enerji Üretimi ve Çevresel etkileri

8/3/2019 Enerji retimi ve evresel Etkileri

1/88

STRATEJK RAPOR NO: 14, NSAN 2006

ENERJ RETM VE

EVRESEL ETKLER

FOSL

HDROLK

YENLENEBLRNKLEER

Prof. Dr. Ferruh ERTRK

Do. Dr. Atilla AKKOYUNLU

evre Yk. Mh. Kamil B. VARINCA


2/88

NDEKLER

2

ZELGELER LSTES ............................................................................................................4

EKLLER LSTES .................................................................................................................5

KISALTMALAR........................................................................................................................6

SUNU.....................................................................................................................................7

1. GR....................................................................................................................................9

2. TRKYE'NN ENERJ ALANINDAK DURUMU VE GELECEK TAHMNLER...............12

2.1. GEM YILLARIN ENERJ DURUMUNUN DEERLENDRLMES ........................12

2.1.1. Enerji Kaynaklar retimleri.................................................................................12

2.1.2. Enerji Kaynaklar Tketimleri...............................................................................132.1.3. Nihai Enerji Tketimi............................................................................................13

2.1.4. Sektrel Enerji Tketimi.......................................................................................14

2.1.5. Enerji Kaynaklar thalat ve hracat....................................................................16

2.1.6. Elektrik Enerjisi....................................................................................................16

2.2. GELECEK YILLARDAK ENERJ ARZ TALEP DENGELER......................................19

2.2.1. retim Hedefleri...................................................................................................19

2.2.2. Genel Enerji Talebi..............................................................................................20

2.3. AVRUPA BRL'NN ENERJ DURUMU ..................................................................23

3. ENER KAYNAKLARININ MEVCUT DURUM VE POTANSYEL ....................................243.1. FOSL YAKITLAR........................................................................................................24

3.1.1. Mevcut Durum ve Potansiyel...............................................................................24

3.1.2. Fosil Yakt Trlerinin Elektrik retimindeki Paylar..............................................28

3.2. HDROLK KAYNAKLAR .............................................................................................29

3.2.1. Dnyann Hidrolik Enerji Potansiyeli ve Kullanm...............................................29

3.2.2. Trkiye'nin Hidrolik Enerji Potansiyeli ve Kullanm.............................................30

3.3. YEN VE YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI .....................................................32

3.3.1. Gne Enerjisi .....................................................................................................33

3.3.2. Rzgr Enerjisi ....................................................................................................353.3.3. Jeotermal Enerji...................................................................................................36

3.3.4. Canl Ktle (Biyoktle) Enerjisi ............................................................................37

3.3.5. Deniz Kaynakl Enerjiler ......................................................................................38

3.3.6. Hidrojen Enerjisi ..................................................................................................38

3.4. NKLEER ENERJ......................................................................................................39

3.5. DNYADA VE TRKYE'DE NKLEER ENERJ GNDEM .....................................42

3.5.1. Trkiye'de Nkleer Santral Yapm......................................................................45

3.5.2. Trkiye'nin Komularndaki Nkleer Santraller....................................................46

3.5.3. Nkleer Enerjiyi Savunanlarn Grleri..............................................................47

E N E R J R E T M V E E V R E S E L E T K L E R


3/88

3

3.5.4. Nkleer Enerji Kartlarnn Grleri..................................................................50

3.5.5. ernobil Kazas ve Sonular ..............................................................................52

3.5.6. Deerlendirme.....................................................................................................53

4. ENERJ RETMNDE EVRESEL ETKLER ..................................................................55

4.1. FOSL YAKITLI SANTRALLERN SEBEP OLDUU EVRESEL SORUNLAR.........57

4.1.1. Hava Kirlilii.........................................................................................................57

4.1.2. Su Kirlilii.............................................................................................................58

4.1.3. Kat Atklar ve Toprak Kirlilii...............................................................................59

4.2. NKLEER SANTRALLERN SEBEP OLDUU EVRESEL SORUNLAR.................604.2.1. Radyoaktif Atklar ve Bertaraflar.........................................................................60

4.2.2. Radyasyon Problemi ...........................................................................................66

4.3. EVRESEL ETKLERN DEERLENDRLMES AISINDAN NKLEER

VE TERMK SANTRALLERN KARILATIRILMAS..................................................67

4.3.1. Kaynak Ekstraksiyonu Asndan Karlatrma ..................................................68

4.3.2. Yakt lenmesi Asndan Karlatrma.............................................................68

4.3.3. Nakliye Asndan Karlatrma..........................................................................68

4.3.4. Enerji Dnm Asndan Karlatrma..........................................................69

4.3.5. Enerji Nakli Asndan Karlatrma ...................................................................69

4.3.6. Leopold Matris.....................................................................................................70

4.4. HDROLK SANTRALLERN SEBEP OLDUU EVRESEL SORUNLAR.................72

4.5. YEN VE YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARININ SEBEP

OLDUU EVRESEL SORUNLAR ............................................................................73

4.5.1. Gne Enerjisi .....................................................................................................74

4.5.2. Rzgr Enerjisi ....................................................................................................75

4.5.3. Jeotermal Enerji...................................................................................................76

4.5.4. Biyoktle Enerjisi .................................................................................................77

4.5.5. Deniz Kaynakl Enerjiler ......................................................................................78

4.6. EMSYONLAR VE KONTROL TEKNKLER...............................................................78

4.7. HUKUK DZENLEMELERN ENERJ RETM AISINDAN NEM ......................80

5. SONU VE NERLER.....................................................................................................82

5.1. ARZ GVENL VE KAYNAK ETLL ..............................................................82

5.2. EVRESEL ETKLER VE ULUSLARARASI YKMLLKLER...............................83

5.3. ENERJ TASARRUFU VE VERMLLK ......................................................................85

6. KAYNAKLAR.....................................................................................................................87



4/88

4

ZELGELER LSTES

ZELGE 1.1. KAYNAKLARA GRE DNYA ENERJ ARZI TAHMNLER [14] ....................7

ZELGE 2.1. BRNCL ENERJ KAYNAKLAR RETM [26].............................................12

ZELGE 2.2. GENEL ENERJ TKETM [26] .....................................................................13

ZELGE 2.3. NHA ENERJ TKETMNN KAYNAKLARA GRE DAILIMI [17] ............14

ZELGE 2.4. GENEL VE NHA ENERJ TKETMNN

SEKTRLERE GRE DAILIMI (BN TEP) [17]...................................................................14

ZELGE 2.5. ENERJ TALEP, RETM, THALAT VE HRACATININ

GELM (BN TEP) [17]........................................................................................................16ZELGE 2.6. ELEKTRK ENERJS KURULU G, RETM VE TKETMNN

GELM [TEA-TEDA STATSTKLER] .........................................................................16

ZELGE 2.7. OECD VE AVRUPA BRL LKELERNDE

KURULU G (GW) [20] .......................................................................................................18

ZELGE 2.8. NHA ENERJ SEKTREL TALEB (MTPE) [17]...........................................18

ZELGE 2.9. ELEKTRK ENERJS SEKTREL TALEB (GWH) [17].................................19

ZELGE 2.10. BRNCL ENERJ KAYNAKLARI RETM HEDEFLER [17].......................19

ZELGE 2.11. GENEL ENERJ TALEP PROJEKSYONLARI [17] ......................................20

ZELGE 2.12. NHA ENERJ TKETMNN KAYNAKLARA GRE DAILIMI [17] ..........21ZELGE 2.13. GENEL VE NHA ENERJ TKETMNN SEKTRLERE

GRE DAILIMI (BN TEP) [17]............................................................................................21

ZELGE 2.14. ENERJ KAYNAKLARI THALATI [17] ..........................................................22

ZELGE 2.15. ENERJ TALEP, RETM VE THALATIN GELM (BN TEP) [17]...........22

ZELGE 2.16. UZUN DNEM ELEKTRK ENERJS DURUMU [17] ..................................23

ZELGE 3.1. ELEKTRK ENERJSNDE DEERLENDRLECEK LNYT REZERV [2] ....27

ZELGE 3.2. ELEKTRK ENERJSNDE DEERLENDRLECEK

TAKMR REZERV [2]...................................................................................................28

ZELGE 3.3. AB LKELERNN FOSL YAKIT TRLERNN ELEKTRKRETM NDEK PAYLARININ PROJEKSYONU [19]......................................................28

ZELGE 3.4. ABD'DE FOSL YAKIT TRLERNN ELEKTRK RETM

NDEK PAYLARININ PROJEKSYONU [18] .....................................................................29

ZELGE 3.5. TRKYE'DE FOSL YAKIT TRLERNN ELEKTRK

RETM NDEK PAYLARININ PROJEKSYONU [18]......................................................29

ZELGE 3.6. AB'DE TEKNOLOJ BAZINDA TOPLAM KURULU KAPASTE [2].................29

ZELGE 3.7. TRKYE'DE HDROELEKTRK ENERJ POTANSYEL VE

1999 YILI SONUNDA GELME DURUMU [2] ......................................................................30

ZELGE 3.8. AKARSU HAVZALARINDAK SU ENERJ VERMLLKLER [6]....................32



5/88

5

ZELGE 3.9. TRKYE'NN AYLIK GNE ENERJS POTANSYEL [6]..........................33

ZELGE 3.10. GNE ENERJS OLAN BLGELERN DAILIMI [6]................................33

ZELGE 3.11. YILLIK ORTALAMA RZGR HIZLARI [6]...................................................36

ZELGE 3.12. DEK CANLILARIN BYOGAZ VERMLLKLER [6]...............................38

ZELGE 3.13. AB NKLEER KURULU GCNN GELM [19].....................................40

ZELGE 3.14. NKLEER ELEKTRN DNYADAK PAYI, 2003 (26) ..............................40

ZELGE 3.15. KURULU BULUNAN VE NA HALNDEK NKLEER

ENERJ SANTRALLER, 2004 [23] ........................................................................................41

ZELGE 4.1. RADYOAKTF ATIKLARIN AKTVTE SEVYELER [11]................................60ZELGE 4.2. KMRLE ALIAN TERMK SANTRALLERN

DEERLENDRLMES [8].....................................................................................................71

ZELGE 4.3. PETROLLE ALIAN TERMK SANTRALLERN

DEERLENDRLMES [8].....................................................................................................71

ZELGE 4.4. DOALGAZLA ALIAN TERMK SANTRALLERN

DEERLENDRLMES [8].....................................................................................................71

ZELGE 4.5. NKLEER SANTRALLERN DEERLENDRLMES [8] ...............................72

EKLLER LSTES

EKL 2.1. 1999 YILI ELEKTRK ENERJS TKETMNN SEKTREL DAILIMI [2] ........15

EKL 3.1. DNYA FOSL YAKIT REZERVLERNN MR (BP AMOCO, 1999) ...............24

EKL 3.2. FOSL YAKITLARIN 1998 SONU TBARYLE CORAF

DAILIMI (BP AMOCO, 1999)...............................................................................................25

EKL 3.3. AB, FRANSA, ABD VE TRKYE'DE NKLEER,

HDROLK-RZGAR VE TERMK RETMN ELEKTRK ENERJS

NDEK PAYLARI [19].........................................................................................................26

EKL 3.4. TRKYE'NN ETRAFINDAK NKLEER SANTRALLERN YERLER [23] ........47EKL 4.1. EVAPORASYON SSTEM [11] ...........................................................................64

EKL 4.2. ENERJ RETM TRLERNE GRE CO2 EMSYONU [21] .............................79



6/88

KISALTMALAR

6

MTA: Maden Tetkik Arama Kurumu

DM: Devlet Meteoroloji leri Mdrl

EE: Elektrik leri Ett daresi

TAEK: Trkiye Atom Enerjisi Kurumu

TEA: Trkiye Elektrik Anonim irketi

IAEA: Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu

ICRP: Uluslararas Radyasyondan Korunma Komitesi

HES: Hidroelektrik Santral

RES: Rzgar Elektrik SantraliNGS: Nkleer G Santrali

HKKY: Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii

SKKY: Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii

TAKY: Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii

BGD: Baca gaz deslfirzasyon

kep: Kilogram petrol edeeri

kWh: Kilovat saat



7/88

SUNUfi

7


nsanlarn ihtiyalarnn karlanmasnda ve gelimesinin salkl olarak srdrlmesinde

gerekli olan enerji zellikle sanayi, konut ve ulatrma gibi sektrlerde kullanlmaktadr.

Ancak enerji, yaantmzdaki vazgeilmez yararlarnn yan sra retim, evrim, tanm

ve tketim esnasnda byk oranda evre kirlenmesine de yol amaktadr.

Nfus artna, sanayinin gelimesine paralel olarak kurulan byk lekli enerji retim

ve evrim sistemleri ekolojik dengeyi nemli lde etkiledikleri gibi snrlar tesi etkileri

de beraberinde getirmektedir. Bu nedenle evre sorunlar ulusal olduu gibi uluslar

aras nitelikler de tamaktadr. Yine bu nedenle enerjiye bal sorunlarn giderilmesi

iin gerekli tedbirlerin alnmasnda, uluslararas ibirliinin rol nem kazanmaktadr.

Bugnn enerji kaynaklar yenilenemeyen enerji kaynaklar (kmr, petrol, doalgaz

ve nkleer enerji) ve yenilenebilen enerji kaynaklar (odun, bitki atklar, tezek, jeotermal

enerji, gne, rzgar, hidrojen, hidrolik, gelgit ve dalga enerjisi) eklinde

snflandrlmaktadr. Dnya'da byk lde yenilenemeyen enerji kaynaklarnn

kullanlyor olmas (ticari talebin %90' fosil yaktlardan, %10'u ise hidrolik ve nkleer

enerjiden salanmaktadr), evre sorunlarn nemli lde arttrmtr. Bu nedenle

evresel etkileri az olan yenilenebilen enerji kaynaklarna yneli, her bakmdan avantajl

olmaktadr. Ancak baz teknik sorunlarn zmlenebilmesi iin zamana ihtiya vardrve bu da sz konusu geiin olduka uzun bir sre alacan gstermektedir. izelge

1.1'de dnyann gemiteki enerji tketiminde kaynaklarn rol ve gelecekteki kaynaklara

gre enerji tahminleri gsterilmitir.

izelge 1.1. Kaynaklara gre dnya enerji arz tahminleri [14]

*109 TEP: milyar ton edeer petrol

1960 1980 2000 2020Kaynak 109 TEP* % 109 TEP % 109 TEP % 109 TEP %

Kmr 1.250 36 1.830 24 2.930 26 4.650 30Petrol 1.170 33 3.100 41 3.415 31 3.175 21Doalgaz 0.411 12 1.301 17 1.885 17 2.570 17Hidrolik 0.171 5 0.383 5 0.650 6 1.050 7

Nkleer --- --- 0.156 2 0.845 8 1.730 11Tic. Olmayan 0.490 14 0.768 10 1.095 10 1.140 8Yeni enerji --- --- --- --- 0.285 2 0.845 6Toplam 3.500 100 7.538 100 11.105 100 15.115 100


8/88

8


Arz gvenlii ve kaynak eitlilii salamann yannda, ulusal ve uluslararas hukuki

dzenlemelere uyulabilmesi, ykmllklerin yerine getirilmesi, ikim deiiklii, sera

etki, kresel snma, asit yamurlar vb. gibi yerel, blgesel ve kresel lekli evre

sorunlarnn stesinden gelebilmek iin enerji retiminde kaynak seiminin doru,

gvenilir ve fizibil olarak yaplmas olduka nemlidir. Bu sebeple kaynak seiminde

yenilenebilir enerji kaynaklarna yneliin yannda nkleer enerji de gzard edilmemeli

ve bu enerji kayna zerinde de yeterli derecede aratrma almas yaplmal, bu tr

almalar desteklenmeli, milletimiz bu konuda bilinli ve gereki bilgilerle aydnlatlarak

konu ksr tartmalara kurban edilmemelidir.

Enerji retimi ve evresel Etkileri Raporunu hazrlayan Trkasya Stratejik Aratrmalar

Merkezi evre Proje Grubu bakan Prof. Dr. Ferruh ERTRK, Do. Dr. Atilla

AKKOYUNLU ve evre Yksek Mh. Kamil VARINCAya teekkr eder, raporun

enerji ile ilgilenen kamu ve zel sektr karar alclarna, konuya ilgi duyan bilim adamlarna,

faydal olmasn temenni ederim.

Sayglarmla...

Sleyman ENSOYTASAM BAKANI


9/88

1. GRfi

9

Teknolojinin ilerlemesi, nfusun artmas, insann dnyaya hkim olma dncesi enerjiye olantalebin hzn artrmaktadr. Muhakkak her enerji elde etme trnn evreye belli oranda negatifetkisi olmaktadr.

Dier taraftan gelecek nesiller iin fosil yakt yataklarndan, kmrn 250 yl petroln ise 50 yl sonratkenecei dnldnde bunlarn yerine yeni enerji kaynaklarnn ikame edilmesinin ne kadargerekli olduu ortaya kmaktadr [6].

Ayn zamanda her yl yzde 7 artan enerji talebi, yeni enerji kaynaklar bulunamamas halindeTrkiye'nin byk bir sknt ile kar karya kalacan gstermektedir.

Trkiye'de Planl kalknma dneminde, byyen ekonomiye, gelien ve eitlenen sanayi faaliyetlerineve deien demografik yapya paralel olarak lkemizin birincil enerji ve elektrik tketiminde nemliartlar kaydedilmitir. 1999 yl sonu itibaryla kii bana birincil enerji tketimi 1.158 kep'e, kiibana elektrik arz ise 1.840 kWh'e ykselmitir. Buna ramen bu deerler, halen kii bana 1.500kep ve 2.200 kWh dzeyinde olan dnya birincil enerji ve elektrik tketim ortalamalarnn altndabulunmaktadr [1].

Enerji, ekonomik ve sosyal kalknma iin temel girdilerden birisi durumundadr. Artan nfus,ehirleme, sanayileme, teknolojinin yaygnlamas ve refah artna paralel olarak enerji tketimikanlmaz bir ekilde bymektedir. Buna karlk enerji tketiminin mmkn olan en alt dzeyde

tutulmas, enerjinin en tasarruflu ve verimli bir ekilde kullanlmas gerekmektedir. nk enerjisektrnde;

- Enerji kaynaklarnn retim ve temin maliyeti yksektir. Enerji projeleri, uzun planlama, geliim veyatrm sreleri, yksek finansman ve gelimi teknoloji gerektiren yatrmlardr.

- Petrol ve doal gaz gibi kalorifik deeri yksek fosil yakt varl zaman iinde azalrken, bukaynaklarn stratejik nemi ykselecek, bu kaynaklarn yerini dolduracak yeni enerji kaynaklargelitirilmedii srece, fiyatlar art eilimi iine girecektir.

- Enerji kaynaklar asndan zengin olmayan lkemizde, bu alanda halen yzde 62 dzeyindebulunan da bamllk, tketim geliirken zaman iinde artacaktr [1].

- Enerji kaynaklar, retim ve tketim aamasnda evreyi olumsuz etkileyen zelliklere sahiptir.evresel sorunlarn giderilmesi ise nemli bir maliyet unsurudur. Kresel kirlenme uluslararasalanda ortak politikalar oluturulmas gereken konulardan biri haline gelmitir.

Bu nedenlerle, srdrlebilir bir kalknma yaklam iinde, ekonomik ve sosyal geliimi destekleyecek,evreyi en az dzeyde tahrip edecek, asgari miktar ve maliyette enerji tketimi ve dolaysyla arzhedef alnmak durumundadr.

Gnmzde, kii bana enerji tketimi bir gelimilik gstergesi olmaktan km; ama, kii banaenerji tketimini artrmak deil, bir birim enerji tketimi ile en fazla retimi ve refah oluturmak haline

gelmitir.



10/88

10

Enerji sektrnn bu yaklam iinde yaplandrlmasnda ve gelitirilmesinde, enerji politikalarnnbu dorultuda oluturulmasnda, enerji alt sektrlerinde serbest piyasa dzenine geilirken bu genelpolitikalar nda dzenlemeler getirilmesinde yarar grlmektedir.

1984 ylndan bu yana zel kesim faaliyetlerinin gelitirilmeye alld elektrik alt sektrnde dahazel bir planlama yaklamna ihtiya duyulmaktadr. nk elektrik alt sektrnde;

- Elektrik talebi, blgesel olarak, mevsimlik, gnlk ve saatlik farkllklar gstermektedir. En yksekykle en dk yk arasnda iki kata yakn bir farkllk olabilmektedir. Talebin kendine zg bu yapsve elektrik enerjisinin depolanamamas nedeniyle, yk-talep erisine en iyi ekilde cevap verebilecek

bir santral sisteminin kurulmas gerekmektedir.

- Elektrik retimi iin termik, hidrolik, nkleer, yenilenebilir gibi alternatif retim kaynak ve teknolojileribulunmaktadr. Btn bu santrallerin yatrm ve iletme maliyetleri, iletmeye hazr bulunma dnemve sreleri, iletmeye giri-k zellikleri byk farkllklar gstermektedir. Bu nedenle her santraltipi, mevsimlik ve gnlk deien yk-talep erisinin farkl bir kesimine hitap etmektedir.

- Elektrik retim sistemi planlanrken, santrallerin bu farkl zelliklerinin ve talebin blgesel geliiminindikkate alnmas ve talebi en uygun santral setiyle, en dk kayp ve maliyetlerle karlayabilecekoptimal retim ve iletim sistem planlar zerinde durulmas gerekmektedir.

Bu erevede, enerji ve elektrik sektrlerinin ok ciddi ve salkl almalarla planlanmas, proje

seim, yatrm ve politika kararlarnn bu almalar dorultusunda verilmesi gerekmektedir.

Bu gereklilie karn lkemizde, planlanann aksine uzun yllardr sektrn salkl bir ekildeyaplandrlmas salanamam, yatrmlar istikrarl bir ekilde yrtlememitir. Enerji yatrmlarndayaanan istikrarszlklara bal olarak baz dnemler ar atl retim kapasitesiyle, baz dnemlerdeise ciddi enerji aklaryla yaanmak durumunda kalnmtr.

lke elektrik tketimi, gemi krk ylda, yllk ortalama yzde 10 gibi yksek bir hzla bymtr.Bu art hz son yirmi ylda yzde 8,5 dzeyine gerilemitir. Azalan art hzna ramen lke elektriktalebi, tketimde doyuma ulancaya kadar daha uzun bir sre yksek oranlarda artmaya devamedecektir. Yaplan almalar, 1999 ylnda 118,5 milyar kWh olan elektrik tketiminin, 2005 ylnda

195 milyar kWh ve 2010 ylnda 285 milyar kWh'e ulaacan gstermektedir [1].

1997-2004 yllar iinde birincil enerji tketimi ylda ortalama yzde 2,7 orannda bymtr. 1997ylnda 73,7 milyon tep olan birincil enerji tketimi 2004 yl sonunda 87,8 milyon tep'e ulamtr.Buna karlk birincil enerji retiminde ancak yllk yzde 1,3 orannda bir byme salanabilmi,1997 ylnda 28,2 milyon tep olan birincil enerji retimi, 2004 ylnda 24,3 milyon tep dzeyinegerilemitir. Bunun sonucunda, talebin yurtii retimle karlanma oran dmtr [26].

Enerji sektrnde temel ama, artan nfusun ve gelien ekonominin enerji ihtiyalarnn srekli vekesintisiz bir ekilde ve mmkn olan en dk maliyetlerle, gvenli bir arz sistemi iindekarlanabilmesidir.



11/88

11

2001-2005 yllar arasnda birincil enerji talebinin, amalanan ekonomik byme hz paralelinde,ylda ortalama yzde 6,1 orannda art gstermesi beklenmektedir. Bylece, 2005 yl sonundatoplam birincil enerji tketimi 106 milyon tep'e, kii bana birincil enerji tketimi ise 1.506 kep'eulaacaktr. Buna karlk, birincil enerji retiminde beklenen dk art hz nedeniyle ithalkaynaklarn toplam tketim iindeki pay artmaya devam edecektir[1].

2001-2005 yllar arasnda lke elektrik talebinin, ylda ortalama yzde 9 orannda art gstermesive toplam elektrik tketiminin dnem sonunda 195,1 milyar kWh'e, kii bana elektrik tketimininise 2.773 kWh'e ulamas beklenmektedir [1].

Tketim iinde kaynak baznda en byk art doal gazda olacaktr. 2005 yl sonu itibaryla doalgaz talebinin 35 milyar m_ dzeyine ykselmesi beklenmektedir. Doal gazn yzde 50'si elektrikretiminde, yzde 30'u sanayide, yzde 20'si de binalarda kullanlacaktr[1].

2005 yl sonunda elektrik santralleri kurulu gcnn, 15.392 MW artla 42.783 MW'a, santrallerretim kapasitesinin ise 234 milyar kWh'e ulamas beklenmektedir. Bylece yl sonunda sistemkurulu g yedei yzde 37, retim kapasite yedei ise yzde 20 civarnda oluacaktr [1].

Ayn Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannda yer ald ekliyle;

Doann korunmas amac dikkate alnarak, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn gelitirilmesi,yaygnlatrlmas ve tketimde daha byk oranlarda yer almas iin tedbirler alnacaktr. Bylece

yerli fosil kaynaklarn yan sra yenilenebilir enerji kaynaklar da katlarak lke enerji potansiyelininen st derecede kullanma sokulmas salanacak nkleer enerjinin uzun dnem geliim planlarzerinde nemle durulacaktr [1].

Ulatrma, enerji, sanayi ve konutlardan kaynaklanan sera gaz emisyonlarn kontrol etmek veazaltmak amacyla enerji verimliliinin artrlmas ve tasarruf salanmas ynnde dzenlemeleryaplacaktr [1].



12/88

2. TRKYENN ENERJ ALANINDAK DURUMU VE

GELECEK TAHMNLER

12

2.1. GEM YILLARIN ENERJ DURUMUNUN DEERLENDRLMES

2.1.1. Enerji Kaynaklar retimleri

1997-2004 yllar aras birincil enerji kaynaklarnn retimleri izelge 2.1'de verilmitir.

izelge 2.1. Birincil enerji kaynaklar retimi [26]

1997 ylnda 28,2 Mtep (milyon ton petrol edeeri) olarak gerekleen birincil enerji kaynaklarretimi, yaklak 3,8 Mtep'lik bir azalma sonras 2004 ylnda 24.3 Mtep olarak gereklemitir.1998'de 29,3 Mtep olarak gerekleen birincil enerji kaynaklar retimindeki art zellikle hidrolikenerjiden kaynaklanmtr. zellikle 1999 ve sonraki yllarda yalarn azalmas sonucunda hidrolikenerji retiminde nemli dler grlmtr. 2004 ylna gelindiinde ise toplam enerji retimindeazalma grlrken, hidrolik enerji retiminde nceki yllarla kyaslandnda ciddi bir art kaydedilmitir[26].

Sz konusu dnemde, petrol retiminde d grlrken, doalgaz retimi arta ramen ihtiyalarkarlamaktan uzak kalmtr. lkenin ana enerji kaynaklarndan olan linyit ve kmr ise retimmiktarlar yldan yla azalmakla birlikte halen nemli birer paya sahiptirler.


1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Takmr (bin ton) 2.513 2.156 1.990 2.392 2.494 2.319 2.059 1.946Linyit (bin ton) 57.387 65.204 65.019 60.854 59.572 51.660 46.168 43.709Asfatit (bin ton) 29 23 29 22 31 5 336 722Petrol (bin ton) 3.457 3.224 2.940 2.749 2.551 2.420 2.375 2.276Doalgaz (milyon m3) 253 565 731 639 312 378 561 708Hidrolik (GWh) 39.816 42.229 34.678 30.879 24.010 33.684 35.330 46.084Jeotermal Elektrik (GWh) 83 85 81 76 90 105 89 93Jeotermal Is (bin tep) 531 582 618 648 687 730 784 811

Gne (bin tep) 179 210 236 262 287 318 350 375Rzgar (GWh) - 6 21 33 62 48 61 58Odun (bin ton) 18.374 18.374 17.642 16.938 16.263 15.614 14.991 14.393Hayvan ve Bitki artklar (bin ton) 6.575 6.396 6.184 5.981 5.790 5.609 5439 5278

Toplam (bin tep) 28.209 29.324 27.659 26.047 24.576 24.259 23.783 24.332


13/88

13

2.1.2. Enerji Kaynaklar Tketimleri

1997-2004 yllar arasnda kaynak esasna gre genel enerji tketimi izelge 2.2'de verilmitir.

izelge 2.2. Genel enerji tketimi [26]

*Geici

1997-2004 yllar arasnda genel enerji tketimi, gelien teknoloji ve nfusla paralel olarak artmayadevam etmitir. 1997 ylnda 73.7 Mtep olan enerji tketimi 2004 ylna gelindiinde % 19'luk birart ile 87.8 Mtep'ye ykselmitir. lkenin ana enerji kaynaklarndan linyitin tketiminde bir azalmasz konusu olurken, takmr, petrol, doalgaz ve hidrolik tketimi nemli lde artmtr [26].

2.1.3. Nihai Enerji Tketimi

Elektrik santralleri, kok fabrikalar, petrol rafinerileri gibi evrim tesislerine salanan arz miktar ilekayplardan sonra tketiciler tarafndan kullanlan miktarlar olarak tanmlanan nihai tketimin 1990-2002 yllar arasnda kaynaklara gre gsterdii gelime izelge 2.3'de verilmitir.


1997 1998 1999 2000 2001 2002

Takmr (bin ton) 12.537 13.146 11.362 15.525 11.176 18.830

Linyit (bin ton) 59.474 64.504 64.049 64.384 61.010 52.039

Asfaltit (bin ton) 29 23 29 22 31 5

Petrol (bin ton) 29.17629.022

28.862 31.072 29.661 29.776

Doalgaz (milyon m3) 10.072 10.648 12.902 15.086 16.339 17.694

Hidrolik (gwh) 39.816 42.229 34.678 30.879 24.010 33.684

Jeotermal Elektrik (gwh) 83 85 81 76 90 105

Jeotermal Is (bin tep) 531 582 618 648 687 730

Gne enerjisi (bin tep) 179 210 236 262 287 318

Rzgar enerjisi (gwh) - 6 21 33 62 48

Odun (bin ton) 18.374 18.374 17.642 16.938 16.263 15.614

Hayvan ve Bitki artklar (bin ton) 6.575 6.396 6.184 5.981 5.790 5.609

Elektrik ithalat (gwh) 2.492 3.299 2.330 3.791 4.579 3.588

Elektrik ihracat (gwh) -271 -298 -285 -437 -433 -435

Toplam (bin tep) 73.779 74.709 74.275 80.500 75.402 78.331

2003

17.535

46.051

336

30.669

21.374

35.330

89

784

350

61

14.991

5.439

1.158

-588

83.826

2004*

18.904

44.823

722

31.729

22.446

46.084

93

811

375

58

14.393

5.278

464

-1144

87.818


14/88

14

izelge 2.3. Nihai enerji tketiminin kaynaklara gre dalm [17]

1990 ylnda 41,6 Mtep olan nihai enerji tketimi (NET), yllk ortalama %2,9'luk artla 2002'de 58,8Mtep olmutur. 1990-2002 yllar arasnda Trkiye'nin nihai enerji tketim yapsndaki nemlideiiklik, elektrik enerjisi ve doalgaz tketiminde olmutur. Doalgazn pay 1990'da %1,9'dan,2002'de %10,7'ye, elektriin pay ise %9,4'den %14,8'e ykselmitir. Bu dnemde gerek jeotermals kullanmnda ve gerekse gne enerjisi tketimlerinde nemli artlar gzlenirken ticari olmayan

yaktlarn tketiminde de dler olmutur. Ayrca 1999 ylndan itibaren rzgardan elektrik enerjisiretiminde de balanmtr[17].

2.1.4. Sektrel Enerji Tketimi

1990-2002 yllar arasnda enerji tketiminin sektrlere gre dalm izelge 2.4'de verilmitir.

izelge 2.4. Genel ve nihai enerji tketiminin sektrlere gre dalm (bin tep) [17]

1990 ylnda 15,4 Mtep olan konut ve hizmetler sektr enerji tketimi 2002'de 18,2 Mtep'e ulamtr.Konut ve hizmetler sektrnde yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklar en yksek paya sahiptir (%38).Bu da zellikle yenilenebilir enerji kaynaklar grubunda yer alan odun ile hayvan ve bitki artklar(%32,9) kaynakl olup yeni enerji kaynaklarndan jeotermal snn pay %4, gne enerjisinin ise%1,1'dir. Bu dnemde konut ve hizmetler sektrnde tketilen elektrik enerjisinin pay hzla artarak1990'da %9,3'ten, 2002'de %23'e ulamtr. 1980'li yllarn banda zellikle byk ehirlerde


1990 1991 1995 1998 1999 2000 2001 2002

Takmr (bin ton) 2.747 3.254 3.040 6.752 5.491 9.165 5.267 8.193Linyit (bin ton) 15.739 16.320 12.420 12.221 10.105 11.904 8.104 9.387Asfalt (bin ton) 285 137 66 22 28 18 30 5Petrol (bin ton) 19.380 19.248 24.193 24.236 23.781 25.544 24.341 24.241Doalgaz ((milyon m3) 862 1.337 3.335 5.163 5.233 5.592 5.807 6.904Elektrik (GWh) 45.670 47.827 65.724 85.586 89.345 96.140 95.445 101.150Jeotermal Is (Bin Tep) 364 365 437 582 618 648 687 730Gne Enerjisi 8Bin Tep) 28 41 143 210 236 262 287 318

Odun (bin ton) 17.870 17.970 18.374 18.374 17.642 16.938 16.263 15.614Hayvan ve Bitki artklar (Bin ton) 8.030 7.918 6.765 6.396 6.184 5.981 5.790 5.609kincil Kmr (Bin ton) 3.644 3.839 4.158 4.891 4.879 5.111 4.538 4.910Toplam (Bin tep) 41.611 42.579 49.976 56.692 55.006 60.490 55.083 58.772Art (%) - 2,3 4,1 4,3 -3,0 10,0 -8,9 6,7

1990 1991 1995 1998 1999 2000 2001 2002

Sanayi 14.543 15.181 17.372 21.555 19.873 23.635 20.547 24.465Konut ve hizmetler 15.358 15.915 17.596 19.278 18.978 19.860 17.935 18.184Ulatrma 8.723 8.304 11.066 10.760 11.350 12.007 12.000 11.320

Tarm 1.956 1.976 2.556 2.827 2.923 3.073 2.964 3.026Enerji d 1.031 1.203 1.386 2.272 1.881 1.915 1.638 1.777

Nihai enerji tketimi 41.611 42.579 49.976 56.692 55.006 60.490 55.083 58.772evrim sektr 11.377 11.698 13.703 18.017 19.269 20.760 20.869 19.632Genel enerji tketimi 52.987 54.278 63.679 74.709 74.275 81.251 75.952 78.403


15/88

15

grlen hava kirliliinin nlenebilmesi amacyla eitli tedbirler alnmaya balanmtr. ncelikleyerli kmrlere nazaran daha temiz yakt olmalar zellii ile konutlarda ithal kmr kullanmnagidilmi, daha sonra ise lke apnda doalgaz kullanmnn yaygnlatrlmasna nem verilmitir.Bu erevede tketiminde nemli art gzlenen dier bir kaynak da doalgazdr. Doalgazn pay1990 ylnda %0,3 iken 2002'de %14,6 seviyesine ulamtr [3].

Trkiye'nin sanayilemesine paralel olarak enerji tketimi de artmaktadr. Nihai enerji tketimi iindesanayi sektrnn pay 1990 ylnda %3'den 2002'de %42'ye kmtr ki bu zellikle enerji younsanayinin gelitiini gstermektedir. Gemi yllarda olduu gibi gnmzde de petrol sanayisektrnn ana yakt olmaya devam etmektedir. Bununla beraber sektrde kullanlan doalgazn

pay hzla artm ve %5'ten %14,8'e varmtr [3].

Ulatrma sektrnn nihai enerji tketimi iindeki pay %19 seviyesindedir. Bu sektrde %87 ileen byk pay karayolu ulatrmas almaktadr. Ulatrma sektrnde doal olarak ana yakt petrololmakla birlikte bir miktar doalgaz ve elektrik enerjisi de tketilmektedir. Son yllarda ulatrmadankaynaklanan evre kirliliinin nlenebilmesi amacyla aralarda LPG tketimi tevik edilmi ve bununsonucunda ulamda tketilen toplam petrol rnleri iinde LPG'nin paynda nemli artlar grlm,2002 ylnda bu oran %12 seviyesine ulamtr [3].

ekil 2.1'de 1999 ylnda kullanlan enerjinin sektrlere gre dalm verilmitir.

ekil 2.1. 1999 yl elektrik enerjisi tketiminin sektrel dalm [2]



16/88

16

2.1.5. Enerji Kaynaklar thalat ve hracat

1990-2002 yllar arasnda enerji talep, retim, ithalat ve ihracatn geliimi izelge 2.5'de verilmitir.

izelge 2.5. Enerji talep, retim, ithalat ve ihracatnn geliimi (bin tep) [17]

* TYKO: Talebin yerli retimle karlanma oran

Enerji retim artnn talepten daha dk olmas sebebiyle 1990-2002 yllar arasnda net enerjiithalatnda %5,5'lik bir art gereklemi ve yaklak iki kat artarak 1990 ylndaki 28,5 Mtepseviyesinden 2002'de 53,9 Mtep seviyesine ulamtr [3].

2002 ylnda da petrol bata olmak zere doalgaz, kmr ve elektrik enerjisi ithalat yaplmtr.Takmr ve ikincil kmr ithalat, toplam olarak 9,6 Mtep (%16,5), ham petrol ve petrol rnleri

32,6 Mtep (%56), doalgaz 15,8 Mtep (%27) ve elektrik 0,3 Mtep (%0,5) olarak gereklemitir.2002 ylnda talebin yerli enerji ile karlanma oran %31,3 olmutur[3].

2.1.6. Elektrik Enerjisi

Trkiye'deki elektrik enerjisinin kurulu g, retim ve tketiminin geliimi izelge 2.6'da verilmitir.

izelge 2.6. Elektrik enerjisi kurulu g, retim ve tketiminin geliimi [TEA-TEDA statistikleri]

1990 ylnda 16.318 MW olan lke kurulu g kapasitesi son dnemlerde devreye alnan 15.528MW ilave kapasite ile 2002 ylnda 31.846 MW'a ulamtr. Ayn dnemlerde retim, yllk ortalama%7 artla 57.543 GWh'den 129.400 GWh'e ulamtr. 1990 ylnda net tketim 46.820 GWh, kii

ba net tketim 834 kWh, kii bana brt tketim 1.012 kWh iken bu miktarlar 2002 ylnda yaklakolarak iki kat artarak sras ile 102.800 GWh, 1.476 kWh ve 1.903 kWh olarak gereklemitir [3].


1990 1991 1995 1998 1999 2000 2001 2002

Talep 52.987 54.278 63.679 74.709 74.275 81.251 75.952 78.403retim 25.478 25.501 26.179 29.324 27.659 26.855 25.173 24.569thalat 30.936 29.597 39.779 48.632 49.406 56.280 52.702 58.335hracat 2.104 2.808 1.947 2.398 2.791 1.584 2.620 3.162hrakiye 355 264 464 627 587 467 624 1.233

Net ithalat 28.477 26.525 37.368 45.607 46.028 54.229 49.458 53.940Art (%) -6,9 8,9 6,9 0,9 17,8 -8,8 8,9TYKO* (%) 48,1 47,0 42,0 39,3 37,2 33,1 33,1 31,3

1990 1991 1995 1998 1999 2000 2001 2002

Kurulu g (MW) 16.318 17.209 2 0.954 23.354 26.119 27:264 28.332 31.846retim (GWh) 57.543 60.246 86.247 111.022 116.440 124.922 122.725 129.400

thalat (GWh) 176 759 --- 3.299 2.330 3.791 4.579 3.588hracat (GWh) 907 506 696 298 285 437 433 435Brt arz (GWh) 56.812 60.499 85.551 114.023 118.485 128.276 126.871 132.553Art (%) - 9,0 8,5 8,1 8,5 8,3 -1,1 4,5 Net tketim (GWh) 46.820 49.283 67.394 87.705 91.202 98.296 97.070 102.800Art (%) - 5,3 7,6 9,2 7,9 7,8 -1,2 5,9Kii bana net tketim (kWh) 834 861 1.092 1.346 1.376 1.458 1.416 1.476Kii bana net tketim (kWh) 1.012 1.057 1.386 1.750 1.787 1.903 1.851 1.903


17/88

17

Trkiye'nin kurulu gc 1999 yl sonunda 26.116,8 MW'a ulamtr. Bu gcn, 15.555,9 MW ile%59,6'sn termik, 10.537.2 MW ile %40,3'n hidrolik, 23,7 MW ile %0,1'ini jeotermal ve rzgrsantralleri oluturmaktadr [2].

1999 sonu itibariyle Trkiye'nin kurulu gcnn %24,3'n linyit yaktl santraller oluturmaktadr.En nemlileri olarak, her biri 340 MW gteki 4 niteden oluan Afin Elbistan TS'i (1.360 MW),1.034 MW gteki Soma TS'i, 600 MW gteki Seyitmer TS'i, 630 MW gteki Yataan TS'i, 420MW gteki Yeniky TS'i ve 630 MW gteki Kemerky TS' saylabilir [2].

1999 sonu itibariyle Trkiye kurulu gcndeki ikinci nemli paya %23,5 ile doal gaz yaktl santraller

sahiptir. 1.350,9 MW gle Ambarl, 1.200 MW gle Hamitabat ve 1.432 MW gle Bursa doalgaz ve kombine evrim santralleri en byk doal gaz yaktl santrallerdir [2].

Linyit ve doal gazdan sonra fuel oil, motorin, LPG ve nafta gibi sv yaktl santrallerin pay ise %5,9'dur [2].

Son yllarda dnyada snrl olan fosil yakt rezervlerinin tkenmesi kaygsyla ve temiz enerji olarakda benimsenmesi ve ticari uygulamalara geilebilmesi nedeniyle yenilenebilir enerji kaynaklar daenerji retiminde gz nnde bulundurulmaktadr.

Trkiye'nin ebekeye balantl ilk rzgar santral 1,5 MW kurulu gte eme-Germiyan'da kurulmubir otoprodktr santraldr. Dier bir rzgar santral ise Yap-let-Devret modeli ile ina edilen

eme-Alaat'daki 7,2 MW'lk santraldir. Bu santrallerin 1999 yl elektrik enerjisi retimleri 20,5milyon kWh'tir [2].

Yenilenebilir enerji kaynaklarndan birisi olan jeotermal enerjiye dayal 15 MW'lk Denizli-Kzlderejeotermal elektrik santrali 1984 ylndan beri iletmededir. Trkiye'de kat atk ve biyogaz santrallerininda kurulmasna balanmtr [2].

Trkiye'de elektrik retimi amacyla kurulmas tasarlanan nkleer santrallerle ilgili ilk almalar1967 ylnda balamtr. Akkuyu'da yaplmas planlanan ilk nkleer santral 1993 ylna kadar eitliaamalardan gemi ancak bu aamalardan herhangi bir sonu alnamamtr. 1993'de tekrar devletyatrm programna alnarak, 17.12.1996'da TEA tarafndan yeniden uluslar aras ihaleye klmtr.

15.10.1997 tarihinde 3 konsorsiyumdan teklifler alnmtr. Ancak, ekonomik gerekelerle 2000ylnda ihalenin iptaline karar verilmitir [2]. Son zamanlarda projenin hayata geirilmesi tekrar lkegndemine gelmitir.

1999 yl sonularna gre, 116,4 milyar kWh retim, 2,3 milyar kWh ithalat, 0,3 milyar kWh ihracatyaplm ve 118,5 milyar kWh olan lke tketimi karlanmtr. Buna gre kii ba tketim 1.840kWh olarak gereklemitir [2].

1998 yl itibariyle Trkiye ile birlikte dier lkelerin kurulu gleri izelge 2.7'de , nihai enerji sektreltalebi izelge 2.8'de, elektrik enerjisi sektrel talebi ise izelge 2.9'd/a verilmitir.



18/88

18

izelge 2.7. OECD ve Avrupa Birlii lkelerinde kurulu g (GW) [20]

(*) Jeotermal, Gne, Rzgr Enerjisi v.b.

izelge 2.8. Nihai enerji sektrel talebi (Mtpe) [17]


LKELER TERMK NKLEER HDROLK DER* TOPLAM

ABD 584,06 97,07 98,56 5,09 784,78ALMANYA 79,80 22,31 8,85 2,67 113,63AVUSTURALYA 31,89 --- 7,49 0,02 39,40AVUSTURYA 5,98 --- 11,44 0,03 17,45BELKA 8,28 5,71 1,40 0,01 15,40EK CUMHURYET 11,10 1,76 2,03 --- 14,89DANMARKA 11,09 --- 0,01 1,44 12,54FNLANDYA 10,60 2,64 2,88 0,02 16,14

FRANSA 25,54 61,68 25,10 0,27 112,59HOLLANDA 19,31 0,45 0,04 0,41 20,21NGLTERE 55,65 12,60 4,26 0,14 72,65RLANDA 3,87 --- 0,53 0,06 4,46SPANYA 25,25 7,30 16,63 0,84 50,02SVE 6,52 10,08 16,26 0,17 33,03SVRE 1,11 3,13 11,98 0,02 16,24TALYA 51,58 --- 20,06 0,87 72,51ZLANDA 0,14 --- 0,96 0,14 1,24JAPONYA 132,92 45,08 43,89 0,50 222,39KANADA 32,32 10,62 66,96 0,05 109,95KORE 32,84 12,02 3,13 --- 47,99LKSEMBURG 0,06 --- 1,14 0,01 1,21

MACARSTAN 5,96 1,84 0,05 --- 7,85MEKSKA 26,75 1,31 9,70 0,75 38,51

NORVE 0,27 --- 28,02 --- 28,29POLONYA 27,99 --- 2,14 --- 30,13PORTEKZ 5,22 --- 4,50 0,06 9,78TRKYE 13,02 --- 10,31 0,02 23,35YEN ZELANDA 2,60 --- 5,16 0,38 8,14YUNANSTAN 7,12 --- 2,86 0,04 10,02OECD 1.218,84 295,60 406,34 14,01 1.934,79AVRUPA BRL 315,87 122,77 115,96 7,04 561,64

2000 2005 2010 2015Sanayi / naat Mad. / Tarm 33.758 46.938 67.718 137.901Ev / Hizmetler 20.990 26.408 31.712 46.728Ulatrma 17.112 19.581 23.255 32.474TOPLAM 71.860 92.926 122.685 217.103Fert Bana Enerji Talebi (koe) 1.100 1.331 1.655 2.654


19/88

19

izelge 2.9. Elektrik enerjisi sektrel talebi (GWh) [17]

2.2. GELECEK YILLARDAK ENERJ ARZ TALEP DENGELER

2.2.1. retim Hedefleri

Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl ile bal ve ilgili kurulularnca Sekizinci Be Yllk KalknmaPlan almalar esnasnda yaplan projeksiyonlara gre 2030 ylna kadar gereklemesi beklenenbirincil enerji kaynaklar retim hedefleri izelge 2.10'da verilmitir.

izelge 2.10. Birincil enerji kaynaklar retim hedefleri [17]

Buna gre; retimlerinde nemli art olmas beklenen enerji kaynaklar bata linyit ve hidrolik enerjiolmak zere, jeotermal s ve rzgar enerjisidir. Linyitin yllk ortalama %5 art hz ile retiminin2002 ylndaki 51 Mt seviyesinden 2030 ylnda 198 Mt'na ulamas; hidrolik enerjinin yine ayndnemlerde yllk ortalama %4,5 art hz ile 33.684 GWh'ten 116.300 GWh'e s amal jeotermalenerji retiminin %9 artla 2030 ylnda 10.139 Bin tep'e, rzgar enerjisinin ise %25,4'lk bir artla27.290 GWh'a ulamas beklenmektedir. Bylece, 2002 ylnda 24,6 Mtep olan birincil enerji

kaynaklar retimlerinin yllk ortalama %4,2 art hz ile 2005 ylnda 31,7 Mtep'e, 2010 ylnda 40,9Mtep'e, 2020 ylnda 61,2 Mtep'e ve 2030 ylnda ise 78,3 Mtep'e ulamas beklenmektedir [3].


2000 2005 2010 2015Sanayi / naat Mad. 54.384 86.933 143.925 295.161Tarm 2.421 3.276 4.428 7.069Ev /Hizmetler 43.430 69.616 99.326 175.790Ulatrma 1.012 1.779 2.663 5.442

NET TALEP 101.247 161.604 250.342 483.462BRT TALEP 127.240 196.610 294.530 555.690Fert Bana Enerji Talebi (kWh) 1.948 2.816 3.974 6.794

2005 2010 2015 2020 2025 2030

Takmr (bin ton) 4.777 4.777 4.777 4.777 7.550 10.324Linyit (bin ton) 99.588 145.209 155.215 192.247 197.900 198.220Asfalit (bin ton) 100 100 100 100 100 100Petrol (bin ton) 1.725 1.071 724 465 257 166Doalgaz (milyon m3) 207 186 160 157 106 113

Nkleer enerji (GWh) --- --- 14.020 28.000 42.080 56.040Hidrolik (GWh) 35.940 62.080 94.360 116.300 116.300 116.300Jeotermal elektrik (GWh) 90 90 90 90 90 90Jeotermal s (bin tep) 2.039 2.542 3.352 4.656 6.756 10.139Gne enerjisi (bin tep) 375 602 800 1.119 1.498 1.931Rzgar enerjisi (GWh) 50 5.220 7.730 13.320 20.310 27.290

Odun (bin tep) 13.819 11.275 10.250 10.250 10.250 10.250Hayvan ve bitki artklar (bin ton) 5.127 4.493 4.026 3.696 3.465 2.926Toplam (bin tep) 31.709 40.865 49.568 61.216 69.351 78.259Art (%) - 5,2 3,9 4,3 2,5 2,4


20/88

20

En nemli yerli kaynaklardan olan linyitin evreye olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi amacylagerekli tedbirlerin alnarak lke enerji arzna katksnn arttrlmas abalarnn yan sra, iklimdeiikliinin nlenmesi, evrenin korunmas ve yerli kaynaklardan azami lde yararlanmasasndan rzgar, gne, ve jeotermal gibi dier yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn retimlerindehedeflenen nemli artlar sonucunda 2030 ylnda bu kaynaklarn toplam birincil enerji kaynaklarretimi iindeki paynn %18,5, hidrolik enerjisi %12,8 ve ticari olmayan yaktlarn ise %4,7 olmas,bylece toplam yeni ve yenilenebilir kaynaklarn paynn %36 olmas beklenmektedir. Ayn yldakmr %44,9, nkleer enerji %18,7, petrol ve doalgaz ise %0,4 orannda pay alacaktr [3].

2.2.2. Genel Enerji Talebi

2005-2030 yllarn kapsayan kaynak esasna gre genel enerji talep projeksiyonlar izelge 2.11'deverilmitir.

izelge 2.11. Genel enerji talep projeksiyonlar [17]

2002 ylnda 78,4 Mtep olan genel enerji talebinin yllk ortalama %6,6 art hz ile 2005'te 115,2Mtep, 2010'da 153,9 Mtep, 2020'de 282,2 Mtep ve 2030'da 469,8 Mtep olmas beklenmektedir [3].

Talebin kaynaklara dalm oranna bakldnda 2010'da kmrn %25,8, petroln %33,3, doalgazn%32,1, hidrolik enerjinin %3,5, ticari olmayan yaktlarn %2,9, yeni ve yenilenebilir kaynaklarn %2,4pay alaca, bu paylarn 2030'da kmrde %42, petrolde %22, doalgazda %27, hidrolik enerjide%2, ticari olmayan yaktlarda %1, nkleerde %3 ve yeni ve yenilenebilir kaynaklarda ise %3 olmasbeklenmektedir [3].

Kii bana genel enerji tketiminin 2005'te 1.628 kgpe, 2010'da 2.076 kgpe, 2020'de 3.445 kgpeve 2030'da ise 5.287 kgpe olmas beklenmektedir [3].


2005 2010 2015 2020 2025 2030

Takmr (bin ton) 16.754 27.024 67.482 128.415 194.425 278.670Linyit (bin ton) 99.588 145.206 155.215 192.247 197.900 198.220Asfaltit (bin ton) 100 100 100 100 100 100Petrol (bin ton) 42.323 49.294 58.097 69.152 82.679 98.302Doalgaz (milyon m3) 39.597 57.695 71.186 87.863 115.370 151.198

Nkleer enerji (GWh) --- --- 14.020 28.000 42.080 56.040Hidrolik (GWh) 35940 62.080 94.360 116.300 116.300 116.300Jeotermal Elektrik (GWh) 90 90 90 90 90 90Jeotermal Is (bin tep) 3.039 2.542 3.352 4.656 6.756 10.139Gne enerjisi (bin tep) 375 602 800 1.119 1.498 1.931Rzgar enerjisi (GWh) 50 5.220 7.730 13.320 20.310 27.290Odun (bin ton) 13.819 11.275 10.250 10.250 10.250 10.250Hayvan ve Bitki artklar (bin ton) 5.127 4.493 4.026 3.696 3.465 2.926

Net elektrik ithali (GWh) 3.430 --- --- --- --- ---Toplam (bin tep) 115.158 153.868 207.980 282.194 365.676 469.818Art (%) 6,0 6,2 6,3 5,3 5,1Kii bana tketim (kgpe) 1.628 2.076 2.662 3.445 4.282 5.287


21/88

21

2005-2030 yllar arasnda nihai enerji tketiminin kaynaklara gre dalm izelge 2.12'de verilmitir.

izelge 2.12. Nihai enerji tketiminin kaynaklara gre dalm [17]

2002 ylnda 58,8 Mtep olan nihai enerji tketiminin yllk ortalama %6,3'lk artla 2005'te 84 Mtep'e,2010'da 113,4 Mtep'e, 2020'de 200,4 Mtep'e ve 2030'da ise 328, Mtep'e ulamas beklenmektedir.2005 ylnda %43 olmas beklenen petrol paynn 2030'da %27,6'ya doalgazn %20,7'den %10,3'eve ticari olmayan kaynaklarn paynn ise %6,3'ten %1,1'e dmesi beklenmektedir. Ayn yllar

itibariyle %16,3 olan elektrik enerjisi paynn %23,1'e, %10,5 olan toplam kmr paynn %34,2'ye,yenilenebilir enerji kaynaklarnn ise %2,9'dan %3,7'ye kmas beklenmektedir[3].

2005-2030 yllar arasnda genel ve nihai enerji tketiminin sektrlere gre dalm izelge 2.13'deverilmitir.

izelge 2.13. Genel ve nihai enerji tketiminin sektrlere gre dalm (Bin Tep) [17]

izelge 2.13'den grld zere, enerji tketiminin gelecek yllardaki sektr dalmlar incelendiinde,nihai enerji tketimi iinde 2002 ylnda %41,6 ile en yksek pay alan sanayi sektrnn bu durumunukorumas ve 2005'te %38,9, 2030'da ise %60 ile yine en yksek paya sahip olmas beklenmektedir[3].


2005 2010 2015 2020 2025 2030

Takmr (bin ton) 5.234 14.908 40.417 75.171 113.791 162.257Linyit (bin ton) 10.348 11.482 11.589 12.858 13.060 12.834Asfalt (bin ton) 100 100 100 100 100 100Petrol (bin ton) 34.881 42.422 50.472 60.590 72.917 87.074kincil Kmr (Bin ton) 3.592 4.253 5.999 8.462 11.729 13.491Doalgaz ((milyon m3) 19.152 27.750 30.790 32.648 34.700 37.095

Elektrik (GWh) 159.032 241.951 344.847 491.215 666.122 882.534Jeotermal Is (Bin Tep) 2.039 2.542 3.352 4.656 6.756 10.139Gne Enerjisi 8Bin Tep) 375 602 800 1.119 1.498 1.931Odun (bin ton) 13.819 11.275 10.250 10.250 10.250 10.250Hayvan ve Bitki artklar (Bin ton) 5.127 4.493 4.026 3.696 3.465 2.926

Nihai enerji tketimi (Bin tep) 84.027 113.350 150.746 200.401 258.476 328.430Art (%) - 6,2 5,9 5,9 5,2 4,9

2005 2010 2015 2020 2025 2030

Sanayi 32.727 48.668 72.496 105.656 147.299 197.691Konut ve hizmetler 26.052 33.369 41.156 50.759 58.825 69.201Ulatrma 18.666 23.709 28.365 33.935 40.845 48.479Tarm 4.427 5.156 5.946 6.857 7.705 8.514Enerji d 2.155 2.448 2.783 3.194 3.803 4.545

Nihai enerji tketimi 84.027 113.350 150.746 200.401 258.476 328.430evrim sektr 31.132 40.518 57.234 81.794 107.199 141.389Genel enerji tketimi 115.158 153.868 207.980 282.194 365.676 469.818


22/88

22

nmzdeki yllarda ithal edilmesi planlanan enerji kaynaklar ve bunlarn miktarlar izelge 2.14'deverilmitir.

izelge 2.14. Enerji kaynaklar ithalat [17]

Sanayilemeye ve gelimeye paralel olarak artan enerji talebinin gvenilir olarak karlanmas iinbugn olduu gibi gelecekte de enerji ithalat kanlmaz olmaktadr. Enerji ve Tabi KaynaklarBakanlnca yaplan planlama sonularna gre toplam enerji ithalatnn 2005 ylnda 83,5 Mtep,2010'da 113 Mtep, 2020'de 221 Mtep ve 2030'da ise 391,6 Mtep olmas beklenmektedir [3].

2005-2030 yllar arasnda enerji talep, retim ve ithalat geliimi izelge 2.15'de verilmitir.

izelge 2.15. Enerji talep, retim ve ithalatn geliimi (bin tep) [17]

* TYKO: Talebin yerli retimle karlanma oran

izelge 2.15'in incelenmesinden de grlecei zere, enerji kaynaklarnn ve dolaysyla retimmiktarlarnn kstl olmas ve bunun sonucunda ithalatn giderek artmas sebebiyle, talebin yerliretimle karlanma orannn 2005 ylnda %28, 2010 ylnda %27, 2020 ylnda %22, 2030 ylndaise %17 olmas beklenmektedir [3].

Gemi yllarda elektrik talebi art hz, ortalama %8-10 civarnda gereklemitir. 2005-2030yllarnda ise talebin yllk ortalama %7 orannda artmas beklenmektedir. Bylece elektrik enerjisitalebinin 2005 ylnda 195,5 milyar kWh, 2010 ylnda 286,6 milyar kWh, 2020 ylnda 566,5 milyarkWh ve 2030 ylnda ise 990,3 milyar kWh olmas beklenmektedir[3].

Kii bana elektrik enerjisi tketiminin 2005 ylnda 2.764 kWh, 2010'da 3.867 kWh, 2020'de 6.915kWh ve 2030'da ise 11.143 kWh olmas beklenmektedir. Bu miktar, gelimi lkeler seviyesinin okaltnda kalmaktadr [3].

2001 yl sonuna gre, kii bana elektrik enerjisi tketiminin dnya ortalamas 2.326 kWh ve OECDortalamas 7.879 kWh seviyesine ulam olup ayn yl itibariyle baz lkelerin kii bana elektrikenerjisi tketimleri ise; Belika 8.272 kWh, Fransa 7.402 kWh, Almanya 6.806 kWh, Yunanistan

6.679 kWh, Japonya 7.907 kWh, spanya 5.482 kWh, ngiltere 6.192 kWh ve Amerika 12.896 kWh


2005 2010 2015 2020 2025 2030

Petrol (bin ton) 40.591 48.223 57.365 68.687 82.413 98.136Doalgaz ((milyon m3) 39.390 57.509 71.026 87.706 115.264 151.085Takmr (bin ton) 11.977 22.247 62.705 123.638 186.877 268.346Elektrik (net) (GWh) 3.430 --- --- --- --- ---Toplam (Bin tep) 83.450 113.003 158.412 220.979 296.324 391.559

Art (%) - 6,3 7,0 6,9 6,0 5,7

2005 2010 2015 2020 2025 2030

Talep 115.159 153.868 207.980 282.195 365.675 469.818retim 31.709 40.865 49.568 61.216 69.351 78.259 Net ithalat 83.450 113.003 158.412 220.979 296.324 391.559TYKO* (%) 28 27 24 22 19 17


23/88

23

olarak gereklemitir. Bu deerlerden de grlecei zere Trkiye'de kii bana elektrik enerjisitketimi ancak 2010'dan sonra Yunanistan'n 2000 yl seviyesine ulaacak, 2030'da ise Amerika'nnbugnk seviyesine hl ulaamam olacaktr [3].

2005-2030 yllar arasnda elektrik enerjisinin durumu izelge 2.16'da verilmitir.

izelge 2.16. Uzun dnem elektrik enerjisi durumu [17]

2.3. AVRUPA BRL'NN ENERJ DURUMU

Mart 1999'dan beri petrol fiyatlarnn 3 katna kmas, enerji temini asndan AB'nin zayf yndr.nlem alnmazsa 20-30 yl sonra AB'nin enerji ihtiyacnn %70'i ithalatla salanacaktr. Bu deer

imdi ise %50'dir. Bu bamllk AB'ne 1999'da 240 milyar Euro'ya mal olmutur. Bu deer ise toplamithalatn %6'sna tekabl etmektedir. Petrol ithalatnn %45'i Ortadou'dan, Doalgaz ithalatnn%40' ise Rusya'dan salanmaktadr [16].

AB'nin uzun vadeli enerji politikas; srdrlebilir kalknma ilkeleri erevesinde, vatandalarnnve ekonomisinin refah iin enerji rnlerini mterilerine makul fiyatlar iinde salamaktr [16].

evresel faktrlerin bilinci fosil yaktlarn zayfln ve atom enerjisinin problemlerini ne karmtr.Kresel snma ve iklim deiiklii problemleri uluslar aras topluluk iin uzun vadeli bir tehdittir.Kyoto Protokolndeki taahhtler sadece bir balangtr ve bu protokol erevesinde AB 2000ylndaki hedeflerine ulamtr. Ancak sera gazlar emisyonlar zellikle CO2 emisyonu giderek

artmaktadr [16].

AB'deki u anki mevcut enerji dalm yledir; petrol %41, doalgaz %22, kmr %16, nkleer%15, yenilenebilir %6. Enerji politikalarnda bir deiiklik yaplmad takdirde 2030 ylndaki dalmnise petrol %38, doalgaz %29, kat yaktlar %19, yenilenebilir %8 ve nkleer %6 olmas beklenmektedir[16].

Arz politikasnda kresel snmaya kar nlemler alnmaldr. Burada nemli deiim yeni veyenilenebilir enerjilere (biyo yakt dahil) ynelmektir. Enerji arznda bunlarn paynn 2 katnakarlmas (%6'dan %12'ye) ve elektrik retimindeki paylarn %14'den %22'ye karlmas 2010ylna kadarki hedef olmaktadr. ayet hibir nlem alnmazsa bunlarn pay 2010 ylnda %7 civarnda

kalacaktr. Bu politikay tevik iin mali tedbirlerin (vergi indirimi, yardm, sbvansiyon) alnmasgereklidir [16].


2005 2010 2015 2020 2025 2030

Kurulu g (MW) 40.118 58.651 84.697 116.240 148.375 190.000retim Kapasitesi (GWh) 236.659 334.883 479.186 671.674 882.842 1.159.057

thalat (GWh) 4.500 --- --- --- --- ---Arz kapasitesi (GWh) 241.159 334.883 479.186 671.674 882.842 1.159.057retim/Talep (GWh) 195.463 286.586 402.932 566.512 758.880 990.321Yedek (GWh) 45.696 48.297 76.254 105.162 123.962 168.736Yedek (%) 23 14 16 16 16 14Talep art (%)8,0 - 7,0 7,0 7,0 6,0 5,5Fert bana talep (kWh) 2.764 3.867 5.158 6.915 8.886 11.143


24/88

3. ENERJ KAYNAKLARININ MEVCUT DURUM VE POTANSYEL

24

3.1. FOSL YAKITLAR

3.1.1. Mevcut Durum ve Potansiyel

Dnyadaki fosil yakt rezervlerinin corafi dalm, 1998 sonu itibariyle ekil 3.2'de gsterilmitir.ekilden grlebilecei gibi, sv ve gaz yakt rezervleri dnyann belirli corafi blgelerineyounlamken, kmr dzenli bir dalm gstermekte ve retimi 50'den fazla lkedegerekletirilmektedir. Ayrca 1998 yl retimi temel alndnda kmrn bilinen rezervlerininyaklak 200 yl olaca tahmin edilmektedir. Bu sre petrol (sv yakt) ve doal gaz rezervleri iingeerli srenin yaklak drt katdr [2].

Tm fosil yaktlar iinde kmr, dnyada en ok bulunan yakt trdr. 1998'de mevcut kmrkarma teknolojileri kullanlarak ve ekonomik olarak karlabilecek kmr miktar 1.000 milyar toncivarnda ve bu kmrn yars da ta kmrdr. Kmr rezervleri sadece ok miktarda deil, aynzamanda corafi olarak 100 lkeden daha fazla lkeye ve btn ktalara yaylm durumdadr [2].

Bu deerler kmr kaynaklarn kmr karma teknolojilerinde olacak gelimeleri, madenteknolojilerinde yaplacak ilerlemelerle ulalabilir olacak miktar veya u anda ekonomik olmayandk kaliteli kmrlerin kullanmnda olacak artma ile ticari duruma gelmesini dikkate almamaktadr.Kmrn kolaylkla ulalabilir ve ucuz temin edilebilir olmas, ithal eden ve reten lkeler iin arzgvenirlii olan bir enerji kayna olmas anlamn tar. Kmr greceli olarak olduka kolay ve

gvenli depolanabilir bir malzemedir ve sv yakt ve gazdaki gibi szma ve yaylma problemleriyoktur.

Dnya fosil yakt rezervlerinin mr ekil 3.1'de verilmitir.

ekil 3.1. Dnya fosil yakt rezervlerinin mr (Bp Amoco, 1999)



25/88

25

ekil 3.2. Fosil yaktlarn 1998 sonu itibariyle corafi dalm (BP Amoco, 1999)

AB, Fransa, ABD ve Trkiye'de nkleer, hidrolik-rzgar ve termik retimin elektrik enerjisi iindekipaylar ekil 3.3'de verilmitir.



26/88

26

ekil 3.3. AB, Fransa, ABD ve Trkiye'de nkleer, hidrolik-rzgar ve termik retimin elektrikenerjisi iindeki paylar [19]



27/88

27

3.1.1.1. Trkiye'de Fosil Yakt Rezervleri

Trkiye'nin kmr rezervi ile jeotermal ve hidrolik enerji potansiyeli, dnya kaynak varlnn %1'icivarndadr. Petrol ve doalgaz rezervleri son derece kstldr. Toryum rezervi ise Dnya rezervinin%54'n meydana getirmektedir. Bu kaynan deerlendirilmesi, henz tecrbe safhasnda olantoryum santrallerinin gelimesine baldr[3].

3.1.1.1.1. Petrol ve Doal Gaz Rezervleri

Yurdumuzda 1998 yl sonu itibariyle rezervuarlarmzda bulunan doal gaz 12,4 milyar m3'lk ksmretilebilir olmak zere toplam 18,5 milyar m3'tr. Ham petrol kaynaklarmz ise; yine 1998 yl sonuitibariyle 43.685.181 metrik ton retilebilir olmak zere toplam 870.598.510 metrik ton'dur. lkemizdebyk miktarlarda ham petrol ithal edilerek rafinerilerimizde ilenmektedir [2].

3.1.1.1.2. Linyit ve Asfaltit Rezervleri

Trkiye'de 2000 yl verilerine gre 8.378.360.000 ton linyit, 81.752.000 ton asfaltit olmak zeretoplam 8.460.112.000 ton rezerv bulunmaktadr [2].

Elektrik enerjisi retiminde deerlendirilebilecek linyit rezervlerinin kullanm oranlar izelge 3.1'deverilmitir.

izelge 3.1. Elektrik enerjisinde deerlendirilecek linyit rezervi [2]

3.1.1.1.3. Bitml ist Rezervleri

Kmr gibi termik santral yakt olarak veya damtma yoluyla sentetik petrol retimi iin kullanlabilen

bu enerji kayna ile ilgili olarak nceki yllarda Maden Tetkik Arama (MTA) Genel Mdrltarafndan yaplan aramalarla, tamam Anadolu'nun bat yarsnda yer alan Beypazar, Seyitmer,Gynk, Ulukla, Mengen, Bahecik ve Burhaniye'deki 7 sahada tespit edilen bitml ist rezervtoplam 1,1 milyar tondur. Trkiye'nin bitml ist potansiyeli byk lde belirlenmi olduundanarama almalarna son verilmitir. Tespit edilen sahalardaki bitml istlerin toplam rezervi nemligrlmekle birlikte, ortalama kalorifik deeri 1.000 kcal/kg dolaynda olup, olduka dktr. Enyksek kalorifik deere sahip bitml istler Gynk-Himmet olu sahasnda 1.390 kcal/kg olarakllmtr [2].


1999 sonuitibariylemevcut

na halinde Planlanan Toplam

Linyit G (MW) 6.352 1.877 8.850 17.079Enerji (Milyar kWh) 41 12 57 110Kullanm Oran(%) 37.5 11 51.5 100


28/88

28

3.1.1.1.4. Turba Potansiyeli

lkemizde imdiye kadar yaplan almalarla 19 ilimizin snrlar ierisinde eitli byklklerdeturba oluumu belirlenmitir. Bunlardan en nemlileri Kayseri-Ambar, Hakkri-Yksekova ve Bolu-Yenia turbalklardr. Kayseri-Ambar turba yatann orijinal bazda grnr rezervi 105 milyonton, Hakkri-Yksekova turba yata yine orijinal bazda 74,5 milyon, havada kuru bazda 18,8 milyontondur.[2].

3.1.1.1.5. Takmr Rezervleri

lkemizdeki en byk takmr rezervi Zonguldak yresinde bulunmaktadr. Havzadaki mevcutrezerv 1,123 milyar ton olup, bunun 422,992 milyon tonu (%38) grnr durumdadr [2].

Elektrik enerjisi retiminde deerlendirilebilecek takmr rezervlerinin kullanm oranlar izelge3.2'de verilmektedir.

izelge 3.2. Elektrik enerjisinde deerlendirilecek takmr rezervi [2]

3.1.2. Fosil Yakt Trlerinin Elektrik retimindeki Paylar

AB lkelerinin fosil yakt trlerinin elektrik retimi iindeki paylarnn projeksiyonu izelge 3.3'te,ABD'de fosil yakt trlerinin elektrik retimi iindeki paylarnn projeksiyonu izelge 3.4'te, Trkiye'defosil yakt trlerinin elektrik retimi iindeki paylarnn projeksiyonu izelge 3.5'te ve AB'de teknolojibaznda toplam kurulu kapasiteler ise izelge 3.6'da verilmitir.

izelge 3.3. AB lkelerinin fosil yakt trlerinin elektrik retimi iindeki paylarnn projeksiyonu[19]


1999 sonuitibariylemevcut

na halinde Planlanan Toplam

Takmr G (MW) 335 0 1.200 1.535Enerji (Milyar KWh) 2.2 0 7.8 10

Kullanm Oran (%) 22 0 78 100

1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020Mtep % Mtep % Mtep % Mtep % Mtep % Mtep % Mtep %

Kmr 197,8 54,4 171,5 46,9 150,1 39,5 149,1 37,3 137,0 32,8 147,3 32,3 183,1 37,5Sv yakt 85,4 23,5 88,8 24,3 82,4 21,7 88,7 22,2 83,6 20,0 82,7 18,2 76,6 15,7Gaz 62,7 17,2 82,9 22,7 122,2 32,1 134,1 33,6 166,5 39,8 192,4 42,2 192,1 39,4Biyomas/atk 17,9 4,9 22,3 6,1 25,7 6,8 27,7 6,9 31,1 7,4 33,2 7,3 36,0 7,4Toplam 363,8 365,5 380,4 399,6 418,2 455,6 487,8


29/88

29

izelge 3.4. ABD'de fosil yakt trlerinin elektrik retimi iindeki paylarnn projeksiyonu [18]

izelge 3.5. Trkiye'de fosil yakt trlerinin elektrik retimi iindeki paylarnn projeksiyonu [18]

izelge 3.6. AB'de teknoloji baznda toplam kurulu kapasite [2]

3.2. HDROLK KAYNAKLAR

3.2.1. Dnyann Hidrolik Enerji Potansiyeli ve Kullanm

Dnyadaki toplam su miktar 1.400 milyon km3'tr. Bu suyun %97,5'i denizlerde ve okyanuslardakituzlu sulardan olumaktadr. Geriye kalan %2,5'i tatl su kayna olup eitli amalar iin kullanlabilirolduu belirlenmitir. Dnyadaki toplam suyun yaklak ylda ortalama 500.000 km3' denizlerdeve toprak yzeyinde meydana gelen buharlamalar ile atmosfere geri dnmekte ve hidrolojik evrimierisinde yamur ve kar olarak tekrar yeryzne dmektedir. Dnyadaki kara yzeylerine yaladen su miktar ylda ortalama yaklak 110.000 milyar m3' aka geerek nehirler vastasyladenizlere ve kapal havzalardaki gllere ulamaktadr. Bu miktarn ancak 9.000 milyar m3' teknik

ve ekonomik olarak kullanlabilir durumdadr [27].


1990 1997 2000 2005 2010Twhe % Twhe % Twhe % Twhe % Twhe %

Kmr 1699,7 74,6 1975,8 74,4 2127,9 72,7 2175,1 67,0 2248,1 62,1Sv Yakt 130,7 5,7 108,0 4,1 117,2 4,0 46,6 1,4 37,6 1,0Gaz 381,7 16,8 507,2 19,1 591,9 20,2 928,9 28,6 1225,1 33,9Biyomas/Atk 65,9 2,9 63,9 2,4 90,2 3,1 97,0 3,0 106,6 2,9Toplam 2277,8 2654,9 2927,2 3247,5 3617,4

1990 1997 2000 2005 2010Twhe % Twhe % Twhe % Twhe % Twhe %

Kmr 20,18 58,82 33,86 53,41 38,47 42,50 53,62 36,27 80,38 42,21Sv Yakt 3,94 11,48 7,16 11,29 4,90 5,41 4,49 3,29 4,50 2,36Gaz 10,19 29,70 22,09 34,84 47,11 52,04 78,40 57,41 105,52 55,41Biyo mas/Atk 0,0 0,0 0,29 0,46 0,04 0,04 0,04 0,03 0,04 0,02Toplam 34,31 63,40 90,52 136,55 190,44

1995 2000 2010 2020

Kapasite

(GW)

%Kapasite

(GW)

%Kapasite

(GW)

%Kapasite

(GW)

%

Nkleer 131,9 23,1 136,4 22,3 135,1 18,8 117,2 13,4Kmr ve Linyit 179,7 31,5 166,1 27,1 101,1 14,1 36,9 4,2Temiz Kmr ve Linyit 0,5 0,1 0,5 0,08 3,4 0,5 26,6 3,1Ak evrim ok-yaktl 65,7 11,5 68,7 11,2 60,2 8,4 122,3 14,0Ak evrim Oto Prodktr 32,8 5,8 33,1 5,4 25,0 3,5 20,5 2,4

Gaz Trbin Kombine evrim 24,5 4,3 59,0 9,63 208,7 29,1 305,0 35,0Kk Gaz Trbin 21,8 3,8 25,2 4,11 45,2 6,3 79,2 9,1Biyo mas-Atk 3,9 0,7 4,4 0,72 4,7 0,7 6,0 0,7Yakt Hcreleri 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0Hidro-Yen ilenebilirler 109,3 19,2 119,2 19,5 133,7 18,6 158,0 18,1Toplam Kapasite 570,2 100 612,6 100 717,0 100 871,6 100


30/88

30

1940 ylnda Dnyada toplam su tketimi 1.000 km3 iken bu miktar 1960 ylnda ikiye katlanmtr.1990ylnda ise Dnyadaki toplam su tketimi 4.130 km3 olarak gereklemi olup bu miktarn 2,680km3 (%65)' sulamada, 950 km3 (%23)' ime ve kullanma suyu olarak, 500 km3 (%12)' sanayisektrnde kullanlmtr. 2000 ylnda ise su ketimi yaklak olarak %25 orannda artarak 5.190km3'e ulamtr. Dnyada kii ba su tketimi ylda ortalama 850 m3 civarnda bulunmaktadr.Dnya nfusunun ylda ortalama 80 milyon kii artt gz nnde bulundurulduunda Dnyadakitatl su ihtiyacnn ylda 68 km3 artmas kanlmaz grlmektedir [27].

Dnya hidroelektrik potansiyeli brt olarak 40.150.000 GWh iken sz konusu rakamlar Avrupa'da3.150.000 GWh, Trkiye'de ise 433.000 GWh'dir. Buna gre, Trkiye'nin hidroelektrik enerji

potansiyeli, dnya toplam potansiyelinin % 1'i, Avrupa toplam potansiyelinin ise % 16's civarndadr[24].

ABD teknik hidroelektrik potansiyelinin %86'sn, Japonya %78'ini, Norve %68'ini, Kanada ise%56'sn gelitirmitir. Bu oran Trkiye'de ise yaklak %22 dzeyindedir. Uluslararas Enerji Ajansnca2020'de dnya enerji tketimi ierisinde hidroelektrik ve dier yenilenebilir enerji kaynaklarn paynnbugne gre %53 orannda artaca ngrlmektedir[24].

3.2.2. Trkiye'nin Hidrolik Enerji Potansiyeli ve Kullanm

lkemizdeki 26 adet hidrolojik havzada bulunan irili ufakl ok saydaki nehrin yllk ortalama su

potansiyeli 193 (186+7) milyar m3'tr. Topografya ve hidrolojinin bir fonksiyonu olan brt teorikhidroelektrik enerji potansiyeli, lkemiz iin 433 milyar kWh/yl mertebesindedir [2].

lkemizin 1999 yl sonu itibariyle tespit edilen teknik ve ekonomik yaplabilir ynden deerlendirilebilirhidroelektrik enerji potansiyeli 123 milyar kWh'dr. Bu durum brt potansiyelin ancak %28,4' veyateknik potansiyelin %57'sinin ekonomik ynden yaplabilir olarak deerlendirilebileceini gstermektedir[2].

Trkiye'de hidroelektrik enerji potansiyeli ve 1999 yl sonunda gelime durumu izelge 3.7'deverilmitir.

izelge 3.7. Trkiye'de hidroelektrik enerji potansiyeli ve 1999 yl sonunda gelime durumu [2]

(*) almayan kk santrallerin toplam 3,5 MW dhil edilmitir.


Hidroelektrik SantralProjelerinin Durumu

HESAdet

ToplamKurulu GcMW

OrtalamaYllk retimiGWh/yl

YzdeOran%

ArdkOran%

Ortalama YkFaktr%

1.1999 yl sonu itibar ileiletmede olan

114 10.537 39.145 32 32 42

2. naat devam eden 37 4.057 13.368 11 43 36

3. naatna geilmeyen 332 19.715 69.619 57 100 40

TOPLAM POTANSYEL 483 34.592 (*) 122.322 100 - 40


31/88

31

Trkiye'nin 1999 yl sonu itibariyle kurulu gc toplam 26.117 MW olup, bu gcn 10.537 MW'hidrolik santraller vastasyla retilmektedir. Toplam elektrik enerjisi retimi ise 1999 ylnda 11.6440GWh olarak gereklemi ve bu enerjinin 81.661 GWh' (%70) termik santrallerden, 34.678 GWh'(%30) hidrolik santrallerin retimlerinden elde edilmitir[2].

Trkiye'de ilk hidroelektrik enerji retimi, 1902 ylnda Osmanl Devleti zamannda 88 kW'lk birkapasite ile Adana'nn Tarsus ilesinde yaplmtr. Cumhuriyet dneminde ilk su enerjisindenyararlanma Trabzon'da Visera kuvvet santralinin 1930 yllarnda al ile balamtr. Trkiye'deok sayda kk hidroelektrik santrali 1950-1960 yllar arasnda artan elektrik talebini karlanmasiin yaplmtr. Daha sonraki yllarda bu kk tesislerin maliyetlerinin uzun vadede krl olmad

anlalarak byk lekte hidroelektrik tesislerinin yapmlar planlanmaya balamtr. Ancak 1970yllarndaki enerji buhran srasnda bu kk lekli tesislerin yapm tekrar gndeme gelmitir [6].

lkemizdeki akarsularn hidroelektrik potansiyelinin gelitirilmesi amac ile 546 adet hidroelektriksantral (HES) projesinin gelitirilmesi planlanm bulunmaktadr. Bu almalar sonucunda lkemizinakarsularnn toplam kurulu gc 35.310 MW, hidroelektrik enerji potansiyeli ise 125.328 GWholarak hesaplanmtr. 2001 yl ba itibariyle gelitirilerek iletmeye alan 125 adet HES projesinintoplam kurulu gc 11.643 MW olup enerji retim kapasitesi ylda ortalama 42.216 GWh'tir. Bu isetoplam hidroelektrik potansiyelinin ancak %34'nn gelitirildiini gstermektedir. Halen inaatdevam etmekte olan 36 adet HES projesinin toplam kurulu gc 3.538 MW, retecei enerji miktar

ise 11.549 GWh'dr [6].1955 ylnda yalnzca 38 MW olan hidroelektrik kurulu gc 2001 yl banda 11.643 MW'a karlmve bylece lkemiz yllk enerji retiminin yaklak %36'sna karlk gelen 42,2 milyar kWh'likmiktarnn hidroelektrik enerji kaynaklarndan retimi gerekletirilmitir. Trkiye'de bulunan 26 adetesas su toplama havzasnda Devlet Su leri (DS) tarafndan yaplan almalara gre hidroelektrikenerji potansiyeli izelge 3.8'de ayrntl olarak verilmitir. Bu izelgede kurulu gler MW, ortalamaenerji miktarlar ise GWh cinsinden verilmitir [6].



32/88

32

izelge 3.8. Akarsu havzalarndaki su enerji verimlilikleri [6]

3.3. YEN VE YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI

Fosil yaktlar esas alan enerji kullanm; yakt konusunda ksmen da bamllk, yksek ithalatgiderleri ve evre sorunlar gibi nemli olumsuzluklar dourmaktadr. Bu nedenle yerel doalzenginlikler konumunda olan yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm nem tamaktadr.

Ayrca gnmzn en nemli evre sorunlar arasnda yer alan yanma sonucu ortaya kan CO2emisyonlarnn azaltlmas da kresel snmann kontrol edilmesi asndan byk nem tamaktadr.

Yenilenebilir enerji kaynaklar kullanmnn gelitirilmek istenmesinin bir baka nedeni de, dnyadasnrl olan fosil yakt rezervlerini tkenmekten olabildiince korumaktr. Kantlanm retilebilir petrolve doal gaz rezervlerine insan mrne sacak kadar mr biilmesi, insanln gelecei asndandndrcdr. Ksacas allagelen enerjide bir snra yaklalmtr. Srdrlebilir ekonomikbyme iin ekonomik snrlar kapsamnda kullanma uygun teknolojilerle yenilenebilir enerji eiininalmas gerekmektedir.

Ancak lkemizde talep art hznn yksek olmas, kstl enerji retimi imkn olan yenilenebilirsantrallerin yannda konvansiyonel retim tekniklerinin de uzun yllar kullanlacan gstermektedir.


alanlar naa Edilenler Planlananlar Dier Verimlilikler Toplam

No Havza Ad Kurulu Ortalama Kurulu Ortalama Kurulu Ortalama Kurulu Ortalama Kurulu Ortalama

MW GWh MW GWh MW GWh MW GWh MW GWh1 Meri - - - - - - - - - -2 Marmara 0,2 - - - - - - - 0,2 -3 Susurluk 0,4 12 10,6 47 426,0 1.321 96,0 317 537,0 1.6974 Kuzey Ege - - - - - - 16,2 42 16,2 425 Gediz 69,0 193 - - 156,0 182 25,0 50 250,0 4256 Kk Menderes 48,0 143 - - - - - - 48,0 1437 Byk Menderes 64,3 293 - - 141,2 509 9,0 46 214,5 8488 Bat Akdeniz 13,6 35 - - 368,8 1.230 292,3 1.230 674,7 2.495

9 Antalya 758,9 2.635 - - 346,4 1.292 146,3 484 1.251,6 4.41110 Burdur gller - - - - - - - - - -11 Afyon Ka. 0,3 - - - - - - - 0,3 -12 Sakarya 439,6 962 65,5 257 500,3 869 57,1 274 1.062,5 2.36213 Bat Karadeniz 9,4 40 - - 125,1 418 458,2 1.652 592,7 2.11014 Yeilrmak 851,1 2.774 62,0 166 500,8 1.872 243,7 1.656 1.657,6 6.46815 Kzlrmak 996,2 2.507 - - 728,3 2.521 282,5 1.484 2.007,0 6.51216 Orta Ana. Ka. Hav. 2,0 4 - - - - 30,0 100 32,0 10417 Dou Akdeniz 299,9 1.263 - - 1.062,0 3.269 134,0 644 1.495,9 5.17618 Seyhan 72,5 391 168,9 596 685,7 2.674 958,5 3.456 1.885,6 7.11719 Hatay 3,3 15 - - 47,1 105 - - 50,4 12020 Ceyhan 558,7 1.853 564,0 1.768 90,0 39 277,0 974 1.408,7 4.63421 Frat 5.570,5 22.569 496,2 1.456 1.476,7 5.464 2.301,4 9.450 9.844,8 38.93922 Dou Karadeniz 86,9 417 85,0 198 2.142,0 6.835 1.009,2 3.477 3.323,1 10.92723 oruh 30,9 95 - - 2.756,0 9.112 440,5 1.407 3.227,4 10.61424 Aras 18,7 73 - - 51,5 272 515,0 1.956 585,2 2.29125 Van Gl 19,1 73 - - 2,2 14 40,6 170 61,9 257

26 Dicle 4,2 6 401,8 927 2.023,0 7.173 2.652,9 8.770 5.081,9 16.874Toplam 9.921,7 36.353 1.854,0 5.415 13.548, 1 45.171 9.985,4 37.629 35.309, 2 12.456


33/88

33

3.3.1. Gne Enerjisi

Gne enerjisi elektromanyetik enerjisinin Dny'da s enerjisi olarak alglanan eklidir. Gneenerjisinden iki trl istifade edilebilir: 1) ya parabolik aynalarn zerine den gne enerjisini tekya da izgisel bir odakta toplayp bu dzen araclyla ok yksek scaklkta buhar elde etmek vebu buhar tekrar turbojeneratrler vstasyla elektrik enerjisine dntrmekle, yahut da 2) zerineden gne enerjisini dorudan doruya belirli bir oran dahilinde elektrik akmna eviren "gnepanelleri" araclyla.

Gne enerjisi bakmndan lkemiz olduka nemli bir potansiyele sahiptir. Gerekli yatrmlarn

yaplmas halinde Trkiye ylda birim metre karesinden ortalama olarak 1.500 kW saatlik gneenerjisi retebilir. Trkiye'nin gne enerjisi potansiyelini gsteren zaman ve blgesel deerlerizelge 3.9 ve 3.10'da gsterilmitir [6].

izelge 3.9. Trkiye'nin aylk gne enerjisi potansiyeli [6]

izelge 3.10. Gne enerjisi olan blgelerin dalm [6]

izelgelerin yakndan incelenmesi sonucunda genel olarak Trkiye'nin en byk ve en kk gneenerjisi retilecek aylarn sras ile Haziran ve Aralk olmaktadr. Blgeler arasnda ise ncelikleGneydou Anadolu ve Akdeniz sahilleri gelmektedir. Gne enerjisi retiminin yok denecek kadaraz olduu Karadeniz blgesi dnda ylda birim metre kareden 1.100 kW saat enerji retilebilir ve


AYTOPLAM EN RJ

(kWsaat/m2)GNELENME SRES

(saat)Ocak 5 150ubat 62 189Mart 9 265

Nisan 125 359Mays 155 429

Haziran 169 485Temmuz 181 503Austos 164 457Eyll 131 375Ekim 97 269Kasm 62 179Aralk 47 132

E

BlgelerYllkOrtalama(kWs/m2)

En Byk(Haziran)(kWs/m2)

En Kk(Aralk)(kWs/m2)

YllkOrtalama(saat)

En Byk(Haziran)(saat)

En Kk(Aralk)(saat)

Gneydou Anadolu 1.491 1.980 729 3.015 407 126Akdeniz 1.452 1.869 476 2.928 360 101Ege 1.406 1.863 431 2.726 371 96Orta Anadolu 1.433 1.855 412 2.711 381 98Dou Anadolu 1.398 1.723 420 2.693 373 165Marmara 1.144 1.529 345 2.526 351 87Karadeniz 1.086 1.315 409 1.966 273 82


34/88

34

toplam gneli saat miktar ise 2.500 saattir. Buna gre Trkiye'de toplam olarak yllk alnan enerjimiktar ise yaklak 1015 kW saat kadardr [6].

Gne enerjisinden elektrik retimi dorudan dnm ve dolayl dnm olmak zere iki ayryntemle gerekletirilir. Dorudan dnmn gnmzde en yaygn teknolojisi FotovoltaikDnm veya Trke adyla Gne Pili olup, gelecek iin mit veren dier bir teknoloji ise sdandnmle dorudan mekanik enerji elde edilen Stirling Motorudur. Yine ayn gruba giren termoelektrikve termoiyonik dntrcler henz ticari kullanm dzeyine eriememilerdir [2].

Dolayl dnm, Gne Termik Santrallerinde gne nmndan yararlanlarak retilen buhar ile

buhar-g evrimi, ya da gne enerjisiyle elde edilen hidrojen ve bunun kullanld yakt pilidir.

Gne pillerini kullanan fotovoltaik elektrik reteleri akmlatr yedekli, dizel ve/veya rzgr enerjisijeneratr yedekli olarak ebekeden bamsz veya kendi balarna ebekeye bal olarak altrlrlar.Fotovoltaik reteler watt mertebesinden (kk haberleme sistemleri veya dier sistemler) kWmertebesine (krsal blgelerde katodik koruma, sinyalizasyon, haberleme sistemleri, pompalamave sulama tesisleri, evler, iftlikler gibi ebekeden bamsz tketiciler ile ebekeye bal evler,tesisler) ve MW mertebesine (fotovoltaik elektrik santralleri) uzanmaktadr. Son yllarda ebekeyebal fotovoltaik uygulamalarda byk bir art gzlemlenmektedir. Bu uygulamalar genellikle binalarnatlarna yerletirilen 1-50 kW gcndeki sistemler eklinde olmaktadr. Bu ve benzeri fotovoltaiksistemlerin gerektirdii tm teknolojiler (elektronik) ticari uygulamalar iin yeterli dzeye erimilerdir

[2].

Termal gne g santrallerinde mevcut teknoloji, tek eksende gnei izleyen dorusal younlatrc(parabolik yanstc oluk) ve ift eksende izleyici noktasal (parabolik anak) younlatrc ile birakkann buharlatrlarak mekanik enerji retilmesine dayanmaktadr[2].

Geleneksel dzeyde trbin-jeneratr teknolojisi yeterli olurken, gnein izlenmesi, nm deimelerinindengelenmesi ve genel sistem kararll ok karmak teknolojiler (mekanik, termik) gerektirmektedir.Gne enerjisinin dorudan mekanik enerjiye dntrld paraboloit sistemler ise nispeten dahabasit teknolojilerle yetinmektedir. Halen, paraboloit anaklarn odak noktalarna yerletirilen Stirlingmotorlar ile 10-50 kWe, hareketli dzlemsel yanstcl merkezi g kuleli santrallerde (Gne Kulesi)

1-20 Mwe ve parabolik oluklu santrallerde (Gne iftlii) ise 10-300 Mwe g elde edilebilmektedir[2].

Gne enerjisi gne pillerinde ortalama %10-15 verimle elektrik enerjisine dnmektedir. lkemizdegne enerjisi kullanmnda kaynak anlamnda bir sorun olmamakla beraber elektrik retimindeuygulanacak yntem asndan baz blgesel farkllklar bulunmaktadr. Fotovoltaik sistemler ilebulutlu veya ak her trl hava artlarnda elektrik retilebilirken, younlatrc sistemlerde (termikve mekanik dnm) direk nm, yani ak hava, gerekli olmaktadr. Bu nedenle, termik ve mekanikdnml reteler iin Gney Dou Anadolu ve Akdeniz blgelerinin tercih edilmesi gerekirken,fotovoltaik reteler iin Dou Karadeniz Blgesi dndaki tm blgeler uygun olmaktadr[2].



35/88

35

Trkiye'de gne enerjisinin kullanm (scak su elde edilmesi dnda) genelde bilinmemekte, tantmyaplmamakta ve devlete tevik edilmemektedir. Dolaysyla, bu konuda hizmet verecek mhendislik,mavirlik ve mteahhitlik firmalar ve ilgili sanayi geliememektedir. lk yatrm giderleri yksekolan, ancak yakt masraflarnn olmamas nedeniyle iletme masraflar bulunmayan gne enerjilielektrik retelerinin gerekletirilmesi iin gerekli uzun vadeli finansman imknlar bulunmamaktadr.

Yakt sorununun olmamas, iletme kolayl, mekanik ypranma olmamas, modler olmas, okksa zamanda devreye alnabilmesi (azami bir yl), uzun yllar sorunsuz olarak almas, temiz birenerji kayna olmas, vb gibi nedenlerle dnya genelinde fotovoltaik elektrik enerjisi kullanm srekliartmaktadr. Avrupa Birlii 2010 ylnda fotovoltaik elektriin elektrik retimi iindeki paynn %0,1

olmasn hedeflemitir [2].

3.3.2. Rzgr Enerjisi

Rzgr, gne enerjisinin dnyann olduka deiken olan yzeyini eit stmamasndan kaynaklananscaklk, younluk ve basn farklarndan oluur. Tropikal blgelerde gne nlar nedeniyle skazanc, kutuplarda ise s kayplar vardr. Bu, dnya atmosferinin sy tropik blgelerden kutuplaradoru hareket ettirmesinden kaynaklanmaktadr. Okyanus akmlar da benzer ekilde davranr vednyann s transferinin kabaca %30'unu oluturur. Kresel anlamda bu atmosferik akmlar muazzamenerji transferine neden olur. Bunlarn yan sra toporafik zellikler ve blgesel s deiimleri gibidier faktrler de rzgr enerji dalmn deitirir [2]. Rzgar trbinleri, atmosferdeki scaklk ve

basn farkndan oluan rzgarn kinetik enerjisini mekanik enerjiye dntren mekanik aralardr[7].

lkemizde rzgr hz lmleri iklim amal olarak Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl (DM)tarafndan yapla gelmektedir. Ancak, bu lmlerden bir ksm, lm istasyonlarnn yerleimbirimlerinin iinde kalmas nedeni ile gerek enerji deerini verememektedir [2].

Rzgrdan enerji retimi iin mevcut potansiyelin ve uygun yerlerin belirlenmesi kapsamnda yaplanrzgr lmleri ise EE tarafndan arlkl olarak Ege ve Marmara olmak zere eitli blgelerdeyer alan 7 lm istasyonunda tamamlanm ve halen 14 lm istasyonunda srdrlmektedir [2].

ABD'nin uzay almalar ile saptad meteorolojik veriler, Trkiye'nin rzgr enerjisi bakmndanzengin olduunu gstermektedir. Trkiye'nin bulunduu corafi yreye bal olarak komu lkelerdeve blge lkelerinde yaplm lm verileri de bu bulguyu desteklemektedir. Ayrca Trkiye'ninrzgr atlasn oluturma amacn gden EE projesinin en ksa zamanda sonulandrlmas EE'ce10.000 MW tahmin edilen genel potansiyelin belirlenmesine yardmc olabilecektir. Eyll 1999itibariyle dnyadaki toplam rzgr enerjisi kurulu gc 12.300 MW'dr. Bu gcn yaklak 8.000MW' Avrupa, 2.500 MW' ABD ve geri kalan dier lkelerdedir. RES'larnn toplam kurulu giindeki pay Avrupa iin %1,4, ABD iin ise %0,3 mertebesindedir [2].

1961 ylnda yaplan bir envanter almas Trkiye'deki 718'i kuyudan su ekmek, 41'i ise elektrikretmek iin toplam 859 adet rzgr trbininin kullanldn gstermitir. izelge 3.11'de en dk

rzgr hzndan en bye doru sralanm hzlarn hkm srd blgeler gsterilmitir [6].



36/88

36

izelge 3.11. Yllk ortalama rzgr hzlar [6]

Trkiye'nin ebeke balantl ilk rzgar santral, oto prodktr santral olarak, 3 adet 580 kW'lktrbinle toplam 1,74 MW gte olmak zere eme-Germiyan'da 1998 ubat aynda kurulmutur.Yap-let-Devret modeli ile ina olunan 7,2 MW'lk ilk rzgr santrali ARES de eme-Alaat'dakurulmu bulunmaktadr. Bu santraller tarafndan 1999 ylnda toplam 23,7 milyon kWh elektrikenerjisi retimi yaplmtr. Bu retim tam gte 2.651 saat almaya, ya da bir baka deyile%30'luk bir kapasite faktrne karlk gelmektedir. [2] SK tarafndan yaptrlan rzgr enerjisialmalar sonunda, stanbul'un Avrupa ve Asya yakalarnda kullanlmak zer 80 MW'lk bir kurulugcn yaplmas planlanmtr [6].

Rzgr kayna asndan cazip yerlerin genellikle blgesel tketimin dk olduu ebekenin unoktalar olmas byk kapasitede RES tesisi kurulmas durumunda yeni iletim tesisleri gerektirmekteve bunlarla ilgili yatrmlar ve enerjinin uzak noktalara tanmas nedeniyle kayplarn artmas gibiolumsuzluklara sebep olmaktadr.

yesi olmay hedeflediimiz Avrupa Birlii (AB) tarafndan 2010 ylnda rzgr enerjisinin elektrikenerjisi talebinin karlanmasndaki paynn %2 civarnda olaca ngrlmektedir. 2010 yl iinlkemizin elektrik enerjisi talebi 295.000 GWh civarnda olduu tahmin edilmektedir [2].

Trkiye'de imdiye kadar yaplan rzgr enerjisi santrallerinin kurulu g toplam 1,5 MW' eme-Germiyan, 7,2 MW' yine eme-Alaat'da ve 10,2 MW' da Bozcaada'da olmak zere toplam 18,9MW'tr [6].

3.3.3. Jeotermal Enerji

Jeotermal enerji, yerkabuunun eitli derinliklerinde birikmi snn oluturduu, scaklklar srekliolarak blgesel atmosferik ortalama scakln zerinde olan ve evresindeki normal yeralt veyerst sularna gre daha fazla erimi mineral, eitli tuzlar ve gazlar ierebilen scak su ve buharolarak tanmlanabilir. Ayrca herhangi bir akkan iermemesine ramen baz teknik yntemlerlessndan yararlanlan, yerin derinliklerindeki "Scak Kuru Kayalar" da jeotermal enerji kayna olaraknitelendirilmektedir.

Konum olarak Trkiye dnyann gen tektonik kua iinde yer aldndan doal olarak fazlamiktarda da jeotermal enerji kaynaklarna sahip olmas beklenir. Yaplan almalardan imdiye

kadar 600 civarnda irili ufakl ve scaklklar 20 0C'ila 100 0C arasnda deien jeotermal kaynak


BLGELER HIZ (m/sn)Karadeniz 0,64,6Dou Anadolu 0,62,8Akdeniz 1,04,8Ege 1,13,5Gneydou Anadolu 1,42,9Marmara 1,65,1Orta Anadolu 1,73,3


37/88

37

bulunmutur. Bu kaynaklar genel olarak Kuzey Anadolu fay hattnn yaknlarnda, deprem yrelerindeve son zaman volkanlarnn bulunduu yerlerdedir[6].

Scakln uygun olduu hallerde jeotermal enerjiden elektrik retiminde faydalanlmaktadr. Bugniin dnyada toplam elektrik kurulu gc 8.274 MWe, lkemizde ise 20,4 MWe'dir (Denizli-Kzlderejeotermal elektrik santrali) [2].

lkemizdeki jeotermal sahalardan 5 tanesi elektrik retimine elverilidir. Bunlar Denizli-Kzldere(242 C), Aydn-Germencik (230 C), anakkale-Tuzla (173 C), Aydn-Salavatl (171 C), Ktahya-Simav (162 C)'dr. Seferihisar (153 C), Salihli-Caferbeyli (155 C), Dikili (130 C), Glemezli (80

C) jeotermal sahalar ise ileride iletilebilecektir [2].

Mevcut artlara gre lkemizde, 2005 yl hedefi 185 MW, 2010 yl hedefi 500 MW ve 2020 ylhedefi 1.000 MW olarak ngrlmektedir [2].

3.3.4. Canl Ktle (Biyoktle) Enerjisi

Yakacak iin odun eldesi, yaklak 9,2x106 hektarlk bir alana yaylm normal ve normalalt odunkesim blgelerinden olmaktadr. Bu alan Trkiye'nin yaklak olarak %12'sini, ormanlk alanlarn ise%56'ya yakn bir ksmn kapsamaktadr [6].

Kesin istatistik veriler olmamakla birlikte hayvan ve bitki artnn retimi ve tketimi son 10 yldr

11 milyon tondan 6,6 milyon tona drlm bulunmaktadr. 1997 yl verilerine gre yerli enerjiretiminin %25,5'i odun ve tezekten salanm toplam birincil enerji tketiminin ise %9,8'i odun vetezek ile karlanmtr [2]. Bunun da byk bir ounluu evsel stmada kullanlr.

Trkiye'de her yl yaklak olarak 250x106 ton kadar taze iftlik gbresi elde edilir. Bu 20x106 milyonkadar bykba hayvann dklarndan meydana gelir. Bu miktarn ancak 15x106 tonu tezek olarakkullanlr [6].

Trkiye'de enerji ormancl ve enerji tarm hzla gelitirilmesi gereken konulardr. Enerji ormancliin uygun alann yaklak %15 kadar deerlendirilmi durumdadr ama %85'i beklemektedir. Enerjitarm ise hi el atlmam bir konudur. lkemizde enerji bitkileri tarmna C4 tipi bitkilerle ve zellikle

Miscanthus ve tatl Sorghum ile balanmaldr [2].

Trkiye'de biyogaz ile ilgili almalar 1957 ylnda balatlmtr. 1975 ylndan sonra toprak, su ve1980'li yllarda Ky Hizmetleri Genel Mdrl kapsamnda yrtlen almalar uluslararas bazanlamalarla desteklenmi olmasna karn 1987 ylnda kesilmitir. Trkiye'de biyogaz potansiyelinin1.400-2.000 Btep/yl dzeyinde olduu belirtilmektedir. Buna karlk yakacak tezek miktar azalmaktadr[2].



38/88


39/88

39

Yakt pilleri, yakt olarak kullanlan hidrojeni havadaki oksijenle birletirerek direk olarak izotermalbir ilemle elektrik enerjisine eviren aletlerdir. Mevcut tm yakt pilleri hidrojen ve oksijenin suoluturmak zere fonksiyonlarndan faydalanarak elektrik retmektedirler. Yakt pillerinin kurulugleri 200 kW-25 MW arasnda deimektedir. Teknik adan en gelimi olan yakt pili tipi fosforikasitli yakt pilleridir ve ticari olarak 200 kW'lk modller halinde bulunmaktadr [2].

Trkiye, taraf denizlerle kapl olmas, olduka fazla sayda gllerin ve akarsularn bulunmasve yal blgelerinin de bulunmas asndan, hidrojen elde edilmesi iin gerekli olan su

enerji Üretimi ve Çevresel etkileri

Documents