ÃÃÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªØÁØÁ ¡ÒÃ¨ ¡ÒÃ¨Ñ´Ñ...

2ÃÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªØÁ ¡ÒÃ Ñ´·íÒ¢ŒÍÁÙÅ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ·Ò§ªÕÇÀÒ¾ÃÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªØÁ ¡ÒÃ Ñ´·íÒ¢ŒÍÁÙÅ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ·Ò§ªÕÇÀÒ¾·ÕèÁÕ¡ÒÃãªŒ»ÃÐâÂª¹�¨Ò¡¤ÇÒÁÃÙŒμÒÁ¢¹º¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ»ÃÐà¾³ÕËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒáÅÐÀÙÁÔ»ÞÞÒ·ŒÍ§¶Ôè¹ ·ÕèÁÕ¡ÒÃãªŒ»ÃÐâÂª¹�¨Ò¡¤ÇÒÁÃÙŒμÒÁ¢¹º¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ»ÃÐà¾³ÕËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒáÅÐÀÙÁÔ»ÞÞÒ·ŒÍ§¶Ôè¹ áÅÐ¡ÒÃÊÙÞàÊÕÂ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ¢Í§¾Ñ¹ Ø�¾×ª¡Ñº¡ÒÃà»ÅÕèÂ¹á»Å§·Ò§ÇÑ²¹¸ÃÃÁËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒáÅÐ¡ÒÃÊÙÞàÊÕÂ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ¢Í§¾Ñ¹ Ø�¾×ª¡Ñº¡ÒÃà»ÅÕèÂ¹á»Å§·Ò§ÇÑ²¹¸ÃÃÁËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒ

สมชชาองคการสหประชาชาต ไดมมตในการประชมสมยสามญ ครงท 63 ประกาศใหป ค.ศ. 2010 (พ.ศ. 2553) เปนปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพ (International Year of Biodiversity) เพอกระตนใหประชากรทกกลมทกสาขาอาชพไดตระหนกถงความสาคญของความหลากหลายทางชวภาพ และใหความรวมมอในการอนรกษและใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน รวมทงการแบงปนผลประโยชนทเกดขนจากการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางเทาเทยม ตลอดจนความสาคญของการดารงชวตของมนษยทมผลตอการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ ซงเปนปญหาสาคญททกประเทศตองหยดยง

กลมสงมชวตตางๆ ทงพช สตว และจลนทรย ลวนมความสาคญตอความหลากหลายทางชวภาพ และเปนทรพยากรทสาคญยงตอการดารงชวตของมวลมนษย โดยเฉพาะพชมบทบาททสาคญในการชวยรกษาความสมดลของระบบนเวศและสภาพแวดลอม และเปนองคประกอบพนฐานในถนทอย อาศยของสงมชวตบนพนโลก แตในปจจบนมพชหลายชนดทอยในสถานภาพเสยงตอการสญพนธทเกดจากธรรมชาตและจากการคกคามของมนษย รวมถงชนดพนธพชทเกยวของกบประเพณและวฒนธรรมของคนไทย ทไมไดมการถายทอดหรอการกลาวถงอนเนองมาจากการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม ประเพณ หรอธรรมเนยมทปฏบตสบตอกนมา ทาใหมการนามาใชประโยชนนอยลง ซงจะนาไปสการสญพนธในอนาคต

คานา

ในป พ.ศ. 2545 สมชชาภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ในการประชมสมยท 6 ไดใหการรบรองกลยทธทวโลกสาหรบการอนรกษพช เพอใชเปนเครองมอชวยยบยงการสญเสยความหลากหลายของพนธพช โดยมงเนนทการอนรกษ การเสรมสรางความรความเขาใจ การสงเสรมการศกษาและเสรมสรางความตระหนก เสรมสรางสมรรถนะในการอนรกษ และการใชประโยชนอยางยงยน เพอใหภาคอนสญญาฯ สามารถนาเปาหมายระดบโลกดงกลาว ไปเปนแนวทางในการพฒนาแผนและนโยบายการอนรกษพชในระดบประเทศและระดบภมภาคได

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในฐานะหนวยประสานงานกลางระดบชาตของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ไดจดการประชม เรอง การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณ หรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมาและภมปญญาทองถน เมอวนท 5 สงหาคม พ.ศ. 2553 และการประชมการสญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา เมอวนท 28 มกราคม พ.ศ. 2554 ณ โรงแรมมารวย การเดน กรงเทพฯ ตามลาดบ เพอเสรมสรางความรความใจในขนบธรรมเนยมประเพณกบความหลากหลายทางชวภาพ การหารอและรวบรวมขอคดเหน ขอเสนอแนะในการอนรกษ ฟนฟ และสงเสรมการใชประโยชน

3ÃÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªØÁ ¡ÒÃ Ñ´·íÒ¢ŒÍÁÙÅ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ·Ò§ªÕÇÀÒ¾ÃÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªØÁ ¡ÒÃ Ñ´·íÒ¢ŒÍÁÙÅ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ·Ò§ªÕÇÀÒ¾

·ÕèÁÕ¡ÒÃãªŒ»ÃÐâÂª¹�¨Ò¡¤ÇÒÁÃÙŒμÒÁ¢¹º¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ»ÃÐà¾³ÕËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒáÅÐÀÙÁÔ»ÞÞÒ·ŒÍ§¶Ôè¹ ·ÕèÁÕ¡ÒÃãªŒ»ÃÐâÂª¹�¨Ò¡¤ÇÒÁÃÙŒμÒÁ¢¹º¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ»ÃÐà¾³ÕËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒáÅÐÀÙÁÔ»ÞÞÒ·ŒÍ§¶Ôè¹ áÅÐ¡ÒÃÊÙÞàÊÕÂ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ¢Í§¾Ñ¹ Ø�¾×ª¡Ñº¡ÒÃà»ÅÕèÂ¹á»Å§·Ò§ÇÑ²¹¸ÃÃÁËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒáÅÐ¡ÒÃÊÙÞàÊÕÂ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ¢Í§¾Ñ¹ Ø�¾×ª¡Ñº¡ÒÃà»ÅÕèÂ¹á»Å§·Ò§ÇÑ²¹¸ÃÃÁËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒ

อยางยงยนของพชในวฒนธรรมหรอธรรมเนยมทปฏบตสบตอกนมาของประเทศไทย ตลอดจนการสงวน รกษาวฒนธรรมหรอธรรมเนยมประเพณทสามารถทาใหเกดการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

ในการน สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดจดทารายงานการประชมดงกลาวขน เพอนาเสนอและเผยแพรขอมลขาวสาร พรอมทงปญหา อปสรรค และแนวทางในการจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณและภมปญญาทองถน และการ

สญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา โดยหวงเปนอยางยงวารายงานการประชมฉบบนจะเปนประโยชนแกนกวชาการ ผเชยวชาญ และผทสนใจไดตระหนกถงประเดนดงกลาวทเกดขน

ขอขอบคณวทยากรทกทานทไดกรณาใหความรวมมอในการจดเตรยมขอมลในการประชม และจดทาเอกสารฉบบน และผเขารวมประชมทกทานทไดสละเวลาเขารวมประชม พรอมทงรวมแสดงความคดเหนในการประชมดวยดตลอดมา

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม


สารบญ

ความนา 5

กาหนดการประชม 6

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณ หรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา และภมปญญาทองถน 7ดร.สรางค เธยรหรญ

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณ หรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา และภมปญญาทองถน 14นางเสาวณย กลสมบรณ

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา และภมปญญาทองถน 17ดร.วนดา กาเนดเพชร

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนของสมนไพร 19นางสาวสธดา ไชยราช

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา และภมปญญาทองถน 22นายพระพฒน ชกาเหนด

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา และภมปญญาทองถน 26นายชชชย ศลปสนทร

รายชอผเขารวมประชม 30

5ÃÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªØÁàÃ×èÍ§ ¡ÒÃ Ñ´·íÒ¢ŒÍÁÙÅ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ·Ò§ªÕÇÀÒ¾·ÕèÁÕ¡ÒÃãªŒ»ÃÐâÂª¹�¨Ò¡¤ÇÒÁÃÙŒμÒÁ¢¹º¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ»ÃÐà¾³ÕÃÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªØÁàÃ×èÍ§ ¡ÒÃ Ñ´·íÒ¢ŒÍÁÙÅ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ·Ò§ªÕÇÀÒ¾·ÕèÁÕ¡ÒÃãªŒ»ÃÐâÂª¹�¨Ò¡¤ÇÒÁÃÙŒμÒÁ¢¹º¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ»ÃÐà¾³Õ

ËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒáÅÐÀÙÁÔ»ÞÞÒ·ŒÍ§¶Ôè¹ áÅÐ¡ÒÃÊÙÞàÊÕÂ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ¢Í§¾Ñ¹ Ø�¾×ªËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒáÅÐÀÙÁÔ»ÞÞÒ·ŒÍ§¶Ôè¹ áÅÐ¡ÒÃÊÙÞàÊÕÂ¤ÇÒÁËÅÒ¡ËÅÒÂ¢Í§¾Ñ¹ Ø�¾×ª¡Ñº¡ÒÃà»ÅÕèÂ¹á»Å§·Ò§ÇÑ²¹¸ÃÃÁËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒ¡Ñº¡ÒÃà»ÅÕèÂ¹á»Å§·Ò§ÇÑ²¹¸ÃÃÁËÃ×Í¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ» ÔºÑμ Ô·ÕèÊ×º·Í´ÁÒ

หลกการและเหตผลสมชชาองคการสหประชาชาต ไดมมตในการประชม

สมชชาทวไป ครงท 63 ไดประกาศใหป ค.ศ. 2010 เปนปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพ เพอกระตนใหประชากรทกกลม ตระหนกในคณคาความสาคญของความหลากหลายทางชวภาพ และใหความรวมมอในการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยนโดยวตถประสงคหลกของการกาหนดปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพ เปนการเสรมสรางความตระหนกถงความสาคญของความหลากหลายทางชวภาพทมบทบาทสาคญตอความเปนอยทดของมวลมนษย จากการวเคราะหประเมนระบบนเวศแหงสหสวรรษ ไดระบวาบทบาทของความหลากหลายทางชวภาพในการใหบรการจากระบบนเวศชวยสนบสนนการดารงชวตและความเปนอยทดของมนษย โดยเฉพาะอยางยงตอคณภาพชวตของประชาชนผยากไร ซงจะสงผลถงการบรรเทาความยากจนทเปนไปตามเปาประสงคการพฒนาแหงสหสวรรษ

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดตระหนกถงความสาคญดงกลาว จงไดจดการประชมวชาการเนองในโอกาสปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพ ภายใตหวขอ “ความหลากหลายทางชวภาพ คอชวต คอชวตของเราทกคน” เพอประชาสมพนธปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพ และเผยแพรผลการดาเนนงานของประเทศไทย ในการลดอตราการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพอยางมนยสาคญตามเปาหมาย ป 2010

วตถประสงค เพอนาเสนอและเผยแพรความร ความเขาใจ

ในเรองการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

เพอเผยแพรขอมลขาวสาร และผลการดาเนนงานของประเทศไทย ในการอนวตอนสญญาวาดวย

ความนาความหลากหลายทางชวภาพตามเปาหมาย 2010 อาท การเตรยมความพรอมในการประชมสมชชาภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ สมยท 10 การคกคามของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอพนทช มนา ชนดพนธตางถนทรกราน การเขาถงและการแบงปนผลประโยชนจากทรพยากรพนธกรรม ความร ตามขนบธรรมเนยมประเพณกบความหลากหลายทางชวภาพ

เพอหารอและระดมความคดเหนในการเตรยมการประชมสมชชาภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ สมยท 10 ในเดอนตลาคม พ.ศ. 2553

การดาเนนงานการประชม การจดนทรรศการเผยแพรความร

การบรรยายทางวชาการ การสมมนาโดยผเชยวชาญ และผทเกยวของกบการดาเนนงานดานความหลากหลายทางชวภาพ โดยมผเขารวมประชมจากหนวยงานตางๆ ทงภาครฐ ภาคเอกชน องคกรพฒนาเอกชน และผสนใจ ประมาณ 100 คน

ผลทคาดวาจะไดรบบคลากรในหนวยงานภาครฐและเอกชน ไดตระหนก

ถงคณคา และความสาคญของความหลากหลายทางชวภาพ และมสวนรวมในการดแลรกษาและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน ตลอดจนการแบงปนผลประโยชนจากการใชทรพยากรชวภาพอยางยงยนและยตธรรม

วน เวลา และสถานทระหวางวนท 2-6 สงหาคม พ.ศ. 2553 ระหวาง

เวลา 8.30-16.30 น. ณ โรงแรมมารวย การเดน กรงเทพฯ


13.00-16.00 น. การจดทาขอมลความหลากหลาย ทางชวภาพทมการใชประโยชนจาก ความรตามขนบธรรมเนยม ประเพณหรอธรรมเนยมปฏบต ทสบทอดมา และภมปญญาทองถน และการสญเสยความหลากหลาย ของพนธพชกบการเปลยนแปลง ทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยม ปฏบตทสบทอดมา • ดร.สรางค เธยรหรญ

กรมปาไม • นางเสาวนย กลสมบรณ

กรมพฒนาการแพทยแผนไทย และการแพทยทางเลอก

กาหนดการการประชมวชาการเนองในปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพ

วนพฤหสบดท 5 สงหาคม พ.ศ.2553ณ หองบอลรมซ โรงแรมมารวย การเดนส กรงเทพฯ

• ดร.วนดา กาเนดเพชร กรมปศสตว • นางสาวสธดา ไชยราช กรมวทยาศาสตรการแพทย • นายพระพฒน ชกาเหนด สานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอม • นายชชชย ศลปสนทร สานกงานนโยบายและแผน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

16.00-16.30 น. สรปและปดการประชม



ปาทไดรบสมปทาน และปาทกาลงฟนฟ เรยกวา ปารนสอง แตยงขาดฐานขอมลความหลากหลายทางชวภาพซงมความสาคญ เนองจากการนามาใชประโยชนในชมชนเพอการยงชพ กรมปาไมเหนถงความสาคญจงจดทาโครงการนารองตงแตป พ.ศ. 2552 จานวน 10 พนท และในป พ.ศ. 2553 จานวน 2 พนท รวมจานวน 12 พนท ดงนนการนาเสนอจงเรมตงแตป พ.ศ. 2552

โครงการอนรกษและพฒนาดานความหลากหลายทางชวภาพ

การจดทาฐานขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอหลกปฏบตทสบทอดกนมาและภมปญญาทองถน มวตถประสงคดงนคอ

เปนฐานขอมลอนกรมวธานพช สตว และจลนทรย

เปนฐานขอมลภมปญญาชาวบานทมผลกระทบในการเพมหรอลดความหลากหลายทางชวภาพ

เปนหลกฐานสาหรบการเรยกรองสทธของชมชนหรอประเทศทอาจเกดขนในอนาคต

เปนกลยทธสาหรบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพไวเปนสมบตของชมชน ประเทศชาต

ประโยชนทางการศกษา และสรางความตระหนกแกสาธารณชน

การใชประโยชนอยางยงยน

เปนดชนชวด และสงสญญาณใหเกดการจดการความหลากหลายทางชวภาพทยงยน

แหลงทมาของขอมล ขอมลจากชมชนรวมกบเจาหนาท โดยสารวจ

รวบรวมรายชอของพรรณพช สตว และจลนทรย ในพนทปาทกรมปาไมรบผดชอบดแล ไดแก ปาสงวนแหงชาต จานวน 1,221 ปา ซงเปนปาไมตามมตคณะรฐมนตร

ขอมลจากชมชนรวมกบเจาหนาท โดยสารวจและรวบรวมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอหลกปฏบตทสบทอดกนมาและภมปญญาทองถน จากการสนบสนนของผร ปราชญชาวบาน ผอาวโสในชมชน

รปแบบการจดเกบขอมล ฐานขอมลดานพช ไดแก อนกรมวธานพช

สถานภาพ การใชประโยชน พรรณพชเดน โครงสรางสงคมพช และดชนความหลากหลายทางชวภาพ

ฐานขอมลดานสตวมกระดกสนหลง ไดแก อนกรมวธานสตว สถานภาพ พรรณสตวเดน และการใชประโยชน

ฐานขอมลจลนทรย ไดแก อนกรมวธานเหดรา ไลเคน สถานภาพ ชนดพนธเดน และการใชประโยชน

ฐานขอมลแมลง ไดแก อนกรมวธานแมลง สถานภาพ ชนดพนธแมลงเดน และการใชประโยชน

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอ

ธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา และภมปญญาทองถนดร.สรางค เธยรหรญ

สานกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม กรมปาไม


ฐานขอมลภมปญญาทองถนทมผลกระทบตอการเพมหรอลดลงของความหลากหลายทางชวภาพ แบงเปนสาขาคต ความเชอ หลกปฏบต และขอหามปฏบต สาขาประเพณพธกรรม สาขาการดารงชพและโภชนาการพนบาน สาขาการดแลสขภาพพนบาน สาขาเทคโนโลยพนบาน และสาขาบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพ

ขอมลภมปญญาทองถน สทธ และทศนคตของชมชน

เนองจากภมปญญาทองถนมผลกระทบตอการเพมขนหรอลดลงของความหลากหลายทางชวภาพ การเกบขอมลภมปญญาทองถนเกยวกบการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพจงเปนหลกฐานสาคญในเรองการเขาถงและแบงปนผลประโยชนในการเรยกรองสทธของชมชนทอาจเกดขนในอนาคตตามพนธกรณของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

ดงนน กรมปาไมเลงเหนถงความสาคญของภมปญญาทองถนจงกาหนดเปนวตถประสงคหลกทตองนามาอยในฐานขอมลสาหรบเปนกลยทธสการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพไวเปนสมบตของชมชน เนองจากชมชนเปนเจาของทรพยากรธรรมชาตในทองถนมานาน และประโยชนทตามมาคอ การไดประโยชนทางการศกษาเพอใหเกดการใชประโยชนอยางยงยนตงแตระดบลางจนถงระดบบน โดยการกาหนดนโยบายของสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตจาเปนตองนาขอมลในสวนนมาใชในการกาหนดนโยบายระดบชาตดวย และหากกลาวถงอนสญญาวาดวยความความหลากหลายทางชวภาพ การขาดขอมลในสวนนอาจทาใหขาดตวชวดและไมสามารถนามาวเคราะหได นอกจากน การจดทาเวบไซตเพอเผยแพรขอมลจะเปนประโยชนและสามารถทาใหทราบวาควรดาเนนการเรองใดตอไป

ขอมลตองถกตองและเปนปจจบนวตถประสงคของกรมปาไม คอ การจดการระบบ

ฐานความรมากกวาระบบการจดทาฐานขอมล ซงขอมลไดจากการทางานของชมชนรวมกบเจาหนาทในการรวบรวมพนธพช พนธสตว และจลนทรยในพนทปาสงวนแหงชาต จานวน 1,221 แหง และตองทาใหเปนปจจบน (update) โดยเจาหนาท และอาสาชาวบานในพนททเปนสมาชกซงสามารถเขาสระบบเพอเพมเตมหรอปรบปรงขอมลไดเมอพบขอมลใหม ขอมลทสารวจไดตองผานการ

ตรวจสอบความถกตองโดยผเชยวชาญจากสวนราชการ สถาบนการศกษา องคกรเอกชน และสามารถเขาสระบบเพอแกไขในระบบได โดยการไดมาของขอมลตองมการจดอบรมการเกบขอมลอยางถกตองตามหลกวชาการใหกบเจาหนาทและชาวบานโดยผสมผสานความรของภมปญญาชาวบาน ซงกรมปาไมมเปาหมายในการทาเรองการเรยนรใหงายและทกคนสามารถเรยนรได ในอนาคตจะจดทาขอมลการเรยนรดวยตนเองดานความหลากหลายทางชวภาพ

แหลงทมาของขอมลอกสวนไดจากการรวบรวมการใชประโยชนความรตามขนบธรรมเนยมประเพณดานภมปญญาทองถน และตองเปนขนบธรรมเนยมประเพณหรอหลกปฏบตสบทอดกนมาเทานน เพราะกรมปาไมเนนในมตของคนเปนหลก ซงในดานความหลากหลาย มตของคนเปนสวนทมความเกยวของกนมากทสด ขอมลสนบสนนไดมาจากผร ปราญชชาวบาน หรอผอาวโสในชมชน

ตวเกลยงCratoxylum cochinchinensis

(Lour.) Blume

หสคณMicromelum minutum

(G.Forst.) Wight & Arn.

พะยงDalbergia cochinchinensis

Pierre

มะหวดLepisanthes rubiginosa

(Roxb.) Leenh.

เงยงดกCanthium berberidifolium

Geddes

พลองเหมอดMemecylon edule Roxb.

พชทเกบรวบรวม



ปาดบานPolypedates leucomystax

(Gravenhorst) 1829

นกเคาโมง หรอนกเคาแมวGlaucidium cuculoides

(Vigors) 1831

งกนทากเกลดสนPareas carinatus

(Boie) 1828

คางคาวบวฟนรRousettus leschenaultii

ชะนมอขาวHylobates lar

(Linnaeus) 1771

ปลาชะโดChanna micropeltes

(Cuvier, 1831)

สตวทเกบรวบรวม

เหดขมนใหญCantharellus cibarius

Fr.

เหดขอนแดงรใหญPycnoporus cinnabarinus

(Jacq.) Fr.

เหดระโงกขาว Amanita princeps Corner & Bas.

เหดกรวยแกวTrogia infundibuliformis

Berk. & Br.

จลนทรยทเกบรวบรวม

มดหนามหบทองงามPolyrhachis proxima

Roger, 1863

ปลวกMacrotermes gilvus

(Hagen) 1858

ผเสอจรวดThyas coronata

(Fabricus)

ผเสอหางตมจดชมพPachliopta aristolochiae

(Fabricius)

เพลยกระโดดดาCallittix versicolor (F.)

มวนนกกลามถวAnoplocnemis phasianus

(F) 1781

แมลงทเกบรวบรวม


สถานภาพการดาเนนงานขณะนการดาเนนการอยในขนตอนของการนาเขา

ขอมล ในอนาคตการทาขอมลใหเปนปจจบนตองเรมตงแตเจาหนาทสวนกลาง คอ เจาหนาทของกรมปาไม และเจาหนาทในพนท หรอเจาหนาทในสวนภมภาค รวมทงอาสาชาวบาน ซงขอมลแตละพนทตองมอยในพนทดาเนนการดวย เพอใหสามารถแกไขหรอปรบปรงขอมลไดเมอมการพบขอมลใหม และขอมลทนามาแสดงตองสามารถอางองแหลงทมาของขอมลได และตองมการตรวจสอบความถกตองของขอมลจากผเชยวชาญจากสวนราชการ สถาบนการศกษา และผเชยวชาญททางานกบกรมปาไม ซงสามารถเขาสระบบเพอการแกไขขอมลได

เวบไซตเผยแพรความรขณะนกรมปาไมไดเปดตวเวบไซต http://

biodiversity.forest.go.th เผยแพรระบบจดการฐานความรดานความหลากหลายทางชวภาพ เหตผลทไมใชคาวาฐานขอมล เพราะกรมปาไมนาขอมลทเปนองคความรนามาแสดงในเวบไซต ขอมลในเวบไซตขณะนไมใชฐานขอมลจรง เนองจากฐานขอมลในป พ.ศ. 2552 กาลงอยในขนตอนการวเคราะหขอมล ในเวบไซตหนาแรกมขอมลพช สตว แมลง เหดรา ไลเคน พนทปา และสถตของผเขาชมเวบไซต

สาขาประเพณพธกรรม สาขาเทคโนโลยพนบาน

ภมปญญาทองถน

เวบไซต http://biodiversity.forest.go.th

โดยมขอมลตางๆ ทนาสนใจ เชน ขอมลเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพ ขอมลปราชญชาวบานคอเรองภมปญญาชาวบาน ขาวประกาศ และบทความ เปนตน เวบไซตยงไดทาลงคใหผเขาชมสามารถทราบถงความเปนมาของการจดทาระบบจดการฐานความรดานความหลากหลายทางชวภาพ รวมทงขอมลทนามาจากเวบไซตอนๆ ทนาสนใจ เชน การพบแหลงเสอปลาในเขตพนทชมนาเขาสามรอยยอด เปนตน สวนหนาเวบไซตไดแสดงสถตการเขามาอานหรอการเยยมชม เมอคลกเรองในหวขอขาวประกาศจะแสดงหนากบหนงสอพมพฉบบยอ นอกจากน ยงมบทความลกษณะเปนเกรดความรเพอใหทกคนสามารถรบรไดโดยเฉพาะนกเรยน เชน มารจกแมลงกนเถอะ เปนตน มระบบสมาชกโดยมการ login มแบบฟอรม และสามารถบอกจานวนผออนไลนได หากเปนผเขาชมทไมใชสมาชก (guest) จะดไดเฉพาะขอมลเบองตนเทานน การเขาดขอมลในเชงลกจะมการแบงระดบ คอ ผทเขามากรอกขอมล ผทเขามาแกไขขอมล และผทเขามาดขอมลในระดบขอมลทมการบนทกหรอนาเขา เชน ขอมลพช เมอคลกชอพชจะปรากฏชอทองถน ชอวทยาศาสตร ลกษณะอนกรมวธาน ใบ ตน ดอก การขยายพนธ และการใชประโยชน เปนตน ในบางพนทอาจมการบนทกเพมเตม แตทงนตองมการระบวาขอมลมาจากแหลงใด

ขอมลทไดจากการสารวจของกรมปาไมทแสดงอยเปนขอมลทไดจากพนทจรง ขอมลการใชประโยชนเปนการใชประโยชนในพนทนน ในสวนขอมลสตวมลกษณะคลายกน มบญชภาพถายทมขอมลเพมเขามาตลอดเวลา ถาหากตองการดขอมลของแมลงสามารถใหแสดงรายการแมลง อยางไรกตาม การทางานของระบบยงตองมการปรบปรง เพราะยงพบขอบกพรองอยหลายจด คาดวาจะสมบรณในปลายป พ.ศ. 2554



แนะนาเวบไซตกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารสญลกษณทปรากฏอยบนเวบไซตของสานกงาน

ความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม เปนสญลกษณทยอมาจาก forest biodiversity division สานกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไมไดทาการเกบรวบรวมฐานขอมลทเปนความรภมปญญาทองถนในเรองการใชประโยชน ซงเปนการดาเนนการตามทสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สผ.) ในฐานะหนวยประสานงานกลางระดบชาตของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพใหทกหนวยงานทมการดาเนนงานตามอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ จดทากลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพ กรมปาไมจงไดจดทาเวบไซตกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพกรมปาไม ซงแสดงหวขอทเกยวของกบอนสญญาฯ เพอสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สามารถนาขอมลเหลานไปรวบรวมจดทาเปนรายงานแหงชาตเสนอสานกเลขาธการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพได

เวบไซตกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารฯ กรมปาไม http://chm.forest.go.th

มอะไรในกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลาย

ทางชวภาพของกรมปาไม มการนาเสนอขาวการประชม การพบชนดพนธใหม นโยบายปาไม ยทธศาสตร คณะกรรมการ กฎหมายปาไม อนสญญา พนทปาไม ภมปญญาดานปาไม โดยหวขอภมปญญาแสดงขอมล เชน ภมปญญากบการอนรกษ ไดแก ดอนปตา ซงเปนพนทเพอการ

อนรกษโดยชมชน เปนตน การนาเสนอมการจดแสดงเปนหมวดหมและมเรองเลาประกอบ เชน สมนไพรพนบาน เปนตน หนงสอเรองเลาในพนททรวบรวมไวเมอป พ.ศ. 2552 และในป พ.ศ. 2553 ไดเพมเตมเรองเลาทไดรวบรวมและนาเขาในเวบไซต หวขอขาวกจกรรมรวบรวมเรองเลาตางๆ เชน ชมนกเปดทปาดงป ซงไดระบหวขอ ฉบบท เดอน พนท และจงหวด โดยเปนเรองเลาของประสบการณการทางานในพนท ซงแตละพนทมองคความรทแตกตางกน เปนตน ในเวบไซตยงแสดงรายงานกจกรรมของสานกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไมดวย เวบไซตกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพของกรมปาไมนาเสนอขอมลทงภาษาองกฤษและภาษาไทย ซงสามารถเขาชมขอมลกจกรรมตางๆ ได

ในสวนของกจกรรมไดรวบรวมขาวกจกรรมใหมและเกาสามารถดเนอหาขาวได เชน การเขาคายธรรมะและอบรมเยาวชนทจงหวดลพบร การใหความรกบเดกนกเรยนในพนทของเจาหนาทกรมปาไม โครงการและการรายงานผล รายงานประจาป เปนตน ซงสามารถดาวนโหลดได รวมทงเอกสารเผยแพรทสามารถดาวนโหลดไดเชนกน

ในสวนของการแสดงภาษาองกฤษประกอบดวยบทความเรองเลาจากพนทซงแปลจากภาษาไทยรวมถงขอมลทไดมการรวบรวมเพอนาไปใชในการประชมสมชชาภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ สมยท 10 ทงน หากมผสนบสนนอาจทาการจดพมพเผยแพรเนองจากเปนเรองราวทางวชาการ

การดาเนนการดานอนเพอการสงเสรมการจดแสดงนทรรศการทเกยวกบตนมะแงในพนท

ปาสนวดจนทร ซงกรมปาไมกาลงศกษาเพอทาการฟนฟและขยายพนธตอไป นอกจากน ยงมการอบรมใหความรกบหนวยงานตางๆ โดยเฉพาะการแบงปนขอมลใหกบกระทรวงศกษาธการ เชน การอบรม เรอง ความหลากหลายทางชวภาพ การสารวจความหลากหลายทางชวภาพใหกบครในสวนภมภาค และครการศกษานอกโรงเรยน ณ จงหวดอบลราชธาน และจงหวดลาปาง การอบรมใหกบเดกและเยาวชน ณ ศนยการเรยนรวทยาศาสตรเพอการศกษา (ทองฟาจาลอง) กรงเทพมหานคร เปนตน


นอกจากเวบไซตในการเผยแพรขอมลแลว ยงมสอสงพมพซงในปจจบนมจานวน 12 เรอง หากสนใจสามารถตดตอขอรบไดทสานกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม กรมปาไม อาคารสรสวด ชน 6 หรอเขาชมขอมลจากเวบไซต

เอกสารสงพมพทอยระหวางการดาเนนการ ไดแก เรองเราอยบนผนปาเดยวกน เปนการรวบรวมการสารวจพนธพช แมลง และภมปญญาทองถน ซงเปนขอมลหรอฐานขอมลทเปนความกาวหนาในปจจบนของกรมปาไมทกาลงดาเนนการอย กลมเปาหมาย คอ ประชาชนทวไป หนวยงานภาครฐ เอกชน และนกศกษา โดยทเนนมาก คอ เครอขายชมชนทตองการใหมการแลกเปลยนเรยนรรวมกน

ความคาดหวงของกรมปาไม คอ ดาเนนการเรองความหลากหลายทางชวภาพเพอการใชประโยชนของกลมผใชขอมล นกวจย หรอแมแตเยาวชนทนาขอมลไปตอยอด หากมการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพเพยงอยางเดยวแลวไมนามาใชใหเกดประโยชน ความหลากหลายทางชวภาพนนอาจตองสญหายไป การใชประโยชนจงหมายถงการสบพนธของชนดพนธตางๆ การเพาะเลยง และตองทาใหชมชนเหนความสาคญและอนรกษภมปญญาทองถน อกประการหนงทมความสาคญ คอ การรวบรวมภมปญญาทองถนของแตละชมชนมาเกบไวในฐานขอมลซงจะเปนสงทดมาก

การจดนทรรศการ การอบรมใหความรกบหนวยงานตางๆ

เอกสารสงพมพ

การศกษาวจยชวยยบยงการสญหายของชนดพนธ

สานกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม กรมปาไม ไดทาการศกษาวจยทางดานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม และยบยงการสญหายของชนดพนธ รวมทงชนดพนธทสญหายไปแลว โดยดาเนนการในพนทชมชนวดปาเกด ตาบลทรงคนอง อาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ เมอปลายป พ.ศ. 2541 พนทแหงนมลกษณะพเศษ คอ เปนพนทระบบนเวศแบบสามนา ประกอบดวย ระบบนเวศนาจด นาเคม และนากรอย โดยทวไปปรากฏอยบรเวณพนทปากแมนา เกดจากนาจดไหลหลากลงมาบรรจบกบการขนลงของนาเคมเกดเปนระบบนเวศนากรอย การเกดปรากฏการณดงกลาวทาใหพนทมความหลากหลายและอดมสมบรณมาก แตเดมพนทแหงนเปนพนทสวน ตอมามโรงงานอตสาหกรรมขยบขยายเขาสจงหวดสมทรปราการ คนรนหนมสาวจงประกอบอาชพรบจางในโรงงานเปนสวนมาก ทาใหมการเปลยนแปลงพนทเปนอาคารบานเรอน บางพนทถกปลอยทงวางไว จนกระทงมการจดตงปาชมชนขนเมอป พ.ศ. 2550

คนในชมชนไดเลาประวตของปาชมชนใหทราบวา ชมชนตาบลทรงคนองเปนพนทอนรกษใหเปนพนทสเขยว ระบบนเวศธรรมชาตของสงแวดลอมดงเดมเปนสงแวดลอมธรรมชาต เนอททงหมด 55 ไร มการแบงวตถประสงคการใชงานอยางชดเจน เชน ทดนจานวน 18 ไร เปนแหลงศกษาระบบนเวศแบบสามนา พชทพบ คอ พชทฟนฟตามธรรมชาต เดมชมชนมชอวาชมชนวดปาเกด แตปจจบนตนเกดไดสญหายไปซงกาลงดาเนนการฟนฟปาเกด และประมาณกวาหนงไร เปนแปลงพชสมนไพรในทองถน โดยรวบรวมพชสมนไพรทองถนไวไมนอยกวา 60 ชนด เปนตน

พนทสาคญอกแปลงเปนแปลงนวเกษตร จานวน 24 ไร ซงไดรบการสนบสนนจากภาคเอกชนหลายบรษททาการฟนฟปาโดยการปลกตนไม นอกจากการไดพนท



สเขยวแลวยงไดเปนแหลงอาหารใหแกชมชนดวย พนทจานวน 4 ไรเปนแปลงลาพ เพราะตองการทาใหเปนแหลงทอยของหงหอยบก การดาเนนการในปจจบนนอกจากการฟนฟธรรมชาตและการปลกพนธไมเพมเตมแลว ไดทาเปนแหลงเรยนรโดยทกวนเสารระหวางเวลา 9.00-12.00 น. มการรวบรวมเดกและเยาวชนในชมชนมาเรยนรเรองระบบนเวศ เรองธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชน โดยการใชสอศลปะ โดยการเปดโรงเรยนสอนศลปะถายทอดภมปญญาทองถน รวมทงการละเลนพนบาน

การรกษาทรพยากรใหคงอยเปนมรดกตกทอดใหรนหลง

ป พ.ศ. 2530 พชและสตวในพนทปาชมชนวดปาเกดมจานวนไมนอยกวา 60 ชนด แตจานวนชนดพนธไดลดลงอยางตอเนอง ทงชนดพชและสตว ในปจจบนมพชทไดสญหายไปแลวจานวน 4 ชนด สวนสตวสญหายไปประมาณ 13 ชนด ตนไมดงเดมทยงคงพบไดในปจจบน ไดแก ตนจาก และตนปรง ในอดตพนทดงเดมของ

ปาชมชนทรงคนองมพนทปาโกงกางเปนจานวนมาก แตในปจจบนมจานวนนอย

นอกจากน ในบรเวณปาชมชนแหงนยงสามารถพบสมนไพรทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน ฟาทะลายโจร เปนตน ซงเปนสมนไพรทใชกนอยางกวางขวาง นยมใชเปนสมนไพรรกษาโรคทางเดนหายใจ ใชเปนยาแกโรคบด และแกทองรวง ใบใชแกพษงและแมลงกดตอย โดยนาใบสดมาบดและพอกทาแผล นอกจากนน ใบสดยงชวยรกษาโรคเบาหวาน สตวทอาศยอยในพนทสวนใหญกนสตวนาเปนอาหาร เมอไมมสตวนาสตวเหลานจงตองอพยพไปยงพนทอนทมอาหารในการดารงชวต การรกษาทรพยากรพชและสตวใหคงอยเปนการรกษาเพอเปนมรดกตกทอดใหแกเยาวชนรนหลง นอกจากน ยงเปนคณคาทางแหลงทองเทยวทเรยกวา ปาในเมอง ใหแกคนกรงเทพฯ และพนทใกลเคยง ทงน ตองขอขอบคณชมชนวดปาเกดและผใหความรวมมอทกทาน


วตถประสงคการจดทาขอมลพระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญา

การแพทยแผนไทย พ.ศ. 2542 มาตรา 12 กาหนดใหกรมพฒนาการแพทย

แผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข มอานาจหนาทดาเนนการตางๆ เกยวกบการคมครองและสงเสรมการศกษาอบรม การศกษาวจยและพฒนาภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร และรบผดชอบในงานธรการและงานวชาการของคณะกรรมการคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย

มาตรา 13 ใหกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก เปนนายทะเบยนกลาง และใหนายแพทยสาธารณสขจงหวดเปนนายทะเบยนจงหวด

มาตรา 15 ใหกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก มหนาทรวบรวมขอมลภมปญญา การแพทยแผนไทยเกยวกบตารบยาแผนไทยและตาราการแพทยแผนไทยทวราชอาณาจกร เพอจดทาทะเบยน

กลไกการดาเนนงานคณะกรรมการคมครองและสงเสรมภมปญญาการ

แพทยแผนไทย แตงตงคณะอนกรรมการชดตางๆ ดงน คณะอนกรรมการคมครองตารบยาแผนไทย

และตาราการแพทยแผนไทย คณะอนกรรมการคมครองสมนไพร

คณะอนกรรมการอนรกษสมนไพรและถนกาเนด

คณะอนกรรมการพทกษสทธในภมปญญาการแพทยแผนไทย

คณะอนกรรมการพฒนากฎหมายการแพทยแผนไทย

คณะอนกรรมการจดทาตาราอางองยาสมนไพรไทย

คณะอนกรรมการวชาการและคณะอนกรรมการจดทาพจนานกรมศพทการแพทยแผนไทย

คณะอนกรรมการสงเสรมและพฒนาการใชประโยชนจากภมปญญาการแพทยแผนไทย

คณะอนกรรมการพฒนาการแพทยพนบาน

การจดทาทะเบยนระบเบองตนอย 3 ประเดน ไดแก

แหลงทมาของภมปญญาการแพทยแผนไทย เจาของภมปญญาการแพทยแผนไทย รายละเอยดของภมปญญาการแพทยแผนไทย

แนวคดและความสมพนธของปจจยเกยวของ

แนวคดและความสมพนธของปจจยทเกยวของกบการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพของ

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอ

ธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา และภมปญญาทองถนนางเสาวณย กลสมบรณ

กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกกระทรวงสาธารณสข



แผนภาพแสดงแนวคดและความสมพนธของปจจยทเกยวของกบการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพ

การอนรกษ คมครอง และพฒนากบหลายหนวยงาน ซงสะทอนใหเหนวาความหลากหลายทางชวภาพมความเกยวของกนทงระบบ ตงแตภมปญญาทองถน ซงความรเหลานมอยในตวบคคล ตารบ ตารา การบนทกซงอาจไมไดถกจดไวอยางเปนระบบ ระเบยบ รวมทงหตถการตางๆ ตารายา ตารบยา ระบบนเวศของปา ความหลากหลาย แมแตวถชวต วฒนธรรม กมความแตกตางทางชาตพนธ และประเพณ สาหรบหนวยงานทมบทบาททางดานวชาการ สามารถพฒนา สงเสรมการใชทตอยอดในระดบทสงขน แตในสวนของกระทรวงสาธารณสข บทบาทหลกคอ ระบบบรการสขภาพ ความหลากหลายทางชวภาพถอวาเปนงานเดนของประเทศไทย ทกหนวยงานตองสามารถทางานรวมกนได และนาไปสการสรางฐานเศรษฐกจจากทรพยากรชวภาพทงในระดบทองถนและระดบชาต ความตกลงกบนานาชาตทงในเรองการคาและทางวชาการตางๆ เปนสงทผเกยวของ หนวยงานวชาการตองระมดระวงอยางยงเพอคมครองภมปญญาของไทย

ประเภทขอมลซงรวมอยในฐานขอมลของกรมพฒนาการแพทย

แผนไทย ประกอบดวยหมอพนบาน 50,000 คนผประกอบโรคศลปะ 3,140 คนผปลก แปรรป 2,231 คนผผลต จาหนาย 1,492 คนองคกรเอกชน 464 คนนกวชาการ 1,479 คน

ตารายาของประเทศไทยสาหรบตารายาของประเทศไทย ภาคเหนอเรยกวา

ปปสา ในภาคตะวนออกเฉยงเหนออยในรปของสมดขอย ภาคใตเปนหนงสอชด ตาราทอยในระบบทะเบยนขณะนม 2,831 เลม ซงอยในภาษาทองถน ทงชอพช ชอโรค ซงเปนปญหาสาหรบกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ทจะตองพฒนาเพอใชประโยชนตอไป สาหรบตารบยามประมาณ 2,170 ตารบ ซงตาราและตารบมจานวนตางกน เนองจากหมอยงไมเปดเผยตารบยา ขณะนการเขาถงขอมลอยในระดบตา กระทรวงสาธารณสขไมสามารถเปดเผยขอมลวาตารบยาของหมอทรกษาแตละโรคได เพราะถอวาเปนความลบ

ชนดพชสมนไพรการอนรกษพชสมนไพรเฉพาะถน ยงไมไดจด

เกบขอมลในระบบอเลกทรอนกส การดาเนนงานอยในระหวางการสงเสรมการสารวจสมนไพรในพนท 26 จงหวด ซงทงหมดเปนวนอทยาน โดยมสมนไพรทซากนกวา 300 ชนด สมนไพรทหมอพนบานใชทนาสนใจ คอ สมนไพรหายาก และสมนไพรทจาเปนในตารบยา

รปแบบของการจดเกบขอมล ทกจงหวดจดเกบในระบบอเลกทรอนกส

โดยมกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกเปนนายทะเบยนกลาง

จดเกบในระบบอเลกทรอนกส โดยกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกเผยแพรทางเวบไซต www.dtam.moph.go.th และสานกคมครองภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพรเผยแพรทางเวบไซต http://ptmk.dtam.moph.go.th


การใชประโยชนของขอมล เพอสรางระบบการค มครองภมปญญา

การแพทยแผนไทย เพอใชในการวางแผนการพฒนาทงระบบ

เชน สวนของการศกษาสมนไพรทงหมดอยในพนทของการอนรกษ พบวามเหลอจานวนนอย ประเทศไทยตองนาเขาพชสมนไพรจานวนมากจากตางประเทศ ดงนน กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก รวมทงหนวยงานทเกยวของ จะตองรวมมอกนสรางศนยวตถดบสมนไพรของประเทศไทยโดยใชทนจากแหลงทน เชน นโยบายเกยวของกบอทยานแหงชาต อาจตองปรบวาจะประยกตพรรณพชสมนไพรเหลานใหกบชมชนไดอยางไร หลายพนทเปนพชสมนไพรเฉพาะถน และเปนสมนไพรทมคณภาพ ซงเปนวตถดบทมคณภาพ และไมตองนาเขาจากตางประเทศ

เพอเชอมโยงเครอขาย วางแผนการพฒนาทงดานเศรษฐกจ และสงคมในระดบชาต โดยกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก มบทบาทหลกเกยวกบสมนไพรในการดแลสขภาพ รวมทงเชอมโยงกบกรมวทยาศาสตรการแพทยหรอองคการเภสชกรรมในการพฒนายาชนดใหม จากตารบยาของกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก เชน ยาจานวนมากของภมปญญาชาวบาน ซงเปนยาสาหรบผสงอาย โจทยสงคมไทยตองเรมวเคราะห และเตรยมพรอมรองรบการดแลสงคมผสงอาย เนองจากยาสาหรบผสงอายมคาใชจายสง ตองนาเขาจากตางประเทศ ซงตองรวมมอกนหลายหนวยงานในการแกไขปญหาดงกลาว

ขอมลทงหมดทไดนาเสนออยในระหวางการสารวจและการจดระบบในเรองเกยวกบสมนไพร กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ไดประสานความรวมมอกบศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต อยระหวางการดาเนนงานการพฒนาฐานขอมล รวมถงการจดระบบการคมครองภมปญญาไทย



กรมปศสตว ไดดาเนนการจดทาเวบไซตกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพของกรมปศสตว เพอเผยแพรขอมลขาวสารทเกยวของ ขอมลสวนใหญทนาเสนอเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพดานการเกษตร การเกษตรมความเกยวของกบความรตามขนบธรรมเนยมประเพณและภมปญญาอยางมาก ในทางปศสตวการไดผลผลต ทงดานอาหาร หรอการบรหารจดการ ลวนมความเกยวของกบขนบธรรมเนยมประเพณดวยเสมอ พฒนาการของมนษยมความเกยวของกบสตว ทรพยากรพนธกรรมสตวพฒนาควบคกบการตงถนฐาน การสรางชมชน ซงเปนสวนหนงของวฒนธรรมประเพณ เชน การใชพนธสตว พนธพช หรอทรพยากรชวภาพอนๆ ชวยในการบรหารจดการ เชน กระบอ มความสมพนธกบทงนา และพนธขาว ทงสามสงนมขนบธรรมเนยมในการจดการเชอมโยงกน เปนตน

การจดกลมภมปญญาการจดกลมของภมปญญา กรมปศสตวจาแนกขอมล

ตามสาขาวชาดานการเกษตร เชน การปรบปรงพนธสตว อาหารสตว สขภาพสตว การจดการสงแวดลอมในฟารมปศสตวหรอในพนทเลยง การจดการในพนทชมชน พนทสาธารณะทเปนแปลงหญา พนทสาธารณะทเปนปาชมชน เปนตน การปลอยสตวเลยงเคลอนยายไปตามฤดกาล และความเหมาะสม และความอดมสมบรณของพนท ซงการเคลอนยายถนฐานของสตวรวมกบคนตองมการจดการ

พนท เชน พนทปาไม พนทกนชน และพนทการเกษตร เปนตน รวมทงตองมการบรหารจดการทรพยากรนา ดน และอากาศ ทเหมาะสม กรมปศสตวใหความสาคญกบทรพยากรในแตละพนท ดานการเกษตรการนาทรพยากรมาสรางเปนผลตภณฑ พนธสตวบางชนดใชประกอบพธกรรมดานความเชอ เชน เปนเครองเซนไหว เปนตน ความเชอมความเชอมโยงกบฤดกาล และภมอากาศ จากการวจยของมหาวทยาลยมหาสารคาม พบวา การจดการดานทรพยากรมความเชอมโยงกบสภาพภมอากาศ

กลไกการเผยแพรขอมลขาวสารของกรมปศสตว

กลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพของกรมปศสตว นาเสนอขอมลทวไปเกยวกบกรมปศสตว ความหลากหลายของสายพนธ เอกสารสงพมพ และขาวสารตางๆ นอกจากน ยงไดนาเสนอขอมลความหลากหลายทางชวภาพซงจดแบงกลมตามอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ แบงเปน 2 หวขอหลก คอ โปรแกรมงานในประเดนหวขอสาระสาคญ (thematic programmes) และประเดนทเกยวของกบหลายเรอง (cross-cutting issues) ภมปญญาเปนการประมวลและใชความหลากหลายทมอยอยางเชอมโยงกนเพอใชประโยชน เชน ประเดนทเกยวของกบหลายเรองเกยวกบการเขาถงและแบงปนผลประโยชน การประมวลความเปนเจาของภมปญญา ทรพยากรพนธกรรมสตว

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยม

ประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา และภมปญญาทองถน

ดร.วนดา กาเนดเพชรกรมปศสตว


พนธกรรมพช และพนธกรรมจลนทรย เปนตน หากมสวนใดของภมปญญาเกยวของ ควรสรางความเชอมโยงกบหนวยงานหรอองคกรทเกยวของ กจกรรมตางๆ ของกรมปศสตวทมการนาภมปญญามาประยกตใช เชน โครงการเกษตรตามแนวเศรษฐกจพอเพยง เปนการทาเกษตรทอาศยธรรมชาต หรอการทาเกษตรอนทรย ซงเปนระบบหรอเปนกระบวนการทชดเจนและมตลาดรองรบ การใชสมนไพรในการดแลสขภาพสตว เปนสารเสรมในอาหารสตว สมนไพรหรอพชอาหารบางชนดเปนวตถดบอาหาร เปนตน กระบวนการของกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพชวยเชอมโยงงานหรอกจกรรมทมอย ซงตองคดกรองหรอสงเคราะหในบางเรอง เพอตอบวา อยางไรคอภมปญญา อะไรคอทรพยากร และมการดแลบรหารจดการอยางไร

การดาเนนการรวบรวมขอมลหากกลาวถงสายพนธแมวไทย ขอมลจากสมดขอย

พบวา แมวไทยมจานวน 17 ชนด เชน สสวาด ขาวมณ และโกนจา เปนตน ซงกรมปศสตวไดจดประชมเรอง การพฒนาสตวเลยงไทย เมอวนท 19-20 สงหาคม พ.ศ. 2553 ณ โรงแรมวนเซอร กรงเทพมหานคร เพอหาขอยตเกยวกบจานวนสายพนธแมวไทยในปจจบน ผรบางทานกลาววาเหลอเพยง 5 ชนด ซงไดแก ชนดพนธใด สามารถจาแนกชนดไดหรอไม และถอเปนการสญเสยความหลากหลายของพนธแมวไทยหรอไม เรองดงกลาวเปนตวอยางหนงของกระบวนการไดมาของคาวาภมปญญา หรอขอมลความรเกยวกบขนบธรรมเนยมประเพณทมความเชอมโยงกน

เปาหมายสาคญการดาเนนงานของกรมปศสตวในปจจบน คอ การ

จาแนกชนดพนธแมวไทย สนขไทย นกเขา และไกพนเมอง ซงกระบวนการทกรมปศสตวนามาใชนนไดจากภมปญญารวมกบขอมลทางวชาการ คอ มาตรฐานพนธสตว ซงทาใหทราบวาควรดแล และคมครองทรพยากรอยางไรในขอบเขตของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ กระบวนการหนง คอ การขนทะเบยนพนธสตว และการรบรองพนธสตว หากดาเนนการไดมากกวานนถอเปนการอนรกษทรพยากร ซงเปนเอกลกษณเฉพาะ และสามารถสรางมลคาไดในอนาคต กระบวนการดาเนนการของกรมปศสตวเรมจากการศกษาความรในขนบธรรมเนยมประเพณ นามาแปลเปนขอมลวชาการ และนามาประมวล สวนนจะเปนขอมลทเพมเตมในกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพในบรบทของภมปญญา ซงมความเชอมโยงกบหลายๆ เรอง ดงนน ในสวนของการใชประโยชนจากขอมล ซงทกหนวยงานทนาเสนอสามารถนามาเชอมโยงและใหขอมลไดวา ควรอนรกษแมวไทย กระบอไทย รวมถงควรอนรกษอาหารไทยทใชวตถดบทาจากเนอ นม ไข อยางไร ซงเปนเปาหมายสาคญในการจดทากลไกการเผยแพรขอมลขาวสารทสามารถสบคนขอมลขาวสารไดทวโลก

แมวสสวาด แมวขาวมณ แมวโกนจา

เวบไซตกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารฯ กรมปศสตว



การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพของสถาบนวจยสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทย มความสอดคลองกบพนธกจของกรมวทยาศาสตรการแพทย ซงเปนงานของกระทรวงสาธารณสข คอ ดาเนนการวจย และวเคราะหเกยวกบสมนไพร วตถประสงคของการจดทาขอมลสมนไพร เพอรวบรวมขอมลการใชประโยชนของสมนไพรจากภมปญญาไทย และจากการวจยสมนไพร และเพอเผยแพรองคความรใหเกดการนาไปใชประโยชนสาหรบผสนใจดานสมนไพร ดงนน กลมเปาหมาย ไดแก ประชาชนทนาไปใชในการดแลสขภาพเบองตน นกวจย นสต นกศกษา และเยาวชนทสนใจเพมเตมทางดานสมนไพร สามารถนาองคความรเหลานไปใชประโยชนได ซงแหลงทมาของขอมล ไดแก ตาราการแพทยแผนไทย ซงไดแก ประมวลสรรพคณยาไทยวาดวยพฤกษาชาต วตถธาต และสตววตถนานาชนด โรงเรยนแพทยแผนโบราณในประเทศไทย สานกวดพระเชตพนวมลมงคลารามราชวรวหาร ตาราแพทยศาสตรสงเคราะห ไมเทศเมองไทย สรรพคณยาเทศและยาไทย ตารายาแผนโบราณอนๆ เปนตน ผลการวจยสมนไพรเปนผลการวจยของสถาบนวจยสมนไพร และหนวยงานอนๆ ทงในและตางประเทศ และรวบรวมจากเอกสารทางวชาการสมนไพรอนๆ

การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพทมการใชประโยชนของสมนไพร

นางสาวสธดา ไชยราชกรมวทยาศาสตรการแพทย

รปแบบของการจดเกบขอมลสวนใหญดาเนนการจดทาในลกษณะของฐาน

ขอมล ขณะนมเปนจานวนมาก สามารถเขาไปสบคนไดโดยเผยแพรในเวบไซตของกรมวทยาศาสตรการแพทย ซงสนบสนนการจดทาฐานขอมลตางๆ หลายดาน เชน ยา เครองสาอาง วตถเสพตดหรอเชอโรค และไวรสตางๆ เปนตน ซงเปนของศนยขอมลสมนไพร การจดทาใชภาษา ASP ฐานขอมลทนาเสนอในวนน ประกอบดวย ฐานขอมลสมนไพรในชวตประจาวน ฐานขอมลพชพษ ฐานขอมลงานวจยสถาบนวจยสมนไพร และฐานขอมลผลงานวจยดานพษวทยา

รปแบบของการจดเกบฐานขอมลสมนไพรในชวตประจาวน ประกอบดวยรายละเอยดเกยวกบสมนไพร จานวน 60 ชนด ทใชดแลสขภาพเบองตนตามสรรพคณสมนไพร และปลอดภย สามารถนาไปใชไดเองแบบงายๆ นอกจากน ยงแนะนาผลตภณฑทวางจาหนายแลวในทองตลาด ในการจดเกบขอมลดานอนกรมวธานบนทกขอมลชอภาษาไทย ภาษาองกฤษ ชอทองถน ชอวทยาศาสตร วงศ ลกษณะพช การเลอกสวนใดของสมนไพรมาใชประโยชน วธใช รวมทงมรปสมนไพรประกอบ


รปแบบของการจดเกบฐานขอมลพชพษ เปนการเกบรวบรวมรายละเอยดเกยวกบพชมพษ จานวน 245 ชนด เพอใหความรแกประชาชนระมดระวงอนตรายทอาจเกดขน เนองจากสวนใหญพชทมพษจะสวยงาม ปลกเปนไมประดบ บางชนดอยในสถานศกษา เยาวชนเกบมารบประทานโดยรเทาไมถงการณ ฐานขอมลประกอบดวยขอมลดานอนกรมวธานของพช ชอพชภาษาไทย ภาษาองกฤษ ลกษณะพช สวนทเปนพษ สารพษทพบ หากไดรบพษแลวจะมอาการอยางไร จะรกษาเบองตนอยางไร และขอมลวธการทดสอบความเปนพษดวย สาหรบการสบคน สามารถทาไดงาย

รปแบบของการจดเกบฐานขอมลงานวจยสมนไพร มงานวจยสมนไพร 356 รายการ ประกอบดวยรายละเอยดของชอเรอง ชอผวจย ปทพมพ ชอวารสาร keyword ในแตละหวขอนนๆ

ขนตอนการพฒนายาจากสมนไพร ในฐานขอมลของงานวจยสมนไพรนนประกอบดวยองคความรหลายดาน ทงดานพฤกษศาสตร เภสชเคม เภสชวทยา พฒนาสตรตารบถงการทดลองทางคลนค เพอใหไดผลตภณฑยาจากสมนไพร โดยขนตนทาการคดเลอกและจดอนดบสมนไพร ซงตองใชภมปญญาทองถน นามาพจารณาและพสจนวาใชไดจรงหรอไม และเขาสขนตอนการเตรยมวตถดบ ซงตองเปนชดเดยวกน เตรยมสารสกดเพอศกษาทางเคมเบองตน และนามาทดสอบฤทธ หากไมพบฤทธทนาสนใจจะยตการทดลอง หากตรวจพบฤทธทนาสนใจจะดาเนนการศกษาวจยทางเคม แยกสวน/สารออกฤทธ จดทาขอกาหนดคณภาพมาตรฐาน และทดสอบความปลอดภย หรอทดสอบพษควบคดวย หากพบความเปนพษจะยต หากตรวจพบวาปลอดภยนามาพฒนาเปนยา หรอผลตภณฑสมนไพรตอไป หลงจากนนประสานกบแพทย เพอพฒนาทางคลนคตอไป

สมนไพรหลายชนดของสถาบนวจยสมนไพร เชน แคปซลขมนชน ฟาทะลายโจร แคปซลสารสกดเถาวลยเปรยงใชสาหรบรกษาอาการปวดหลงสวนลาง รกษาขอเขาเสอม โดยไมมผลกระทบจากสเตอรอยด เปนตน

เมอสบคนขอมลแลวสามารถดาวนโหลดขอมลไดในรปแบบของไฟลเปน pdf

รปแบบของการจดเกบฐานขอมลดานพษวทยา งานวจยดานพษวทยาในประเทศไทยมอยจานวนนอย ซงทางสถาบนเปนอกหนวยงานทใหความสาคญและกาลงผลกดนใหงานวจยดานพษวทยาไดรบมาตรฐาน Good Laboratory Practice (GLP) สวนการจดเกบขอมลเปน

ลกษณะเดยวกบผลงานวจย สามารถดาวนโหลดขอมลไดในรปแบบของไฟลเปน pdf การใชสมนไพร หากใชตามแบบภมปญญาพนบาน เชน ขเหลก พนบานนามาตมรบประทานสามารถรกษาอาการนอนไมหลบ ซงพบวาเมอใชเปนเวลานานๆ คาเอนไซมในตบมคาเพมขน เปนตน แตสถาบนฯ ไดมการพฒนาเปนแคปซล โดยขามขนตอนการตม นาผงใบมาอบ และอดแคปซล ทางสถาบนฯ ไดมการใชขอมลเรองการทดสอบความปลอดภยกอนนาจาหนายในทองตลาด ซงพชทใชองคความรเรอง พษวทยามาใช ไดแก ขเหลก และบอระเพด ดงนน ตองระมดระวง และใหความสาคญในเรองของการนาสมนไพรมาใชตามแบบภมปญญาดงเดมดวย

การปรบปรงขอมล และตรวจสอบความถกตองของขอมล

หนวยงานมการปรบปรงขอมลทกเดอน และตรวจสอบความปลอดภยของขอมลและความเสถยรของระบบเปนประจาทกวน ความถกตองของขอมล แบงเปน 2 ประการ คอ

ความถกตองของการบนทกขอมล กาหนดใหผรบผดชอบตรวจสอบกบตนฉบบ

ความถกตองดานวชาการ เชน การตรวจสอบชอชนด พชสมนไพรเบองตน ใช “ชอพรรณไมแหงประเทศไทย” ของศาสตราจารยเตม สมตนนทน ในการอางอง และการสรปวเคราะหขอมลดานอนๆ ทบทวนโดยนกวชาการในสถาบนฯ

การนาไปใชประโยชน เผยแพรขอมลสมนไพรและผลงานวจยผานทาง

เวบไซต ไดแก ฐานขอมลทนาเสนอใหไดทราบดงกลาว ขอมลปจจบนหรอผลการวจยปจจบน ในรปแบบของบทความ รายงานการวจย บทสรปของสมนไพรชนดตางๆ ทงในฐานขอมลสมนไพรในชวตประจาวน พชพษ การทดสอบความปลอดภยของสมนไพร นอกจากน ยงมเอกสารวชาการทไดเผยแพรใหกบหนวยงานหรอผสนใจสามารถเขาถงได โดยตดตอไดทหองสมดสถาบนวจยสมนไพร



ปญหา อปสรรคของการจดทาฐานขอมล

ความเสถยรของระบบ การรกษาความปลอดภยของฐานขอมล บคลากรมจานวนจากด hardware/software

แนวทางการพฒนาฐานขอมลในอนาคต

จดทาฐานขอมลดานอนๆ เพมเตม ดานตวอยางพชทางเภสชเวช ศนยอางองทาง

เภสชเวท การหารอเพอการออกแบบการจดเกบใหสามารถเชอมโยงและนามาใชประโยชนไดกวางขวางมากขน

แหลงวตถดบสมนไพรทผานเกณฑคณภาพสมนไพร

ผลตภณฑสมนไพรทไดรบรางวลคณภาพสมนไพร

การประสานความรวมมอระหวางหนวยงาน โดยไดมความรวมมอกบสานกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพในการใชขอมลรวมกน


สานกนโยบายและยทธศาสตร สานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนหนวยงานทไดรเรมดาเนนโครงการสารวจรวบรวมขอมลความหลากหลายทางชวภาพระดบทองถนมาตงแตปงบประมาณ 2548 ถงป 2552 โดยมวตถประสงคหลกเพอสารวจความหลากหลายทางชวภาพของพชและสตวในพนทปาไมทสาคญของประเทศ รวมทงรวบรวมรายชอปราชญทองถนผสบทอดภมปญญาชาวบานอนทรงคณคาในพนทกลมปาทสาคญทวประเทศ โดยทผานมาสานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดมการดาเนนโครงการแลวจานวน 19 กลมปา 62 จงหวด 317 ตาบล

สานกนโยบายและยทธศาสตร สานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พยายามพฒนาตอยอดโครงการดงกลาว เพอใหเกดประโยชนตอสงคมและประชาชนใหมากทสด จงไดกาหนดแนวทางการตอยอดไว 2 แนวทาง ประกอบดวย การเผยแพรผานสอความรและสอโทรทศน และจดทาโครงการฝกอบรมและปฏบตใหกบเยาวชนในพนทใหรจกการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพในพนท โดยไดจดทาโครงการสรางเครอขายเยาวชนขนเปนครงแรก ณ อทยานแหงชาตแกงกระจาน เมอวนท 10-12 มนาคม พ.ศ. 2553 ซงรายละเอยดตางๆ จะนาเสนอในลาดบตอไป

วตถประสงคการดาเนนงานโครงการตอยอดผลการดาเนนงานโครงการสารวจ

รวบรวมขอมลความหลากหลายทางชวภาพระดบทองถนมงเนนเพอเผยแพรความรและขอมลตางๆ สประชาชนและสงคมโดยรวม จงไดจดทาโครงการเยาวชนนกสารวจความหลากหลายทางชวภาพขน โดยมวตถประสงค

เพอสรางกระบวนการเรยนรรวมกนระหวางชมชนทองถน สถาบนการศกษา และหนวยงานของรฐ

เพอจดทาฐานขอมลและภมปญญาความหลากหลายทางชวภาพระดบทองถน และพฒนาเครอขายเชอมโยงระหวางทองถน จงหวด และสวนกลางอยางเปนระบบ

เพอเสรมสรางศกยภาพของชมชนทองถนในการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ โดยสอดคลองกบวถชวตทองถนและปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

แนวทางการดาเนนงานสานกนโยบายและยทธศาสตร สานกงานปลด

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดกาหนดแนวทางการดาเนนงาน ดงน

จดทาโครงการสรางเครอขายเยาวชนเพอการสารวจความหลากหลายทางชวภาพระดบทองถน ณ อทยานแหงชาตแกงกระจาน เมอวนท 10–12 มนาคม พ.ศ. 2553 โดยโครงการดงกลาวกอใหเกดการแลกเปลยน



นายพระพฒน ชกาเหนดสานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม



เรยนรระหวางกลมนกศกษาระดบอดมศกษาผมความรพนฐานทางชววทยาและสงแวดลอมเปนผถายทอดความรเชงวชาการ และกลมเยาวชนผรจกพนทและคลกคลอยกบพนทเปนผถายทอดประสบการณตางๆ ในพนท โดยผลจากการดาเนนงานทผานมาถอวาประสบความสาเรจเปนทนาพอใจ เนองจากเยาวชนในพนทไดเรยนรถงหลกการสารวจความหลากหลายทางชวภาพในเชงวชาการ อกทงไดทราบถงความสาคญของความหลากหลายทางชวภาพในทองถนของตนเอง และกลมนกศกษาระดบอดมศกษาไดรบประสบการณในการสารวจความหลากหลายทางชวภาพในพนทจรง และไดฝกหดการถายทอดความรจากตาราสกลมเยาวชน เปรยบเสมอน “พสอนนอง” และยงเกดการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนอกดวย

การจดทาสอโทรทศนรายการปราชญเดนดน ออกอากาศในชวงเดอนมนาคม พ.ศ. 2553 โดยนาเสนอบทสมภาษณกานนยงยทธ กระจางโลก บานครวง อาเภอบางสกา จงหวดนครศรธรรมราช เกยวกบแนวความคดดานความหลากหลายทางชวภาพ โดยมบทสมภาษณตอนหนงกลาววา “ความหลากหลายทางชวภาพ คอ ความสมดลทางธรรมชาตซงมพนธพช พนธสตวตางๆ จลนทรยทางชววทยา ซงผมมองถงความหลากหลาย ความอดมสมบรณ ความหมาย คอ ความอดมสมบรณของทรพยากรทมอย สาหรบโครงการสารวจความหลากหลายทางชวภาพของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมกบมหาวทยาลยสงขลานครนทร ทางานวจยเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพ เปนเรองทเปนประโยชน เนองจากชมชนไดทาเรองนมาแลวเพราะเปนเรองทใกลตวเกยวกบการศกษาวถชวตดานตางๆ นา สตวนา

การอนรกษทรพยากรธรรมชาตตางๆ ทางชมชนไดทาการสารวจดานนอยแลว แตหากมหนวยงานทเกยวของกบดานทรพยากรธรรมชาตหรอสถาบนการศกษาเขามาจะเปนประโยชนมากยงขน ทางชมชนจงเขามามสวนรวมในการทาการศกษาดานความหลากหลายทางชวภาพของชมชน เมอผลงานวจยออกมาแลวสงผลตอชาวบาน ทงน เนองจากในชมชนมศนยเรยนรแตจะขาดขอมลดานความหลากหลายทางชวภาพ เมอมงานวจยทาใหทราบขอมลมากขน จงไดกาหนดแผนการในการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายในอนาคตตอไป แตกระบวนการทตองยา คอ ตองมกระบวนการในการศกษาทละเอยดเพอใหไดขอมลออกมา ดงนน ผลทไดจากโครงการน คอ ขอมลทเปนวชาการสามารถนาไปอางองได ซงเดมจะทราบเพยงแคขอมลดานวถชวต ชาวบานทราบเพยงแควาความ

หลากหลายทางชวภาพในชมชนของตนมการเปลยนแปลงไปจากอดตเทานน แตไมทราบวาจะสงผลกระทบเชงลกอยางไรในอนาคตตอไป ตอไปขอมลนสามารถนาไปอางองทางวชาการไดไมใชเปนเพยงแคคาบอกเลาเทานน แตชมชนมขอมลทชดเจน สามารถนาไปใชดาเนนการใหเกดเปนรปธรรมขนมาไดในอนาคต ดงนน ทกหมบาน ทกตาบล ทกอาเภอในประเทศไทยควรมการสารวจความหลากหลายทางชวภาพแบบน เพอนาขอมลทไดมาใชใหเกดประโยชนในชมชน” ซงนบเปนความพยายามของกานนยงยทธ กระจางโลก และชาวบานครวง รวมกบภาครฐในการแกไขปญหาอยางเปนระบบจงทาใหชมชนบานครวงประสบความสาเรจไดตามเปาหมาย คอ พฒนาชมชนบานครวงควบคกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม วถชวต และวฒนธรรมของชมชนควบคกนไป และการสมภาษณปราชญผร หลายทาน ซงเปนความพยายามในการเผยแพรในสวนของความรและภมปญญาทองถนใหแกสาธารณชนไดรบทราบ

จดทาสอโทรทศนเผยแพรการดาเนนโครงการเยาวชนนกสารวจ ทางรายการปราชญเดนดน ออกอากาศเมอเดอนเมษายน พ.ศ. 2553 ซงเปนการนาเสนอบทบาทของเยาวชนในการรวมศกษาและเรยนรแนวทางการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพในทองถนของตน

จดทาหนงสอการรวบรวมขอมลดานภมปญญา ไดมการจดทาสารานกรม จานวน 1 ชด ประกอบดวย 3 เลม โดยแตละเลมนาเสนอเนอหาทแตกตาง ไดแก การสารวจพนธพช การสารวจพนธสตว และภมปญญาชาวบาน ซงเมอจดพมพแลวเสรจไดเผยแพรใหโรงเรยนและหนวยงานตางๆ จานวน 500 แหงทวประเทศ นอกจากน สานกนโยบายและยทธศาสตร อยระหวางดาเนนการพฒนาการจดทาฐานขอมลเพอผนวกกบขอมลภมสารสนเทศ เพอใหทราบพกดของพนท และบรเวณดงกลาวมขอมลความหลากหลายทางชวภาพเรองใด เพอดาเนนการเผยแพรผานทางเวบไซต โดยไดดาเนนการพฒนารวมกบมหาวทยาลยเกษตรศาสตร เปนการนาเขาฐานขอมลทงหมดทเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพของพช สตว และภมปญญาทองถน ขอมลทไดจากการเกบรวบรวมทงหมดยงไดมการจดทาเปนนทรรศการ เพอเผยแพรขอมลดานความหลากหลายทางชวภาพใหกบประชาชนไดรบทราบถงการใชประโยชนเกยวกบภมปญญาทองถน เชน การจดนทรรศการ ณ เมองทองธาน ไดมการนาหมอนวดแผนไทยใหบรการนวดโดยใชสมนไพร โดยไมเสยคาใชจาย ซง


พนทดาเนนงานสาหรบขอมลทนาเสนอเปนขอมลทสานกนโยบาย

และยทธศาสตร รวมกบสถาบนการศกษาหลายสถาบน ภายใตโครงการสารวจรวบรวมขอมลความหลากหลายทางชวภาพระดบทองถน เรมดาเนนการมาตงแตป พ.ศ. 2548-2552 รวมจานวน 19 กลมปา ผลจากการสารวจภมปญญาทองถน ในป พ.ศ. 2548 ทาการเกบรวบรวมขอมล จานวน 2 กลมปา ใน 2 ตาบล คอ กลมปาเขาภพาน และกลมปาเขาบรรทด พบปราชญชาวบานจานวน 86 ราย

ในป พ.ศ. 2549 ไดขยายพนทเพม 15 ตาบล ใน 1 กลมปา คอ กลมปาภพาน ซงไดดาเนนการตอเนองมา จนกระทงป พ.ศ. 2551 ดาเนนการศกษาแลว 100 ตาบล ใน 10 กลมปาทวประเทศ พบปราชญผร ในสาขาวชาตางๆ มากมาย เชน หตถกรรม ความเชอ ประเพณและวฒนธรรม การอนรกษสงแวดลอม และการจดทายารกษาโรคในหลายสาขา เปนตน ซงในป พ.ศ. 2551 รวมปราชญผรเปนจานวน 1,502 ราย การดาเนนการในป พ.ศ. 2552 ดาเนนการแลวเสรจ ขณะนอยระหวางรวบรวมขอมลและดาเนนการจดทารายงาน โดยสถาบนการศกษาทรวมดาเนนการ

ตวอยางขอมลของปราชญชาวบาน ความร เกยวกบหมอตาแย ซงปจจบน

หมอตาแยอาจสญหายไปแลว เนองจากมเทคโนโลยสมยใหมเขามา

ความรดานยาสมนไพรและการนวดสมนไพรตางๆ เปนผลตภณฑทไดจากผนปาในบรเวณนน สอบถามขอมลจากชาวบานทอยในบรเวณรอบปาซงใชประโยชนจากผนปาโดยตรง

ความรดานพธกรรม ความเชอตางๆ ทเกยวของกบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ เพราะมผลกระทบทางดานจตใจ ภมปญญาทองถนในดานความเชอบางครงเหนผลมากกวากฎหมายหรอนโยบายทกลมนกวชาการพยายามผลกดนใหเกดขน

ความรดานหตถกรรม ซงเปนผลผลตทเกดจากปา วตถดบตางๆ อาจเกดจากปา ชาวบานอาจเขาไปเกบไมไผชนดตางๆ เพอนามาจกสาน

ความรดานอาหารและเกษตรกรรม ปาชมชนในธรรมชาตเปรยบเสมอนซเปอรมารเกต (supermarket) ของชมชนทมขนาดใหญ ชาวบานเขาปาทกวนเพอเกบหาของปา เปนวถชวตของชาวบานในการดารงชวต

มประชาชนใหความสนใจเปนจานวนมาก นอกจากน ยงมการแสดงผลงานดานภมปญญาทองถนใหกบประชาชนทเขาชมนทรรศการไดทราบ และไดจดใหมการประชมเสวนา เรอง ความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถน โดยเชญผเขารวมประชมจากทวประเทศ เปนตน

กจกรรมเยาวชน

ปงบประมาณ จานวนปราชญชาวบาน (คน) สาขาภมปญญาทองถน2548 86

(2 ตาบล จาก 2 กลมปา ไดแก กลมปาภพาน และกลม

ปาเขาบรรทด)

หมอเปา หมอง หมอนวด หมอนามน หมอตาแย หมอกระดก หมอยาสมนไพร หมอจบเสน หมอธรรม หมอสตร จารตประเพณ หมอดเฒาจา หตถกรรม ผรดานสงแวดลอม ดนตรพนบาน และเกษตรกรรม

2549 300(15 ตาบล จาก 1 กลมปา ไดแก

กลมปาภพาน)

หมอเปา หมอง หมอทรง หมอกระดก หมอสตร เฒาจา ผนาประเพณ หมอด-สอง หมอยา หมอสมนไพร หมอนวด หมอตาแย ศลปนพนบาน หตถกรรม ชาง อาหาร เกบของปา และเกษตรกรรม



แผนการดาเนนงานในระยะตอไปสานกนโยบายและยทธศาสตรไดกาหนดแผน

การดาเนนงานในระยะตอไป เพอขยายกลมเปาหมายใหเพมมากขน โดยจะยงคงเนนกลมเยาวชนผซงตองสบทอดความรตางๆ โดยเฉพาะความรเกยวกบภมปญญาทองถนอนเปรยบเสมอนมรดกทางปญญา โดยในเบองตนไดกาหนดไว 2 โครงการ ดงน

โครงการเยาวชนนกสารวจ ดาเนนการรวมกบบรษท กลมเซนทรล จากด มกลมเปาหมายเปนเยาวชนในพนทจงหวดชลบร โดยจะดาเนนการในพนทสวนสตวเปดเขาเขยว จงหวดชลบร คาดวาจะดาเนนการประมาณเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2553

โครงการเยาวชนรกษสงแวดลอม ดาเนนการรวมกบมหาวทยาลยศลปากร มกลมเปาหมายเปนเยาวชนในพนท 6 จงหวดภาคกลาง ไดแก จงหวดนครปฐม สพรรณบร เพชรบร กาญจนบร ราชบร และสมทรสงคราม

ปงบประมาณ จานวนปราชญชาวบาน (คน) สาขาภมปญญาทองถน2550 (100 ตาบล จาก 2 กลมปา ไดแก

กลมปาภพาน และกลมปาตะวนตก)การเกษตรพนบาน หมอทรง หมอสตร เฒาจา หมอพราหมณ หมอยาสมนไพร ศลปนพนบาน การจดการสงแวดลอมพนบาน การชาง ดานอาหาร และเกบของปา

2551 1,502(100 ตาบล จาก 10 กลมปา ไดแก กลมปาศรลานนา-ขนตาล กลม

ปาภเมยง-ภทอง กลมปาเขาเขยว-นาหนาว กลมปาดงพญาเยน-เขาใหญ กลมปาภพาน กลมปา

ตะวนตก กลมปาแกงกระจาน กลมปาหมเกาะสมลน-พพ-อนดามน กลมปาคลองแสง-เขาสก และ

กลมปาเขาบรรทด)

เกษตรกรรม การชาง หมอง หมอกระดก หตถกรรม หมอตาแย เกบของปา หมอนวด ดานสขอนามย วฒนธรรมพนบาน ดานความเชอ ดานการศกษา ดานเทคโนโลยพนบาน ดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมพนบาน เฒาจา ศลปนพนบาน ดานอาหาร จกสาน เกษตรผสมผสาน การเลยงผงโพรง การปรงอาหารสตว การเลยงผขนนา-ผนา หมอพธกรรม การตมด หมอยาสมนไพร การทานายโดยขาวสาร การทาไมกวาด งานฝมอจากใบตอง การปนฝาย การแกะสลก การผลตภณฑ การทอผา/ยอมสธรรมชาต และหมอพราหมณ

2552 (100 ตาบล จาก 13 กลมปา ไดแก กลมปาฮาลา-บาลา)

การเกษตร หตถกรรม การรกษาโรคและสมนไพร พธกรรม ความเชอการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ปญหาทพบจากการเกบรวบรวมขอมลทงหมด สานกนโยบาย

และยทธศาสตรมความเหนวาภมปญญาพรอมสญหายไดทกเมอ ซงเมอการดาเนนการแลวเสรจบคคลทจะสามารถมารบชวงตอจากปราชญผรได คอ เยาวชน ดงนน จงเนนกลมเยาวชนเปนกลมเปาหมายตอไป แตในการดาเนนการทผานมาพบวา การรวบรวมขอมลปราชญชาวบานในสวนของผรประสบปญหาในการเชญผรเขารวม เนองจากตดภารกจหลกในการประกอบอาชพจงทาใหมเวลาจากดในการปรกษาหารอ เชน ในหมบาน และตาบลมปราชญผรจานวน 1,000 คน ตองการสอบถามทง 1,000 คน แตเมอจดการประชมตองจดประชมหลายครงหากตองการพดคยกบทง 1,000 คน ซงการเชญชาวบานมารวมประชมในแตละครงจะตองสรางแรงจงใจในการเขารวมประชม


คณคาและความหมายความหมายของ traditional knowledge ตาม

อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ครอบคลมทงความร (knowledge) ประดษฐกรรม (innovation) ธรรมเนยมปฏบตของชมชน (practice) ทไดจากการสงสมประสบการณมาเปนเวลาหลายรอยป และมการปรบใหเขากบวฒนธรรม สงแวดลอมของชมชน และถายทอดบอกเลาจากรนสรน ผานเรองราว เพลงพนบาน คานยม ความเชอ ความศรทธา สภาษต กฎบตรชมชน ภาษาทองถน ศาสนพธ รวมถงการทาเกษตร การพฒนาชนดพนธพช พนธสตว ซงมความเชอมโยงเกยวของกบเกษตรกรรม การประมง ปาไม และสขภาพ คณคาและความสาคญของความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา จงปรากฏในการดาเนนชวตประจาวนของชมชนทองถน มการใชประโยชนในหลายดานทงอาหาร เครองสาอาง การดแลสขภาพ และทสาคญคอเปนสวนหนงของยารกษาโรค รวมถงพชสมนไพรและผลตภณฑชมชน ซงความรนนไดถกนาไปประยกตใชในผลตภณฑมากมายในปจจบน โดยใชเทคโนโลยและความรสมยใหมเขาไปตอยอด



นายชชชย ศลปสนทรสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

จะรกษาใหคงอยหรอเปลยนแปลงตามยคสมย

ประเทศไทยมการใชประโยชนจากชนดพชและสตวในขนบธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตทงดงามอยมากมาย ถาไมรกษาขนบธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตนนอาจสญหายได รวมถงชนดพนธพชและสตวทใชประโยชนอาจสญหายไปดวย เปาหมาย 13 ของกลยทธทวโลกสาหรบการอนรกษพช ระบใหอนรกษพนธพชทมการใชในขนบธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตใหคงอย เพราะหากมการใชประโยชนพนธพชมากเกนไปอาจทาใหพชชนดนนสญหาย และเมอพชทใชสญหายไปอาจสงผลกระทบตอขนบธรรมเนยมประเพณหรอความเชอนนได และมาตรา 8(j) ของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพยงไดใหความสาคญกบชมชนและภมปญญาทองถน ซงในปจจบนมความคดเหนในเรองการอนรกษขนบธรรมเนยมประเพณใหคงไวดงเดมหรอใหเปนไปตามยคสมยทเปลยนแปลง



พชในวฒนธรรมของประเทศไทยสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม โดยสานกความหลากหลายทางชวภาพ ในฐานะหนวยประสานงานกลางระดบชาตของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ไดรวบรวมขอมลเบองตนเกยวกบการใชประโยชนพชในวฒนธรรมประเพณของภาคตางๆ ในประเทศไทย พบวา มการใชประโยชนพชอยางนอย 129 ชนด ชนดพชทมการใชประโยชนมากทสด คอ มะพราว เปนสวนประกอบในวฒนธรรมและประเพณอยางนอย 18 วฒนธรรมและประเพณ รองลงมา คอ กลวย ขาว และหมาก ตามลาดบ ประเพณกวนขาวมธปายาสในภาคใต พบวาใชประโยชนชนดพชอยางนอย 34 ชนด ซงบางแหลงขอมลระบวาใชพชไมนอยกวา 60 ชนด โดยขอมลจากการรวบรวมไดเผยแพรในเวบไซตกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพของสานกงานฯ

ปญหาการรวบรวมขอมลการรวบรวมขอมลประสบปญหาขอมลคอนขาง

หายาก ขอมลสวนใหญเปนเชงการทองเทยว ซงระบกจกรรมทเกดขนในชวงเวลาของป แตขาดรายละเอยดการใชประโยชนชนดพชและสตวในแตละวฒนธรรมประเพณ ขอมลไดรบความอนเคราะหรวบรวมและดาเนนการโดยผเชยวชาญและคณาจารยหลายทานจากมหาวทยาลยในภาคตางๆ ไดแก จฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม มหาวทยาลยมหาสารคาม และมหาวทยาลยราชภฏภเกต การศกษาและการรวบรวมขอมลดานนยงมอยจานวนนอย หนวยงาน สถานศกษา และองคกรในทองถนควรทาการศกษาและรวบรวมขอมลหรอวจยเพมมากขน เพอใหทราบขอมลวฒนธรรมประเพณในทองถนทมอย รวมถงขอมลการใชประโยชนพชและสตวในวฒนธรรมประเพณนนๆ โดยดาเนนการรวบรวมขอมลการใชประโยชนในวฒนธรรมประเพณตงแตแรกเกดจนกระทงเสยชวต

แหลงขอมลในกลไกการเผยแพรขอมลขาวสาร

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยสานกความหลากหลายทางชวภาพ ไดมการจดทากลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพตามหลกการและแนวทางของอนสญญาฯ เพอเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพ ทาง http://chm-thai.onep.go.th เมอเขาสหนาแรก

มะพราวCocos nucifera L

กลวยMusa spp.

ขาวOryza sativa L.

หมากAreca catechu L.

ประเพณกวนขาวมธปายาส


ของเวบไซต จะพบกลองขอมลจาแนกหมวดหมของเรอง ซงความรตามธรรมเนยมประเพณทเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพจะปรากฏในกลองหวขอประเดนทเกยวของกบหลายเรอง เมอเขาสหนาแรกของหวขอฯ จะพบกลองขอมลจดเปนหมวดหมเพออานวยความสะดวกและงายตอการเขาถงขอมล

ไดทสานกงานฯ แลว ยงสามารถดาวนโหลดในรปแบบไฟลอเลกทรอนกสสาหรบนาไปใชประโยชนได กรอบหวขอสาคญอนๆ ไดแก กฎหมายและนโยบาย และขาวเดน ซงนาเสนอขาวสารทเกยวของกบวฒนธรรมประเพณ ภมปญญาทปรากฏตามสอ เชน หนงสอพมพฉบบตางๆ เปนตน ขอมลทนาเสนอไดมการอางองแหลงทมาเพอใหเกยรตและเคารพสทธในการเปนเจาของขอมลของแหลงตางๆ ไวดวย

แนวทางการอนรกษและฟนฟการดาเนนงานเพออนรกษและฟนฟวฒนธรรม

ประเพณ สามารถดาเนนการไดในหลายแนวทาง เชน การใหชมชนเขามามสวนรวม ซงมหลายหนวยงานไดดาเนนการอย เชน กรมปาไม เปนตน การจดทาขอกาหนด กฎหมายเฉพาะหรอการประกาศพนทคมครอง เชน กระทรวงสาธารณสขไดมการประกาศพนทคมครองสมนไพร และมการดาเนนการอยอยางตอเนอง เปนตน การปองกนความรภมปญญาทองถนจากการนาไปใชประโยชน เนองจากปจจบนมการนาความรทมอยไปตอยอดในเชงธรกจ และมผลประโยชนเกดขน ชมชนหรอบคคลทเปนเจาของอาจไมไดรบผลประโยชนจากการดาเนนการดงกลาว ฉะนน จงควรตองมการพจารณาในการปกปองดแลการแบงปนผลประโยชนใหเทาเทยมและยตธรรม ซงเปนอกวตถประสงคของอนสญญาฯ

นอกจากน การดาเนนการรวบรวมขอมลจะทาใหทราบวาพชและสตวชนดพนธใดมการใชประโยชนและมความสาคญตอวฒนธรรมประเพณ โครงการพฒนาตางๆ ทเกดขนอาจตองมมาตรการหรอการประเมนผลกระทบเพอรกษาถนทอยของพชหรอสตวชนดนนๆ ใหมการใชประโยชนอยางยงยนตอไป รวมถงอาจตองม

กรอบแรกเปนขอมลทวไป นาเสนอความเปนมาตามอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ นยาม ความหมาย และการจาแนกภมปญญา โดยในเบองตนขอมลความรตามวฒนธรรมประเพณ แบงออกเปนตามแตละภาค คอ ภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต ในแตละภาคแสดงรายละเอยดของวฒนธรรมประเพณ แตละวฒนธรรมประเพณแสดงรายละเอยด ความสาคญ และการใชประโยชนจากพช สตว รวมทงชอสามญและชอวทยาศาสตร นอกจากน ยงมขอมลการประชมภายใตอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพและการประชมเกยวของทจดขนภายในประเทศ

ในกรอบหวของานวจย นาเสนอขอมลงานวจยทเกยวของกบพช สตวทใชในวฒนธรรมประเพณ รวมทงเอกสารเผยแพร ซงนอกจากสามารถตดตอขอรบ



การตดตามตรวจสอบระบบนเวศ ชนดพนธ ทรพยากรพนธกรรม ตลอดจนชนดพนธทมความเสยงตอการสญพนธ อกประเดน คอ ชนดพนธตางถน ซงปจจบนมการนาเขามาและใชประโยชนมาก บางชนดพนธกลายเปนชนดพนธตางถนทรกรานททาใหชนดพนธพนเมองสญหายไป และสงผลกระทบตอวฒนธรรมประเพณ หรอภมปญญา เชน การใชดอกเขาพรรษาใสบาตรในประเพณตกบาตรดอกไม หากไมมการอนรกษดอกเขาพรรษาไว อาจตองใชดอกไม

ชนดอนทดแทน ซงคณคา และความหมายแตกตางจากการใชดอกเขาพรรษาแบบดงเดม นอกจากน ควรมการอนรกษถนทอยอาศย และทสาคญตองมการจดการใหมการใชประโยชนอยางยงยน เปนตน

สาหรบขอมลเพมเตม ทเวบไซตกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพ http://chm-thai.onep.go.th

ดอกเขาพรรษาสชมพGlobba winitii C.H. Wright

ดอกเขาพรรษาสขาวGlobba obscura K. Larsen

ดอกเขาพรรษาสเหลองGlobba schomburgkii Hook. f.


วทยากรดร.สรางค เธยรหรญ

ผอานวยการสานกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม สานกวจยและพฒนาการปาไม กรมปาไมโทรศพท/โทรสาร 0 2579 2814e-mail : [email protected]

นางเสาวนย กลสมบรณผอานวยการสานกการแพทยพนบานไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกโทรศพท/โทรสาร 0 2591 7808 โทรสาร 0 2591 7815

ดร.วนดา กาเนดเพชรกองบารงพนธสตว กรมปศสตวโทรศพท 0 2653 4444 ตอ 3213 โทรสาร 0 2653 4922e-mail : [email protected]

นางสาวสธดา ไชยราชสถาบนวจยสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทยโทรศพท 0 2951 0491 โทรสาร 0 2589 9866

นายพรพฒน ชกาเหนดสานกนโยบายและยทธศาสตร สานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมโทรศพท 0 2265 6152e-mail : [email protected]

นายชชชย ศลปสนทรสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

รายชอผเขารวมประชมการจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพ

ทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมาและภมปญญาทองถน

วนพฤหสบดท 5 สงหาคม 2553ณ หองบอลรม ซ โรงแรมมารวย การเดน กรงเทพฯ

กระทรวงเกษตรและสหกรณกรมประมงเกษตรกลาง จตจกร กรงเทพฯ 10900

นางจฑามาศ จวาลกษณสานกวจยและพฒนาประมงนาจดสถาบนวจยและพฒนาทรพยากรประมงนาจดโทรศพท 0 2558 0178 e-mail : [email protected]

กรมวชาการเกษตร50 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

นางอรนช เกษประเสรฐสานกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพโทรศพท 0 2904 6885 โทรสาร 0 2904 6885 ตอ 555e-mail : [email protected]

นางสาวชลลดา สามพนพวงสานกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพโทรศพท 0 2904 6885-95 โทรสาร 0 2904 6885-95 ตอ 555e-mail : [email protected]

นายสพจน กตตบญญาสถาบนวจยพชไรโทรศพท 0 2579 3930-3 โทรสาร 0 2561 3486e-mail : [email protected]

นางชตมนต พานชศกดพฒนาสถาบนวจยพชไรโทรศพท 0 2579 3930 ตอ 111 โทรสาร 0 2579 0604e-mail : [email protected]



นางสาวธดากญ แสนอดมกองคมครองพนธพชโทรศพท 0 2940 7214 โทรสาร 0 2579 0548e-mail : [email protected]

กรมสงเสรมการเกษตร2143/1 ถนนพหลโยธน เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

นางกลยาณ พรหมสภาสานกพฒนาเกษตรกร โทรศพท/โทรสาร 0 2940 6025e-mail : [email protected]

นางสาวมยร บญญาเสนยกลสานกพฒนาเกษตรกรโทรศพท/โทรสาร 0 2940 6025e-mail : [email protected]

นางธญญา บญมาสานกพฒนาเกษตรกรโทรศพท/โทรสาร 0 2940 6025

นางพรพมล โพธราชสานกพฒนาเกษตรกรโทรศพท 0 2579 3006 โทรสาร 0 2579 3000

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกรมปาไม61 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

นายจตเทพ โพธปกษกลมงานวนวฒนวจย สานกวจยการจดการปาไมและผลผลตปาไมโทรศพท 0 2561 4292 ตอ 429e-mail : [email protected]

นายธนต ชงถาวรผเชยวชาญ ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาตโทรศพท 0 2564 6700 โทรสาร 0 2564 6386

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม 49 ถนนพระราม 6 ซอย 30 พญาไท กรงเทพฯ 10400

นายทศพล พนสนเครอขายอาสาสมครพทกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสมทรปราการ

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช61 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

นายนฎดล พฤกษะวนผอานวยการสานกบรหารพนทอนรกษท 6 (ปตตาน) สานกอทยานแหงชาตโทรศพท 0 7333 6290-3 โทรสาร 0 7334 8431

นายเทวฤทธ โกยโกไคสวรรคหวหนาอทยานแหงชาตดอยภนางสานกบรหารพนทอนรกษท 15 (เชยงราย) สานกอทยานแหงชาต

นายชยวฒน โตออนอทยานแหงชาตคลองวงเจา สานกอทยานแหงชาตโทรสาร 0 5570 1059

นายมนญ ธรรมโรจนนกวชาการปาไมปฏบตการอทยานแหงชาตแจซอน

นางปนหทยพร สทธวารนทรกลสานกอทยานแหงชาตโทรสาร 0 2579 8775

นายปยชาต ไตรสารศรสานกงานหอพรรณไมสานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพชโทรศพท 0 2561 0777 ตอ 454e-mail : [email protected]

นายมนส รวดเรวสานกงานหอพรรณไมสานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพชโทรศพท/โทรสาร 0 2561 0777 ตอ 1472

นางสาวจณนา เผอกนางกลมงานนเวศวทยาและสงแวดลอมปาไม สานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพชโทรศพท 0 2561 4292 โทรสาร 0 2940 7471e-mail : [email protected]

นายประเสรฐ ตยานนทกลมงานวจยการจดการและพฒนาปาอนรกษ สานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพชโทรศพท : 0 2561 4292-3 ตอ 408e-mail : [email protected]

นางพนดา รงรตนกลสานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพชโทรศพท 0 2579 0777 ตอ 1444 โทรสาร 0 2579 9576

นางสาวอาภา ครพงศe-mail : [email protected]

สานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม92 ซอยพหลโยธน 7 ถนนพหลโยธน แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400

นายฐากร ลอมศตพรผอานวยการสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดแมฮองสอนโทรศพท 0 2580 0727-8 โทรสาร 0 2580 0727e-mail : [email protected]


นายปต วงศนาวาผอานวยการสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเพชรบรณ

นายไพศาล ธนะเพมพนผอานวยการสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดกาแพงเพชร

นายชมพล เจยมวไลผอานวยการสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดอานาจเจรญ

นายสเมธ อาภรณผอานวยการสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดนราธวาส

นายสรเดน สญญาอาจผอานวยการสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสมทรสงคราม

นางกลยา รตนชวะกลสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดพษณโลกโทรศพท 0 5525 2761 โทรสาร 0 5525 1297e-mail : [email protected]

นายณรงค พมพวงสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสโขทย

นางสาวปรญญา บญสงสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสโขทย

นายสมชย เสรฐศรสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดนครราชสมาโทรศพท 0 4421 4377 โทรสาร 0 4421 4908

นายการณพงษ สรจานนทสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดหนองคาย

นางสาวมลลภา คาสมาสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเลย

นายธรนนท ออนเรองสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดยะลา

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม60/1 ซอยพบลวฒนา 7 ถนนพระรามท 6 เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400

นางสรกล บรรพพงศผอานวยการสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท 0 2265 6637 โทรสาร 0 2265 6638

นางสาวศรนญา ภผาจตตสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นางสาวศศธร ศรเสรสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นางสาวศรรตน วรงคชาตสานกความหลากหลายทางชวภาพ

โทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นางสาวยวด อณฑสตรสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นายฐทพงษ ธระประเสรฐสทธสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นายภรภทร หวะนนทนสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นายกฤษณ พเนตรเสถยรสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท 0 2265 6639 โทรสาร 0 2265 6638

นางวลาวลย กาหลงกองประสานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6558e-mail : [email protected]

องคการสวนพฤกษศาสตร 100 หม 9 ตาบลแมแรม อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม 50180

นายวทยา ปองอมรกลโทรศพท 0 5384 1405

องคการอตสาหกรรมปาไม76 ถนนราชดาเนนนอก แขวงวดโสมนส เขตปอมปราบศตรพาย กรงเทพฯ 10100

นางสาวอรสา แตสมฤทธหวหนาฝายมาตรฐานปาไม สานกวจยพฒนาและสารสนเทศ โทรศพท 0 2280 7714

กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลยถนนโยธ เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400

นายธนต ชงถาวรผเชยวชาญ ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาตโทรศพท 0 2564 6700 โทรสาร 0 2564 6386



กระทรวงศกษาธการมหาวทยาลยขอนแกน123 หม 16 ถนนมตรภาพ ตาบลในเมอง อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน 40002

รศ.ดร.นฤมล แสงประดบหวหนาภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตรโทรศพท 0 4320 2372 โทรสาร 0 4320 2371e-mail : [email protected]

ผศ.สาอาง หอมชนภาควชาชววทยาศาสตรสงแวดลอม คณะวทยาศาสตรโทรศพท: 0 4334 2908 โทรสาร 0 4334 2912e-mail : [email protected]

มหาวทยาลยมหาสารคามตาบลขามเรยง อาเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม 44150

นางสาวสทธรา ขมกระโทกสถาบนวจยวลยรกขเวชโทรศพท/โทรสาร 0 4375 4340e-mail : [email protected]

นางพนดา เหลาทองสารสถาบนวจยวลยรกขเวชโทรศพท/โทรสาร 0 4375 4340e-mail : [email protected]

นายวระชย สายจนทาสถาบนวจยวลยรกขเวชโทรศพท/โทรสาร 0 4375 4407e-mail : [email protected]

มหาวทยาลยมหดล272 ถนนพระราม 6 เขตราชเทว กรงเทพฯ 10400

นายชตชยางค ยมาภยสถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย โทรศพท 0 2800 2308-14 ตอ 3305 โทรสาร 0 2900 2330e-mail : [email protected]

มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช 1 หม 4 ตาบลทางว อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช 80280

นางสาวสมาล เลยมทองศนยวทยาศาสตรโทรศพท 0 7537 7446 โทรสาร 0 7537 7716

มหาวทยาลยราชภฏนครสวรรค398 หม 9 ถนนสวรรควถ ตาบลนครสวรรคตก อาเภอเมอง จงหวดนครสวรรค 60000

ผศ.สภาวรรณ วงคคาจนทรภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย โทรศพท 0 5621 9100-30 ตอ 2529 โทรสาร 0 5688 2531e-mail : [email protected]

มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา1061 ซอยอสรภาพ 15 ถนนอสรภาพ แขวงหรญรจ เขตธนบร กรงเทพฯ 10600

ผศ.วชย ปทมชาตพฒนสาขาวชาเกษตรศาสตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย

มหาวทยาลยราชภฏเพชรบร38 หม 8 ถนนหาดเจาสาราญ ตาบลนาวง อาเภอเมอง จงหวดเพชรบร 76000

ผศ.นนทนภส สวรรณสนธสาขาวชาเกษตรศาสตร คณะเทคโนโลยการเกษตรโทรศพท/โทรสาร 0 3249 3270e-mail : [email protected]

มหาวทยาลยวลยลกษณ222 ตาบลไทยบร อาเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช 80160

ผศ.ดร.ฉตรชย งามเรยบสกลสานกวชาวทยาศาสตร โทรสาร 0 7567 2037e-mail : [email protected]

โรงเรยนอาชวศกษาแมสาย188 หม 8 ตาบลโปงงาม อาเภอแมสาย จงหวดเชยงราย 57130

นายสรชย นาทาผอานวยการโทรศพท/โทรสาร 0 5370 9292 ตอ 11 โทรสาร 0 5370 9292

กระทรวงสาธารณสขกรมวทยาศาสตรการแพทย88/7 บาราศนราดร ถนนตวานนท ตาบลตลาดขวญ อาเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000

นางจารย บนสทธนกวทยาศาสตรการแพทยชานาญการพเศษ สถาบนวจยสมนไพรโทรศพท 0 2589 9850-8 ตอ 99371โทรสาร 0 2589 9866


องคกรอนๆรศ.ดร.วจตร วงใน

ทปรกษาสมาคมพชแหงประเทศไทยโทรสาร 0 2940 7378

นายประสาร ปยะรตนสมาคมสรางสงคมและสงแวดลอมe-mail : [email protected]

สอมวลชน นายสวจศกด พทธจกรวาล

เอเชยวคแอนดรอยเตอร

นายไมตร กฤตยาวฒเครอขายวทยรวมดวยชวยกน

นางกนยา สขพานชบางกอกโพสตโทรศพท 02240 3700 ตอ 3251

เรองการสญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอ

ธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมาวนศกรท 28 สงหาคม พ.ศ. 2554

ณ หองบอลรม เอ โรงแรมมารวย การเดน กรงเทพฯ


สารบญ

ความนา 37

กาหนดการประชม 39

คากลาวเปดการประชม 40ศ.ดร.ธวชชย สนตสข

ผลกระทบจากการเปลยนแปลงวฒนธรรมและประเพณอสานทมตอความหลากหลายของพนธพช 43ดร.อษา กลนหอม

การสญเสยความหลากหลายของพชพนบานในวฒนธรรมภาคเหนอ เมอชมชนเปลยนไป 54รศ.ดร.ชศร ไตรสนธ

การสญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม 62ผศ.สาอาง หอมชน

การเปลยนแปลงทางสงคมกบการสญเสยความหลากหลายทางพนธกรรมของพช 68ผศ.ดร.ชมพล คณวาส

ขอคดเหนและขอเสนอแนะ 75

รายชอผเขารวมประชม 82



หลกการและเหตผลพชเปนสวนประกอบสาคญยงของความหลากหลาย

ทางชวภาพของโลก ระบบนเวศทสมบรณแขงแรงลวนแลวแตมรากฐานจากความหลากหลายของพช ซงระบบนเวศเกอกลตอสภาวะและกระบวนการทผดงรกษาสรรพชวต สาคญยงตอการกนดอยด และการดารงชวตของมวลมนษยชาต พชไดใหออกซเจนและขจดคารบอนไดออกไซดในชนบรรยากาศโลก ชวยควบคมสภาพภมอากาศ ชวยยดดน ปกปองลมนา ใหอาหาร ยา เชอเพลง และทพกอาศย นอกจากนนแลวยงใหแรงบนดาลใจและความเพลดเพลน โดยสรปแลวพชเปนสสนของโลก

แมวาพชจะมความสาคญอยางยงยวด แตนกวทยาศาสตรยงประเมนวามหนงแสนชนดพนธทตกอยในอนตรายใกลสญพนธ และอตราการสญพนธดเหมอนวาจะเพมขน หากอณหภมโลกเพมขนอยางตอเนอง พชทวโลกกาลงจะสญพนธ เนองจากการเกบเกยวเกนขดจากด การเกษตรและการทาไมอยางยงยน การเปลยนแปลงการใชทดนเปนเมอง และอนๆ เชน มลภาวะ การแพรระบาดของชนดพนธตางถนทรกราน และการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ในป พ.ศ. 2545 ขณะทโลกกาลงเผชญหนากบวกฤตการณการสญพนธความหลากหลายของพชทวโลก กลยทธทวโลกสาหรบการอนรกษพช (global strategy for plant conservation; GSPC) ไดรบการรบรองจากสมชชาภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลาย

ความนา

ทางชวภาพ โดยมเปาหมายมงผลสมฤทธ 16 เปาหมายทเนนการดาเนนงานทงในระดบชนดพนธและแหลงทอยอาศย เปาหมายสนองตอความจาเปนทจะตองอนรกษพชปา เชนเดยวกบพชปลก พชในทงหญาเลยงสตว และปาไม เปาหมายทเกยวกบการใชประโยชนอยางยงยนของพนธกรรมพชไดเชอมโยงกลยทธกบประเดนการดารงชวตของมนษย และการบรรลความสาเรจตามเปาหมายและเปาประสงคอนของเปาประสงคการพฒนาแหงสหสวรรษ รวมถงเปาหมายเนนการใหการศกษา การเสรมสรางความตระหนก และการวางเครอขายดาเนนงานรวมกน

เปาหมาย 13 ของกลยทธทวโลกสาหรบการอนรกษพช ทใหใชประโยชนจากความหลากหลายของพชอยางยงยน ไดระบวาการลดลงของทรพยากรพช และความร การประดษฐคดคน และการถอปฏบตทสบทอดตามประเพณพนเมองและทองถนทเกยวเนอง ซงเกอหนนการดารงชวต ความมนคงทางอาหารทองถน การดแลสขอนามยอยางยงยนไดรบการยบยง

นอกจากน อนสญญาฯ ยงไดเหนความสาคญและคณคาของความรตามธรรมเนยมประเพณทมการเกบเกยวและใชประโยชนความหลากหลายของพนธพชในวถทางทยงยนมาเปนระยะเวลายาวนาน ซงสามารถทาใหเกดการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยนตามวตถประสงคของอนสญญาฯ จงไดกาหนดไวในมาตรา 8(j)


ดงนน ทกประเทศ รวมทงประเทศไทยจงตองดาเนนความพยายามจาแนกระบชนดพนธและสายพนธพชทอยในสภาวะลดจานวนประชากรลง และหายากขนเนองจากการลดลงหรอสญหายของความรตามขนบธรรมเนยมประเพณทเกยวเนอง และการเปลยนแปลงของวถชวตจากพนบานสสงคมเมอง ทงน เพอวางนโยบาย มาตรการอนรกษ ฟนฟ และรกษาความหลากหลายของพชเพออนาคต

วตถประสงค เสรมสรางความรความเขาใจเกยวกบการ

สญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา

เพอหารอและรวบรวมขอคดเหน ขอเสนอแนะในการอนรกษ ฟนฟ และสงเสรมการใชประโยชนอยางยงยนของพชในวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตของประเทศไทย

เพอสงวน รกษาวฒนธรรมหรอธรรมเนยมประเพณทสามารถทาใหเกดการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

ผลทคาดวาจะไดรบบคลากรในหนวยงาน สถาบน และองคกรทเกยวของ

ไดรบทราบขอมลทเปนประโยชน มความเขาใจ และตระหนกถงการสญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา และรวมกนดาเนนการอนรกษ ฟนฟ และสงเสรมการใชประโยชนอยางยงยนของพชในวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตของประเทศไทย ตลอดจนการสงวน รกษาวฒนธรรมหรอธรรมเนยมประเพณทสามารถทาใหเกดการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

วน เวลา และสถานท วนท 28 มกราคม พ.ศ. 2554 เวลา 09.00–16.00 น.

ณ หองบอลรม ซ โรงแรมมารวย การเดน กรงเทพฯ



09.00-09.30 น. ลงทะเบยน09.30-10.00 น. กลาวเปดการประชม โดย ศ.ดร.ธวชชย สนตสข นกพฤกษศาสตรอาวโสและ ทปรกษาสานกงาน หอพรรณไม10.00-12.00 น. ผลกระทบจากการเปลยนแปลง วฒนธรรมและประเพณอสานทม ตอความหลากหลายของพนธพช โดย ดร.อษา กลนหอม ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม การสญเสยความหลากหลาย ของพชพนบานในวฒนธรรม ภาคเหนอ เมอชมชนเปลยนไป โดย รศ.ดร.ชศร ไตรสนธ ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ดาเนนรายการโดย ศ.ดร.ธวชชย สนตสข12.00-13.00 น. พกรบประทานอาหารกลางวน

กาหนดการการสญเสยความหลากหลายของพนธพชกบ

การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา วนศกรท 28 มกราคม พ.ศ. 2554

ณ หองบอลรม ซ โรงแรมมารวย การเดน กรงเทพฯ

13.00-15.30 น. การสญเสยความหลากหลาย ของพนธพชกบการเปลยนแปลง ทางวฒนธรรม โดย ผศ.สาอาง หอมชน ภาควชาวทยาศาสตร สงแวดลอม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน การเปลยนแปลงทางสงคมกบ การสญเสยความหลากหลาย ทางพนธกรรมของพช โดย ผศ.ดร.ชมพล คณวาส ภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ดาเนนรายการโดย ดร.กองกานดา ชยามฤต15.30-16.00 น. รวมแสดงความคดเหน สรปและปดการประชม


ผอานวยการสานกความหลากหลายทางชวภาพ ทานวทยากร ผเชยวชาญ ผทปฏบตงานดานความหลากหลายของพนธพช ดานวฒนธรรม และผแทนจากหนวยงานภาครฐ สถาบนการศกษา และทานผมเกยรตทกทาน กระผมรสกยนดและเปนเกยรตอยางยงทเปนประธานเปดการประชมการสญเสยความหลากหลายของพนธพชจากการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตทสบตอกนมาในวนน

เปนททราบกนดวา พชเปนองคประกอบหนงทสาคญของความหลากหลายทางชวภาพในโลก และเปนทรพยากรทมความสาคญตอการดารงชพของมนษย เปนแหลงพกพง แหลงอาหาร เชอเพลง เครองนงหม ตลอดจนยารกษาโรค จะเหนไดจากยาแผนโบราณของสาธารณรฐประชาชนจนเพยงประเทศเดยวใชพชมากกวา 5,000 ชนด ในขณะทสาธารณรฐอนเดยใชพชมากกวา 7,000 ชนด รวมถงพชปาและพชพนบานอกหลากชนดทมความสาคญ และมศกยภาพทงทางเศรษฐกจและทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบต นอกจากน พชยงมบทบาทสาคญในการชวยรกษาสมดลของระบบนเวศและสภาพแวดลอมของโลก รวมทงเปนองคประกอบพนฐานในถนอาศยของสตวและสงมชวตอนๆ ในโลก

ความสาคญและคณคาของพชในวฒนธรรมหรอธรรมเนยมประเพณทมการใชประโยชนในดานตางๆ และการกลาวขานสบตอกนมายงปรากฏใหเหนควบคไปกบการดาเนนชวตประจาวนของชมชนพนบานและทองถน

ชมชนพนบานหลายแหงตงถนฐานอยในบรเวณพนททเปนแหลงทรพยากรพนธกรรมพช และไดมการเกบเกยวและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพในวถทางทยงยนมาเปนเวลายาวนานตงแตรนบรรพบรษจากการปฏบต ประสบการณ และการบอกเลาทสบตอกนมาจนถงปจจบน

ประเทศไทยเปนแหลงของวฒนธรรมและประเพณอนหลากหลาย มการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพของพนธพชในวฒนธรรมและประเพณทสบสานกนมาตามแบบวถชวตของชมชนพนบานในแตละพนท ซงอาจคลายคลงกนหรอแตกตางกนไปในแตละทองถนตามสภาพภมอากาศ ภมประเทศ ทศนคต ความเชอ และลกษณะการประกอบอาชพ การนาพชมาใชประโยชนเปนสวนหนงของการปฏบตกจกรรมและพธกรรมตางๆ ในชมชน ซงถอปฏบตสบตอกนมาเปนเวลานานจนเปนวฒนธรรมและประเพณ

พชในวฒนธรรมและประเพณ คอ การนาพชมาใชในการอปโภค บรโภค รวมทงในพธทางศาสนา ความเชอ โชคลางของชมชนพนบาน วฒนธรรมการบรโภคขาวของคนไทยมความเปนมาตงแตโบราณกาล มสายพนธขาวดงเดมพรอมกบชอพนเมองอนหลากหลาย ในวฒนธรรมและประเพณพนบานกมพธกรรมเกยวกบขาว การบชาพระแมโพสพซงถอเปนเทพเจาประจาขาว มการทาพธกรรมตางๆ เปนขนเปนตอน ตงแตกอนจนถงการทานาและเกบเกยวขาวตงแตอดตจวบจนปจจบน

คากลาวเปดการประชมศ.ดร.ธวชชย สนตสข

นกพฤกษศาสตรอาวโสและทปรกษาสานกงานหอพรรณไม



ในภาคเหนอใชพชหลายชนดเปนเครองบชาในพธกรรมตางๆ เชน ใชงาในการทาบญขนบานใหม งานแตงงาน โดยเชอวาจะชวยใหเจรญงอกงามเหมอนงา ในการนาขาวขนยงจะใชใบขนน ใบพทรา ใบพกล วางซอนกนแลวนาไปไวในยงขาว ดวยเชอวาจะหนนนาและสงผลใหมขาวรบประทานตลอดป พระสงฆในวดปาทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นยมใชแปรงสฟนททาจากกงของตนหนามคณฑาหรอตนสฟนคณฑาทมสรรพคณทางสมนไพรพนบานชวยใหฟนและเหงอกแขงแรง และชาวบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะทาแปรงสฟนจากกงหนามคณฑาไปถวายพระสงฆในชวงทมการถวายพมเทยนพรรษา

ในภาคใตถอวามะพราวเปนไมมงคล ควรปลกไวทางทศตะวนออก ดวยความเชอวาเมอปลกไวในบรเวณบานจะทาใหไมมการเจบไขและอยเยนเปนสข และภาคกลาง ในการทาเครองดนตรพนบาน เชน ระนาด เปนตน ใชไมชงชนในการทาลกระนาดเอก ใชไมมะหาด และไผบงทาลกระนาดทม ซอสามสายทาจากลกมะพราวซอ นอกจากน ยงมการนาไผ ทางมะพราว หวาย กก ใบลาน ฯลฯ มาทาเครองจกสาน และเครองใชภายในบาน พชพนเมองบางชนดยงมอทธพลในงานศลปหตถกรรม และสถาปตยกรรมแบบไทย เชน หวเสาของอโบสถหรอวหารจะปนเปนรปกลบดอกบว และพชอกหลายชนดเปนตนแบบของลวดลายไทยทปรากฏอยมากมาย เชน ลายดอกพกล ลายดอกลาดวน ลายมะลเลอย ลายดอกแกว เปนตน

พชทเคยใชบางชนดยงมการใชอยเนองจากวฒนธรรมและประเพณทถอปฏบตสบทอดตอเนองกนมา แตพชหลายชนดไดมการปรบเปลยนตามการเปลยนแปลงทเกดขน ทงจากวฒนธรรม และประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตทเปลยนแปลงไป โดยอาจจะมการใชประโยชนพชนนมากเกนไป หรอใชประโยชนนอยลง หรออาจจะถกละเลยไมไดมการนามาใชประโยชน จนเปนสาเหตทาใหประสบปญหาการลดลงหรอสญหายของพชในวฒนธรรมและประเพณ จากการเปลยนแปลงของถนอาศยทลดลง การเกบเกยวทเกนขนาด มลพษ การเปลยนแปลงการใชทดน การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลก ฯลฯ

อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ไดใหความสาคญกบการอนรกษพนธพช ในการประชมสมชชาภาคอนสญญาฯ สมยท 6 ป พ.ศ. 2545 ไดมการรบรองกลยทธทวโลกสาหรบการอนรกษพช หรอ global strategy for plant conservation เรยกยอๆ วา GSPC เพอเปนแนวทางใหประเทศภาคดาเนนกจกรรมการอนรกษพช โดย

มเปาหมายเพอหยดยงการสญเสยความหลากหลายของพนธพชและใหมการใชประโยชนอยางยงยน โดยเฉพาะเปาหมาย 13 ทไดระบวา การลดลงของทรพยากรพช และความร การประดษฐคดคน และการถอปฏบตทสบทอดตามประเพณพนเมองและทองถนทเกยวเนอง ซงเกอหนนการดารงชวต ความมนคงทางอาหารพนบาน การดแลสขอนามยอยางยงยนไดรบการยบยง ซงเปาหมายการใชประโยชนพชอยางยงยนจะนาไปสความเชอมโยงตอการขจดปญหาความยากจนและการบรรลความสาเรจตามเปาหมาย และเปาประสงคของการพฒนาแหงสหสวรรษตอไป

ในมาตรา 8(j) ของอนสญญาฯ ยงไดระบไวดวยวา ภายใตกฎขอบงคบแหงชาตใหความเคารพ สงวนรกษาและดารงไวซงความร ประดษฐกรรม และการถอปฏบตของชมชนพนเมองและทองถนซงปรากฏในการดาเนนชวตทสบทอดมาตามประเพณ ซงเกยวของกบการอนรกษและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยนและสงเสรมการประยกตใชอยางกวางขวางมากขน ดวยความเหนชอบและการเขารวมของผทรงความร เจาของประดษฐกรรมและผถอปฏบตนนๆ และสนบสนนการแบงปนอยางเทาเทยมซงผลประโยชนอนเกดจากการใชประโยชนความร ประดษฐกรรม และการถอปฏบตนนๆ

ดวยเหตน การจาแนกระบชนดพนธและสายพนธพชทลดจานวนลงหรอหายากขน ตามการลดลงหรอสญหายของวฒนธรรม ความรตามขนบธรรมเนยมประเพณพนบานทจะทาใหเกดการเปลยนแปลงของวถชวต หรอจากการใชประโยชนเปนจานวนมาก จะเปนขอมลสาคญเพอการวางนโยบาย มาตรการอนรกษ ฟนฟ และสงวนรกษาความหลากหลายของพชอยางยงยนตอไป รวมถงวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตทมการเกบเกยวและใชประโยชนความหลากหลายของพนธพชในแบบทยงยน ซงมนยสาคญสาหรบการพฒนาอยางยงยน ดงนน ควรไดมการสงวนรกษาหรอดารงไวไมใหเสอมสลายหรอสญหายไปพรอมกบการเปลยนแปลงวถชวตความเปนอยของคนในยคปจจบน และเพอบรรลเปาหมายหยดยงการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพในทสด

ดงนน จงใครขอความรวมมอจากทาน ซงเปนผทปฏบตงานดานความหลากหลายของพนธพชในวฒนธรรมและประเพณ ไดมการรวบรวม ตดตามตรวจสอบ และจดบนทกรายละเอยดอยางตอเนอง อนจะเปนประโยชนอยางยงตอการรวบรวมขอมลความหลากหลายของพช


ในวฒนธรรมและประเพณในประเทศไทย และจะทาใหทราบวา ชนดพนธหรอสายพนธใดไดสญหายหรอกาลงถกคกคาม ซงจะเปนประโยชนตอการวางแนวทางการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายของพชอยางยงยนตอไป และจาเปนอยางยงทจะตองรวมมอกนบรณาการจดทา “คลงขอมลความรทสบทอดตามวฒนธรรมและประเพณไทย (Thailand knowledge information portal)” โดยเฉพาะทรพยากรพนธกรรมพช แลวนาออกเผยแพรในกลไกการเผยแพรขอมลขาวสาร (clearing-house mechanism; CHM)

การประชมการสญเสยความหลากหลายของพนธพชจากการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมและประเพณ

หรอธรรมเนยมปฏบตทสบตอกนมาในวนน มผเชยวชาญ ผทปฏบตงานดานตางๆ ทเกยวของ และผแทนจากหนวยงานภาครฐ สถาบนการศกษา จงใครขอใหทกทานทเขาประชมไดแลกเปลยนความคดเหน รวมทงขอเสนอแนะอยางเตมท และขอขอบคณทานวทยากร ทานผแทนหนวยงานตางๆ ทไดกรณาใหเกยรต และเสยสละเวลามาเขารวมประชมในวนน โดยหวงวาจะเหนประโยชนรวมกน และการประชมวนนจะบรรลวตถประสงคตามทไดกาหนดไว และสามารถดาเนนการไดตามเปาหมาย และประสบผลสาเรจตามความตองการทกประการ

โอกาสน ไดเวลาอนสมควรแลว กระผมขอเปดการประชมฯ



การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมประเพณปญหาการสญเสยหรอการเปลยนแปลงทาง

วฒนธรรมประเพณเกดจากการเปลยนแปลงของวถชวต โดยมปจจย 2 ประเดนหลก คอ โทรทศน และถนน เพราะเมอสองสงนเขามาทาใหเกดทนนยมขน และเกดการสญเสยทรพยากรธรรมชาต นอกจากน แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทาใหเกดการพงพาเศรษฐกจโลก ดงนน ประเพณวฒนธรรมดงเดมทมการรกษาความหลากหลายทางชวภาพหรอการรกษาสภาพแวดลอมระบบนเวศตางๆ เกดการสญหายไป จงทาใหเกดปญหาทสาคญ คอ การขาดจตสาธารณะ สาเหตเกดจากระบบการศกษา โดยเฉพาะครทขาดความเขาใจในบรบทของสงคม และธรรมชาตและสงแวดลอมดงเดมในชนบท ประกอบกบนโยบายการสงเสรมใหครไดรบรางวลไมตอบสนองกบสงเหลาน รวมทงขาดความเขาใจในศาสนา และการกดขทางสงคม เพราะภาครฐหรอครไมเขาใจวฒนธรรมประเพณดงเดมของคนทอยในชนบทหรอคนในสงคมรอบตวเอง มความเขาใจวาคนในชนบทขาดความร และมฐานะยากจน จงไดนาความรใหมๆ ใสเขาไป ทาใหวฒนธรรมประเพณเปลยนไป ผลกระทบทตามมา คอ ทรพยากรลดลง เพราะคนไมทราบคณคาและไมร จกการนามาใชประโยชน เนองจากวถชวตเปลยนไป จงทาใหเกดความเครยดในสงคม ละทงถนทอยอาศยและภมปญญาทองถนดงเดม โดยพงพงเศรษฐกจภายนอกมากกวาเศรษฐกจภายใน

ชมชน และความเปนตวตนถกทาลายไป จงเปนสงทสะทอนการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมและประเพณ

ความหลากหลายของพนธพชลดลงและสญหาย

เมอนาพชสชนด ไดแก ขง ขา ขมน และไพร สอบถามนสตนกศกษา พบวา รอยละ 100 ไมสามารถแยกขงออกจากขา หรอแยกขงออกจากขมน หรอแยกขมนออกจากไพรได หรอโหระพากบใบแมงลก ซงเดกๆ ในปจจบนไมสามารถแยกออกได ฉะนน เมอไมทราบคณคา ความเปนตวตนจงหายไป หากยอนกลบไปประมาณสสบปทแลว เมอไปงานวดหรองานรนเรงจะมพชชนดหนง คอ มะขามปอม โดยนามาทาเปนมะขามปอมแชอมจานวนมาก แตในปจจบนพบนอยลง แมกระทงองคความรทเกยวของกบสมอในเครองยาไทยกเหลอนอยมาก นอกจากน หญาดอกดน โดยการนาสมาทาเปนขนมดอกดน ในปจจบนพบนอยลงเนองจากมการทาลายปาและทรพยากรชวภาพมาก จงทาใหหญาดอกดนหายากขน เพราะฉะนน ขนมดอกดนจงใชสสงเคราะหแทน

ตนกาว ชมชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะปลกไวหนาบานอยางนอยบานละหนงตน เนองจากเมอดานาจะใชนวโปงเจาะเขาไปในดน เพอนาตนขาวฝง เมอกลบมาตอนเยนนวโปงจะบวม เรยกวา บวมฟกไค มอาการปวดมาก วธการรกษาจะนาใบตนกาวตากบขาวสารดบ

ผลกระทบจากการเปลยนแปลงวฒนธรรมและประเพณอสานทมตอความหลากหลายของพนธพช

ดร.อษา กลนหอมภาคชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม


แลวพอกนวหวแมมอ รงเชาอาการปวดบวมจะหายไป ซงประมาณหกปทผานมาวฒนธรรมการดานาของภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนใตไดสญหายไป โดยการทดแทนของเครองมอทางการเกษตรและรถแทรกเตอร ขณะเดยวกนเมอสองปกอนไดขยายมายงพนทตอนกลางของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และคาดการณวาภายในอกสองปขางหนาอาจถงทางตอนบนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พชทองถนหลายชนดเมอไมไดนามาใชจงเกดการสญหายไปจากหมบาน แตจะพบอยในชนบททหางไกลมาก

ตนเพกาหรอดอกลนฟา เปนวถชวตวฒนธรรมดานอาหารของภาคตะวนออกเฉยงเหนอทบรรพบรษไดปลกฝงใหรบประทานตงแตเดก โดยการปงไฟรบประทานรวมกบลาบเนอ ปน หรอแจว เพราะเพกามสารใหความขมเรยกวา phytochemical ชวยบารงตบ ซงเหมาะกบวถชวตของคนภาคตะวนออกเฉยงเหนอทนยมรบประทานของดบ สวนฝกเพกาทแกจะนามาทาเปนของเลนเดก เชน เรอแขง เปนตน หรออเกย (คางคาว) สวนใหญทเดกรจกมสองชนด คอ เกยเลบกด และเกยดงวก (ดง แปลวา จมก และดงวก คอ จมกหดเขาไปเพราะฉกดานบน) ซงเดกสามารถอธบายได แตองคความรไมปรากฏตามโรงเรยน อเกยสมพนธกบวถชวตของชมชนในเรองบรการของระบบนเวศ เพราะถาไมมอเกยเหลาน ตนเพกากไมมฝก เนองจากตวผกบ

ตวเมยอยคนละตน จงตองอาศยอเกยในการผสมเกสร นอกจากน ยงใชเปนแหลงพลงงาน โดยเปนถานในการทาพลและตะไล และชมชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอมภมปญญายอดเยยมในการผลตถานซงเปนแหลงของพลงงาน เชน การทาบงไฟนอยทใชจดถวายผปตา โดยใชถานจากตนพรกตนปอ ถาเปนบงไฟหมน (นาหนกถาน 12 กโลกรม) ตองใชถานจากตนแจง เปนตน

ความหมายของภมปญญาคาวา ภมปญญา จากประสบการณทผานมา หมายถง

ผลการวจยหรอองคความรทเกดขนภายในชมชนทองถนทไดนามาใชในการดารงชวตประจาวนจนกลายเปนประเพณและวฒนธรรม ในขณะทสภาวฒนธรรมหรอหนวยงานทเกยวของกบวฒนธรรมจะกลาววาภมปญญา ประเพณวฒนธรรมเปนเรองทางมนษยวทยา วทยาศาสตรไมเขามาเกยวของ จงทาใหมการแบงกลมหรอประเภทของภมปญญาแตกตางกนไป เชน ศลปะ การฟอนรา และการรองเพลงพนบาน เปนตน ซงทางสภาวฒนธรรมจดเปนภมปญญาประเภทหนง แตสงเหลานจดเปนเทคนคในการบนทกขอมลภมปญญาทองถน คาวาวฒนธรรม คอ รปแบบการดารงชวต และประเพณ คอ กจกรรมททากนเปนระยะและดาเนนการตอเนองทกป

การจดกลมภมปญญาในความคดเหนจงจดกลมภมปญญาออกเปน 5

กลม ไดแก ภมปญญาดานการเกษตรพนบาน รวมถง

การเพาะปลก ขยายพนธ และการอนรกษพนธพนบานทงหมด พบวา ทกวนนชาวบานเปนผปลกพช แตปรากฏวาพนธพชทใชปลก เชน พนธขาวหรอถวดาเนนการเพาะพนธโดยนกวชาการ ทาใหพนธดงเดมทมอยในหมบานสญหายไป เพราะปจจบนเปนการเกษตรแบบพงพาผอนไมไดพงพาตนเอง โดยพนธขาวแตเดมเมอสารวจในธนาคารขาวมเปนหมนสายพนธ และวฒนธรรมดงเดมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะตองเกบขาวไวในยงขาวไมนอยกวาสบสายพนธ สวนถวมสบสายพนธทชมชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอนยมปลกมาก และปลกเปนประจาทกป ซงแตเดมถวมสบเอดสายพนธโดยจะเกบเมลดพนธไวปลกเองและปลกเปนปตอป แตปจจบนเหลอถวเพยงหนงสายพนธทคนพนบานยงเกบสายพนธไวปลกเอง คอ ถวแปบ นอกจากนน ซอจากตลาดทงหมด เชน ถวฝกยาว ถวลาน ถวป และถวพม เปนตน ทาใหพนธดงเดมสญหายไป

หญาดอกดนAeginetia indica Roxb.

ขนมดอกดน

กาว Lawsonia inermis L.

เพกา Oroxylum indicum (L.) Kurz



ในระยะสองถงสามปทผานมาจากการสารวจในชนบท พบวาสายพนธดงเดมของผกไซหรอมะระขนกมจานวนลดลงและเปนสายพนธของบรษททนาเมลดพนธเขามาจาหนาย ซงไมทราบถงคณภาพเมอเทยบกบสายพนธดงเดม และวฒนธรรมการทานาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะเตมไปดวยตนไมใหญ และหนงในนนจะตองมตนเชอก เพราะใบของตนเชอกแสดงใหเหนถงความอดมสมบรณของนา และเปนตวชวดของจานวนผลผลต โดยแปลงนาใดทมตนเชอกจะพบวามผลผลตมากกวาแปลงนาทไมมตนเชอก ซงในทางวทยาศาสตรยงขาดการวจยทระบวาใบของตนเชอกมประโยชนอยางไรกบจลนทรยในดน รวมถงการชวยปรงแตงธาตอาหาร

การใชอปกรณทางการเกษตร แตเดมใชตนไมทาเปนอปกรณการเกษตร ในปจจบนใชพลาสตกหรอโลหะเขามาแทน ทาใหความสาคญของพชลดลง รวมทงการศกษาและการถายทอดเขาไมถง และไมไปพรอมกบวฒนธรรมประเพณ ทาใหเกดการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพดานการเกษตร เชน การเผานาจะเปนตวชวดถงระดบโพแทสเซยม ถานาใดมระดบโพแทสเซยมตาจะเผานานน แตชมชนจะไมสามารถบอกไดวาโพแทสเซยมตา หรอชาวบานจะทราบเมอนาดไกคลกกบดนจะเกดสขน ทาใหทราบวาควรจดการอยางไรตอไป แตองคความรไมไดถายทอดไปยงระดบนกวชาการ จงทาใหมองวาการกระทาดงกลาวเปนเรองไมถกตอง

นอกจากน การทานาผตาแฮก ซงเปนวฒนธรรมประเพณทชมชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอยงทาอย แตชาวบานจะไมทราบเหตผลในการกระทาดงกลาว โดยทราบเพยงวาเปนวฒนธรรมประเพณทสบทอดกนมา การทานาใหผตาแฮก หมายถง การทานาตามมมนาทกมมนา แลวปลกขาวใหไดเจดตนหรอสบสตน และหวานดวยขาวเหนยวนง โดยเวลาในการทานาผตาแฮกไมแนนอน แลวแตวาใครสะดวกเวลาใด แตในสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวจะตองทานาใหผตาแฮกกอนการทานาจรงหนงเดอน เมอขาวในนาผตาแฮกครบกาหนดหนงเดอนจะเจรญเตบโตเตมท มแมลงลงนาผตาแฮกของทกแปลงและแมลงวางไข จงจบวฏจกรของแมลงในปนน ดงนน เมอนาของเจาของเจรญเตบโตขนแมลงศตรไดถกกาจดแลวสวนหนง ทาใหนาในปนนจะสมบรณมาก ซงการทานาผตาแฮกตองทาทงตาบล เพอกาจดแมลงศตรภายในครงเดยว เมอขาวเจรญเตบโตไดระยะหนง ศตรตวทสองทตามมาคอ ป ซงมจานวนมากและจะมากดกนตนขาว เมอไดศกษาวธการแกไขในภมปญญาดงเดม พบวามวธการผกเสยวกบป โดย

การนาไหใบเลกๆ ใสขาวเหนยวสกฝงไวตามคนนา เมอปไตลงไปทานขาวในไหจะไมสามารถออกได ชาวบานจะนาปในไหทาเปนอาหารรบประทาน ซงเปนวธการกาจดทดทสด และทาใหไดอาหารปลอดภย

พชบางชนดเปนตวชวดบงบอกสภาพภมอากาศ เชน แดง (Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub.) เปนตน ถาปใดใหผลดกและผลแตกอามากแสดงวาปนนฟาจะคะนอง จงไดนามาวเคราะหพบวา ถาอากาศแหงจะทาใหเยอทยดปกทงสองดานของตนแดงแหงตามเพราะเยอบางมาก จงทาใหฝกของตนแดงแตกอาออก แสดงวาในชนบรรยากาศแหง ประจของชนบรรยากาศกบประจของกอนเมฆมความแตกตางกน ดงนน จงเกดฟาแลบฟารองมาก ซงสงเหลานเปนขอมลทบอกชาวบานวา ในปนนเมอจะนาโคกระบอออกไปกลางแจงตองนาวานฟา (Crinum sp.) แขวนกบเอวของเจาของและทคอกระดมของสตวเลยงดวย แตในปจจบนวานฟาพบนอยมากและมคนรจกนอย ซงวานฟาเปนพลบพลงชนดหนง ลาตนอยตดกบดน หรอการตรวจวดอากาศโดยใชวาวสน ซงแตกตางจากวาวของภาคกลาง คอ จะใสลนเขาไปทบา โดยนาตนปอมาทาเชอก จะมเสยงดง “ดยดย” ซงชมชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะเลนวาวสนในเวลากลางคน เพราะการตดลมบนของวาวสนใชในการคดเลอกพนธขาวสาหรบการทานา คอ ถาวาวสนตกลงพนกอนสามทมแสดงวาปนนฝนจะแลง ถาวาวสนตกลงพนกอนเทยงคนแสดงวามฝนปานกลาง และถาวาวสนตกลงพนหลงเทยงคนหรอไมตกลงพนเลยแสดงวามนามาก ทาใหทราบวาในปนานอยจะตองปลกขาวดอ (ขาวอายสน) และในปนามากตองปลกขาวขตมเขาใหญหรอขาวสายบว ซงเปนวฒนธรรมประเพณทสบทอดมาพบไดในหมบานทหางไกลชนบทของจงหวดอานาจเจรญ และจงหวดมหาสารคาม

ตนเหมอดแอ (Memecylon scutellatum Naudin.) ยงมจานวนประชากรมาก แตปจจบนสญเสยคณคาทางวฒนธรรม โดยในอดตนาใบแกของเหมอดแอคลกพรกตากแหง เมอพรกแหงยงคงไดสเดมของพรกสด และยงมนามนหอมระเหยปองกนมอดกดกน นอกจากน วถชวตดงเดมของคนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมการนาเหมอดแอขนาดเทานวมอยาวประมาณ 1 คบ มาลนไฟตรงกลางเพอใหนายางไหลออกมาและใชทาฟนเพอทาใหฟนแขงแรง ซงในอนาคตคาดวาอาจสามารถนามาพฒนาทาเปนยาสฟนได แตเปนทแปลกใจวากจกรรมเคลอบฟนดวยนายางเหมอดแอสวนใหญทากนเฉพาะในกลมผชาย สวนผหญงจะเกบยอดมาเคยวและนายางจากยอดจะเคลอบฟนไดเชนเดยวกน ในจงหวดนครราชสมานาจอบเผาไฟใหรอน


แลวนากงของเหมอดแอโยนลงบนจอบทรอน กงเหมอดแอจะกลายเปนขเถา และนาขเถาทไดมาทาฟน ดงนน ตางชมชน ตางกจกรรม หรอตางแนวปฏบต แตดวยวตถประสงคเดยวกนของการนามาใชประโยชน

เกลดลน ยงขาวทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอเรยกวา เลา การนาขาวเปลอกใสเลาตองมพธกรรม ซงใชใบยอปากบเกลดลน โดยนาใบยอปาเสยบไวตามเสาทอยตดกบพนดานลางของเลาและนาชอดอกของเกลดลนเสยบไวรอบผนงของเลา ซงปจจบนยงมการนาขาวขนเลา แตมการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมประเพณ แตเดมตองนาใบยอปากบใบเกลดลนเสยบทกพนทของเลา ในปจจบนเสยบเฉพาะหนาเลา และพบวาประเทศศรลงกามการนายอปากบใบเกลดลนมาใชประโยชนในลกษณะนเชนกน จากการวจยพบวา เกลดลนมนามนหอมระเหย จงปองกนหนและแมลงเขาไปในยงขาว และเกลดลนมความคงทนมาก เมอชอดอกแหงแลวลกษณะตางๆ ยงคงเดมอย ดงนน การอธบายใหคนรนตอไปตองอธบายวา เมอเกลดลนแหงยงมลกษณะไมเปลยนแปลง ซงแสดงใหเหนวาขาวจะไมหมดไปจากยง แตมตเชงวทยาศาสตรไมมการอธบาย เพราะฉะนน เมอกลาวคาวาวฒนธรรมประเพณ คนสวนใหญจงนกถงมตทางสงคม แตมตเชงวทยาศาสตร

การทานาผตาแฮก วานฟา Crinum sp.

แดง Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub.

เหมอดแอ หรอเหมอดจ Memecylon scutellatum Naudin

วาวสน

ของการประพฤตปฏบตตามหรอวฒนธรรมประเพณทถายทอดมาจะตองมเหตมผลในเชงวทยาศาสตรดวย ซงไดมการถายทอดสบมาเปนระยะเวลายาวนานแตไมไดใหความสาคญกบสงน จงเปนจดออนทตองดแล

ภมปญญาในการดแลสขภาพ แบงออกเปน 3 สวน คอ

อาหารเพอการบรโภค เพอใหสขภาพแขงแรง ซงเปนปรชญาในการบรโภค โดยแตละประเทศจะมวฒนธรรมการบรโภคแตกตางกน เชน สาธารณรฐประชาชนจนมวฒนธรรมการบรโภคแบบหยนหยาง และประเทศไทยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมการรบประทานเพอใหภายในรางกายเทยบเทาสมดลกบภายนอก เปนตน

การดแลสขภาพ ทงแบบพงตนเองและรกษาโดยวธการแพทยพนบาน

การจดระบบนเวศของหมบาน โดยการปลกไมตามทศตางๆ เชน ความเชอวาปลกตนขนนหลงบานจะทาใหเกดความกาวหนาในหนาทการงาน เปนตน แตในมตทางวทยาศาสตรมตนไมชนดใดบางทไมควรปลกทางดานเหนอลม เนองจากเมอออกดอกจะทาใหละอองเกสรพดเขาบานทาใหเปนโรคไขหมกไม คอ แพละอองเกสร หรอเมอผลตกลงพนแลวเนาเสย จะเนาในฤดใด ออกผลฤดใด และควรจะปลกทางทศใด เพอไมใหเชอราทเกดขนกบผลไมนนพดเขาบานและทาใหเกดโรคภยไขเจบ ซงมตนตองไดรบการอธบาย เพอทาใหวฒนธรรมประเพณยงคงอย ดงนน ภมปญญาทองถนและวฒนธรรมประเพณ คอ พฤตกรรมการบรโภคเปลยนไป การใชสมนไพรลดลง

สานกงานสถตแหงชาตไดทาการสารวจการใชสมนไพรของคนไทยในประเทศ พบวามการใชเพยงรอยละ 0.05 ฉะนน สานกงานพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตจงไมใหการสงเสรมสมนไพร เนองจากเหนวาคนไทยไมใชสมนไพร แตการทางานกบชมชนสามารถรบรองไดวา แตละหมบานไมนอยกวารอยละ 78 ยงใชสมนไพรในชมชน แตการออกแบบสอบถามหรอการถามความเขาใจพนฐานของแตละบคคลอาจแตกตางกน จงทาใหสงเหลานไมไดรบการตอบสนองหรอเหนคณคาความสาคญของสมนไพร



เรองของพธกรรมตองพยายามพจารณาในมตวทยาศาสตรวาสามารถบอกสงใดไดบาง และไดคนพบในสงทหลากหลายมาก ทงการราผฟา รามะมวด การเขาทรง หมอสอง หมอมอ เรองโสกหรอโสลกทงหลาย ซงคาวา โสก ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หมายถง โฉลก เชน เปนคกน เปนตน โดยเมอจะแตงงานตองไปพบหมอโสก เพอใหยนยนการเปนเนอค เชนเดยวกบในสาธารณรฐประชาชนจนมการพจารณาเวลาตกฟาก และการสรางบานเมอแตงงานแลวจะอาศยอยกบบดามารดา เมอฐานะดขนจะสรางบานโดยใชการวดเทาของตนเองเพอเปนการบอกขนาดของบาน ขนาดของประต และขนาดของหนาตาง หรอไมคานทใชแบกของตองใชสดสวนรางกายของผใชเปนตววดความยาวของคาน เพอหาจดสมดลทเหมาะสม และชวยผอนแรง ถานามตวทยาศาสตรอธบายวฒนธรรมประเพณตางๆ จะทาใหสามารถเขาถงและเขาใจความเปนตวตนของชมชนไดมากขน การเขาไมถงภมปญญาเหลานทาใหขาดการพฒนาตอยอดขององคความรและทาใหเกดการสญเสย

ตวอยางของพชทใชในดานภมปญญาทองถนและวฒนธรรมประเพณการดแลสขภาพ ไดแก

การทาปลาแดก (ปลารา) ตองใสใบขหนอน (Zollingeria dongnaiensis Pierre) หรอตนหางกระรอก (Uraria acaulis Schindl.) เพราะใบขหนอนมขนละเอยดเลกจานวนมากเพอใชกาจดหนอน ซงมหลายชมชนทวฒนธรรมประเพณนไดสญหายไปแลว แตยงพบไดทจงหวดขอนแกน และจงหวดมหาสารคาม

วฒนธรรมการบรโภคเหด จากการสารวจเมอป พ.ศ. 2545-2550 พบเหดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

อยางนอย 1,167 ชนด เปนเหดรบประทานได 663 ชนด ซงขอมลขององคการสหประชาชาต พบวาประชาชนในชนบททวโลกจะรบประทานเหดปาประมาณ 300 ชนด และทมจาหนายในตลาดมจานวน 222 ชนด คดเปนมลคา 1,400 ลานบาทตอป โดยในสวนของการบรโภคเหดจะเกยวของกบระบบการศกษา ซงตองมการถายทอดใหถกตองวาเหดชนดใดบรโภคไดและเหดชนดใดเปนเหดพษ คนภาคตะวนออกเฉยงเหนอไมนยมบรโภคเนอสตวในฤดฝน เพราะในฤดฝนเนอสตวจะมพยาธเปนจานวนมาก แตจะบรโภคเหดแทนเพราะเปนแหลงโปรตนทสาคญและมคณคาเทากบเนอสตว ดงนน ถารกษาวฒนธรรมประเพณไวไดความหลากชนดของเหดจะยงคงอย

ประเพณรามะมวด ในองคความรทางวทยาศาสตรกลาวไดวา พธกรรมนเปนการสะกดจตตนเอง โดยไดทาการวจยพบวา มการใชกลนของดอกลาดวนกบลลาวดเปนตวนาในการสะกดจต ซงบคคลทเขารวมพธกรรมอาจจะมพนทสมองสวนหนงทมการผลตสารเคมและทาใหสามารถสะกดจตตวเองได บคคลกลมนมทกษะในการบรณาการสงมาก เพราะเมอมเหตการณตางๆ เกดขนจะมการประมวลและทานายได จงคลายกบคนทรงเจาเขาผ แตความเปนจรงแลวใชบรบทของตวเอง ซงสามารถพสจนไดในเชงวทยาศาสตร ดอกลลาวดจะใชเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนกลาง ไดแก จงหวดกาฬสนธ รอยเอด และมหาสารคาม ซงจงหวดเหลานเรยกวา ราผฟาหรอเหยา แตทางตอนใตของภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะใชดอกลาดวน หมอลากลอนหรอหมอลาจะไมเขาใกลดอกลลาวดในวนใดๆ ทมการรา เพราะจะทาใหเกดอาการเซองซม ไมคกคก ทาใหการแสดงขาดความสนกสนาน

ตนหางกระรอกUraria acaulis Schindl.

ใบขหนอน Zollingeria dongnaiensis Pierre.นามาไวในไหปลารา เพอใชกาจดหนอน

ประเพณรามะมวด

ดอกลาดวนMelodorum fruticosum Lour.

ดอกลลาวดPlumeria spp.


แคนา มการหามปลกไวในบาน เนองจากละอองเกสรสามารถทาใหเปนไข

ตนกาว วฒนธรรมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอประมาณหกสบปทผานมา ถาบรษไมสกขาลายจะไมมสตรใดแตงงานดวย การสกมกกลาวถงกนในมตของมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ซงในอดตถาใครสกจะเปนผกลา เมอเขาสยคกลางพบวาหากใครสกจะหมายถงเปนนกเลง ซงจะแตงงานและเขารบราชการไมได แตในปจจบนมการเปลยนแปลง การสกกลายเปนศลปะบนเรอนราง เพราะฉะนน ถาถามวาในอดตเหตใดถาไมสกแลวผหญงไมแตงงานดวย เนองดวยสรระของผหญงจะดออนแอกวาผชาย ดงนน ผหญงจงตองเลอกผชายทมความแขงแรง ความอดทน และความอดทนพสจนไดดวยการสก ถาผชายคนใดทนการสกได แสดงวาผชายคนนนมทงความแขงแรงและความอดทน ผหญงจงฝากชวตไวกบคนนนได สงเหลาน คอ มตและมมมองของอดต ซงในปจจบนอาจจะแตกตาง นอกจากน ตนกาวใชสาหรบเปนยาแกอกเสบ และแกฟกชาทนวหวแมมอได โดยการนาใบตากบขาวสารดบแลวพอกนวหวแมมอบรเวณทฟกชา

จะเกดกระบวนการยอยไดเมตาบอไลทหรอทาใหเกดสารเคมททาลายสารเคมในสมอง เมอคนรบประทานจะเกดการคลมคลงได แตหากรบประทานบรเวณยอดออนหรอผลของตนแสงโดยตรงจะไมมอนตรายตอรางกาย เพราะคนไมมนายอยเหมอนในปลา ตนแสงในปจจบนพบนอยลง เพราะพนทชมนาถกทาลาย และตนแสงจะเตบโตอยในบรเวณทมนาทวมและพนทชมนาเทานน

หมากหงตง หมากหงสาย (Carica papaya L.) ในภาคกลางหรอภาคใตบานใดปลกไวหนาบานมความเชอวาเปนกาลกณตองตดทง เพราะไมออกผล หรอใหผลนอยรบประทานไมได แตภาคตะวนออกเฉยงเหนอนยมปลกไวหนาบาน เพราะดอกสงกลนหอมทาใหอยากรบประทานมากขน และทสาคญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมโรคชนดหนงเรยกวา ไหลตาย เปนอาการทคนเสยชวตในขณะนอนหลบ ซงคาดวาเปนโรคทางพนธกรรม แตคนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมความคดวาเกดจากสาเหตทเรยกวา โรคธรรมลาและโรคธรรมลากกกก ซงโรคธรรมลาจะมเสมหะในลาคอ แตโรคธรรมลากกกกมตมแผลในลาคอและมหนอง ถาหนองแตกจะไปอดตน ขณะนอนหลบกลามเนอพกตวจะทาใหหายใจไมออกและเกดอาการดนกกกกๆ ถาชวยเหลอไมทนจะเสยชวตได เพราะหายใจไมได แตถามคนชวยจะทาโดยการตดกานหมากหงตง (มะละกอตวผ) ความยาวประมาณหนงคบ และใชชอนงดปากแลวนาทอหรอกานมะละกอสอดเขาไป ยางมะละกอจะชวยทาใหเสมหะทอดตนละลาย และทอจะชวยทาใหหายใจได ซงเปนหลกการพยาบาลเบองตนของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และวธการรกษาขนตอไปใชรงมดแดงตากบพรกขหนสดแลวนาใสปากจะทาใหผปวยฟนตวทนท ซงปจจบนการปฐมพยาบาลเบองตนเชนนไมพบแลว

กาว Lawsonia inermis L.

ปลาบา Leptobarbus hoevenii จะรบประทานไดเพยงบางฤด ซงจะมภมปญญาและวฒนธรรมการบรโภค โดยจะไมรบประทานปลาบาในชวงทใบแสง (Xanthophyllum lanceatum (Miq.) J.J.Sm.) หลนลงนา เพราะใบแสงแกทหลนลงในนาเมอปลาบารบประทาน

ปลาบา Leptobarbus hoevenii

แสง Xanthophyllum lanceatum

(Miq.) J.J.Sm.

หมากหงตง หมากหงสาย Carica papaya L.

หมากแตก (Celastrus paniculata Willd.) มอยจานวนมาก ในวฒนธรรมดงเดมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กอนออกพรรษาจะเกบหมากแตกมาหบนามนเพอนาไปถวายพระ และพระจะนาไปใชจดไฟในตะเกยง



นาปลาจากใบสะทอนนาผก

ททาจากผลของตมกา (Strychnos nux-blanda A.W.Hill) นามนหมากแตกมกลนหอมมาก มสแดงสวยงาม เมอถกไฟจะกลายเปนยามสรรพคณแกโรคอมพาต และอมพฤกษ เมลดของหมากตมกาจะมสารสตรกนน (strychnine) มากจงเปนทมาของชอวทยาศาสตรวา Strychnos เปนสารอนตราย ในอดตนยมใชเบอสนข ผลของตมกามลกษณะแขงมากคลายกบกะลา จงนามาทาเปนตะเกยง

กลวยสม และกลวยตบ นยมใชประกอบในพธแตงงาน โดยเฉพาะกลวยตบเปนยา ตอของกลวยตบนยมนามาทาโอยา ซงเปนยาทมความจาเพาะ เมอฝนยาใสนาแลวจะนาใสโอของตนกลวยตบ เพอใหสารพษตางๆ ถกดดซม และจะมสารแทนนนของกลวยออกมา เพอปองกนอาการทองเสยเมอรบประทานยา

การหบนามนจากหมากแตก

หมากแตก Celastrus paniculata Willd.

ตดหมตดหมา (Paederia linearis Hook. f.) นามาทาขาวเกรยบวาว โดยนารากตดหมตดหมาแชนาและนามาโมแปง รากของตดหมตดหมาจะมนาตาลมาก นาตาลเปนอาหารของยสต เมอยสตยอยนาตาลทาใหเกดฟองอากาศมากขนในแปง เมอนามาปงจะทาใหแปงพองกลายเปนขาวเกรยบวาว รวมทงนามาใชแกอาการทองอด ทองเฟอในโคและกระบอ

ตดหมตดหมา Paederia linearis Hook. f. ขาวเกรยบวาว

ตนสะทอนนาผก มประมาณสองถงสามชนเผาทอาศยอยตามรอยตอของจงหวดขอนแกนและเพชรบรณ จะนาใบออนมาเคยวทานาปลา ซงถามความรภมปญญาและรกษาไว จะทาใหตนสะทอนนาผกยงคงอย และสามารถพฒนาตอยอดได ซงเหมาะกบสงคมปจจบนทนยมบรโภคอาหารสขภาพหรออาหารเจกนมาก

ตนสะทอนนาผก

กลวยสม

กลวยตบ โอยาจากกลวยตบ

หมากเยา หรอสบดา (Jatropha curcas L.) เปนชนดพนธตางถน แตเปนมตรกบชมชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยนามาทาเปนรวบาน ใบนามาหมกกบนา

ตมกา Strychnos nux-blanda A.W.Hill


หมากเยา หรอสบดาJatropha curcas L.

ใชสาหรบอาบนาใหเดก ชวยปองกนโรคชนต พพอง และแกอาการทองเสย นอกจากน ยงนาใบมาหอขาวทเคยวละเอยดแลวนาไปปงใชปอนเดกนอย

ตนแกง หรอตนแจง (Maerua siamensis (Kurz) Pax) ยอดออนและดอกนามาคนสม (เปนการกาจดพษ) โดยการขยากบเกลอแลวใสในนาซาวขาว (เหนยว) จากนนนามานงแลวจงรบประทาน มสรรพคณทางดานสายตา คนภาคตะวนออกเฉยงเหนอเรยกวา “ตาสวางแจง เหนหง” ซงเปนทมาของชอตนไมชนดน ทางดานชววทยาลาตนใชอธบายวงปของพชไดเปนอยางด ในอดตการถลงเหลกจะใชไมตนแจงเปนเชอเพลง เพราะใหความรอนสง เชนเดยวกบการทาบงไฟจะใชไมจากตนแจงเปนถาน ซงปจจบนจานวนของตนแจงลดลง เพราะวฒนธรรมการทาบงไฟเปลยนแปลงไป โดยการใชถานโคกแทนถานจากตนแจง และใชทอพวซแทนการใชกระบอกไมไผ การเปลยนแปลงวฒนธรรมประเพณทาใหการใชประโยชนจากพชทองถนลดลงดวย

ตนแกง หรอตนแจง Maerua siamensis (Kurz) Pax

อม (เนยมอม) Chloranthus spicatus (Thunb.) Makino เปนชนดพนธตางถน แตอยกบวฒนธรรมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอมานานกวารอยป ในอดตเมอบรษจบสตรตองเกบใบอมหนงใบใสกระเปาเพราะมกลนหอมมาก และถาตองการเพมความหลอตองซอยใบอมใส

นามนละหงกบรากหนาพรม นามาผสมกนเปนนามนใสผม ทาใหผมดา ในปจจบนเมอจะรบประทานปนตองนาใบอมมาซอยเปนใบเลกๆ ใสไวในเตาปนจะทาใหปากหอม ซงเมอประมาณยสบหาปไดมการสารวจในภาคตะวนออกเฉยงเหนอยงพบตนอมจานวนมาก แตในปจจบนลดนอยลงมจานวนนอยกวารอยละ 10 โดยเฉพาะจงหวดสกลนคร จงหวดนครพนม และจงหวดอบลราชธาน

อม (เนยมอม) Chloranthus spicatus (Thunb.) Makino

การยางของชาวภาคตะวนออกเฉยงเหนอ โดยจะทาเมออบตเหตเกดขน เชน จกรยานยนตลม ตกตนไม หรอกระบอชน เปนตน ลาดบแรกตองดมเหลาผสมนาตาลหนงชอนชา เพอปองกนเลอดคงในสมอง จากนนใชพชหลายชนด เชน ใบหนาด (Blumea balsam-ifera (L.) DC.) เถาเอนออน (Cryptolepis buchanani Roem. & Schult) และใบพลบพลง (Crinum asiaticum L.) เปนตน ปบนพนแคร แลวนาผาหมปรองทบดานบน นาคนเจบนอนและหมผาอกครง แลวนาไฟใสดานลาง ซงวฒนธรรมการยางยงคงอยกบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ใบหนาด Blumea balsamifera

(L.) DC.

เถาเอนออนCryptolepis buchanani

Roem. & Schult

พลบพลงCrinum asiaticum

L.



ลนฟาOroxylum indicum

หมานอย กรงเขมา Cissampelos pareira L. var. hirsuta (Buch. ex DC.)

การเสยงทายคางไก

ผปตา

ภมปญญาในการจดการสงแวดลอม ชมชนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมปาวฒนธรรม 2 ประเภทคอ ปาชมชนซงเปนพนทปาสาธารณะ ประกอบดวย ปาดอนปตา ปาทาเล และปาชา และปาดอนหวนาหรอปาหวไรปลายนาซงเปนปาสวนบคคล ปาเหลานอยในพนทสง มกฎระเบยบในการใช และการสงวนรกษาไวอยางด เมอฝนตกจะชะลางจลนทรยจากปาลงมายงไรนาซงอยทลม ทาใหนาอดมสมบรณ ซงเปนเรองของปาทสรางความอดมสมบรณ แตวฒนธรรมเรมเปลยนแปลงเสอมถอยลง เพราะปาดอนปตาในปจจบน ภาครฐเหนวาเปนปาทไมมประโยชน มการสรางสถานอนามย โรงเรยน และสถานทราชการ โดยเฉพาะสานกงานขององคการบรหารสวนตาบลหรอเทศบาล

ในมตวทยาศาสตรของผปตา ทกปในเดอนหกกอนทานา ชาวบานแตละบานจะนาไกไปถวาย โดยการฆาไกและสงเวยทศาล และมผนาทางจตวญญาณ เรยกวา “เฒาจา” ทาหนาทถอดคางไกออกมาพจารณา ถาคางไกสวยแสดงวาบานรมเยนเปนสข และขาวปลาอดมสมบรณ แตถาคางไกมลกษณะหงกงอแสดงวาขาวยากหมากแพง และบานจะไมรมเยนเปนสข ในทางวทยาศาสตรอธบายไดวา ไกจะทานอาหารยสบสองชวโมงในหนงวน และทานอาหารทกอยาง ดงนน ถาดนอดมสมบรณ จะทาใหไกมโครงสรางรปรางด แตถาทานแตหน กรวด ทราย กระดกออนบรเวณคางไกจะหงกงอ จงเปนดชนชวดคณภาพสงแวดลอม

นอกจากน การปลกไมรอบบานมวตถประสงคหลก คอ เปนอาหาร จาพวกเครองเทศ เชน ผกหอม สะระแหน กยชาย และผกแปน เปนตน เปนสมนไพรและใชในพธกรรม โดยเฉพาะชาวไทยดาจะปลกวานผยาน (ผกลว) วานผหนาย ซงเหงาจะมสารหอมระเหย ปองกนงเขาบาน และเปราะหอม และเพอใชเปนจตบาบด ทาใหคลายเครยด

ภมปญญาการใชวสดพนบานดานวสดศาสตร เชน หมานอย (Cissampelos pareira L. var. hirsuta (Buch. ex DC.) Forman) เปนตน นามาพฒนาทามาสกพอกหนา เพราะสารเพกตนในหมานอยจะแขงตวภายใน 15 นาท แตเพกตนในประเทศไทยรอยละ 100 นาเขาจากตางประเทศ ขณะทประเทศไทยมวตถดบแตไมมการพฒนาในการผลตขนมา

ไมลนฟา (Oroxylum indicum) นามาทาพล ตะไล และเดกทาเปนเรอเลนในหนองนา

แมงขสด คอ ผงทไมมเหลกใน สรางโพรงอยใตดน และมทอเปนชองเพอบนออก ซงคนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะใชขผงของแมงขสดผสมขเถาทาเปนกาวตดเครองดนตรของภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรออปกรณตางๆ ซงปจจบนในประเทศไทยไมมการทาแลว โดยรอยละ 100 สงซอจากสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว

วฒนธรรมของคนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะมการบนดวยการถวายพระ เมอประสบความสาเรจจะแกะสลกพระและนาไปถวาย ไมทนามาแกะสลกเปนไมพนบานจาพวกไมจาปา ลนทม หรอโมก ขนอยกบ


นนหรองวบาน Ceiba pentandra (L.) Gaertn.

แตละทองถน และแตเดมใชปยนนหรองวบานยดใสหมอนไวสาหรบนอน แตปจจบนเปลยนใชใยสงเคราะห สงทสาคญ คอ เปลอกนนจะนามาเผาแลวนาขเถาทาเปนนาดางเพอใชเปนอาหาร ขนม และสยอมผา ตนลอมคอม ผลดบนามาทาเปนกระสนยงจากกระบอกไมไผ เรยกวา บงโพะ ผลสกรบประทานได และตนโพศร นามาทาเปนลอรถ

ภมปญญาการบรหารสงคม คนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอนยมใชดอกไมสเขยวและสขาวเปนหลกในการบชาพระ และมวฒนธรรมประเพณ คอ ฮต 12 (จารตประเพณ ๑๒ เดอน) มลกษณะคลายกบการประชมประจาเดอน แตเมอพจารณากจกรรมพบวา เปนกจกรรมเพอฟนฟจลนทรย เพราะมการนาขาวไปหวานในทองนาบรเวณหวไรปลายนา เพอใหจลนทรยยอนกลบเขามาในหวไรปลายนา และคอง 14 (ครรลองทควรปฏบต 14 ประการ)

การสรางพระเพอนาไปถวายแกบน

แมงขสด

ตนลอมคอม Microcos paniculata L. บงโพะ

ตนโพศร Hura crepitans L.

เชน วนโกนหรอวนพระ ภรรยาตองกราบเทาสามกอนนอน เพราะจะทาใหสามรสกอยากดแลปกปองภรรยา ซงทาใหมคณคาทางจตใจ และหามสามภรรยาหลบนอนในวนโกนหรอวนพระ โดยมความเชอวาลกทเกดมาจะเปนคนไมด

การศกษาความหลากหลายทางชวภาพผานจตรกรรมฝาผนง รวมทงการสอสารมความสาคญมาก ปจจบนมการเปลยนแปลงของภาษา ศพทเทคนคตางๆ สญหายไป คงไวแตสาเนยง โดยชอพชทเรยกตามประเพณควรจะคงความเปนเอกลกษณไว เมอพบชนดพนธใหมไมควรตงชอใหม แตควรใชชอเดม ซงชอจะเปนการบอกแหลงทมา เชน เหดปลวก ภาคกลาง เรยกวา เหดโคน แตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เรยกวา เหดปลวก เพราะเหดกบปลวกตองอยดวยกนเสมอ ชอบอกลกษณะ เชน ตนควยเสยก (Olax psittacorum (Willd.) Vahl) ในภาษาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หมายถง ปลายอวยวะเพศของผชายทมลกษณะขรบแลว ซงผลจะมลกษณะเหมอนกบความหมายดงกลาว สวนภาษากลาง เรยกวา นาใจใคร หรอแหลวขออย คอ เมอเหยยวถายมลออกมาจะกระเดงไปตามพน และกระตายหรอหนจะมากน ทาใหเหยยวสามารถจบเหยอได และหมอยสาวแก หรอยานลเภา (Lygodium flexuosum (L.) Sw) มรากเหมอนขนสดาพนกนยงเหยง เปนตน หรอชอทบอกการใชประโยชน เชน ออมแซบ หรอบษบาฮาวาย เปนตน และชอทบอกระบบนเวศ เชน เหดผงทาม (คาวาทาม หมายถงพนทชมนา หรอพนทมลกษณะชนแฉะ) เปนตน

ควยเสยก Olax psittacorum (Willd.) Vahl

หมอยสาวแก Lygodium fl exuosum (L.) Sw.



สรปการทางานดานความหลากหลายทางชวภาพกบ

ภมปญญาทองถนตองมเครอขาย มการจดบนทกภมปญญาทองถน ซงแนวทางในการแกไขตองรวมกนไขความลบใหเปนความร หรอตองมการอธบายใหเปนเชงมตวทยาศาสตรใหมากขน ตองมการประชาสมพนธเชงรก โดยการประชมวชาการ และนาผลงานเขาประกวดแขงขน รวมทงการสรางกลมตวอยางทแสดงใหเหนวาวฒนธรรมประเพณทสบทอดมาสามารถรกษาความหลากหลายทางชวภาพไวใหคงอยตอไป

ได และในสวนฐานขอมลไดมการจดทาโครงการ Tradition Knowledge Digital Information (TKDI) โดยการสนบสนนจากกระทรวงสาธารณสขและมลนธสขภาพไทย ไดสรางศนยการทางานในแตละภมภาคทวประเทศไทย เพอทาหนาทวางแผนการทางานในแตละภมภาค และรวบรวมขอมลทางดานความหลากหลายทางชวภาพกบภมปญญาทองถนใหเปนฐานขอมลเดยวกนทงหมด ซงขอมลทไดจะไมกระจดกระจาย และผทสนใจสามารถเขาถงขอมลและนาไปใชประโยชนไดงายขน


ลาหมง

ประชากรในภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยประกอบดวยชาวลานนาและชนเผาตางๆ ทอพยพมาตงถนฐานในไทยไดแก กะเหรยง (ยาง) มง (แมว) ลซ (ลซอ) ลาห (มเซอ) เมยน (เยา) อาขา (อกอ) ละวา (ลวะ) ถน ขม มลาบร ไทยใหญ ไทยลอ คะฉน ปะหลอง (ดาราอง) และจนยนนาน ชนเผาเหลานลวนมความรในวฒนธรรมการใชพนธพชทเฉพาะตวของเผานนๆ และมประเพณทปฏบตสบทอดกนมาอยางยาวนานจนถงปจจบน

วฒนธรรมการใชพชพนบานและประเพณทเกยวของ

ชมชนลานนาในภาคเหนอมวฒนธรรมและประเพณทเกยวของกบการใชประโยชนของพช อาท

ประเพณบชาอนทขล ชาวลานนาหรอชมชนภาคเหนอมประเพณบชาเสาอนทขลในชวงเดอนพฤษภาคมเพอขอฝน โดยพชพนบานทใชเปนหลก คอ ดอกบว และปจจบนใชใบหรอดอกไมทมชอเปนมงคลมาบชา เชน เกดตะหวา (พดซอน) โกศล และสรอยไก เปนตน (มขอหามสาหรบสตร คอ หามเขาบรเวณของเสาอนทขล)

การสญเสยความหลากหลายของพชพนบานในวฒนธรรมภาคเหนอ เมอชมชนเปลยนไป

รศ.ดร.ชศร ไตรสนธ ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

กะเหรยง

ไทยใหญละวาลซ

เมยนจนยนนานปะหลอง

ลกษณะการแตงกายและบานเรอนของชนเผาบางเผา

ประเพณบชาอนทขล

ประเพณขนทาวทงส (จตโลกบาล) คนลานนาใหความนบถอทาวจตโลกบาล (ทาวจตโลกบาลเปนเทพผรกษาทศทงส) โดยการอญเชญมาปกปกรกษาในพธตางๆ เชน งานขนปใหม การฉลองวด และการทาบญตางๆ เปนตน โดยมเครองเซนไหวททาดวยกาบกลวย เรยกวา “สะตวง” ดานในวางเครองเซนตางๆ เชน ขาว อาหาร ผลไม หมาก พล บหร เมยง ดอกไม ธปและเทยน เปนตน จานวน 6 ชด เพอใชสงเวยเทพหกองค คอ พระอนทร



เอองผงDendrobium lindleyi Steud.

แหนงหรอวานสาวหลงAmomum bifl orum Jack

ซงเปนใหญกวาทาวจตโลกบาล ทาวธตรฐ (ทาวธตรฏฐ) ทาววรฬหก ทาววรปกข ทาวเวสสวรรณ (ทาวกเวร) และนางธรณเทวธดา ผรกษาแผนดน

ประเพณขนทาวทงส (จตโลกบาล)

ประเพณวนสงกรานตหรอปใหม พชพนบานหลายชนดมการนามาใชในประเพณดาหวผใหญ คอ ฝกสมปอย เหงาขมน ดอกคาฝอย และดอกสารภ นามาผสมใสนา เรยกวา “นาขมนสมปอย” ปจจบนยงคงพบการใชพนธพชเหลานตามชมชนตางๆ ในชวงเทศกาลดงกลาวหญงสาวชาวเหนอนยมทดหดวยดอกเอองผง ซงจะบานในชวงเดอนเมษายน แตดวยสภาพภมอากาศทาใหดอกเอองผงไมบานตามฤดกาล อกทงในปจจบนมการนาเอองผงมาทดหนอยลง จงทาใหเอองผงลดความสาคญลง นอกจากน พนธพชอกชนดทมการใชในชวงวนสงกรานต คอ ตนแหนงหรอวานสาวหลง ซงมกลนหอมใชใสในนาขมนสมปอยเชนเดยวกน สมยกอนหนมเมองเหนอนารากตนแหนงหรอวานสาวหลงใสกระเปาเสอ เมอผหญงเดนผานจะไดกลนหอมและใหความสนใจ จงดเหมอนสาวหลง แตปจจบนมคนรจกนอยลง

นาขมนสมปอย

อาหารสาหรบขนโตก เปนวฒนธรรมของชาวลานนาทยงคงปฏบตอยในปจจบน แตความหลากหลายของอาหารลดลงบางในบางโอกาส โดยมากจะพบนาพรกหนมหรอนาพรกอองกบผก ไกทอด แกงอนเล เปนหลก แตในชมชนทองถนดงเดม อาหารขนโตกมความหลากหลายประกอบดวยขาวเหนยวกบแกงชนดตางๆ เชน แกงออม แกงอนเล แกงหยวก และแกงบะหนน เปนตน ยา เชน ยาไก และยาบะแปบ เปนตน และในสารบขนโตกตองมขาวแตนเปนของหวาน เมอรบประทานขาวแลวจะตองอมเมยง ตามดวยสบบหรขโย (บหรหอดวยใบตอง) หรอเคยวหมากกบพล

อาหารขนโตก

ขาวแตน เมยง

บหรขโย หมาก พล

พธการบวงสรวงนาขาว ในพธกรรมของชาวกะหรยง ใชลาไมไผผาและกางออกสาหรบวางเครองบวงสรวงตางๆ พธกรรมนเปนการบชาวญญาณบรรพบรษเพอใหปกปกรกษาแปลงนาใหเจรญเตบโตและปลอดภยจากการรบกวน ปจจบนชนเผากะเหรยงยงรกษาวฒนธรรมนไวอยางมนคง เมอไดขาวแลวจะทาพธมดมอ คอ การเฉลมฉลองขาวใหม และมการทาขนมจากขาวใหมและหอดวยใบตองกง


สมปอย Acacia concinna (Willd.) DC.

แกงขนนออน

ขนนArtocarpus heterophyllus Lam.

พธการบวงสรวงปกขาวกลา

ตองกง (Thysanolaena maxima Kuntze)

วฒนธรรมเกยวกบความเชอ ขนนเปนไมมงคล ชาวเหนอมความเชอ

วาถาปลกขนนทางทศตะวนตกเฉยงใตจะชวยหนนเนองบญบารม มเงนทอง มคนเกอหนน อดหนนจนเจอ นอกจากน ชมชนภาคเหนอมการใชใบขนน ใบพทรา ใบพกล วางซอนกน แลวไวในยงขาวชวงทนาขาวขนยงใหมๆ โดยมความเชอวาจะหนนนาและสงผลใหมขาวรบประทานตลอดปและตลอดไป ใบขนนยงใชในวนปกเรอน โดยนาใบไมมงคล ไดแก ใบขนน ใบโชค ใบดอกแกว มารองเสาเอกและเสานาง และใหคนทมชอเปนมงคล เชน แกว คา เงน และทอง เปนตน มาชวยปกเสาเรอนเพอความเปนสรมงคล ผลออนของขนนใชเปนอาหารไดโดยปอกเปลอกฝานเปนแวน และตมใหสกทาเปนผกจมนาพรก และทสาคญ คอ การรบประทานแกงขนนในวนปใหมมความเชอวาจะเปนสรมงคล มคนหนนนาตลอดป

ขนนออนสาหรบแกง

วานธรณสาร คนพนเมองมความเชอวาเปนไมมงคล ถาปลกไวในบรเวณบานจะชวยคมครองใหรอดพนจากสงชวรายหรอมนตดาตางๆ ได และนยมปลกไวบรเวณประตเขาบาน

ความเชอเรองตาแหลว (เฉลว) ทกบานตองมตาแหลว เพราะใชเปนเครองรางกนผ ตาแหลวทาดวยไมไผสานกนตดไวหนาบาน และเสยบดวยกงไมทมหนาม เชน สมปอย เปนตน ซงลกษณะกงไมทเปนหนามทาเปนเครองรางนเชอวาใชกนผได เพราะชาวบานมความเชอวาเมอวญญาณมาจะตดทหนามทาใหไมสามารถเขาบานได

ตาแหลว

วานธรณสาร Phyllanthus pulcher Wall. ex Müll.Arg.

พชพนบานในชวตประจาวนชมชนชาวเหนอมการใชประโยชนจากพชตางๆ

อยางหลากหลาย ไดแก อาหาร ยารกษาโรค เครองนงหม และทอยอาศย ซงเปนปจจยสทสาคญในการดารงชวต

ถวเหลอง (Glycine max (L.) Merr.) เปนวตถดบสาหรบการทาถวเนา ถวเนาเปนเครองปรงรสอาหารทสาคญของชาวเหนอ ใชปรงนาพรกตางๆ ใสในแกง (เทยบไดกบกะป) ถวเนามวธการทาสองแบบ คอ ถวเนาแขบ และถวเนาเมอะ



เมลดงาขมอน

งาขมอนPerilla frutescens (L.) Britton.

ขาวหลามใสงาขมอน

งาSesamum indicum L.ถวเนาเมอะถวเนาแขบ

ถวเหลองGlycine max (L.) Merr.

มะแขวน (Zanthozylum limonella (Dennst.) Alston) ใบออนและยอดออนนามารบประทานเปนผกสดจมกบนาพรก ลาบ ยา สวนผลและเมลดเปนเครองเทศพนบานทางภาคเหนอ นามาปรงอาหารประเภทลาบ ยาเนอไก หล แกงขนน แกงผกกาด ทาใหรสชาตด มกลนหอม ชวยยอยและดบกลนคาวของเนอสตว ชาวเหนอเรยกมะแขวนวา “บะแขน” จดเปนเครองปรงรสอาหารทสาคญอกชนดเชนเดยวกบถวเนา

หอวอ (Isodon ternifolius (D.Don) Kudo) หรอผกอหลน มกลนหอมคงทนนาน เกบไวรบประทานไดทงป และเปนเครองเทศสาคญบนทสง โดยเฉพาะอยางยงสาหรบชาวกะเหรยงและลวะ (ชอ “หอวอ” เปนภาษากะเหรยงสะกอ) มการปลกหอวอในนาขาวและเกบเกยวพรอมๆ กบการเกยวขาว สามารถทาแหงไวใชไดตลอดป ในปจจบนมการปลกหอวอทกปจงไมมแนวโนมทจะสญพนธ

งา (Sesamum indicum L.) เปนพชวฒนธรรมของชาวไทยใหญทยงพบแพรหลายในจงหวดแมฮองสอน งาใชเปนสวนประกอบของเครองไหวบชาในพธกรรมตางๆ เชน ขนบานใหม และแตงงาน เปนตน เชอวาเปนสรมงคลชวยใหเจรญงอกงามเหมอนงา งายงเปนสวนประกอบของอาหารคาว และอาหารหวานตางๆ และเมอนามาสกดเปนนามนงา มสรรพคณในการบารงเสนผมและผวพรรณ ใชทาผว ใสบาดแผล นวดแกเคลดขดยอก ลดการอกเสบ และเปนยาทาสาหรบกระดกหก สวนกากงาใชเลยงสตว เชน สกร ไก และโค เปนตน

มะแขวน Zanthozylum limonella (Dennst.) Alston

งาขมอน (Perilla frutescens (L.) Britton.) งาขมอนเปนพชลมลก เมลดเลกลกษณะกลมขรขระ งาขมอนใชทา “ขาวหนกงา” โดยนาขาวเหนยวนงรอนๆ คลกดวยงาขมอนทควแลว หรอนามาใสในขาวหลาม งาขมอนเปนองคประกอบสาคญในการทา “ขาวปก” ของชาวชนเผาในวนฉลองปใหม โดยตากบขาวเหนยวรอนๆ จนเปนกอนขนมทมรสชาตหวานมนและอรอย ปจจบนงาขมอนมแนวโนมลดลงและสญหายไปจากชมชนในเมอง

หอมซ (Allium chinense G.Don.) ใชรากเปนผกหรอหมกเปนผกดองทาเปนเครองเทศใสในขาวซอย ซงจะมกลนฉนเลกนอยแตรสชาตอรอย หอมซนยมรบประทานในกลมชนเผาชาวจนยนนานและไทยใหญ

หอวอ Isodon ternifolius (D.Don) Kudo

นามนงา


นาลกหมอนหรอนามลเบอรรหมอน Morus alba L.

แตงอมสามรส

แตงอม Cucumis sativus L.

เสนบก ตงกย Angelica acutiloba Kitagawa

หอมซAllium chinense G.Don.

ตงกย (Angelica acutiloba Kitagawa) การใชโสมตงกยเปนวฒนธรรมการรบประทานของคนจนทอพยพเขามาอยในประเทศไทย ใชตนกบไกเปนอาหารเพอบารงรางกาย เชนเดยวกบสมนไพรหลายชนดของชาวจนยนนาน

ขาวฟน เปนวฒนธรรมการรบประทานของชาวไทยใหญและไทยลอ ขาวฟนทาจากแปงขาวเจาหรอถว กวนใหแขงตว ตดเปนชนเลกๆ รบประทานพรอมดวยเครองปรงรสนาซป (ลกษณะคลายกบการรบประทานกวยเตยว) ปจจบนสามารถพบขาวฟนไดเฉพาะบางพนท เชน อาเภอแมอาย และอาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม และอาเภอแมสาย จงหวดเชยงราย เปนตน แตในตวเมองของจงหวดเชยงใหมไมพบแลว

ขาวฟน

บก Amorphophallus spp.

บก (Amorphophallus spp.) ในอดตชมชนชาวเหนอนงหวบกรบประทานกบนาตาลและมะพราวขด ปจจบนสามารถพบการรบประทานบกในลกษณะนไดในบางพนททยงมการเปลยนแปลงวฒนธรรมนอย เชน จงหวดนาน เปนตน แตในอาเภอแมสาย จงหวดเชยงราย มการใชบกเปนอาหารซงเปนวฒนธรรมการรบประทานของไทยใหญและไทยลอ โดยทาแปงบกใหเปนเสนบก และอกวธ คอ ทาเปนแผนหรอกอนทผสมเครองปรงรส ผลตภณฑจากบกทงสองประเภทมจาหนายในตลาดทองถนเทานน โรงงานผลตเสนบกรบซอบกจากแหลงตางๆ ทวประเทศ ดงนน บกจงเปนพชพนบานทเสยงตอการสญพนธเปนอยางยง

แตงอม (Cucumis sativus L.) คอ แตงกวาพนธใหญพเศษ เปนผกทสาคญบนทสง เมอเกบในระยะแกสามารถเกบไวบรโภคไดนาน นอกจากน ยงสามารถแปรรปเปนแตงอมดองสามรส ทาใหเกบไวไดนานขน

หมอน (Morus alba Linn.) เปนผลไมทปลกทวไปบนทสงแทบทกครวเรอน ปจจบนมหลายหนวยงานผลตเปนอาหารรปแบบตางๆ เชน นาลกหมอน หรอในชอ “นามลเบอรร” เพอจาหนายทวประเทศ เปนตน หมอนจงมโอกาสรอดจากการสญพนธ เนองจากมการใชอยางแพรหลาย

การใชประโยชนพชดานอนๆ สมนไพรทนยมของชาวเหนอ เชน ปเลย (ไพล)

แกทองขน และมะขามปอม แกอาการไอ และเจบคอ เปนตน รวมทงการทายาฮมใหสตรทคลอดบตรใหมๆ ยาฮมประกอบดวยพชอยางนอยหกชนดนามาตมรวมกน ไดแก ใบเปลา หวปเลย (ไพล) พรกนอย (พรกไท) ใบจะคาน ใบดปล และใบหนาด

พนธพชสาหรบทาสยอมผา ปจจบนสามารถพบไดทวไปในกจกรรมผาทอพนเมองทมการยอมดวยสธรรมชาต เชน คาเงาะ (Bixa orellana) ใชเมลดมาแชนาไดสแดง คราม (Indigofera spp.) ใชใบนามาหมก



เพกาOroxylum indicum (L.) Kurz

คราม Indigofera spp.คาเงาะ

Bixa orellana L.

พรกนอย Piper nigrum L.

จนเนาไดเปนสนาเงน บางแหงเรยกชอวา ยอมฮอม (เชน ผามอฮอม เปนตน) ซงพองกบฮอม (Strobilanthes cusia) ของเผามงซงหมกตนฮอมทงตนจนไดสนาเงนเชนเดยวกน โดยตนฮอมปลกไดบนทสง สวนครามสามารถปลกไดในทพนราบ เพกา (Oroxylum indicum) นาเปลอกมาตมจะไดสเขยว ขมน (Curcuma longa) ใชสาหรบยอมใหเปนสเหลอง และฝาง (Caesalpinia sappan) ใชเนอไมตมนาไดเปนสชมพ ในการยอมผามสองลกษณะ คอ การยอมเยน และการยอมรอน

ดปล Piper longum L.

ไพล Zingiber cassumunar Roxb.

มะขามปอม Phyllanthus emblica L.

เปลาหลวง Croton roxburghii

N.P. Balakr.)

หนาดใหญ Blumea balsamifera

(L.) DC.

จะคาน Piper ribesoides Wall.

ฝาง Caesalpinia sappan L.

ฮอมStrobilanthes cusia

(Nees) Kuntze) ขมนชน Curcuma longa L.

ผาทอของชาวมง ใชเสนใยททาจากเปลอกของตนกญชง (Cannabis sativa L. var. sativa) ซงเปนเสนใยทแขงแรงมาก เปนวฒนธรรมทไมมการเปลยนแปลงตงแตชาวมงอยในพนทดงเดมกอนอพยพมาตงถนฐานในประเทศไทย และไดรบการยกเวนใหปลกตนกญชงเพอผลตเปนเสนใยสาหรบทอผา และตดเยบเปนชดมงททนทานและสวยงามไวสาหรบสวมใสไดตลอดป


เปงดอย และไมกวาดPhoenix humilis Royle

กญชง และเสนใยCannabis sativa L. var. sativa

บานมงหลงคาดวยหญาคาหญาคาImperata cylindrica

(L.) P. Beauv.

บานมงหลงคาดวยสนสองใบปาสนสองใบ Pinus merkusii

Jungh. & de Vriese)

ตองตง Dipterocarpus tuberculatus

Roxb.

ไผหก Dendrocalamus hamiltonii

Arn. ex Munro

ปจจยททาใหวฒนธรรมเปลยนแปลงเปนททราบกนดวาปจจยททาใหวฒนธรรมในชมชน

เปลยนแปลงไป เนองจากประชากรในชมชนนนๆ ละเลยธรรมเนยมปฏบตทสบทอดกนมาแตโบราณ ไมเชอถอในวฒนธรรมประเพณดงเดม และเปลยนไปรบสงแปลกใหมจากสงคมภายนอก โดยทวไปแลวคนไทยตองรจกตนไมและพนธพชพนบานของตนเอง โดยเฉพาะอยางยงพชทพบบอยๆ แตในปจจบนประชากรบางกลมไดละเลยในพนธไมของตนเอง และชนชมไมจากตางถน ประกอบกบพนธพชบางชนดเรมหายากขน จนกระทงผคนลมพชพนบานทเคยใชเคยปฏบตกนมาแตดงเดม ทาใหไมมการใชประโยชนของพชเหลานนอกตอไป และเมอพนธพชเหลานนสญหายไปแลว ขอมลเกยวกบพชนนๆ จะสญหายไปในทสด

อปกรณสรางบานและของใชในครวเรอน บานของชมชนชาวเหนอตลอดจนชนเผาตางๆ มความหลากหลายในรปแบบและวสดทใช โดยทวไปมการใชไมสกเปนไมสาหรบสรางบาน แตในบางทองท เชน บรเวณบานวดจนทร จงหวดเชยงใหม เปนตน เปนพนทปาสนสองใบ (Pinus merkusii) ชาวกะเหรยงซงเปนประชากรหลกในบรเวณนนใชสนสองใบสรางบานไดทกสวนแมกระทงหลงคาบาน ปจจบนสนชนดนมจานวนลดนอยลงอยางเหนไดชด เนองจากมการใชอยางไมมการควบคม หญาคา (Imperata cylindrica) เจรญเตบโตไดรวดเรว ใชประโยชนโดยการนามามงหลงคา เชน บานชาวอาขา เปนตน ไผหก (Dendrocalamus hamiltonii) เปนไผทมความสวยงามและมขนาดใหญ นอกจากนามาทาเปนอาหาร (หนอไม) สามารถนามาสรางบานไดเชนเดยวกน ตองตง (Dipterocarpus tuberculatus Roxb.) ใชตนในการสรางบาน ใบออนใชหออาหาร เชน ขาวนง เปนตน ในขณะเดยวกนใบแกสามารถ

นามาเยบเปนตบใชมงหลงคาบาน และเปงดอย (Phoenix humilis) พบทวไปทงในปาสน ปาดบแลง ปาเบญจพรรณ ชมชนกระเหรยงบานวดจนทรนามาใชทาเปนไมกวาด



การอนรกษพชพนบานขอเสนอแนะในการอนรกษพชพนบาน เมอชมชน

มการเปลยนแปลงประเพณปฏบต ไดแก จดตงหนวยงานทมหนาทในการรวบรวม

ขอมลพนธพชทเสยงตอการสญพนธ ใหความรแกชมชนถงคณคาของพชพนบาน

ชนดตางๆ เชน เปนอาหารเลศรส เปนยาบารงรางกาย และยาถอนพษทมประสทธภาพ เปนตน

อบรมชมชนในชนเผาตางๆ ใหตระหนกถงการสญเสยพชชนดนนๆ และหาวธการใหพชชนดนนๆ ยงคงอย เชน สงเสรมการปลกพชเหลานนเพอการใชประโยชน เปนตน

ดานการศกษา ควรจดทาเปนหลกสตรทองถนใหทกชมชน และสงเสรมการทาตาราหรอคมอเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพกบวฒนธรรมประเพณ เพอใหเปนแนวทางในการศกษาและนาไปใชประโยชนตอไป


พชวฒนธรรม หมายถง พชทสมพนธกบวถชมชน ชวตความเปนอย ประเพณวฒนธรรม ซงปยาตายายถายทอดสบตอกนมาเปนเวลานาน สงสมเปนความรภมปญญาทองถน สาหรบภาคตะวนออกเฉยงเหนอมวฒนธรรมการรบประทานหมากโดยทาใหมความรสกกระชมกระชวยไมงวงเหงาหาวนอน อกทงยงมสรรพคณใชเปนยาสมานแผล เชน เทาเปอย เปนตน และนามารกษาโรคฟนและเหงอกไดอยางมประสทธภาพ ปจจบนการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมคนรนใหมไมนยมรบประทานหมากทาใหหมากและใบพลทปลกในครวเรอนลดนอยลง ซงความจรงทงหมากสดและหมากแหงความตองการของตลาดในประเทศไทยยงมอยเลกนอย แตสวนใหญสงออกไปขายยงตางประเทศ โดยนาไปใชสาหรบการฟอกหนงและยอมเสนใยตางๆ รวมทงอตสาหกรรมดานส ประเทศทไทยสงออกมากคอ ไตหวน นอกจากน เกอบทกชมชนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมการนาตนผอมาทอเสอใชสอยในครวเรอนสาหรบตอนรบแขก รวมทงการนากกชางและธปฤาษมาทอเสอดวย ซงเปนวฒนธรรมทสบเนองกนมาเปนเวลายาวนาน

การถายทอดความรเปนความลบในสวนของสมนไพรของประเทศไทยมการถายทอด

ความรดานยาสมนไพรคอนขางแคบ มการถายทอดเฉพาะบคคลในครอบครว เชน บดามารดาถายทอดหรอบอกเลาให

ลก เปนตน ความรทไดรบการถายทอดถกเกบไวโดยการจาไมมการจดบนทกไว และถอเปนความลบ เพราะองคความรดานสมนไพรสามารถใชประกอบอาชพได จงทาใหวฒนธรรมการรกษาดานสมนไพรมอยในวงจากดและลดลงตามอายขยของผทไดรบการถายทอด จงทาใหเกดการสญเสยความรในการนาความหลากหลายของพนธพช มาใชประโยชน และการเขาไมถงขอมลเนองจากเปนความลบของตระกล ตวอยางสมนไพรบางชนดทนามาใชประโยชน เชน วานเปราะหอม สองฟา และสมดนอย เปนตน และดานความหลากชนดของเหดมเหดหลายชนดทชาวบานนามาประกอบอาหาร เชน เหดระโงก และเหดปลวก เปนตน ซงเปนวถชวต และเปนวฒนธรรมทสบทอดกนมา

มนษยใชประโยชนพชเพอดารงชพมนษยทวโลกทกชนชาตใชประโยชนจากพช

ชนดตางๆ เพอการดารงชพ ชนดพชทใชประโยชนในแตละทองถนอาจแตกตางกน ขนอยกบชนดพชทมอยในทองถนนนๆ และวฒนธรรมในการใชพชของคนในแตละทองถน ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมการพงพาหรอมความสมพนธกบพนธพช ประกอบดวยวฒนธรรมดานอาหาร วฒนธรรมดานทอยอาศย วฒนธรรมดานเครองนงหม วฒนธรรมการรกษาโรค และวฒนธรรมการใชพชในพธกรรม ทาใหพชหลากหลายชนดยงคงอย และบางชนดกาลงจะสญพนธไปเนองจากวฒนธรรมเปลยนแปลงไป

การสญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม

ผศ.สาอาง หอมชน ภาควชาวทยาศาสตรสงแวดลอม

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน



ขาวโปง

เครอตดหมตดหมา Paederia linearis Hook. f.

การถายทอดองคความรทาใหวฒนธรรมคงอย

วฒนธรรมตางๆ ถามการถายทอดองคความร จะทาใหวฒนธรรมนนๆ คงอยตอไป เชน

เครอตดหมตดหมา (Paederia linearis Hook. f.) วงศ RUBIACEAE ใชทาเปนขาวโปงหรอขาวเกรยบวาว มสรรพคณชวยบารงกาลง ขาวโปงเปนขนมพนบานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นยมทาในฤดหนาวหลงจากการเกยวขาว โดยนาขาวเหนยวทนงสกแลวไปตาดวยครกมอง เมอละเอยดนานาทไดจากการแชรากตดหมตดหมามาพรมผสมในครกตาเพอใหขาวเหนยวจบตวกนด นานาออยผสมลงในครกจนเหนยวไดท นานามนหมทามอแลวปนขาวเหนยวเปนกอนผสมกบไขแดง กดกอนขาวเหนยวทปนใหเปนแผนบางๆ วางบนใบตองททานามนหมและตากแดดใหแหง เมอจะรบประทานจงนามาปงใหสก นอกจากน ยงนามาใชประกอบในประเพณบญขาวจหรอบญเดอนสาม เพอเปนการแสดงความขอบคณในการมอาหารรบประทาน ปจจบนทอาเภอโพธชย จงหวดรอยเอด มการสบสานประเพณบญขาวจและถายทอดความรใหกบเยาวชนไดรจกและสบทอดใหคงอยตอไป

วฒนธรรมสวนใหญของภาคตะวนออกเฉยงหนอ พนธขาวทปลกรอยละ 80-90 เปนพนธขาวเหนยว

กลอย (Dioscorea hispida Dennst.) วงศ DIOSCOREACEAE เปนพชลมลกชนดหนง ซงนยมบรโภคมาตงแตสมยโบราณ ในประเทศไทยมกขนตามปาเบญจพรรณทคอนขางโปรง หวกลอยฝงอยใตดนตนๆ

หวใหญโตเทากบไหกระเทยม กลอยมอาหารจาพวกแปง (starch) อยมาก คนในชนบทหรอชาวปาขดหวกลอยมาตมรบประทาน หรอในบางครงหงรวมกบขาว กอนนามารบประทานจะตองลางสารพษออกใหหมด โดยฝานหวกลอยเปนชนบางๆ แชในนาเกลอแลวถายนาทงหลายๆ ครง หรอแชในนาไหลเพอใหนาชะลางสารพษออกใหหมด เพราะ dioscorine เปนอลคาลอยด (alkaloid) ทละลายไดดในนา และเปนสารพษเมอรบประทานอาจทาใหเสยชวตไดภายในหกชวโมง เมอนาหวกลอยมาปลอกเปลอกและหนเปนแวนบางๆ จะพบวา กลอยขาวเจามเนอสขาวนวล เนอหยาบ และรวนซยกวากลอยขาวเหนยวซงมสเหลองออนถงเหลองเขม (สทอง) มเนอเหนยวและรสชาตดกวากลอยขาวเจา ดงนน ชาวบานจงนยมรบประทานกลอยขาวเหนยวมากกวากลอยขาวเจา สวนคนเมองนยมทาเปนอาหารไดหลายรปแบบ เชน กลอยคลกนาตาลกบมะพราว หรอนงปนกบขาวเหนยวมน ทาเปนขาวเหนยวกลอยหนาสงขยาหรอโรยนาตาลปนผสมกบงา หรอหนกลอยเปนชนบางๆ ชบแปงทอดรบประทานแบบกลวยแขก หรอทาเปนกลอยบด กลอยแผน ขาวเกรยบกลอย และบวลอยกลอย เปนตน สงสาคญในการเกบกลอยจะเกบในฤดแลงไมนยมเกบในฤดฝน เพราะมพษนอยกวา และเมอนามาผานกระบวนการลางสารพษจะทาใหความเปนพษนอยลง ในประเทศไทยมกลอยประมาณ 32 ชนด พบมากในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงนามาใชในงานประเพณบญขาวประดบดนในเดอนเกา และประเพณบญขาวสากในเดอนสบ

เครอหมานอย (Cissampelos pareira L. var. hirsuta (Buch. ex DC.) Forman) วงศ MENISPERMACEAE นยมนามาบรโภคใน 2 รปแบบ

กลอยDioscorea hispida Dennst.

ขนมถวทอดผสมกลอย กลอยคลกนาตาลกบมะพราว


กมนา Crateva religiosa G.Forst.

ยานาง Tiliacora triandra (Colebr.) Diels

วน

คอ ใชเปนของหวาน เชน วน เปนตน และของคาว เชน ลาบเครอหมานอย เปนตน รวมทงมสรรพคณลดไข และในแถบอเมรกาใต นยมนามาใชเปนยาปรบสมดลฮอรโมนของเพศหญง แกปวดทองประจาเดอน ทงน กลมชาวบานอนแปงมการนามาเพาะและจาหนาย แตยงไมแพรหลายโดยจะทราบกนในกลมเลกๆ ทนามาบรโภค ในปจจบนพบวา เครอหมานอยมโอกาสเสยงตอการสญพนธได

เครอหมานอยCissampelos pareira L. var. hirsuta (Buch. ex DC.)

ลาบเครอหมานอย

ยานางแดง (Bauhinia strychnifolia Craib) วงศ CAESALPINIACEAE ภาคเหนอเรยกวา เถาขยน เปนพชเฉพาะถนของประเทศไทย พบในปาระดบตา เชน ปาเตงรง และปาเบญจพรรณ เปนตน เปนยาพนบานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ลาตนหรอรากใชเปนยาบารงโลหตสาหรบสตรหลงคลอดขณะอยไฟ ชวยใหมดลกเขาอเรว และเปนยาแกเบอเมาและถอนพษ

ยานาง (Tiliacora triandra (Colebr.) Diels) วงศ MENISPERMACEAE ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอนาใบยานางมาใชประกอบอาหาร เชน

แกงออมหวาย และแกงหนอไม เปนตน และมการแปรรปเปนนาคนสด ประโยชนทางยาของใบยานางมมากมาย เชน ลดไข บรรเทาอาการจากภาวะไมสมดลแบบรอนเกนไป ชวยปรบภาวะไมสมดลของรางกาย ลดนาตาลในเลอด ลดความดนโลหต เบาหวาน เกาท ใชบาบดหรอแกผดผนคน และประจาเดอนมาไมปกต เปนตน

กมนา (Crateva religiosa G.Forst.) วงศ CAPPARACEAE เปนไมยนตนขนาดเลก มสารไซยาไนด (cyanide) เปนสารพษชนดหนง ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอนาผกกมนาไปดองหรอหมกกบนาเกลอและนาซาวขาวเปนเวลา 2-3 วน เพอลางสารพษออก แลวจงนามารบประทาน เรยกวา “สมผกกม” เปนผกจมนาพรกหรอปนปลา หรออาจปรงเปนอาหารโดยนาไปผดหรอแกง สาหรบภาคใตรบประทานผกกมดองกบขนมจนนายา ภาคเหนอนายอดผกกมมาเผาและแกลมกบลาบปลา และชาวไทยใหญนามาใชในพธกรรมยงขาว สรรพคณทางยา ไดแก ใบ ใชขบลม เจรญอาหาร ขบเหงอ ฆาพยาธ แกโรคผวหนงและกลาก เกลอน แกไขตวรอน ขบเหงอ เจรญอาหาร ดอก เปนยาเจรญอาหาร แกเจบคอ แกไข ราก นามาแชนารบประทานเปนยาธาต และ เปลอก ใชตม ปรงเปนยา รบประทานตดลม และขบลมในลาไส ซงปจจบนคนรนหลงอาจจะไมรจกผกกมนา จงควรรณรงคปลกเปนไมดอกไมประดบ เนองจากดอกมความสวยงาม ปลกตามรมถนนหรอคลองตางๆ จะเปนการชวยรกษาชนดพนธนไวได

ยานางแดง Bauhinia strychnifolia Craib



มะเกลอ Diospyros mollis Griff .

หมกมอ Rothmannia wittii (Craib) Bremek.

แจง แจง แกง Maerua siamensis (Kurz) Pax.

แจง แจง แกง (Maerua siamensis (Kurz) Pax.) วงศ CAPPARACEAE ยอดออนของตนแจงสามารถนามาดองกอนรบประทานได หรอภาคตะวนออกเฉยงเหนอเรยกวา คนสม เชนเดยวกบยอดผกกม ทนาไปดองหรอคนสมกอนรบประทาน เนองจากขณะทยงสดมสารกลมไซยาไนด แตเมอดองกบนาซาวขาวหรอคนสม สารเหลานจะถกทาใหสลายตวไป ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมความเชอวาถาไดรบประทานคนสมของยอดออนของตนแจงปละครงจะชวยใหไมเขาสสภาวะสายตายาว เนอไมสขาวออนและลอนเปนกาบ นยมนามาเผาถาน เปนถานทมคณภาพด และยงนาถานมาใชทาดนปน นอกจากน นยมนามาทาถานอดในบงไฟ ตนแจงพบไดในปาเบญจพรรณ ปาดบแลง ปาแดง และปาชายหาดหรอตามปาโปรง ทโลง เปนตน ไมทมทรงพมสวยงาม ใบหนาทบ มลกษณะคลายบอนไซขนาดใหญ จงนามาใชในงานตกแตงดานภมทศน ใหความรมรนและรมเงาไดเปนอยางด ปจจบนพบนอยมากซงเสยงตอการสญพนธ

หมกมอ (Rothmannia wittii (Craib) Bremek.) วงศ RUBIACEAE พบขนตามปาเบญจพรรณ ปาเตงรง ปาโปรง และปาละเมาะ ออกดอกชวงเดอนธนวาคมถงกมภาพนธ มลกษณะเปนรประฆงควาสขาวและมสมวงแซมสวยงามมาก เปนไมยนตนขนาดเลก ความสงประมาณ 4-10 เมตร เมอผลสกจะมสดา รสชาตหวาน ปจจบนมจาหนายเปนไมประดบ ทาใหคณคาทางสมนไพรลดลง เนองจากบางคนไมทราบวามคณคาทางสมนไพรดวย นอกจากน มสรรพคณเปนยาพนบาน ใชแกนหรอรากตมนาดมแกไข การอยไฟสาหรบผหญงหลงคลอด และแกทองผก สวนลาตนผสมกบสมนไพร

มะเกลอ (Diospyros mollis Griff.) วงศ EBENACEAE ขนตามปาเบญจพรรณทวไป เรอนยอดเปนพมกลม กงออนมขนนม ผลดบของมะเกลอมสรรพคณเปนยาถายพยาธ โดยนามาผสมกบนากะทมะพราวแลวดม สมยกอนนยมใชยางผลมะเกลอยอมผาใหสดา การยอมผาดวยมะเกลอใชเวลานานมาก ประมาณ 4-5 วน ปจจบนจงเปลยนไปใชสสงเคราะหแทน เพราะสะดวกและใชเวลานอย จงทาใหมการใชมะเกลอนอยลง และมโอกาสทาใหมะเกลอมจานวนลดลง

อนๆ ตมนาดมรกษากามโรค เนอในผลสกมสดาแฉะเลกนอย เปนลอนคลายขหมรบประทานได มรสหวาน เปนยาแกเจบคอ และผล ใชดองเหลาเปนยาบารงกาลง เปนสมนไพรแกเสนเอน

ปลาไหลเผอกหรอเอยนดอน (Eurycoma longifolia Jack) วงศ SIMAROUBACEAE มสรรพคณทางยา โดยทกสวนมรสขมจด และเบอเมาเลกนอย รากใชเปนยาแกไข แกพษตะขาบ ลดอาการเมอยลา เพมพลงชะลอความชรา ชวยกระตนและเพมสมรรถภาพทางเพศ

ปลาไหลเผอกหรอเอยนดอน Eurycoma longifolia Jack


ถวแปบชาง หรอกนภย Afgekia sericea Craib

สามสบสองประดงหรอสรนธรวลล Bauhinia sirindhorniae K. & S. S. Larsen.

เครอไสตน Aganosma marginata (Roxb.) G. Don

เครอไสตน (Aganosma marginata (Roxb.) G. Don) วงศ APOCYNACEAE มยางขาวขนและเหนยว ทกสวนมรสฝาด ยอดออนรบประทานเปนผกสด มรสฝาดมน จมนาพรกหรอใสแกงออม เนอไมใชทาหลอดดายหรอกระสวยทอผาพนเมองในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ แตในปจจบนมการใชพลาสตกแทน จงทาใหการใชประโยชนของเครอไสตนลดลง เปนสมนไพรพนบานใชรกษาและบรรเทาโรคประดง (อาการปวดผวหนง มผนคนคลายผด คนมาก และมกมไขรวม) หรอฝตางๆ หรอใชรากเปนยารวมกบรากคดเคา และแกทองเสย

สามสบสองประดงหรอสรนธรวลล (Bauhinia sirindhorniae K. & S. S. Larsen.) วงศ CAESALPINIACEAE เปนพชถนเดยวของไทยและหายาก พบบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน ออกดอกและตดผลประมาณเดอนมถนายนถงกนยายน เมอป พ.ศ. 2538 ดร.ชวลต นยมธรรม และคณะ ไดพบตนเสยวประหลาดบรเวณชายปาดบแลงบนเทอกเขาในจงหวดหนองคาย การตรวจสอบในเบองตนพบวา เสยวดงกลาวไมมลกษณะทคลายหรอใกลเคยงกบเสยวอนๆ ทเคยมการรายงาน ตอมาศาตราจารยไค ลารเซน (Kai Larsen) ผเชยวชาญพรรณไมชาวเดนมารก และภรรยา (สพร ศกดสวรรณ ลารเซน) ไดเดนทางมาตรวจสอบอยางละเอยด ผลปรากฏวา เสยวดงกลาวเปนพชชนดใหมของโลก ลกษณะเดน คอ มกลบเลยงหอคลายกาบ ซงมลกษณะไมเคยพบมากอนในกลมสกลยอย Phanera การหอตวของกลบเลยงทบงคบใหกลบดอกไมสามารถกางออกไดเตมทเมอดอกบาน เปนลกษณะแตกตางจากเสยวอนๆ อยางมาก จงไดขอพระราชทานพระราชานญาต ใชพระนามาภไธยของสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เพอเทดพระเกยรตททรงสนพระทย และใหการสนบสนนงานทางพฤกษศาสตรอยางตอเนอง โดยใชชอ Bauhinia

sirindhorniae K.& S.S. Larsen หรอ สรนธรวลล อนหมายถง วลยชาตแหงองคสมเดจพระเทพฯ

ตอมาในป พ.ศ. 2542 คณะนกพฤกษศาสตรจากสวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกตไดสารวจพรรณพชบรเวณเทอกเขาภพาน จงหวดสกลนคร และพบสรนธรวลลโดยบงเอญ จงเปนความโชคดทไดพบถนทอยตามธรรมชาตของพชหายากชนดนเพมขนอกพนท ปจจบนสวนพฤกษศาสตรฯ ไดเพาะขยายพนธสรนธรวลลจนมจานวนเพมขน อนเปนหลกประกนวาพชหายากชนดนจะยงคงอยในประเทศไทยตลอดไป โดยรากและตน เมอนามาตากแหงแลวนาไปตมจะแกปวดตามขอ และเสนเอน ถานาดอกมาตากแหง แลวผสมกบนาใชทาสาหรบรกษาฝหนอง ใชบารงรกษาระบบประสาท สมอง และการไหลเวยนของโลหตในรางกาย ปองกนโรคความดนและโรคเบาหวานเมอนาไปใชกบสมนไพรอน และสามารถปลกเปนไมดอกไมประดบ

ถวแปบชาง หรอกนภย (Afgekia sericea Craib) วงศ LEGUMINOSAE เปนยาพนบาน โดยใชรากผสมกบเปลอกตนมะกอกเหลยม เปลอกตนยางนาและเปลอกตนหนามหน ตมนาดม รกษาอสกอใส และซาง (โรคของเดกเลก มกเบออาหาร ซม มเมดขนในปากและคอ ลนเปนฝา) และเมลด รบประทานบารงไขมนและเสนเอน เหมาะสาหรบคนผอม



วฒนธรรมเขมแขง ความหลากหลายคงอย

วฒนธรรมของแตละทองถนและพนธพชทมอยในทองถนนนๆ มอทธพลตอลกษณะและวธการใชประโยชนจากพชในดานตางๆ เชน กลมอนแปง จงหวดสกลนคร เดมมการพงพาการใชพชโดยการเกบของปาหรอพชตามเทอกเขาภพาน และมผนาในกลมรเรมนาพชปามาขยายพนธ

ปลกไวแทนการเกบจากในปา และถายทอดเปนองคความรใหแกคนรนหลง และรณรงคไมใหเกบของในปา เพราะการเกบพชปาจะทาใหชนดพนธตางๆ สญพนธไป เปนตน ซงแนวคดและองคความรตางๆ ในวฒนธรรม จงเปนอาวธของคนยากจนทสามารถชวยในการจดการแกไขปญหาทงของตนเอง สงคม และเศรษฐกจ ฉะนน เมอวฒนธรรมเขมแขงชมชนอยรอดแลว ความหลากหลายทางชวภาพจะยงคงอยคกบวถชวตของชมชนตอไปไดอยางยงยน


การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพของพช สาเหตหลกเกดจากถนทอยอาศยถกทาลาย ทงจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และการคกคามจากมนษย ลกษณะของพชในวฒนธรรม คอ พชทอยในวถชวต โดยเปนพชทอยรอบๆ ตวเรา การเปลยนแปลงสภาพสงคมจากสงคมเกษตรกรรมเปนสงคมอตสาหกรรม และการเปลยนแปลงคานยมหรอความนยม ทาใหวฒนธรรมและพชทเกยวของกบวฒนธรรมมการเปลยนแปลงไปทงในทางบวกและทางลบ โดยดานวถชวตมความเกยวของกบวฒนธรรมการเกด แก เจบ ตาย ประเพณทเกยวของ ศลปะและวฒนธรรม ภาษา ศาสนา และความเชอ รวมทงสงสาคญทสด คอ การคงอยของพช คอวฒนธรรมทเกยวกบการกนอยโดยตรง เพราะใชในการดารงชวตเปนประจาทกวน มตนไมหลายชนด เชน อมพวา รบประทานได แตมรสชาตไมคอยอรอย มะพด รบประทานได ปจจบนไมพบแลว ชามะเลยง พบนอยมาก ในกรงเทพมหานครไมพบแลว แตยงพบไดในตางจงหวดบรเวณจงหวดสพรรณบร ขนนสาปะลอเปนชนดพนธทหายาก และกระเบา ใชนามนจากเมลดในการรกษาโรคเรอนมการพบนอยลง เนองจากโรคเรอนลดนอยลง และมวธการรกษาอนแทน รวมถงความตองการพนทเพมมากขน ทาใหมการตดตนกระเบาเพอสรางอาคารบานเรอน

การเปลยนแปลงทางสงคมกบการสญเสยความหลากหลายทางพนธกรรมของพช

ผศ.ดร.ชมพล คณวาส หนวยปฏบตการวจยพรรณไมประเทศไทย ภาควชาพฤกษศาสตร

คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

มะพดGarcinia vilersiana Pierre

อมพวาCynometra caulifl ora L.

ชามะเลยงLepisanthes fruticosa

Leenh.

กระเบาHydnocarpus anthelminthicus

Pierre ex Laness.

ขนนสาปะลอArtocarpus altilis (Parkinson) Fosberg



มะพราวซอ

ซออจากมะพราวซอ

ทองหลางนาErythrina fusca Lour.

การเปลยนแปลงทางวฒนธรรมกบการสญเสยความหลากหลายของพช

การรบประทานหมาก เปนวฒนธรรมทกาลงสญหายไปจากสงคมไทย เพราะไมมการนามาบรโภค และการใชประโยชนลดลง ซงเปนผลกระทบโดยตรง ชาวสวนจงไมนยมปลก และทาใหจานวนการปลกลดลง แตยงพบเหนอยบาง เนองจากมประเพณทยงคงใชหมากกบพลอย และมพชชนดหนงเรยกวา เนยมหอม มกลนคลายใบเตย นามาผสมกบปนแดงรบประทานกบหมากทาใหมกลนหอมเพมขน เมอวฒนธรรมการรบประทานหมากลดลง การทาปนแดงทมสวนผสมของเนยมหอมจงลดลงดวย แตเนยมหอมมการนาไปใชประโยชนดานอน เชน เปนยาขบลมในลาไส ดอกนามาชงดมเพอแกไอ สวนราก ใชปรงเปนยารกษาแกโรคมาลาเรย และพอกฝ เปนตน ในปจจบนจงยงพบอยบาง

เนยมหอมStrobilanthes nivea Craib

หมากAreca catechu Linn

ตวอยางพชทใชประโยชนและเรมสญหายทองหลางนา นามาใชทาเมยงคาใบทองหลาง เดม

ใบทองหลางนาปลกตามสวน แตปจจบน ชาวสวนไดตดทองหลางนาทง เพราะตองการใชพนทหรอทาประโยชนอน ดงนนปรมาณทองหลางนาทจาหนายในตลาดจงลดลงอยางมาก เปนสาเหตทาใหวฒนธรรมการรบประทานเมยงคาใบทองหลางสญหายไป รวมทงขาวหมากสมตาทรบประทานกบใบทองหลางหาไดยากเชนกน

มะแพรวCocos nucifera L.

var. spicata K.C. Jacob

มะแพรว ปจจบนความนยมในการบรโภคลดลง และชาวสวนไมนยมปลก เพราะผลมะแพรวรวงเรว รวงงาย และรวงกอนสก ชอของมะแพรวจะแตกตางจากมะพราว โดยมะพราวจะมระแงทมลกษณะคลายหางหน แตมะแพรวไมมระแง แตมรสชาตหรอคณสมบตอนๆ เหมอนกน จงทาใหความนยมในการปลกของชาวสวนลดลง และทาใหการใชมะแพรวในชวตประจาวนลดลง

มะพราวซอ ถนเดมมการปลกมากทอมพวา จงหวดสมทรสงคราม เนองจากสมยกอนถาสวนใดมมะพราวซอจะละเวนการเกบภาษ มะพราวซอนามาทาเครองดนตรไทย ไดแก ซออ โดยมเสยงแตกตางจากซอททามาจากมะพราวปกตคอนขางมาก ระยะเวลาในการทาเปนซออใชเวลานาน และมราคาแพง ทาใหปจจบนจานวนซออจากมะพราวซอลดลง และความตองการมะพราวซอลดลงดวย เนองจากวฒนธรรมทางดานดนตรไทยลดนอยลง รวมถงการเปลยนคานยมและทศนคตกบวฒนธรรมไทย จงทาใหมะพราวซอลดจานวนลงและหายากขน จากการสอบถามครผสอนดนตรไทย พบวา ความตองการซอททาจากมะพราวซอสงขน แตไมสามารถนามะพราวซอมาทาไดในขณะน เพราะมะพราวซอมการปลกลดลงและมจานวนนอยมาก และใหผลผลตตอตนนอย

ซออจากมะพราวปกต


มะนาวเทศ Triphasia trifolia (Burmf.) P. Wilson

พชทใชประโยชนในเครองบชาและเครองสงเวยในพธครอบครดนตรไทยและนาฏศลป

การทบหมอเกลอการเขากระโจม

การอบสมนไพรการประคบ

วถแบบไทยเกยวของกบพชจานวนมากวฒนธรรมประเพณและวถชวตแบบไทยเกยวของ

กบชนดพนธพชเปนจานวนมาก ทงการเกด แก เจบ และตาย เชน การเกด ในสมยกอนสตรทคลอดบตรแลวจะอยไฟเขากระโจม นวดหมอเกลอ เปนตน ซงสงเหลานหากรณรงคใหผหญงไทยกลบมาอยไฟคงเปนเรองยาก อาจดวยเหตผลทางเศรษฐกจหรอการงานหรอสถานทไมเอออานวย แตความรในวฒนธรรมเหลานสามารถนามาประยกตได สปาหลายแหงพจารณาในรายละเอยดแลวพบวา เปนการนาความรสมนไพรดงเดมทผหญงใชหลงคลอดมาประยกตใช ทงการนวดลกประคบ การเขากระโจม การอาบนาสมนไพร และการทบหมอเกลอ ถามการปรบปรงขนไดจะทาใหการใชประโยชนคงอยตอไป โดยภาครฐหรอหนวยงานทเกยวของตองมการสงเสรม และมความตองการความรจากหลายแหลง เชน ดานเศรษฐกจ การตลาด และการสรางสญลกษณทสอสารเปนสากลใหเขาใจงาย เปนตน การเลอกวฒนธรรมหรอพนธพชทางพฤกษศาสตรจะทาใหเกดมลคาขน

วฒนธรรมอาจคงอยแตพชบางชนดอาจสญหาย

พธไหวคร เปนวฒนธรรมทสญหายไดยาก ทงการไหวครการละคร ดนตรไทย และการไหวครทเปนบคคล โดยมความเกยวของกบพชจานวนมาก พชทนามาใชประกอบในพธไหวครในอดต ในปจจบนพชเหลานหาไดยากขน จงมการเปลยนแปลงโดยใชพชชนดอน ดงนน พธนคงสญหายไดยาก แตพชบางชนดทเกยวของกบพธไหวครดงเดมอาจสญหายไปและยากจะนากลบมาได

ขณะทพชบางชนด เชน ถวเขยว ในพธมงคลตางๆ จะหาไดงายและมอยเสมอ เพราะคนไทยยงนยมบรโภค และเปนพชเศรษฐกจทสาคญและมการปลกเปนจานวนมาก เปนตน

ไมดด ในสมยตนกรงรตนโกสนทรมเปนจานวนมาก แตในปจจบนไมดดจากดอยเฉพาะกลม ถามการสงเสรมหรอฟนฟวฒนธรรมประเพณการปลกเลยงไมดด โดยมการจดประกวดระดบชาตขนในลกษณะเดยวกบการประกวดบอนไซในประเทศญปน อาจทาใหตนไมหรอพชทหายาก เชน มะสง โมก ตะโก และมะนาวเทศ เปนตน กลบฟนคนมาได

มะสง Feroniella lucida (Scheff .) Swingle



พรกหอมZanthoxylum rhetsa

(Roxb.) DC.

การเปลยนแปลงการใชพชในวฒนธรรมไทย

เมอวฒนธรรมมการเปลยนแปลง การใชพชในวฒนธรรมไทยยอมเปลยนแปลงตามไปดวย จงไมมวฒนธรรมใดอยอยางยงยนโดยไมมการเปลยนแปลง เพราะสงคมเกดการเปลยนแปลงอยเสมอ ทาใหวฒนธรรมมการเปลยนแปลงและตองอยใหได เพอใหสอดคลองกบสงคมทเปนอยในปจจบน

วฒนธรรมและประเพณทเกยวของกบวถชวต จะเปนพชทเกยวของกบวฒนธรรมไทยอยรอบตว สวนใหญเปนพชทมการปลกในบานเรอนหรอมขนหรอพบไดทวไปในธรรมชาต เพราะฉะนน การเปลยนแปลงวถชวตจะเปนสงททาใหวฒนธรรมและประเพณเปลยน สงผลใหการใชพชเปลยนไปดวย แตวฒนธรรมบางอยางไมสามารถรกษาไวได คอ ภาษาทมชนดพชเขามาเกยวของทงในสานวน สภาษต คาพงเพย เชน บวใตนา มะนาวไมมนา มะกอกสามตะกราปาไมถก และขมนกบปน เปนตน คาเหลานในปจจบนพบไดในวชาภาษาไทยเทานนหรอในนวนยายไทยสมยเกา ซงวรรณกรรมไทยในปจจบนภาษาเหลานไมใชแลว ดงนน จะมการรณรงครกษาภาษาไทยไวไดอยางไร ทจะทาใหเกดความเขาใจวามความสาคญกบพชในประเทศไทย

วฒนธรรมการกนอยมอทธพลในการรกษาพชในวฒนธรรม

วฒนธรรมทมอทธพลอยางมากตอการรกษาพชในวฒนธรรม คอ วฒนธรรมการกนอย เปนวฒนธรรมในชวตประจาวน ไมวาจะเปนยารกษาโรคและเครองเทศจะทาใหพชเหลานอยรอดในสงคมไทย เครองเทศในอาหารไทย เชน เรว โปยกก พรกหอม กระวาน กานพล เทยนขาวเปลอก เมลดขนฉาย และลกผกช เปนตน และพชทเปนสวนผสมในตารบยาลมหรอยาหอม เชน เกสรบนนาค กระวาน เกสรพกล เปราะหอม และโกศจฬาลมพา เปนตน

ในกลมของอาหารมกรอบมาตรฐานในการวจยดานอาหารของประเทศไทย โดยจะมการบรรจในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 อาหารไทยในขณะนมแนวโนมทดขน หากมการประชาสมพนธทดโดยยกประเดนดานอาหารขน ซงตางประเทศไดยอมรบวาอาหารไทยเปนอาหารสขภาพ เนนพชผกและมความหลากหลาย เปนจดเดนของประเทศไทยทมพชผกหมนเวยนในแตละปทแตกตางกน

เปดแนวทางใหมๆ ดวยการศกษาวจยกรอบยทธศาสตรดานอาหารของประเทศไทย

หากมการกระตนอาหารไทยใหเปนทรจก จะเปนชองทางใหมการใชประโยชนของพชมากขน และพชผกทมอยในอาหารไทยเกอบทกชนดมสรรพคณทางดานสมนไพร ซงหนวยงานภาครฐ หรอสานกงานกองทนสนบสนนการวจย ควรสนบสนนและสงเสรมการวจยเชงลกในเรองของสมนไพรทไมใชสมนไพรทศกษากนในปจจบน เชน ขง และขา เปนตน ควรสนบสนนใหมการทาวจยชนดพนธอนบาง ในประเทศไทยมสมนไพรทมชอแปลกๆ จานวนมาก ควรนาพชเหลานมาทาการศกษาวจยดานสรรพคณทางเภสชวทยาใหเปนทรจก โดยพชเหลานมสรรพคณแนนอน แตนกวชาการยงไมสามารถอธบายไดวาพชเหลานใหสารหรอสรรพคณทางยาทสามารถรกษาโรคได ซงสมนไพรไทยสวนใหญจะไมใชเดยวแตจะใชเปนกลม ลกษณะเชนนยงมการศกษาอยนอย ถามการนามาศกษาวจยไดจะเปนการเปดแนวทางใหมๆ ขนอกมาก

โปยกกIllicium verum Hook.f.

เรวAmomum xanthioides Wall.

กระวานAmomum krervanh

Pierre.

ยหราCuminum cyminum Linn.

เทยนตากบCarum carvi Linn.

เครองเทศในอาหารไทย


เขงตะกราหวาย

เกสรบวหลวงNelumbo nucifera

Gaertn.

เครองเทศในอาหารไทย

เทยนสตตบษยPimpinella anisum

Linn.

เมลดขนฉายApium graveolens

Linn.

ใ

ลกผกชCoriandrum sativum

L.

ไ

กานพลSyzygium aromaticum (L.) Merrill & L.M.Perry

การใชประโยชนพชเปนเครองมอใชสอยนอกจากน วฒนธรรมในชวตประจาวนไดมการนา

พชมาทาเปนเครองมอใชสอย เชน ตะกราหวาย เสอกระจด กระจาด เขง และกระบง เปนตน สงตางๆ เหลานจะยงคงอยในชมชนทมวฒนธรรมหรอวถชวตทไมไดถกความเจรญทาใหเสอมโทรมลง แตมบางสงถกสรางจากคนในเมอง เชน สนคาหนงตาบลหนงผลตภณฑ (OTOP) ประเภทกระเปา

พชทเปนสวนผสมในตารบยาลมหรอยาหอม

เกสรพกลMimusops elengi

Linn.

เกสรบนนาคMesua ferrea

Linn.

ใ

โกฐจฬาลมพาAstemisia

pallens Wall. ex Besser

เกสรมะลJasminum sambac

(L.) Ait.

เปราะหอมKaempferia galanga

Linn.

ประเพณการแตงงานสามารถรกษาพชในวฒนธรรม

ประเพณการแตงงานมการเปลยนแปลงไปตามยคสมย พธการตางๆ ถกตดทอนใหสนลง อยางไรกตาม ถามการถายทอดองคความรและแนวความคดเกยวกบความหมายของพชทนามาใชการจดขนหมากออกสสงคม ประเพณการแตงงานจะยงคงมการนาพชเหลานมาใชประโยชน เชน ตนกลวย ตนออย ขาวสาร หมาก พล ดอกบานไมรโรย มะล กหลาบ มะพราวออน ถว งา ขาวเปลอก ใบนาก และใบรก เปนตน

กระบง

ผลตภณฑกระเปาททาขนโดยคนในเมอง

ประเพณการแตงงาน

เปนตน มการใชความรดานศลปกรรมในการออกแบบ และการเลอกวสดหรอการใชวสดอนประกอบ ทาใหผลตภณฑมความทนสมยมากขน และมความตองการของตลาดเพมมากขน ซงวธการคดมความคลายกบชมชนในทองถน แตการเลอกวสดและการออกแบบมความแตกตางกน ดงนน สนคา OTOP หรอผลตภณฑของทองถนถามการใหความรทางดานการออกแบบใหกบคนในชมชนทองถน จะทาใหสนคามคณภาพและทนสมยยงขน



ดาหลาEtlingera elatior (Jack)

R. M. Smith.

พรกบางชางCapsicum annuum

Linn.

การเปลยนคานยมบรโภคทาใหชนดพชลดลงและสญหาย

แนวทางการอนรกษและฟนฟพชในวฒนธรรมและประเพณของไทย ประกอบดวยความหลากหลายของชนด (species diversity) และความหลากหลายทางพนธกรรม (genetic diversity) เชน กลวย เปนตน ในประเทศไทยพบกลวยเปนจานวนมาก แตปจจบนพบอยตามสถานวจยหรอแหลงเกบรวบรวมพนธกลวย หากเกดเหตการณแผนดนไหวหรอเชอโรคระบาดในบรเวณทเกบพนธกลวย พชสวนหนงอาจสญพนธได ดงนน พชบางชนดไมวาจะเปนกลวย สม และทเรยน เมอมการเปลยนคานยมในการบรโภค ทาใหบางสายพนธลดลงและสญพนธไป เนองจากเกษตรกรหนไปปลกพชชนดพนธอนทตลาดตองการแทน

การสรางคณคาชวยรกษาพนธกรรมพชขอเสนอแนะและแนวทางในการรกษาความ

หลากหลายทางพนธกรรมของพช คอ การสรางคณคา โดยเฉพาะคณคาการใชประโยชนตองมการพฒนาการใชประโยชนใหหลากหลายขน โดยการสรางคณคาเอกลกษณหรอเปนสญลกษณหรอเปนตวแทนขนมา ซงจะทาใหพชในวฒนธรรมยงคงอย แมวาวฒนธรรมนนจะเรมสญหายไปหรอวฒนธรรมนนไมเปนทนยม เชน ชมชนอมพวา จงหวดสมทรสงคราม ในระยะเวลา 4-5 ป ทผานมามความเขมแขงมาก จากความพยายามรวบรวมขอมลโดยพจารณาวา เดมอมพวามชนดพนธใดเปนชนดเดน จานวนทมอย และมชนดพนธใดทสญพนธหรอลดลง และทาโครงการโดยการนาพชทสญพนธไปแลวกลบมาปลกในถนเดม เชน พรกบางชาง มตนกาเนดทอมพวา แตในปจจบนไมพบแลว แตพบมากทจงหวดนครปฐม จดเดน คอ มผลขนาดใหญ รสไมเผดจด มสสวยมาก และมกลนหอม โดยชาวอมพวาไดพยายามคนหาเมลดพนธดงเดมมาปลก และไดมาปลกไวทอมพวาจานวน 5 ตน เพอจะนามาใชเปนจดดงดดของนกทองเทยว เปนตน ซงเปนตวอยางทพยายามนาเขาไปในชมชน และชมชนไดใหความรวมมอเปนอยางด และเรมใหความสนใจในวฒนธรรมดงเดมของตนเพมขน สวนดาหลาเปนชนดพนธตางถน ในอดตไมเปนทนยม จดอยในกลมพชสาหรบการจดสวน เพราะมดอกทสวยงามและคงทนมาก ตอมามการนามาบรโภคโดยใสในขาวยา และเรมนามาใชการจดดอกไมในงานศพ ทาใหมความตองการมากขน ชมชนอมพวาจงมแนวคดและสงเสรมการปลกดาหลาเพมมากขน และทสาคญไมไดปลกเพอสงขาย

ปากคลองตลาดเทานน แตมการแปรรปเปนผลตภณฑนาดาหลาขน ทาใหดาหลายงคงมอยในอมพวาตอไป

สนบสนนการวจยทมงเนนประโยชนกบคนในประเทศ

สาหรบการพฒนาการใชประโยชน ภาครฐควรมนโยบายสนบสนนการวจย หรอสนบสนนการประยกตใชทรพยากรธรรมชาตทมงเนนประโยชนกบคนในประเทศ หรอภายในประเทศใหมากขนอยางมนยสาคญและเปนรปธรรม โดยตองไมยดตดอยกบกรอบของกระแสโลก กระแสตลาด ความตองการของตางประเทศ และแนวความคดหรอรปแบบพฤตกรรมของตางชาตมากนก

ประเมนสถานภาพเพอวางแผนจดการการฟนฟศลปวฒนธรรมกบการอนรกษความ

หลากหลาย ควรมการสารวจและวจยโดยการรวบรวมขอมลวฒนธรรมไทยทมการใชประโยชนจากพชในมตตางๆ การประเมนสถานภาพของวฒนธรรมไทย และประเมนสถานภาพทแทจรงของพชแตละชนดทมการใชในวฒนธรรมนนๆ และจดกลมของวฒนธรรมและพชในวฒนธรรมตามระดบความเสยงตอการสญหาย ซงเมอนามาวางแผนการจดการ สามารถแบงออกไดเปน 4 กลม คอ วฒนธรรมทมความเสยงตอการสญหายสง และพชทมความเกยวของกบวฒนธรรมกเสยงตอการสญหายสง เชน หมาก เปนตน วฒนธรรมทมความเสยงตอการสญหายสงแตพชทมความเกยวของกบวฒนธรรมอาจเสยงตอการสญหายตาหรอไมม เพราะพชเหลานนาไปใชดานอนๆ จงทาใหยงคงอย วฒนธรรมทมความเสยงตอการสญหายตา แตพชทมความเกยวของกบวฒนธรรมอาจเสยงตอการสญหายสงมาก เชน ทองหลางนา และชนดพนธตางๆ ทไมไดรบความนยม เปนตน และวฒนธรรมกบพชทมความเกยวของเสยงตอการสญหายตาทงค ซงเมอม


การจดกลมตามเปาหมายนได จะทาใหมเปาหมายการดาเนนงาน และการจดทานโยบายทชดเจน รวมทงสามารถแกไขปญหาไดอยางถกตอง

ทกภาคสวนตองรวมมอกนภาครฐเปนหนวยงานทสามารถดาเนนการโดย

ไมไดหวงผลตอบแทนมากนก เชน การปลกสรางอทยานเครองเทศ โดยทาการเกบรวบรวมเครองเทศวามการนามาใชประโยชนมากนอยอยางไร ซงประโยชนของการใชสอยอยางอนทเขามาในสวนอทยานเครองเทศอาจจะนอย แตควรสงเสรมในมตของการทองเทยว ซงรฐมงบประมาณสนบสนนทจะดาเนนการได หากดาเนนการไดจะเปน

หนวยงานทสงเสรมและเผยแพรพนธกลาไมตอไปในอนาคต หรอบรษทเอกชนตางๆ หลายบรษททมงบประมาณดานการวจยและพฒนา หากภาครฐตดตอประสานขอความชวยเหลอกบบรษทตางๆ ทมงบประมาณและใหความสนใจในเรองน รวมทงใหการสนบสนนดานการอนรกษในเรองพชวฒนธรรม จะทาใหมผสนใจและรวมกนอนรกษพชในวฒนธรรมตอไป และดานสงคม ถาชมชนใดชมชนหนงมการดแลเอาใจใสในวฒนธรรมของตนเอง หาเอกลกษณหรอสญลกษณของชมชน จะทาใหการสญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงวฒนธรรมลดลง และเปนการอนรกษพนธพชใหคงอยดงเดมตอไป



ศาสตราจารย ดร.ธวชชย สนตสขขอมลทงหมดของ ดร.อษา กลนหอม สามารถนาไป

รวบรวมเปนเชงวทยาศาสตรได และหากทานใดทางานเกยวกบการตอยอดทางดานอตสาหกรรมเกษตร และมประเดนทเกยวของกบพชทไดนาเสนอโดย ดร.อษา กลนหอม สามารถนาไปใชประโยชนได เพราะมศกยภาพในเชงอตสาหกรรม เชน สะทอนนาผก ชมชนในจงหวดพษณโลก อตรดตถ และสโขทย นามาใชแทนเกลอ โดยนาใบสะทอนนาผกหมกในไหแลวกลนเปนนาปลา ซงนกอตสาหกรรมเกษตรนามาทาเปนนาปลาอนทรย

นกวทยาศาสตรยงขาดความเขาใจในหลายเรองเกยวกบภมปญญาทองถน เชน การปลกขาวในปาเตงรงทมตนเชอกของชมชนทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ยงไมสามารถอธบายไดวา เหตใดตองปลกขาวในปาเตงรงทมตนเชอก ทางดานวทยาศาสตรใบของตนเชอกทตกลงมาอาจจะเปนปยอนทรย เชนเดยวกบการปลกขาวในสมยกอนของประเทศญปนใชใบไมแหงจากปาตนนานามาทาเปนปยอนทรยใสในนาขาว อกทงตนเชอก ตนเตง และตนรงทปลกในนาขาวกระจายเปนระยะๆ แตละตนมสวนรากและเรอนยอดรบกนเรยกวา microclimate ซงขาวจะรบ microclimate และปยจากการหมนเวยน nutrient cycling จากสวนทเปนรากของพชทกระจดกระจาย และทาใหทราบวาการปลกขาวตองอาศยแดด เปนตน

แมแตการทาขาวไรในปจจบน นาขาวของชมชนกะเหรยง และลวะททาลกษณะขนบนได ในตางประเทศ

มหลายประเทศทปลกขาวบนภเขาสง เชน เนปาล บนเทอกเขาหมาลย โดยลกษณะของขาวจะไมชอบอากาศเยน ซงตองปลกในระดบความตาลงมา และสาธารณรฐฟลปปนส ทขนชอเกยวกบการทานาขนบนได เปนตน ในสวนของประเทศไทยกรมสงเสรมการเกษตรไดสงเสรมใหชมชนชาวกะเหรยงและลวะ ซงปกตจะปลกขาวตามลมนา ตามลาธาร และแมนาทไหลมาจากหบเขาทาเปนขนบนไดยอยๆ ลงมาเปนขาวลม แตบรเวณสนเขาปลกขาวไรซงขาวไรเปนขาวทไมจมนา ตอมามการบอกกลาวกนวาขาวไรใหผลผลตนอยกวาขาวลม เพราะฉะนน จงควรพฒนาบรเวณทเปนทางลาดชนใหเปนขนบนไดดวย ซงไมเหนดวยเพราะบรเวณดงกลาวเปนไรหมนเวยนปลกไดหนงปแลวทงรางไวใหเหลอแคตอและจะมใบขนใหม และยงเปนการเพม nutrient cycling ประมาณ 7-8 ป จากนนกลบมาหมนเวยนทาซาอกครง โดยขาวไรจะรบนาฝนอยางเดยว ในประเทศเนปาล ยนนาน หรอแมกระทงฟลปปนสทมการปลกขาวเปนขนบนได นาทใชหลอเลยงนาขาวมาจากยอดภเขาสง แตในประเทศไทยภเขาสงทมระดบความสงมากกวา 1,000 เมตร จากระดบนาทะเลมเพยงไมกแหง แตในตางประเทศมนาหลอเลยงจากหมะทละลายลงมา และจากเทอกเขาหมาลยไหลลงมาหลอเลยงในระดบความสง 700-1,000 เมตรจากระดบนาทะเลอยางตอเนอง ถาเปนลกษณะนจะทาใหชมชนกะเหรยงไมสามารถอยได จากทเคยปลกขาวไรและใหตนไมเกาขนยดดนไว และเปลยนเปนทานาลมบนทางลาดแบบ

ขอคดเหนและขอเสนอแนะ


ขนบนไดจะทาใหเกดการพงทลายของหนาดนเมอมฝนตกลงมา ซงไมมคนคดแบบเบดเสรจจงนาเปนหวง

ผชวยศาสตราจารย สาอาง หอมชนเนองจากไดมโอกาสเขารวมประชมเกยวกบพชใน

วฒนธรรมหลายครง และเหนดวยกบ ดร.อษา กลนหอม วา เมอกลาวในเชงวฒนธรรมมกจะนกถงเครองดนตร การแตงตว วฒนธรรมการแสดงออกทางดานสงคม และมนษยศาสตรเปนสวนใหญ ขอเรยนถามทานประธานวา จากแหลงความรท ดร.อษา กลนหอม ไดศกษาวจยเสมอนเปนการสกดความรของชมชนหรอภมปญญาทองถนทปฏบตกนมาเปนเวลานาน และใกลสญพนธเหมอนกบนกพฤกษศาสตร มแนวทางใดทใหคาแนะนา เพราะทราบวามผเขารวมประชมหลายทานมาจากสานกงานวฒนธรรมจงหวด หรอมแนวทางใดทจะผลกดนใหมการศกษาหรอนาความรดานนไปใชประโยชนกอนทจะสญหายไป เพราะสงเกตวาเมอไดเขารวมประชมเปนความรทขยายกนอยในเครอขายน แตถาทางจงหวดมโอกาสทจะรวบรวมไว คอไมใชเพยงรวบรวมเปนพพธภณฑ แตในขณะเดยวกนตองทางานเชงรก คอ ตองรกเขาไปในโรงเรยน เพอจะใหเขาไปเยยมชมพพธภณฑ และตองมผรดงท ดร.อษาฯ ไดกลาว ดงเชนประเทศสงคโปรหรอประเทศเพอนบานซงไมมทรพยากรและวฒนธรรมทยาวนานเทากบประเทศไทย แตยงสรางขนมาได ขณะทประเทศไทยมวฒนธรรมมากมายจะดาเนนการอยางไร และมความคดเหนวาปญหาทเหนชดเจน คอ คานยมในการมภมปญญาตองปดบงไว ดวยความอายทจะบอกวายงมอย จงไมทราบวาจะผลกดนอยางไรใหสานกงานวฒนธรรมเขาไปศกษาหรอเปนผรวบรวมไว แลวเปดโอกาสใหนกเรยน นสต นกศกษาไดทศนศกษาเยยมชมพพธภณฑ แมกระทงผเชยวชาญหรอนกวชาการทไดเคยไปศกษาหรอเขารวมประชมในตางประเทศ เมอมการดงานทพาไปเยยมชมพพธภณฑ บางครงพบวาเปนพชททราบอยแลว แตจะมผรในพพธภณฑไดอธบายใหความรกบผเยยมชม และมเกรดความรเลกๆ นอยๆ เหมอนกบท ดร.อษาฯ ไดกลาวไว ทาใหมความรเพมและขยายขนมากกวาเดม

ศาสตราจารย ดร.ธวชชย สนตสขคงตองเรมตนจากทองถน ซงชมชนในแตละ

ทองถนจะทราบวาชมชนของตนไดมการนาพชชนดใดมาใชประโยชน และถงแมวาจะนามาใชอปโภคบรโภค ซงเมอสอบถามกทราบถงชนดพช แตไมมการจดบนทก จงควรใหมการบนทกการใชประโยชนพชของแตละจงหวด

แตละภาค ซงอาจจะแตกตางกนและมความสาคญอยางยง และกรณเชนนมความเกยวของกบอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพดวย โดยตอไปเมอมการตอยอดนาพชพนบานของทองถนตนไปใช ทาใหมโอกาสไดโตแยงหรอเรยกรองคาลขสทธหรอคาสมปทานใหกลบคนมายงทองถนของตน มเชนนนจะเปนคากลาวอาง ซงในความเปนจรงชมชนทองถนไดนาพชในวฒนธรรมและประเพณมาใชประโยชนอยางยาวนาน แตตางประเทศถามกลบประโยคเดยววา what are your stories? และเมอมผกลาวอางวาพชพนบานเปนของตน แตถามวาภมหลงของพชนนมความเปนมาอยางไรไมสามารถตอบได เพราะฉะนน ตองมเรองราวและตามททราบวาภมปญญาพนบานหรอพชพนบานทใชสบทอดตอกนมาหรอวฒนธรรมและประเพณตองมภมของตวเอง และไมใชเพงเกดขนมาเรวๆ น แตหมายถงการถายทอดจากคนรนหนงมายงอกรนหนง

ดงนน จงเปนสงจาเปนทตองการใหมการบนทก โดยเรมตนจากทองถนกอนและสถาบนการศกษาตางๆ เขามารวบรวมเปนศนยกลาง และสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจดทาเวบทา (web portal) ทรวบรวมจดเกบขอมลเรองราวตางๆ ทเกยวกบพชในวฒนธรรมและภมปญญาทองถน เชน สาธารณรฐอนเดยจะมการปฏบตงานดานนอยางเขมแขง ถามบคคลใดเขามาในประเทศ เพอดาเนนการเกยวกบพชชนดใดๆ ทอยในจารกของภมปญญาทองถนตองมการเจรจากอนทจะเขาถงทรพยากรพนธกรรมได โดยตอไปถาประเทศไทยมการบนทกเปนศนยรวบรวมขอมลทรพยากรพนธกรรมพชพนบานทใชประโยชนสบทอดกนมาเปนระยะเวลานาน ซงจดทาเปนเวบทาโดยรวบรวมเปนหมวดหมเพอเสรมสวนตางๆ เปนรปแบบเบองตนทงในดานอปโภค บรโภค หตถกรรม และระบบนเวศ

นางสาวสน โชตบรบรณสถาบนโภชนาการ มหาวทยาลยมหดล ไดมการ

ดาเนนงานเกยวกบการสงเสรมภมปญญาทองถนและความหลากหลายทางชวภาพ เพอการพฒนาความมนคงทางอาหาร โดยมเครอขายการทางานรวมกบพพธภณฑพชสรนธร โดย ดร.อษา กลนหอม เปนอาจารยของพวกเราโดยททานไมทราบ เพราะวาสงททานไดเขยนและกระทาไดใชในการอางองสาหรบการทางาน และสวนใหญจะเขาไปอยในเวบไซต ในวนนตองขอขอบคณสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทใหความกรณาทาใหไดพบ ดร.อษา กลนหอม และมความประทบใจ



มาก เพราะทานสามารถบรณาการทกสาขาวชาทเกยวของ เปนบคลากรตนแบบ ซงมความคดเหนเชนเดยวกนวาตองสบตอใหคนรนหลง เรองราวทไดนาเสนอตงแตวนาทแรกจนสดทายเปนการสอสารทมความสนก หากจะสอสารกบเดกรนหลงใหไดรบร และซมซบเรองราวตองมความสนกเชนน ซงจะทาใหเดกๆ ไดซมซบ ตอยอด และคนหา โดยเหนวากระบวนการ และเครองมอตางๆ ท ดร.อษา กลนหอม ไดใชในการศกษาวจย จะสามารถสงตอเครองมอเหลานใหกบเดกๆ ได และขอเปนกาลงใจ สวนในฐานะเปนกลมนกวจยกลมเลกๆ ขออนญาตเดนตามรอยเทาเพอดาเนนการในพนททไดดาเนนการ และคงไดมโอกาสปรกษา ดร.อษา กลนหอม

ในสวนของสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ขอชนชมวาเปนเวทการประชมทดมาก และหากไดมการเผยแพรเรองราวทงหมดของ ดร.อษา กลนหอม รวมถงวทยากรทานอนๆ ในวนน โดยอาจเปนการสอผานทางหนงสอพมพหรอแมแตรายการโทรทศน โดยเฉพาะสถานโทรทศนไทยพบเอส ซงมหลายรายการทเออตอการดาเนนงานของสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และกบทกทาน ในฐานะทไมใชเปนนกวชาการแตเปนประชาชนคนหนง ตองการจะเหนรปธรรมในสงท ดร.อษา กลนหอม ไดดาเนนการแลว และไดเผยแพรใหแกคนในวงกวางไดรบรมากขนนอกจากการรบฟงในทประชม เชน รายการคนคนคน หรอรายการตางๆ ทสามารถเขาไปสบคนเรองราวของ ดร.อษา กลนหอม หรอของสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทใหการสนบสนนการดาเนนงานดานตางๆ เปนตน ซงจะเปนอกวธททาใหเรองราวของความหลากหลายทางชวภาพกลายเปนเรองราวทสนกขน และคนสามารถนาไปเชอมโยงกบตนเองแลวจะทาใหทราบวาจะมบทบาทอยางไร และเรมเหนคณคาสงทอยใกลตวมากขน

ดร.กองกานดา ชยามฤต ขอขอบคณ ดร.อษา กลนหอม รองศาสตราจารย

ดร.ชศร ไตรสนธ ผชวยศาสตราจารยสาอาง หอมชน และผชวยศาสตราจารย ดร.ชมพล คณวาส ทไดใหเกยรตมานาเสนอขอมลเกยวกบภมปญญาทองถน เปนขอมลพนฐานซงขณะนไดพฒนาขนมาอกระดบ นกวจยหลายทานสามารถมงานวจยททาตอยอดจากขอมลพนฐานนไดอกหลายโครงการ และ ศ.ดร.ธวชชย สนตสข ตองการใหวทยากรทกทานไดจดทาขอมลภมปญญาทองถนเหลานไว

เพอเปนขอมลพนฐานใหนกวจยทจะตอยอดการวจยไดนาไปดาเนนการตอ ขอมลบางสวนในการทางานวจย และการเขยนหนงสอเนนการบอกเลาของชาวบานแตไมมหลกฐานอางองเพยงพอ เพราะฉะนน ผเขารวมประชมในทน และจากสถาบนตางๆ สามารถมหวขอวจยอกจานวนมากตอยอดจากผบรรยายทงสทาน ทงหมากทคนเฒาคนแกรบประทานแลวมอาการหวเราะดใจซงอาจมสารบางชนดททาใหหวเราะ หรอดอกลนทม ดอกลาดวน อาจจะมสารทาใหงวงนอน ซง ดร.สรกล บรรพพงศ ผอานวยการสานกความหลากหลายทางชวภาพ ไดขอใหผเขารวมประชมรวมแสดงความคดเหนเพอนาไปจดทานโยบายดานงานวจยความหลากหลายทางชวภาพเสนอคณะรฐมนตร ซงตองขอขอบคณวทยากรทงสทานทมขอมลพนฐานแนนอยแลว เพราะพวกทานนอกจากชางสงเกต ชางซกถามแลวยงเปนนกชมอกดวย โดยขอมลเหลานมพรอมอยแลว แตตองการงานวจยเพอมาสนบสนนขอมล เมอนามาเขยนหนงสอจะทาใหมขอมลอางองของปทมการคนควาวจย เมอตพมพแลวจะทาใหมขอมลมากขน และนาเชอถอ

ในประเดนของ ผศ.สาอาง หอมชน อาจมความนอยใจวา อาหารหรอผกในทองถนไมไดจาหนายในภตตาคาร เชน วนเครอหมานอย เปนตน เมอเขาไปในภตตาคารชนสง พนกงานใสสทนาเครอหมานอยวางคกบอาหารของภตตาคารอาจดลกษณะเปนพนบานเลกนอย และเหนดวยวาในอนาคตอาจมการเปลยนชอใหเหมาะสมขน เปนสงทตองคด มการสอสาร และใหความรกบทองถน ขณะนดาเนนการไดโดยเฉพาะการปลกจตสานกใหกบเยาวชน โดยมหนวยงาน เชน องคการสวนพฤกษศาสตร จดอบรมใหความรเรองพช เปนตน ซงเปนกาลงใจวาเดกในชมชนทองถนยงมความสนใจพช สนใจทจะทาการทดลองในสวนพฤกษศาสตร และเปนสงทด ไดเคยบอกกลาวกบเยาวชนวา การตดไมทาลายปาไมสามารถจะพดคยกบผใหญได เพราะเขามงหวงทจะตด จงตองฝากไวกบเยาวชนวาหากเหนผใหญกาลงตดไมทาลายปากใหเตอนสต

การศกษาเปนสงสาคญควรเพมบทเรยนเขาไปในระบบการศกษา ทงการอนรกษ และภมปญญาทองถน ซงขณะนไมทราบวามหรอไม ถายงไมมควรจะใสไวในบทเรยนดานวทยาศาสตร หรอทางดานการปฏบตการ เดกเปนความหวงหากไดไปสมผสแลวจะมความใสใจ ถาไดสมผสกบเดกทอยในชนบทหรอในถนทหางไกลจากชมชน ไมมสงยวยวนตางๆ เมอมการใสสงทเปนความรจะยงสามารถรบได และยงยนดทจะนาไปพฒนา สงเหลานเปนเรองสบเนองใหเหนวาจะทาใหเกดการอนรกษพนธพชไดดยงขน


ขอมลตางๆ ทไดจากวทยากรและทานตางๆ เกยวกบความรพนฐานและการวจยตอยอด สามารถนามาเปนฐานขอมลใหประเทศไทยไดเปนอยางด การวจยตอยอดเปนสงสาคญมากดงท ผศ.ดร. ชมพล คณวาส ไดกลาวไววา ตองหาสงทเปนประโยชนตอประเทศไทยจรงๆ ขณะนการวจยททาแลวเกบไวโดยไมไดใชประโยชนขอใหลมกอน และไมทาในสงทหลายคนชอบกลาววา พวกนกวจยทาเพอสนองความตองการของตนเอง ขอใหทางานวจยทเปนประโยชนตอประเทศชาต ขอมลจากประชมในวนน พวกพชผกตางๆ สามารถทาวจยไดทงหมด ซงจะเปนฐานขอมลใหกบคนในกลมผเชยวชาญและเยาวชนตอไป และ รศ.ดร.ชศร ไตรสนธ ไดกลาววา ควรมการสนบสนนใหองคการบรหารสวนตาบลแตละแหงคดเลอกพนธพชในทองถนของตนทรจก และไดใชประโยชนหรอมประโยชน และตองการจะนาเสนอเพอสรางคณคาทางเศรษฐกจใหกบประเทศ ถงแมวาจะมชนดพนธพชซากนกไมเสยหาย เพราะบางชมชนอาจจะนามาใชประโยชนในอกลกษณะหนง ซงควรจะสนบสนนตอไป จงขอฝากใหสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และองคการบรหารสวนตาบลแตละแหงทาการสารวจการใชประโยชนจากชนดพนธพชในทองถน ซงตอไปจะไดทาใหมการใชทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพไดอยางมประสทธภาพ และไมหลงลม ในปจจบนมพชหลายชนดทไดนากลบเขามาใชประโยชนในเมองและยงพบเหนอย เชน ผกหวาน และยอดฟกทอง เปนตน

นางสาวสน โชตบรบรณในฐานะเปนบคลากรสายงานดานสขภาพ ไดเปด

โลกทรรศนกวางขวางมากขน และไดคาสาคญรวมกน ซงในทางโภชนาการมการกลาวถง คอ ความหลากหลาย แตกลาวถงในประเดนเรองของสารอาหาร แตจดรวมกนของการประชมครงนทพบ คอ ในเรองของพนธพชทมการใชประโยชนอยางหลากหลาย ชวยทาใหเกดการใชประโยชนอยางยงยนและตอเนองมา เปนสงทพบจดรวมกน และขอแสดงความคดเหนในมมดานความหลากหลายทางชวภาพทตอเนองกบเรองสขภาพและการศกษา และสนบสนนในสวนทเกยวของกบองคกรปกครองสวนทองถน หากเปนไปไดทางดานนโยบายควรมการกาหนดตวชวดหรอสงทชวยสนบสนนใหองคกรปกครองสวนทองถนผนวกเรองของความหลากหลายทางชวภาพเขาเปนสวนหนงในเนองาน กลาวงายๆ คอ ทผานมาองคกรปกครองสวนทองถนอาจมองเรองโครงสรางพนฐานเปนสวนใหญ แตปจจบนมแนวโนมเรองสขภาพและประเดนอนมากขน แตหากระบประเดนน

ขนใหชดเจนอาจจะชวยเออคนทางานทเกยวของใหสอดรบกบนโยบายของทองถนไดเพมขน จากบทเรยนทไดทางานเปนกลมเลกๆ ของมหาวทยาลยกบกองคมครองพนธพช มความพยายามทจะไดใหขอมลพนฐานในเรองของคณคาโภชนาการของพชทองถน ซงขอมลทไดมาพบวา ชวยทาใหคนในชมชนเชอมโยงเรองของการอนรกษพนธพชไดใกลตวมากขน เพราะเกยวกบความเปนอยและสขภาพ

นอกจากน สนบสนนและเหนดวยในสวนทจะตองขยายตอไปยงเดกและเยาวชน โดยไดมความพยายามทาตงแตเรองของแหลงปลก การนาไปประกอบอาหาร และสงเสรมใหรบประทาน เพราะทราบวาเดกกลมหนงเมอไดรบวฒนธรรมภายนอกเขามามากขน เดกเหลานจะเปลยนเปนอาหารของทางวฒนธรรมตะวนตกเพมมากขน และสงผลตอสขภาพ ประเดนนเปนความเชอมโยงกนระหวางความหลากหลายทางชวภาพ ซงเปนตวแหลงอาหารกบสขภาพ จงตองการใหมหนวยงานหรอแหลงทนชวยสนบสนนการวจยทเชอมโยงครบทงวงจร และความยากลาบากประการหนง คอ การทางานใหความรกบเดกๆ หรอการเปลยนแปลงเกยวกบคน ผลลพธจะไมไดเปนตวเลขทมจานวนมากเหมอนกบหลายทานไดคนพบ แตเปนตวเลขซงในระดบนโยบายแลวเปรยบเสมอนการสอบตก เพราะเปนเลขจานวนนอยหรอเหนการเปลยนแปลงชา เพราะฉะนน หากในระดบนโยบายไดสนบสนนในสงทดาเนนงานอย โดยอาจมองเหนวามการเปลยนแปลงทอาจจะชา แตวามการพฒนาเกดขนกสามารถเปนตวชวดทเหนการพฒนาหรอการเปลยนแปลง

นางสาวณภาพรรณ ศรฟาทผานมากระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ไดมการสารวจความหลากหลายทางชวภาพทงพนธพช พนธสตว และภมปญญาทองถน จงขอทราบทศทางการจดการเรองความหลากหลายทางชวภาพ เพอใหเกดการสญเสยทลดนอยลงจากประสบการณทไดจากการสารวจ การนาเสนอในวนนสวนใหญเปนขอมลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอ แตความหลากหลายทางชวภาพในภาคใตมคอนขางสงเชนกน โดยเฉพาะพนธพชในปาชายเลน จากการสารวจโดยเฉพาะอาวบานดอน จงหวดสราษฎรธาน และการพดคยกบปราชญชาวบานทมภมความรดานแพทยแผนไทย มพชสมนไพรอยางนอย 60 ชนด ซงขณะนพชสมนไพรยงไมมการศกษาวจยในเชงวทยาศาสตร แตโดยภมปญญาของชาวบานจะทราบวาสมนไพรแตละชนดใชรกษาโรคใด ซงตองการใหมการตอยอดในเรองของการวจย โดยเฉพาะเรองของสมนไพร



อกประการ คอ ความหลากหลายของพนธพชทมสวนสมพนธกบการอยรอดของสตวในพนทนนๆ ซงขณะนจงหวดสราษฎรธานไดพยายามขอสนบสนนงบประมาณพฒนาจงหวดสวนหนงในเรองของการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยใชแนวทางเศรษฐกจพอเพยงบนฐานความหลากหลายทางชวภาพ โดยพยายามจะใชความหลากหลายทางชวภาพทไดสารวจพบมาตอยอดในการใชประโยชน เพอใหทราบวาถาใชประโยชนอยางยงยนชาวบานตองทาอยางไร แตอาจจะตองหาทปรกษา ซงตองการทาใหเกดขนและเหนผลอยางแทจรง

ในสวนของทองถน จากการไดสมผสมทองถนนอยมากทมความร และใหความสนใจเรองความสาคญของความหลากหลายทางชวภาพ ซงนาจะเปนประเดนหลกทสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ควรมทศทางหรอรปแบบทจะสนบสนนใหทองถนเหนความสาคญ และในระดบผบรหารของแตละจงหวดอาจจะไมไดเหนวาเปนความสาคญทางเศรษฐกจ ซงแตกตางจากปาลมและยางพาราทเปนพชเศรษฐกจ แตเมอพจารณาถงฐานความหลากหลายทางชวภาพทมอย เปนฐานทมาจากการดารงชวตของชาวบาน บางครงทาใหการของบประมาณเพอทาการศกษาหรอตอยอดการใชประโยชนอยางยงยนจงมความยากมาก ซงเปนประเดนปญหาเชนเดยวกนในการจดการใหเกดความยงยน แตถาสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มทศทางทชดเจนทงในเรองการบรณาการ เรองการเรยนการสอนหลกสตรทองถน เรองของแพทยแผนไทยในทองถน โดยการนาเรองของความหลากหลายทางชวภาพไปสอดแทรกไวในเนอหาจะเปนสงทด และควรผลกดนเรองขององคกรปกครองสวนทองถนดวย

ดร.กองกานดา ชยามฤตเหนดวยกบการวจยทครบวงจร มการบรณาการ

และมแหลงทนสนบสนนจะเปนประโยชนอยางมาก และขอเรยนทประชมวาแนวทางทดาเนนการเปนไปอยางถกทางแลว เรมแรกศกษาภมปญญาทองถนกอน และหลงจากนนนามาตอยอด ซงโครงการตางๆ ทจะตอยอดตองพจารณาจากความหลากหลายทางชวภาพของประเทศ และคาถามเกยวกบแหลงทนในการสนบสนนโครงการวจยเพอการใชประโยชนอยางยงยน จะเปนขอมลใหทางสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม นาไปกาหนดนโยบายการวจยตอไป ซงสานกงานฯ คงไดมการรวบรวมขอมลจากการประชม และดาเนนการทเกยวของตอไป

นายปรมนทร วงศสวฒนวนนรสกดใจทไดมโอกาสเขารวมรบฟง ไดรบทง

ความร และประสบการณ ขอขอบคณทานวทยากรทไดมความพยายาม และใชเวลาในการศกษาอยางยาวนาน ประการหนง คอ จะทาอยางไรใหคนเหนคณคาและเกดการยอมรบ และใหไดใชประโยชนอยางแทจรง สงใดทเหนคณคาพสจนไดแลว และสามารถนาไปใชประโยชนไดควรไดเผยแพรสงเหลาน และนาไปใชประโยชนใหได ใหเกดการยอมรบ เพอทจะกระตนใหคนไทยหนมานยมใชสมนไพรใหไดกอน มฉะนน สงทไดรวบรวมไวสดทายจะกลายเปนตารา และเปนประวตศาสตรหากไมเกดการใชประโยชน กาลงใจของคนทคนหาเกอบทงชวตกจะไมเกดประโยชน เพราะฉะนน ถามสงใดทเกดการยอมรบและใชประโยชนไดจรง ควรสงเสรมสการผลต และการนาไปใชประโยชนใหได และวนหนงเมอเกดการยอมรบแลว ประชาชนและรฐบาลใหความสนใจแลว จะนาไปสการศกษาวจยสงเสรมสนบสนนในวนขางหนาอยางแทจรง

ผชวยศาสตราจารย สาอาง หอมชนขอฝากสวนพฤกษศาสตรหรอหนวยงานทจดอบรม

คอประเทศไทยมการอบรมสมมนาจานวนมาก แตไมคอยประสบความสาเรจ เพราะทศนคตยงไมชดเจน ซง ศ.ดร. ธวชชย สนตสข ไดกลาวชดเจนวา การถายทอดองคความรหนงไมใชบอกเพยงวาชออะไร มสรรพคณอยางไร แตตองบอกเลาเรองราว อลเบรต ไอสไตน ไดกลาวไววา ความรยงไมสาคญเทากบจนตนาการ

สาธารณรฐอนเดยถงแมวาองกฤษไดปพนฐานไว แตสาธารณรฐอนเดยไดดาเนนดวยวถของตนเอง โดยเนนเรองราว เชน ตนปบ สาธารณรฐอนเดยมความเชอวาเปนองคหญงทมรปรางหนาตาสวยงาม และมผวพรรณขาว ตอมาไดเกดความรกกบพระอาทตย ซงมผหญงหลายคนชนชอบ ทาใหองคหญงชาใจ และตรอมใจจนในทสดเสยชวต บดามารดาจงนาขเถาไปฝงลงดน กลายเปนปยทาใหตนไมเจรญเตบโตขนมาเปนตนปบและออกดอกสวยงามมาก ดอกปบจะบานในเวลากลางคน มดอกสขาวหอมเหมอนกบองคหญง ในเวลารงเชาดอกปบจะรวง เนองจากพระอาทตยขนซงเปนครกทาใหเกดความชาใจจงเสมอนวาองคหญงรองไห ดอกปบจงรวงหลนในเวลาเชา การสอนลกษณะนทาใหคนอยากรและเกดจนตนาการขน ในสวนของประเทศไทย ภาคเหนอเรยกวา กาสะลอง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอเรยกวา กนของ ซงในฐานะผถายทอด หากจะถายทอดองคความรไมควรอธบายวาตนปบมสรรพคณอยางไร เพราะนกเรยน นกศกษาเมอ


ไดรบฟงจะไมสามารถจดจาไดวามสรรพคณอยางไรเพราะมหลายชนด แตตองเลาเรองราวใหฟงถงทมาของชอ คาวา กนของ ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอหมายถงถกของ ซงเปนความเชอทางดานไสยศาสตร ทาใหรางกายรสกไมคอยสบาย หรอบางครงจะคดถงคนนนคนนเหมอนถกใสของ ถาใครมอาการลกษณะนตองไปหาพระหรอหมอยาสมนไพร หรอนาตนกนของโดยใชเปลอกและรากมาตมรบประทานหรออาบ จงไดเรยกชอวา กนของ สาธารณรฐอนเดยประสบความสาเรจทางดานการศกษา เพราะวาเขาจะเลาเรองราวเหมอนเปนวรรณคดหรอนยายปรมปรา ทาใหเดกหรอคนทไดรบการอบรมมจนตนาการ

ดงนน สวนพฤกษศาสตรหรอแมแตอาจารยหลายทานซงอยในแวดวงการศกษาไดมการจดอบรมหลายครง แตเหตใดไมประสบความสาเรจ เพราะวาครอาจารยทงหลายในมหาวทยาลยหรอโรงเรยนตางๆ ขาดจนตนาการ ไมไดสรางจนตนาการใหกบนกเรยน นกศกษา ดงท ศ.ดร.ธวชชย สนตสข ไดกลาวไววา เมอจะใหความรเรองใดตองเลาเรองราวดวย เพราะจะเกดจนตนาการและทาใหจาได และนาไปสการศกษาทางวทยาศาสตร จงตองการฝากบทเรยนทจะเปนองคความรภมปญญาทองถน ซงครอาจารยตามโรงเรยนตางๆ ไดมการเผยแพร แตไมไดรบความสนใจ เนองจากผสอนยงไมเขาถงภมปญญาทองถนอยางถองแท ซง ดร.อษา กลนหอม ไดกลาววา ภมปญญาทองถนบางเรองทไดดาเนนการตองตดตามเปนเวลากวาสบป จงทราบแหลงทมาวามความเปนมาอยางไร และมเหตผลอธบายไดอยางไร ผสอนยงไมเคยสรางจนตนาการหรอสอนใหเดกเกดจนตนาการได จดนเปนสงทไมดตอระบบการศกษาของประเทศไทย และระบบความจาของคนมนอยและจากด ใหความรไปแตนกเรยนนกศกษาจาไมได ซงจะตองจาในสงทประทบใจ และจะเปนการสรางใหเดกรสกชอบตนไมขน และคานยมและทศนคตตอวชาชพจะเปลยนแปลงไป

ดร.กองกานดา ชยามฤตนอกจากจนตนาการแลว ความจรงทปรากฏ เชน

รากปลาไหลเผอกนามาพอกกนตะขาบกด หรอขาหอม ท ดร.อษา กลนหอม ไดกลาววา ใชสาหรบใหววขบลม ซงขาหอมนามาใชกบคนไดเชนกน เปนตน ผแทนจากสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด คงตองการพชเหลานทเหนผลในทนท เพอใหมการนาเสนอและแนะนาประชาสมพนธวาใชประโยชนใดไดบาง ซงตองขอฝากทานอาจารยทกทานดวย อกประเดนดงท ผศ.สาอาง หอมชน ไดแสดงความคดเหนวาควรมการอบรมคร ซงสอนเกยวกบภมปญญาทองถนเกดขน

ดร.อษา กลนหอมในเรองของคณคา การยอมรบ และการใชประโยชน

การทางานทผานมาประมาณสามสบป ไดสงเสรมทงสามประการไมนอยกวา 60 ชมชน และประสบความสาเรจในการนาพชเหลานกลบมาใชใหเปนเศรษฐกจของชมชน แตการประชาสมพนธยงมไมมากจงขอเสนอใหสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมกบกระทรวงมหาดไทยในการจดงานหนงตาบลหนงผลตภณฑ ซงในงานจะทราบวานาพชในทองถนของตนเองมาใชประโยชนไดอยางไร แตขอมลในเรองความรพนฐานไมม เพราะฉะนน ถามการจดแสดงชดความรพนฐานทเกยวกบพช เชน ยานลเภา เปนตน จะทาใหคนเหนภาพ มการขยายออกไป และนาไปเชอมโยงตอกนได แตทกวนนตางคนตางจดแมกระทงหนวยงานหนง คอ สานกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพกไดมความพยายามทจะดาเนนการ แตทาอยางโดดเดยวมาก ซงลกษณะเชนนไมควรทาโดยหนวยงานเดยว ควรรวมมอกนและแสดงใหเหนวาสงทประชาสมพนธหรอทาใหเกดความสาเรจในชมชนมอะไรบาง เชน จงหวดจนทบรมการสงเสรมเรองขลซงประสบความสาเรจ บานดนจ จงหวดกาฬสนธมการพฒนาเครองจกรสานจากไมไผ จากเดมม 50-60 กอ แตในปจจบนพบประมาณ 2,000 กอ เพอนาไปใชประโยชน เปนตน โดยสงทหมบานหนงประสบความสาเรจควรเปนแบบอยางหรอตนแบบ แตอาจจะขาดการประชาสมพนธ

นางสาวปณฑารย กาญจนวฒนาวงศธนาคารเชอพนธพชมหนาทเกบรวบรวมพนธพช

และตองการแหลงทมาของขอมล เพอการลงพนทเกบขอมลตวอยาง โดยคาดวาจะมโอกาสไดขอความอนเคราะหจากทานอาจารยทกทาน ซงทางหนวยงานพยายามจะเกบเชอพนธไว และหวงวาจะไดมการนาเชอพนธเหลานไปใชประโยชนทงงานวจย และสงเสรมเพอใหเกดประโยชนในวงกวางตอไป และมประเดนหนงทไดมการกลาวถงการจดบนทกภมปญญา ทาใหนกถงขณะเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย คอ นกเรยนสายวทยาศาสตรสวนใหญจะมการทาโครงงาน และหลายครงมการทาโครงงานวทยาศาสตรเกยวกบภมปญญาทองถน แตเมอจบการศกษาโครงงานเหลานกสนสดดวย เหมอนกบวาโครงงานไดหายไป ในความเปนจรงเปนงานระดบมธยมศกษาซงอาจใชอางองไมได จงมความเหนวาเปนไปไดหรอไมทจะมการเชอมโยงระหวางระดบมธยมศกษาขนไปจนถงระดบมหาวทยาลย เสมอนวามธยมศกษาเปนตวกลนกรองความรภมปญญา



ทองถนชนหนงกอน และตอไปมผวจยไดนาไปตอยอดในเชงวทยาศาสตรมากขนและเปนหลกฐานอางองทดตอไป

ดร.กองกานดา ชยามฤตเปนขอเสนอแนะทด เพราะวาจากมธยมศกษาถา

มการบรณาการรวมงานกบนกศกษามหาวทยาลยแลว จนมการตพมพเปนขอมลทสามารถอางองไดจะเปนสงทมประโยชนเพมขน

นางสาวสน โชตบรบรณสาหรบประเดนงานวจยทศกษารปแบบ กระบวนการ

และสงเสรมการเรยนรของเดกในชวงตางๆ ซงเมอไดมาแลว กอาจจะเปนตนแบบหรอแนวทางการนาไปสกลมคนตางๆ ทงกลมเดกนกเรยนหรอประชาชนทวไป และจะเปนสงหนงทจะชวยสรางคานยมไดโดยทนกวจยหรอผเขาประชมเปนตนแบบ

ดร.อษา กลนหอมเมอปทผานมาไดรวบรวมบคคลตางๆ ทเปนจตอาสา

พฒนาเวบไซต http://www.tkdoc.com และไดอบรมอาสาสมคร 70 คนทวประเทศไทย และใหผทเขาอบรมนากลบไปบนทกขอมลภมปญญาทองถน เมอเขาเวบไซตดงกลาวจะเหนตวอยางแบบสอบถามทใชสอบถามกบชาวบาน และวธการกรอกขอมล ซงขณะนกาลงหาแหลงเงนทน หากไดงบประมาณจะนาขอมลทงหมดใสในเวบไซต เมอตองการ

คนหาขอมล เชน ถาปวดทองจะใชสมนไพรชนดใด เมอพมพคาวาปวดทอง จะแสดงขอมลทงหมดวาตาราของใครอธบายอยางไร โดยจะมขอมลสองทาง ทางแรกไดจากชาวบานโดยตรง และอกทางคอ จากการพสจนแลววาสงทเปนภมปญญาทองถนไดมการยอมรบทางวทยาศาสตร ซงอาจจะมการวจยโดยตรงหรอเปนขอมลทตยภมทนามาสนบสนนโดยผวจยอน เชน หนามโกทา รกษารากฟนและมสาร anti inflammation ซงสามารถนามาใชได เปนตน ดงนน จงคาดหวงวาในป พ.ศ. 2555–2556 เวบไซตนจะมประโยชนอยางยงสาหรบบคคลทวไป โดยบคคลทไดรบการอบรมแลว 70 คน ขณะนอยระหวางดาเนนการจดเกบขอมลตามแบบสอบถามทไดอบรม

ดร.กองกานดา ชยามฤตดร.อษา กลนหอม ไดมการดาเนนการมากมาย

แตบางครงอาจจะขาดการประชาสมพนธ ซงตองมการประชาสมพนธใหมาก ขอถอโอกาสนขอบคณผเขารวมประชมทกทานเกยวกบขอเสนอแนะตางๆ และขอคดเหน ซงคงเปนประโยชนใหกบสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เพอกาหนดแนวทางหรอนโยบายในงานวจยดานความหลากหลายทางชวภาพระดบชาตตอไป


วทยากรศ.ดร.ธวชชย สนตสข

ทปรกษาและนกพฤกษศาสตรอาวโสสานกงานหอพรรณไม

ดร.อษา กลนหอมภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม โทรศพท/โทรสาร 0 4375 4245e-mail : [email protected]

รศ.ดร.ชศร ไตรสนธภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมโทรศพท 0 5394 3346-8 โทรสาร 0 5389 2259 e-mail : [email protected]

ผศ.สาอาง หอมชนภาควชาชววทยาศาสตรสงแวดลอม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกนโทรศพท: 0 4334 2908 โทรสาร 0 4334 2912e-mail : [email protected]

ผศ.ดร.ชมพล คณวาสภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยโทรศพท:0 2218 5485, 0 2218 5486โทรสาร 0 2252 8979e-mail : [email protected]

ดร.กองกานดา ชยามฤตขาราชการเกษยณ

กระทรวงเกษตรและสหกรณกรมการขาว50 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

นายอาทตย กดาอผอานวยการศนยวจยขาวลพบรสานกวจยและพฒนาขาว

รายชอผเขารวมประชมการสญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอ

ธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมาวนศกรท 28 สงหาคม พ.ศ. 2554

ณ หองบอลรม เอ โรงแรมมารวย การเดน กรงเทพฯ

โทรศพท 0 3670 8804 โทรสาร 0 3670 8802e-mail : [email protected]

นางอญชล ประเสรฐศกดสานกวจยและพฒนาขาวโทรศพท 0 2579 3642e-mail : [email protected]

วนดา สจตตวฒนะสานกวจยและพฒนาขาวe-mail : [email protected]

นายพษณ หนตงศนยวจยขาวนครราชสมาสานกวจยและพฒนาขาวโทรศพท 0 4447 1883 โทรสาร 0 4447 1583 e-mail : [email protected]

นายทองพน ชางเชองศนยวจยขาวนครราชสมาสานกวจยและพฒนาขาวโทรศพท 0 4447 1883 โทรสาร 0 4447 1583

กรมวชาการเกษตร50 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

นางจารวรรณ จาตเสถยรผอานวยการกองคมครองพนธพชโทรศพท 0 2579 4127e-mail : [email protected]

นางสาวปาจรย อนทะชบกองคมครองพนธพชโทรศพท 0 2940 5628 โทรสาร 0 2940 5628 ตอ 112e-mail : [email protected]

นายบดนทร สอนสภาพกองคมครองพนธพชโทรศพท 0 2940 5628 โทรสาร 0 2940 5628 ตอ 112e-mail : [email protected]



นายจรศกด กรตคณากรกองคมครองพนธพชโทรศพท 0 2940 7214 e-mail : [email protected]

นายพรเทพ ทวมสมบญกองคมครองพนธพชโทรศพท 0 2940 7214 e-mail : [email protected]

นาวสาววาสนา มงคงกองคมครองพนธพชโทรศพท 0 2940 7214 e-mail : [email protected]

นายอดมวทย ไวทยการสถาบนวจยพชไรโทรศพท 0 2579 3930 ตอ 208 e-mail : [email protected]

นางสาวอรทย เออตระกลสานกควบคมพชและวสดการเกษตรโทรศพท 0 2940 6670

นางสาวปณฑารย กาญจนวฒนาวงศสานกวจยพฒนาเทคโนโลยชวภาพโทรศพท 0 2904 6885 ตอ 129 โทรสาร 0 2904 6898e-mail : [email protected]

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกรมปาไม61 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

นางสาวสทธลกษณ โรจนานกลสานกความหลากหลายทางชวภาพดานปาไมโทรศพท/โทรสาร 0 2579 2814 e-mail : [email protected]

นายมรต พทกษอรรณพสานกความหลากหลายทางชวภาพดานปาไมโทรศพท/โทรสาร 0 2579 2814 e-mail : [email protected]

นางสาววารนทร ตรมงคลสานกวจยและพฒนาการปาไมโทรศพท/โทรสาร 0 2561 4292-3 ตอ 5444 e-mail : [email protected]

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช61 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

นายประเสรฐ สอนสถาพรกลสานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพชโทรศพท 0 2561 0777 ตอ 1460 โทรสาร 0 2579 9576e-mail : [email protected]

สานกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม92 ซอยพหลโยธน 7 ถนนพหลโยธน แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400

นายวรฬห ฤกษธนะขจรผอานวยการ สานกงานสงแวดลอมภาคท 10โทรศพท 0 4324 6772 3 โทรสาร 0 4323 6107

นางธรรตน วไลรตนสานกงานสงแวดลอมภาคท 4โทรศพท 0 5638 3565-7e-mail : [email protected]

นางสาวตวงพร แปนพมสานกงานสงแวดลอมภาคท 6โทรศพท 0 2268 8064 โทรสาร 0 2268 8062 e-mail : [email protected]

นายอครวฒน หรญพนธสานกงานสงแวดลอมภาคท 15โทรศพท 0 7621 9329, 0 7621 9415โทรสาร 0 7621 9603

นายเฉลมชย ปาปะทาผอานวยการสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดชยนาทโทรศพท 0 5641 1013 โทรสาร 0 5641 3040

นายบรรพต คนธเสธผอานวยการสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหมโทรศพท 0 5311 2725-6 โทรสาร 0 5311 2674

นายปรมนทร วงศสวฒนผอานวยการสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดนครศรธรรมราชโทรศพท 0 7534 1010 โทรสาร 0 7531 8376

นายวทยา ปญจมาตยสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดกาญจนบร

โทรศพท 0 3451 1566 โทรสาร 0 3451 4415นายจานงค เดชดถ

สานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดกาฬสนธโทรศพท/โทรสาร 0 4381 1778

นางสาวสภาภรณ สขโตสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดจนทบรโทรศพท/โทรสาร 0 3931 3404

นางสาวธดารตน สถาพรสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดฉะเชงเทราโทรศพท/โทรสาร 0 3851 1053e-mail : [email protected]

นายชยยาพล กนกวฒนเลศสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดนครนายกโทรศพท 0 3731 1776 โทรสาร 0 3731 1291e-mail : [email protected]

นายรงสรรค ออนใจเออสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดนครปฐมโทรศพท 0 3424 2193 โทรสาร 0 3434 0025

นายสมชย เสรฐศรสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดนครราชสมาโทรศพท 0 4421 4377, 0 4421 4908 โทรสาร 0 4421 4908


นายสานนท สงฆารกษสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสรนทรโทรสาร 0 4471 3520

นางสาวขวญตา มงคลาทศนสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดยะลา

โทรศพท 0 7321 2727 โทรสาร 0 7321 2781e-mail : [email protected]

นายนวต โพธเวยงสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดหนองบวลาภ

โทรศพท/โทรสาร 0 4231 1025นายสทธพงษ โกวพฒนกจ

สานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดอางทองโทรศพท/โทรสาร 0 3561 5995

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนางสรกล บรรพพงศ

ผอานวยการสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท 0 2265 6637 โทรสาร 0 2265 6638

นายชชชย ศลปสนทรสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639 e-mail : [email protected]

นางสาวกฤษณา สขนวฒนชยสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นางสาวเบญจมาภรณ วฒนธงชยสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639 e-mail : [email protected]

นางสาวพรรณ พานทองสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639 e-mail : [email protected]

นางสาววยะดา โตอดเทพยสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639 e-mail : [email protected]

นางสาวศรนญา ภผาจตตสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นางสาวศรรตน วรงคชาตสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นางสาวยวด อณฑสตรสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail [email protected]

นายผดง ทองชานาญสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดนนทบรโทรศพท 0 2580 0727-8 โทรสาร 0 2580 0727

นางสาวจรยา ตากแกวสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดบรรมยโทรศพท/โทรสาร 0 4461 1102 e-mail : [email protected]

นายเผดจ ลายทองสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดปทมธานโทรศพท/โทรสาร 0 2581 6341 e-mail : [email protected]

นายสนน อบลสขสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดพระนครศรอยธยาโทรศพท/โทรสาร 0 3533 6356

นายสมพงษ จราระรนศกดสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดพทลงโทรศพท 0 7461 3093 โทรสาร 0 7462 1341

นายจกรพงษ ทองเปลวสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเพชรบรณโทรศพท/โทรสาร 0 5672 9786-7

นายนลวฒน มาชสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเพชรบรณโทรศพท/โทรสาร 0 5672 9786-7

นายกตตพล แตงผวสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดระยองโทรศพท 0 3861 1008 โทรสาร 0 3861 4258e-mail : [email protected]

นายสบพงษ โลหนสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดราชบรโทรศพท 0 3233 7041

นายเตชะวณณ พจนสมพงสสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดลพบรโทรศพท 0 3642 7671 โทรสาร 0 3642 7671

นายศภวฒก บญญตสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเลยโทรศพท/โทรสาร 0 4281 1394

นายเรงณรงค นมนวลสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสมทรปราการโทรศพท 0 2395 2155 โทรสาร 0 2380 1169

นายสรเดน สญญาอาจสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสมทรสงครามโทรศพท 0 3471 3135 e-mail : [email protected]

นายสญญา วองไวอมรเวชสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสระแกวโทรศพท 0 3742 5500 ตอ 18 โทรสาร 0 3742 5038e-mail : [email protected]

นางสาวณภาพรรณ ศรฟาสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสราษฎรธานโทรศพท 0 7728 7156e-mail : [email protected]



นายฐทพงษ ธระประเสรฐสทธสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นางสาวสภาพร เจรญจตตสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6639e-mail : [email protected]

นางสาวอญชล มะลวลยสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6636e-mail : [email protected]

นายภรภทร หวะนนทสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6640e-mail : [email protected]

นายอสระ ตงสวรรณสานกความหลากหลายทางชวภาพโทรศพท/โทรสาร 0 2265 6564e-mail : [email protected]

นางสาวมธยา รกษาสตยกองสงแวดลอมชมชนและพนทเฉพาะโทรศพท 0 2265 6744e-mail : raksasataya@@hotmail.com

นางสาวยภาพร วอแพงกองสงแวดลอมชมชนและพนทเฉพาะe-mail : [email protected]

องคการสวนพฤกษศาสตร100 หม 9 ตาบลแมแรม อาเภอแมรม จงหวดเชยงใหม 50180

นายจรญ มากนอยหวหนาสวนวจยสวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกตโทรศพท 0 5384 1208 โทรสาร 0 5384 1204

นางสาวละอองแกว จนทรเฐพสวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกตโทรศพท 0 2272 4374

กระทรวงวฒนธรรมสานกงานปลดกระทรวงวฒนธรรม 666 ชน 15-23 ถนนบรมราชชนน แขวงบางบาหร เขตบางพลด กรงเทพฯ 10700

นางสาวสวรรณา ฉมโอษฐสานกงานวฒนธรรมจงหวดนครนายกโทรศพท 0 3731 5050

นายฐปนท วงศศานตบรณ สานกงานวฒนธรรมจงหวดนนทบรโทรศพท/โทรสาร 0 2580 2794 e-mail : [email protected]

นางสาวรกชนก ชลภาพสานกงานวฒนธรรมจงหวดพระนครศรอยธยาโทรศพท 0 3533 6882 3 โทรสาร 0 3533 6881

นางสาวอารยา จาปางามสานกงานวฒนธรรมจงหวดลพบรโทรศพท/โทรสาร 0 3641 4257 e-mail : [email protected]

นางสาวชว วณกเกยรตสานกงานวฒนธรรมจงหวดเลยe-mail : [email protected]

นางสาววลยพรรณ สบรอดสานกงานวฒนธรรมจงหวดสระบรโทรสาร 0 3623 1372

นายวชย จนทรมาลาสานกงานวฒนธรรมจงหวดอางทองโทรศพท 0 3561 5914-6 โทรสาร 0 3561 5916

กระทรวงศกษาธการจฬาลงกรณมหาวทยาลย254 ถนนพญาไท แขวงวงใหม เขตปทมวน กรงเทฯ 10330

ผศ.ดร.พงศธารน โลหตระกลภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร โทรศพท 0 2218 5485 e-mail : [email protected]

ดร.สรอยภาพ ญาณวฒนภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร โทรศพท 0 2218 5508 โทรสาร 0 2252 8979 e-mail : [email protected]

มหาวทยาลยบรพา169 ถนนลงหาดบางแสน ตาบลแสนสข อาเภอเมอง จงหวดชลบร 20131

นางสาวเบญจวรรณ ชวปรชาภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร โทรสาร 0 3839 3489 e-mail : [email protected]

มหาวทยาลยมหดล272 ถนนพระราม 6 เขตราชเทว กรงเทพฯ 10400

นางจรณะ ทรพยสวรรณสถาบนโภชนาการ โทรศพท 0 2800 2380 โทรสาร 0 2441 9344 e-mail : [email protected]

นางสาวไพรวลย ตนตวฒนเสถยรสถาบนโภชนาการ โทรศพท 0 2800 2380 โทรสาร 0 2441 9344 e-mail : [email protected]

นางสาวสน โชตบรบรณสถาบนโภชนาการ โทรศพท 0 2800 2380 โทรสาร 0 2441 9344 e-mail : [email protected]

มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต295 ถนนราชสมา เขตดสต กรงเทพ 10300

นายมณฑล สวรรณประภาคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย โทรศพท 0 2423 9412 e-mail : [email protected]


กระทรวงสาธารณสขกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกถนนตวานนท ตาบลตลาดขวญ อาเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000

นางสาวอษา เกจวลวรรณสานกคมครองภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพรโทรศพท 0 2591 1098e-mail : [email protected]

กรมวทยาศาสตรการแพทย88/7 บาราศนราดร ถนนตวานนท ตาบลตลาดขวญ อาเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000

นายเกษม ประภานพนธสถาบนวจยสมนไพรโทรศพท 0 2589 9850 ตอ 99386 โทรสาร 0 2589 9866 e-mail : [email protected]

กรงเทพมหานครสานกสงแวดลอมศาลาวาการกรงเทพมหานคร 2 ถนนมตรไมตร เขตดนแดง กรงเทพฯ 10400

นางสาววรญา บญเตยสวนหลวง ร.9 สานกงานสวนสาธารณะโทรศพท 0 2328 1391 โทรสาร 0 2328 1389 e-mail : [email protected]

สานกพระราชวง โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดาร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร สวนจตรลดา ถนนราชวถ เขตดสต กรงเทพฯ 10303

ดร.ปยรษฎ เจรญทรพยรองหวหนาสานกงานโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดารฯโทรสาร 0 2282 1850e-mail : [email protected]

องคกรอนๆ นายสมพจน สมบรณ

นายกสมาคมพฒนาชนบทอสาน จงหวดขอนแกน e-mail : [email protected]


จดพมพเผยแพรโดย สานกความหลากหลายทางชวภาพ สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 60/1 ซอยพบลวฒนา 7 ถนนพระรามท 6 เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400 โทรศพท 0 2265 6639 โทรสาร 0 2265 6638 http://chm-thai.onep.go.th

สงวนลขสทธ 2555 สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สงวนลขสทธตามกฎหมาย

การอางอง สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2555. รายงานการประชมเรอง การจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพ ทมการใชประโยชนจากความรตามขนบธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบต ทสบทอดมาและภมปญญาทองถน และเรองการสญเสยความหลากหลายของพนธพช กบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ. 88 หนา

ISBN 974-974-xxx-xxx-x

พมพครงแรก พฤษภาคม 2555

บรรณาธการ สรกล บรรพพงศ ชชชย ศลปสนทร

จดทาเอกสาร กฤษณา สขนวฒนชย เบญจมาภรณ วฒนธงชย ศรนญา ภผาจตต พรรณ พานทอง ยวด อณฑสตร ศศธร ศรเสร วยะดา โตอดเทพย ภรภทร หวะนนทน ศรรตน วรงคชาต สภาพร เจรญจตต กฤษณ พเนตรเสถยร ฐทพงษ ธระประเสรฐสทธ

ประสานงาน ศรนญา ภผาจตต พรรณ พานทอง ยวด อณฑสตร

ออกแบบและจดพมพ บรษท อนทเกรเตด โปรโมชน เทคโนโลย จากด โทรศพท 0 2158 1312-6

รายงานการประชมการจดทาขอมลความหลากหลายทางชวภาพ

ทมการใชประโยชนจากความรตามธรรมเนยมประเพณหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมาและภมปญญาทองถน

และการสญเสยความหลากหลายของพนธพชกบการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมหรอธรรมเนยมปฏบตทสบทอดมา

ÃÃÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªÒÂ§Ò¹¡ÒÃ»ÃÐªØÁØÁ ¡ÒÃ¨ ¡ÒÃ¨Ñ´Ñ...

Documents