humanitarul mecnierebata da samartlis fakultetis sromebisangu.ge/images/2015/shr2.pdf · iyo...

174
1 saqarTvelos sapatriarqos wmida andria pirvelwodebulis saxelobis qarTuli universiteti humanitarul mecnierebaTa da samarTlis fakultetis Sromebi II gamomcemloba `meridiani~ Tbilisi 2015

Upload: others

Post on 19-Oct-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 1

    saqarTvelos sapatriarqos wmida andria pirvelwodebulis saxelobis qarTuli universiteti

    humanitarul mecnierebaTa da samarTlis fakultetis

    Sromebi II

    gamomcemloba `meridiani~

    Tbilisi 2015

  • 2

    SromebSi ibeWdeba samecniero gamokvlevebi, romelic miZRvnilia

    istoriis, eTnologiis, filologiis, Targmanmcodneobisa da

    samarTalmcodneobis aqtualuri problemebisadmi.

    gankuTvnilia specialistebisa da studentebisaTvis. redaqtorebi: profesori sergo vardosaniZe, profesori vaxtang guruli krebuli gamosacemad moamzada istoriis doqtorma levan jiqiam

  • 3

    St. Andrew the First-Called Georgian University of the Patriarchate of Georgia

    Works of Faculty of Humanities and Law II

    Publishing House `Meridiani~

    Tbilisi 2015

  • 4

    The Collection contains scientific researches dedicated to the issues of History, Ethnology,

    Philology, Translation Studies and Jurisprudence. For specialists and students.

    Editors: Prof. Sergo Vardosanidze

    Prof. Vakhtang Guruli

    The Collection was prepared for publication by Doctor of History Levan Jikia

  • 5

    Грузинский университет имени Андрея Первозванного при Патриархии Грузии

    Труды Факультета гуманитарных наук и

    правоведения

    II

    Издательство `Меридиани~

    Тбилиси 2015

  • 6

    В сборнике публикуются научные исследования, посвященные актуальным вопросам истории, этнологии, филологии, переводоведения и правоведения.

    Предназначается для специалистов, работающих в данных сферах, и студентов.

    Редакторы: профессор Серго Вардосанидзе, профессор Вахтанг Гурули

    К изданию сборник подготовил академический доктор Леван Джикия

  • 7

    i s t o r i a

  • 8

    sergo vardosaniZe, istoriis mecnierebaTa doqtori

    axali drois saistorio mecniereba da

    giorgi wereTlis istoriografiuli Sexedulebani

    XIX saukunis meore naxevari erT-erTi urTulesi xana iyo saqarTvelos

    istoriaSi. carizmma gaaaqtiura qarTveli xalxis erovnuli Cagvra. misi

    erTguli satrapebi: dondukov-korsakovi, ianovski, katkovi, Cudecki da sxvebi

    yovelnairad cdilobdnen ise warmoedginaT kavkasia da kerZod saqarTvelo,

    rom TiTqos qarTvelebs separatizmis tendenciebi hqonodaT da maTi istoria,

    ena, literatura saerTod Raribi yofiliyos. maTi azriT aseT xalxs rac

    male daaviwydeboda sakuTari warsuli da gaiTqvifeboda rusebSi, miT ufro

    ukeTesi iyo.

    TviTmpyrobelobis koloniuri Cagvris gaZlierebam kidev ufro

    SeamWidrova TergdaleulTa jgufi, isini mkacri cenzuris pirobebSic

    axerxebdnen presaSi iseTi werilebis gamoqveynebas, romlebSic gabedulad

    iyo mxilebuli carizmis koloniuri politika. qarTuli erovnuli sxeulic

    daqucmacebuli iyo. XIX saukunis II naxevris cnobili moRvawe ilia

    alxaziSvili gulistkiviliT aRniSnavs, roca man imogzaura javaxeTSi, naxa

    erT sofelSi erTi Zma, raki marTlmadidebluri sarwmunoebisa iyo, gvarad

    sandaZe, qarTvelobda, meore ki, raki monofiziti _ somxobda. 1 aseTive

    unugeSo mdgomareobaSi iyo saqarTvelos gonebis saunje, mesxeTic, vinme

    mesxi (ivane gvaramaZe) werda: `movsulvarT umecrebis Savbneli wyvdiadiTa,

    varT erTian umoqmedoT xelfexdaborkilni, gzakvalSeSlilni da

    gamoTayvanebuli~.2

    carizmis agentebma scades samegrelos saqarTvelodan CamoSoreba, am

    saqmeSi maT xels umarTavdnen renegati qarTvelebi: Tada aSordia, ivane

    muxran-bagrationi da sxvebi, marTalia, TavianTi moRvaweobiT isini

    gansxvavdebodnen, magram mainc sabolood erovnuli nihilizmiT iyvnen

    dasneulebuli. jer kidev X saukuneSi giorgi merCules mier Camoyalibebuli

    qarTvelTa erTianobis koncefcia `qarTlad friadi qveyanai aRiracxebis,

    romelsaca Sina qarTuliTa eniTa Jami Seiwirvis da locvai yoveli

    aResrulebis~ XIX saukunis saqarTveloSi istoriul mogonebad qceuliyo.

    amitom saWiro iyo miviwyebuli warsulis gacocxleba, awmyosa da momavlis

    samsaxurSi misi Cayeneba, rac TergdaleulTa upirvelesi sazrunavi gaxda.

    ilia WavWavaZe did mniSvnelobas aniWebda warsulis codnas: `romelia

    simagre Cveni cxovrebisa da romeli sifuye da sisuste, amas xsnis da

    gviTargmnis xolme istoria, da Tu igi daviviwyeT, maS dagviwynia Cveni

    1 niko berZeniSvili. saqarTvelos istoriis sakiTxebi. t. VIII. gamomcemloba `mecniereba~, Tbilisi, 1975, gv. 43. 2 levan asaTiani. literaturuli werilebi. narkvevebi. gamomcemloba `merani~, Tbilisi, 1974, gv. 390.

  • 9

    cxovrebis saTavec. Cveni cxovrebis saZirkveli, da Tu asea _ raRazed unda

    davamyaroT Cveni awmyo, Cveni mermisi~.3

    warsulis istoriis piruTvneli kvleva istorikosTa saqme iyo, magram

    XIX saukunis 60-70-ian wlebSi saqarTveloSi isini TiTqmis ar iyvnen, ramac

    aiZula Tergdaleulni TviTon emuSavaT saqarTvelos istoriis calkeul

    problemebze, raTa sazogadoebisaTvis gasageb enaze miewodebinaT saintereso

    masala. giorgi wereTeli, rogorc TergdaleulTa erT-erTi xelmZRvaneli am

    mizniT Seudga mravalsaukunovani saqarTvelos istoriis Seswavlas. Tavis

    droze es sworad SeniSna Jurnalma `moambem~, roca, saredaqcio werilSi

    miuTiTa: `g. wereTeli gansakuTrebuli interesiT swavlobs Cveni qveynis

    istoriasa da arqeologias, raTa amiT kidev ufro nayofierad hqmnas Tavisi

    brZola eris TviTcnobierebis gawvrTnisaTvis~. 4 iakob fancxavac im azrisa

    iyo, rom giorgi wereTels saqarTvelos istoriis calkeul sakiTxebze

    muSaoba da istoriuli codnis popularuli eniT xalxisaTvis gadacema

    sWirdeboda miZinebuli erovnuli sulis gamosaRviZeblad.5

    TergdaleulTa saqarTvelos istoriiT daintereseba da am sferoSi

    moRvaweoba ar unda gavigoT, TiTqos XIX saukunis saqarTveloSi sul ar

    iyvnen profesionali istorikosebi da saerTod ar arsebobda saistorio

    mecniereba. XIX saukunis pirveli qarTveli istorikosi, romelic `qarTlis

    cxovrebis~ Txrobis CarCoebs gascda da saqarTvelos istoriuli cxovrebis

    mTliani suraTis aRsadgenad berZnul-romaul wyaroebs mimarTa Teimuraz

    bagrationi iyo. 6 misi Rvawli im mxrivacaa dasafasebeli, rom man gauRviva

    interesi mari broses saqarTvelos istoriuli warsulisadmi. am

    ukanasknelis dauRalavi Sromis wyalobiT evropam gaicno `qarTlis

    cxovreba~, originaluri qarTuli xuroTmoZRvreba, qarTuli xelnawerebi,

    epigrafikuli Zeglebi. mari brosem daiwyo saqarTvelos istoriis

    mecnieruli damuSaveba, Seajera mopovebuli epigrafikuli da numizmatikuri

    masalebi werilobiT wyaroebTan; amitom iyo, rom misi moRvaweoba

    TergdaleulTa yuradRebis centrSi moeqca. mari brose, Tavisi saqmianobiT

    samsaxurs uwevda erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobas saqarTveloSi.

    XIX saukunis qarTul istoriografias didi amagi dasdo peterburgis

    qarTvelologiurma skolam, romelSic aqtiur monawileobas iRebdnen daviT

    CubinaSvili da aleqsandre cagareli. daviT CubinaSvilma 1854 wels ruseTis

    mecnierebaTa akademiis stambaSi dabeWda `qarTlis cxovreba~, nawili II,

    romelsac winasityvaoba waumZRvara rusul da frangul enebze. am faqts

    gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda araqarTveli istorikosebis

    saqarTvelos istoriuli warsuliT dainteresebis TvalsazrisiT. aleqsandre

    cagarelis mier gamocemuli qarTuli wyaroebi imiT aris Rirebuli, rom aq

    ukve igrZnoba teqstisadmi kritikuli midgoma. friad saintereso iyo

    aleqsandre cagarelis moRvaweoba rusuli enciklopediebisTvis

    3 simon xundaZe. narkvevebi. gamomcemloba `federacia~, Tbilisi, 1949, gv. 202. 4 saqarTvelos istoriis narkvevebi. t. I. gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi, 1970, gv. 814. 5 aleqsandre CavleiSvili. literaturisa da Teoriis sakiTxebi. gamomcemloba `sabWoTa aWara~, baTumi, 1960, gv. 130. 6 Salva radiani. literaturuli memkvidreoba. Tbilisi, 1948, gv. 46, 52.

  • 10

    saqarTvelos istoriis masalebis momzadebis saqmeSic. aleqsandre cagarels

    jer kidev sruliad axalgazrdas giorgi wereTelma uwinaswarmetyvela didi

    momavali. 1886 wels kirile lorTqifaniZisadmi gagzavnil werilSi igi

    aRniSnavda _ aleqsandre cagareli aris niWieri da imedebis momcemi

    ymawvili. aleqsandre cagareli nayofierad muSaobda qarTuli istoriuli

    sabuTebis gamocemis, ruseT-saqarTvelos urTierTobis istoriis sakiTxebis

    gaSuqebis dargSi.

    XIX saukunis 30-70-iani wlebis qarTul istoriografias didi amagi

    dasdo platon ioselianma. igi saqarTvelos sxvadasxva kuTxeebSi eklesia-

    monastrebSi ecnoboda Zvel xelnawerebs. misi `damsaxurebaa `qarTlis

    cxovrebis~ Zveli somxuri Targmanis pirveli xelnawerebis aRmoCena, manve

    miakvlia farsadan gorgijaniZis istorias, `qarTlis cxovrebis~ e. w.

    WilaSviliseul xelnawersac~.7

    zemoT CamoTvlili mecnierTa didi damsaxureba iyo 1881 wels

    TbilisSi arqeologTa V yrilobis Catareba. es iyo imis aRiareba, rom

    saqarTvelo erT-erTi saintereso da uZvelesi istoriis qveyanaa. qarTveli

    samocianelebi imdenad did mniSvnelobas aniWebdnen am yrilobas, rom akaki

    wereTels saWirod miuCnevia misasalmebeli sityviT miemarTa yrilobisadmi.

    misalmebaSi igi kmayofilebas gamoTqvamda yrilobis saqarTveloSi mowveviT,

    radgan yrilobis monawile cnobili mecnierebebi gaxdebian sxvebisaTvis

    magaliTis mimcemni, raTa ufro obieqturad gamoikvlion Cveni qveynis

    warsuli~.8

    zemoT qmulidan SeiZleba davaskvnaT, rom XIX saukunis 30-70-iani

    wlebis qarTvelma istorikosebma, e. w. peterburgis qarTvelologiuri

    centris moRvaweebma, didi wvlili Seitanes qarTuli istoriografiis

    ganviTarebaSi, magram maTi Rvawli mainc udabnosa Sina RaRadebas hgavda. amis

    mizezi is iyo, rom isini TavianT gamokvlevebs qarTul enaze ar werdnen.

    amitomac iyo, rom Tergdaleulebma TviT mohkides xeli saqarTvelos

    istoriis Seswavlis saqmes. isini `istoriuli mecnierebis momarjvebiT ara

    marto qarTvelTa erovnuli TviTcnobierebis ganmtkicebas uwyobdnen xels,

    aramed win swevdnen da aviTarebdnen istoriul mecnierebas, gansazRvravdnen

    mis sagansa da amocanebs, meTodsa da meTolologias~. 9 amiT gansxvavdeboda

    TergdaleulTa da maT winamorbed istorikosTa damokidebuleba istoriis

    rogorc sagnisa da istoriis rogorc eris wvrTnis, gamoRviZebis

    daniSnulebisadmi. Tergdaleulni moiTxovdnen mTeli xalxis, istorias

    iseTi saukeTeso wignic ki, rogorc `qarTlis cxovreba~ mxolod mefeTa

    istoria iyo, vinaidan es ukanaskneli im principiT iyo Sedgenili, romelic

    asaxavda feodaluri saqarTvelos sazogadoebis moTxovnilebebs. amitom XIX

    saukunis 50-60-ian wlebSi saqarTvelos istoriis `qarTlis cxovrebis~

    qargaze ageba faqtobriv `qarTuli feodaluri saistorio mwerlobis

    romantizms~ niSnavda. 10 70-80-ian wlebSi, roca feodalur batonymuri

    7 giorgi wereTeli. rCeuli nawerebi. t. II. gamomcemloba `saxelmwifo gamomcemloba~, Tbilisi, 1948, gv. 38. 8 giorgi wereTeli. werili e. ninoSvils. ninoSvili e., t. II. Tbilisi, 1923, gv. 639. 9 gazeTi `kvali~, 1893, #11, gv. 17. 10 i. gomelauri. mRvimevi. gamomcemloba `mecniereba~, Tbilisi, 1982, gv. 11.

  • 11

    wyobileba kriziss ganicdida Tergdaleulebs axali saqarTvelosaTvis

    istoriis axleburad gaazreba sWirdebodaT, rac daexmareboda maT erovnul-

    ganmaTavisuflebeli brZolis sworad warmarTvis saqmeSi. gamoCndnen iseTi

    istorikosebic, vinc sworad gaigo TergdaleulTa mizani, amgram

    imdroindel viTarebaSi advili ar iyo piruTvneli istoriis dawera.

    cnobili publicisti sergei mesxi werda: `1800 wlis Semdeg Cveni istoriis

    dawera xeirianad da patiosnad ar moxerxdeba, cenzura da mmarTveloba

    nebas ar miscems imisTana istoriis dabeWdvas romelSic yvela mis moqmedebas

    da gankargulebas saqarTveloSi qeba ar eqneba~.11

    miuxedavad amisa XIX saukunis 70-80-ian wlebSi mainc daiwyo marTali

    istoriis dasawerad masalebis Segroveba. 1869 wels daviT baqraZem daiwyo

    saqarTvelos istoriis qarTul enaze Sedgena. ganzraxuli iyo am istoriis

    gamoSveba xuT rveulad. ilia WavWavaZem aRfrTovanebuli recenzia uZRvna

    daviT baqraZis pirvel wigns, romelic 1888 wels daibeWda. iliam daviT

    baqraZes dauRalavi da sasiqadulo moRvawe uwoda. romelmac didi Rvawli

    da samsaxuri dasdo qarTvel ers. magram wyaroebis kritikulma ganxilvam da

    mopovebam daviT baqraZe aiZula imxanad Seewyvita ganmazogadebeli

    monografiis gamoSveba. 12 daiwyo masalebis moZiebis periodi, Tumca daviT

    baqraZe marto masalebis Semkrebis rolSi rodi mogvevlina. igi `XIX

    saukunis qarTul istoriografiaSi pirveli iyo, romelac safuZvlianad

    gaarCia mopovebuli sigel-gujrebi da Seudara isini istoriul

    sinamdviles~.13

    dimitri baqraZesTan erTad saintereso, daZabul muSaobas eweodnen

    Tedo Jordania, 14 mose janaSvili, 15 niko urbneli, 16 zaqaria WiWinaZe da

    sxvebi. saintereso iyo konstantinopolSi moRvawe qarTveli kaTolikebis

    saqmianobac, romlebic bevr masalebs aqveynebdnen saqarTvelos istoriaze, 17

    magram xalxs sWirdeboda gasagebi eniT miwodebuli masala. vinc Tedo

    Jordanias mier gamocemul qronikebs SeiZenda, mas saTanado istoriuli

    codnac unda hqonoda. Cveulebrivi rigiTi mkiTxvelisaTvis qronikebSi

    Sesuli masalis aRqma-gageba advili ar iyo. amitom iyo, rom TergdaleulTa

    Taoba mxatvrul prozasa da poeziaSi istoriul Tematikas mieZala. am mxriv

    sainteresoa ilia WavWavaZis, akaki wereTlis, vaJa-fSavelas, iakob

    gogebaSvilis Semoqmedeba. amave mizans isaxavda giorgi wereTelic, roca

    Seudga saqarTvelos istoriul warsulze werilebis gamoqveynebas misi

    TanamebrZolebi: sergei mesxi, petre umikaSvili araerTxel aRniSnavdnen:

    `filologia, istoria, arqeologia... es yvelaferi erT sagans ekuTvnoda,

    11 niko nikolaZe. rCeuli nawerebi. t. IV. gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi, 1963, gv. 144. 12 aleqsandre koWlavaSvili. giorgi wereTeli da Walis navTobis sakiTxi._ Jurnali `mnaTobi~, 1962, #9, gv. 190. 13 Jurnali `krebuli~, 1872, #8, gv. 3-4. 14 gazeTi `Голос~, 1878, #87, gv. 17. 15 gazeTi `kvali~, 1893, #14, gv. 166. 16 saqarTvelos istoriis narkvevebi. t. IV. gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi, 1973, gv. 158. 17 mixeil zandukeli. axali qarTuli literatura. gamomcemloba `codna~, Tbilisi, 1954, gv. 65.

  • 12

    erTis safuZvel deda-azrisagan momdinareobda, Seni dedaazri iyo zrunva

    Cveni qveynisa da xalxis bedisaTvis, bednierebisaTvis misi winsvlisaTvis~.18

    yovelive zemoT qmulis Semdeg giorgi werTlis mier saqarTvelos

    istoriaze muSaobis dawyeba savsebiT gasagebia, magram hqonda ki mas saamiso

    ganaTleba da kompetenturoba? vfiqrobT am kiTxvas dadebiTi pasuxi unda

    gaeces. jer kidev sruliad axalgazrda giorgi wereTels quTaisis

    gimnaziaSi swavlis dros waukiTxavs Zveli qarTuli matianeebi, qarTuli

    literaturis uZvelesi nimuSebi. am mxriv axalgazrda gimnaziels

    fasdaudebeli daxmareba gauwia sakuTarma biZam. Semdeg ki peterburgis

    universitetSi, marTalia, fizika-maTematikis fakultetis sabunebismetyvelo

    ganyofilebaze swavlobda, magram igi gatacebiT ismenda leqciebs msoflio

    istoriaSi, xelovnebis istoriaSi. man safuZvlianad icoda germanuli ena da

    originalSi kiTxulobda XIX saukunis germanel istorikosTa naSromebs.

    unda aRiniSnos is faqtic, rom giorgi wereTeli niko nikolaZesTan erTad

    xvdeboda cnobil rus revolucioner-demokrat nikolai CerniSevskis,

    romelTanac msjelobdnen filosofiisa Tu istoriis aqtualur

    problemebze. garda amisa, giorgi wereTeli rogorc bunebismetyvelebis

    ganyofilebis studenti ukve icnobda am dargis did aRmoCenebs, romlebmac

    xeli Seuwyo istoriuli mecnierebis ganviTarebas. yovelive aman dadebiTi

    roli Seasrula giorgi wereTlis istoriuli azrovnebis CamoyalibebaSi. igi

    saqarTvelos sinamdvileSi warsuli istoriis `romantikul~ aRqmas ki ar

    moiTxovda, aramed istoriuli mecnierebis guldasmiT kvlevas, mecnieruli

    istoriis utyuari faqtebiT dasabuTebas da gamarTvas, rac qarTvel xalxs

    momavlisaTvis brZolaSi gamoadgeboda.g. wereTlis rogorc moazrovnisaTvis

    cnobili iyo k. marqsisa da fr. engelsis Sromebi. igi erT-erT Tavis

    werilSi aRniSanvda rom marqsis ekonomikuri moZRvreba iseTive siaxlea

    mecnierebaSi, rogorc darvinizmi bunebismetyvelebaSiao.naTqvamis gamo

    vfiqrobT umarTebuloa levan asaTianis gancxadeba _ `g. wereTels, rogorc

    idealists da subieqtivists istoriis SemecnebaSi ar esmoda, rom

    sazogadoebrivi cxovrebis ganviTarebas ara adamianebis neba-survilebi

    ganageben, rom es ganviTareba damokidebulia ara ama Tu im sazogadoebrivi

    formaciis sasurvelobasa da umjobesobaze, aramed im istoriul aucilebel

    kanonebze, romelic axasiaTebs sawarmo ZalTa ganviTarebas da masze

    aSenebul socialur urTierTobas~. 19 giorgi wereTeli aRiarebda

    sazogadoebis klasebad danawilebas, es danawileba miaCnda sxvadasxva

    klasTa Soris dapirispirebis mizezad. giorgi wereTels ar miaCnda sworad

    is, rom eris an kacobriobis istoriis codnis warmosaCenad ZiriTadad

    mefeebis cxovrebas, maT taxtze asvla-Camosvlas swavlobdnen. misi azriT,

    aseTi istoriis codna warsulSi akmayofilebdaT, axla ki droni icvalnen

    da istoriaze Sexedulebac Seicvalao. Tu giorgi wereTelma TergdaleulTa

    sxva moRvaweebTan erTad gaakritika qarTlis cxovreba, es feodaluri

    saqarTvelos istoriis am saukeTeso wyaros rolisa da mniSvnelobis

    18 ilia WavWavaZe. asis wlis winaT. Txzulebani. t. IV. gamomcemloba `saxelgami~, Tbilisi, 1955, gv. 54. 19 mixeil gafrindaSvili. narkvevebi XIX saukunis qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis istoriidan. t. I. gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi, 1959, gv. 99.

  • 13

    damcrobis cda ki ar iyo. aramed uaris Tqma iseTi istoriul koncefciaze,

    romelic istorias pirovnebis, Tundac mefeTa neba-survilis mixedviT agebda.

    giorgi wereTeli erT-erT saistorio gamokvlevaSi aRniSnavda, rom

    kacobriobis cxovrebaSi yovelTvis asea, ra did warmatebebsac ar unda

    miaRwios ama Tu im xalxma, Tu yovelive amisaTvis saTanadod momzadebuli

    ar aris, `sul yvela fuWad Caivlis~.20

    erTi kaci rogori didi niWiTa da unariTac ar unda iyos

    dajildoebuli, ver SeZlebs eris gaZlierebas, didi amocanebis gadawyvetas,

    Tu imis Tanamedroveni, imis moZmeni imis gvartomoba ar TanaugrZnoben, ar

    esmiT imisi moqmedebis azri da ver moixmaren imisgan motanils sargeblobas,

    giorgi wereTlis gagebiT pirovneba, ra Tqma unda, did rols asrulebs

    istoriaSi, magram Tu xalxi ar aris imis azrebis Semcnobi da damfasebeli,

    mas yvelaferi fuWad Cauvlis. giorgi wereTeli marqsisti ar iyo, magram

    iseve rogorc imdroindeli sxva qarTveli moazrovneebi (ilia WavWavaZe,

    dimitri baqraZe) pirovnebis rols istoriaSi ar afetiSebda, piriqiT ama Tu

    im didi istoriuli moRvawis warmoCenisas eZiebda im ekonomikur da

    politikur mizezebs, gamoCenili pirovnebis warmatebas rom ganapirobebda.

    mixeil gafrindaSvilis azriT, giorgi wereTeli `savsebiT iziarebda

    marqsamdel moazrovneTa cnobil debulebas: sazogadoeba adamianTa

    jgufebia, xolo sazogadoebis Tvisebebi am jgufSi Semavali adamianebis

    individualur TvisebaTa jami. amitom adamianze rom laparakobs, giorgi

    wereTels mxedvelobaSi aqvs mTeli sazogadoeba, romlis wevricaa adamiani

    da piriqiT. am azriT xelmZRvanelobda giorgi wereTeli sazogadoebriv-

    istoriuli movlenebis Seswavlis dros.21

    giorgi wereTels miaCnda, rom ama Tu im politikuri viTarebis

    gasagebad saWiroa gairkves, ra mizezebma gamoiwvia igi, rogoria misi

    Sedegebi kacobriobis ganviTarebis TvalsazrisiT. win wavida sazogadoeba

    Tu, piriqiT, ukan daswia. misTvis esa Tu is istoriuli sabuTi, sigel-gujari

    mxolod maSin iqceoda `istoriul utyuar sabuTad~, roca xelT gveqneboda

    kritikulad ganxiluli teqsti, magram es kritikuli ganxilva gulisxmobda

    teqstis mecnierul Seswavlas. `wavida is dro _ werda g. wereTeli _ roca

    sqolastikosebi istoriul mecnierebas amyarebdnen mxolod monastrebSi

    darCenil werilobiT sabuTebze... unda Seignon da SedarebiTi meTodiT

    gaarkvion, rodis aris is dawerili da yvela es teqstTan erTad

    komentarebiT gamoaqveynon~. 22 giorgi wereTels miaCnda, rom namdvili

    istoriis gamarTva mxolod aseTi SedarebiTi meTodis gamoyenebiT SeiZleba.

    am principebiT xelmZRvanelobda igi, roca Zveli saqarTvelos istoriaze

    msjelobisas iyenebda bizantieli, somexi, istorikosebis cnobebs, udarebda

    qarTlis cxovrebis masalebs, masalaTa Sejerebis safuZvelze gamohqonda

    Tamami daskvnebi. SedarebiTi meTodis farTod gamoyenebis cdaa mis naSromSi

    `Cveni Zveli gmirebi~. 23 Zveli saqarTvelos istoriuli suraTis aRdgenas

    20 S. lekveiSvili. didi qarTveli mwerali._ gazeTi `soflis cxovreba~, 1962, #52, gv. 218. 21 gazeTi `droeba~, 1868, #30, gv. 119. 22 gazeTi `kvali~, 1895, #16. 23 ilia WavWavaZe. giorgi wereTels. `saqarTvelos kalendari~, tfilisi, 1897, gv. 104.

  • 14

    cdilobda Zveli egvipturi, Suamdinaruli masalebis safuZvelze. vfiqrobT,

    SedarebiTi meTodis gamoyeneba, romelsac giorgi wereTeli mimarTavda,

    savsebiT dasaSvebi iyo, magram amave dros saWiro iyo ara meqanikuri

    Sedareba, rac zogjer Tavs iCenda g. wereTlis am naSromSi, aramed

    safuZvliani da Tanac im ganmasxvavebeli niSnebis CvenebiT, romelic

    ueWvelad hqonda aRmosavlurisagan gansxvavebiT Zvel qarTul yofasa da

    tradiciebs.

    giorgi wereTeli saqarTvelos istoriuli warsulis Seswavlis dros

    iTvaliswinebda saqarTvelos geografiuli garemos Taviseburebebis da mis

    mniSvnelobas Cveni erovnuli TavisTavadobis SenarCunebisaTvis

    mravalsaukunovan brZolaSi. igi ilia WavWavaZis msgavsad cdilobda pasuxi

    gaeca mTavar kiTxvaze: ram gadagvarCina, qarTveloba? rom mogviyvana XIX

    saukunemde? es ar iyo SemTxveviTi kiTxva, amaze pasuxis gacema niSnavda imis

    gagebas, `rani SeiZleba viyoT momavalSi~. giorgi wereTels miaCnda, rom

    saukuneTa manZilze saqarTvelos teritoria, rogorc aRmosavleTiT, aseve

    dasavleTiT kargad iyo gamagrebuli bunebriv-strategiuli mdgomareobiT da

    Cvenma winaprebma kargad icodnen am pirobebis gonivruli gamoyeneba.

    saqarTvelos `samxreTi da CrdiloeTiT mTebi da kldeebi icavda... yovels

    gaWirvebis dros. imaT ise gonivrulad SeeZloT danawileba simagreebSi,

    xevebSi, cixeebSi, rom yovelTvis gamarjvebulni darCebodnen mogeriebiTs

    omSi da verc erTi mZlavri mteri ver Selewda saqarTvelos karebsa~.24 misi

    azriT, qarTvelTa mravalsaukunovani mtrebis winaaRmdeg erTi muWa xalxis

    gadarCenis, Serkinebis da gamarjvebis erT-erTi mTavari safuZveli

    saqarTvelos geografiuli mdebareoba iyo. sanam Cvenma winaprebma kargad

    daicves mterTagan TiToeuli xeoba,uReltexilebi, manam qveyanas ar

    gasWirvebia, magram roca XV-XVIII saukuneebSi saqarTvelos TandaTanobiT

    dasusteba daetyo, roca dadga qveynis yofna-aryofnis sakiTxi, maSin naTeli

    gaxda mizezic, arcerTi istoriuli cixe-gasasvleli, xeoba ukve ar iyo

    gamagrebuli. sadavo ar aris geografiuli garemos didi mniSvneloba ama Tu

    im xalxis ganviTarebis istoriaSi, magram vfiqrobT, araswori iyo XV-XVIII

    saukuneebis saqarTvelos gaWirvebis, ubedurebis mizezebis martooden

    gamgrebuli cixe-siamgreebis arqoniT axsna.

    giorgi wereTels mxedvelobidan gamorCa zogierTi mniSvnelovani

    movlena. konkretulad XV saukuneSi saqarTveloSi dasrulda

    didaznaurebidan axali mZlavri fenis Tavadobis gamoyofis procesi. yoveli

    saTavado ki centralur samefo xelisuflebasTan dapirispirebuli iyo,

    gaxSirda urTierTmixdoma, SuRli, erTiani saqarTvelo gaiTiSa jer sam

    samefod: qarTlis, kaxeTis, imereTis saxiT, xolo mogvianebiT kidev ufro

    danawevrda. es moxda im dros, roca saqarTvelos samxreT sazRvarze

    erTmorwmune bizantiis nacvlad gaCnda axali agresiuli saxelmwifo

    osmaleTi. am ukanasknelisaTvis ki gansxvavebuli politikur-kulturul-

    ideologiuri tradiciebis qveyana savsebiT miuRebeli iyo. amdenad g.

    24 g. lomiZe. dramis Teoria XIX saukunis qarTuli mxatvrul kritikasa da esTetikur

    naazrevSi. gamomcemloba `mecniereba~, Tbilisi, 1984, gv. 160.

  • 15

    wereTlis termins Tu vixmarT winaparTagan daculi xeobebis, cixe-simagrebis

    ngreva, daucveloba am mizeziTac unda aixsnas. giorgi wereTeli

    saqarTvelos mravalsaukunovan istoriaSi naTlad amCnevda mqonebelTa da

    uqonelTa Soris winaaRmdegobebs, magram sjeroda, rom TandaTanobiT

    evoluciuri formebiT SesaZlebeli iyo sazogadoebis dromoWmuli

    urTierTobebis gadaxaliseba. is ambobda, rom swavla-ganaTlebiT, xalxSi

    siaxleTa mitaniT SesaZlebeli iyo Cveni eris ekonomikuri aRorZineba da

    ganTavisufleba. siaxleTa farTod danergva ki SesaZlebeli iyo qveynis

    evropizaciiT. giorgi wereTlis azriT, `idealuri~ sazogadoeba unda

    `Sedgebodes sul Ronieri, gonieri da Sromismoyvare xalxisagan _ aseTi

    mSromeli da ganaTlebuli adamianebi unda yofiliyvnen baton-patronni im

    sazogadoebisa, sadac aRar iqneboda arc `dava arc avazakoba, aRarc

    qurdobda da kacis kvla, da yoveli siiafeSi da sikmayofileSi

    icxovrebda~.25 magram ra gziT SeiZleboda aseTi sazogadoebis Seqmna, giorgi

    wereTels es sakiTxic awuxebda da cdilobda epova gamosavali, Tumca amaod,

    vinaidan ganaTleba, swavla kargi saqmea, magram martooden amiT samarTliani

    sazogadoebis Seqmna SeuZlebeli iyo. giorgi wereTels miaCnda, rom XIX

    saukunis 60-80-iani wlebis qarTvelobas naklebad esmoda Tavisi eris

    satkivari, rac warsulis ucodinarobiT aixsneboda. vgoneb, erTi eric aRar

    iyos qveyanaze iseTi, rom ganaTlebaSi fexi Seedgas da imdenad Tavis

    mamulis umecari iyos, rogorc Cven, SeniSnavda igi. misi azriT, Cveni qveynis

    warsuli, misi istoria, eTnografia dawvrilebiT unda

    iqnes Seswavlili da ise miewodos axlgazrdobas. igi ilia WavWavaZis

    msgavsad fiqrobda, rom eris istoriis codnas SeuZlia xeli Seuwyos Cveni

    samSoblos winsvlas. sakiTxis ase dayeneba XIX saukunis 70-80-iani wlebis

    saqarTvelos socialur-politikuri viTarebis konkretuli analizidan

    gamomdinareobda. saqme exeboda erovnuli meobis SenarCunebas, amitom giorgi

    wereTlis daskvna samSoblo istoriis codnas SeuZlia fexze daayenos

    qveyanao, exmianeboda erovnul-ganmanTavisuflebel suliskveTebas. `romel

    xalxs hsurs Tavisi ieri SeinarCunos, Tavisi vinaoba darCes, is usaTuod

    unda CauRrmavdes da gaicnos Tavisi istoriuli zrda~.26

    giorgi wereTeli imasac kargad grZnobda, rom martooden istoriis

    codna ver miscemda qveyanas TviTarsebobis garantias. igi mouwodebda

    axalgazrdobas bejiTi Sromisaken, rac qveynis ekonomikuri aRorZinebis

    aucilebeli piroba iyo. g. wereTeli sworad SeniSnavda XIX saukunis 70-80-

    iani wlebis qarTuli istoriografiis zogierTi nakls da acxadebda

    dRemdis saqarTvelos istorias namdvili istorikosi ar gamosCenia da jerac

    SeuZlebelia, rom vinme gamoCndes. misi es azri ar niSnavda mari broses,

    dimitri baqraZis, platon ioselianis, Tedo Jordanias Rvawlis uaryofas.

    giorgi wereTeli kargad icnobda xsenebuli istorikosebis naSromebs da

    saTanadod afasebda maT. igi mari broses pirvel meistoriesa da

    saqarTveloSi istoriuli mecnierebis damaarsebels uwodebda. aRniSnavda

    mari broses Rvawls teqstologiaSi da, rac mTavaria imas, rom `iman

    25 gazeTi `droeba~, 1868, #30, gv. 90. 26 gazeTi `kvali~, 1894, #9.

  • 16

    pirvelad gaacno safrangeTsa da mTel evropas miviwyebuli saqarTvelo~. 27

    giorgi wereTels miaCnda, rom swored mari broses dauRalavma moRvaweobam

    am sferoSi waaqeza qarTvelobac ufro bejiTad SeeswavlaT TavianTi

    winaprebis istoria. igi saTanadod afasebda dimitri baqraZis Rvawlsac da

    ambobda, rom misma dauRalavma muSaobam bevri Cveni istoriisaTvis manamde

    ucxo, magram saintereso da aucilebeli axali dokumentebi aRmoaCina. maS

    ratomRa acxadebda giorgi wereTeli, dRemde saqarTvelos istorias

    namdvili mkvlevari ar gamosCeniao? mas Tavisi winamorbedi istorikosebi

    ufro masalaTa momZieblebad miaCnda. misi azriT, am istorikosTa naSromebis

    xarvezi is iyo, rom isini saqarTvelos istoriis calkeul monakveTebs

    swavlobdnen da epoqis zogadi suraTi ki Seuswavleli rCebodaT. giorgi

    wereTels miaCnda, rom sanam srulad ar iqneboda moZiebuli saqarTvelos

    istoriis gafantuli wyaroebi, manam sistematuri kursis Seqmna

    gaZneldeboda. vfiqrobT, samarTliani iyo giorgi wereTlis sayveduri misi

    Tanamedrove istorikosebis mimarT, rom saqarTvelos matianeebSi

    gansakuTrebiT yuradReba aqvT miqceuli mxolod ramdenime xanaze, romlis

    brwyinvaleba Zalauneburad XIX saukunis istorikosTa yuradRebas, iqcevs,

    xolo rac Seexeba danarCen epoqebs, isini gamoukvleveli rCeboda. misi

    azriT, XIX saukunis 80-ian wlebSi saqarTvelos istoriis Sesaswavlad

    maZiebeli, ucxo enebis mcodne, simarTlismoyvare kaci ufro saWiro iyo,

    vidre istorikosi, vinaidan eklesia-monastrebSi, zogjer gapartaxebul

    adgilebSic imdeni istoriuli dokumentebi iyo, romelTa mimoqcevaSi

    Semotana, ganCxreka saqarTvelos istoriis araerT furcels axleburad

    warmoaCenda. amitom giorgi wereTeli qarTlsa da imereTSi, samcxe-javaxeTis

    soflebSi, aWarasa da afxazeTSi muxlCauxrelad erTi adgilidan meoreSi

    gadadioda da hkrebda Zvel istoriul dokumentebs. saqarTvelos istoriis

    srulyofilad Seswavla xelovnebis istoriis, numizmatikis, arqeologiuri

    monacemebis gareSe SeuZlebelia. ase fiqrobda giorgi wereTeli. `namdvilma

    istorikosma... unda icodes numizmatika, mxatvrobis istoria,

    xuroTmoZRvrebis istoria da miwis zemoT da miwis qveS naxulis nivTebis,

    moxeleobis da sxva istoriuli naSTebis zedmiwevniT dafaseba~.28 man kargad

    icoda Zveli qarTuli damwerloba, xelnawerSi waikiTxa uZvelesi qarTuli

    saistorio wyaro `moqcevai qarTlisai~. misi gamokvlevebi yuradRebas

    iqcevda imiTac, rom avtori naSromis bolos miuTiTebda gamoyenebul

    literaturas. igi iyenebda plutarqes da tacitusis, movses xorenacis da

    vardan didis, qsenofontes, da momzenis Sromebs. g. wereTeli istoriul

    epoqebze msjelobisas did mniSvnelobas aniWebda argumentebis

    safuZvlianobas, romelic ra Tqma unda, utyuar sabuTianobaze iqneboda

    dafuZnebuli. Tu skepticizmi gauCndeboda Tavisi kolegis naSromis mimarT,

    daufaravad aRniSnavda. 1893 wels, roca Tedo Jordaniam gamoaqveyna

    gamokvleva `mokle cnobani qarTvelTa monastrebze aRmosavleTSi~, 29

    romelSic avtori amtkicebda, rom mirian mefem imogzaura ierusalims,

    27 S. vaSaymaZe. giorgi wereTeli da Jurnali `kvali~._ krebuli `axali qarTuli literaturis

    sakiTxebi~. gamomcemloba `mecniereba~, Tbilisi, 1954, gv. 110-145. 28 gazeTi `kvali~, 1895, #16. 29 gazeTi `iveria~, 1900, #8.

  • 17

    ganamravla iqaur monastrebSi qarTveli berebi, mirianis Svilma baqarma

    ukanaskneli wlebi palestinaSi gaatara da garkveulwilad daexmara

    ierusalimis qarTvelTa monasters. giorgi wereTeli ar daakmayofila Tedo

    Jordanias mier am faqtebis dasacavad moxmobilma argumentaciam da

    specialur recenziaSi, mosTxova avtors, arsebobda Tu ara dasaxelebuli

    faqtebis Sesaxeb werilobiTi dokumentebi da Tu arsebobda romeli

    saukunisa iyo isini.30

    giorgi wereTeli rogorc saqarTvelos istoriis mkvlevari Tavisi

    samuSao profiliT yvelaze TvalsaCinod warmoCinda 1880 wels, roca man

    tfilisis klubSi waikiTxa leqcia qarTul enaze `saqarTvelos Zvel

    droebaze~. saintereso iyo avtoris mier Sedgenili leqciis gegma-prospeqti.

    roca avtori msjelobas iwyebda saqarTvelos uZveles istoriaze,

    ganixilavda bibliis Zveli istorikosebis qsenofontes, pliniusis,

    marcelinis, herodotes, bibliis cnobebs saqarTvelos istoriaze, igi

    saTanado Sefasebas aZlevda sulxan baraTaSvilis, dimitri baqraZis, baieris

    da mari broses Sromebs, iTvaliswinebda 1881 wlamde TbilisSi arqeologTa

    yrilobisaTvis momzadebul masalebs, vrclad exeboda qarTul warmarTul

    panTeons, xsnida im mizezebsac, ramac gamoiwvia qristianobis gavrceleba

    saqarTveloSi.

    giorgi wereTeli rogorc istorikosi ukritikod rodi aRiarebda

    Zveli istorikosebis yvela cnobas. magaliTad, Tavis leqciaSi kritikulad

    afasebda ptolomaiosis geografiul rukas da miaCnda, rom rukaze iyo

    daSvebuli rigi Secdomebi geografiuli saxelebisa Tu xalxebis

    gansaxlebis sakiTxebze. giorgi wereTeli msjelobda qarTveluri

    mosaxleobis mcire aziaSi gansaxlebaze, erTmaneTs udarebda qarTlis

    cxovrebisa da kaikurciusis naambobs, xSirad CaurTavda xalxur

    gadmocemebsac, romlebic SemorCenili iyo aleqsandre makedonelze,

    miTridate VI-ze. aseve safuZvliani iyo giorgi wereTlis msjeloba

    Targamosisa da misi STamomavlobis Sesaxeb, avtors surda damajereblad

    aexsna qarTlosisa da haosis naTesaobis versia... 31 im dros, roca TviT

    giorgi wereTlis azriTac, qarTuli istoriuli mecniereba jer

    SemgroveblobiT princips ver gascileboda da saistorio masalebis

    ganuCxrekelobisa da mouZieblobis gamo romelime epoqaze ganzogadoebuli

    msjeloba Zneldeboda, giorgi wereTlis mier ase vrceli epoqis movlenebze

    msjelobda didi gabeduleba iyo. sazogadoebis azri ki amas didad afasebda,

    Tumca umjobesia gazeT `droebas~ movusminoT: `SabaTs, 22 marts, giorgi

    wereTelma waikiTxa Tbilisis klubSi leqcia `saqarTvelos Zvels drozed~.

    es iyo pirveli leqcia qarTvelisagan qarTuls enaze wakiTxuli. amitom

    advilad warmoasadgenia is interesi, romliTac Cveni sazogadoeba miegeba...

    darbazi srulebiT gaWedili iyo xalxiT, didis ambiT miegebnen leqtors da

    TiToeuls imis sityvas gulmodgined ugdebdnen yurs~. 32 gazeTi iqve imasac

    dasZenda, rom leqcia bevrad ufro moigebda, leqtori ufro mcire

    30 gazeTi `kvali~, 1893, #26. 31 ipolite varTagava. giorgi wereTeli._gazeTi `axalgazrda komunisti~, 1959, #82. 32 ipolite varTagava. XIX saukunis qarTuli Jurnal-gazeTebis redaqtorebi. Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 1957, gv. 123.

  • 18

    monakveTiT rom Semofargluliyo, magram saerTod amgvari leqciebi

    sasurveli iyo sazogadoebisaTvis. giorgi wereTlis amgvari moRvaweobidan

    Cans, rom avtori yvela Rones xmarobda saqarTvelos istoriis

    popularizaciisaTvis, magram igi ar iyo ubralo referatebis da

    kompilaciebis avtori; rogorc davinaxeT, mas hqonda Tavisi kvlevis

    meTodebi da xerxebi, igi xSirad saintereso mosazrebebs ayenebda, cxovel

    diskusiebsac iwvevda mecnieruli wreebSi.

    giorgi wereTeli grZnobda, rom saqarTvelos istoria ar SeiZleba

    msoflio istoriuli movlenebisgan mowyvetilad ganxiluliyo. igi

    saintereso Sedarebebs akeTebda istoriis calkeul periodebTan, Rrma

    ganswavlulobasa amJRavnebda. pasuxismgeblobiTa da siyvaruliT werda

    CexeTis, balkaneTis xalxebis, Soreuli aRmosavleTis istoriaze da amiT

    did saqmes akeTebda: `mas axali drois msoflio istoriisa da saerTaSoriso

    urTierTobis aqtualuri problemebis aRZvriT ubralo cnobismoyvareobis

    dakmayofileba ki ar surda, aramed amas misTvis didi praqtikul SemecnebiTi

    daniSnuleba hqonda: msoflios istoriis analebSi moenaxa mSobliuri qveynis

    istoriis paralelebi da damTxvevebi da amiT samSoblos ganviTarebis

    ukeTesi gzebi gamoenaxa~.33

    giorgi wereTeli didi pativiscemiT ekideboda araqarTul wyaroebs,

    magram am wyaros an istorikosis naSromebS Tu tendenciurad iqneboda

    naCvenebi Cveni samSoblos istoria, aq igi Seupovar polemistad iqceoda. man

    gaakritika q. patkanovis mosazreba imis Sesaxeb, rom TiTqos uZvelesi

    qarTuli miTologiuri memkvidreoba moklebulia TviTmyofad erovnul

    niadags da XIX saukunis sparsuli miTologiisa da literaturis

    gadmoqarTulebis gziTaa SeTxzuli da daasabuTa qarTuli miTologiis

    TavisTavadoba. savsebiT marTali iyo niko nikolaZe, roca werda: `mis

    statiebSi Canda didi niWis mqone mxatvari, romelic ara marto

    sazogadoebrivi cxovrebis movlenebs amCnevda, ara marto mis axalsa da

    tipiur mxares SeniSnavda, aramed ufiqrdeboda mis xasiaTs da erkveoda am

    movlenaTa mizezebSi~.34

    giorgi wereTlis istoriuli azrovneba epoqis suliskveTebiT aris

    gamsWvaluli, igrZnoboda garkveuli SezRudulobac, faqtebisa da

    movlenebis analizis aramarTebulobis SemTxvevebic, magram dRes advilia

    Tanamedrove qarTuli istoriografiis monacemebidan masze, msjeloba, da Tu

    qarTuli istoriografia am simaRlezea, amaSi aramciredi wvlili XIX

    saukunis II naxevris sxva qarTvel moazrovneebTan erTad giorgi wereTelsac

    miuZRvis. sworad SeniSnavda niko berZeniSvili: `mecnieruli istoriis

    Sesaqmnelad aucilebeli pirobaa istoriis saSeni masalis mecnieruli

    mopoveba. masala mravalnairi, werilobiTi, materialuri, zepirsityvieri~. 35

    XIX saukunis 80-90-iani wlebis qarTulma istoriografiam misi saukeTeso

    33 gazeTi `droeba~, 1877, #77, gv. 10. 34 v. sidamoniZe. giorgi wereTlis erTi ucnobi sityva._ Jurnali `sabWoTa samarTali~, Tbilisi, 1962, #4, gv. 192. 35 leo gorgilaZe. qarTuli sazogadoebrivi azrovnebis istoriidan. Tbilisis universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 1961, gv. 313.

  • 19

    warmomadgenlebis dauRalavi moRvaweobis Sedegad moamzada niadagi

    mecnieruli istoriografiis Sesaqmenlad.

    giorgi wereTlis Rvawlic didia mecnieruli istoriografiis Seqmnis

    gzaze. igi rusi revolucioner-demokratebis ideebze iyo aRzrdili da

    saqarTvelos istoriis calkeuli problemebis ganxilvisas cdilobda

    revoluciur-demokratiuli poziciebis dacvas. magram arcTu iSviaTad

    iviwyebda istorizmis principebs. magaliTad giorgi wereTeli sayvedurs

    gamoTqvamda `qarTlis cxovrebis~ mimarT da ukvirda masSi ratom xalxis

    cxovreba ar sCanso, is ki aviwydeboda, rom `qarTlis cxovreba~ feodaluri

    saqarTvelos azrovnebas savsebiT akmayofilebda. magram giorgi wereTlis

    istoriul werilebSi revoluciur-demokratiuli azrovnebis gavlenas

    SeeZlo daenaxvebina kacobriobis istoriis kanonzomieri ganviTarebis

    magaliTebi, roca igi aRniSnavda, rom saukuneTa manZilze Zveldeba erTi

    sazogadoebriv-ekonomikuri wyobileba, romelsac cvlis axali ufro

    progresuli wyobileba, magram dro Jami misi Secvlis aucileblobasac

    ayenebs dRis wesrigSi. yovelive zemoTqmulis safuZvelze SeiZleba

    davaskvnaT, rom `g. wereTeli ara marto saqarTvelos istoriis

    popularizatori iyo, aramed saTanado istoriuli masalebis momZiebeli da

    mkvlevari. misma werilebma saqarTvelos istoriaze, romlebic qveyndeboda

    1893-1900 wlebSi gaz. `kvalSi~, `droebasa~ da `iveriaSi~ xeli Seuwyo

    qarTveli xalxis erovnuli TviTSegnebis gaRrmavebas da garkveuli wvlili

    Seitana XIX saukunis 90-ian wlebSi mecnieruli istoriografiis safuZvlebis

    momzadebaSi~.36

    36 m. Todua. giorgi wereTlis ekonomikuri Sexedulebani._ Jurnali `saqarTvelos komunisti~,

    1959, #1, gv. 14-15.

    http://sangu.ge/images/2015/giorgicereteli.pdf#page=182http://sangu.ge/images/2015/giorgicereteli.pdf#page=182

  • 20

    vaxtang guruli, istoriis mecnierebaTa doqtori

    dokumentebi da masalebi yirimis uaxlesi istoriisaTvis

    (1918-2014 ww.)

    1783 wlis 8 aprils ruseTis imperatorma ekaterine II-m xeli moawera manifests yirimis ruseTis imperiasTan SeerTebis Sesaxeb. dasrulda yirimis saxanos istoria (1441-1783 ww.). ruseTis imperiis xelisufleba TiTqmis saukunenaxevari (1783-1917 ww.) cdilobda yirimi ruseTis ganuyofel nawilad eqcia. saimperatoro kari yirimis ZirZvel mosaxleobas _ yirimel TaTrebs osmaleTis bunebriv mokavSired da amdenad ruseTisadmi mtrulad ganwyobil Zalad miiCnevda. amitom iyo, rom TaTrebi mTeli XIX saukunis manZilze ruseTis xelisflebis mxridan represiebs ganicdidnen, gansakuTrebiT didi represiebi daatydaT Tavs maT yirimis omis (1853-1856 ww.) dros da omis Semdgom periodSi. yirimeli TaTrebis nawilma TavSesafari osmaleTis imperiis teritoriaze ipova.

    1917 wlis Teberval-martis revoluciam ruseTis imperias bolo mouRo. Seiqmna xelsayreli pirobebi yirimSi saxelmwifoebriobis aRdgenisaTvis. ruseTis imperiis samarTalmemkvidrem sabWoTa ruseTma ar dauSva yirimis damoukidebeli saxelmwifos arseboba. yirimis naxevarkunZuli okupirebuli iqna sabWoTa ruseTis wiTeli armiis mier _ yirimis sabWoTa ruseTis Semadgenel nawilad iqca. momdevno aTwleulebSi yirimis naxevarkunZulis beds moskovi ganagebda. gadawyvetilebebi, romelsac sasicocxlo mniSvneloba hqonda yirimisaTvis, TaTrebisa da naxevarkunZulze mcxovrebi sxva xalxebis survilis gaTvaliswinebis gareSe miiReboda. ruseTis federaciis brZola yirimis naxevarkunZulis ruseTis ganuyofel nawilad gadaqcevisaTvis aTwleulebis manZilze grZeldeboda. am brZolis bevri mniSvnelovani detali bolo xanebamde ucnobi iyo. 1944 wels yirimis naxevarkunZulidan TaTrebi Sua aziisa da ruseTis sxvadasxva regionSi gadaasaxles. 1957 wels sabWoTa kavSiris axalma politikurma xelmZRvanelobam deportirebuli xalxebi samSobloSi daabruna. marTalia deportacia xelisuflebis mier dagmobili iqna, magram sxva xalxebisagan gansxvavebiT yirimeli TaTrebi samSobloSi ar daabrunes. dabrunebis nebarTva maT mxolod 1989 wels miiRes. am droisaTvis aranairi pirobebi TaTrebis yirimis naxevarkunZulze dabrunebisaTvis ar arsebobda. es gapirobebuli iyo miwis, sacxovrebeli farTis, samuSao adgilebis SezRudulobiT. amitom iyo, rom XXI saukunis damdegisaTvis yirimis naxevarkunZulze TaTrebi mosaxleobis mxolod 10-12% Seadgendnen. samagierod yirimis naxevarkunZulze ganuxrelad izrdeboda rusebis raodenoba. yovelive es winaswar ganzraxuli da kargad dagegmili procesi iyo.

    mkiTxvels vTavazobT dokumentebsa da masalebs yirimis uaxlesi istoriisaTvis. dokumentebi TavisTavad cxadyofen ruseTis politikas yirimSi. yirimis ZaldatanebiTi gaerTianeba sabWoTa ruseTSi (1918 w.), yirimeli TaTrebis deportacia (1944 w.), sabWoTa ruseTSi yirimis avtonomiuri sabWoTa socialisturi respublikis gardaqmna sabWoTa ruseTis yirimis olqad (1945 w.), sabWoTa ruseTis yirimis olqis gadacema sabWoTa ukrainisaTvis (1954 w.), yirimis avtonomiuri respublikis damoukidebel saxelmwifod _ yirimis respublikad gamocxadeba (2014 w.) da misi ,,nebayoflobiT” Sesvla ruseTis federaciis SemadgenlobaSi (2014 w.) yirimisaTvis ruseTis brZolis calkeuli etapebia.

  • 21

    dokumenti #1. ruseTis imperatoris ekaterine II-is 1783 wlis 8 aprilis manifesti yirimis saxanos gauqmebisa da ruseTTan SeerTebis Sesaxeb

    В Ы С О Ч А Й Ш И Й М А Н И Ф Е С Т

    ВЕЛИКОЙ ИМПЕРАТРИЦЫ ЕКАТЕРИНЫ II О ПРИНЯТИИ КРЫМСКАГО ПОЛУОСТРОВА,

    ОСТРОВА ТАМАНА И ВСЕЯ КУБАНСКОЙ СТОРОНЫ ПОД ДЕРЖАВУ РОССИЙСКУЮ, 1783 год, 8 апреля

    Божiею проспешествующею Милостiю

    Мы, ЕКАТЕРИНА ВТОРАЯ Императрица и Самодержица Всероссiйская,

    МОСКОВСКАЯ, КИЕВСКАЯ, ВЛАДИМИРСКАЯ, НОВГОРОДСКАЯ, ЦАРИЦА КАЗАНСКАЯ, ЦАРИЦА АСТРАХАНСКАЯ, ЦАРИЦА СИБИРСКАЯ,

    ЦАРИЦА ХЕРСОНИСА ТАВРИЧЕСКОГО, ГОСУДАРЫНЯ ПСКОВСКАЯ И ВЕЛИКАЯ КНЯГИНЯ СМОЛЕНСКАЯ,

    КНЯГИНЯ ЭСТЛЯНДСКАЯ, ЛИФЛЯНДСКАЯ, КОРЕЛЬСКАЯ, ТВЕРСКАЯ, ЮГОРСКАЯ, ПЕРМСКАЯ, ВЯТСКАЯ, БОЛГАРСКАЯ И ИННЫХ;

    ГОСУДАРЫНЯ И ВЕЛИКАЯ КНЯГИНЯ НОВА-ГОРОДА, НИЗОВСКИЯ ЗЕМЛИ, ЧЕРНИГОВСКАЯ, РЯЗАНСКАЯ, ПОЛОЦКАЯ, РОСТОВСКАЯ, ЯРОСЛАВСКАЯ, БЕЛООЗЕРСКАЯ,

    УДОРСКАЯ, ОБДОРСКАЯ, КОНДИЙСКАЯ, ВИТЕПСКАЯ, МСТИСЛАВСКАЯ И ВСЕЯ СЕВЕРНЫЯ СТРАНЫ ПОВЕЛИТЕЛЬНИЦА,

    И ИВЕРСКИЯ ЗЕМЛИ, КАРТАЛИНСКИХ И ГРУЗИНСКИХ ЦАРЕЙ И КАБАРДИНСКИЯ ЗЕМЛИ, ЧЕРКАССКИХ И ГОРСКИХ КНЯЗЕЙ

    И ИНЫХ НАСЛЕДНАЯ ГОСУДАРЫНЯ И ОБЛАДАТЕЛЬНИЦА:

    В прошедшую с Портой Оттоманской войну, когда силы и победы оружия НАШЕГО давали НАМ полное право оставить в пользу НАШУ Крым, в руках НАШИХ бывший, МЫ сим и другими пространными завоеваниями жертвовали тогда возобновлению доброго согласия и дружбы с Портой Оттоманской, преобразив на тот конец народы татарские в область вольную и независимую, чтоб удалить навсегда случаи и способы к распрям и остуде, происходившим часто между Россией и Портой в прежнем татар состоянии.

    Не достигли МЫ однако ж в пределах той части Империи НАШЕЙ нашей тишины и безопасности, кои долженствовали быть плодами сего постановления. Татары, преклоняясь на чужие внушения, тотчас стали действовать вопреки собственному благу, от НАС дарованному.

    Избранный ими в таковой перемене бытия их самовластный Хан был вытеснен из места и отчизны пришельцев, который готовился возвратить их под иго прежнего господства. Часть из них слепо к нему прилепилась, другая не была в силах противуборствовать.

    В таковых обстоятельствах принуждены МЫ были, для сохранения целости здания НАМИ воздвигнутого, одного из лучших от войны приобретения, принять благонамеренных татар в НАШЕ покровительство, доставить им свободу, избрать себе на место Сагиб-Гирея другого законного Хана, и установить его правление; для сего нужно было привесть военные силы НАШИ в движение, отрядить из них в самое суровое время энный корпус в Крым, содержать его там долго, и наконец действовать противу мятежников силою оружия; от чего едва не возгорелась с Портой Оттоманской новая война, как то у всех в свежей памяти.

    Благодарение Всевышнему! Миновала тогда сия гроза признанием со стороны Порты законного и самовластного Хана в лице Шагин-Гирея. Произведение сего перелома обошлось Империи НАШЕЙ недешево; но МЫ по крайней мере чаяли, что оное наградится будущее от соседства безопасностью. Время да и короткое воспрекословило однако ж на деле сему предположению.

    Поднявшийся в прошлом году новый мятеж, коего истинные начала от НАС не скрыты, принудил НАС опять к полному вооружению и к новому отряду войск НАШИХ в Крым и на Кубанскую сторону, кои там доныне остаются: ибо без них не могли бы существовать мир, тишина и устройство посреди татар, когда деятельное многих дет испытание всячески уже доказывает, что как прежнее их подчинение Порте было поводом к остуде и распрям между обеими державами, так и преобразование их в вольную область, при неспособности их ко вкушение плодов таковой свободы, служит ко всегдашним для НАС беспокойствам, убыткам и утруждению войск НАШИХ.

  • 22

    Свету известно, что имев со стороны НАШЕЙ толь справедливые причины не один раз вводить войска НАШИ в Татарскую область, доколе интересы государства НАШЕГО могли согласовать с надеждою лучшее, не присвоили МЫ там себе начальства, ниже отметили, или наказали татар, действовавших неприятельски против воинства НАШЕГО, поборствовавшего по благонамеренным в утушение вредных волнований.

    Но ныне, когда с одной стороны приемлем в уважение употребленные до сего времени на татар и для татар знатные издержки, простиравшиеся по верному исчислению за двенадцать миллионов рублей, не включая тут потерю людей, которая выше всякой денежной оценки;

    с другой же, когда известно НАМ учинилося, что Парта Оттоманская начинает исправлять верховную власть на землях татарских, и именно: на острове Тамане, где, чиновник ее, с войском прибывший, присланному к нему от Шагин-Гирея Хана с вопрошенном о причине его прибытия, публично голову отрубить велел и жителей тамошних объявил турецкими подданными; то поступок сей уничтожает прежние НАШИ взаимные обязательства о вольности и независимости татарских народов;

    удостоверяет НАС вяще, что предложение НАШЕ при заключении мира, сделав татар независимыми, не довлеет к тому, чтоб чрез сие исторгнуть все поводы к распрям, за татар произойти могущие, и поставляет НАС во все те права, кои победами НАШИМИ в последнюю войну приобретены были и существовали в полной мере до заключения мира;

    и для того, по долгу предлежащего НАМ попечения о благе и величии отечества, стараясь пользу и безопасность его утвердить, как равно полагая средством навсегда отдаляющим неприятные причины, возмущающие вечный мир между Империями Всероссийской и Оттоманской заключенный, который МЫ навсегда сократить искренно желаем, не меньше же и в замену и удовлетворение убытков НАШИХ решилися МЫ взять под державу НАШУ полуостров Крымский, остров Тамань и всю Кубанскую сторону.

    Возвращая жителям тех мест силою сего НАШЕГО Императорского Манифеста таковую бытия их перемену, обещаем свято и непоколебимо за СЕБЯ и преемников престола НАШЕГО, содержать их наравне с природными НАШИМИ подданными, охранять и защищать их лица, имущество, храмы и природную веру, коей свободно отправление со всеми законными обрядами пребудет неприкосновенно, и дозволить напоследок каждому из них состоянию все те прелости и преимущества, каковыми таковое в России пользуется;

    напротив чего от благодарности новых НАШИХ подданных требуем и ожидаем МЫ, что они в счастливом своем презрении из мятежа и неустройства в мир, тишину и порядок законный потщатся верностию, усердием и благонравием уподобиться древним НАШИМ подданным и заслуживать наравне с ними монаршую НАШУ милость и щедроту.

    ЕКАТЕРИНА ВТОРАЯ

    Дан в престольномъ Нашем граде Святого Петра, апреля 8 дня отъ Рождества Христова 1783, а государствованiя Нашего въ двадцать первое лето. wyaro: Полное Собрание законов Российской Империи. Первое собрание (1649 - 1825). Том XXI. №15708.

  • 23

    dokumenti #2. Tavridis sabWoTa socialisturi

    respublikis deputatTa sabWos centraluri aRmasrulebeli komitetis 1918 wlis 22 martis dekreti.

    ДЕКРЕТ

    Центрального исполнительного комитета совета рабочих солдатских и крестьянских депутатов

    советской республики Тавриды

    Центральный исполнительный комитет согласно постановлению перваго учредительнаго совета рабочих, солдатских, крестьянских, поселянских и мусульманских депутатов всех земельных военно-революционных комитетов Тавриды, состо-ящаго 10 марта 1918 года, объявляют территорию Крымскаго полуострова в составе Еропольскаго, Феодосийскаго, Ялтинскаго, Евпаторийскаго и Перекопскаго уездов Советской Социалистической Республикой Тавриды. Во главе советской республики Тавриды стоит Таврический Совет народных комиссаров, ответсвенный перед Центральным исполнительным комитетом советов рабочих, солдатских и крестьянских депутатов республики Тавриды. Совет народных комиссаров в составе: Председателя народных комиссаров Антон Слуцкий Народный комиссар по иностранным делам И.Фирдевс Народный комиссар финансов А.Коляденко Врем. народный комиссар по военным делам О.Куль Народный комиссар внутренних дел С.Новосельский Народный комиссар труда Поиванович Народный комиссар земледелия С.Акимочкин Народный комиссар путей сообщения П.Коробцов Председатель исполнительного комитета советов Жан-Миллер 22 марта 1918 года wyaro: http://sevkrimrus.ru/docs/8-republic-of-crimea/155-dekret-22-03-1918

    http://sevkrimrus.ru/docs/8-republic-of-crimea/155-dekret-22-03-1918

  • 24

    dokumenti #3. sruliad ruseTis centraluri aRmasrulebeli komitetisa da ruseTis sabWoTa federaciuli socialisturi

    respublikis 1921 wlis 18 oqtombris dadgenilebidan

    Всероссийский Центральный Исполнительный Комитет и Совет Народных Комиссаров постановляют:

    1. Образовать Автономную Крымскую Социалистическую Советскую Республику, как часть РСФСР, в границах Крымского полуострова из существующих округов: Джанкоиского, Евпаторийского, Керченского, Севастопольского, Симферопольского, Феодосийского и Ялтинского.

    Примечание: Для разрешения вопросов о северных границах Крыма образовать комиссию в составе представителей НКВД РСФСР, УССР, Кр.ССР и Наркомнаца, решение которой утверждает ВЦИК. Председатель Всероссийского Центрального Исполнительного Комитета М.Калинин Председатель Совета Народных Комиссаров В.Ульянов (Ленин) Секретарь Енукидзе.

    Москва, Кремль. 18 октября 1921 г. wyaro: Собрание узаконений и распоряжений Рабочего и Крестьянского правительства Крымской Социалистической Советской Республики, 1922, №1

    dokumenti #4. sabWoTa socialisturi respublikebis kavSiris umaRlesi sabWos prezidiumis 1945 wlis 30 ivnisis brZanebuleba

    О преобразовании Крымской АССР

    в Крымскую область в составе РСФСР Указ от 30 июня 1945 г.

    Президиум Верховного Совета Союза Советских Социалистических республик постановляет: Утвердить представление Президиума Верховного Совета Российской Советской Федеративной

    Социалистической Республики о преобразовании Крымской АССР в Крымскую область в составе РСФСР.

    Председатель Президиума Верховного Совета СССР М. КАЛИНИН Секретарь Президиума Верховного Совета СССР А. ГОРКИН

    Москва. Кремль. 30 июня 1945г.

    wyaro: Сборник законов СССР и Указов Президиума Верховного Совета СССР, 1938–1958 гг. Москва, 1959.

    dokumenti #5. ruseTis sabWoTa federaciuli socialisturi respublikis

    umaRlesi sabWos 1946 wlis 25 ivnisis kanoni

    ЗАКОН Об упразднении Чечено-Ингушской АССР и

    о преобразовании Крымской АССР в Крымскую область Во время Великой Отечественной войны, когда народы СССР героически отстаивали честь и

    независимость Родины в борьбе против немецко-фашистских захватчиков, многие чеченцы и крымские татары по наущению немецких агентов вступали в организованные немцами добровольческие отряды и вместе с немецкими войсками вели вооруженную борьбу против частей Красной Армии, а также по указке немцев создавали диверсионные банды для борьбы с Советской властью в тылу, причем основная

  • 25

    масса населения Чечено-Ингушской и Крымской АССР не оказывали противодействия этим предателям Родины.

    В связи с этим чеченцы и крымские татары были переселены в другие районы СССР, где они были наделены землей с оказанием необходимой государственной помощи по их хозяйственному устройству. По представлению Президиума Верховного Совета РСФСР Указами Президиума Верховного Совета СССР Чечено-Ингушская АССР была упразднена, а Крымская АССР преобразована в Крымскую область.

    Верховный Совет Российской Советской Федеративной Социалистической Республики постановляет:

    1. Утвердить упразднение Чечено-Ингушской АССР и преобразование Крымской АССР в Крымскую область.

    2. Внести соответствующие изменения и дополнения в статью 14 Конституции РСФСР. Председатель Президиума Верховного Совета РСФСР И.Власов Секретарь Президиума Верховного Совета РСФСР П.Бахмуров Москва, Кремль. 25 июня 1946 г. wyaro: Заседания Верховного Совета РСФСР (седьмая сессия). 20–25 июня 1946 г. Стенографический

    отчет. Москва, 1946. (internetversia ix.: http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1945-46.htm)

    dokumenti #6 amonaweri skkp centraluri komitetis prezidiumis

    1954 wlis 25 ianvris sxdomis #49 oqmidan

    Из протокола№49 заседания Президиума ЦК КПСС о передаче Крымской области из состава

    РСФСРвсоставУССР

    25 января 1954 г. Председательствовал т. Маленков Г.М. Присутствовали: Члены Президиума ЦК тт.Хрущев Н.С., Ворошилов K.Е., Булганин Н.А.,

    Каганович Л.М., Микоян А.Л., Сабуров М.З, Первухин М.Г. Кандидаты в члены Президиума ЦК тт. Шверник Н.M., Пономаренко П.K. Секретари ЦК КПСС тт. Суслов М.А., Поспелов П.Н., Шаталин H.Н.

    «О передаче Крымской области из состава РСФСР в состав УССР» 1. Утвердить с поправками, принятыми на заседании, прилагаемый проект Указа Президиума

    Верховного Совета СССР о передаче Крымской области из состава РСФСР в состав УССР. 2. Признать целесообразным провести специальное заседание Президиума Верховного Совета

    СССР, на котором рассмотреть совместное представление Президиумов Верховных Советов РСФСР и УССР о передаче Крымской области из состава РСФСР в состав УССР.

    Секретарь ЦК КПСС Н.Хрущев wyaro: http://sevkrimrus.narod.ru/texstes/vozvrat.htm

    http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1945-46.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/texstes/vozvrat.htm

  • 26

    dokumenti #7. sabWoTa socialisturi respublikebis kavSiris umaRlesi sabWos prezidiumis 1954 wlis 19 Tebervlis dadgenileba

    ПОСТАНОВЛЕНИЕ

    Президиума Верховного Совета Украинской ССР О представлении Президиума Верховного Совета

    РСФСР по вопросу передачи Крымской области в состав Украинской ССР

    Обсудив представление Президиума Верховного Совета РСФСР по вопросу передачи Крымской

    области из состава РСФСР в состав Украинской ССР, внесённое на рассмотрение Президиума Верховного Совета СССР, Президиум Верховного Совета Украинской ССР выражает сердечную благодарность Президиуму Верховного Совета Российской Советской Федеративной Социалистической Республики за этот великодушный благородный акт братского русского народа.

    Украинский народ с чувством глубокого удовлетворения и горячей признательности встретит решение о передаче Крыма в состав Украинской ССР, как новое яркое проявление безграничного доверия и искренней любви русского народа к украинскому народу, новое свидетельство нерушимой братской дружбы между русским и украинским народами.

    Правительство Украины позаботится о дальнейшем развитии и процветании народного хозяйства Крыма.

    Президиум Верховного Совета Украинской ССР в соответствии с представлением Президиума Верховного Совета Российской Советской Федеративной Социалистической Республики

    п о с т а н о в л я е т: Просить Президиум Верховного Совета Союза ССР передать Крымскую область из состава

    Российской Советской Федеративной Социалистической Республики в состав Украинской Советской Социалистической Республики». Принято 13 февраля этого года. wyaro: http://kro-krim.narod.ru/ZAKON/sten1954.htm

    dokumenti #8. sabWoTa socialisturi respublikebis kavSiris umaRlesi sabWos

    prezidiumis 1954 wlis 19 Tebervlis brZanebuleba

    УКАЗ Президиума Верховного Совета СССР

    О передаче Крымской области из состава РСФСР в состав УССР Учитывая общность экономики, территориальную близость и тесные хозяйственные и

    культурные связи между Крымской областью и Украинской ССР, Президиум Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик

    ПОСТАНОВЛЯЕТ:

    Утвердить совместное представление Президиума Верховного Совета РСФСР и Президиума Верховного Совета УССР о передаче Крымской области из состава Российской Советской Федеративной Социалистической Республики в состав Украинской Советской Социалистической Республики.

    Председатель Президиума Верховного Совета СССР К.ВОРОШИЛОВ

    Секретарь Президиума Верховного Совета СССР Н.ПЕГОВ

    Москва, Кремль, 19 февраля 1954 года

    wyaro: Сборник Законов СССР и Указов Президиума Верховного Совета (1938 — 1956). Москва, 1956

    http://kro-krim.narod.ru/ZAKON/sten1954.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1954-1.htm#1http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/sten1954.htm#1http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/sten1954.htm#1http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/sten1954.htm#1

  • 27

    dokumenti #9. sabWoTa socialisturi respublikebis kavSiris umaRlesi sabWos 1954 wlis 26 aprilis kanoni

    Закон

    о передаче Крымской области из состава РСФСР в состав Украинской ССР

    Верховный Совет Союза Советских Социалистических Республик

    постановляет: 1. Утвердить Указ Президиума Верховного Совета СССР от 19февраля 1954 года о передаче

    Крымской области из состава Российской Советской Федеративной Социалистической Республики в состав Украинской Советской Социалистической Республики.

    2. Внести соответствующие изменения в статьи 22 и 23 Конституции СССР. Председатель Президиума Верховного Совета СССР К. Ворошилов.

    Секретарь Президиума Верховного Совета СССР Н. Пегов. Москва, Кремль, 26 апреля 1954 г.

    wyaro: Ведомости Верховного Совета СССР, 1954, №10

    dokumenti #10. 1990 wlis 12 noembris deklaracia yirimis

    saxelmwifoebrivi statusis Sesaxeb

    ДЕКЛАРАЦИЯ о государственном и правовом

    статусе Крыма

    Сложившаяся общественно-политическая и социально-экономическая ситуация в области настоятельно требует изменения государственного статуса Крыма. Крымский областной Совет народных депутатов считает Указ Президиума Верховного Совета СССР от 30 июня 1945 года и Закон РСФСР от 25 июня 1946 года, упразднившие Крымскую АССР, неконституционными и заявляет о праве народов Крыма на воссоздание государственности в форме Крымской Автономной Советской Социалистической Республики как субъекта Союза ССР и участника Союзного договора.

    Реализация этого права должна быть осуществлена исключительно на основе волеизъявления народа путем референдума.

    Крымский областной Совет народных депутатов полагает, что Верховные Советы Союза ССР и Украинской ССР с уважением и пониманием отнесутся к настоящей Декларации.

    Принята четвертой внеочередной сессией Крымского областного Совета народных депутатов. г. Симферополь, 12 ноября 1990 года.

    wyaro: http://www.sevkrimrus.ru/docs/8-republic-of-crimea/212-deklaratsiya-o-statuse-kryma-12-11-1990

    http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1954.htmhttp://www.sevkrimrus.ru/docs/4-ussr/121-o-preobrazovanii-krymskoj-assr-v-krymskuyu-oblast-v-sostave-rsfsrhttp://www.sevkrimrus.ru/docs/4-ussr/121-o-preobrazovanii-krymskoj-assr-v-krymskuyu-oblast-v-sostave-rsfsrhttp://www.sevkrimrus.ru/docs/4-ussr/121-o-preobrazovanii-krymskoj-assr-v-krymskuyu-oblast-v-sostave-rsfsrhttp://www.sevkrimrus.ru/docs/4-ussr/213-zakon-rsfsr-ot-25-06-1946http://www.sevkrimrus.ru/docs/8-republic-of-crimea/212-deklaratsiya-o-statuse-kryma-12-11-1990

  • 28

    dokumenti #11. yirimis avtonomiuri sabWoTa socialisturi respublikis umaRlesi sabWos 1991 wlis 4 seqtembris

    “deklaracia yirimis saxelmwifo suverenitetis Sesaxeb”

    ДЕКЛАРАЦИЯ О Государственном суверенитете Крыма

    Верховный Совет Крымской Автономной Советской Социалистической Республики – выражая волю народа республики; – сознавая историческую ответственность за будущее Крыма; – уважая суверенные права всех народов; – считая Крым участником Союзного договора; – уважая государственный суверенитет Украины; – исходя из приоритета общечеловеческих ценностей, Всеобщей Декларации прав человека, других

    общепризнанных международно-правовых актов; – стремясь создать правовое демократическое государство в составе Украины

    ПРОВОЗГЛАШАЕТ:

    Государственный суверенитет Крыма — как верховенство, самостоятельность, единство и неделимость государственной власти республики на её территории.

    1. Граждане республики всех национальностей составляют народ Крыма, который является носителем суверенитета и источником государственной власти. Полновластие народа реализуется на основе Конституции как непосредственно, так и через выборные представительные органы.

    Государственная власть в республике осуществляется по принципу разделения её на законодательную, исполнительную и судебную.

    От имени народа Крыма может выступать исключительно Верховный Совет Республики. Наиболее важные государственные вопросы, связанные с развитием республики, её

    взаимоотношениями с другими республиками, выносятся на всенародное обсуждение или референдум. 2. Территория республики не может быть изменена без ее согласия.

    Верховный Совет республики решает все вопросы административно-территориального устройства. Существующий особый статус г.Севастополя сохраняется, закрепляется соответствующими законодательными актами и не может быть изменен без согласия его граждан.

    3. Республика гарантирует равные права и свободы всем проживающим на её территории гражданам, независимо от их национальности, социального происхождения, политических убеждений, отношения к религии.

    Республика подтверждает право и будет всячески содействовать возвращению депортированных народов, возрождению их национальной самобытности и культуры.

    4. Народ Крыма имеет исключительное право собственности на землю, её недра, воздушное пространство, водные и другие природные ресурсы, находящиеся в пределах территории и континентального шельфа Крыма.

    Экономический и научно-технический потенциал, созданный на территории республики, является её собственностью, материальной основой суверенитета и используется в интересах ее граждан.

    Предприятия, учреждения, организации и объекты других государств, международных организаций могут размещаться на территории Крыма и использовать его природные ресурсы только в соответствии с Конституцией и законами Республики.

    Республика гарантирует равноправие и защиту всех форм собственности. 5. Республика самостоятельно определяет свой экономический статус, проводит финансовую,

    кредитную и инвестиционную политику, формирует свой государственный бюджет, устанавливает порядок образования и использования валютного и других фондов.

    6. Республика самостоятельно устанавливает порядок охраны природы на территории Крыма и использования природных ресурсов, осуществляет мониторинг за экологической обстановкой.

    Республика имеет право запретить строительство, прекратить функционирование любых предприятий учреждений и организаций, а также других объектов, создающих угрозу экологической безопасности.

    7. Республика самостоятельна в решении вопросов науки, образования, культурного и духового развития, гарантирует всем национальностям, проживающим на ее территории, право их свободного национально-культурного развития.

  • 29

    * * * Настоящая Декларация действует с момента принятия и является основой для разработки

    Конституции Республики, участия в подготовке и заключении Союзного договора, договоров с другими республиками и государствами.

    ВЕРХОВНЫЙ СОВЕТ КРЫМСКОЙ АССР, 4 сентября 1991 года. wyaro: http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/dekl.htm

    dokumenti #12. 1992 wlis 5 maisis yirimis respublikis saxelmwifoebrivi damoukideblobis

    gamocxadebis aqti

    АКТ о провозглашении государственной самостоятельности

    Республики Крым Исходя из необходимости ускорения процесса становления государственности Республики Крым,

    в связи со сложившейся вокруг Крыма политической ситуацией, выражая огромную тревогу и обеспокоенность возрастанием напряженности между Украиной и

    Россией, стремясь стать консолидирующим фактором в их взаимоотношениях, основываясь на волеизъявлении крымчан на референдумах 1991 года, осуществляя Декларацию о

    государственном суверенитете Крыма, подтверждая приоритет общечеловеческих ценностей, приверженность общепризнанным принципам и нормам международного права, разделяя с другими государствами полноту ответственности за возвращение депортированных из Крыма народов,

    Верховный Совет Крыма провозглашает

    Создание СУВЕРЕННОГО ГОСУДАРСТВА

    РЕСПУБЛИКА КРЫМ. Республика Крым будет строить свои отношения с другими государствами в соответствии с

    международным правом, на началах равноправия и взаимовыгодного сотрудничества. Территория Республики Крым в границах Крымского полуострова является неделимой и

    неприкосновенной. Настоящий Акт вступает в силу с момента его утверждения на общекрымском референдуме.

    wyaro: http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1992ref.htm

    АКТ

    о провозглашении государственной самостоятельности Республики Крым Исходя из необходимости ускорения процесса становления государственности Республики Крым,

    в связи со сложившейся вокруг Крыма политической ситуацией, выражая огромную тревогу и обеспокоенность возрастанием напряженности между Украиной и Россией, стремясь стать консолидирующим фактором в их взаимоотношениях, основываясь на волеизъявлении крымчан на референдумах 1991 года, осуществляя Декларацию о государственном суверенитете Крыма, подтверждая приоритет общечеловеческих ценностей, приверженность общепризнанным принципам и нормам международного права, разделяя с другими государствами полноту ответственности за возвращение депортированных из Крыма народов,

    Верховный Совет Республики Крым провозглашает создание СУВЕРЕННОГО ГОСУДАРСТВА — РЕСПУБЛИКА КРЫМ.

    Республика Крым будет строить свои отношения с другими государствами в соответствии с международным правом, на началах равноправия и взаимовыгодного сотрудничества.

    Территория Республики Крым в границах Крымского полуострова является неделимой и неприкосновенной.

    Настоящий Акт вступает в силу с момента его утверждения на общекрымском референдуме. 5 мая 1992 года. wyaro: Ведомости Верховного Совета Крыма 1991-1992, № 6.

    http://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1992konst.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1992konst.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1992konst.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/dekl.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1991.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/dekl.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/dekl.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/dekl.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1992ref.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1991.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1991.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/1991.htmhttp://sevkrimrus.narod.ru/ZAKON/dekl.htm

  • 30

    dokumenti #13. ruseTis federaciis umaRlesi sabWos 1992 wlis 21 maisis dadgenileba

    ПОСТАНОВЛЕНИЕ

    Верховного Совета Российской Федерации О правовой оценке решений высших органов государственной власти РСФСР

    по изменению статуса Крыма, принятых в 1954 году

    Верховный Совет Российской Федерации постановляет:

    1. Постановление Президиума Верховного Совета РСФСР от 5 февраля 1954 года "О передаче Крымской области из состава РСФСР в состав Украинской С