไดยากทหนวยงาน/องคกรใดจะผกขาดใหเปนไปเฉพาะในแนวทางทเหนชอบไดนบเปนสถานการณอนเหมาะสม ทจะสนบสนนใหเกดเรยนรอยางตอเนองเกยวกบอดมการณทแฝงฝงอยกบชด ความร และความเปนตวตนทกลมผจดพพธภณฑตองการน�าเสนอสสาธารณชน อนจะท�าใหเกดความเขาใจในโลกทศน และระบบคณคาทไดรบความส�าคญในปจจบนทงนผเขยนตระหนกดวาการใชพพธภณฑแหงเดยวเปนตวแทนของแตละแนวอาจไมเพยงพอนกเนองจากมการปรบปรงเปลยนแปลงแนวทางการจดแสดงทปรากฏในพพธภณฑแหงตอๆมาของแตละแนวเรอยมาจงควรไดมการศกษาเพมเตมเพอความชดเจนและเปนปจจบนในการสรปชดความรและอดมการณทอาจเปลยนแปลงหรอคงเดมของแตละแนว ประเดนทนาสนใจอยางหนง คอ ชดความรทางวชาการเกยวกบทองถน ทเกดจากการศกษาวจยคนในทองถนแลวน�ากลบไปจดแสดงในพพธภณฑทองถนยอมสงผลกระทบตอการรบรและปรบระบบคดเชงคณคาตอสงตางๆทคนทองถนเคยม เชนจากความรทางวชาการทเคยเปนเรองไกลตวกลบเปนเรองราววาดวยสงทคนเคยในชวตประจ�าวนจากของใชในครวกลายเปนวตถเพอการศกษาเปนตนกระบวนการเรยนรแบบพนบานทเคยถกปฏเสธจากโลกทศนทางวชาการในชวงกอนหนา จะสามารถปรบตวกบการเปลยนแปลงนและน�ามาใชใหเปนประโยชน ในการพฒนาระบบความรพนบานไดอยางไรเปนสงทนาจะไดมการศกษาตอไป

เอกสำรอำงอง

Chantararoj, Vipalee. (2000).Nawthang Kan Kamnod Nayoby lae Kan Wangplan Kan Prachasumpan Pipidtapan Thongtin nai Prathed Thai. (InThai) [PolicySettingandPublicRelationPlanningApproach forCommunity Museums in Thailand]. Thesis (M.A. Mass Media), FacultyofJournalandMassMedia,ThammasatUniversity.



Charoenpot, Somlak (ed) (2008). 44 Pipidtapanthasathan Hang Chat. (InThai)[44NationalMuseums].Bangkok:DepartmentofFineArts,MinistryofCulture(Thailand).

Chuwaen,Yongyuth. (2008).Krung Sattawat Hang Kan Konha lae Sen Thang su Anakot Prawadtisart Thongtin.(InThai)[HalfCenturyofResearchingandWaystoFutureofThailandLocalHistory].Bangkok:TheThailandResearchFund.

Koanantakool,ParittaChalermpow,et.al.(2004).Raie Ngan Vijai Chabab Sombon Krongkan Vijai lae Pattana Pipidtapan Thongtin Raya thi 1 Sang Krea Kai lae Samroud Sapab Pipidtapan Thongtin. (InThai)[Full Paper of Research and Development Project of Community MuseumsPhase1:CommunityMuseumsNetworksettingandsurvey].Bangkok:TheThailandResearchFund.

Mukdawijitra, Yukti. (2005).Aan Wattanatham Chumchon Watasin lae Kanmuang Kong Chadtipannipon Nawe Wattanatham Chumchon. (In Thai) [Reading Community Culture: Politics and Poetics of theCommunityCulture’sEthnography]Bangkok:Phadieukhan.

Naksumrid,Jareeporn.(2002).Pipidtapan Lang Borankadee Chumchon Ban Bosuak : Rube Bab Kan Reanru Khong Chaue Chonnabot Changwat nan.(InThai)[RuralLearningModel:aCaseStudyofanArchaeologicalSiteMuseuminBoSuakCommunity,NanProvince,Thailand].Thesis(M.A.RuralStudiesandDevelopment)TheGraduate

VolunteerCentre,ThammasatUniversity.

Phongsali, Toejarud. (2004).Raie Ngan Kan Vijai Reung Pipidtapan

Thongtin nai Prathed Thai Botbath Kong Wat nai Thana Seauklang

nai Kan Feanfu Wattanatham Radub Thongtin Mummaong

Jak Kan Toptuan Prawadtisart lae Pattanakan Kong Ngan

Pipidtapanthasathan Thai. (In Thai) [Research Report of Local



MuseumsinThailand,theRoleofBuddhistTemplesasTheMedium

ofLocalCultureResurrection,aViewfromReviewingThaiMuseums

HistoryandDevelopment]. Bangkok:PrincessMahaChakriSirindhorn

AnthropologyCentre(PublicOrganisation).(electronicfile)

Praicharnjit,Sayan.(2005).Krabounkan Borankadee Chumchon : Kan Vijai

Cheang Patibudkan Bae Mesuanrum Pea Seamsrang Kawm Sa Mad

Kong Chumchun Thongtin nai Kanjudkan Thuppayakorn

Wattanatham nai Changwat Nan.(InThai)[CommunityArchaeology

Process:ParticipatoryActionResearchandDevelopmentProjectfor

EnhancingCommunityAbilityonCulturalResourceManagementinNan

Province]Bangkok:ThaiKhadiResearchInstituteandDepartmentof

CommunityDevelopment,SocialAdministration,ThammasatUniversity.

Praicharnjit,Sayan.(2007).Kanjudkan Subpayakorn Thang Borankadee

nai Ngan Pattana Chumchon. (In Thai) [Cultural Resource

Management in Community Development]. Bangkok : Thailand

CommunityArchaeologyProject.

Rienravee, Kornnarong. (2002).Umnad Kong Ong Kawmru nai Ngan

Watagum Thang Prawadtisart Sinlapa lae Borankadee Khmen nai

Prathed Thai.(InThai)[ThePoweroftheKnowledgeintheDiscourse

oftheHistoryofKhmerArtandArchaeologyinThailand].Thesis(M.A.

History),FacultyofLiberalArts,ThammasatUniversity.Songsiri,Walailak.(2008).Pipidtapan Kong Kon Thammada.(InThai)[Museums

ofNormalPeople].Bangkok:Lek-PrapaiViriyapanFoundation.Srisinurai,SiripornandPromsuwan,Usanee.(2000).Ponlawat lae Kwam Mai

Kon Pipidtapan Thongtin Korranee Suksa Pipidtapan Peun Ban Wat Muang Amphor Banphong Changwat Ratchaburi lae Pipidtapan Ban Kowyesan Amphor Ampawa Changwat Samutsongkram. (In Thai)



[DynamicandMeaningofLocalMuseum:CaseStudiesofWatMuangIndiginousMuseum,BanphongDistrict,RatchaburiProvinceandBanKowyesanMuseum,AmpawaDistrict,SamutsongkramProvince].Bangkok:NationalCultureCommitteeOffice,MinistryofEducation(Thailand).

Thammarungrueng, Rungrot. (2008).Prawad Nawe Kawm Kid lae Vitee Konkawe Vicha Prawadtisart Sinlapa Thai. (In Thai) [History, ConceptualFramework,andMethodologyofThaiArtHistoryStudies].Bangkok:MuangBoran

Vallipodom, Srisak. (2002).Pipidtapan Thongtin : Krabounkan Reanru Rumkan.(InThai)[LocalMuseums:ProcessofLearningTogether]in Sangkom lae Wattanatham Chumchon Kon Yeesan. (In Thai)[SocialandCultureofYeesanCommunity]Bangkok:PrincessMaha

ChakriSirindhornAnthropologyCentre(PublicOrganisation).

Vallipodom,Srisak.(2008).Pipidtapan lae Prawadtisart Thongtin : Krabounkan

Reanru Raumkan.(InThai)[LocalHistoryandMuseums:Processof

LearningTogether].Bangkok:Lek-PrapaiViriyapanFoundation.

Wilaikaew,Wichian.(2000).Pattanakan Kong Pipidtapan Thai : Korranee

Suksa pipidtapanthasathan hang Chat. (InThai)[TheDevelopment

ofThaiMuseum:ACaseStudyoftheNationalMuseum]Facultyof

GraduateStudies,MahidolUniversity.

Winichakul,Thongchai.(2003).Pawa Yangrai Nor thi Reak Wa Civilize Meau

Chonchannom Siam Samai Ratchakan thi 5 Sawangha Sathana

Kong Ton Ang Pan Kan Dean Thang lae Pipidtapan Thang nai lae

Nok Prathed. (InThai)[HowtoIdentifiedCivilizedStatusWhenSiam

EliteSincetheReignofKingMongkutQuestforTheirStatusThrough

JourneyandMuseumsInandOutofCountry].Rudthasadsan.Journal

of Political Science.24(2),1-66.



Yutthapongthada,Usanee.(2006).Kanjudkan Kawmru Bab Me Suan Ruam

nai Rube Bab Pipidtapan Chumchon Suksa Preb Teab Pipidtapan

Huen Bann Suak Saen Chuen tambon Suak lae Pipidtapan Wat

Baan Nasao Samakkhi Tambon Nasao Amphor Muang Changwat

Nan.(InThai)[ParticipatoryKnowledgeManagementinthePatternof

CommunityMuseum:ComparativeStudyontheCasesofHuenBann

SuakSaenChuenMuseuminSuakSub-districtandWatBaanNasao

SamakkhiMuseuminNasaoSub-district,MuangDistrict,NanProvince].

Thesis(M.A.CommunityDevelopment),facultyofSocialAdministration,

ThammasatUniversity.

26 วารสารสงคมลมนาโขง

ปท 7 ฉบบพเศษ 2554

ชุดความรู้เกี่ยวกับอดีตทางวัฒนธรรมในพิพิธภัณฑ์ไทย...

Documents