07 januari 2017, pag. 14

OPINIE

Huidig Fries is nietmeer dan dialect

OPINIE

Er woedt een kleine oorlog over het Fries. Het provinciebe-stuur vindt dat het goed gaat met het Fries, maar onderhet motto Sis Tsiis ging een groep Friezen de straat op omte demonstreren tegen dit optimisme.

PITER BERGSTRA

Friezen zijn doorgaans zwaarbeledigd als je het Fries eendialect noemt. Ze gaan met-een op hun strepen staan:

Fries is een taal! Maar ze hebbensteeds minder strepen om op testaan.

In de negentiende eeuw schrevenFriese schrijvers een taal die geenFries meer uit de strot komt. Genera-tie na generatie veranderde de taal.Een eens populaire schrijver als Wa-ling Dijkstra (overleden in 1914) zouzich vermoedelijk dood geërgerdhebben aan het Fries van mijn vader(geboren in 1914). Deze trok zich deharen uit het hoofd bij het Fries vanzijn kinderen. Ikzelf (1947) kan heteigentijdse Fries vaak nauwelijksaanhoren. Steeds weer is de opruk-kende vernederlandsing steen desaanstoots.

Talen veranderen, het is niet an-ders. De hamvraag is in hoeverre eentaal daarbij van zichzelf blijft. Talenkunnen immers heel wat invloedenondergaan zonder zichzelf te verlie-zen.

Neem de vele leenwoorden die wein het Nederlands gebruiken zonderons ervan bewust te zijn dat ze uiteen andere taal komen. Het Frieskent dat mechanisme ook. Zo komtavensear(j)e (=opschieten) bijvoor-beeld van avancer. Geen Fries die erbij stilstaat dat dit Friese woord uithet Frans komt.

Friezen kunnen prima opschieten(vooral met elkaar). Doorschietenkunnen ze ook. Dat doen ze tegen-woordig bij het vervangen van Frie-se door Nederlandse woorden envan de Friese zinsbouw door de Ne-derlandse. Als ik op de televisie eenberoemde schaatskampioen Frieshoor spreken, hoef ik er voor Neder-landstalige kijkers geen vertaling bijte leveren: ze hoeven maar een paarklinkers te veranderen en het is Ne-derlands. Medeklinkers verspringentrouwens ook: redens kunnen inFriesland tegenwoordig gewoonskaatsen heten zonder dat de spre-ker door het ijs zakt.

Dit is allemaal niet erg, de mensengebruiken hun taal onbekommerdwaarvoor hij bedoeld is: de dagelijk-se omgang. Gewone Friezen pratenvoor het lieve vaderland weg, net alsalle andere dialectsprekers waar ookter wereld. Dat is altijd zo geweest.Maar spreken de Friezen van tegen-woordig een Fries of een Nederlandsdialect? Ik geloof steeds meer in hetlaatste. Op zijn best is het een men-gelmoesje van Nederlands en Fries,een pidgin dat als vereenvoudigdetaal gestaag opschuift richting Ne-

derlands. Mocht ik hierin nog geengelijk hebben, dan krijg ik het wel.

Wie een taal schrijft, krijgt te ma-ken met allerlei taalregels waar dia-lectsprekers geen last van hebben.Voor schrijvers is het zaak om de af-stand tussen hun taal en de gewonegebruikstaal te beperken. Het Friesvan de taalelite die nog wel zijn bestdoet op het Fries gaat daarom onver-mijdelijk de taal van de spontanetaalgemeenschap achterna.

Talen kunnen alleen maar standhouden als cultuurtaal (in tegenstel-ling tot dialect als gewone omgang-staal) als genoeg mensen daar moei-te voor doen. Friezen zien daar hetnut niet van in. Dat zie je elk jaarweer aan het verwaarloosbare aan-tal Friese studenten in het voortge-zet onderwijs die het (facultatieve)eindexamen Fries afleggen. De ton-nen subsidie die rijk en provincie de-cennia achtereen achter het Friesaangooien, veranderen daar nietsaan, evenmin als al die Friese plaats-en straatnaambordjes.

De Friezen kunnen hun pretentiesbeter laten varen; dan kunnen zemet hun fijne dialect heel wat relax-ter door het leven gaan. Healthyageing heet dat tegenwoordig ingoed Nederlands (maar dat is een an-der hoofdstuk).

Piter Bergstra was voorlichter bij deprovincie Friesland en verslaggever bijNieuwsblad van het Noorden enDagblad van het Noorden

De Friezen kunnenhun pretentiesbeter laten varen

Fadozangeres Nynke Laverman deed mee aan de manifestatie Sis Tsiis. FOTO HOGE NOORDEN/JACOB VAN ESSEN