GS. DINH CIA KHANH

Sinh ngày: 25.12.1924 Mat ngày: 7.5.2003 Qué quàn: Xà Lac Khoài, huyén Già Vién, tinh Ninh Bình Qua trinh còng tàc: • 1956 - 1983: Cóng tàc tai Khoa Ngù

vàn, Dai hoc Tong hdp Ha Noi, Chù nhiém Bo mòn Vàn hoc Viet Nam co dai - càn dai - dàn gian.

• 1983 - 1987: Vién triidng Vién Nghién cùu Vàn boa Dàn gian.

• 1987 - 1993: Tong Bién tap Tap chi Vàn boa Dàn gian.

• 1994 - 1999: Nghién cùu vién cao cà'p Trung tàm Khoa hoc Xà bòi va Nhàn vàn Quòc già.

• 1999: Nghi huu. Diidc phong hoc barn Giào su nàm 1980. Hifòng nghién ciiu khoa hoc chù yéu:

Vàn hoc dàn gian Viet Nam, Vàn hoc trung dai Viet Nam, Vàn boa dàn gian va vàn hoà hoc. Nhùfng dóng góp chù yéu:

Dà viet bang tram bài bào khoa hoc. Là chù bién, dóng soan già nhiéu còng trình bién khào va càc sàch co già tri. Khan thifòng:

Huàn chiidng Khàng chién chò'ng Phàp bang Nhì (1958), Huàn chiidng Khàng chién chò'ng My hang Nhà't (1985), Huàn chUdng Lao dóng bang Nhà't (1996), Giài thiidng Ho Chi Minh (1996), Huy chUdng Vi sii nghiép khoa hoc va còng nghé (2003).

295

NCl/ÒI THÀY CÙA NHUNC KHÒl DAU

LO Tà'n dà tùng nói: "Trèn mài dat vóh làm gì co duàng, ngi/ài ta di mài thi thành dUòng thòi". Tói nghì trong

giàng day va nghién cùu khoa hoc cùng vay. Co nhi3ng llnh vUc, khi ngUdi nghién cùu khdi nghiép, nò chiia tùng (hoàc gàn nh\i chua tùng) diidc ai rè lòi di vào. Khoa nghién cùu vàn hoc dàn gian, vàn hoc trung dai va vàn hoà dàn gian Viét Nam sau nàm 1945 là nbijfng mành dà't con de ngò. Nò càn làm mot con diidng va hdn cà là mot ngifòi md duòng tài nàng va tàm huyé't. GS. Dinh Già Khành là mot ngUdi nhii the va òng dà trd thành mot ngiiòi md diidng xuà't sàc vào kho tàng vàn hoc - vàn hoà truyén thò'ng cùa niióc nhà.

GS. Dinh Già Khành sinh ngày 25.12.1924, tai Thài Binh nhiing xà Lac Khoài, huyén Già Vién, tinh Ninh Bình là qué gò'c cùa òng. TrUóc Càch mang thàng Tàm 1945 òng tò't nghiép Thành chung ròi tòt nghiép tu tài Ban Sinh ngù tai triidng BUdi. Dang hoc dd nàm thù nhà't Dai hoc Luàt thì càch mang thành còng, anh sinh vién Dinh Già Khành di theo càch mang va cùng tu day gàn bó ddi mình vói sii nghiép giào due, sii nghiép nghién cùu vàn hoc dàn toc. Ra di tu trUdng Biidi, thàng 9.1945 òng quay lai day làm Giào sii trung hoc giàng day Triét hoc va tiéng Anh, cho tói khi khàng chié'n bùng no (12.1946). Tam biét mài trUdng, òng dà cùng moi ngiiòi biióc vào cuoc khàng chién vi dai vói mot niém tm tat thàng. Ngiidi thày giào tre Dmh Già Khành dà tùng co mot thòi gian làm bào tai trung doàn Thàng Long. Nhii mot duyén nghiép, thàng 4.1947 òng nh^n nhiém vu giàng day tai TrUÒng Trung hoc Hàn Thuyén (Bàc Nmh) va cuoc ddi òng gàn bó vói nghé giào tu dò tói tàn sau này. Dò'i vói mot thày giào mói vào nghé, mot tam long nhàn hau va mot khò'i oc hiéu hoc là diéu khòng the thiéu, thày giào tré Dinh Già Khành co dù hai phàm chat dò va day chinh

296

là mot trong nhùfng nén tàng làm nén bé dò khoa hoc cho òng trong ddi nghién cùu cùa mình. Nàm 1951. òng sang day tai Triidng Sii pham tai Khu hoc xà Nam Ninh, Trung Quòc. Tu thàng 9.1956, òng ve giàng day vàn hoc va Hàn Nóm tai Khoa Ngù vàn, TrUdng Dai hoc Tong hdp Ha Noi (nay là Triiòng Dai hoc Khoa hoc Xà bòi va Nhàn vàn, DHQGHN) va gàn bó vói ndi này, trd thành mot trong nhùng giào su tài nàng, uyén bàc, VLtdn lèn nhd tii hoc va co tuoi nghé bang vói tuoi cùa nUóc Viet Nam dòc làp - mot diéu khòng phài ai cùng co diidc. Khi tòt nghiép trung hoc, òng dà rat giói tiéng Anh. tiéng Phàp va sau này con tii hoc thém tiéng Nga, tiéng Due d mot mùc dò nhà't dinh làm còng cu thu nap tinh boa vàn hóa nhàn loai. Vò'n Hàn hoc cùa òng, dù là tii hoc, nhUng thuòc lóp nhùng ngUdi uyén thàm nhat d niióc ta sau hoà bình làp lai. Nàm 1980, òng diidc phong hoc hàm Giào sii ngành Vàn hoc dàn gian, ma hoc trò vàn thich goi òng là "giào sU kép", bòi trén lình viic Vàn hoc -Vàn hoà dàn gian hay Vàn hoc trung dai òng déu rat xùng dàng vói hoc hàm này. TrUóc khi nghi hiiu (1999), òng dà tùng làm chuyén già nghién cùu cà'p cao cùa Trung tàm Khoa hoc Xà bòi va Nhàn vàn Quòc già. Dù d ciidng vi nào òng cùng co gang hoàn thành tòt nhiém vu cùa mình. Òng khòng chi là nhà nghién cùu vói càc còng trinh co tinh chat gdi md, là nhà giào dào tao cho dà't nUóc nhiéu thè he càn bo khoa hoc tài nàng ma con là mot nhà quàn ly khoa hoc trong vai trò ngUdi sang làp Vién nghién cùu vàn hoà dàn gian va tap chi Vàn hoà dàn gian, ndi òng nhiéu nàm giù ciidng vi Vién triidng (1984 - 1986) va Tong bién tap (1983 - 1991). Trong sU nghiép cùa òng, àn dàng sau nhùng trùóc tàc do so va già tri, là cà mot tinh yéu sàu sàc dó'i vói di san vàn hoc - vàn hoà ma ngUdi xu'a de lai. Ong dà viét day tii bào ràng: "Chung ta là nhit the này day ma khòng phài là nhit thè' nào khàc, chinh là vi dà co truyén Lac Long Quàn - Au Co de ra mot boc tram trùng nò tram con, Son Tinh chien thàng Thuy Tinh, truyén Thành Gióng duòi giac An, Thach Sanh ban dai bang, co Tàm song lai tu eòi chet; chinh là vi dà co hàt xoan, hàt vàn, hàt ly, hàt quan ho, hàt phuòng vài...; chinh là vi dà co tho cùa Ly ThUòng Kiet, Tran Quang Khài, Pham Ngù Lào, Chu An, Nguyén Binh Khièm, Nguyén

297

Du, Ho Xuàn Hi/ang, Cao Bà Quàt; chinh là vi dà co Hich tiCóng si van cita Tran Quòc Tuàn, Binh Ngò dai cao cùa Nguyén Trai, Hich Tày Scfn cùa Nguyén Hué; chinh là vi dà co Di/àng kàch ménh va Ban àn che dò thi/c dàn Phàp cùa lành tu Nguyén Ai Quòc ". Ben canh tài nàng. hàn sé khòng co mot hoc già lón néu thiéu mot t inh yéu, mot long tii bào n h u thè.

Trong suò't nhùng nàm thàng GS. D m h Già Khành giàng day va nghién cùu dùdi mài t rùòng Dai hoc Tong hdp Ha Noi. àn tUdng sàu sàc òng de lai trong l^ao thè he lioc trò là vóc ngiiòi cao gay, mành khanh . giong nói n h a n h va dàng di vói va nhu' chay dua vói thòi gian va còng viéc. Tam long nhàn bau cùa òng dùdc nhiéu ngUdi noi theo de tii sua mình n h ù n g khà nàng làm viéc vói cùdng dò cao nhù òng thì it ngùòi theo kip. Ong nghiém khàc vói bàn thàn va là mot ngùòi "khò hoc". Ngoài giò lén lóp, soan bài, chà'm bài, khòng lue nào òng khòng ngòi ben bàn mài me doc. ghi chép va viét. Trong t rudng hdp bà't khà khàng. nhU co bòi nghi òng khòng quan tàm nhùng lai khòng thè vàng màt, òng xép giày dat bùt viét ngay tai hói t rùòng va khi boi nghi két thùc thì bài viét cùng hoàn thành . Khà nàng làm viéc cùa òng con thè bién trong càc còng t r ình tap thè, t ap hdp sue lue còng bién cùa nhiéu ngùòi ma trong dò òng giù vai trò quy tu, chi dao bang uy tin khoa hoc va khà nàng tap hdp dòi ngù cùa mình. Vói kién thùc uyén bàc bao t rùm nhiéu lình viic. khi Uy ban Khoa hoc Xà bòi Viet Nam (na\' là T rung t àm Khoa hoc Xà bòi va Nhàn vàn Quòc già) chù t rudng bién soan va xuà't bàn "Tòng tap vàn hoc Viét Na?n" - bó tùng t hù bé the cùa thòi dai -do òng de xuà't, òng dùdc cu làm Tong chù bién va sau gàn 25 nàm làm viéc miét mài trong diéu kièn khó khan , thiéu thò'n, càch day 5 nàm bò sàch dà dùdc xuà't bàn t ron bó 42 tap (òm t rùm suót 10 t h è ky vàn hoc viét nùóc ta cho dè'n n à m 1945). Day là 1)0 sàch bién soan còng phu, co t inh he thò'ng va khoa hor nhàt t u tru'óc dén nay. Là mot nhà khoa hoc co uy tin, GS. Dinh Già Khành luón càn trong. nghiém tue, chi viét va nói nhùng gì mình biét dén ndi dén chó'n. Òng cho ràng: "Mot trong nhùng nguyén tàc chùng ta de ra dò'i vài viéc nghién cùu khoa hoc là tinh hién dai. Dai vài viéc nghién cùu di san vàn hoc qua khù cùa dàn toc, tinh hién dai tritóc het là dUa vào phUOng

'>\)>^

phàp duy vàt lich su (...), dat hién tifcnig vào hoàn cành lich su cùa nò ma phàn tich dành già (...), khòng sa vào lòi phàn tich (...) lày nhùfng tiéu chuàn chinh tri va xà hòi ngay nay de dành già con ngiiài va sit viéc ngày xita". Là ngùòi barn thich cài mói (cà ve tu tùdng, ly luàn va phùdng phàp), luòn càp nhàt tri thùc hién dai nén dùói ngòi bùt cùa òng, càc tàc già - tàc phàm trung dai trd nén gàn gùi vói ddi song hòm nay hdn. Trong cuóc ddi va trong dao hoc cùa mình, GS. Dinh Già Khành luòn mang phong càch mot ngùòi thày tòn trong nguyén tàc va dao ly cùa chù tin. chù le, chù nghìa cùa ngùòi xùa. Dàng sau tàc phong bàn rón. vói va cùa òng, nhùng ai dà tùng tiép xùc vói bàc thày dàu ngành cùa nén giào due Viét Nam này mói thà'y bét chat tri tue, minh triét phùdng Dóng trong con ngùòi òng.

Di vào nghién cùu vàn hoc - vàn hoà truyén thò'ng, GS. Dinh Già Khành muòn òn co tri tàn, tu tàm cao lich su nhìn lai di san qua khù va thay dòi he quy chièu de tièn tói nhàn thùc nhùng già tri này mot càch day dù hdn. Tu ctiéu kién lich su va mòi trùòng hoc thuat dac thù (là lóp giào su' dàu ngành va dàu dàn) òng phài xuàt phàt gàn nhu' tu con so khòng. nàng mình lèn ngang tàm nhiém vu de bién soan càc bo giào trình lich su vàn hoc ed bàn. Thòi dò. ò Viét Nam chùa co sàch giào trình ve lich su vàn hoc dùng nghìa cùa nò, òng va còng su dà phài mày mò vùa làm vùa rùt kinh nghiém de co dùdc 2 bo giào trình "Vàn hoc dàn gian Viét Nam" va ''Vàn hoc Viét Nani tit thè ky X dè'n nùa dàu thè ky XVHI" day dàn, mòi bo trén dùdi 2.000 trang. Trong nhùng trang viét ma òng hiéu va yéu mot càch sàu sàc dò, òng dà két hdp tu du>- khài quàt va tu duy phàn tich giùp ngùòi doc nàm vùng nhùng tri thùc van hoc va hdn cà là su chàm lo dén tinh tu tùdng trong tùng chi tiét. Nhiéu khài niém, thuat ngù òng dùng trong dò vàn dùdc su dung ròng rài va nói nhù GS. Nguyén Xuàn Kinh thì "day là mot thành titu khó vitot qua ve tinh chat hoàn chinh va tinh toàn dien (...) thè hién à he thàng càc vàn de, càc chitcfng muc va trong viéc phàn tich, ly giài ti£ng vàn de". Trong tùng khia canh, òng khai thàc nhùng vàn de tùdng nhù nhò hep va nàng tàm lén trén ed sd tong két, khài quàt tu tinh chuyén sàu, dién bình cùa nò. Hùóng nghién cùu khài quàt này dòi hòi su kién tri va vón vàn

299

hoc sàu ròng. nàng lue tu duy tong hdp ma khòng phài nhà nghién cùu nào cùng làm dùdc. Òng co thè khào tà dén càu toàn t rén tùng chi tiét de dùa ra t inh van de cùa de tài . dùa ra n h ù n g t r ang khào cùu kiéu màu cho n h ù n g nhà khoa hoc tré. Ben canh dò, t rong càc còng t r ình nghién cùu chuyén sàu nhù "Sa bò tini hiéu nhùng veni de cùa truyén co tich qua truyén Tàm Cam" òng dà dat ra nhiéu vàn de mang t inh ly thuyét va phùdng phàp nghién cùu mói me d Viét Nam tu cuòi t hàp nién 60 cùa t h è ky trùdc. Cùng vói cuón "Ngiiòi anh hùng làng Gióng" cùa GS. Cao Huy Dinh. day là mot t h à n h tùu dàng ké, mot cuon sàch dai dién cho càch nghién cùu dac t r ù n g thè loai -thàm my cùa t ruyén co tich qua viéc khào sàt mot tàc phàm tiéu biéu dùng dàu.

GS. Dinh Già K^ành là mot ngùòi som thoàt khòi càc nguyén tàc ngù vàn hoc co dién trong viéc nhìn nhàn , 1}' giài càc hién tùdng, càc van de chuyén mòn. 0 con ngùòi òng, su nbay càm va su uyén bàc n h ù hoà vào làm mot. Chinh diéu này dà làm nén vai trò kién tao nói bàt trong su nghiép cùa òng. Vói ngành nghién cùu vàn hoà dàn gian, cà d góc dò nghién cùu, giàng day va quàn ly òng déu là ngùòi md dùòng. dinh hùóng va dat nén móng cho bó mòn khoa hoc non tré này tu khi con là y tùdng. Ong nhù co khà nàng "tièn tri tién giàc" khi dùa ra n h ù n g dinh de khuòn màu, nhùng he van de ed bàn cho ngành vàn hoà hoc. Ngay tu som, trong càc t r ang viét, òng dà quan t àm tói càc yéu tò dà góp phàn tao nén nhùng già tri n h à n vàn tò't dep nhàt trong con ngùòi Viét Nam, bàn chat su phà t t r ién cùa nén vàn hoà dàn toc. Cuòn "Trén duàng tim hiéu vàn hoà dàn gian" là còng t r ình dat tói su khài quàt cao. dàt ra càc van de ly thuyét va phùdng phàp luàn cho bo mòn này. là sàch gò'i dàu giùdng cho càc nhà nghién cùu ve vàn hoà. Viée òng nh ìn ra vai trò cùa vàn hoà dàn gian trong dòi song hién dai là su k é t h ù a càch nhìn "lày càn ré vàn hoà tùng thòi dai làm diém tua ly giài vàn de" t rong hai bò giào t r ình mang t inh su pham - h à n làm cùa òng ngày trùóc. Còng t r ình "Vàn hoà dàn gian Viét Nam trong bòi cành khu vUc Dòng Nam A" (1993) co le là còng t r ình dàu tièn d nùóc ta di sàu nghièn cùu vàn de này. Càm quan khoa hoc nhay ben à'y cùng giùp òng som nhìn ra vai trò cùa nghién

300

cùu lién ngành de góp phàn phàn tich, ly giài va nhàn manh khia canh loai biét trong mot he dòi tùdng dùdc dành già. Trong nhùng nàm cuoi ddi, dù tuoi cao nhùng òng vàn hàng say làm viéc vói mot sii nghiém tue dàng kinh. Òng khòng thoà man vói nhùng tri thùc dà co, khòng tu nhó't mình trong làu dai khoa hoc ma òng xày dùng lén. Nàm 1996, òng cùng vói 4 nhà nghién cùu vàn hoà dàn gian nùa vinh dù dùdc trao tàng Giài thùdng Ho Chi Minh.

Trong cuoc ddi mói ngùòi thày, niém vui lón nhà't là sii trudng thành cùa càc the he hoc trò ma mình dà ra còng diu dàt. GS. Dinh Già Khành là ngùòi dùdc hùdng tron ven niém vui dò vói hàng chuc thè he hoc trò cùa òng lón lén tu mài Trùòng Dai hoc Tong hdp Ha Noi dà góp sue vào còng cuoc xày dùng dà't nude va trong dò co nhiéu ngùòi dà thành danh nhù càc giào su Bùi Duy Tàn, Chu Xuàn Dién, Le Chi Qué, Nguyén Xuàn Kinh... va khòng it ngùòi dà dat tói trình dò cao trong nghién cùu va giàng day. Càc hoc trò luón tii hào ve òng va nhó ve òng nhù mot diém tua ve hoc thuat va tinh thàn. Bó mòn vàn hoc Viet Nam eò dai - càn dai - dàn gian thùdng it ngùòi muò'n theo vi khó va khó nhùng òng rat co tài bién chùng thành nhùng càu chuyén, nhùng bài giàng de hiéu, de nhó. Òng cu ung dung chàp tay, di di lai lai dó'i thoai vói sinh vién ma khòng dùng dén tài lieu, giào àn. Nhùng bài giàng dò bao gid cùng sàu sàc va day phàt hién, dùdc dién dat bang mot lòi nói hòm binh, thòng minh va sue tich khièn cho sinh vién co càm giàc "giò thày day bao già cùng trai di rat nhanh va làn nào dùng lén chào thay chùng tói cùng co càm giàc tié'c ré thém thuòng" (Tran Bào Hùng). Tuy nhién, òng euò'n bùt va bà'p dàn smh vién bang tri tue uyén bàc va bang cà tà'm long tàn tuy, yéu nghé, yéu trò hé't mùc. Òng luòn tre mài trong màt hoc trò vi dà sò'ng dùng vói phùdng chàm "Chi co tri thùc là khòng bao già chiù già" va bi quyét "De tre mài, mói ngày nén hoc mot diéu mài". Ong là dai biéu cùa tinh thàn "Thu lày tinh hoa nghin bò sàch - Truyén cho tu de bon phUcSng trai" nhù GS. Vù Khiéu tùng ca ngdi. Nhù mot dòng song chd nàng phù sa tri thùc nhùng suò't dòi òng sò'ng khiém tò'n, gian di, thàm chi àn mình sau càc còng trình khoa hoc. Khòng on ào, òng ehi làng le vói mot vàn phong hà'p

301

dàn co su nàng dò cùa tri thùc va tàm hón de chinh phuc ngùòi doc, ngùòi nghe. Tèn òng dà quen thuòc vói ban nghe dai qua hàng tram bài ve càc chù de: vàn hoà va dàn toc; vàn hoà va tri thùc trong sii nghiép giù nùóc... ma òng viét.

Ngày 7.5.2003, òng tu tran tai Ha Noi, ngày dò là mot cài tang chung cùa giói nghién cùu khoa hoc Viét Nam nói chung va khoa hoc xà bòi - nhàn vàn nói riéng. Sii ra di cùa òng de lai mot khoàng trò'ng hoc thuat ma con làu nùa càc thè' he ké' tiép mói co the bù là'p dùdc. Òng dùdc xem nhù mot cày dai thu toà bóng suò't nùa thè ky qua trong giói khoa hoc nùóc nhà ma cho dén nay chùa ai co dù diéu kién de dành già nhùng dóng góp va còng hién cùa òng. Vi chù soài cùa ngành nghién cùu vàn hoc truyén thòng, mot tri thùc lón, mot nhà giào lao thành, mot nhà khoa hoc dàu ngành, mot nhà vàn hoà lón da ra di nhùng trong tàm tri nhùng ngùòi gàn gùi va biét ve òng, òng mài là mot NgUài hién - nhù nhàn xét cùa GS. Tran Thanh Dam. De ghi nhàn nhùng cò'ng hién to lón cùa òng, Nhà nùóc dà phong tàng òng Giài thùdng Ho Chi Minh ve khoa hoc xà hòi - nhàn vàn, Huàn chùdng Khàng chién chò'ng Phàp bang Nhì, Huàn chùdng Khàng chié'n chò'ng My cùu nùóc bang Nhà't, Huàn chùdng Lao dòng bang Nhà't.... va nhiéu danh hiéu cao quy khàc. Cóng trình "Nèn vàn minh Viét Nam" òng dù dinh vié't vàn con dang dd nhùng nhùng di san tinh thàn òng de lai that lón lao. Càm nhùng cuò'n sàch, nhùng còng trình, nhùng bài bào... cùa òng trén tay, bao thè he hoc trò va bè ban tùdng chùng òng dang d dàu day, gàn gùi va khiém nhùdng nhù hói òng con sò'ng, trong vi tri cùa ngùòi "md dùòng", kié'n tao.../.

Tran Nho Thìn - Pham Vàn Himg

302