H.EL205

ØÓÒÈÑ.ÓÓÈÑ.Óóðõàéí öàõèëãààíæóóëàëò, àâòîìàòæóóëàëòûí áàã. Á.Áàòõèøèã

Ëåêö 5. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ìàøèí

§5.1. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ìàøèíû àæèëëàõ çàð÷èì Àñèíõðîí áîëîí ñèíõðîí ãýñýí õî¸ð òºðëèéí õóâüñàõ ã¿éäëèéí ìàøèí áàéäàã. Ñèíõðîí ìàøèíû àæèëëàõ çàð÷ìèéã õóâüñàõ ã¿éäëèéí ãåíåðàòîðûí ýíãèéí ìîäåëèéã àøèãëàí ñóäàëúÿ. (5.1-ð çóðàã)

¯ë õºäëºõ òîãòìîë ñîðíçîí äîòîð ãàí ç¿ðõýâ÷èíä îðîîñîí äàìæóóëàã÷ æààçûã ýðã¿¿ëüå. Äàìæóóëàã÷èéí ¿ç¿¿ð¿¿ä íü òóñ á¿ð áèå áèåíýýñýý áîëîí ãîëîîñ òóñãààðëàãäàí äàìæóóëàã÷ öàãèðàãàíä õîëáîãäîíî. Ýíý öàãèðàã íü í¿¿ðñýí ñîéçíû òóñãàìæòàéãààð à÷ààëàë Z–ä õîëáîîòîé. Ãåíåðàòîðûí ãîëûã ãàäíûí ÿìàð íýã õºäºëã¿¿ðýýð ýðã¿¿ëíý. Ýíý òîõèîëäîëä äàìæóóëàã÷ æààçûí ñîðîíçîí îðîí (óðñãàëä) áàéðëàõ õýñýãò ö.õ.õ èíäóêëýãäýõ áºãººä ò¿¿íèé àãøèí çóóðûí óòãà íü å= B2lv (5.1)  – ñîðîíçîí áà ýðãýëäýõ ç¿ðõýâ÷íèé õîîðîíäîõ àãààðûí çàâñàð äàõü ñîðîíçîí îðíû èíäóêö, Òë; l – îðîîìãèéí íýã òàëûí èäýâõèòýé (ñîðîíçîí îðîí äîòîðõ) óðò, ì; v – äàìæóóëã÷èéí õºäºë㺺íèé õóðä, ì/ñ. Ýíäýýñ õàðàõàä õºäºë㺺íèé õóðä òîãòìîë ¿åä ¿¿ñýõ ö.õ.õ íü ñîðîíçîí îðíû èíäóêöèéí ººð÷ëºãäºõ õóóëèà𠺺ð÷ëºãäºíº. Ñîðîíçîí îðíû èíäóêöèéí ººð÷ëºãäºõ õóóëü ñèíóñëàã òîõèîëäîëä ö.õ.õ ñèíóñëàã áàéíà. Ãýâ÷ áèäíèé æèøýýíä ñîðîíçîí îðîí íü òîãòìîë ñîðîíçîí áóþó òóéëûí

5.1- ð çóðàã. Õóâüñàõ

ã¿éäëèéí

ýíãèéí

ãåíåðàòîð

H.EL205

ØÓÒÈÑ.ÓÓÈÑ.Óóðõàéí öàõèëãààíæóóëàëò, àâòîìàòæóóëàëòûí áàã. Á.Áàòõèøèã

õàðàëäàà æèãä, õî¸ð òóéëûí õîîðîíä ÷èãëýëýý ººð÷èëñºí òðàïåö õýëáýðòýé áàéíà. (5.2-ð çóðàã) Ãåíåðàòîðûí ãàðãàõ ö.õ.õ-íèé äàâòàìæ íü ðîòîðûí ýðãýëäýõ äàâòàìæ n1 (ýðã/ìèí)–ýýñ øóóä õàìààðàí f= pn1/60 (7.2) áàéíà. (p –ãåíåðàòîðûí õîñ òóéëûí òîî)

Áèäíèé àâ÷ ¿çñýí æèøýýíä ãåíåðàòîð íü ãóëñàõ êîíòàêòòàé ó÷èð èõ ÷àäàëòàé õèéõýä õ¿íäðýëòýé áàéäàã. Èéìä ïðàêòèêò ¿ë õºäëºõ õýñýãò íü îðîîìãèéã áàéðëóóëñàí, õàðèí ýðãýëäýõ õýñýã íü ñîðîíçîí áàéäàã ãåíåðà-òîðûã õýðýãëýíý. Èõ ÷àäëûí õºäºëã¿¿ð

ò òîãòìîë ñîðîíçîíû îðîíä öàõèëãààí ñîðîíçîí õýðýãëýõ áºãººä ýíý ¿åä ìºí ãóëñàõ êîíòàêò õýðýãëýõ áîëîâ÷ ò¿¿ãýýð ã¿éõ ã¿éäýë íü õàðüöàíãóé áàãà áàéíà. (5.3-ð çóðàã) Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ìàøèíû ¿ë õºäëºõ õýñãèéã ñòàòîð, ýðãýëäýõ õýñãèéã ðîòîð ãýäýã. Ñèíõðîí ìàøèíû ýðãýëäýõ õýñãèéã ñýðãýýëòèéí îðîîìîã ãýæ íýðëýíý.

§5.2. Àñèíõðîí õºäºëã¿¿ðèéí àæèëëàõ çàð÷èì. Àñèíõðîí õºäºëã¿¿ð íü ñèíõðîí ìàøèíû ñòàòîð áóþó ¿ë õºäëºõ õýñýã íü õèéöýýðýý ñèíõðîí ìàøèíûõòàé àäèë. Ñòàòîðûí äîòîð õºíäèéä ýðãýëäýõ õýñýã áîëîõ ðîòîð áàéðëàíà. Ðîòîð íü ãîë, ç¿ðõýâ÷ áà îðîîìãîîñ òîãòîíî. Ñòàòîðûí îðîîìãèéã ãóðâàí ôàçûí õýëõýýíä õîëáîõîä ñòàòîðò ýðãýëäýõ ñîðîíçîí îðîí ¿¿ñýõ áºãººä ò¿¿íèé ýðãýëòèéí äàâòàìæ íü n1=60f1/p áàéíà.

B

N S

5.2-ð çóðàã

5.4-ð çóðàã.

5.3-ð çóðàã. Ñèíõðîí

ãåíåðàòîð

H.EL205

ØÓÒÈÑ.ÓÓÈÑ.Óóðõàéí öàõèëãààíæóóëàëò, àâòîìàòæóóëàëòûí áàã. Á.Áàòõèøèã

Ñòàòîðûí îðîîìîãò ¿¿ñýõ ýðãýëäýõ ñîðîíçîí îðîí (5.4-ð çóðàã) ñòàòîð áà ðîòîðûí îðîîìãóóäûã îãòëîí òýäãýýðò ö.õ.õ èíäóêöëýíý. Ñòàòîðò ¿¿ñýõ ö.õ.õ íü îðîîìãèéí õ¿÷äëèéí ýñðýã ¿éë÷èëæ îðîîìãîîð ã¿éõ ã¿éäëèéí õýìæýýã õÿçãààðëàíà. Ðîòîðûí îðîîìãóóä áèò¿¿ ó÷èð ò¿¿íä ¿¿ñýõ ö.õ.õ-íèé ¿éë÷ëýëýýð ðîòîðûí îðîîìãîîð ã¿éäýë ã¿éíý. Ýíý ã¿éäýë ñòàòîðûí ñîðîíçîí îðîíòîé õàðèëöàí ¿éë÷ëýí ðîòîðò ÷èãëýë íü ç¿¿í ãàðûí ä¿ðìýýð òîäîðõîéëîãäîõ öàõèëãààí ìåõàíèê õ¿÷èéã (FÖ.Ì) ¿¿ñãýíý. 5.5-ð

çóðãààñ FÖ.Ì õ¿÷ íü ðîòîðûã ñòàòîðûí ñîðîíçîí îðíû ýðãýëòèéí äàãóó ýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëòýé áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. FÖ.Ì õ¿÷í¿¿äèéí íèéëáýð íü öàõèëãààí ñîðîíçîí ìîìåíò Ì-ã ¿¿ñãýí ýíý ìîìåíò íü ðîòîðûã ñòàòîðûí ñîðîíçîí îðíû ýðãýëòèéí ÷èãèéí äàãóó n2 ýðãýëòèéí äàâòàìæòàéãààð ýðã¿¿ëíý. n2 íü n1 ýýñ ÿìàãò áàãà áàéäàã òóë àñèíõðîí ãýæ íýðëýãääýã. Ó÷èð íü ñòàòîðûí ñîðîíçîí îðîí áà ðîòîðûí ýðãýëäýõ äàâòàìæ íü àäèë òîõèîëäîëä ðîòîðò ö.õ.õ ¿¿ñýõã¿é þì. (Äàìæóóëàã÷ ñîðîíçîí îðîíòîé õàðüöàíãóéãààð õºäºë㺺íã¿é ó÷èð)

§7.3. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ìàøèíû ñòàòîðûí õèéö áà ò¿¿íèé

îðîîìîã

Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ìàøèíû ñòàòîð (5.6-ð çóðàã) èõ áèå (1), ç¿ðõýâ÷ (2), îðîîìãîîñ (3) òîãòîíî. Ñòàòîðûí ç¿ðõýâ÷ íü

òðàíñôîðìàòîðûí ç¿ðõýâ÷èéí àäèë òóñãààðëàõ ¿åýýð (ëàê) á¿ðõýãäñýí íèìãýí ÿëòñóóäààñ òîãòîíî. Îðîîìãèéã äóãóé áóþó òýãø ºíöºãò îãòëîëòîé çýñ äàìæóóëàã÷ààð õèéíý. Îðîîìîãò äàðààõ 5.6-ð çóðàã. Ñòàòîð

FÖ.Ì

5.5-ð

çóðàã

H.EL205

ØÓÒÈÑ.ÓÓÈÑ.Óóðõàéí öàõèëãààíæóóëàëò, àâòîìàòæóóëàëòûí áàã. Á.Áàòõèøèã

øààðäëàãóóä òàâèãäàíà: à)çýñèéí îðö õàìãèéí áàãà áàéõ; á)áýëòãýõ áîëîí ñóóëãàõàä õàìãèéí õÿëáàð áàéõ; â) ö.õ.õ-íèé ìóðóéí õýëáýð ñèíóñëàã áàéõ (ñèíóñëàã áóñ ö.õ.õ íü öàõèëãààí ñèñòåìèéí àæèëëàãààíä õîðòîé íºëºº ¿ç¿¿ëæ, õºäºëã¿¿ð¿¿ä áîëîí õýðýãëýã÷äèéí àëäàãäëûã èõýñãýí, ÷àäëûí êîýôôèöèåíòèéã áóóðóóëäàã). Îðîîìãóóä íü ñòàòîðûí äîòîîä ãàäàðãóóíû õîâèëä ñóóíà. Ãóðâàí ôàçûí ìàøèíû îðîîìîã íü òóñ á¿ð íü íèéò õîâèëûí òîîíû (Z1) 1/3-ã ýçëýõ ôàçûí ãóðâàí øèðõýã îðîîìãîîñ òîãòîíî. Ôàçûí îðîîìîã (îáìîòêà) á¿ð íü ýõëýë òºãñãºë á¿õèé, äàìæóóëàã÷óóäûí öîãö þì. Ò¿¿íèé õàìãèéí ýíãèéí ýëåìåíò íü íýã áóþó õýä õýäýí îðîîäñîîñ òîãòñîí “êàòóøêà” áóþó îðîîëò þì. Îðîîëòûí (êàòóøêèéí) õîâèëä ñóóñàí õýñãèéã èäýâõèòýé /1/ (5.7-ð çóðàã), õîâèëûí ãàäíà áàéðëàñàí õýñãèéã äóõíû /2/ ãýæ íýðëýíý. Ñòàòîðûí äîòîîä ãàäàðãóóí íýã òóéëä (5.4-ð çóðàã õàð) îíîãäîõ õýñãèéã òóéëûí õóâààðü ãýíý.

=D1/2p (5.3) ýíä: D1 – ñòàòîðûí äîòîîä äèàìåòð; 2ð – òóéëûí òîî.

5.7-ð çóðàã