1

Ewolucja i Antropogeneza

Zadanie 1 (1pkt)

Spośród wymienionych poniżej, wskaż najstarszą formę należącą do rodzaju Homo (otocz kółkiem

odpowiednią literę)

A. Człowiek wyprostowany

B. Neandertalczyk

C. Człowiek zmyślny (sprawny)

D. Australopitek

Zadanie 2 (1pkt)

Zadanie 3 (1pkt)

Amonity i belemnity to przedstawiciele dawno wymarłych głowonogów, posiadających w pełni

wykształcone wapienne muszle. Przedstaw znaczenie tych organizmów dla paleontologii.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 4 (3pkt)

Ewolucyjną jedność świata organicznego można udowodnić wykorzystując dane z różnych dziedzin nauki.

A) Przedstaw trzy pośrednie dowody z biochemii na ewolucję organizmów.

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

B) Podaj argument uzasadniający stwierdzenie: crossing –over odgrywa ważną role w procesach

ewolucyjnych.

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

2

Zadanie 5 (5pkt)

Zadanie 6 (2pkt)

Zadanie 7 (1pkt)

Zadanie 8 (2pkt)

3

1. Plastydy są spotykane w komórkach roślinnych i bakteryjnych.

2. Mitochondria są spotykane we wszystkich komórkach oddychających tlenowo.

3. Mitochondria i plastydy zawierają własną informacje genetyczna w postaci DNA.

4. Jedynie mitochondria zawierają enzymy umożliwiające przeprowadzenie oddychania tlenowego.

5. Komórka eukariotyczna potrafi sama wytwarzać nowe mitochondria na drodze syntezy potrzebnych

składników.

6. Niektóre formy plastydów mogą być bezbarwne.

7. Analiza sekwencji białek mitochondrialnych i plastydów wskazu je na ich bliskie pokrewieństwo z

prokariontami.

Zadanie 9 (3pkt)

Zadanie 10 (1pkt)

4

Zadanie 11 (2pkt)

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

Zadanie 12 (2pkt)

5

Zadanie 13 (2pkt)

Zadanie 14 (1pkt)

Zadanie 15 (2pkt)

6

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

Zadanie 16 (2pkt)

7

Zadanie 17 (2pkt)

Zadanie 18 (1pkt)

Zadanie 19 (1pkt)

Zadanie 20 (2pkt)

Ewolucja ubarwienia chrząszcza na wyspie

8

Zadanie 21 (1pkt)

Zadanie 22 (3pkt)

Schemat budowy szkieletu człowieka (A) i goryla (B)

9

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

Zadanie 23 (1pkt)

Uproszczony schemat prezentuje kolejność pojawiania się form człowieka

Zadanie 24 (5 pkt)

Ewolucja jest procesem, który prowadzi do zwiększenia różnorodności gatunkowej, a jej głównym

czynnikiem jest dobór naturalny.

a) Wyjaśnij mechanizm działania doboru naturalnego.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

10

b) Spośród przedstawionych na poniższych schematach rodzajów doboru naturalnego (A, B, C) wybierz

ten, który działa w środowisku o względnie stałych warunkach fizykochemicznych. Swój wybór uzasadnij

za pomocą jednego argumentu.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

c) Przykładem zmiany ewolucyjnej, która zaszła w stosunkowo krótkim czasie jest tzw. melanizm

przemysłowy ćmy krępaka brzozowego. Wskaż, który z przedstawionych rodzajów doboru naturalnego (A,

B, czy C) zadziałał w opisanym przykładzie oraz podaj jego nazwę.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 25 (3 pkt)

Rysunek przedstawia prawdopodobne pochodzenie wybranych ras psów, jako rezultatu udomowienia wilka.

a) Przedstaw istotę działań człowieka, wynikiem których jest np. powstanie tak dużej ilości ras psów.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

11

b) Podaj dwa inne, niż powyższy, przykłady rezultatów działań człowieka stosowanych w hodowli

zwierząt.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 26 (2 pkt)

Nie ma dwóch identycznych osobników, gdyż nawet przedstawiciele tego samego gatunku różnią się

między sobą. Ustal i podaj, czy opisane zjawisko ma znaczenie w procesie ewolucji. Odpowiedź uzasadnij

jednym argumentem.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 27 (3 pkt)

Schemat przedstawia 5 różnych populacji zwierząt. Strzałkami zaznaczono możliwość przepływu genów

pomiędzy nimi.

a) Wypisz oznaczenia cyfrowe dla wszystkich populacji należących do jednego gatunku.

…………………………………………………………………………………………………

b) Uzasadnij istnienie bariery rozrodczej między populacjami 3 i 4 podając odpowiedni przykład takiej

bariery.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

c) Podaj definicję gatunku.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

Zadanie 28 (1 pkt)

Rysunki przedstawiają profile czaszek różnych form w ewolucji człowiekowatych.

12

Zadanie 29 (2pkt)

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

Zadanie 30 (2pkt)

13

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

Zadanie 31 (2pkt)

Zadanie 32 (2 pkt)

Bardzo wiele wskazuje na to, że zarówno mitochondria, jak i plastydy pochodzą od żyjących kiedyś

samodzielnie bakterii. 1,5 mld lat temu dostały się one do wnętrza przodka obecnej komórki eukariotycznej

i nie uległy strawieniu. Najpierw zostały pochłonięte bakterie, które dały początek mitochondriom.

Natomiast pochłonięcie bakterii fotosyntetycznych, z których powstały obecne chloroplasty nastąpiło

później. Korzystając z informacji zawartych w powyższym tekście oraz z posiadanej wiedzy podaj dwa

dowody na bakteryjne pochodzenie mitochondriów i chloroplastów.

Dowód 1. - ...................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Dowód 2. - ....................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 33 (2 pkt)

Włochacz nabrzozak (Biston betularia), motyl nocny, forma o jasnym ubarwieniu, występuje na terenie

Polski. Motyle te często siadają na pniach drzew i są zjadane przez ptaki. W populacji motyla występowały

14

czasem mutacje, w wyniku których pojawiały się formy ciemne motyla. W poniższej tabeli przedstawiono

wyniki badań liczebności jasnej i ciemnej formy motyla w wybranych regionach Polski.

Nazwij i opisz mechanizm ewolucji, który doprowadził do utrwalenia się barwy ciemnej w populacji

włochacza nabrzozaka.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadnie 34 (2 pkt)

Diagram przedstawia zawartość DNA w jądrze oraz liczbę genów w genomie u różnych gatunków.

Porównaj przedstawione dane i określ, czy na podstawie diagramu można wnioskować o pozycji człowieka

w systemie filogenetycznym. Odpowiedź uzasadnij.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 35 (2 pkt)

W poniższej tabeli przedstawiono krótką charakterystykę rodzajów doboru naturalnego. Zakreśl znakiem X

literę P, jeżeli odpowiedź w tym wierszu tabeli jest w pełni prawdziwa, jeżeli jest fałszywa (nawet w części)

- zakreśl literę F.

15

W zadaniach 36 i 37 należy wykorzystać teksty zamieszczone poniżej. Od wielu lat trwają spory

naukowców dotyczące rodowodu człowieka. Poniższe dwa teksty są tego przykładem.

Tekst I

(...) W genomach wszystkich ludzi raz na jakiś czas pojawiają się mutacje, które są przekazywane

następnym pokoleniom, tzw. markery. (...) Dzięki tropieniu markerów amerykański genetyk Spencer Wells

ustalił, że przed 50 tys. laty w genomach naszych przodków powstała mutacja, którą oznaczono symbolem

M168. Wszyscy ludzie żyjący na Ziemi mającą w swoich genach. Na pustyni Kalahari w Namibii (Afryka)

mieszkają Buszmeni – populacja, która najwcześniej oddzieliła się od głównego pnia genealogicznego

ludzkości i przez te wszystkie lata pozostawała wierna swojej ziemi. (...) Analiza mutacji, które pojawiły się

po M168 pokazała, że prawie 50 tys. lat temu ludzie podobni do Buszmenów opuścili Afrykę i skierowali

swe kroki do Australii. (...) Znacznie ważniejsza była jednak druga grupa „uchodźców” z Afryki, która

opuściła kontynent 45 tys. lat temu. Ich potomkowie dotarli do środkowej Azji, a tu rozdzielili się, dając

początek społecznościom zamieszkującym dzisiaj Azję, Europę i obie Ameryki.

Tekst II

Dwaj współcześni uczeni (Amerykanin Wiliam Howells i Brytyjczyk Chris Stringer) twierdzą, że Homo

sapiens pojawił się w Afryce i stamtąd około 200 tys. lat temu ruszył na podbój świata. Tam, gdzie dotarł,

wypierał potomków Homo erectus (człowiek wyprostowany). Tak stało się na przykład w Europie, gdzie

neandertalczycy cofali się pod naporem współczesnych ludzi, aż wyginęli całkowicie niecałe 30 tys. lat

temu. Teorię tę nazwano „Pożegnanie z Afryką”.

Zadanie 36. (1 pkt)

Zaznacz odpowiedź(spośród A, B, C, D), która zawiera numery prawdziwych stwierdzeń sformułowanych

wyłącznie na podstawie tekstu I.

I. Europejczycy i Azjaci pochodzą z tej samej linii rozwojowej potomków Afrykanów.

II. Potomkowie Afrykanów opanowali Azję wcześniej niż Australię.

16

III. Amerykanie nie są bezpośrednimi potomkami Afrykanów.

IV. Wszyscy ludzie mają wspólnych przodków pochodzących z Afryki.

V. Mutacja M168 umożliwia śledzenie wędrówki naszych przodków.

A.I, II, III B.I, III, IV C.II, III, IV D.II, IV, V

Zadanie 37. (2 pkt)

Na podstawie tekstu I i II porównaj informacje dotyczące miejsca narodzin gatunku ludzkiego oraz czasu

rozpoczęcia kolonizacji Ziemi przez naszych przodków.

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..........................................

Zadanie 38. (1 pkt)

Na podstawie analizy rysunków wymień specyficznie ludzką cechę budowy czaszki, odróżniającą człowieka

od innych naczelnych.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie 39 (1 pkt)

Pewna populacja ssaków żyła w strefie klimatu umiarkowanego, w mało zmieniającym się środowisku. Po

pewnym czasie nastąpiło gwałtowne ochłodzenie się klimatu. W populacji doszło do stopniowego

wyginięcia osobników o małej masie, a średnia masa osobników wyraźnie wzrosła. Podaj nazwę rodzaju

doboru naturalnego, który oddziaływał na pulę genową tej populacji.

.....................................................................................................................................................

Zadanie 40 (2 pkt)

Rysunki przedstawiają szkielety człowieka i goryla.

17

Na podstawie analizy rysunków wymień dwie cechy budowy szkieletu człowieka, świadczące o

przystosowaniu do dwunożności, które wykształciły się w procesie ewolucji.

......................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

Zadanie 41 (4pkt)

U strzałki wodnej występuje różnolistność.

Podpisz na rysunku trzy formy liści tej rośliny

oraz podaj przyczynę występowania różnic

w ich kształtach.

………………………………………………………………….........................................….

Zadanie 42 (2 pkt)

Opływowy kształt ciała jest cechą budowy zewnętrznej wielu zwierząt wodnych.

a) Podaj nazwę czynnika, który zadecydował o wykształceniu tej cechy.

...................................................................................................................................................

18

b) Podkreśl nazwę zjawiska zilustrowanego na rysunku.

A. dywergencja

B. konwergencja

C. radiacja adaptatywna

D. specjacja

Zadanie 43 (4 pkt)

Rysunki przedstawiają oko głowonoga (A) i oko kręgowca (B).

a) Zaznacz trzy informacje, charakteryzujące oba te narządy.

1. Narządy te upodobniły się zewnętrznie.

2. Narządy te nie mają podobnej budowy zewnętrznej

3. Narządy te spełniają takie same funkcje.

4. Narządy te nie pełnią takich samych funkcji.

5. Narządy te mają wspólne pochodzenie.

6. Narządy te nie mają wspólnego pochodzenia.

b) Podaj nazwę rodzaju narządów (analogiczne, homologiczne) jakich przykładem są oczy głowonogów i

kręgowców.

....................................................................................................................

Zadanie 44 (3 pkt)

Na rysunkach przedstawiono czaszki goryla i człowieka.

ichtiozaur

rekin

delfin

A

B

19

Na podstawie analizy rysunków podaj trzy swoiste, charakterystyczne (tylko dla niej), cechy budowy

czaszki człowieka.

1. .................................................................................................................................................

2. .................................................................................................................................................

3. .................................................................................................................................................

Zadanie 45 (3 pkt)

Na rysunku przedstawiono dwa gatunki motyli – trującego (dla drapieżników) monarcha i nietrującego

pokłonnika. Gatunki te pod względem ubarwienia są do siebie bardzo podobne.

a) Podaj przyczynę pojawienia się w populacji pokłonników osobników o ubarwieniu upodobniającym je do

monarchów.

b) Odwołując się do działania doboru naturalnego, wyjaśnij sposób utrwalenia się tej cechy wśród

pokłonników.

c) Określ znaczenie dla pokłonnika jego zewnętrznego podobieństwa do monarchów.

a) .................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

b) .................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

c) .................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

Zadanie 46 (2 pkt)

Na schemacie przedstawiono głowy tzw. zięb Darwina zamieszkujących poszczególne wyspy Archipelagu

Galapagos.

20

Określ dwie przyczyny, które spowodowały radiację adaptatywną zięb na wyspach Archipelagu Galapagos.

1. .................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

2. .................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

Zadanie 47 (2pkt)

Rysunek przedstawia dzikiego gołębia skalnego (pośrodku) i pochodzącego od niego różne rasy gołębi

hodowlanych.

.......................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

.....Zadanie 48 (2 pkt.)

Spośród wymienionych poniżej cech zaznacz dwie, które należą do cech typowo ludzkich.

A. owłosienie ciała,

B. stałocieplność,

C. brak ogona,

D. silnie rozwinięta kora mózgowa,

E. posiadanie pięciopalczastych kończyn z przeciwstawnym kciukiem,

F. dwunożność.

21

Zadanie 50 (3 pkt)

Rysunek przedstawia budowę stopy trzech przedstawicieli rzędu naczelne.

Zaznacz stopę człowieka. Podaj dwie cechy różniące budowę stóp człowieka od stóp małp

człekokształtnych.

1. ..................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................

Zadanie 51 (1 pkt)

Uporządkuj formy człowieka podając ich oznaczenia literowe w kolejności od najstarszej.

A. człowiek wyprostowany

B. człowiek rozumny

C. australopitek

D. neandertalczyk

…………………………………………………………………..…………………………….

Zadanie 52 (1 pkt)

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.

Kolebką człowieka jako gatunku była:

A. Afryka

B. Europa

C. Australia

D. Ameryka Południowa

A B C

22

Zadanie 53 (2 pkt.)

Człowiek różni się od małp człekokształtnych pionową postawą ciała, co schematycznie przedstawiono na

poniższym rysunku.

Na podstawie analizy rysunków wymień dwie cechy budowy szkieletu człowieka umożliwiające mu

utrzymywanie pionowej postawy ciała.

1. ...................................................................................................................................................

2. ...................................................................................................................................................

Zadanie 54 (1 pkt)

Na podstawie podobieństw biochemicznych można wykazać pokrewieństwo organizmów zwierzęcych

należących do różnych rzędów np. człowieka i innych ssaków.

Podaj jeden argument uzasadniający powyższe stwierdzenie.

.......................................................................................................................................................

…………………………………………………………………………………………………...

Zadanie 55 (2 pkt)

W 1953 roku S. Miller przeprowadził doświadczenie, w którym poddał działaniu wyładowań elektrycznych

mieszaninę gazów naśladującą skład pierwotnej, beztlenowej atmosfery ziemskiej. Powstające produkty

23

reakcji, w tym liczne związki organiczne, z aminokwasami włącznie były odprowadzane ze skraplaną parą

wodną do kolby z wodą imitującą praocean.

Zaznacz dwie hipotezy badawcze, które potwierdziło to doświadczenie.

A. na pierwotnej Ziemi najpierwotniejsze formy żywe nie miały wystarczającej ilości związków

organicznych służących im za źródło pokarmu.

B. na pierwotnej Ziemi istniała możliwość samorzutnego tworzenia się cząsteczek organicznych

stanowiących pokarm dla pierwotnych organizmów beztlenowych.

C. związki organiczne służące za pokarm pierwotnym heterotrofom mogły powstawać dzięki energii

wyładowań atmosferycznych.

D. pierwotna atmosfera nie dawała możliwości samorzutnego tworzenia się związków węgla, które

mogłyby przeniknąć do praoceanu.

Zadanie 56 (2 pkt)

Podany schemat przedstawia drzewo rodowe człowieka.

a) Odczytaj ze schematu i podaj nazwę gatunkową rodzaju Australopithecus, od którego bezpośrednio

wywodzi się rodzaj Homo.

................................................................................................................................................................

b) Zaznacz szereg przedstawiający prawidłową kolejność pojawiania się gatunków człowiekowatych.

A. Homo erectus Homo habilis Homo neanderthalensis Homo sapiens

B. Homo neanderthalensis Homo habilis Homo erectus Homo sapiens

C. Homo erectus Homo neanderthalensis Homo habilis Homo sapiens

D. Homo habilis Homo erectus Homo neanderthalensis Homo sapiens

Zadanie 57 (2 pkt)

Na wykresach przedstawiono rozkłady częstości cechy wysokości osobników w odległych czasowo

pokoleniach A i N dwóch populacji (I i II) jednego gatunku, bytujących w różnych warunkach środowiska.

24

a) Podaj (w przybliżeniu) dla każdej populacji (I i II) zakres zmienności cechy w pokoleniu N.

I...................................................

II..................................................

b) Podaj, w której populacji (I czy II) widoczne są skutki działania doboru naturalnego. Uzasadnij wybór

jednym argumentem.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 58 (2 pkt)

W odtwarzaniu przebiegu ewolucji organizmów dużą rolę odgrywa analiza podobieństw i różnic w budowie

narządów. W wyniku ewolucji zbieżnej powstają narządy analogiczne o zbliżonej budowie a różnym

pochodzeniu, natomiast w wyniku ewolucji rozbieżnej – narządy homologiczne o podobnym pochodzeniu a

różnym wyglądzie przy zachowaniu wspólnego planu budowy.

Wśród przykładów A – F zaznacz symbol literowy jednej pary narządów analogicznych zwierząt i jednej

pary narządów analogicznych roślin.

A. Kończyna przednia ptaka i nietoperza.

B. Skrzela raka i skrzela ryby.

C. Pęcherz pławny ryb i płuca żaby.

D. Liście brzozy i kolce kaktusa.

E. Chwytniki mchu i korzenie paproci.

F. Kłos zarodnionośny widliczki i kwiaty sosny.

Zadanie 59 (2 pkt)

Na rysunku zilustrowano cechy charakterystyczne (kształt i wielkość uszu) czterech gatunków zajęcy

żyjących w różnych szerokościach geograficznych Ameryki Pn. Zające na ilustracji mają ubarwienie

jesienne - białe lub szare.

25

Wyjaśnij związek różnic w wielkości uszu oraz ubarwieniu zająca z Arizony

i zająca polarnego ze środowiskiem życia tych zwierząt.

a) Różnice w wielkości uszu-

………………………..………………...………………………………………………………………..……

…………………………………………………….

b) Różnice w ubarwieniu -

……………………………………………………………………..………………………………………..…

……………………………………………………….

Zadanie 60 (2 pkt)

Rysunki przedstawiają różnorodność liści u jaskra wodnego.

a) Podaj nazwę przedstawionego rodzaju zmienności. .........................................................

b) Wyjaśnij, jakie znaczenie adaptacyjne ma budowa liścia podwodnego tej rośliny.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 61 (2 pkt)

Ewolucja jest procesem, na którego istnienie dostarczają dowodów różne dziedziny biologii. Podaj dwa

przykłady dowodów ewolucji z zakresu biochemii.

1)...................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

2)...................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

26

Zadanie 62 (2 pkt)

Na rysunkach A, B, C przedstawiono przedstawicieli trzech gromad kręgowców: ryb, gadów i ssaków,

żyjących w środowisku wodnym.

Podaj dwie, widoczne na rysunkach, cechy budowy tych przedstawicieli kręgowców świadczące o

występowaniu zjawiska konwergencji (ewolucji zbieżnej).

1. .................................................................................................................................................

2. ….............................................................................................................................................

Zadanie 63 (1 pkt)

Trzy blisko spokrewnione gatunki pewnego rodzaju ptaków chociaż mają niemal identyczny wygląd, a ich

zasięgi geograficzne pokrywają się, pozostają odrębnymi gatunkami, między którymi nie ma przepływu

genów. Jeden z gatunków występuje w lasach iglastych, drugi – w liściastych, a trzeci wybiera zagajniki

wierzbowo-olszowe. Wśród niżej wymienionych rodzajów izolacji od A do D zaznacz ten, którego

następstwem jest brak przepływu genów między opisanymi gatunkami ptaków.

A. Izolacja siedliskowa.

B. Izolacja geograficzna.

C. Izolacja morfologiczna.

D. Izolacja sezonowa.

Zadanie 64 (1 pkt)

Wyróżnia się trzy rodzaje doboru naturalnego:

1. stabilizujący, który faworyzuje cechy o wartościach średnich, fenotypy typowe dla danej populacji, a

eliminuje wartości skrajne, fenotypy odbiegające od typowego,

2. kierunkowy, faworyzujący jedno optimum, które odbiega w jednym albo drugim kierunku od średniej

wartości cechy, fenotypu typowego w danej populacji,

3. różnicujący (rozdzielający, rozrywający), który faworyzuje jednocześnie więcej niż jedno optimum

(odbiegające od średniej wartości cechy, fenotypu typowego w danej populacji), a eliminuje formy

pośrednie.

27

Podaj nazwę rodzaju doboru naturalnego (spośród opisanych powyżej), którego działanie zilustrowano

rysunkami.

Zadanie 65 (1 pkt)

Najstarsze ssaki wyodrębniły się z gadów ssakokształtnych – cynodontów około 225 mln lat temu. Przez

pierwsze 160 mln lat swojej historii większość ssaków była mała (wielkość myszy lub szczura), tylko

nieliczne osiągały rozmiary lisa. Żyjąc w cieniu dinozaurów, ssaki prowadziły nocny tryb życia. Kiedy 65

mln lat temu dinozaury wymarły, u części ssaków zaczęły się pojawiać przystosowania do nowych

warunków życia w postaci powiększania rozmiarów ciała i możliwości życia w świetle dnia. Wyjaśnij, czy

może istnieć związek między wymarciem dinozaurów a rozwojem ewolucyjnym ssaków.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 66 (2 pkt)

Na schematach przedstawiono tzw. „efekt wąskiego gardła” (I) i tzw. „efekt założyciela” (II), czyli

powstawanie nowych populacji z niewielkiej liczby osobników.

A – populacja wyjściowa, A’ – populacja nowa

a) Wybierz spośród określeń A–C to, które prawidłowo charakteryzuje różnorodność genetyczną populacji

A’ w stosunku do populacji A w obu przypadkach (I i II).

A. większa, B. mniejsza, C. taka sama.

b) Podaj przykład konsekwencji, jaką może mieć dla osobników populacji A’ zjawisko zaznaczone przez

Ciebie w odpowiedzi do polecenia a).

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

28

.......................................................................................................................................................

Zadanie 67 (2 pkt)

Na rysunku przedstawiono dwa blisko spokrewnione gatunki zięb Darwina Geospiza fuliginosa (I) i

Geospiza fortis(II) o podobnych wymaganiach pokarmowych, ale różniące się od siebie m.in. grubością

dzioba. Na diagramach przedstawiono udział procentowy osobników o różnej grubości dzioba w

populacjach tych ptaków: A – żyjących na tym samym terenie, B – żyjących osobno

a) Na podstawie diagramów podaj, jakie wartości grubości dziobów dominują w każdej z populacji, gdy

żyją one na tym samym terenie (A)

I ........................................, II ........................................

oraz jaka grubość dzioba dominuje w każdej z populacji, gdy żyją one osobno (B).

I ........................................, II ........................................

b) Sformułuj wniosek o ewolucji grubości dziobów u współistniejących gatunków zięb.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 68 (2 pkt)

Wśród zamieszczonych poniżej stwierdzeń(A – D) zaznacz dwa, które są prawdziwe.

A. W DNA organizmów blisko spokrewnionych oraz w DNA organizmów daleko spokrewnionych

występuje podobna liczba identycznych sekwencji nukleotydów.

B. Narządy homologiczne mają wspólne pochodzenie i wykazują podstawowe podobieństwo strukturalne,

mimo że pełnią różne funkcje.

C. Narządy analogiczne pełnią podobne funkcje, ale nie mają wspólnego pochodzenia i nie wykazują

podobieństwa pod względem budowy.

29

D. Narządy szczątkowe to pozostałości narządów, które u przodków były słabo rozwinięte i nie spełniały

żadnych funkcji.

Zadanie 69 (1 pkt)

U motyla krępaka brzozowego obserwuje się melanizm przemysłowy przejawiający się częstszym

występowaniem ciemnych mutantów na terenach uprzemysłowionych. Pierwotne formy motyla są jasno

ubarwione. Określ, jaki mechanizm ewolucji spowodował melanizm przemysłowy?

.....................................................................................................................................................

Zadanie 70 (1 pkt)

Poszczególne krainy zoogeograficzne charakteryzują się określonym składem gatunkowym zwierząt. W

tabeli przedstawiono liczby rodzin ptaków występujących na terenie wymienionych krain z uwzględnieniem

liczby rodzin endemicznych.

Na podstawie danych w tabeli podaj nazwę krainy, którą cechuje największa swoistość fauny ptasiej. Wybór

krainy uzasadnij.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 71 (2 pkt)

Spośród podanych zdać zaznacz dwa, które prawidłowo charakteryzują zjawisko przedstawione na ilustracji.

A. Ewolucji podlegają blisko spokrewnione ze sobą gatunki.

B. Powstają liczne formy przystosowawcze, organizmów spokrewnionych ze sobą, mogących żyć w

różnych niszach ekologicznych.

C. W wyniku koewolucji różne gatunki upodabniają się do siebie.

D. W wyniku ewolucji równoległej powstają analogie dotyczące zarówno organów jak i całości

organizmów.

E. Dochodzi do wykształcenia ogólnego zewnętrznego podobieństwa nieuwarunkowanego wspólnota ich

pochodzenia.

Zadanie 72 (1 pkt)

30

Po zasiedleniu lądu rośliny zmieniły tendencje rozwojowe

Wykorzystując schemat, określ ogólną tendencję zmian w cyklu rozwojowym roślin.

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

Zadanie 73 (2 pkt)

W dżungli na azjatyckiej wyspie Borneo żyją słonie, które niedawno uznano za podgatunek słonia

indyjskiego. Są one znacznie mniejsze od słoni żyjących na kontynencie. Badanie DNA tych dwóch

podgatunków wykazało że istnieją między nimi pewne różnice genetyczne. Najprawdopodobniej

podgatunek z Borneo oddzielił się od słoni kontynentalnych około 300 tys. lat temu.

a) Podaj, jaki rodzaj izolacji uniemożliwił krzyżowanie się obu podgatunków słonia indyjskiego w

warunkach naturalnych..............................................................................

b) Podaj nazwę rodzaju doboru naturalnego, którego działanie spowodowało, że słonie podgatunku z Borneo

mają znacznie mniejsze rozmiary od żyjących na kontynencie.

......................................................................................................................................................

Zadanie 74 (2 pkt)

Niektóre cechy gatunku ludzkiego wykazują zróżnicowanie międzypopulacyjne i mają określone znaczenie

adaptacyjne. W tabeli przedstawiono kilka przykładów takich cech oraz ich znaczenie.

31

Wypisz, stosując oznaczenia literowe, po dwie cechy adaptacyjne do życia w środowisku

a) o wysokich temperaturach otoczenia (klimat gorący) ......................................................

b) o niskich temperaturach otoczenia (klimat chłodny)........................................................

Zadanie 75 (2 pkt)

Biomy to strefy klimatyczno-roślinne kuli ziemskiej, wykazujące układ strefowy. Uzupełnij poniższą tabelę,

wpisując nazwę każdego z opisanych biomów.

Zadanie 76 (1 pkt)

Uzupełnij systematykę człowieka, wpisując w wyznaczone miejsca (5–7) nazwy odpowiednich jednostek

systematycznych.

1. Królestwo Zwierzęta

2. Typ Strunowce

3. Podtyp Kręgowce

4. Gromada Ssaki

5. Rząd ........................................................................

6. Rodzina ........................................................................

7. Rodzaj ........................................................................

8. Gatunek Człowiek rozumny

Zadanie 77 (1 pkt)

32

Niektóre organizmy, np. owady, upodobniły się do innych organizmów lub do obiektów nieożywionych. Na

przykład motyl zwany wicekrólem (Limenitis archippus) przypomina ubarwieniem trującego dla ptaków

motyla monarcha (Danaus plexippus). Mogło to być spowodowane trwającą przez wiele pokoleń selekcją, w

wyniku której osobniki o mniej doskonałym „maskowaniu” były zjadane przez drapieżniki, a przeżywały

tylko te, których podobieństwo do trującego „modela” było wystarczająco duże, aby drapieżnika

wprowadzić w błąd.

Na schematach przedstawiono rodzaje doboru naturalnego.

Zaznacz schemat przedstawiający ten rodzaj doboru naturalnego, który doprowadził do opisanej w tekście

zmiany fenotypów.

Zadanie 78 (1 pkt)

Wśród zamieszczonych poniżej stwierdzeń dotyczących dryfu genetycznego zaznacz to, które jest

nieprawdziwe.

A. Dryf genetyczny polega na zmianie w populacji frekwencji genów, spowodowanej wyłącznie

przyczynami o charakterze losowym.

B. Częstości genów w przypadku dryfu genetycznego podlegają bezkierunkowym fluktuacjom.

C. Liczebność populacji nie ma wpływu na kierunek i nasilenie dryfu genetycznego.

D. Dryf genetyczny obserwowany jest również w populacjach gatunków rozmnażających się bezpłciowo.

Zadanie 79 (3 pkt)

Poniżej przedstawiono kilka przykładów skamieniałości z okresu ery paleozoicznej.

33

a) Ustal, do jakiego typu dowodów potwierdzających ewolucję na leżą przed stawione skamieniałości.

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

b) Wy jaśnij znaczenie skamieniałości dla paleontologów. Po daj dwa argumenty.

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

Za danie 80 (2 pkt)

Proces rozwoju rodowego człowiekowatych przebiegał bardzo burzliwie i obfitował w liczne sukcesy

ewolucyjne. Istotnym wydarzeniem w ewolucji człowieka była zmiana preferencji pokarmowych z typowej

roślinożerności na dietę opartą na pokarmach mięsnych. Podaj dwa przystosowania pozwalające na zmianę

preferencji pokarmowych w ewolucji człowieka.

1. ........................................................................................................................................................

2. ........................................................................................................................................................

Zadanie 81 (1 pkt)

34

Na wykresie zilustrowano regułę ekogeograficzną sformułowaną przez niemieckiego badacza Bergmana,

która mówi o tym, że obserwuje się różnice w wielkości spokrewnionych ze sobązwierząt stałocieplnych

żyjących w różnych strefach klimatycznych.

Wyjaśnij, dlaczego pingwiny pochodzące z obszarów ciepłych są mniejsze niż spokrewnione z nimi gatunki

z obszarów chłodnych.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 82 (1 pkt)

W 1953 roku S.L. Miller przeprowadził doświadczenie, w którym mieszaninę gazów (CH4, NH3, H2O, H2)

naśladującą skład pierwotnej atmosfery ziemskiej poddał działaniu silnych wyładowań elektrycznych.

Powstające produkty reakcji, w tym liczne związki organiczne, m.in. aminokwasy rozpuszczały się w

wodzie i były odprowadzane ze skraplaną parą wodną do kolby z wodą, imitującą praocean. Spośród

wymienionych stwierdzeń zaznacz jedno, które stanowi hipotezę badawczą potwierdzoną tym

doświadczeniem.

A. Mieszaniny aminokwasów w pierwotnym oceanie miały zdolność do samoorganizowania się w większe

kompleksy.

B. Pod wpływem wyładowań atmosferycznych związki organiczne opadały i gromadziły się w pierwotnym

oceanie.

C. Związki organiczne mogą powstawać w mieszaninie różnych gazów dzięki energii wyładowań

atmosferycznych.

D. Związki organiczne mogły się gromadzić w praoceanie, gdyż w beztlenowych warunkach nie ulegały

degradacji.

Zadanie 83 (2 pkt)

35

Ostatnim reprezentantem archaicznego Homo sapiens był neandertalczyk (Homo sapiens neanderthalensis).

Tę formę człowieka, wzbudzającą kontrowersje od momentu odkrycia do dziś, wyodrębnia się na podstawie

pewnej kombinacji cech morfologicznych, uważanych za specyficzne dla neandertalczyka. W każdym

zamieszczonym poniżej zestawie cech (A–D) podkreśl cechy charakterystyczne dla neandertalczyka.

Neandertalczyk charakteryzował się m.in.

A. dużą(średnio większą niżu człowieka współczesnego) / małą (niewiele większą niż u Homo erectus)

pojemnością czaszki

B. obecnością wydatnych / brakiem wałów nadoczodołowych

C. płaskim / wydatnym nosem

D. smukłą/ krępą budową ciała.

Zadanie 84 (2 pkt)

W latach 90. ubiegłego wieku oznaczono sekwencję ponad 10 000 par zasad DNA pseudogenu hemoglobiny

(niefunkcyjny odcinek DNA będący duplikatem genu hemoglobiny), który wcześnie pojawił się w ewolucji

naczelnych.

W tabeli przedstawiono różnice (w %) miedzy sekwencjami nukleotydowymi pseudogenu hemoglobiny

orangutana (Pongo), goryla (Gorilla), szympansa (Pan) i człowieka (Homo).

Ustal, który z rodzajów hominidów jest najbliżej spokrewniony z szympansem (Pan), a który z nim

spokrewniony jest najdalej, i uzupełnij zdanie poniżej. Odpowiedź uzasadnij. Najbliżej spokrewniony z

szympansem (Pan)) jest..................................................., a najdalej z nim spokrewniony jest

.................................................................. .

Uzasadnienie ................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Zadanie 85 (2pkt)

Zadanie 86 (1pkt)

36

Połącz definicje z pojęciami, wpisując odpowiednie cyfry w kratki paska odpowiedzi.

A – filogeneza

B – konkurencja

C – specjacja

D – relikt

1 – powstawanie gatunków

2 – gatunek będący pozostałością fauny i flory wymarłej lub niewystępującej na danym terenie

3 – rozwój rodowy grupy organizmów

4 – współzawodnictwo o dostępne ograniczone zasoby Środowiska

Zadanie 87 (1pkt)

Podaj nazwy krain zoogeograficznych, dla których charakterystyczni są przedstawiciele obu gatunków

zwierząt przedstawionych na rycinach poniżej.

Zadanie 88 (2pkt)

Wśród podanych niżej przykładów podkreśl te, które odpowiadaj doborowi kierunkowemu.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 89 (2 pkt)

Ryciny przedstawiają czaszki A- neandertalczyka B- człowieka współczesnego.

Wymień trzy widovzne na rycinach cechy rózniące czaszki neandertalczyka i czaszkę człowieka

wpółczesnego.

37

Zadanie 90 (2pkt)

Oceń słuszność stwierdzeń, wpisując w brakujące miejsca literatury: P- prawda lub F- fałsz.

Informacja do zadania 91, 92, 93

Zadanie 91 (1pkt)

Podkreśl rodzaj doboru naturalnego, który zaistniał w opisanej sytuacji.

Zadanie 92 (2pkt)

Określ, czy przedstawiona sytuacja jest przykładem mikroewolucji cz też makroewolucji. Podaj różnicę

między makroewolucja a makroewolucją.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 93 (1pkt)

Podkreśl nazwę, która w literaturze opisuje powyższą sytuację.

38

Zadanie 94 (2pkt)

Homo erectus w porównaniu z współczesnymi formami ludzkimi miał większy mózg, był znacznie bardziej

ruchliwy, polował w grupach na grubego zwierza, a większość jego pożywienia stanowiło mięso. Mieszkał

w naturalnych jaskiniach, ale potrafił też budować lekkie szałasy. Udoskonalił kamienne narzędzia. Jego

największym osiągnięciem była umiejętność wykorzystania ognia. Wyjaśnij, podając dwa argumenty, jakie

korzyści odniósł człowiek wyprostowany dzięki umiejętności posługiwania się ogniem.

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………