fase onderwysershandleiding intermediêre€¦ · graad 6 assesseringsprogram leeruitkomste en...

Inte

rmed

iêre

Fas

e On

derw

yser

shan

dlei

ding

Graad

6

Natuur- wetenskappe

Natuurwetenskappe Intermediêre Fase

Werkskedule en Onderwysersgids

Die Werkskedule en Onderwysersgids vir die Natuurwetenskappe bied ondersteuning aan onderwysers by die implementering van die NKV. Hierdie is nie 'n beleidsdokument nie, maar 'n hulpbron vir onderwysers. Die Werkskedule en die Onderwysersgids volg dieselfde weekplan vir elke graad. Die Werkskedule

• Hierdie is 'n breë raamwerk wat 'n keuse van inhoud (Leeruitkomste en Kernkennis en -konsepte) vir elke graad 4-6 bied.

• Die Werkskedule stippel van week tot week die inhoud en die assesseringsfokus uit.

• Dit werk vir al drie die Leeruitkomste van NW. • Dit dek al die Kernkennis en -konsepte in die vier stringe van die

Natuurwetenskappe. Die Onderwysersgids

• Die onderwysersgids sit die raamwerk uiteen wat week na week vir elke graad in die Werkskedule gegee word, en lig dit toe.

• Dit bied 'n wye verskeidenheid lesse wat tot verskillende assesseringstake lei wat met die Leeruitkomste vir NW verband hou.

• Dit gee verdere besonderhede van die konsepte wat onderrig, en die metodes wat gebruik moet word.

• Dit gee ook besonderhede van die integrasiemoontlikhede tussen sowel die NW-stringe as die verskillende Leerareas.

Hoe om die Werkskedule en Onderwysersgids te Gebruik Ons beveel aan dat:

• Onderwysers hierdie dokumente gebruik om steun vir hul eie planne te vind, en dit wat hulle nuttig vind, in te sluit.

• Onderwysers die program by die tred van hul leerders aanpas. • Onderwysers dít uitkies wat geskik vir hul konteks is, en wat in hul klaskamer

behartig kan word. • Onderwysers vooraf hul assesseringsprogram elke kwartaal na gelang van hul eie

onderrigtred behoort aan te pas. • Onderwysers, waar dit ookal gepas is, inhoud behoort te integreer. • Onderwysers die Beleidsdokument van die Nasionale Kurrikulumverklaring behoort

te raadpleeg as 'n verwysing na die leeruitkomste, assesseringstandaarde en voorgeskrewe inhoudkennis.

BEDANKINGS

Opregte dank aan die onderwysers en kurrikulumadviseurs wat die werkskedule vir die Intermediêre Fase ontwikkel het. Direktoraat Kurrikulum : AOO

ONDERWYSERSGIDS : GRAAD 6

NATUURWETENSKAPPE

INHOUD

DEEL EEN: INLIGTING

NASIONALE BELEIDSDOKUMENTE

INLIGTING VIR ONDERWYSERS

ALGEMENE INLIGTING

DEEL TWEE: VOORSTELLE OM DIE WERKSKEDULE VIR NATUURWETENSKAPPE IN DIE KLASKAMER TE IMPLEMENTEER

Graad 6 Assesseringsprogram Leeruitkomste en Assesseringstandaarde String 1: Energie en Verandering String 2: Materie en Materiale String 3: Lewe en Lewendes String 4: Planeet Aarde en Verder

DEEL DRIE: BYLAE

Graad 6 - Patroon vir wetenskaplike ondersoek

DEEL VIER: WETENSKAPLIKE GELETTERDHEID

Woordelys

-

- 1 -

DEEL EEN : INLIGTING

NASIONALE BELEIDSDOKUMENTE

Nasionale Kurrikulumverklaring Grade R-9 - BELEID Nasionale Kurrikulumverklaring Grade R-9 - Onderwysersgids Nasionale Beleid oor Assessering en Kwalifikasies vir skole in die AOO-band Nasionale Kurrikulumverklaring – AOO - Assesseringsriglyne

INLIGTING VIR ONDERWYSERS: Wetenskaplike Geletterdheid: Onderwysers behoort voor elke week se lesse 'n begrip van

hierdie konsepte te hê. Dit is belangrik om wetenskaplike konsepte en taalgebruik uit te bou. 'Kortliks gedefinieerde konsepte' is die woorde en konsepte wat onderwysers gedurende die les gebruik. Onderwysers moet seker maak dat leerders die betekenis daarvan verstaan. Hierdie woorde moet egter nie in aangeleerde woordeskatwoorde ontaard sonder dat die konsepte verstaan word nie. Leerders moet toegelaat word om die konsepte en betekenisse te hersien.

Voorstelle vir Implementering: Hierdie voorstelle behoort onderwysers te help oor HOE om hul eie aktiwiteite op te stel. Gebruik jou eie ervaring en kreatiwiteit in jou beplanning na gelang van jou eie skool se behoeftes. Bou ook maniere in om leerders met beperkinge te help. Maak voorsiening vir uitgebreide leer en diversiteit – sien beleidsdokumente. Waar van toepsssing, intergreer Geletterdheid en Syfervaardigheid reg deur die jaar terwyl onderrig, leer en assessering plaasvind.

Hulpbronne: Gebruik hulpbronne wat in jou skool/gemeenskap beskikbaar is. Integrasie: Gee aandag aan integrasie, en maak skakels waar hulle natuurlikerwys in die

kurrikulum voorkom. Integrasie is moontlik binne die kennisstringe van Natuurwetenskappe, en oor die verskillende Leerareas heen. Alhoewel die vier kennisstringe afsonderlik per kwartaal in die Intermediêre Fase uiteengesit word, kan jy steeds die stringe waar van toepassing integreer om te verseker dat Natuurwetenskappe nie in kompartemente onderrig word nie. Die skakels tussen die stringe kan in die aktiwiteite geïnkorporeer word.

Assessering: Assesseer 'n leerder se prestasie met gebruikmaking van toepaslike

assesseringsformate gelei deur die assesseringstandaarde. Informele assessering is deel van die moniteringsposes om leerders voor die formele assesseringstake te help. Gebruik verskillende toepaslike vorms van assessering oor die jaar heen versprei. Onthou om formele assesseringstake aan te teken. Voorbeelde van formele assesseringstake word gegee.

ALGEMENE INLIGTING: Onderrig begin met wat die leerders reeds weet. Die kurrikulum vir Natuurwetenskappe bestaan uit 70% voorgeskrewe kurrikulum, soos in

die Werkskedule bepaal, en vir 30% uit uitgebreide en plaaslike inhoud. Veiligheid in die Natuurwetenskappe-klaskamer en -laboratorium is belangrik. Leerders

behoort voortdurend oor moontlike gevare en werksveiligheid gewaarsku te word. Noukeurigheid in Wetenskap behoort beklemtoon te word. Vir elke graad is daar voorbeelde van wetenskaplike ondersoeke. Dit kan as volledige

aktiwiteite vir assesseringsdoeleinde gebruik word. Waar dit gepas is, kan die assesseringsinstrumente aangepas word.

-

- 2 -

DEEL TWEE : VOORSTELLE VIR IMPLEMENTERING VAN DIE WERKSKEDULE

NATUURWETENSKAPPE

INTERMEDIÊRE FASE: GRAAD 6 HERSIENE ASSESSERINGSPROGRAM: Formele assesseringstake Kwartaal 1 Assesseringstaak 1: Week 10 Kwartaal 2 Assesseringstaak 2: Week 20

Assesseringstaak 3: Week 21

Kwartaal 3 Assesseringstaak 4: Week 30 Kwartaal 1 Assesseringstaak 5: Week 31 Assesseringstaak 6: Week 40

LEERUITKOMS 1: WETENSKAPLIKE ONDERSOEKE 6.1.1 Beplan ondersoeke: Help om fokusvrae vir ondersoeke op te klaar, en beskrywe die soort

inligting wat nodig sal wees om die vraag te beantwoord.

6.1.2 Voer die ondersoek uit en versamel data: Voer eenvoudige toetse of opnames uit en teken waarnemings of response aan.

6.1.3 Evalueer data en kommunikeer bevindings: toon verband tussen waarnemings en response en die fokusvrae.

LEERUITKOMS 2: OM WETENSKAPSKENNIS TE KONSTRUEER 6.2.1 Dink terug aan betekenisvolle inligting: Kan ten minste die kenmerke beskrywe wat een

kategorie van 'n ander onderskei 6.2.2 Kategoriseer inligting: kategoriseer voorwerpe en organismes na aanleiding van twee veranderlikes 6.2.3 Interpreteer inligting: Kan ten minste inligting interpreteer deur alternatiewe vorms van

dieselfde inligting te gebruik LEERUITKOMS 3: WETENSKAP, SAMELEWING EN DIE OMGEWING 6.3.1 Verstaan wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis: Beskrywe ooreenkomste tussen probleme en oplossings in die eie samelewing en ander samelewings in die hede, die verlede en die moontlike toekoms 6.3.2 Verstaan die impak van wetenskap en tegnologie: doen maniere aan die hand om

tegnologiese prosesse te verbeter ten einde negatiewe uitwerking op die omgewing te minimaliseer.

6.3.3 Herken vooringenomenheid in wetenskap en tegnologie: stel voor hoedat tegnologiese

produkte en dienste toeganklik gemaak kan word vir diegene wat tans uitgesluit word.

-

- 3 -

NATUURWETENSKAPPE : GRAAD 6

ONDERWYERSGIDS

KWARTAAL 1: ENERGIE EN VERANDERING

WEEK 1 GRONDLYNASSESSERING – Energie en Verandering (Graad 5)

AANTEKENINGE oor HOE

LU 1 – 3

Hersien kortliks die konsepte: • Vorms van energie: party voorbeelde is klankenergie, ligenergie, elektriese

energie, chemiese energie, hitte-energie, meganiese energie en kernenergie • Energiebronne: hernubare energiebronne: bv. windenergie, sonenergie,

golwe;nie-hernubare energiebronne: bv. olie, steenkool, kernenergie • Energie-oordrag: energie beweeg van een plek na 'n ander • Energiestelsels: 'n stelsel waardeur energie beweeg, bv. 'n ekostelsel, flitslig. Stap1 Leerders teken 'n konsepkaart oor energie. Stap 2 Kategoriseer die volgende in twee groepe: gee eie reël vir die kategorisering. Vuurpyl wat wag om gelanseer te word

Klok staan en tik op die tafel

Fiets wat op die pad beweeg

Boek wat van die tafel af val

Ratte wat wag om gebruik te word

Skoppel-maai wat breek terwyl dit beweeg

Leerders kan in die volgende kategoriseer: meganiese energie, opgebergte energie, bewegingsenergie ens. Stap 3 Leerders beskrywe energiebronne onder die volgende opskrifte:

Benoem energiebron Hernubaar of nie-hernubaar Eienskappe van energiebron Voordele van energiebron Nadele van energiebron Bydrae tot aardverwarming

Stap 4 Leerders beskrywe hoedat energie in (1) 'n voedselketting, en (2) 'n fiets oorgedra word. Stap 5 Ondersoek • Skryf 'n toetsbare vraag om te ondersoek of vloeibare huishoudelike

energiebronne (bv. paraffien) besoedeling veroorsaak. (Bv. Watter huishoudelike vloeistof maak die meeste rook?)

• Noem die materiale wat jy nodig sal hê vir die ondersoek. • Maak 'n tekening van hoedat jy die materiale vir die ondersoek sou opstel. • Skryf 'n nota om jou voorspelling te verduidelik. (Wat dink jy gaan gebeur?)

-

- 4 -

Uitgebreide leer: Bespreek 'n gevaarlike huishoudelike energiebron deur te verwys na die skade wat dit kan veroorsaak, en hoedat dit verhoed kan word. Verduidelik en gee voorbeelde van hoedat meganiese stelsels die lewens van gestremde mense kan verbeter (bv. 'n Japanese robot wat beveel kan word om 'n pasiënt op te tel en te dra; 'n rolstoel, ens.). Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders: • Die verskillende vorms van energie noem? • Tussen hernubare en nie-hernubare energiebronne onderskei? • Oordrag van energie deur energiestelsels beskrywe?

METODOLOGIE Bespreking, navorsing en ondersoek HULPBRONNE Naslaanwerke

NW stringe

Planeet Aarde en Verder – aardverwarming en klimaatverandering Materie en Materiale – eienskappe van materiale

INTEGRASIE Leerareas

Sosiale Wetenskappe – natuurlike en mensgemaakte hulpbronne Tegnologie – stelsels en beheer, prosessering en eienskappe van materiale

WEEK 2 ENERGIEBRONNE

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Vorms van energie bv. hitte, lig, beweging. • Potensiële energie (opgebergde energie): energie in 'n opgebergde vorm wat

werk kan doen wanneer dit losgelaat word • Kinetiese energie (bewegingsenergie): die energie in bewegende voorwerpe of

deeltjies • Energiebronne: enigiets vanwaar ons 'n bruikbare lewering van energie kan kry,

bv. die son, wind, water, hout, steenkool, chemikalieë, vere, gomlastiekbande, ens.


LU 6.2.1 – 6.2.2

Stap 1 Die onderwyser demonstreer en verduidelik die konsepte: potensiële (opgebergde) en kinetiese (bewegings-) energie. • Gebruik 'n gomlastiekband of veer om iets te laat beweeg. • Gebruik 'n vuurhoutjie of kers om water te verhit. • Gebruik 'n battery om 'n radio te laat werk. • Gebruik spier-energie om energie in 'n opwenflits, opwenradio of opwenkarretjie

op te berg. Die onderwyser vra leerders om die volgende dinge onder hierdie opskrifte te lys: potensiële (opgebergde) en kinetiese (bewegings-) energie. (uitgerekte gomlastiekband; radiomusiek; 'n kat wat spring; 'n kers; 'n battery; spier-energie; 'n opwenradio; 'n man wat hardloop (spier-energie)). Stap 2 Leerders voltooi die sinne hieronder met gebruikmaking van die woorde kinetiese (beweging) of potensiële (opgebergde) energie. Die uitgerekte gomlastiekband ......... energie; die bewegende voorwerp het ......... energie . Die deeltjies in warm water beweeg vinnig rond, d.w.s. hulle het ........ energie. Die vuurhoutjie en kers berg .......... energie op. Die battery berg ........ energie op, terwyl die klank van die radio beweeg en ...... energie het.

-

- 5 -

Die opwenstokkie het ......... energie, terwyl die opgewende gomlastiekband ....... energie het. Leerders maak nog van hul eie sinne op. Stap 3 Leerders gebruik 'n vergelykingstabel om die kenmerke van die volgende energiebronne te beskrywe: (son, voedsel, vallende water, brandstowwe, wind, bewegende spiere, vasgedrukte vere, elektriese selle, chemikalieë, uitgerekte gomlastiekband, water in 'n dam): onder die volgende opskrifte: (1) die fase (vaste stof, vloeistof of gas), (2) potensiële / kinetiese energie, (3) wat dit kos – goedkoop of duur, (4) hernubaar / nie-hernubaar, (5) impak op die omgewing. Stap 4 Leerders maak 'n plakkaat (prente en notas) wat die verskil tussen hernubare en nie-hernubare energiebronne verduidelik. Gebruik die volgende opskrifte: . Beantwoord die vrae: • Waarom is dit hernubaar / nie-hernubaar? • Waar het die energiebron sy energie vandaan gekry? • Wat is die impak op die omgewing? • Wat is die impak op gesondheid? Sommige plakkate kan uitgesoek word om 'n mini-voorlegging vir die klas te doen. Stap 5 Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders: • Tussen potensiële energie en kinetiese energie in die voorbeelde onderskei? • Voorbeelde van potensiële en kinetiese energiebronne gee? • Tussen hernubare en nie-hernubare energiebronne onderskei, en voorbeelde

gee?

METODOLOGIE Navorsing en bespreking HULPBRONNE Naslaanwerke

NW stringe

Planeet Aarde en Verder – natuurlike bronne van energie (wind, water) Materie en Materiale – eienskappe van materiale INTEGRASIE

Leerareas Lewensoriëntering – die menslike liggaam as 'n stelsel Tegnologie – eienskappe van materiale, stelsels en beheer Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □

Ondersoekaktiwiteite □

Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing √

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □

Funksionele skryfwerk √

Prestasiegebaseerde assessering □

Onderhoude □

Voorleggings √

Praktiese demonstrasie □

Vraelyste □ Ander:

ASSESSERING Onthou: Teken

leerderprestasie op Formele

Assesseringstake aan

Toets □

Gestruktureerde vrae □ Ander:

-

- 6 -

WEEK 3 ENERGIE-OORDRAGTE EN -OMSKAKELINGS I

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Potensiële energiebronne: energiebronne wat energie in 'n battery, sel,

gomlastiekband, chemikalieë, brandstof ens. opberg • Kinetiese energiebronne: energiebronne wat beweeg, bv. elektrisiteit, vallende

water, wind • Energie-oordrag: wanneer energie van een voorwerp of deel van 'n stelsel na 'n

ander beweeg • Energie-omskakeling: wanneer energie van een vorm na 'n ander verander


LU 6.3.2

Stap 1 • Verduidelik die konsepte 'energie-oordrag' en 'energie-omskakeling' deur 'n flits

te gebruik: • Leerders konstrueer 'n eenvoudige stroombaan met 'n battery, draad en

gloeilamp. • Gebruik woorde soos: battery, opgebergde / potensiële energie, chemiese

energie, elektriese drade, gloeilamp, elektriese stroom, bewegings- / kinetiese energie, hitte-energie, ligenergie.

• Behandel eers energie-oordrag vanaf die battery na die drade na die gloeilamp, en dan die omskakeling van opgebergde elektriese energie na bewegende elektriese energie na lig- en hitte-energie.

• Leerders teken en skryf notas om te wys (1) hoedat energie van een deel van die stroombaan na 'n ander oorgedra word, en (2) van een vorm van energie na 'n ander omgeskakel word.

Stap 2:Groepsaktiwiteit of demonstrasieles Die onderwyser voorsien leerders met gomlastiekbande en/of vere en/of balkonne;ook batterye, gloeilampe, luidsprekers (indien beskikbaar);bottels met water gevul en houers om dit in te skink ens. • Leerders bedink hul eie manier om energie vanaf 'n energiebron wat hulle gekry

het, los te laat. Die energie wat losgelaat is, moet na iets anders oorgedra word, wat moet veroorsaak dat deel van die stelsel beweeg (bv. 'n kettie, watermeul, elektriese waaier ens.)

• Leerders moet hul 'uitvindings' demonstreer en beide die oordrag van energie en die omskakeling van energie in hul stelsels beskrywe. Leerders skryf dan oor die oordrag en omskakeling van energie in twee van die 'uitvindsels' wat deur die onderwyser geselekteer is.

Stap 3 Beskrywe energie-oordragte en -omskakelings in 'n meer komplekse energiestelsel

soos 'n motor of 'n selfoon, en vanaf die kragstasie na jou huis. • In 'n motor se stelsel (baie vereenvoudig) kan 'n mens verskillende substelsels

afsonderlik bekyk, bv. die battery werk die ruitveërs, die toeter en die ligte; die brandstof laat die enjin beweeg, en dié draai weer die dryfas en as, wat die wiele ens. laat draai.

• In 'n selfoon laat die battery die lig werk en produseer dit die klank, ens. Leerders teken hul energiestelsel, en dui die energie-oordragte en energie-omskakelings met etikette en kort notas aan.

Uitgebreide leer: Met gebruikmaking van die materiale in die lys hieronder, beskrywe (skryf en teken) en demonstreer leerders 'n eenvoudige stelsel om die volgende te produseer: 1) 'n geluid, 2) 'n klein hoeveelheid hitte, 3) beweging, en 4) lig. Lys: klippe, koppie, batterye, klein gloeilampe, verbindingsdrade, metaallepels (die onderwyser kan hierdie lys aanvul).

-

- 7 -

Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders: • Tussen energie-oordrag en energie-omskakeling onderskei? • Die oordrag en omskakeling van energie in 'n stelsel beskrywe?

METODOLOGIE Navorsing, praktiese demonstrasie, bespreking HULPBRONNE Handboeke, prente

NW stringe

Lewe en Lewendes – voedselkettings en ekostelsels Materie en Materiale – eienskappe van materiale INTEGRASIE

Leerareas Lewensoriëntering – die menslike liggaam as 'n stelsel Tegnologie – eienskappe van materiale, stelsels en beheer Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □


Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing √

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □



Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □


WEEK 4 ENERGIE-OORDRAG EN -OMSKAKELINGS II

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Potensiële energie (opgebergde energie) • Kinetiese energie – (energie van beweging / bewegingsenergie) • Energie-omskakelings:

o Vanaf potensiële energie na kinetiese energie, bv. battery laat motor draai o Vanaf kinetiese energie na potensiële energie, bv. om 'n veer te span, 'n

gomlastiekband uit te rek.


LU 6.1 – 6.3

Stap 1 Die onderwyser help leerders om die energie-oordrag en energie-omskakelings in verskillende stelsels te beskrywe. Voltooi die tabel hieronder: Energiestelsel Kinetiese energie is aanwesig in Potensiële energie is aanwesig in Energie word vanaf potensiële energie na kinetiese energie Energie word vanaf kinetiese energie na potensiële energie omgeskakel Motor Die elektriese stroom, draaiende wiele, ens. Die battery, brandstof, ens. Battery elektriese stroom, ens. Elektriese stroom battery Stofsuier Ens.

-

- 8 -

Leerders kies enige huishoudelike toestel of enige ander bekende struktuur en stel 'n soortgelyke tabel saam. Stap 2 Die onderwyser beskrywe die konsepte uitsetting (toename in grootte) en inkrimping (afname in grootte) met verwysing na die oordrag van energie en die deeltjie-model van materie. Die onderwyser kan 'n bottel met 'n ballon oor die bek gebruik om te demonstreer. Plaas die bottel in warm water – hitte-energie word van die water na die glas na die lug in die bottel oorgedra. Die lugdeeltjies beweeg vinniger rond (verhoog hul kinetiese energie). Hulle beweeg verder uitmekaar in die bottel (die lug sit uit), wat veroorsaak dat die ballon opblaas. Vir koue water is die omgekeerde waar. Leerders maak aantekeninge en gaan voort met die ondersoek hieronder. Praktiese ondersoek: Om die oordrag en uitwerking van hitte-energie te ondersoek Stap 3 BEPLAN Fokusvraag: Sit vaste stowwe, vloeistowwe en gasse uit, en krimp hulle in, wanneer hulle verhit en verkoel word? Die inligting wat nodig is om die fokusvraag te beantwoord: word in Stap 2 hierbo verduidelik. Leerders bring, of die onderwyser voorsien: 'n muntstuk en gleuf, skyf en ring, bal en ring, gekleurde vloeistof in 'n toe bottel met 'n strooitjie deur die deksel gedruk (verseël die deksel met prestik). Die vloeistof sit uit wanneer dit verhit word. Dit beweeg op in die strooitjie, en af wanneer dit verkoel word. Stap 4 VOER UIT Leerders toets die uitwerking van verhitting en verkoeling van die voorwerpe. Die bal: sal dit deur die ring gaan nadat dit verhit is? Die muntstuk: sal dit deur die gleuf glip nadat dit verhit is? Gekleurde water: wat het met die water in die strooitjie gebeur nadat die water verhit was? Leerders hou 'n rekord van hul waarnemings (teken en beskrywe). Stap 5 EVALUEER Leerders verduidelik hul resultate in terme van energie-oordrag, beweging van deeltjies, inkrimping en uitsetting. Stap 6 Leerders vors na hoedat die uitsetting en inkrimping van materiale in aanmerking geneem word wanneer daar gebou word bv. uitsitkoppelings in treinspore, betonblokke, brûe ens. Doen verslag (skryf en teken) om te beskrywe wat hulle geleer het. Stap 7 Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders: • Potensiële en kinetiese energie beskrywe? • Dele van 'n stelsel identifiseer waar energie van kinetiese energie na potensiële

energie omgeskakel word, en omgekeerd? • Uitsetting en inkrimping beskrywe, en die belangrikheid daarvan wanneer dinge

gebou word?

METODOLOGIE Praktiese demonstrasie, bespreking en navorsing HULPBRONNE Naslaanmateriaal, toerusting vir eksperimente

NW stringe Materie en Materiale – eienskappe van materiale INTEGRASIE

Leerareas Tegnologie – stelsels en beheer

-

- 9 -

Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □ Ondersoekaktiwiteite □

Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing √

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □



Onderhoude □

Voorleggings √

Praktiese demonstrasie √





Toets □


WEEK 5 VEILIGHEIDSREËLS IN VERBAND MET ENERGIEBRONNE

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Fossielbrandstowwe: brandstowwe wat gevorm word uit die oorblyfsels van

organismes wat baie lank gelede gelewe het • Stroombaan: 'n stelsel van elektriese drade en komponente waardeur 'n stroom

vloei • Onveilige praktyke: skadelike of onveilige dinge wat 'n mens doen.


LU 6.3.1 – 6.3.3

Stap 1 Vertel die leerders van die verskillende maniere waarop elektrisiteit opgewek word, bv. deur diagramme te voorsien wat toon hoedat fossielbrandstowwe, kernenergie en verskillende hernubare energiebronne gebruik word om energie te produseer. Gee leerders 'n sirkelkaart wat al die verskillende soorte brandstof toon wat in Suid-Afrika gebruik word. Vra vrae oor die sirkelkaart: • Watter energiebron word die algemeenste gebruik? Waarom dink jy so? • Watter energiebron word die mins algemeen gebruik? Waarom dink jy so? • Bereken (of skat) die totale persentasie van hernubare energiebronne op die

sirkelkaart. • Wat dink jy daarvan? Stap 2 Leerders doen navorsing oor die voor- en nadele van elkeen van die maniere om elektrisiteit op te wek. Die klas word in drie groepe opgedeel: fossielbrandstowwe, kernenergie en hernubare energie. Elke groep moet (1) hul metode om elektrisiteit op te wek as die beste een aanprys, en (2) fout met die ander maniere vind. Punte word toegeken vir duidelike redes wat verdedig kan word. Stap 3 Leerders skryf die voor- en nadele neer vir elkeen van die energiebronne. Stap 4 Leerders leer hoe om 'n driepuntprop te bedraad – teken en etiketteer. Die onderwyser vertel leerders van die funksies van elkeen van die drade en hoe belangrik dit is om hulle in die korrekte orde te bedraad (positief, neutraal en aarddraad) Die onderwyser voorsien leerders van 'n diagram wat aantoon hoedat die stroombaan van die kragprop 'n volle stroombaan met die kragstasie vorm wanneer die skakelaar gesluit word.

-

- 10 -

Stap 5 Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders:

• Beskrywe hoedat elektrisiteit deur 'n hernubare en nie-hernubare bron opgewek word?

• Voor- en nadele van 'n hernubare en nie-hernubare energiebron lys? • 'n Driepuntprop bedraad en die funksie van elkeen van die drade beskrywe?

METODOLOGIE Demonstrasie en navorsing HULPBRONNE Naslaanwerke, toerusting om 'n prop te bedraad

NW stringe

Planeet Aarde en Verder – elektrisiteit in die natuur; Lewe en die Lewendes – elektrisiteit en die negatiewe uitwerking daarvan op die menslike liggaam Materie en Materiale – eienskappe van materiale INTEGRASIE

Leerareas Sosiale Wetenskappe – omgewingsimpak, opwek van elektrisiteit Lewensoriëntering – veiligheidsmaatreëls Tegnologie – stelsels en beheer

Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □ Ondersoekaktiwiteite □

Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing √

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □



Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □


WEEK 6 ELEKTRIESE STROOMBANE

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Elektriese stroombane: die baan waarlangs elektrisiteit beweeg om toestelle te

laat werk • Elektriese komponente: die onderdele waaruit 'n elektriese stroombaan bestaan • Gloeilampe: 'n elektriese komponent wat elektriese energie in lig- en hitte-

energie omskakel • Motore: 'n elektriese komponent wat draai wanneer dit in 'n stroombaan

ingeskakel is • Verhittingsdrade: spesiale drade wat warm word wanneer 'n elektriese stroom

daardeur beweeg, bv. soos in ysters, verwarmers, waterverwarmers, ketels • Geleidrade: drade wat elektrisiteit laat deurstroom • Skakelaars: die komponente wat 'n stroombaan hetsy oopmaak (onderbreek) of

toemaak (voltooi) • Battery (elektriese sel).


LU 6.2.1

Stap 1 Beskrywe die kenmerke van die elektriese komponente. Leerders teken aan en beskryf: • Die voorkoms (hoe dit lyk) • Die simbool daarvan in 'n kringdiagram

-

- 11 -

• Waarvan dit gemaak is • Wat dit kan doen • Rede waarom dit gebruik word • Gevare van die komponente (bv. dit word warm, ens.) Stap 2 Stel 'n paar werkplekke met verskillende stroombane op. Kry die leerders om hul eie stroombane met gebruikmaking van al die komponente saam te stel. Teen die einde van die aktiwiteit behoort die leerders al die komponente in aksie te gesien het. Leerders beweeg in groepe rond om elke werkplek te besoek. Hulle teken elke stroombaan en teken hul waarnemings aan oor die verskillende funksies van die komponente. Hulle teken pyltjies in elke stroombaan om die vloei van die elektrisiteit te toon. Stap 3 Elke groep stel 'n konseptoets saam wat deur die onderwyser gekontroleer word. Hulle doen 'n portuurassessering van die toets om te verseker dat leerders die komponente en hul funksies ken. Uitgebreide leer: Leer om die materiale te identifiseer wat gebruik word om komponente te maak, bv. kopermateriaal in drade, en vors die eienskappe van materiale na. Stap 4 Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders: • Verskillende elektriese komponente identifiseer, hul simbole teken en hul funksie

noem? • Eenvoudige stroombaandiagramme met etikette teken. • Die vloei van die elektrisiteit in elke stroombaan korrek toon?

METODOLOGIE Praktiese werk met ondersteuning HULPBRONNE Naslaanboeke en elektriese materiale

NW stringe Materie en Materiale – eienskappe van materiale INTEGRASIE

Leerareas Tegnologie – elektriese stelsels Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □


Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □ Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing √

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □



Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □


-

- 12 -

WEEK 7 BOU 'N ELEKTRIESE STROOMBAAN

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Elektriese stroombane: die baan waarlangs elektrisiteit beweeg om toestelle te

laat werk • Elektriese komponente: die onderdele waaruit 'n elektriese stroombaan bestaan • Gloeilampe: 'n elektriese komponent wat elektriese energie in lig- en hitte-

energie omskakel • Motore: 'n elektriese komponent wat draai wanneer dit in 'n stroombaan

ingeskakel is • Verhittingsdrade: spesiale drade wat warm word wanneer 'n elektriese stroom

daardeur beweeg, bv. soos in ysters, verwarmers, waterverwarmers, ketels • Geleidrade: drade wat elektrisiteit laat deurstroom • Skakelaars: die komponente wat 'n stroombaan hetsy oopmaak (onderbreek) of

toemaak (voltooi) • Battery (elektriese sel)


LU 6.1.1 – 6.1.3 6.2.3

Ondersoek: Bou 'n elektriese stroombaan wat komponente insluit wat hitte-, lig- en klankenergie sal produseer, en sal veroorsaak dat 'n voorwerp beweeg. Stap 1 BEPLAN Klaar 'n fokusvraag op om die komponente in 'n elektriese stroombaan te ondersoek, bv. Wat is die beste manier om die komponente te rangskik sodat hulle optimaal fungeer (op hul beste werk)? Beskrywe die inligting wat nodig was om die fokusvraag te beantwoord.

Stap 2 VOER UIT Kry al die toerusting bymekaar wat jy nodig gaan hê. Voer eenvoudige toetse uit: Bou die stroombane met die komponente in verskillende posisies en teken jou waarnemings aan: wanneer is die ligte die helderste, die gonsers die hardste, ens.? Jou elektriese stroombane behoort verwarmingsdrade, gloeilampe, gonsers (indien beskikbaar) in te sluit. Stap 3 EVALUEER Evalueer data. Lê verband tussen waarnemings en fokusvraag. Kommunikeer bevindings: Teken twee van jou elektriese stroombane (1) soos jy dit sien, en (2) as stroombaandiagramme. Plaas pyltjies wat die vloei van die elektrisiteit rondom elke stroombaan toon. Stap 4 Leerders kan 'n verdere ondersoek doen wat bepaal wat sou gebeur indien meer selle by die stroombaan hierbo gevoeg word. Stap 5 Gee 'n kort beskrywing van 'n elektriese stroombaan. Leerders teken die stroombaandiagram wat op die beskrywing gebaseer is. Wys en beskrywe die energie-oordragte en die energie-omskakelings wat in die stroombaan plaasvind. Stap 6 Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders: • 'n Werkende elektriese stroombaan bou, 'n stroombaandiagram teken, en die

energie-oordragte en -omskakelings in die stroombaan beskrywe? • 'n Stroombaandiagram vanaf 'n beskrywing teken? • Die vloei van die elektrisiteit in elke stroombaan korrek toon?

-

- 13 -

METODOLOGIE Ondersoek, bespreking HULPBRONNE Naslaanwerke, elektriese komponente

NW stringe Materie en Materiale – eienskappe van materiale

INTEGRASIE Leerareas

Sosiale Wetenskappe – natuurlike hulpbronne en ekonomiese aktiwiteite Tegnologie – elektriese stelsels

Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □ Ondersoekaktiwiteite √

Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing □

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □



Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □


WEEK 8 KLANKENERGIE

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Geluide word veroorsaak deur 'n voorwerp wat vibreer • Bronne van klank: klank beweeg weg van bronne (bv. radio, handegeklap,

geskree, ens.). Klank word dowwer soos dit wegbeweeg. • Klank kan deur 'n medium (vaste stof, vloeistof, gas) beweeg. Klank kan nie

deur 'n lugleegte beweeg nie (d.w.s. waar daar geen lug is nie). • Vibrasies: vinnige bewegings deur 'n voorwerp gemaak (voel bv. die vibrasies

wat van 'n luidspreker kom) • Toonhoogte: hoë of lae klanke. Note het 'n hoë toonhoogte (hoë klank) of 'n lae

toonhoogte (lae klank). • Klanksterkte: hoe hard of sag 'n geluid is.


LU 6.1

LU 6.3.1 – 6.3.3

Ondersoek: Hoe word geluide gemaak? Stap 1 BEPLAN Leerders doen verskillende maniere aan die hand waarop geluide gemaak kan word met gebruikmaking van 'n verskeidenheid materiale. Stap 2 VOER UIT Voer aanwysings uit om geluide op verskillende maniere te maak. • Hou die een punt van 'n lineaal plat op 'n tafelblad sodat 'n stuk daarvan oor die

rand van die tafel uitsteek. Raps die stuk wat uitsteek met jou vinger en luister na die geluid.

• Tokkel 'n styfgespande rekkie. • Hou jou vingers teen jou strottehoof terwyl jy neurie. • Trek die bek van 'n ballon styf terwyl dit lug uitblaas. • Slaan op 'n koffiekan-trom. Ens.

-

- 14 -

Leerders beantwoord vrae: Hoe was die geluid gemaak? Wat het jy gesien? Wat het jy gehoor? Wat is die bron van die vibrering? Stap 3 EVALUEER Leerders vertel wat hulle geleer het en hoedat die geluide gemaak is. Die onderwyser verduidelik dat geluide gemaak word wanneer dinge vibreer. Die vibrasie van die voorwerp veroorsaak dat lugmolekules beweeg, en dit maak 'n golfbeweging in die lug. Wanneer hierdie golwe ons ore bereik, hoor ons hulle as 'n geluid. Die lugmolekules beweeg nie self deur die kamer nie, hulle vibreer net heen en weer, en stuur die vibrasie aan na die volgende deeltjie, en so aan. LET WEL: Die ondersoek hieronder sal golfeffek toon. Stap 4 Verdere ondersoeke Kan klank deur vaste stowwe, vloeistowwe of gasse beweeg? (Klank

het 'n medium nodig om deur te beweeg.) Die onderwyser verduidelik dat klank 'n medium (vaste stof, vloeistof of gas) nodig het om deur te beweeg. Leerders doen die volgende aktiwiteite: a) Klank beweeg deur vloeistowwe Skink 'n bietjie water in 'n langwerpige plastiekhouer sodat dit omtrent 'n kwart vol is. Tik teen die kant van die houer met 'n metaallepel. Hou aan om reëlmatig te tik. Neem die oppervlak van die water waar en beskrywe wat jy gesien het. b) Klank beweeg deur vaste stowwe Druk jou een oor toe en hou jou ander oor teen die een kant van die tafel, terwyl iemand teen die ander kant van die tafel tik. Kan jy die geluid hoor? c) Klank beweeg deur gasse (lug) Beskrywe hoedat die geluid van die vibrerende voorwerpe jou oor bereik het. Die onderwyser voorsien leerders van 'n tekening van die oor en laat leerders pyltjies teken om aan te toon hoedat die geluid vanaf die vibrerende voorwerp na die oor beweeg totdat die geluid gehoor word. Beantwoord hierdie vrae oor elke aktiwiteit hierbo • Wat het jy gehoor? • Wat is die bron van die vibrasie? • Watter tipe medium of materiaal is dit waardeur die golf beweeg? • In watter rigting beweeg die klank? Wat is die verband tussen toonhoogte (hoog of laag) en die snelheid

van die vibrasie? Leerders hou die vingers teen die keel terwyl hulle geluide met 'n hoë en lae toonhoogte maak. Verduidelik wat hoë en lae toonhoogte is. Leerders voer dan die volgende ondersoeke uit. Laat verskillende lengtes van 'n lineaal op die rand van 'n tafel vibreer. Laat rekkies wat styf en slap gespan is, vibreer.

-

- 15 -

Teken jou bevindings in ’n tabel aan: Voorwerp Vibreer dit vinnig en

stadig? Hoë of lae toonhoogte?

Lang lineaal Kort lineaal Stywe rekkie Slap rekkie

Leerders lees die data in die tabel en skryf dan neer wat hulle geleer het. Onderwysers maak seker dat leerders begryp dat die snelheid waarteen iets vibreer, die toonhoogte daarvan bepaal, d.w.s. hoe vinniger 'n voorwerp vibreer, hoe hoër die toomhoogte, en hoe stadiger die vibrasie, hoe laer die toonhoogte. Hulle sal dit baie duidelik voel wanneer hulle die vingers teen die keel hou terwyl hulle geluide met hoë en lae toonhoogte maak. . Hoe kan jy die toonhoogte van 'n geluid verander?

Sny koeldrankstrooitjies van plastiek in verskillende lengtes. Druk die een kant van elke strooitjie plat, en sny dan die hoeke af om 'n punt te vorm. Blaas op elke strooitjie en let op hoedat die toonhoogte verander. Maak dromme van konfytblikkies met ballon-gomlastiek oor die oop kante getrek – die styfheid van die gomlastiek moet verskil. Hoe verander die toonhoogte soos die gomlastiek stywer word? Tik met 'n metaallepel teen bottels van verskillende groottes. Hoe verander die toonhoogte soos die bottels groter word? Laat glase of bottels wat verskillende hoeveelhede water bevat, vibreer deur oor die rand te vryf. Leerders verduidelik wat hulle geleer het, en lê 'n verband tussen dit en wat 'n mens in musiekinstrumente sal bevind. Hulle sou 'n verslag kon skryf oor die toonhoogte in musiekinstrumente soos tromme, orrels, panfluite, kitare. Onderwyser se nota: Hoe korter die pyp in 'n musiekinstrument, hoe hoër die toonhoogte. (strooitjies) Hoe groter die klankkas (vol lug) hoe laer die toonhoogte. (soos in groot tromme) Hoe stywer die vel op die trom, hoe hoër die toonhoogte. Op 'n snaarinstrument, hoe korter of stywer die snaar, hoe hoër die toonhoogte. Hoe word harde en sagte geluide (geluidsterkte) gemaak?

Leerders klap hul hande sag en dan hard. Leerders maak 'n geluid met hul stemme, en blaas dan deur 'n kartonbuis (van 'n toiletrol of kombuisrol). Wat gebeur met die geluid? Kan die leerders aan die hand doen waarom? Die onderwyser verduidelik dat die geluidsterkte afhang van die hoeveelheid energie in die geluid. As daar baie energie in die vibrasie is, maak dit 'n groot klankgolf, wat 'n harde geluid afgee (bv. harde handegeklap). As 'n voorwerp in 'n holte vibreer, soos in 'n kitaar of 'n klok, word die geluid versterk (gekonsentreer en harder gemaak) en kan dit langer duur. Die sterkte van 'n geluid word in desibel (dB) gemeet. Die eenheid is na Alexander Graham Bell vernoem, wat die telefoon uitgevind het.

-

- 16 -

Die onderwyser maak seker dat leerders die uitwerking van baie harde geluide verstaan, en weet hoe om na hul ore om te sien. Hierdie sou 'n 'lees vir begrip' -taak kon wees. Uitgebreide leer: Leerders maak hul eie eenvoudige musiekinstrumente en demonstreer hoedat hulle die toonhoogte van hul instrument kan verander. Stap 5 Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders: • Beskrywe hoedat geluide gemaak word? • Die verskil tussen toonhoogte en geluidsterkte verduidelik? • Tussen 'n hoë en lae toonhoogte onderskei en die verskil verduidelik? • Beskrywe hoedat geluide vanaf die bron na jou oor beweeg?

METODOLOGIE Praktiese ondersoeke met ondersteuning, bespreking HULPBRONNE Handboeke, naslaanwerke, toerusting vir ondersoek

NW stringe Materie en Materiale – eienskappe van materiale INTEGRASIE Leerareas

Tegnologie – om klank voort te bring Kuns en Kultuur – musiekinstrumente

Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □ Ondersoekaktiwiteite √

Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing □

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □


Prestasiegebaseerde assessering √

Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □


WEEK 9 VOORSTELLE VIR KONSOLIDERING

WETENSKAP-

LIKE GELETTERD-

HEID


LU 6.1.1 – 6.1.3

• Bronne van energie: Maak plakkate met opskrifte, etikette en aantekeninge om bv. hernubare en nie-hernubare energiebronne, en potensiële en kinetiese energiebronne te toon.

• Vorms van energie: maak plakkate met opskrifte, etikette en aantekeninge, om verskillende vorms van potensiële en kinetiese energie te toon.

• Energieveranderings: versamel masjiene en voorwerpe wat energieveranderings veroorsaak. Beskrywe die energie-oordragte en -veranderings wat in elke masjien plaasvind.

• Energieveiligheid: doen 'n opname tuis om vas te stel waar energie veilig en onveilig in jou huis gebruik word. Skryf 'n verslag en doen maniere aan die hand om die veiligheid tuis te verbeter.

• Om energie te bespaar en die omgewing te bewaar: lys voor- en nadele van 'n hernubare en nie-hernubare energiebron.

-

- 17 -

• Elektriese stroombane: Vind uit hoedat elektrisiteit vanaf die kragstasie tot by jou

huis kom, en van daar af terug na die kragstasie. Teken en skryf om te verduidelik.

• Leerders teken enige musiekinstrument en etiketteer die vernaamste dele. Verduidelik hoedat geluide deur die instrument gemaak word en hoedat die toonhoogte en geluidsterkte verander kan word.

METODOLOGIE Ondersoek en navorsing HULPBRONNE Naslaanmateriaal

NW stringe Materie en Materiale – eienskappe van materie en materiale INTEGRASIE

Leerareas Sosiale Wetenskappe – gelyke toegang tot hulpbronne en dienste Tegnologie – eienskappe van materiale en stelsels Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □


Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing √

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □



Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □


WEEK 10 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 1

FORMELE ASSESSERINGSTAAK

LU 2 AS 1 Teken 'n konsepkaart oor energie. LU 2 AS 2 Kategoriseer die volgende in twee groepe met gebruikmaking van 2 veranderlikes (bv. vorm / bron of kineties / potensiaal) Sonenergie Hitte Hout Elektries Klank Lig Vallende water

Saamge-perste veer

Gerekte gomlastiek-band

LU 2 AS 3 Trek 'n stroomdiagram van 'n elektriese stroombaan wat minstens 3 komponente bevat. LU 2 AS 1 Gebruik wetenskaplike taal om die energie-oordragte en energie- omskakelings in 'n elektriese toestel, bv 'n haardroër, te verduidelik.

-

- 18 -

LU 2 AS 2 Beskrywe die eienskappe van enige twee elektriese komponente:

• hoe dit lyk (teken); • die simbool daarvoor • waarvan dit gemaak is • wat dit kan doen • rede waarom dit gebruik word

LU 2 AS 1 Noem die materiale wat jy sal benodig om 'n elektriese stroombaan vir 'n waaier te bou wat met 'n battery werk. LU 2 AS 2 Wys (teken) hoedat jy dit aanmekaar sal sit. LU 1 AS 3 Doen maniere aan die hand om jou stroombaan sterker te maak. LU 1 – 2 Beskrywe die verhouding tussen die toonhoogte van 'n geluid en die snelheid waarteen die voorwerp vibreer. LU 1 – 2 Beskrywe hoedat jy die toonhoogte en geluidsterkte van 'n instrument van jou keuse kan verander. Die onderwyser kan na die Formate vir Ondersoeke en Assessering vir Graad 6 in Bylae C verwys

-

- 19 -

KWARTAAL 2: MATERIE EN MATERIALE

WEEK 11 GRONDLYNASSESSERING – MATERIE EN MATERIALE (GRAAD 5)


LU 1-3

Doen grondlynassessering van Graad 5 Materie en Materiale om uit te vind watter vorige kennis verwerf is. Vra vrae oor: • Materie: enigiets wat massa het en beslaan ruimte beslaan • Materiale: vaste stowwe bv. metale, erdeware en polimere wat nuttig vir ons is. • Fases van materie • Klasse materiale • Stowwe: kan in die natuur bestaan of gemaak word • Oplosmiddels: oplossings en oplosbaarheid • Kook- en smeltpunte.

WEEK 12 + 13 EIENSKAPPE VAN MATERIALE

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: Materiale • Materiale: enigiets wat van soliede materie gemaak is • Metale: yster, chroom, aluminium, koper, ens. • Erdeware: kleipotte, porselein, teëls, glas • Polimere: plastiekstowwe en vesels (mensgemaakte plastiekvesels en natuurlike

vesels soos wol en katoen) Verbindings • Verbindings stof wat deur 'n kombinasie van atome (elemente) gevorm word.

(Water is bv. 'n verbinding wat deur suurstof en waterstof gevorm word (H2O)) • Suurstof: O2. die gas wat ons inasem om te oorleef • Roes: 'n verbinding wat deur die reaksie van yster (waar dit ookal is) en suurstof

uit die lug gevorm word. Eienskappe van materiale • Isolering: die vermoë om te verhoed dat energie ontsnap of binnekom • Soepelheid: Die vermoë om te buig of te rek en na die oorspronklike toestand

terug te keer • Hardheid: die vermoë om kragte te weerstaan • Magnetisme: die vermoë om deur magnetiese kragte aangetrek te word • Elektriese geleiding: die vermoë om elektriese energie te laat vloei • Hittegeleiding: die vermoë om hitte-energie daardeur te laat vloei • Oplosbaarheid: die vermoë van vaste stowwe om in 'n vloeistof opgelos te word.


LU 6.2.1 – 6.2.2

Stap 1 Die onderwyser verskaf 'n paar materiale, wat insluit: metale, polimere en erdeware. Stap 2 Leerders beskrywe die kenmerke van die geselekteerde materiale. Stap 3 Leerders kan die materiale na gelang van hul kenmerke groepeer. Stap 4 Organiese werkstasies Ondersoek die eienskappe van die verskillende materiale

Kan metale, erdeware en polimere roes wanneer dit in water geplaas word?

Roes alle metale?

-

- 20 -

LU 6.1.1 – 6.1.3

Respondeer metale, erdeware en polimere op magnete? Gelei metale, erdeware en polimere elektrisiteit of nie? Gelei metale, erdeware en polimere hitte of nie? Los metale, erdeware en polimere in water of ander oplosmiddels

(soos asyn) op? Stasie 1: Roes Leerders kan 'n steekproef van elkeen van die materiale (verskillende metale (NB: sluit 'n spyker in), polimere en erdeware in) in 'n bottel plaas met 'n bietjie water en 'n teelepel sout. Sit dit in die son om te toets of die metaal roes. Laat dit vir 'n periode van tien dae staan, met 'n deksel op die bottel. Hulle skryf hul waarnemings neer. Stasie 2: Soepelheid Buig en rek verskillende materiale en toets om te sien of / hoe hulle na die oorspronklike toestand terugkeer. Stasie 3: Hardheid Kap materiale (gebruik klippe) om hul vermoë te toets om kragte te weerstaan. Stasie 4: Magnetisme Gebruik 'n magneet om die materiaal se vermoë te toets om deur magnetiese kragte aangetrek te word. Stasie 5: Elektriese geleiers Konnekteer materiale in elektriese stroombane om die materiale se vermoë te toets om elektrisiteit te laat vloei. Stasie 6: Hitte-isolering Gebruik materiale om hul vermoë te toets om hitte-energie in of uit te laat. Maak bokshuise met verskillende materiale vir die dakke (bv. aluminiumfoelie, karton, hout, plastiek, teëls, ens.). Verseël die bokse en steek termometers deur 'n klein gaatjie aan die kant en plaas dit in die son vir twee uur. Vra leerders om die temperatuur in die bokse op dieselfde tydstip na presies twee uur te meet. Vra leerders om 'n aantekening van hul lesings te maak. Stasie 7: Hittegeleiding Leerders plaas teelepels wat van verskillende materiale gemaak is in 'n houer met kookwater. (Gebruik plastiekteelepels, klein houtteelepels, en ook metaalteelepels met plastiek- of houthandvatsels). Na 5 minute voel leerders die handvatsels van die teelepels om te toets hoedat hulle hitte gelei het. Stap 5 Leerders teken en skryf om hul waarnemings te boekstaaf, en sluit enige temperatuurmetings in. Hulle wys en vertel vir die res van die klas van hul ondersoek. Stap 6 Vra leerders om die materiale te kategoriseer na aanleiding van die eienskappe hierbo. Hulle moet 'n kaart maak om aan te toon dat hulle die materiale gekategoriseer het. Stap7 Verduidelik die volgende: materiale soos polimere kan in twee hoofkategorieë verdeel word. • Natuurlike polimere: Plante maak stysel tydens fotosintese. Stysel is 'n polimeer.

Plante en diere maak ook vesels soos katoen, grasvesels (om mandjies te maak), linne, wol en hare.

• Sintetiese polimere: plastiekstowwe (mensgemaakte vesels) soos nylon, politeen en poliëster. Plastiekstowwe word van steenkool en olie gemaak.

-

- 21 -

Stap 8 Bring voorbeelde van baie soorte plastiekstowwe en vesels. Vra leerders om die materiale in twee hoofkategorieë te kategoriseer – sintetiese en natuurlike polimere. Stap 9 Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders: • Verskillende materiale met gebruikmaking van toepaslike woordeskat beskrywe

(met verwysing na hul eienskappe)? • Aktiwiteite opstel om die eienskappe van die materiale te ondersoek en gepaste

en akkurate waarnemings te maak en mate te neem? • Akkuraat teken en skryf om hul waarnemings te boekstaaf? • Materiale korrek na aanleiding van hul eienskappe te sorteer? • Die verskil tussen mensgemaakte en natuurlike polimere korrek aan te dui?

METODOLOGIE Klasbespreking, praktiese werk, kategoriseer

HULPBRONNE Materiale (plastiek, metaal, erdewerk), bokse, termometers, werkblaaie, houers, water ens. NW

stringe Planeet Aarde en Verder – natuurlike en sintetiese materiale INTEGRASIE Leerareas Tegnologie – eienskappe van materiale EBW – prosessering van grondstowwe Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □

Ondersoekaktiwiteite √

Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing □

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □


Prestasiegebaseerde assessering √

Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □


WEEK 14 FASES VAN MATERIE

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Stowwe: kan in die natuur bestaan of gemaak word • Fases van materie: vaste stowwe, vloeistowwe en gasse • Vaste stof: materie met 'n vaste vorm • Vloeistof: materie sonder 'n vaste vorm • Gas: materie met geen struktuur nie • Geabsorbeerde energie: wanneer energie verkry / geabsorbeer word of

bygevoeg word • Vrygestelde energie: wanneer energie verloor of vrygelaat word • Verdamping: wanneer water van 'n vloeistof in 'n gas verander.

-

- 22 -


LU 6.2.1 – 6.3.1

Stap 1 Leerders bring (of identifiseer) 'n verskeidenheid materiale na die klas. (vaste stowwe; vloeistowwe; gasse) Vaste stowwe - suikerkorrels, ysblokkie Vloeistowwe - water, koeldrank. bloed olie, melk Gasse - opgeblaaste ballon, opgepompte fietsbinneband, bottels met lug. Stap 2 Verduidelik dat alle vaste stowwe, vloeistowwe en gasse uit deeltjies bestaan wat so klein is dat hulle nie gesien kan word nie. Die deeltjies kan energie bykry of verloor wanneer hulle verhit of afgekoel word. In vaste stowwe is die deeltjies: • dig saamgepak sodat hulle aan mekaar raak • hulle word deur sterk kragte bymekaar gehou • hulle beweeg (vibreer) effens In vloeistowwe is die deeltjies: • nie teen mekaar nie • word hulle deur swakker kragte bymekaar gehou • beweeg hulle rond In gasse het die deeltjies: • baie groot spasies tussen hulle • word hulle deur baie swak kragte bymekaar gehou • beweeg hulle met 'n groot hoeveelheid energie rond Stap 3 Verduidelik hoe faseverandering plaasvind, deur die deeltjiemodel van materie soos volg te gebruik: • Wanneer 'n vaste stof verhit word, smelt dit. Dit is omdat die deeltjies die energie

absorbeer en begin om vinniger te beweeg, die spasies tussen hulle groter word, en die kragte tussen hulle swakker word. Op dié manier word 'n vaste stof 'n vloeistof.

• Wanneer 'n vloeistof verhit word, absorbeer die deeltjies selfs nog meer energie, en word hulle baie energiek. Hulle het swak kragte wat hulle bymekaar hou. Hulle het enorme spasies tussen hulle. Op dié manier word 'n vloeistof 'n gas.

Stap 4 Vra leerders om te teken en skryf om die eienskappe van 'n vaste stof, 'n vloeistof en 'n gas te beskrywe, met gebruikmaking van die deeltjiemodel van materie. Leerders skryf kort paragrawe met alledaagse voorbeelde om die betekenis van die volgende konsepte te verduidelik: • om te smelt • om te vries (solied te word) • om te kook (te verdamp) • om te kondenseer Stap 5 Die onderwyser verduidelik dat nywerhede die fases van materie gebruik om vorm aan verskillende produkte te gee. Vaste stowwe soos metale (goud), polimere (plastiekstowwe), en erdeware (glas) word gebruik om nuttige produkte te produseer.

-

- 23 -

Stap 6 Vra leerders om inligting oor nywerheidsprosesse na te vors. Hulle maak 'n plakkaat (met prente, tekeninge, etikette, notas en opskrif) om die prosesse te beskrywe waarin nywerhede die fases van materie gebruik om artikels in bruikbare produkte te vorm. Stap 7 Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders: • Vaste stowwe, vloeistowwe en gasse in terme van die deeltjiemodel van materie

beskrywe, en korrekte begrip daarvan laat blyk? • Paragrawe skryf wat wys dat hulle vries-, smelt-, kook- (verdamp-) en

kondenseerprosesse begryp, en in staat is om alledaagse voorbeelde te gee? • Akkurate inligting te kry oor hoedat die nywerheid drie fases van materie in hul

vervaardigingsprosesse gebruik?

METODOLOGIE Bespreking, verduideliking, navorsing HULPBRONNE Verskillende soorte materiale, naslaanboeke

NW stringe Energie en Verandering – die rol van energie in prosesse INTEGRASIE

Leerareas Tegnologie en EBW – eienskappe en prosessering van materiale Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □


Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing √

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak √



Onderhoude □

Voorleggings □






Toets □


WEEK 15 PERMANENTE OF TYDELIKE FASEVERANDERINGS

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Vaste stof: deeltjies baie na aan mekaar in 'n vaste vorm • Vloeistof: deeltjies is geneig om oor mekaar te rol en dit het nie 'n vaste vorm nie • Gas: deeltjies baie ver uit mekaar, en het geen vorm nie • Om te smelt: verandering in toestand van 'n vaste stof na 'n vloeistof, deur hitte-

energie veroorsaak • Energie geabsorbeer: wanneer energie verkry word of bygevoeg is • Energie losgelaat: wanneer energie verloor word • Permanente verandering: kan nie na die oorspronklike vorm terug verander nie • Tydelike verandering: verandering is nie permanent nie – kan weer omgekeer

word • Faseverandering: om van een toestand na 'n ander te verander (vaste stowwe,

vloeistowwe, gasse)

-

- 24 -


LU 6.1.1 – 6.1.3

Wetenskaplike ondersoek - Faseverandering in materie Scenario Daar gaan 'n markdag by jou skool wees. Jy moet verskillende strokieskarakters uit sjokolade, jellie of bevrore vrugtesap maak, met gebruikmaking van poedingvormpies. Jou vriend moet eiers kook. Party moet vetkoek, of pannekoek maak. Alles kan op 'n interessante manier uitgestal word. Stap 1 BEPLAN Leerders beskrywe die inligting wat nodig was om die fokusvraag te beantwoord. Leerders vra vrae oor sjokolade, jellie en roomys (bevrore sap) en eiers, pannekoek en vetkoek ens., soos: Kan sjokolade meer as eenmaal verander word om in verskillende vorms gegiet te word? Kan eiers meer as eenmaal verander word om in verskillende vorms gegiet te word? Word eiers solied wanneer ons hulle vries? ens. Stap 2 Klaar 'n fokusvraag op om te ondersoek watter vorms van materie permanent of tydelik verander. Stap 3 Verduidelik dat sommige veranderings in materie permanent is terwyl ander veranderings in materie tydelik is, na gelang van die eienskappe. In sjokolade, jellie en roomysstokkies is die veranderings tydelik. In eiers, vetkoek en pannekoek sal die veranderings permanent wees. Stap 4 VOER UIT Die onderwyser moet seker maak dat die nodige toerusting beskikbaar is. Stap 5 Leerders versamel al die toerusting om die eienskappe van sjokolade en eiers te ondersoek. Stap 6 Vra leerders om eenvoudige toetse op permanente en tydelike veranderings uit te voer. • Leerders smelt sjokolade en koel dit af. Herhaal die proses 'n paar maal om

vas te stel of die verandering permanent of tydelik is. • Leerders kook 'n eier en koel dit af. Herhaal die proses 'n paar maal om vas te

stel of die verandering permanent of tydelik is. Ens. Stap 7 Leerders teken hul waarnemings aan deur kort aantekeninge te skryf. Stap 8 EVALUEER • Leerders deel hulle ervarings met die res van die klas. • Leerders maak 'n tabel waarin die stowwe wat permanente veranderings

ondergaan en dié wat tydelike veranderings ondergaan, gelys word. • Hulle skryf om die verskil tussen 'n permanente verandering en 'n tydelike

verandering te verduidelik.

-

- 25 -

Stap 9 Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders: • Gepaste vrae formuleer om bepaalde voedsels te ondersoek? • Verskillende voedsels met gebruikmaking van toepaslike woordeskat beskrywe

(met verwysing na hul eienskappe)? • Aktiwiteite opstel om vas te stel of verskillende voedsels 'n permanente of

tydelike verandering ondergaan nadat dit verhit of afgekoel is. • Gepaste en akkurate waarnemings maak? • Akkuraat teken en skryf om hul waarnemings te boekstaaf? • Voedsels na aanleiding van die veranderings wat hulle ondergaan, korrek

sorteer (resultate tabuleer)? • Die verskil tussen 'n permanente verandering en 'n tydelike verandering korrek

aandui?

METODOLOGIE Doen eksperimente; besprekings; ondersoeke HULPBRONNE Toerusting wat vir verskillende eksperimente benodig word; werkblad


Leerareas EBW en Tegnologie – prosesse en produkte Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □


Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing □

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak √



Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □


WEEK 16 KRISTALLISERING: HOE KRY ONS SOUT UIT 'N SOUTWATEROPLOSSING TERUG?

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte • Kondensasie: 'n proses waardeur waterdamp ('n gas) afgekoel word en in 'n

vloeistof verander • Verdamping: 'n proses waardeur water ('n vloeistof) verhit word en in waterdamp

('n gas) verander • Skeiding: 'n proses waardeur vaste stowwe geskei word • Solidifisering: wanneer 'n stof, soos water, solied word • Kristallisering: 'n proses om kristalle te vorm deur 'n oplossing te verhit sodat die

oplosmiddel verdamp • Distillering: 'n proses waar 'n vloeistof verhit word om wasem te produseer. Die

wasem word dan gekondenseer deur dit af te koel sodat dit 'n suiwer vloeistof vorm.

-

- 26 -

AANTEKENINGE

oor HOE

LU 6.1.1 – 6.1.3

Wetenskaplike ondersoek: Kristallisering Stap 1 Die onderwyser verduidelik watter stowwe deur sekere prosesse gekristalliseer kan word. Scenario: Ons is op 'n eiland gestrand. Ons wil sout vir verskillende doeleindes hê. Met die nodige begrip van die bogenoemde konsepte, ondersoek 'n metode om die probleem op te los deur sout uit seewater te maak. Stap 2 BEPLAN Leerders klaar 'n fokusvraag op om 'n ondersoek na kristallisering te begin. Bv. Hoe kry ons sout uit 'n soutwateroplossing terug? Stap 3 Op grond van die onderwyser se verduideliking, moet leerders die inligting beskrywe wat nodig was om die fokusvraag te beantwoord. Stap 4 VOER UIT Vra leerders om idees te opper van moontlike maniere waarop die ondersoek uitgevoer sou kon word. Hulle moet probeer om die oplossing oor te skink, te filtreer en te kook (of dit in die son te laat) om die water te verdamp en die sout te kristalliseer. Stap 5 Vra leerders om al die toerusting te versamel wat nodig is om te ondersoek hoe om die sout te kristalliseer. Stap 6 • Leerders probeer om die oplossing af te skink, te filtreer, en te kook. • Leerders kan die oplossing op 'n plek laat waar dit aan direkte hitte van die son

blootgestel is (om die proses te bespoedig), met baie wind, en weg van die moontlikheid van gedurige beweging.

Stap 7 Vra leerders om hul waarnemings oor 'n periode van minstens twee weke te boekstaaf deur tekeninge en kort notas te maak. Stap 8 EVALUEER Leerders beantwoord vrae: 1. Kan die sout deur afskinking van die water geskei word? Waarom, of waarom

nie? 2. Kan die sout deur filtrering van die water geskei word? Waarom, of waarom nie? 3. Kan die sout deur die oplossing te kook van die water geskei word? Waarom, of

waarom nie? 4. Kan die sout van die water geskei word deur dit in die son te laat staan?

Waarom, of waarom nie? 5. Wat het gedurende die kristalliseringsproses van die water geword? 6. Lyk die sout wat herwin is deur die oplossing te kook, anders as dié wat herwin

is deur die oplossing in die son te laat? 7. Beskrywe 'n paar eienskappe van kristalle.

-

- 27 -

Stap 9 Leerders vors na hoedat sout kommersieel in soutpanne van seewater geskei word. Hulle lê hul inligting vir die klas voor. Stap 10 Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders: • Gepaste vrae formuleer vir 'n ondersoek van hoe om sout van 'n soutoplossing

te skei? • Aktiwiteite opstel om verskillende maniere te ondersoek waarop sout van 'n

oplossing herwin kan word? • Gepaste en akkurate waarnemings maak? • Akkuraat teken en skryf om hul waarnemings te boekstaaf? • Die vrae korrek beantwoord? • Die eienskappe van die soutkristalle beskrywe? • Navorsing doen en korrekte inligting kry oor hoedat sout uit die see herwin

word? • Korrek vertel hoedat sout kommersieel herwin word?

METODOLOGIE Eksperimentering HULPBRONNE Toerusting vir eksperimente benodig

NW stringe

Planeet Aarde en Verder – natuurlike hulpbronne, (water-) besoedeling, watersuiwering INTEGRASIE

Leerareas Sosiale Wetenskappe – mense, hulpbronne en die omgewing, stelsels vir watersuiwering Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □


Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte √

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing □

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak □



Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □

Gestruktureerde vrae √ Ander:

WEEK 17 - 18 KOOKPUNTE VAN VERSKILLENDE VLOEISTOWWE

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Kookpunt: die temperatuur waar ’n vloeistof in ’n gas verander • Smeltpunt: die temperatuur waar ’n vaste stof in ’n vloeistof verander • Termometer: 'n instrument om die hoeveelheid hitte-energie te meet • Graad (ºC): die eenheid waarmee hitte-energie gemeet word


Ondersoek na Smeltpunte Stap 1 BEPLAN Leerders help om 'n fokusvraag op te klaar om 'n ondersoek te begin na die kookpunte van verskillende vloeistowwe (bv. Coke, lemoensap, Energade, suikerwater, soutwater ens.). Hulle moet die kookpunte van minstens twee verskillende vloeistowwe en water vergelyk.

-

- 28 -

LU 6.1.1 – 6.1.3

LU 6.2.1

LU 6.2

LU 6.3

Voorbeelde van vrae: Hoe lank neem dit vir die vloeistowwe om kookpunt te bereik? (meet

tyd) Het verskillende vloeistowwe verskillende kookpunte? (meet

temperatuur elke vyf minute vir elke vloeistof en vergelyk) Kook die verskillende vloeistowwe by 'n hoër of laer temperatuur as

water? (meet temperatuur elke vyf minute vir elke vloeistof en water, en vergelyk hulle)

Verduidelik aan leerders hoe om die termometers vir akkuraatheid op oogvlak te lees. Leerders beskrywe die inligting wat nodig was om die fokusvraag te beantwoord. Stap 2 VOER UIT • Leerders verhit die vloeistowwe terwyl die temperatuur elke vyf minute gemeet

en waarnemings gemaak word tot by kookpunt. (Die temperatuur styg nie verder ná kookpunt nie – neem nog twee of drie metings om dit te bevestig.)

• Teken waarnemings aan deur aantekeninge te maak en die temperatuur met tussenposes van vyf minute te meet.

Stap 3 EVALUEER • Leerders trek lyngrafieke van hul resultate.(Teken die tyd met tussenposes van 5

minute op die horisontale X-as aan. Teken die temperatuur in °C op die vertikale Y-as aan.)

• Lê verband tussen waarnemings en fokusvrae: het die resultate (waarnemings en temperatuurlesings) antwoorde op die fokusvrae gebied? Bespreek wat uit die ondersoek geleer is.

Ondersoek na smeltpunte Stap 4 BEPLAN Ontwerp 'n ondersoek om uit te vind wat gebeur wanneer twee verskillende vaste stowwe smelt (bv. ys, bevrore sap, bevrore Coke, roomys, botter of margarien, smeltende sjokolade, ens.). Stap 5 VOER UIT • Maak waarnemings en meet die temperatuur met gereelde tussenposes (sit bv.

die margarien in die son en meet die temperatuur elke vyf minute, en doen dieselfde met 'n ander vaste stof, en vergelyk.

• Trek lyngrafieke. (Teken die tyd met tussenposes van 5 minute op die horisontale X-as aan. Teken die temperatuur in °C op die vertikale Y-as aan.)

Stap 6 EVALUEER Skryf 'n verslag wat die volgende bevat:

Fokusvraag Metode Resultate (waarnemings en metings) Grafieke Wat het jy oor die smeltpunte van verskillende stowwe geleer?

Stap 7 Vrae • Wat gebeur met die temperatuur van 'n vloeistof wanneer dit kookpunt bereik? • Wat gebeur met die temperatuur van 'n vaste stof wanneer dit smeltpunt bereik? • Kan ons sê wanneer die kookpunt en smeltpunt bereik is deur slegs

waarnemings te maak? Waarom, of waarom nie?

-

- 29 -

Stap 8 Doen navorsing om inligting te kry oor die kook- en smeltpunte van verskillende stowwe (bv sout, suiker, koper, goud, lood, droë ys (stikstof), water, kwik, ens.). Stap 9 Vind uit, rapporteer, en bied inligting oor hoedat verkoeling mense help. (Bv. Wat is van die probleme (gesondheid, koste van voedsel, ens.) wat mense ervaar indien hulle nie yskaste het nie? Watter ander metodes gebruik mense om voedsel koel te hou? Stap 10 Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders: • Gepaste vrae formuleer om kook- en smeltpunte te ondersoek? • Korrek begryp dat teen kookpunt die temperatuur van 'n vloeistof konstant bly

totdat al die vloeistof in 'n gas verander het? • Korrek begryp dat teen die smeltpunt van 'n vaste stof die temperatuur konstant

bly totdat al die vaste stof in 'n vloeistof verander het? • Aktiwiteite korrek opstel om die kook- en smeltpunte van verskillende

vloeistowwe en vaste stowwe te ondersoek? • Gepaste en akkurate waarnemings maak en metings neem? • Akkuraat teken en skryf om hul waarnemings en mate te boekstaaf? • Grafieke trek (korrekte opskrif, skaal, geëtiketteerde asse, datapunte korrek

aangebring)? • Navorsing doen en korrekte inligting kry oor hoedat verkoeling mense

bevoordeel, en die gevolge as daar nie verkoeling is nie?

METODOLOGIE Bespreek, praktiese werk, neem waar, maak aantekeninge HULPBRONNE Werkblaaie, branders, houers

NW stringe Energie en Verandering – reaksie op energieverlies en energiewins INTEGRASIE

Leerareas Wiskunde – meting en grafieke Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □


Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte √

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing √

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak √



Onderhoude □

Voorleggings √






Toets □


WEEK 19 HERSIENING EN UITGEBREIDE LEER

WETENSKAP-

LIKE GELETTERD-

HEID

Definieer kortliks al die vorige konsepte

-

- 30 -

Voorstelle vir Konsolidering • Eienskappe: Vind uit (skryf en lê voor) hoedat mense roes voorkom en waarom

dit belangrik is. • Fases van materie: Veilighheidskwessies wanneer gas vir kookdoeleindes tuis

gebruik word. Skryf veiligheidsreëls. • Permanente en tydelike veranderings: demonstreer (wys en vertel) hoe om 'n

permanente of tydelike verandering aan stowwe aan te bring wat daagliks gebruik word, deur hulle te verhit of te verkoel.

• Kristallisering: groei suiker- of aluinkristalle uit versadigde oplossings. • Kookpunte: vors na (skryf en teken) hoedat die smeltpunt van goud van belang

vir die goudbedryf is.

METODOLOGIE HULPBRONNE Toerusting vir eksperimente benodig


Leerareas Tegnologie en EBW – eienskappe en prosessering van materiale Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □


Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing □

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak √



Onderhoude □

Voorleggings □






Toets □


WEEK 20 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 2 – Faktore wat die kookpunt van water beïnvloed

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

Definieer kortliks die konsepte: • Mengsels: 'n kombinasie van twee of meer stowwe wat weer geskei kan word • Oplos: wanneer 'n vaste stof met 'n vloeistof gemeng word en dit lyk asof dit in

die vloeistof verdwyn en nie meer gesien kan word nie • Oplossings: 'n spesiale mengsel waarin 'n vaste stof, vloeistof of gas in 'n

vloeistof oplos • Oplosbare stowwe: stowwe wat oplos (lyk asof dit verdwyn) wanneer dit met 'n

vloeistof gemeng word (bv. suiker in water gemeng) • Onoplosbare stowwe: stowwe wat nie in 'n vloeistof kan oplos nie (bv teeblare in

water) • Opgeloste stof: 'n stof wat in 'n ander stof kan oplos om 'n oplossing te vorm • Oplosmiddel: 'n stof wat 'n ander stof kan oplos, of waarin 'n ander stof opgelos

is, om 'n oplossing te vorm • Gekonsentreer: 'n groot hoeveelheid opgeloste stof in 'n oplossing • Temperatuur: 'n numeriese maat van hitte of koue op 'n standaardskaal (Grade

Celsius – °C)

-

- 31 -

• Faktore wat oplosbaarheid beïnvloed: dinge wat die oplosproses vertraag of

versnel, bv. die aantal kere geroer, temperatuur van die vloeistof, grootte van die korrel

• Kookpunt: die temperatuur waar ’n vloeistof in ’n gas verander.


LU 6.1

Ondersoek: Beïnvloed die konsentrasie van die opgeloste stof in water die kookpunt van die water? Stap 1 BEPLAN Die onderwyser herinner leerders dat die kookpunt van water by seespieël 100°C is. Die onderwyser verduidelik dat jy die kookpunt van water kan verander deur opgeloste stowwe by die water te voeg. Hoe meer opgeloste stof jy by die water voeg, hoe meer verander die kookpunt (neem dit toe). Stap 2 Leerders help om nuwe vrae te formuleer wat tot ondersoeke aanleiding kan gee. Stap 3 Vra leerders om 'n fokusvraag op te klaar om 'n ondersoek in te stel na die kookpunt van die hoeveelheid opgeloste stof in 'n oplosmiddel. Stap 4 Vra leerders om inligting te beskrywe wat nodig is om die fokusvraag te beantwoord. Stap 5 VOER UIT Die onderwyser laat leerders hul eie idees te opper van moontlike maniere waarop die ondersoek uitgevoer sou kon word. Die onderwyser help leerders om die apparaat korrek op te stel. Leerders meet water af in 'n Pyrex-beker (wat nie sal breek wanneer dit verhit word nie). Hulle verhit die water totdat dit vinnig kook. Hulle teken die temperatuur van die kokende water aan. Hulle voeg dan 'n teelepel suiker / sout by en bring dit weer na kookpunt. Neem die temperatuur en teken dit in ‘n tabel aan. Leerders voeg nog 'n teelepel suiker / sout by die kokende oplossing. Bring dit tot kookpunt en neem weer die temperatuur. Teken dit aan. Veiligheidswaarskuwing: Wees versigtig om jou nie te brand wanneer jy met vlamme werk nie Stap 6 Herhaal die prosedure 3-4 maal. Hou aan om die temperature op te teken, en trek 'n lyngrafiek om die data voor te lê. (Teken die aantal teelepels suiker / sout wat bygevoeg word op die horisontale X-as aan, Teken die temperatuur in °C op die vertikale Y-as aan) Stap 7 EVALUEER Vrae: • Wat was die temperatuur van die water toe dit gekook het? • Wat het van die kooktemperatuur geword toe jy al hoe meer suiker / sout

bygevoeg het? • Wat was die hoogste temperatuur wat aangeteken is?

-

- 32 -

Stap 10 Skryf 'n verslag wat die volgende bevat:

Fokusvraag Metode Resultate (waarnemings en metings) Grafieke Wat het jy geleer oor die uitwerking op die kookpunt van water toe jy al

hoe meer suiker / sout bygevoeg het? Stap 11 Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders: • Geskikte vrae formuleer om die uitwerking van opgeloste stowwe op die

kookpunt van water te ondersoek? • Korrek begryp dat die kookpunt van water verhoog word wanneer opgeloste

stowwe by die water gevoeg word? • Aktiwiteite korrek opstel en die ondersoek uitvoer? • Gepaste en akkurate waarnemings maak en metings neem? • Akkuraat teken en skryf om hul waarnemings en mate te boekstaaf? • Grafieke trek (korrekte opskrif, skaal, geëtiketteerde asse, datapunte korrek

aangebring)? • Vrae oor hul ondersoek korrek beantwoord en tot 'n redelike gevolgtrekking

kom?

METODOLOGIE Eksperimentering HULPBRONNE Toerusting vir eksperimente benodig


Leerareas Wiskunde – meting en grafiese voorlegging van data Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □


Gevallestudies □

Breinkaarte □

Projekte □

Nabootsings □

Konsepkaarte □

Navorsing □

Rollespel □

Dinkskrumtake □

Werkopdrag □

Vertaaltaak √

Funksionele skryftaak √


Onderhoude □

Voorleggings □






Toets □


-

- 33 -

WEEK 21 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 3

LU 2 – 3

Die onderwyser sal 'n Formele Assesseringstaak opstel na aanleiding van die aktiwiteite wat gedurende hierdie kwartaal gedoen is.

LU 2 AS 1 Berei 'n assesseringstaak voor waarin die leerders in staat behoort te wees om wetenskaplike kennis te onthou wat op die volgende gebaseer is: • Eienskappe van metale, erdeware en plastiekgoedere (polimere), (roes,

magnetisme, elektriese en hittegeleiding en -isolasie, oplosbaarheid). • Die fases van materie (gebaseer op die deeltjiemodel van materie) • Permanente en tydelike veranderings, veroorsaak deur verhitting (en verkoeling) • Kristallisering • Smelt- en kookpunte. LU 2 AS 1 Leerders moet die volgende beskrywe: • klasse materiale • die eienskappe van materiale • die fases van materie. LU 2 AS 1 Leerders moet die volgende beskrywe: • Hoe om opgeloste stowwe van 'n oplosmiddel te skei • Hoedat kristallisering plaasvind.

LU 2 AS 2 Leerders moet materiale op grond van hul eienskappe kategoriseer. LU 2 AS 2 Leerders moet hul eie reël vir die kategorisering van materiale verduidelik. LU 3 AS 2 Leerders verduidelik tegnologiese produkte en prosesse deur na mengsels en oplossings, en faseveranderings, en tydelike en permanente veranderings in materiale, te verwys.

-

- 34 -

KWARTAAL 3: LEWE EN LEWENDES

WEEK 21 GRONDLYNASSESSERING - Lewe en Lewendes (Graad 5) vervolg

WETENSKAP-LIKE

GELETTERD-HEID

• Lewensprosesse: alle lewende dinge voer hierdie prosesse uit: beweeg, plant

voort, groei, respondeer op stimuli, ruil gasse uit, eet, en ontlas • Biodiversiteit: "bio" beteken lewe / lewende orga

fase onderwysershandleiding intermediêre€¦ · graad 6 assesseringsprogram leeruitkomste en...

Documents