Հին Եգիպտոսի  արվեստը

Եգիպտացիների համար ամենակարևորը անդրշիրիմյան երջանիկ կյանքի համար մարմինը և ոգին պահպանելն էր: Հին եգիպտացիների պատկերացումների համաձայն` մարդը մահից հետո պետք է հայտնվեր «Օսիրիսի դատաստանին»: Դատի ժամանակ իրենց ճիշտ պահելու համար եգիպտացիները կենդան ժամանակ կարդում էին «Մահվան գիրքը»:

Պահպանված հին պատկերները օգնում են պատկերացում կազմել Եգիպտոսի պատմության տարբեր ժամանակաշրջանների մասին: Այդ պատկերները պահպանվել են սարկոֆագների, հին շենքերի ռելիֆների վրա: Հին Եգիպտոսի շատ ստեղծագործություններին բնորոշ էին պարզ, հստակ գծերը, առավելագույնս ընդհանրացված ծավալները, ուրվանկարների արտահայտչականությունը:  Հին եգիպտացիների համար պատկերը սրբազան նշանակություն ուներ:

•Եգիպտացիների աստվածների պանթեոնը շատ մեծ է` մոտավորապես 2000 աստված: Հին Եգիպտոսում հատկապես պաշտելի էին կենդանիների կերպարները: Եգիպտական շատ աստվածներ կենդանադեմ էին. մահացածների հովանավոր Անուբիսը ուներ շնագայլի գլուխ, իմաստության և գրի աստված Տոտը` պավիանի (շնագլուխ կապիկ), պատերազմի աստված Սեխմեթը` առյուծի գլուխ:

ՏոտԱնուբիս Սեխմեթ

Հին Եգիպտոսը ամենազարգացած քաղաքակրթություններից մեկն է, որը կանգնած է մարդկության արվեստի ակունքում:

•Եգիպտոսի կերպարվեստը ունեցել է զարգացման մի քանի փուլ: Հատկապես ծաղկման է հասել Հին, Միջին և Նոր թագավորությունների ժամանակ: Եգիպտոսի արվեստի հիմնական սկզբունքները սկսել են ձևավորվել և դինաստիաների ժամանակաշրջանւոմ:

Պահպանված հին պատկերները օգնում են պատկերացում կազմել Եգիպտոսի

պատմության տարբեր ժամանակաշրջանների մասին: Այդ

պատկերները պահպանվել են սարկոֆագների, հին շենքերի ռելիֆների

վրա: Հին Եգիպտոսի շատ ստեղծագործություններին բնորոշ էին պարզ,

հստակ գծերը, առավելագույնս ընդհանրացված ծավալները,

ուրվանկարների արտահայտչականությունը:  Հին եգիպտացիների համար պատկերը

սրբազան նշանակություն ուներ:

•Պիետրոգրաֆիան, այսինքն` պատկերային գիրը, գրչության և արվեստի նախնական հիմքն է: Հետագայում, երբ հայտնվեց հիերոգլիֆային գիրը, պատկերը և գիրը նախկինի նման կազմում էին ամուր գեղարվետսական սինթեզ` պայմանավորված ընդհանուր նպատակով` խորհրդանշաներով ամրացնել և պահպանել կյանքի ուժը: Այդ նպատակը պայմանավորված էր եգիպտացիների աշխարհայացքով և արվեստի նրանց ընկալմամբ, որը պետք է տար անմահություն:

Եգիպտոսի կերպարվեստի յուրահատկությունը կայանում էր հին եգիպտացիների մահից հետո ապրելու հավատով և այդ երկրի բնության առանձնահատկություններով: Այս սրտորեն կապված էր կրոնի հետ, որը աստվածացնում էր բնության ուժերը և փարավոնի իշխանությունը: Դժվար է հասկանալ նրա կերպարային կառուցվածքը` չունենալով որևէ պատկերացում եգիպտացիների կրոնի մասին:

•Եգիպտացիների աստվածների պանթեոնը շատ մեծ է` մոտավորապես 2000 աստված: Պահպանվել է այս աստվածությունների մեծ քանակությամբ պատկերներ:Հին Եգիպտոսում հատկապես պաշտելի էին կենդանիների կերպարները: Եգիպտական շատ աստվածներ կենդանադեմ էին. մահացածների հովանավոր Անուբիսը ուներ շնագայլի գլուխ, իմաստության և գրի աստված Տոտը` պավիանի (շնագլուխ կապիկ), պատերազմի աստված Սեխմեթը` առյուծի գլուխ:

•Աստվածներից համեմատաբար կատարյալը ներկայացված էր արևի տեսքով: Արևին պատկերում էին կամ բազմաթիվ թև-ճառագայթներով շրջանի տեսքով, կամ թևավոր շրջան, կամ էլ ցլի կամ արծվի տեսքով: Շրջանը, որը հաճախ հիշեցնում է արևի սկավառակը, հաճախ է հանդիպում հին եգիպտական զարդանախշում:

Հին թագավորության ժամանակաշրջանում պաշտում էին արևի աստված Ռաին: Ռան գլխավոր աստվածություն էր, բոլոր աստավածների հովանավորը և փարավոնի հայրը: Համաձայն հին առասպելների` Ռան ծնվել է լոտոս ծաղկից աշխարհի արարման ժամանակ: Եգիպտացիները համարում էին, որ ցերեկը նա մակույկով լողում է երկնային Նեղոսով, լուսավորելով երկիրը, իսկ երեկոյան իջնում է տարտարոս, որտեղ պայքարում է խավարի ուժերի դեմ, ճեղքելով ստորգետնյա Նեղոսի ջրերը, իսկ առավոտյան բարձրանում է երկինք:

Ռա

Եգիպտոսի արվեստը հասկանալու համար հատկապես կարևոր է Օսիրիսի մասին առասպելը:

Պտղաբերության աստված Օսիրիսը սպանվել է իր եղբոր` խավարի և չարության աստված Սեթի կողմից: Օսիրիսի որդին` Գոռը, Սեթին կանչեց մենամարտի և հաղթեց նրան: Դրանից հետո Գոռը վերակենդանացրեց Օսիրիսին, ով արդեն չվերադարձավ երկիր, այլ դարձավ մահացածների թագավոր ստորգետնյա թագավորությունում, իսկ երիրի վրա` ողջերի թագավորությունում, թագավոր դարձավ Գոռը:Օսիրիսին պատկերում են նստած կամ կանգնած` շրջապատված ծառերով կամ խաղողի վազերով: Նրա մարիմինը ներկում էին կանաչ գույնով: Համարվում էր, որ բուսական աշխարհի նման, Օսիրիսը ամեն տարի մահանում է և նորից վերածնվում:

Օսիրիս

Իսիսդան պտղաբերության, ջրի, ծովագնացության, քամու, կանացիության, ամուսնական հավատարմության աստվածուհին է, Օսիրիսի կինը, Գոռի` մայրը: Իսիդային պատկերում են կնոջ տեսքով, կովի կոտոշներով:

Եգիպտացիների համար ամենակարևորը անդրշիրիմյան երջանիկ կյանքի համար մարմինը և ոգին պահպանելն էր:Այդ պատճառով մահացածի մարմինը զմռսում էին (մումիաֆիկացնում): Մարմնի զմռսումը վստահվում էր մասնագետների: Մումիաները հմայիլները և գանձերի հետ փաթաթվում էին կտավատի կտորներով և ցողում անուշ բուրմունքներով: Հասարակ մարդկանց մարմինները զմռսում էին մի քանի օրում, իսկ փարավաններին` մեկ ամսից ավել: Զմռսման ժամանակ անպայման հեռացնում էին բոլոր օրգանները, բացի սրտից, և դնում հատուկ պատրաստված անոթի` կանոպի մեջ:Փարավոնի մումիան տեղադրում էին սարկոֆագի մեջ, որի վրա փորագրվում էր նրա անունը և կախարդական խոսքեր, որտեղ խնդրում էր իր սրտից «Օսիրիսի դատաստան»-ի ժամանակ իր դեմ վկայություն չտալ:Համաձայն պաշտամունքային պատկերացումների` մարդը օժտված էր մի քանի հոգիներով, որոնց թվում էր «Կա»-ն` կենսական ուժի խորհրդանիշը, «Բա»-ն էության արտացոլումն է, «Ախ»-ը` հոգին: «Բա»-ն օժտված էր մարմնից առանձնանալու ունակությամբ: Մումիային հագցնում էին թղման դիմակ, որը պետք է նման լիներ մահացածին, որպեսզի «Բա»-ն հեշտությամբ գտներ իր տեղը: Նմանատիպ դիմակները, ինչպես նաև փարավոնների դիմաքանդակները սկզբնավորեցին հին եգիպտական արվեստի կարևոր ձեռքբերումներից մեկը` դիմանկարչությունը

Փարավոնները երբեք ցույց չէին տալիս իրենց մազերը: Նրանք պետք է կրեին հատուկ գլխարկներ, որոնք կոչվում են նեմես: Թե ինչպիսի տեսք ունեին այդ նեմեսները, մենք գիտենք շնորհիվ Թութանհամոնի ոսկե դիմակի: Որպեսզի ճանճերը չանհանգստացնեին Պեպի II փարավոնին, նրա կողքին միշտ մեղրով ծածկված ստրուկներ էին կանգնում, որպեսզի «շեղեն» ճանճերին:

Այս նույն փարավոնը ռեկորդսմեն է բոլոր փարավոնների շարքում. նա վեց անգամ փարավոն է եղել և վերջացրել է իր ղեկավարությունը 94 տարեկանում: