graad 11 november 2015 besigheidstudies4 besigheidstudies (ec/november 2015) kopiereg voorbehou...

NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT

GRAAD 11

NOVEMBER 2015

BESIGHEIDSTUDIES

PUNTE: 300 TYD: 3 uur

Hierdie vraestel bestaan uit 12 bladsye.

*IBUSTA*

2 BESIGHEIDSTUDIES (EC/NOVEMBER 2015)

Kopiereg voorbehou Blaai om asseblief

INSTRUKSIES EN INLIGTING Lees die onderstaande instruksies en inligting aandagtig deur voordat jy die vrae beantwoord.

1. Hierdie vraestel bestaan uit DRIE afdelings. AFDELING A: VERPLIGTEND AFDELING B: Bestaan uit VYF vrae.

Beantwoord enige DRIE van die vyf vrae in hierdie afdeling.

AFDELING C: Bestaan uit VIER vrae.

Beantwoord enige TWEE van die vier vrae in hierdie afdeling.

2. Neem die tydsindeling in ag wanneer vrae beantwoord word. 3. Lees die instruksie vir elke vraag aandagtig deur en neem deeglik kennis

van wat vereis word.

4. Tensy ander instruksies gegee word moet antwoorde in VOLSINNE gegee

word.

5. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in hierdie

vraestel gebruik is.

6. Gebruik die puntetoekenning en aard van die vraag om die lengte en diepte

van ŉ antwoord te bepaal.

7. Begin die antwoord vir ELKE vraag op ŉ nuwe bladsy, bv. VRAAG 2 –

NUWE BLADSY, VRAAG 3 – NUWE BLADSY, ens.

8. Gebruik die tabel hieronder as ŉ gids vir punte- en tydstoekenning wanneer

elke vraag beantwoord word.

AFDELING VRAAG PUNTE TYD A Meervoudigekeuse-vrae

Kies die korrekte woord Pas-items VERPLIGTEND

1 40 30 minute

B Beantwoord enige DRIE van die vyf vrae.

2 60 30 minute 3 60 30 minute 4 60 30 minute 5 60 30 minute 6 60 30 minute

C Opsteltipe-vrae Beantwoord enige TWEE vrae.

7 40 30 minute 8 40 30 minute 9 40 30 minute

10 40 30 minute TOTAAL 300 180 minute

(EC/NOVEMBER 2015) BESIGHEIDSTUDIES 3


AFDELING A (VERPLIGTEND) VRAAG 1 1.1 VIER moontlike opsies word as antwoord vir die volgende stellings gegee.

Kies die korrekte antwoord en skryf slegs die letter (A–D) langs die vraagnommer(1.1.1–1.1.10) in die ANTWOORDEBOEK neer, byvoorbeeld 1.1.11 E.

1.1.1 Ekonomiese misdaad sluit ... in. A roofkopiëring B winkeldiefstal C geldwassery D gewapende roof 1.1.2 Watter van die volgende pas nie by die bemarkingsamestelling nie? A Prys B Produk C Personeel D Plek 1.1.3 Paulina Pizza is ŉ onderneming wat deel van die … sektor vorm. A voedselvervaardiger B primêre C sekondêre D tersiêre 1.1.4 ŉ Vakbond se hooffunksie is om … A vir beter salarisse en werksomstandighede namens werkers

te onderhandel. B handelsooreenkomste met ander lande te organiseer. C die politieke mondstuk vir die land te wees. D stakings, sloerstakings en ander vorme van protesoptogte te

organiseer. 1.1.5 Kentucky Fried Chicken en McDonalds is voorbeelde van … A kettingswinkels. B franchises. C groothandelaars. D uitkontrakteringsbesighede. 1.1.6 Die grootste vakbond in Suid-Afrika staan as die … bekend. A Kongres van Suid-Afrikaanse Vakbonde B Konferensie van Suid-Afrikaanse vakbonde C Suid-Afrikaanse Demokratiese Onderwysersunie D Kongres van vakbonde in Suid-Afrika



1.1.7 … is ŉ voorbeeld van ŉ besigheid in die sekondêre sektor. A Olieboor B Melkproduksie C Joghurtprodusering D ŉ Vrugteboord 1.1.8 Pro bono-werk beteken om ... A probleme op te los of om moeilike situasies te hanteer. B ŉ werk te onderneem sonder om betaling daarvoor te soek,

veral vir kliënte met ŉ lae inkomste. C dinge te gee en om hulp te verskaf om doelwitte te bereik of

te behaal. D iemand op te lei, berading te gee en raad te gee met minder

ervaring as wat jy het. 1.1.9 Die vervaardiger van groot hoeveelhede gestandaardiseerde

artikels kan identifiseer word as …-produksie. A bondel B massa C werk D produk 1.1.10 Wat kan ŉ werker eis indien daar ŉ werkverwante besering

opgedoen word? A Getrouheidsversekering B Werknemersversekering C Padongelukkefonds D Beroepsbeserings en -siektes (10 x 2) (20)



1.2 Vul in die ontbrekende woord/e vir elke van die volgende. Skryf slegs die

woord langs die vraagnommer (1.2.1–1.2.5) in die ANTWOORDEBOEK. 1.2.1 Afslag op pryse van goedere en dienste vir verbruikers wat dit buite

seisoene aankoop, staan bekend as ... 1.2.2 Om jou verbruikerstal uit te brei en om kwaliteit dienste te verbeter. 1.2.3 Die … word altyd gebruik om te toets of ŉ aksie eties is. 1.2.4 BTW, Perseel, Lopende Betaalstelsel (LBS) word deur … registreer. 1.2.5 Die … is die naam van die wet wat verbruikers beskerm en sorg dat

hulle nie diep in die skuld raak nie. (5 x 2) (10) 1.3 Kies ŉ omskrywing uit KOLOM B wat pas by ŉ begrip in KOLOM A. Skryf

slegs die letter (A–F) langs die vraagnommer (1.3.1–1.3.5) in die ANTWOORDEBOEK neer, bv. 1.3.6 F.

KOLOM A KOLOM B 1.3.1 Ekonomiese

dilemmas A Om ŉ produk ŉ hoë prys te gee om die topvlak

van die mark te lok 1.3.2 Kritiekroete-

ontleding B Hierdie kaart wys hoe kritiese elemente van ŉ

taak of projek verwant is aan mekaar en tot die projek in sy geheel

1.3.3 Prysafskeiding C Wanneer al die dele van die besigheid so goed

saamwerk en meer uitsette produseer 1.3.4 Induksie D ŉ Stap-vir-stap tegniek vir die

beplanningsproses. 1.3.5 Opbreek van

werkstrukture E Die proses waar ŉ nuwe werker, of ŉ werker

wat oorgeplaas was uit ŉ ander posisie, voorgestel word aan die besigheid

F Wanneer daar probeer word om onbeperkte

behoeftes met beperkte hulpbronne te bevredig

(5 x 2) (10) TOTAAL AFDELING A: 40



AFDELING B Beantwoord enige DRIE vrae uit hierdie afdeling in die ANTWOORDEBOEK. Begin ELKE vraag op ŉ NUWE bladsy. VRAAG 2: BESIGHEIDSOMGEWING 2.1 “Magsverhoudings kan ŉ besigheid maak of breek.” Verduidelik bogenoemde stelling met gepaste voorbeelde. (6) 2.2 Bespreek die impak van die verandering in inkomste vlakke van verbruikers

op die besigheidsektor. (4 x 2) (8) 2.3 Onderskei tussen samesmeltings, oornames, alliansies en verkryging. (3 x 2) (6) 2.4 Beskryf kortliks hoe sosiale, kulturele en demografiese kwessies besighede

affekteer. (6) 2.5 “Uitkontraktering het al hoe meer populêr oor die afgelope jare geword.”

Bespreek VYF voordele van uitkontraktering. (10)

2.6 “Elke bestuurder in die werkplek moet sorg dat ongelukke in die werkplek

voorkom moet word.” Gee VYF maatstawwe wat bestuurders in plek kan stel om te voorkom dat ongelukke in die werkplek plaasvind. (5 x 2) (10)

2.7 “Die belangrikheid van die primêre sektor-industrieë wat die sub-sektore van

die sekondêre sektor voed word oorbenadruk in die ekonomieë van ontwikkelende lande soos Suid-Afrika.” Verduidelik hierdie stelling deur die skakel tussen die landbou, bosbou, vissery en mynbou te vergelyk as sub-sektore van die primêre sektor in die Suid-Afrikaanse ekonomie. (14)

[60]



VRAAG 3: BESIGHEIDSGELEENTHEDE 3.1 Tabuleer die verskille tussen ŉ eenmansaak, beslote korporasie en private

maatskappy ten opsigte van die volgende kenmerke: 3.1.1 Aantal stigterslede (3 x 2) (6) 3.1.2 Aanspreeklikheid vir skuld (3 x 2) (6) 3.1.3 Belasting (3 x 2) (6) 3.2 Verduidelik enige DRIE kontraktuele implikasies wat bruikhuur vir besighede

inhou. (3 x 2) (6) 3.3 ŉ Besigheidsplan is ŉ geskrewe dokument wat die aard, verkope en

bemarking asook die finansiële agtergrond van die besigheid beskryf. Hierdie plan sluit in ŉ geprojekteerde wins- en uitgawe staat. Die besigheidsplan word ook beskou as ŉ padkaart wat rigting moet gee sodat die besigheid sy toekoms kan bepaal en ook vroegtydig struikelblokke in sy pad te kan identifiseer.

3.3.1 ŉ Besigheidsplan moet omgeskakel word in ŉ aksieplan.

Definieer die aksieplan. (2)

3.3.2 Verduidelik die stappe wat gevolg moet word om ŉ besigheidsplan in

ŉ aksieplan om te skakel. (5 x 2) (10) 3.4 Lys en verduidelik VYF funksies van ŉ vakbond. (5 x 2) (10) 3.5 Noem VYF dinge wat vermy moet word in ŉ vraag en antwoordsessie. (5 x 2) (10) 3.6 Wat is die verskil tussen verbale en nieverbale aanbieding van

besigheidsinligting? (4) [60]



VRAAG 4: BESIGHEIDSROLLE 4.1 “Die kragveld-ontleding is ŉ besluitnemingstegniek wat in enige besigheid

gebruik kan word.” Noem SES stappe wat gebruik kan word indien hierdie tegniek toegepas word. (6)

4.2 Noem en verduidelik die stadiums wat ŉ besigheid kan gebruik indien daar

krisisse voorkom. (10) 4.3 Gee kortliks VYF redes waarom besighede gekant is teen veranderinge.

(5 x 2) (10) 4.4 Noem VYF belangrike eienskappe van ŉ entrepreneur. (5 x 2) (10) 4.5 “Mikroleners word nie deur die Suid-Afrikaanse bankwet gereguleer nie.”

Evalueer die aard en funksies van mikroleners. (4)

4.6 Stel VYF strategieë voor om stres te hanteer. (5 x 2) (10) 4.7 Beskryf die doel van die Arbeidsverhoudingewet, van 1995 (Wet nommer 66

van 1995). (5 x 2) (10) [60]



VRAAG 5: BESIGHEIDSBEDRYWIGHEDE 5.1 Lees deur die gevallestudie en beantwoord die vrae wat daarna volg: ADVERTERING IS MY WERK

James het vir ses maande waargeneem as finansiële bestuurder voordat daar besluit was om die pos te adverteer. Die bestuurder het die pos geadverteer sonder om te spesifiseer wat die vereiste kwalifikasies en ervaring vir die pos was. Dit het gemaak dat aansoekers nie duidelikheid kon verkry oor die kriteria van die seleksieproses nie. Een van die funksionele bestuurders het besluit om die pos intern te adverteer deur van kennisgewingborde gebruik te maak. Slegs werkers in die finansiële departement kon aansoek doen. James was die enigste aansoeker en was permanent aangestel sonder ŉ onderhoud.

5.1.1 Stel TWEE alternatiewe metodes voor wat die besigheid nog kan

gebruik om die pos te adverteer. (4) 5.1.2 Die besigheid het van interne werwing gebruik gemaak. Verduidelik ŉ

ander metode wat ook gebruik kon word. (4) 5.1.3 Waarom is dit belangrik om kwalifikasies en ervaring te spesifiseer

indien ŉ pos geadverteer word? (4) 5.1.4 Differensieer tussen pos/werkbeskrywing en pos/werkspesifikasie. (4) [16] 5.2 Pas die volgende konsepte by die beskrywing wat daarna volg.

Skryf SLEGS die konsep langs die vraagnommer neer.

Induksie; Werwing; Plasing; Dienskontrak; Seleksie 5.2.1 Verskaf vereistes vir indiensneming, bv. vergoeding en werksure. 5.2.2 Die aksie wat plaasvind nadat ŉ aantal onderhoude gevoer was. 5.2.3 Die proses om geskikte kandidate te soek om die werk te doen. 5.2.4 Om die kandidaat bekend te stel aan beleide, prosedure en

werksprosesse van die besigheid.

5.2.5 Die proses om ŉ nuwe kandidaat in ŉ pos aan te wys. (5 x 2) (10) 5.3 Watter inligting behoort in ŉ dienskontrak ingesluit te wees? (10) 5.4 Noem TWEE gehalte-liggame wat verseker dat vervaardigde goedere se

gehalte behou word. (2 x 2) (4)



5.5 Lees die onderstaande gevallestudie en beantwoord die vrae wat daarna

volg: Beaux-Arts was in 1996 deur Linda Lloyd in Kempton Park gestig. Linda het

begin met ŉ kuns en ambagsdienste wat sy aan skoolkinders vanaf die ouderdom van drie jaar verskaf het. Sy het as ŉ proef konsessiebesigheid (franchise) vir ŉ jaar begin en daarna ŉ lid van die Franchise Assosiasie van Suid-Afrika geword. Teen Junie 2001 het sy franchise besighede gestig wat skole in 101 stede, dorpe en munisipale gebiede oor die land bedien het. Sy het self die opleiding gedoen wat produkopleiding en bemarkingservaring ingesluit het. Konsessiehouers en hul werkers het ook deurgaanse opleiding deur spesialiste in die veld van pottebakkery, kuns en ambag ontvang om te verseker dat hulle die vereiste ervaring opdoen en kon gebruik.

5.5.1 Bespreek TWEE voordele en TWEE nadele van ŉ franchise

besigheid. (4 x 2) (8) 5.5.2 Linda wil graag van die aktiwiteite wat deur haar franchise-besigheid

onderneem word, uitkontrakteer. Beveel aan EEN aktiwiteit wat sy kan uitkontrakteer en gee ŉ rede vir jou antwoord. (4)

5.5.3 Veronderstel jy doen aansoek om die regte van ŉ franchise te besit

vanaf Linda, en jy neem al die verantwoordelikheid van die besigheid op jouself. Watter soort eienaarskap sal jy kies? Motiveer jou antwoord. (8)

[60]



VRAAG 6 ALLERLEI 6.1 6.1.1 Lys VIER oorsake van konflik in ŉ organisasie. (8) 6.1.2 Watter strategieë kan gebruik word om konflik op te los? (8) 6.2 Alle spanne deel dieselfde vier belangrike elemente. Skryf neer die VIER

elemente wat ŉ span suksesvol maak. (8) 6.3 Lys enige VIER eienskappe van goeie sake praktyke soos vervat in die

King Kode III. (4 x 2) (8) 6.4 “Verpakking onderskei produkte van die van mededingers.”

Noem en beskryf kortliks die VIER vorme of tipes van verpakking. (4 x 3) (12)

6.5 Identifiseer die probleemoplossingstegnieke wat hieronder beskryf word: 6.5.1 Versameling van inligting deur ŉ gekose paneel wat gebaseer is op

kennis van ŉ spesifieke onderwerp of area om ŉ oplossing vanuit verskillende oogmerke te kry deur van vraelyste gebruik te maak. (2)

6.5.2 Die metode om voor- en nadele te lys en te bespreek om sodoende

oplossings vir ŉ probleem te kry. (2) 6.6 Na vele inmengery en vergaderings het almal Joseph as spanlid aanvaar.

Almal is nou gefokus op die groot wedstryd wat binne twee weke sal plaasvind. Soos die tyd verbygaan, het almal egter oor die wedstryd begin stres. Die afrigter het besef dat hy die span sal moet leer oor hoe om stres te bestuur.

6.6.1 Waarom is dit belangrik vir die afrigter om die stresvlakke te

bestuur? (5 x 2) (10) 6.7 Omskryf kollektiewe bedinging. (2) [60] TOTAAL AFDELING B: 180



AFDELING C Beantwoord enige TWEE vrae uit hierdie afdeling. VRAAG 7 Die bepaling van geskikte pryse vir produkte is een van die suksesfaktore vir ŉ besigheid. As gevolg van die konstante verandering in die besigheidsomgewing moet besighede soms aanpassings maak ten einde bestaande verbruikers te behou, of om nuwe verbruikers te lok. Analiseer en bespreek bogenoemde stelling onder die volgende hoofde: Prystegnieke, Prysstrategieë, Prysbepaling en Faktore wat prysbepaling beïnvloed [40] VRAAG 8 Baie besighede word direk of indirek geraak deur talle sosio-ekonomiese kwessies, wat druk plaas op die korporatiewe sosiale verantwoordelikheid van besighede. Bespreek die impak van DRIE van hierdie huidige sosio-ekonomiese kwessies op ŉ besigheid se bedrywighede: bv. lae inkomste vlakke; armoede; inflasie; demografiese/kulturele faktore en bevolkingsgroei; werkloosheid en/of ekonomiese misdaad. Beveel aan enige moontlike oplossings en of bydraes wat besighede kan maak om hierdie sosio-ekonomiese kwessies aan te kan spreek. [40] VRAAG 9 ŉ Goeie voorbeeld van ŉ franchise-besigheid is Kentucky Fried Chicken. Hierdie tipe besighede word feitlik in elke stad of dorp oor die land heen aangetref. ŉ Klein besigheidseienaar koop die regte om goedere en dienste te verkoop vanaf ŉ groot, reeds bestaande maatskappy. Die persoon wat die regte koop staan bekend as die konsessiehouer/franchisee en die persoon/maatskappy wat die regte verkoop staan bekend as die konsessiegewer/franchisor. Brei uit op bogenoemde stelling deur te verwys na die voordele en nadele vir beide die franchise-houer en franchise-gewer asook wat in die franchise-kontrak ingesluit behoort te word. [40] VRAAG 10 Die Arbeidsverhoudingewet (wet nommer 66 van 1995) die Wet op Gelyke Indiensneming, Wet 55 van 1998 en die Wet op Basiese Diensvoorwaardes, wet 75 van 1997, was ingestel om die wanbalanse van die verlede in die arbeidsektor reg te stel. Bespreek die aard en bepalings van elke wetgewing en verduidelik hoe die wette besighede beïnvloed. [40]

TOTAAL AFDELING C: 80 GROOTTOTAAL: 300

NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT

GRAAD 11

NOVEMBER 2015

BESIGHEIDSTUDIES MEMORANDUM

PUNTE: 300

Hierdie memorandum bestaan uit 26 bladsye.



NOTAS AAN MERKERS 1. Kandidate se antwoorde moet in VOLSINNE wees vir AFDELINGS B en C.

Dit sal afhang van die aard van die vraag.

2. ŉ Omvattende memorandum word verskaf, maar is geensins uitgeput nie.

Aandag moet geskenk word aan antwoorde wat korrek is, maar:

x Gebruik maak van verskillende uitdrukkings anders as wat in die memorandum aangedui word

x Afkomstig is vanaf ŉ ander bron, x Antwoorde wat korrek en oorspronklik is, en x Verwant is tot die onderwerp wat gebruik word. LW: Daar is geen alternatiewe antwoord vir AFDELING A nie.

3. Gee aandag aan relevante antwoorde wat deur kandidate verskaf word en

ken punte dienooreenkomstig toe.

AFDELING B 4. 4.1 Indien VIER feite vereis word, moet die eerste VIER gemerk word en

die res ignoreer word deur ŉ lyn te trek deur die ongemerkte deel of gebruik die woord “KANSELLEER”.

4.2 Indien daar meer as een feit in dieselfde sin genoem word, moet die

kandidaat VOLLE krediet kry.

4.3 Indien daar vereis word dat kandidate eie voorbeelde/idees moet

gee, moet dit beredeneer word om ŉ finale alternatief te kry.

4.4 Alle vrae wat vereis dat die kandidaat moet verduidelik, bespreek of

beskryf moet as volg gemerk word:

x Opskrif (2 punte)

x Verduideliking (1 punt) of soos wat dit in die memorandum vereis word

4.5 Alle vrae wat vereis dat die kandidaat moet noem, lys, benoem, ens.

kan as ŉ frase gegee word en nie noodwendig in ŉ volsin nie.



AFDELING C 5. 5.1 Al die vrae in hierdie afdeling moet gemerk word volgens die rubriek

aan die einde van elke vraag.

5.2 Die komponente van insig word aan die einde van elke vraag aangedui. NB: Die komponente kan verskil van vraag tot vraag.

5.3 Merk alle relevante feite tot die MAKSIMUM punte behaal is vir elke

sub-seksie. Skryf dan die woord MAKSIMUM nadat die vereiste totaal behaal is.

5.4 Aan die einde van elke vraag moet die punte vir feite en insig as volg

toe geken word:

INHOUD PUNTE Feite 32 U (Uitleg) 2 A (Analise) 2 S (Sintese) 2 O (Oorspronklikheid) 2 Totaal punte 40 5.5 Indien die kandidaat die vraag VERKEERD identifiseer/interpreteer

sal die kandidaat nog steeds punte vir insig verdien.

5.6 Neem kennis van herhaling van feite. Dui aan met ŉ (H). 5.7 Subtotale moet aan die regter kant geskryf word. Slegs die totale

punt vir die vraag word aan die linkerkant, teenoor die vraagnommer geskryf.



AFDELING A (VERPLIGTEND) VRAAG 1 1.1 1.1.1 C √√ 1.1.2 C √√ 1.1.3 C √√ 1.1.4 A √√ 1.1.5 B √√ 1.1.6 A √√ 1.1.7 C √√ 1.1.8 B √√ 1.1.9 B √√ 1.1.10 D √√ (10 x 2) (20) 1.2 1.2.1 Seisoenskorting √√ 1.2.2 Verbruikersgebaseer √√ 1.2.3 Etiese Gedragskode √√ 1.2.4 SAID (Suid-Afrikaanse Inkomste Diens) √√ 1.2.5 Wet op Verbruikersbeskerming √√ (5 x 2) (10) 1.3 1.3.1 F √√ 1.3.2 D √√ 1.3.3 A √√ 1.3.4 E √√ 1.3.5 B √√ (5 x 2) (10) TOTAAL AFDELING A: 40



AFDELING B VRAAG 2: BESIGHEIDSOMGEWING 2.1 MAGSVERHOUDING (a) x Magsverhoudinge in Suid-Afrika sentreer rondom

Breëgebaseerde Swart Ekonomiese Bemagtiging en die bemagtiging van werknemers. √

x Maatskappye wat met die regering besigheid wil doen moet genoeg punte op die BBSEB telkaart behaal. √

x Hierdie verhouding het ŉ impak op al drie die omgewings van die besigheid en sluit in: √

(i) Strategiese alliansies (ii) Om groot beleggers te oorreed (iii) Die invloed van maatskappyverteenwoordigers (b) Magsverhouding tussen die regering en maatskappye kan baie

winsgewend √√ wees, byvoorbeeld verskaffing van infrastruktuur vir Eskom. √ (Enige 2 x 3) (6)

2.2 Die Impak van die verandering in inkomstevlakke: x Verandering in die inkomstevlakke van verbruikers het ŉ invloed op wat

huishoudings kan spandeer. √√ x Gedurende ŉ resessietydperk sal die algemene inkomstevlakke daal

omdat die besigheid nie salarisse en lone kan verhoog nie. √√ x Dit lei tot afdankings en laer salarisvlakke wat die vermoë van die

verbruikers beperk en beïnvloed om goedere en dienste te koop. √√ x Vanaf 1994 was daar ŉ stadige groei in die inkomstevlakke van die

swart middelklas te bespeur en sommige gemarginaliseerde families kon bo die broodlyn uitstyg omdat daar ŉ verhoging in sosiale toelaes vanaf 2008 was. √√ (4 x 2) (8)

2.3 Onderskei tussen samesmeltings, oornames, alliansies en verkryging. x Samesmelting

o Wanneer twee of meer ondernemings saamsmelt en ŉ nuwe besigheid vorm √√

x Oornames o Wanneer een besigheid deur ŉ ander beheer word. Die ou

besigheid bestaan nog steeds. √√ o Staan ook bekend as ŉ oorname – wanneer dit teen die wil van die

besigheid is. √√ x Alliansie o Samewerking tussen twee of meer sakeondernemings. √√ o ŉ Vorm van vennootskap tussen die twee besighede. √√



2.4 Die gemeenskap se kulturele en demografiese aspekte verander

konstant. √ Dit beïnvloed die vlakke van beskikbare vaardighede √ en hoe die werkerskorps in terme van ouderdom, geslag en ras saamgestel word. √ Soos die bevolking ouer word, gaan waardevolle vaardighede en ervaring verlore en moet dan vervang word. √ Suid-Afrika beweeg vanaf ŉ arbeidsgesentreerde mark √ na ŉ mark wat meer kennis en vaardighede benodig asook werkers met hoë vlakke van opvoeding. √ (6)

2.5 Voordele van Uitkontraktering: x Toegang tot vaardighede √ – bv. diensverskaffers is spesialiste en het

toegang tot masjinerie en tegniese vaardighede. √ x Stel die besigheid in staat om op sy kernsake te konsentreer as op

ondersteunende sake, √ bv. ŉ Inligtingstegnologiese-maatskappy laat besighede toe om op kern besigheidsprosesse te konsentreer en dit te versterk. √

x Mededingende voordeel √ – wat besighede toelaat om nuwe bevoegdhede en vaardighede aan te leer wat as ŉ mededingende voordeel gebruik kan word. √

x Verminder koste en maak kontantvloei meer vaartbelyn, √ bv. om die besigheid se finansiële verantwoordelikheid teenoor tegnologie, infrastruktuur en mense te verminder. √

x Lei tot meer effektiewe en aanpasbare bestuur √ omdat die diensverskaffers sy eie werksmag beheer en sodoende die besigheid geleentheid te gee om te begroot om die beste mense te huur en om sy kernaktiwiteite te hanteer. √

x Tydgleufverskille √ bv. laat die besighede toe om verbruikers aanhoudend ondersteuning te gee.

x Verspreiding van risiko’s √ bv. ŉ besigheid sal sy bedryfstyd en geldgebruik om byvoorbeeld sy vertalingsfunksie aan verkopers uit te kontrakteer, wat hulself tyd gee om op kernaspekte van die besigheid te konsentreer. √ Voordele (Enige 5 x 1) (5)

Voorbeelde (5 x 1) (5) (10) 2.6 Hoe om ongelukke in die besigheid te voorkom:

x Lei werkers op oor hoe om met toerusting te werk. √√ x Verskaf beskermende klere aan werkers. √√ x Plaas veiligheidsvoorskrifte op kennisgewingborde. √√ x Merk uitgangspunte duidelik (met tekens). √√ x Hou ŉ noodhulpkissie met noodvoorraad tot die beskikking van al die

werkers. √√ x Daar moet brandblussers en brandprosedures in die besigheid wees. √√ x Moedig werkers aan om veiligheid in die werkplek toe te pas en die

werksomgewing skoon te hou. √√ (Enige 5 x 2) (10)



2.7 Ja √√ x Landbou – hoofsaaklik beïnvloed deur institusionele en politieke faktore

in die makro omgewing. √ Landbou is die grootste bydraer tot die BBP en baie werk word verskaf in die sub-sektor. √ Suid-Afrika voer groot hoeveelhede landbouprodukte uit wat die betalingsbalans balanseer. √ (3)

x Bosbou – word verdeel in twee kategorieë naamlik: √ Inheemse bosbou wat waarde voeg by die land se skoonheid, wildlewe en omgewing. √ Kommersiële Bosbou – wat weer werksgeleenthede vir baie mense veral in die landelike gebiede skep. √ (3)

x Suid-Afrika het ŉ goedgevestigde visserysektor wat visprodukte uitvoer. √ Die visserysektor verskaf inkomste aan ŉ groot deel van die Suid-Afrikaanse bevolking √ in beide die formele en informele sektor. √ (3)

x Suid-Afrika is die wêreld se derde grootste ontginner van goud en die vierde grootste ontginner van diamante. √ Die mynbousektor maak gebruik van ŉ verskeidenheid plaaslike dienste en insette en verskaf aan vele soortgelyke industrieë mynbouprodukte. √ (3)

(14) [60]



VRAAG 3: BESIGHEIDSGELEENTHEDE 3.1 Kriteria Eenmansaak Beslote

korporasie Privaat

Maatskappy 3.1.1 Aantal

stigters 1 √√ Tussen 1 en

10 √√ Ten minste 1, geen maksimum √√

3.1.2 Aanspreeklikheid vir skuld

Eienaars het onbeperkte aanspreeklikheid vir skuld √√

Lede het beperkte aanspreeklikheid vir skuld √√

Aandeelhouers het beperkte aanspreeklikheid vir skuld √√

3.1.3 Belasting Die eienaar betaal persoonlike belasting in die vorm van inkomstebelasting √√

Die BK betaal belasting in die vorm van maatskappykoers-belasting √√

Die maatskappy betaal belasting in die vorm van maatskappykoers-belasting √√

3 feite per kriteria x 2 punte elk (18) 3.2 Kontraktuele implikasie van bruikhuur: x Die ooreenkoms staan as ŉ huurooreenkoms bekend. √√

x Die ooreenkoms moet deur die verhuurder en die huurder onderteken word. √√

x Die ooreenkoms is vir ŉ gespesifiseerde tydperk maar kan na ŉ tydperk verander word. √√

x Die eiendomme wat verhuur word kan na ŉ tydperk die eiendom van die huurder word. √√

x Die verhuurder gee toestemming dat die huurder die eiendom gebruik vir ŉ sekere tydperk in ruil vir ŉ sekere fooi. √√

x Die inhoud van die kontrak: √√ o Name van partye betrokke o Duur van die kontrak o Hernuwingsvoorwaardes o Enige gespesifiseerde voorwaardes vir foute o Details van voorafbetaalde koste en paaiemente

Enige relevante kontraktuele implikasies van bruikhuur. Maks. 6 (6) 3.3 3.3.1 Aksieplan x Is ŉ dokument wat toon watter aktiwiteite gedoen moet word en

hoe die aktiwiteite georganiseer word om die hoofdoelwitte van die besigheid te kan bereik wat in die besigheidsplan uiteengesit is. √√

x Die dokument identifiseer die take wat gedoen moet word en wie verantwoordelik vir die take is. √√ Enige relevante omskrywing/definisie van ŉ aksieplan.

Eerste feit x 2 punte Maks. 2 (2)



3.3.2 Stappe wat gevolg moet word om ŉ besigheidsplan in ŉ aksieplan te

omskep. x Opsomming van jou visie, missie en langtermyndoelwitte √ asook

korttermyndoelstellings. √ x Werkonderverdelingstrukture √ – om die aktiwiteite te verdeel in

kleiner aktiwiteite wat individueel uitgevoer kan word of as deel van ŉ groep. √

x Aksieplankaart √ – verskaf meer detail van die werkpakketvlak van die WOS. Dit gee ŉ uiteensetting van wat gedoen moet word, wie dit moet doen en wanneer dit gedoen sal word asook die verwagte uitkomste. √

x Tydlyne √ – dui sleuteltekens en sperdatums aan. Maak gebruik van datumvolgorde waarin take uitgevoer en afgehandel moet word op ŉ reguitlyn om doelwitte en doelstellings te bereik. √

x Gantt-grafieke √ – deur gebruik te maak van die inligting op die aksieplan-kaart en die tydlyne kan ŉ Gantt-grafiek opgestel word wat aktiwiteite teenoor datums stel. √ (5 x 2) (10)

3.4 Funksies van vakbonde x Verteenwoordig die belange van die algemene publiek asook die van

minderheidsgroepe deur gebruik te maak van die media en onderhandeling. √√

x Beïnvloed regeringsbesluitneming. √√ x Beïnvloed bestuur vir beter salarisse, voordele en

werksomstandighede. √√ x Verteenwoordig die werkers in die werksplek asook individue. √√ x Verbeter materiële voordele van lede. √√ x Stig minimum ekonomiese en wettige omstandighede vir werkers en

beïnvloed ekonomiese beleide namens werkers. √√ x Speel ŉ rol as ŉ morele institusie wat die onderdruktes en swakkes

bemagtig. √√ x Beskerm werkers teen diskriminasie en uitbuiting. √√ x Beskerm werkers teen onregverdige arbeidspraktyke en onregverdige

ontslae. √√ x Neem wettige stappe namens werkers indien nodig. √√

Enige relevante antwoord gebaseer op die funksies van vakbonde. (Enige 5 x 2) (10)

3.5 x Moenie ŉ standaard antwoord vir vrae voorberei nie. √√ x Moenie ŉ tweede aanbieding maak as vrae beantwoord word nie. √√ x Moet nooit argumenteer met die gehoor nie en daardeur bewys dat jy

altyd reg is en die beste is nie. √√ x Moenie aggressief en verdedigend word nie. √√ x Neem jou tyd en dink voordat jy ŉ moeilike vraag antwoord. √√ x Wees goed voorberei en erken wanneer jy nie ŉ antwoord ken nie. √√ x Moenie argumenteer met iemand wat met jou verskil nie. √√

Enige relevante antwoord gebaseer op vraag en antwoordsessie. (Enige 5 x 2) (10)

3.6 Verbale aanbieding is wanneer jy woorde gebruik. √√ Nie-verbale aanbieding is wanneer geskrewe inligting gebruik word soos grafieke of verslae. √√ (4)

[60]



VRAAG 4: BESIGHEIDSROLLE 4.1 Stappe wat gevolg word in die Kragveldontleding:

x Identifiseer alle moontlike oorsake vir die aksie. √ x Neem elke moontlike alternatiewe oorsaak vir die aksie en identifiseer en

skryf neer die voor- en nadele vir elke aksie. √ x Bepunt elke krag, een punt vir ŉ swakpunt en vyf punte vir ŉ sterk punt. √ x Trek ŉ diagram wat die kragte vir, en teen toon. √ x Neem elke kragvelddiagram in ag en kies dan die beste alternatief. √ x Indien ŉ besluit gemaak is kan die kragveldontledingdiagram gebruik

word om al die voordele te identifiseer. √ Aanvaar enige relevante antwoord wanneer die stappe van die kragveldontleding gebruik word. (6)

4.2 Stadiums om krisisse te hanteer:

x Noodplan √ – moet vooraf opgestel word as deel van krisisbestuur. Die doel is om die impak van die voorsienbare krisis te minimaliseer en te beplan hoe daar normaal voortgegaan kan word met besigheidbedrywe na die krisisse. √

x Identifiseer die tipe krisis √ – bv. sperdatums, finansiële krisisse, lewensbedreigende gebeure, ens. √

x Reaksie op gebeure √ – die segspersoon van die besigheid moet ŉ toespraak voorberei om die publiek oor die krisis in te lig. √

x Evalueer die skade of situasie √ – belangegroepe en die media sal ingelig moet word wat die besigheid sal doen om die situasie reg te stel. √

x Terugvoering oor wat sal werk en wat nie sal werk nie. √ – bestuur moet gedurig die noodplan deur die krisistyd evalueer. √ Enige relevante antwoord oor die stadiums van ŉ krisis.

Beskrywing (5 x 1) (5) Verduideliking (5 x 1) (5) (10)

4.3 Redes om teen verandering te wees:

x Verliese van sekuriteit: √ – werkers voel onseker oor dit wat hulle ken en is bang vir nuwe bestuurder of nuwe tegnologie. √

x Vrees vir ekonomiese verlies: √ – werkers kan teen ŉ nuwe produksieproses gekant wees uit vrees dat dit tot uitdiensstelling van personeel kan lei. √

x Verlies van mag en beheer: √ die herstrukturering van ŉ besigheid kan veroorsaak dat sommige mense minder mag as voorheen het. √

x Huiwering om ou gewoontes te verander: √ – mense raak gewoond daaraan om dieselfde besluite te neem, terwyl nuwe prosesse nuwe denkwyse vereis. √

x Bewustheid van tekortkoming in die voorgestelde verandering √ – soms bied werkers weerstand teen verandering omdat hulle sien dat dit regtig probleme kan veroorsaak. √

x Groepsdruk: √ – mense wat druk op ander plaas om verandering te weerstaan. √

x Tyd en omvang van verandering: √ – verandering moet plaasvind wanneer mense daarvoor ontvanklik is en daarop voorbereid is. √



x Misverstand: √ – wanneer die bestuur verandering voorstel wat almal sal

bevoordeel, kan mense weerstand bied omdat hulle nie verstaan wat die doel daarvan is en hoe dit geïmplementeer gaan word nie. √ Enige relevante antwoord oor die stadiums van ŉ krisis. (Enige 5 x 2) (10)

4.4 Eienskappe van ŉ entrepreneursbesigheid.

x Die besigheid moedig nuwe idees √ en innovasie aan. √ x ŉ Kultuur van openhartigheid √ en deursigtigheid √ heers. √ x Die besigheid is aanpasbaar √ en buigsaam vir veranderinge. √ x Die besigheid is bereid √ om berekende risiko’s te neem. √ x ŉ Optimistiese gevoel heers in die besigheid √ waar mense geleenthede

raaksien. √ x Die werksomgewing is energiek, √ dinamies en buigsaam. √ x Die besigheid is oop vir insette √ en idees uit die eksterne omgewing. √

Aanvaar enige relevante antwoord oor entrepreneurs besighede. (Enige 5 x 2) (10)

4.5 Mikro-leners word nie deur Suid-Afrikaanse Bankwet gereguleer nie.

x Die instansies leen klein bedrae geld uit aan diegene wat ŉ behoefte het. √ x Gewoonlik mense wat nie toegang tot lenings het wat deur ŉ bank

toegestaan word nie. √ x Baie mense voldoen nie aan die vereistes wat deur finansiële instansies

gestel word nie. √ x Rentekoerse is baie hoog omdat mikro-uitleners nie gereguleer word nie. √ x Die risiko is baie hoog omdat daar nie versekering is dat daar terugbetaal

sal word nie. √ Aanvaar enige relevante antwoord oor die aard en funksies van mikro-uitleners. (Enige 4 x 1) (4)

4.6 Hoe om stres te bestuur

x Raak bewus van dit wat stres veroorsaak (stressors). √√ x Identifiseer wat jy kan verander. √√ x Verlaag die intensiteit van jou emosies teenoor die reaksie op stres. √√ x Leer om jou fisiese emosies teenoor stres te beheer. √√ x Bou jou fisiese reserwes op. √√ x Behou jou emosionele reserwes. √√

Aanvaar enige relevante antwoord oor die bestuur van stres. (Enige 5 x 2) (10) 4.7 Die doel van die Arbeidsverhoudingswet van 1995

x Bevoordeel ekonomiese groei, sosiale geregtigheid en demokratisering van die werkplek. √√

x Formuleer industriële beleide en verbeter kollektiewe bedinging. √√ x Verbeter die effektiewe oplossing van arbeidsdispute. √√ x Laat toe dat werkplekforums gestig word. √√ x Ingryping van derde partye bv. vakbonde en die KVBA. √√

x Voorsien ŉ raamwerk waar werkers, vakbonde werknemers en werkgewers organisasies kollektief vir beter salarisse, werksomstandighede en ander sake van wedersydse belang kan beding. √√ Enige relevante antwoord oor die doel van die Arbeidsverhoudingswet.

(Enige 5 x 2) (10) [60]



VRAAG 5: BESIGHEIDSBEDRYWIGHEDE

5.1 5.1.1 Alternatiewe maniere om te werf x Adverteer in die media, bv. koerante. √√

x Adverteer in die elektroniese media/internet. √√ x Werwingsagentskappe of konsultante. √√ x Verbale aankondigings deur senior personeel. √√ x Aanbevelings deur senior personeel. √√ x Nader tersiêre Instellings om afgestudeerde kandidate te werf. √√

(Enige 2 x 2) (4)

5.1.2 Eksterne werwing √√ – die besigheid stel mense van buite die besigheid aan. √√ (4)

5.1.3 x Kwalifikasies en ervaring stipuleer die minimum vereiste vir ŉ werk. √√

x Sonder hierdie inligting sal ongekwalifiseerde kandidate aansoek doen. √√ (2 x 2) (4)

5.1.4 Werksbeskrywing en werkspesifikasie x Werksbeskrywing beskryf die werk interne van take en vereiste

wat pligte en verantwoordelikheid insluit. √√ x Werkspesifikasie beskryf die vereistes waaraan die kandidate

moet voldoen, bv. kwalifikasies, vaardighede en vermoëns. √√ (2 x 2) (4)

5.2 Menslike hulpbronne 5.2.1 Indiensnemingskontrak √√ 5.2.2 Seleksie √√ 5.2.3 Werwing √√ 5.2.4 Induksie √√ 5.2.5 Plasing √√ (5 x 2) (10)

5.3 Inhoud van die Indiensnemingskontrak x Naam en adres van werkgewer en werknemer. √√

x Volledige werkbeskrywing. √√ x Die werknemer se plek van werk. √√ x Basiese salaris, werkure, en oortyd. √√ x Aftrekkings vanaf salaris – belasting, pensioen, werkloosheidversekering,

ens. √√ x Behuisingsubsidies en motortoelae. √√ x Kennisgewingstydperk. √√ x Gedragskode. √√

Enige relevante antwoord oor die inhoud van die indiensnemingskontrak. (Enige 5 x 2) (10)

5.4 TWEE gehaltebeheerliggame x Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde (SABS) √√

x Die Raad van Wetenskaplike en Industriële Navorsing (CSIR) √√ x Die Internasionale Standaard Organisasie (ISO 900) √√ x Suid-Afrikaanse Nasionale Standaarde √√ x Suid-Afrikaanse Gehalte Instituut √√ (Enige 2 x 2) (4)



5.5 5.5.1 Bespreek TWEE voordele en twee nadele van ŉ franchise

(konsessie). Voordele van ŉ franchise: x Die besigheid is ŉ bewese een en ander suksesvolle franchise-

besighede kan eers bestudeer word voordat ŉ verbintenis aangegaan word. √√

x Die besigheid gebruik ŉ erkende handelsnaam en handelsmerk. √√

x Die konsessiehouer gee ondersteuning in die vorm van opleiding, oprigting en hoe om die besigheid te bestuur. √√

x Kan eksklusiewe regte in sekere geografiese gebiede verkry. √√ x Finansiering van die besigheid kan makliker wees. √√ x Verhoudinge met verskaffers is alreeds gevestig. √√ (Enige 2 x 2) (4)

Nadele van ŉ franchise: x Koste kan hoër wees as wat verwag is. √√

x Die franchise-ooreenkoms mag beperkings stel oor hoe die besigheid bestuur moet word. √√

x Die konsessiehouer mag dalk ophou sake doen. √√ x Sommige franchise-besighede mag die handelsnaam ŉ slegte

naam gee. √√ x Mag moeilik wees om ŉ besigheid as ŉ franchise te verkoop. √√ x Alle winste word gewoonlik met die franchise-gewer gedeel. √√

(Enige 2 x 2) (4) (8) 5.5.2 Aanbevelings oor Uitkontraktering en die redes daarvoor x Linda kan haar rekeninge uitkontrakteer. √√

x Indien die besigheid sy eie rekeninge hanteer moet ouditeure en skuldinvorderaars aangestel word, wat meer koste beteken. √√

x Daar sal minder risiko’s wees indien gekwalifiseerde rekenmeesters met rekeninge werk. √√ Aanvaar enige relevante antwoord. (Enige 2 x 2) (4)

5.5.3 Watter vorm van eienaarskap sal gekies word? Verduidelik waarom. x Eenmansaak √√

x Die besigheid benodig nie baie geld nie. √√ x In ŉ eenmansaak neem die eienaar alle besluite. √√ x Al die winste gaan na die eienaar. √√ x Stigting is eenvoudig en maklik. √√ (Enige 4 x 2) (8)

[60]



VRAAG 6: ALLERLEI 6.1 6.1.1 Oorsake van konflik in die besigheid x Beperkte hulpbronne. √√

x Verskillende houdings, waardes en persepsies. √√ x Verskille in behoeftes, doelwitte, prioriteite, en belange. √√ x Swak kommunikasie. √√ x Swak of ontbrekende organisasiestrukture. √√ x Swak spanwerk. √√ x Verstaan nie hul rolle en verantwoordelikhede nie. √√ x Verstaan nie hoe om die beste uit die span te kry nie. √√ x Teenstrydige leierskapsbesluite. √√

Enige relevante antwoorde oor oorsake vir konflikte in ŉ besigheid. √√ (Enige 4 x 2) (8)

6.1.2 Strategieë om konflik op te los x Samewerking: wen-wen teorie. √√

x Kompromie: jy buig ek buig. √√ x Tegemoetkoming: verloor-wen teorie. √√ x Mededinging: ek wen – jy verloor. √√ x Vermyding: geen wenners – geen verloorders teorie. √√ (Enige 4 x 2) (8)

6.2 Vier elemente van ŉ suksesvolle span x Doelwitte en doelstellings √√

x Interafhanklikheid √√ x Verpligting √√ x Verantwoording √√ (Enige 4 x 2) (8)

6.3 Eienskappe van goeie bestuur x Dissipline √√

x Deursigtigheid √√ x Onafhanklikheid √√ x Verantwoording √√ x Verantwoordelikheid √√ x Regverdigheid √√ x Sosiale verantwoordelikheid √√ (Enige 4 x 2) (8)



6.4 Soorte verpakking - Spesialiteitsverpakking √ – skep ŉ beeld van eksklusiwiteit aan produkte,

bv. unieke verpakking, juweliersware, ens. √ - Hergebruikverpakking/dubbelegebruik √ – die houer word gebruik vir ŉ

ander doel. bv. plastiekbottels kan weer gebruik word om water in te stoor. √

- Kaleidoskopiese verpakking √ – sekere dele van die verpakking verander gedurig, bv. die pap vir oggendete se bokse verander gedurig asook foto’s, en ander beelde wat op die verpakking gedruk word. √

- Gekombineerde (veelvuldige verpakking) √ – verskeie produkte wat verwant is aan mekaar word in een houer verpak, bv. potlode, liniale en uitveërs. √

- Verpakking vir onmiddellike gebruik (eenheidsverpakking) √ – geskik vir wanneer die produk onmiddellik gebruik word en die houer dan, √ weggegooi word, bv. ŉ pakkie lekkers. √ (Enige 4 x 3) (12)

6.5 Probleemoplossingstegnieke 6.5.1 Delphi-tegniek √√ (2) 6.5.2 Kragveldontleding √√ (2) 6.6 6.6.1 Hoe om stres te hanteer

x Raak bewus van stresvlakke √ deur die oorsake te erken en te identifiseer √

x Balanseer wat jy doen √ – wees kalm en stabiel ten einde ŉ gebalanseerde leefstyl te lewe. √

x Oefen gereeld √ wat baie positiewe gevolge kan hê√ x Eet ŉ gebalanseerde dieet √ – dit hou jou gesond en help mense

om met hedendaagse eise van die lewe saam te kan leef. √ x Kry genoeg slaap √ wat sal help om stresvlakke te verlaag en

goed vir jou gesondheid te wees. √ x Mediteer en doen ontspannende oefeninge √ – haal diep asem

wat ŉ sistematiese ontspanning van die spiere sal beteken en so stres vlakke verlaag. √

x Vereenselwig jou met positiewe gesprekke √ en vermy negatiewe gesprekke. √

x Doen dinge wat jy elke dag geniet, √ bv. om tyd saam met vriende en familie deur te bring. √

x Fokus op dinge wat jy kan beheer en vermy dinge wat buite jou beheer is √ – Dit verhoog jou stresvlakke. Moenie dinge oor doen. √

x ŉ vasgestelde roetine elke dag. √√ Enige relevante antwoord om stres te hanteer. (Enige 5 x 2) (10)

6.7 Kollektiewe bedinging x Die proses waar bestuur en vakbonde met mekaar in gesprek tree en

onderhandel om ooreenkomste te bereik in terme van beter salarisse, werksomstandighede of ander werksverwante sake. √√ Enige ander aanvaarbare omskrywing van kollektiewe bedinging. (2)

[60] TOTAAL AFDELING B: 180



AFDELING C VRAAG 7 Inleiding x Prys word beskou as die tweede P van die bemarkingsbeleidsinstrument. x Prys verwys na die bedrag wat betaal moet word vir die produk sodat die

verbruiker die voordele van die produk kan geniet. (2) Inhoud Prysbepalingstegnieke Besigheid pas verskillende prysstrategieë om verskeie redes toe, soos: x Om ŉ nuwe markte √ te betree x Om markaandeel √ te vergroot x Om winste √ te vermeerder x Om seker te maak dat koste verhaal word en om wins te maak. Prysstrategieë

Strategie Definisie Koste-plus prys Bepaal hoeveel van ŉ produk produseer gaan word en dan

die totale koste te bereken en ŉ persentasie wins by te voeg.

Penetrasie prysbepaling

Wanneer ŉ nuwe mark betree word, word die produk teen ŉ lae prys verkoop. Verkope is dan laag.

Prysafskeping Produk wat ŉ nuwe uitvinding of ŉ weergawe van die ou produk is word teen hoë pryse in die mark verkoop. Mense betaal die prys as gevolg van die nuwigheid van die produk.

Mededingende prysbepaling

Pryse is in ooreenstemming met die van mededingers of net laer as hulle sin.

Promosieprys bepaling

Die produk word vir ŉ tydperk teen ŉ laer prys verkoop om nuwe klante te lok.

Gedifferensieerde prysbepaling

Verskillende pryse word vir verskillende segmente van die mark gevra.

Prestige prysbepaling

Pryse is kunsmatig hoog om die prestige-waarde te bevestig of om ŉ sekere beeld te handhaaf. Die produk is ŉ statussimbool.

Taktiese (berekende) prysbepaling

Word gebruik om die indruk te skep dat die produk se prys goedkoper is..

Diskonto prysbepaling

Verskaffers bied ŉ korting op pryse om klante te lok.



Prysbepaling Om prys te bepaal moet die besigheid seker maak die verbruiker is gelukkig met die prys en sal die produk koop. Daar moet ook seker gemaak word dat die besigheid wins maak.

Stappe in bepaling van pryse. x Bepaal die koste van prys √ x Bepaal die markprys √ x Bepaal die teikenmark √ x Bepaal die finale prys (verkoopprys) √

Faktore wat prysbepaling beïnvloed x Verskillende markvorme √√ x Aard en vraag asook verbruikersgedrag √√ x Beskikbaarheid van substituutgoedere √√ x Vasgestelde pryse van produkte √√ x Gewone handelspraktyke, soos die toestaan van kortings √√ x Benadering van verspreiders √√ x Produksie en verspreidingskoste √√ (Enige 3 x 2) (6) Slotopmerking x Besighede moet ŉ prysbeleid in plek het wat hulle sal toelaat om winste te

vermeerder, markaandeel te behou, verkope te verhoog en om mededingend te bly.

OPBREUK VAN PUNTETOEKENNING Punte Submaks Maksimum Inleiding 2

32

Liggaam Prystegnieke 7

27

Prysstrategieë 7 Prysbepaling 7 Faktore wat prys bepaal 6 Slot 2 Insig Uitleg 2 Analise/interpretasie 2 Sintese 2 Oorspronklikheid, voorbeelde 2 TOTAAL 40 [40]



VRAAG 8 Inleiding x Sosio-ekonomiese kwessies het ŉ groot impak op besighede. √ x Dit is in die belang van besighede om die impak van hierdie kwessies en die √

uitdagings wat dit bied te verstaan. √ x Dit beïnvloed die besigheid op verskeie vlakke, soos hoe produkte produseer

word, versprei word, vlak van inkomste en die koste verbonde aan hoe besigheid gedoen word. √ Enige ander relevante inleiding wat verband hou met sosio-ekonomiese kwessies. (Enige 2 x 1) (2)

SOSIO-EKONOMIESE KWESSIES Lae Inkomstevlakke x Die ongelyke verdeling van inkomste in Suid-Afrika tussen rykmense en armes is

baie groot. √√ x Slegs ŉ klein persentasie mense verdien groot salarisse, terwyl die meerderheid

arm is. √√ x Suid-Afrika word deur die Wêreldbank klassifiseer as ŉ land met ŉ hoë

middelklas inkomstevlak. √√ x Armoede lei tot ŉ aantal sosio-ekonomiese kwessies, bv. swak gesondheid, lae

lewenstandaarde en misdaad. √√ x Bogenoemde het ŉ direkte invloed op besighede. o Werkers word siek en lei honger en is nie gemotiveerd en effektief nie wat ŉ

impak op die vlakke van produktiwiteit het. √√ x Die kwessies het ook ŉ invloed op die besigheid se vermoë om produkte en

dienste te verskaf o Rykmense het die geld om te spandeer wat die vraag na produkte en dienste

verhoog en lei tot ekonomiese groei en so inkomste te genereer. √√ o Lae inkomste groepe het nie geld nie, wat die vraag na produkte en dienste

laat afneem en so omset verklein en winste te laat afneem. √√ x Die kwessies het ook ŉ invloed op besighede se vlak van besparing en belegging

o Rykmense kan ŉ deel van hul inkomste spaar en ander belê – hulle kan dan lenings verkry vanaf banke en so nuwe besighede finansier wat infrastruktuur van Suid-Afrika help bou. √√

o Lae inkomste groep spandeer hulle inkomste op basiese goedere en dienste en spaar en belê dus nie hulle geld nie. √√ Enige ander relevante antwoord oor die vlakke van inkomste. √√

(Enige 3 x 2) (6) Inflasie x Die koers waarteen die pryse van goedere en dienste toeneem. √√ x Die styging in pryse lei tot die daling in die vermoë van die verbruiker om te kan

koop, wat weer die vraag na goedere en dienste laat afneem en die aantal goedere en dienste wat verkoop word negatief beïnvloed. √√

x Inflasie word gemeet deur die VPI (Verbruikersprysindeks) √√



x Dit beïnvloed die besigheid omdat salarisse verhoog moet word sodat die

verbruiker kan bekostig om die duur produkte te kan koop. √√ x Werkers eis ook gewoonlik hoër salarisse wat hoër is as die inflasiekoers. √√ x Hoër salarisse beteken dat die besigheid hul produkte se pryse moet laat styg

om voorsiening te maak vir hoër salarisse, verhoging in die koste van produksie omdat rou-materiale van arbeid duurder sou word. √√

x Aan die ander kant styg petrol √ gedurig wat ook ŉ negatiewe impak op besighede het. √√ Aanvaar enige relevante antwoord tot inflasie as ŉ sosio-ekonomiese kwessie. (Enige 3 x 2) (6)

Demografiese faktore en die groei in die bevolking x Demografiese faktore word omskryf as die kenmerke van ŉ bevolking en sluit in,

ouderdom verspreiding, geslag, ras en samestelling van ŉ land. √√ x Indien die bevolking aanhoudend groei sal dit lei tot swak ekonomiese

omstandighede want daar word druk op infrastruktuurontwikkeling, bv. die bou van skole, hospitale, ens. geplaas. √√

x Lei tot toename in werkloosheid en armoede. √√ x Nuwe markte word gestig en die werksmag vermeerder, wat kan lei tot positiewe

ekonomiese groei onder die regte omstandighede. √√ x Groei in Suid-Afrika kan ook afneem as gevolg van die vermindering in geboortes

en die verhoging in MIV/Vigs-verwante sterftes. √√ x Suid-Afrika het ŉ diverse werksmag wat bestaan uit verskillende kulture, gelowe,

waardes wat dit moeilik maak om as ŉ span saam te werk en kan lei tot lae moraal en meer druk op die werksmag. √√ Enige relevante antwoord verwant aan demografiese faktore en bevolkingsgroei as sosio-ekonomiese kwessies. (Enige 3 x 2) (6)

Werkloosheid x ŉ Werklose persoon is persoon wat werk soek, gewillig is om te werk, maar nie

werk kry nie. √√ x Die amptelike werkloosheidskoers in Suid-Afrika styg gedurig. √√ x Werklose persone het nie geld om goedere en dienste te koop nie √ en wend

hulle soms tot misdaad. √√ x Die redes vir werkloosheid kan die volgende wees:

o Sikliese werkloosheid – bv. resessies wat druk plaas op besighede en lei tot afdanking. √√

o Seisoenale werkloosheid – sommige werke wat vir slegs ŉ seisoen duur en nie meer beskikbaar is nie. √√

o Strukturele werkloosheid – herstrukturering van die werkplek as gevolg van vernuwing in tegnologie- wanneer ou posisies uitgedien is en werkers heropgelei of afgedank moet word. √√

o Wrywingswerkloosheid – die gewone veranderinge van werk as gevolg van nuwe betrekkings wat op ŉ nuwe plek beskikbaar raak Een van familie lid wat ŉ werk op ander plek aanvaar, terwyl die ander familielid werkloos word. √√ Enige ander relevante antwoord verbonde aan werkloosheid as ŉ sosio-ekonomiese kwessie. (Enige 3 x 2) (6)



Ekonomiese misdaad

x Suid-Afrika se misdaadsyfers is een van die hoogstes ter wêreld. √√ x Die rede vir die hoë misdaadsyfers is ongelykhede, werkloosheid, en

armoede. √√ x Suid-Afrikaanse besighede word die meeste deur die volgende misdade

beïnvloed: √√ o Gewapende roof o Diefstal o Identiteitsroof o Georganiseerde misdaad o Korrupsie o Belastingontduiking, ens.

x Geld word vanaf besighede gesteel deur gebruik te maak van intellektuele vaardighede, bedrog en nie verteenwoordiging, eerder as om geweld of krag te gebruik. √√

x Dit sluit ook opsetlike of onwettige nie verteenwoordiging met die doel om geld te maak. √√ Enige ander relevante antwoord verwant aan ekonomiese misdaad as ŉ sosio-ekonomiese kwessie. (Enige 3 x 2) (6)

OPLOSSINGS/BYDRAE DEUR BESIGHEDE Lae inkomstevlakke

x Die Basiese Diensvoorwaardewet bepaal minimum lone vir elke industrie waaraan besighede kan voldoen. √√

x Die meeste mense werk vir minimum lone as gevolg van hul vlak van opvoeding en ervaring- waar besighede kan bydra tot die vaardigheidsontwikkelingswet. √√ (Enige 2 x 2) (4)

Inflasie x Besighede wat werkers afdank dra by tot werkloosheid wat die vermoë om te

kan koop laat afneem. √√ x Die besighede wat pryse van goedere en dienste verhoog veroorsaak dat

inflasie verder styg. Pryse van verbruikersgoedere styg wat die gevolg is van hoër produksie en arbeidskoste wat lei tot laer winste. √√ (Enige 2 x 2) (4)

Demografiese faktore en bevolkingsgroei

x Besighede benodig werkers wat hul verskille opsy kan sit en so dit wat hulle in gemeen het kan raaksien. √√

x Diversiteit is ŉ groot bate om die besigheid te laat werk – waar mense uit verskillende agtergronde verskillende perspektiewe het en so sal die verbruiker ŉ verskeidenheid idees kan hê wat werklik in die besigheid aangaan. √√

(Enige 2 x 2) (4) Werkloosheid

x In stede van afdankings moet besighede eerder werkers heroplei om met nuwe tegnologie te kan werk. √√

x Vaardigheidsontwikkeling moet plaasvind en werkers moet opgelei word. √√ Enige aanvaarbare bydra of oplossing vir werkloosheid. (Enige 2 x 2) (4)



Ekonomiese misdaad x Voorkom ekonomiese misdaad deur die instelling van interne beheermaatreëls

en prosedure. √√ x Individue wat met die besigheid se geld werk moet rekord hou: √√

o Deur alle oorspronklike dokumentasie by te hou o Asook die nodige magtiging van bestuur (handtekeninge) te verkry

wanneer betalings gedoen moet word. Enige aanvaarbare bydra of bydrae vir ekonomiese misdaad. (Enige 2 x 2) (4)

Slotopmerking x Kontemporêre sosio-ekonomiese kwessie het ŉ direkte en indirekte invloed op

besighede en daarom moet besighede hierdie kwessies aanspreek en sterk standpunt daarteen neem.

x Die regering kan help deur implimentering van wetgewing en die beskikbaarstelling van toelaes asook die befondsing van projekte om die kwessies aan te spreek. Enige relevante slot oor sosio-ekonomiese kwessies. (Enige 2 x 2) (4)

OPBREUK VAN PUNTETOEKENNING

Details Punte Submaks. Maksimum Inleiding 2 Impak van vier sosio-ekonomiese kwessies 3 x 6 = 18 18 Oplossings/bydraes 3 x 4 = 12 12 32 Slot 1 x 2 = 2 2 Insig Uitleg 2 Analise en interpretasie 2 Sintese 2 Oorspronklikheid en voorbeelde 2 TOTAAL 40 [40]



VRAAG 9 Inleiding x ŉ Franchise is die reg wat gegee word aan ŉ franchise-houer deur die franchise-

gewer om besigheid te bedryf in die naam van die franchise-gewer asook om sy handelsnaam en handelsmerk te gebruik. √

x Franchise-besighede is ŉ groot inspuiting vir Suid-Afrika se ekonomie. √ x Die eienaar verdien winste vanuit die besigheid. √ x Nie alle entrepreneurs is in staat om eie besighede vanaf die grond af te stig

nie. √ x Die franchise-stelsel verskaf entrepreneurs en bestuursondersteuning. √ (Enige 2 x 1) (2) Liggaam Voordele van die franchise-ooreenkoms vir die franchise-houer x ŉ Bekende naam en handelsmerk word gebruik. √√ x Die eienaar is geregtig op die wins. √√ x Befondsing deur finansiële instellings word makliker aan franchise-besighede as

nuwe besighede gegee. √√ x Bied geleenthede aan almal omdat jy nie ŉ spesialis moet wees om ŉ franchise

te besit nie. √√ x Die franchise-besigheid leer hoe om korrekte prosedure te volg om rekords te

hou. √√ (Enige 3 x 2) (6) Nadele vir die konsessiehouer x Die aanvangskoste is baie hoog; wat die franchise baie duur maak. √√ x Die franchise-stelsel pas nie by alle persoonlikhede nie – entrepreneurs met

hulle eie voorkeure. √√ x Die franchise-gewer kom nie altyd sy belofte na van ondersteuning en hulp

nie. √√ x Daar is beperkings oor hoe die besigheid bestuur word, bv. slegs spesifieke

produkte moet verkoop word in spesifieke gebiede. √√ (Enige 3 x 2) (6) Voordele vir die franchise-gewer x Moontlikhede vir groei is groot. √√ x Begin kapitaal word deur die konsessiehouer verskaf. √√ x Die konsessiehouer neem verantwoordelikheid vir die voortbestaan van die

besigheid. √√ x Verdien ekstra winste vir die franchise-gewer. √√ x ŉ Positiewe beeld word geskep wat tot verbruikerstevredenheid lei. √√ x Die konsessiehouer is hoogsgemotiveerd en neem daarom volle

verantwoordelikheid. √√ x Die sukses van die franchise bevorder die beeld van die franchise-gewer. √√

(Enige 3 x 2) (6)



Nadele vir die franchise-gewer

x Die franchise-gewer se inkomste is beperk tot die fooi (tantieme) wat hulle ontvang. √√

x Groepsbemarking kan baie duur is. √√ x Die franchise-gewer het die verantwoordelikheid om die franchise-houer op te lei

wat ŉ duur proses is. √√ x Streng finansiële kontrole moet in plek gestel word om inkomste en reputasie te

beskerm. √√ x Daar mag probleme ontstaan √ tussen franchise-gewer en franchise-houer √ wat

verhouding mag versleg. √√ (Enige 3 x 2) (6)

Die franchise-kontrak

Die franchise-kontrak is ŉ wettige dokument en sluit die volgende in:

x Stipuleer die spesifieke handelsarea vir die konsessiehouer. x Aanvangsfooie en tantieme betaalbaar aan die franchise-gewer. x Prysbeleid wat gebruik sal word. x Produk en diensspesifikasies. (Enige 2 x 2) (4)

Verantwoordelikheid van die franchise-gewer

x Moet aanvanklik opleiding gee aan franchise-houer. √√ x Moet personeel oplei. √√ x Handelsperiode in jare. √√ x Opsie om die franchise-kontrak se periode te verleng. √√ x Moet ŉ einddatum van die kontrak insluit – gewoonlik ŉ periode van vyf jaar. √√ x Die vorm van eienaarskap moet stipuleer word, bv. Eenmansaak/BK. √√ (Enige 2 x 2) (4)

Slot

x Die franchise-stelsel laat potensiale besigheidspersone hul eie besigheid oprig, deur produkte van ŉ bekende besigheid te verkoop. √√

x Bemarkingsnavorsing is alreeds gedoen en koste sal dan laag wees. √√ x Voorbeelde van franchise-besighede is McDonalds, Wimpy, ens. √√ (Enige 2 x 1) (2)


Details Punte Maksimum Inleiding 2 Liggaam Voor en nadele van franchise-houer 12

28

Voor en nadele vir francise-gewer 12 Franchise-kontrak 8 Slot 2 Insig 8 Uitleg 2 Analise/interpretasie 2 Sintese 2 Oorspronklikheid, voorbeelde 2 TOTAAL 40 [40]



VRAAG 10 Inleiding x Die Arbeidsverhoudingewet reguleer die verhouding tussen die werknemer en

werkgewer. √ x Dit dra by tot ekonomiese groei en sosiale geregtigheid. √ x Die Arbeidsverhoudingewet sien toe dat die besigheid billike en

gestandaardiseerde arbeidspraktyke toepas. √ (2) Liggaam BASIESE DIENSVOORWAARDESWET Aard x Om basies diensvoorwaardes in die werkplek moontlik te maak. √√ x Om ekonomiese en sosiale ontwikkeling te bevorder. √√

Enige relevante antwoord. (Enige 2 x 2) (4) Doel x Werkers moet 45 ure (5 dae) per week of 48 ure (6 dae) werk. √√ x Werk op Sondae en openbare vakansiedae word as oortyd beskou en moet

dubbel daarvoor betaal word. √√ x Jaarlikse vakansie – werkers is geregtig op 21 aaneenlopende betaalde

vakansiedae, mits hulle vir ŉ jaar en langer werk. √√ x Swangerskapverantwoordelikheid √ is geregtig op 3/5 dae per week verlof tot ŉ

maksimum van 4 maande per jaar. √√ Enige relevante antwoord. (Enige 2 x 2) (4)

IMPAK OP BESIGHEDE x Voorwaardes moet op skrif wees √√ x Strukture van die KVBA moet in plek wees √√ x Boetes vir nie nakoming kan gehef word √√

Enige relevante antwoord. (2 x 2) (4) ARBEIDSVERHOUDINGEWET Aard x Om ŉ raamwerk te skep waar werknemers/vakbonde en werkgewers kollektief

beding vir lone/salarisse en werksomstandighede. √√ x Om ekonomiese en arbeidsontwikkeling te bevorder. √√

Enige relevante antwoord. (Enige 2 x 2) (4)



IMPAK OP BESIGHEDE x Kollektiewe bedinging √√ x Vakbondaktiwiteite √√ x Voldoeningsverslae √√ x Arbeidsinspekteurs √√

Enige relevante antwoord √√ (Enige 2 x 2) (4)

DIENSBILLIKHEIDSWET Aard x Die doel is om alle onregverdige diskriminasie in die werkplek aan te spreek en

is die belangrikste van alle arbeidswette. √√ x Die wet bevorder gelykheid in die werkplek en stel die wanbalanse van die

verlede reg deur regstellende aksies. √√ (Enige 2 x 2) (4) Doel x Bevorder gelyke geleenthede en regverdige behandeling van almal. √√ x Skakel onregverdige diskriminasie uit. √√ x Verseker gelyke verteenwoordiging van alle bevolkingsgroepe in alle

beroepskategorieë en vlakke van die werkplek. √√ x Om diversiteit te behaal. √√ x Om regstellende aksies te implementeer vir voorheenbenadeelde groepe. √√

(Enige 2 x 2) (4) IMPAK OP BESIGHEDE x Indien daar nie voldoen word aan die wet kan boetes opgelê word. √√ x Besoeke word deur arbeidsinspekteurs afgelê om te kyk of besighede aan die

wet voldoen. √√ x Maatskappye wat nie voldoen √ sal ŉ nie-nakomingsertifikaat ontvang. √√

(Enige 2 x 2) (4) Slot x Beide werknemers en werkgewers word deur die implimentering van die wette

bevoordeel. √√ x Suid-Afrikaanse besighede raak al hoe meer bewus van oortredings van wette

en behandel werkers regverdig. √√ (2)




Details Punte Maksimum Inleiding 2 Liggaam ARBEIDSVERHOUDINGE Aard en doel 8

27 (32)

Impak op besighede 4 BASIESE DIENSVOORWAARDES Aard en doel 8 Impak op besighede 4 BILLIKE INDIENSNEMINGSWET Aard en doel 8 Impak op besighede 4 Slot 2 Insig 8 Uitleg 2 Analise/interpretasie 2 Sintese 2 Oorspronklikheid, voorbeelde 2 TOTAAL 40 [40]

TOTAAL AFDELING C: 80 GROOTTOTAAL: 300

graad 11 november 2015 besigheidstudies4 besigheidstudies (ec/november 2015) kopiereg voorbehou...

Documents