Het stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een

autismespectrumstoornis

Herbert Roeyers

Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen

VVL Congres, Berchem, 14 maart 2014

Pervasieve ontwikkelingstoornissen (1980-2013)

POS: 5 stoornissen waaronder infantiel autisme (1980)

POS: autistische stoornis en POS-NAO (1987)

POS: 5 stoornissen; Asperger, Rett en desintegratiestoornis komen erbij (1994)

POS: idem; enkel correctie criteria POS-NAO (2000)

Autism Spectrum Disorder (2013-)

DSM-5 autismespectrumstoornis

�  Tekorten in sociale communicatie en sociale interactie �  Sociaal-emotionele wederkerigheid �  Non-verbale communicatie gebruikt voor sociale interactie �  Ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van relaties

�  Beperkte, repetitieve patronen van gedrag, interesses of activiteiten (twee van de vier criteria)

�  Stereotiepe spraak, motoriek of gebruik van objecten �  Routines, rituelen en moeite met verandering �  Beperkte en stereotiepe interesse �  Sensorische gevoeligheid

Prevalentie

•  Meeste recente studies komen uit rond 0,6 à 0,7 % (ook Dereu et al., 2010 bij jonge kinderen in Vlaanderen)

•  Ca. 1/150

•  3 à 4 jongens/1 meisje

•  Een Britse en enkele Amerikaanse studies komen uit boven de 1%

Diagnoseleeftijd

Is gedaald en zal ongetwijfeld verder dalen

18% < 3 jaar

Vroege sociaalcommunicatieve vaardigheden bij kinderen met een ASS

Verhoogde aandacht laatste 10 à 15 jaar

•  Imitatie

•  Joint attention

•  (symbolisch) Spel

Vroege sociaalcommunicatieve vaardigheden bij kinderen met een ASS

•  Allemaal gelinkt aan receptieve en expressieve taalontwikkeling

•  Allemaal beschouwd als cruciale vaardigheden voor de communicatie tussen een kind en zijn omgeving

•  Allemaal vertraagd of atypisch ontwikkeld bij ASS

Imitatie •  (identieke) herhaling van de

gezichtsuitdrukkingen, bewegingen, gebaren, handelingen met objecten, … van iemand anders

•  Vervult een sociale- een leerfunctie

•  Gekoppeld aan receptieve en expressieve taalontwikkeling, ook bij ASS (vb. Thurm et al., 2007)

•  Meeste jonge kinderen met een ASS vertonen vertraagde of afwijkende imitatie, reeds vanaf 18 maanden (vb. Robins et al., 2001)

Joint attention (gedeelde aandacht)

•  Triadische coördinatie van aandacht tussen kind, ander persoon en voorwerp, gebeurtenis of derde persoon

•  Verschillende vormen: �  Respons (volgend) versus initiatie

�  Imperatief (requesting) versus declaratief

•  Belangrijk voor het delen van ervaringen en emoties

•  Gekoppeld aan receptieve en expressieve taalontwikkeling, ook bij ASS (vb. Meek et al., 2012)

Joint attention

RJA IJA

Joint attention bij ASS (zie o.m. Bruinsma et al., 2004; Warreyn, Roeyers, et al., 2007)

Moeilijkheden:

•  imperatief wijzen (IRB)

•  volgen van de blik van iemand (RJA)

•  declaratief wijzen (IJA) en coördinatie met kijken

•  iets tonen (IJA)

•  reactie op ambigu gedrag

•  expressie van emoties bij joint attention

12 – 24 maanden

•  IJA wijzen

•  niet houden van knuffels of aanrakingen

Beste differentiatie tussen ASS en geen ASS

24 – 36 maanden

•  IJA wijzen

•  RJA

Spel •  Groeiende complexiteit: van objectmanipulatie

tot symbolisch spel

•  Vervult een sociale, cognitieve en emotionele functie

•  Gekoppeld aan receptieve en expressieve taalontwikkeling, ook bij ASS (vb. Lord et al., 2010)

•  Meeste jonge kinderen met ASS vertonen vertraagd of atypisch spel, vooral op het vlak symbolisch spel (zie o.m. Williams, 2003).

Voorspellers receptieve taal (Van der Paelt, Warreyn, & Roeyers, in press)

Voorspellers expressieve taal (Van der Paelt, Warreyn, & Roeyers, in press)

Vroegtijdige interventie

•  National Research Council USA: “behandeling moet kunnen starten van zodra men diagnose ernstig overweegt”

•  Belang: �  Cumulatieve achterstand voorkomen �  ‘Gevoelige periodes’ �  Plasticiteit van de hersenen �  Vermijden van secundaire problemen �  Effect op ouders en andere gezinsleden �  Op termijn minder kosten en belasting voor de maatschappij

Vroegtijdige interventie

•  Imitatie, joint attention en spel zijn belangrijke targets voor interventie, niet in het minst vanwege hun belangrijke rol in de verdere (taal)ontwikkeling

•  Ze vormen de focus van een aantal specifieke programma’s (o.m. Warreyn & Roeyers, 2013)

•  Ze hebben een vooraanstaande plaats in diverse, zogenaamde ‘comprehensieve’ programma’s

Imitatie- en joint attention training (Warreyn & Roeyers, 2013)

•  Imitatie en joint attention

•  24 sessies van een half uur

•  4 oefeningen per sessie

•  Ontwikkelings- en gedragstherapeutische benadering

•  Experimentele (N=18) en controlegroep (N=18)

•  Kinderen tussen 3 en 6 jaar

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1.4

1.6

1.8

2

Pre Post

Exp

Contr

Joint attention pre/post

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1

RJA IJA IJA spontaan

Pre

Post

Project Impact

Improving parents as communication teachers

Waarom oudertraining?

•  Intensiteit interventie ! leerkansen

•  Aanleren in natuurlijke context ! generalisatie

•  Nieuw gedrag kan aangepakt worden wanneer het zich voordoet

•  Impact op gevoel van competentie en stressniveau bij ouders

•  Voortbouwen op kennis van ouders

•  Grotere betrokkenheid van het hele gezin

Doelen

•  Sociale betrokkenheid (o.m. joint attention)

•  Communicatie/taal

•  Sociale imitatie

•  Spel

Slide niet in de handout wegens ongepubliceerde data