krm Hsnov

V XDMT

MQAVLLR:

MLK MCLLNN

KOMMENTARYASI

kinci nr

Bak - 2013

2

Kitab Azrbaycan Hquqnaslar Konfederasiyas trfindn hyata

keiriln Azrbaycanda hquq drsliklrinin nrin dstk layihsi

rivsind ap olunur.

deya mllifi v layihnin rbri: Azrbaycan Hquqnaslar

Konfederasiyasnn sdri, millt vkili li Hseynli

Ryi: lham hmdov

Hquq elmlri namizdi,

Bak Dvlt Universitetinin

Mlki hquq kafedrasnn dosenti,

1 sayl Bak nzibati-qtisadi Mhkmsinin hakimi

krm Hsnov. v xidmt mqavillri: Mlki Mcllnin

kommentariyas. kinci nr. Bak, Adventa MMC - 2013, 418 sh.

Bu kitab Azrbaycan Respublikasnn Mlki Mcllsinin i v xidmt

mqavillrin dair doqquz fslinin trafl rhini verir. Kitab hm elmi, hm

d praktiki hmiyyt ksb edir. Kitab elmi tdqiqatlar, mllim v

tlblr, hakim v vkillr, hquqnaslar v sahibkarlq subyektlri, habel

mlki dvriyyd mvafiq mqavillri balayan v hquqla maraqlanan hr

hans xs n nzrd tutulub.

SBN: 978-9952-8225-3-3

Kitab Almaniyann Fredrix Ebert Fondu v Azrbaycan Hquqnaslar

Konfederasiyas trfindn nr olunmudur.

Mllif kitabn nrind gstrdiyi dsty gr Almaniyann Fredrix

Ebert Fonduna v Azrbaycan Hquqnaslar Konfederasiyasna

minntdarln bildirir.

.Hsnov, 2013.

3

MNDRCAT

Giri ............................................................................................................... 4

39-cu fsil. Podrat ...................................................................................... 13

40-c fsil. Taprq ..................................................................................... 82

41-ci fsil. Brokerlik ................................................................................. 126

42-ci fsil. Ticart nmayndsi (agent) ................................................ 140

43-c fsil. Kommersiya konsessiyas..................................................... 181

44-c fsil. Komissiya .............................................................................. 206

45-ci fsil. Saxlama ................................................................................... 245

1. Saxlama haqqnda mumi mddalar ................................................. 252

2. Anbarlarda saxlama ............................................................................ 283

3. Mehmanxanalarda v restoranlarda yalarn saxlanmas .................. 313

4. Konsiqnasiya anbarnda saxlama ........................................................ 323

46-c fsil. Dama .................................................................................... 331

1. Srniin danmas .............................................................................. 333

2. Yk danmas..................................................................................... 362

47-ci fsil. Turist xidmtlrinin gstrilmsi ......................................... 403

4

GR

Mnim hrtim 40 dyd qalib glmyimd deyil tkc Vaterloo

mlubiyytim onlarn hamsn glck nsillrin yaddandan silck. Lakin

he zaman lmyn, srlrd yaayan mnim Mlki Mcllm olacaq, bu

szlr Mqdds Yelena adasnda srgnd olan Napoleona mxsusdur.

Hqiqtn XIX srin vvlind Fransa imperatorunun rhbrliyi altnda qbul

olunmu v hququn sonrak qlobal inkiafna mhm tsir etmi briyytin

ilk Mlki Mcllsi ninki yaayr, hminin hquqi konstruksiyalar lakonik

v srrast dill ifad etmsi il bizi hl d valeh edir. Mhur yaz Stendal

etiraf edirdi ki, z dbi dilini tkmilldirmk n hr gn hmin Mcllni

oxuyur. Fransa Mlki Mcllsinin hrti v nfuzu el byk idi ki, htta

deyirdilr ki, hr bir fransz kndlisinin evind iki kitab var: Bibliya v Mlki

Mcll.

lk Mlki Mcllnin mhz Fransada qbul olunmas tsadfi deyil. O,

ninki franszlara, hminin briyyt xsi azadlq ideyalarn gtirn

Byk Fransa nqilabnn mntiqi nticsi idi. Tarixin mhz bu anndan dvlt

v hququn ali mqsdi kimi nsann, onun azadl, hquqlar v lyaqtinin

olmas fikri hkmran mvqey malik olmudur.

Mlki hququn indi d aktual mnbyi (mhz mnbyi, sadc tarixi

abidsi yox!) olan Roma hququndan mlum olduu kimi, insan azadl ilk

nvbd zl mnasibtlrd zn daha bariz nmayi etdirir. Dvlt bu

mnasibtlr qarmal deyil, onlar sasn dispozitiv normalarla tnziml-

mlidir. nki insan dvlt n deyil, dvlt insan ndr! Bu zl (mlki)

hququn ali prinsipidir v onun Azrbaycan Respublikasnn Mlki Mcl-

lsinin 6-c maddsind tsbit ediln digr prinsiplri bundan irli glir. Mhz

insan, xalq yox! Xalqn dvlt n deyil, dvltin xalq n olmas tezisi is

artq publik (ictimai) hququn ali prinsipidir.

nsann itiraks olduu hquqi mnasibtlrin byk ksriyyti mhz

mlki (zl) hquqi xarakter dayr. n sas is insan hr an hanssa mlki

hquq mnasibtinin (msln, mlkiyyt hququ il bal) subyekti qismin-

d x edir. Lakin mlki hquq subyektinin (hm fiziki, hm d hquqi

xsin) srbstliyinin n bariz nmunsi onun balad mqavillrdir. Mlki

hquq subyektlrinin brabrliyi v irad srbstliyi, habel, nhayt, mqa-

vil azadl Azrbaycan Respublikasnn Mlki Mcllsinin 6.1.1, 6.1.2 v

6.1.5-ci maddlrind tsbit edilmi mlki qanunvericiliyin balca prinsipl-

rindndir. Dvlt cmiyytin iqtisadi rifahnn artmasna xidmt edn bu prin-

siplrin realizasiyas n maksimal rait yaratmaldr. Dvltin bu sahd

5

ilk v n vacib addm yksk hquq texnikas sasnda sad dill yazlm,

sasn dispozitiv mddalardan ibart olan Mlki Mcllnin qbuludur.

Fransadan sonra hr bir lk mlki mclly malik olma zn borc

bilmidir. Bu sndin hmiyytini nzr alaraq onu htta qeyri-rsmi olaraq

qrurla lknin iqtisadi konstitusiyas adlandrmaa baladlar. lk dvrlrd

qbul ediln mlki mclllr Fransa tcrbsindn qaynaqlanrd: azadlq ruhu

v geni xalq ktllri n asan baa dln sad dil onlarn prioriteti idi.

Lakin XIX srin ikinci yarsnda iqtisadi mnasibtlr artq xeyli

mrkkblmidi v yksk qanunvericilik texnikasna syknn adekvat

hquqi tnzim zrurt yaranmd. Buna gr d XIX srin sonunda hquq

texnikas baxmndan xeyli mkmml olan Almaniya Mlki Qanunnamsi

qbul edildi. Dzdr, hmin sndin dili sad deyildi v geni xalq ktllri

b deyil, daha ox pekar hquqnaslar n nzrd tutulurdu. Bir

mddt sonra qbul ediln sver hdlik Qanunu is Fransa Mlki

Mcllsinin sad dili v Almaniya Mlki Qanunnamsinin yksk hquq

texnikasn sintez etmidir. Digr lklrin mlki mclllri mhz bu

qanunvericilik aktndan birini v ya bir nesini nmun kimi gtrmdr.

Htta Sovet ttifaqnn mlki qanunvericiliyi d Almaniya tcrbsin

saslanrd. Dzdr, yalnz planl dvlt iqtisadiyyatna syknn SSR-d

(tbii ki, onun trkib hisssi olan Azrbaycanda da) mlki qanunvericilik ox

yarmq xarakter dayrd: sasn vtndalar arasnda olan mit

mnasibtlrini v sosialist tkilatlar arasnda inzibati xarakterli normativ-

hquqi aktlardan irli gln bzi mnasibtlri tnzimlyirdi. Boleviklr

hakimiyyt gldiklri ilk dvrd mumiyytl mlki hququ lv etmk

istyirdilr, nki btn hquq mnasibtlrinin publik (ictimai) xarakter

alacan qt etmidilr. Tbii ki, bu niyyt bo xlya idi: zl mnasibtlr

insan tbitin xasdr, insann tbitini is yalnz Allah dyi bilr. Son

nticd mhz zl mnasibtlr dair mhdudiyytlr, insann srbstliyinin

boulmas SSR-nin squtuna gtirdi. Bellikl d, mstqillik qazanm

kemi ttifaq respublikalar bazar iqtisadiyyatnn prinsiplrin v masir

tlblr cavab vern mlki qanunvericilik qbul etmk ans qazand.

Mstqilliyinin ilk 8 ili rzind lkmiz Azrbaycan SSR-nin 1964-c il

11 sentyabr tarixli Mlki Mcllsin (Sovet Azrbaycannn son Mlki

Mcllsi) dzlilr etmkl kifaytlnirdi. Mlki Mcll hazrlamaq asan

msl deyil. Fransa Mlki Mcllsinin hazrlanmasna 10, Almaniya Mlki

Qanunnamsinin hazrlanmasna is 21 (!) il srf olunmudur. Bu mddtlr

rzind layihlr bir ne df drc edilmi v geni, htta qzn

mzakirlrdn (hr fsil, hr madd, hr bnd, hr cml, hr ifad, hr sz

trafnda!) kemidi. Fransada Napoleon xsn bu mzakirlrd itirak

edirdi. Mqayis n deyk ki, he bu lklrin konstitusiyalar da bu qdr

ilkin mzakirlr sbb olmamdr. Bu da aydndr: ax shbt adi vtnda

6

n blk d he maraql olmayan dvlt idariliyindn (sekilrdn v s.)

deyil, onun gndlik hyat v dolanmas n vacib olan sndin iqtisadi

konstitusiyann qbulundan gedir!

fsuslar olsun ki, mstqilliyimizin 8-ci ilind 28 dekabr 1999-cu ild

qbul edilmi v 1 sentyabr 2000-ci ild qvvy minmi Mlki Mcllmiz

slind ox qsa vaxt rzind hazrlanm, onun layihsi mzakir n

qabaqcadan drc edilmmi v ona dair hr hans ictimai diskussiyalar

aparlmamdr. Qbul olunmu Mcll yalnz 5 ay sonra 19 may 2000-ci

ild drc edilmidir. 1 iyun 2000-ci il tarixind Mcll artq qvvy

minmli idi. Lakin 26 may 2000-ci il tarixli Qanunla Mcllnin qvvy

minm tarixi 1 sentyabr 2000-ci ildk txir salnd.

Milli qanunvericilik sistemimizin n iri hcmli akt elementar tlblr

cavab vermirdi: sndd saysz-hesabsz mxtlif xarakterli (hquqi, qram-

matik, texniki v s.) qsurlar var idi, bzi fsillr htta iki yerd tkrarlanrd!

tn 13 il rzind Azrbaycan Respublikasnn Mlki Mcllsin xeyli

dzli edils d, onun haqqnda mumi tssrat yen d mnfi olaraq qalr.

vvla, onu deyk ki, Mlki Mcllmizin dili ox qsurludur.

Cmllrin byk hisssi sanki Azrbaycan dilind yazlmayb. El mcrrd

cml v ifadlr d var ki, onlarn he mnasn baa dmk olmur. Tbii

ki, hanssa adekvat hquq texnikasndan, sistemlikdn v terminologiya

uyunluundan danmaa bel dymz. Btn bu gstricilr gr mstqil

Azrbaycann Mlki Mcllsi Sovet Azrabycannn mlki mclllrindn

xeyli geriddir. Hmin sndlrl mqayisd stnlk mvcud Mcllnin

daha iri hcmi (tnzimlnn mnasibtlrin miqdar oxdur) v bazar

iqtisadiyyat prinsiplrin saslanmasdr. Lakin mumi prinisplr saslanan

oxsayl mntiqsiz v ziddiyytli hquqi normalar kim lazmdr? Yalnz

tccb douran mmmal mddalar nec ttbiq etmk olar?

Bellikl d, bizim Mcll n Almaniya Mlki Qanunnamsi kimi

yksk hquq texnikasna, n d Fransa Mlki Mcllsi kimi sad dil malik

deyil. Bir daha tkrarlayrq ki, Mlki Mcll hmiyytin gr

Konstitusiyadan sonra ikinci yeri, hcmin gr is mumiyytl birinci yeri

tutur. Lakin hquq texnikasnn sviyysi, qsur v shvlrin say baxmndan

Mlki Mcllmizin qanunvericilik sistemindki rolu ox aadr. lbtt,

burada mntiqi sual yaranr: Mlki Mcllmizin bu vziyytd olmasnn

sbbi ndir? slind, bu sual iki hissy blmk olar: 1) Mlki Mcll niy

bel pis hazrlanb? 2) tn 13 il rzind Mlki Mclly xeyli dzli

edilmyin baxmayaraq, onun sviyysi niy hiss edilck drcd

yaxlamayb (tqdim ediln kitab bunu tam tsdiq edir)?

Qeyd edildiyi kimi, Mlki Mcllnin hazrlanmas uzunmddtli v

ox tin prosesdir. nki mlki (zl) hquq slind hququn sasdr, tbii

hquqdur. Publik (ictimai) hquq sni hquqdur v yalnz cmiyytin siyasi

7

chtdn fal olan (sayca xalqn ox az hisssini tkil edn) qruplarn

mnasibtlrini tnzimlyir.

Mlki hquq mnasibti is ilk nvbd cmiyyt trfindn qbul

edilmlidir, onun nnlri v cari tlbatna cavab vermlidir. Burada

sniliy yol vermk olmaz. Demli, Mlki Mcllnin mlliflri mvafiq

cmiyytin tarixi, tkaml yolu v nnlrin yax bld olmaldrlar. Digr

trfdn is onlar hmin cmiyytin glck inkiaf istiqamtini d yax

tsvvr etmlidirlr. Konkret olaraq bizim halda cmiyytimizin drd amili

nzr alnmal idi: 1) Azrbaycan halisinin ksriyyti mslmandr v

uralt da olsa rit normalarnn bir qismi (msln, halal-haram

meyarlar) lkmizd yaayr; 2) Azrbaycan totalitar Sovet sistemindn

tzc yaxa qurtarb; 3) Azrbaycann 200 il yaxn Rusiyann trkibind

olmas bizd kontinental (roman-alman) hquq sistemini brqrar etmi v

hquqnaslarmzn thsili d mhz bu ynldr; 4) Azrbaycan hquqi

dvlt v dnya n aq olan srbst bazar iqtisadiyyat qurur.

Btn bunlar da bilmk slind azdr. Nec ki, dqiq elmlr sahsind

tbitin qanunlarn sistemldirmk tindir, cmiyytin d tbii qanunlarn

sistemldirmk asan i deyil. Bel demk mmkns, gr publik hquq

normalar deduktiv xarakter (istdiyin norman yaz v ttbiq et) dayrsa, zl

hquq normalar induktiv xarakter dayr. Mlki hquq normalarnn tsbiti

byk thlil v tdqiqatlar tlb edir. Baqa szl, Mlki Mcllni

hazrlamaq n drin elmi potensiala malik olmaq lazmdr.

Byk tssf hissi il qeyd etmk lazmdr ki, Azrbaycanda mlki

hquq elmi v mktbi hmi zif olub. Nec ki, gnclrimiz SSR dvrnd

hrbi xidmtd rahat yol (apaz, src, tikinti iisi v s.) axtarblar,

hqunaslarmz da hmi hquq-mhafiz orqanlarnda ilmk arzusu il

yalnz cinayt hququna stnlk veriblr.

Tbii, elmi sas olmayan qanunda qsur da ox olur. Bununla bel,

publik hquq sahsi zr bu o qdr d hiss olunmur, nki onun normalar (bir

daha tkrar edirik) mahiyytc sni xarakter dayr. Publik hquq normasnn

mllifin sasn ey tlb olunur: 1) dqiq siyasi niyyt; 2) salam mntiq;

3) hquq texnikas. Lakin mlki hquq normasnn mllifin drin v geni

elmi-praktiki bilik, habel analoji xarici qanunvericiliy bld olmaq lazmdr.

Biz hl indi d eramzdan vvl yaranm Roma mlki hququna qibt

edir, ondan bhrlnirik. Publik hquqda bel hal mahid olunmur. Publik

hquq normalar zaman v mkan baxmdan azmddtli v dardr. Hr bir

lknin z hquq sistemi, z hquq metodlar var. Lakin artq sbut olunub

ki, son nticd hr hans mlki hquq mnasibti bu v ya digr kild

(qanunla, presedentl, adtl) hr yerd oxar tnzimlnir (yalnz yerli nn-

lrdn irli gln ail v vrslik mnasibtlrin bu qayda nisbtn aiddir).

nki shbt tbii mnasibtlrdn gedir. nsanlar is hr yerd eynidir.

8

Xarici qanunvericiliyi bilmk onun mddalarn trcm edib mexaniki

olaraq milli qanunvericiliyimiz daxil etmk demk deyil. Burada bir ne

lknin ninki qanunvericiliyinin, hminin hquqi tcrbsinin drin thlili

tlb olunur. fsuslar olsun ki, bizd xarici qanunvericiliyin mddalar

sasn mexaniki olaraq milli qanunvericiliyimiz daxil edilir. n acnacaqls

is odur ki, qanun layihsini hazrlayan mmur ksr hallarda optimal xarici

tcrbni d axtarmr, sadc linin altna dn ilk xarici qanunu trcm

edir. Tbii ki, bir ox hallarda bu Rusiya qanunvericiliyi olur. Bu da

mmurlarmzn rus dilini nisbtn daha yax bilmsi il baldr. Mlki

Mcll d istisna deyil. Onun bir sra fsillri Rusiya Mlki Mcllsinin

hrfi trcmsidir. lbtt, Rusiyann hquq sistemi biz ox yaxndr v bu

baxmdan Rusiya tcrbsin mracit etmk lazmdr. Lakin vvla Rusiya

qanunvericiliyi d qsurlardan azad deyil. Digr trfdn is mumiyytl

yalnz bir lknin tcrbsindn yararlanmaq mqsduyun deyil.

Bununla bel, konkret olaraq bizim Mlki Mclld yalnz Rusiya

tcrbsi istifad edilmyib. Onun hazrlanmasnda Almaniya Mlki Qanun-

namsinin d mhm tsiri aq-aydn grsnir. Lakin bel nticdns, Rusi-

ya Mlki Mcllsini tam trcm edib qbul etmk daha yax olard. nki

Mlki Mcllnin bzi fsillri (sasn mumi hissd) Rusiyadan, bzilri

is (sasn Xsusi hissd) Almaniyadan gtrlb. Tbii ki, nticd Mlki

Mcll sistemsiz snd evrilib, nki bu zaman ninki terminologiyalar,

mumiyytl, oxar v htta eyni msllr yanama frqli alnb.

Almaniya Mlki Qanunnamsindn gtrln fsillrin bzn bir qdr

frqli olmas hiss olunur. Lakin bunun yalnz bir sbbi var: bizim Mlki

Mcllnin hazrlanmasnda alman mtxssislri itirak ediblr. Tbii ki,

onlar Almaniya qanunvericiliyini bir qdr frqli kild z tkliflri kimi

irli srblr. Nticd Almaniya Mlki Qanunnamsindn gtrln fsillr

yalnz kompozisiya baxmndan bir qdr frqlidir. Lakin mumi mna

eynidir. sas problem is odur ki, alman mtxssislrinin tkliflri hrfi

trcm edilrk Mlki Mclly daxil edilib. Nticd Mlki Mcllnin

bir sra mddas mnasz v mntiqsiz ifadlr toplusuna evrilib.

Deyilnlr Mlki Mcllnin hazrlanmasna aid idi. Yax bs niy 13

il rzind vziyyt sasn dyimyib? Ax lkd qbul ediln mhkm

qrarlarnda n ox istinad ediln qanun mhz Mlki Mclldir. Niy bu

problemi qaldran yoxdur?

Msl burasndadr ki, zdniraq mmurlarn li il lkd normativ-

hquqi aktlarn tnqidi siyasi mxalifliy brabr tutulur. Mntiq sad v

primitivdir: parlamentin qbul etdiyi v prezidentin tsdiq etdiyi qanun nec

qsurlu ola bilr ax?! slind lkmizin siyasi mxaliftini seki qanunveri-

ciliyindn baqa he n maraqlandrmr, o da yalnz seki illrind. Bilmirik

n sbbdn xalqn maraqlarna hqiqtn biganlik, yoxsa savadszla

9

gr bizd htta mxalift d deyir ki, qanunvericiliyimizin sviyysi ox

yaxdr, lakin icras (ttbiqi) pis vziyytddir. Bu mifdir! He bir normativ-

hquqi akt Allah klam deyil, buna gr d qsurdan azad deyil. Htta n

yksk hquq elmi potensialna malik olan lklrin qanunvericiliyind d

qsurlar var. Bizd is, qeyd etdiyimiz kimi, hquq elmi v hquq mktbi

yox drcsinddir! Buna gr d qanunvericiliyimizin qsuru da az deyil.

Lakin tbii ki, publik qanunvericilik aktlarnda qsur daha azdr, nki

onlarn mlliflri htta zif olsalar da, Azrbaycan Respublikasnn

Prezidentinin Administrasiyasnda v Milli Mclisin Aparatnda salam

mntiq malik olan savadl hquqnaslar onlarn shvlrini aradan qaldra

bilirlr. Mlki qanunvericilik zr is bu mmkn deyil. Sadc savadl

olmaq v salam mntiq malik olmaq burada kifayt etmir. He ks

universal hquqnas ola bilmz. Mlki qanunvericilik aktnn hazrlanmas

uzunmddtli v oxsayl mzakirlr tlb edir. Prezidentin Administra-

siyasnn v Milli Mclisin Aparatnn hquqnaslarnn is buna fiziki

imkan atmr. Nticd Mlki Mclly dair aidiyyat dvlt orqannn

hazrlad dzli layihsi il bal alternativ fikir olmur. Hmin orqanlarn

mmurlar da z savadszln rt-basdr etmk n qanunlarn tnqidin

siyasi don geyindirirlr. Sanki Milli Mclis v ya Prezident hmin na

mmura sviyysiz qanun layihsi hazrlama taprb. ksin, hquqi dvlt

quran lk rhbrliyi iqtisadi rifahda v investisiyalarda maraqldr. Bunun

n is tkmil mlki qanunvericilik tlb olunur.

Tbii ki, dvlt orqanlar Mlki Mclly dzli layihlrini srf

publik maraqlar rivsind hazrlayrlar. mumiyytl, Azrbaycanda hr

hans qanuna dzli bu mqsdl edilir. Hr hans qanun layihsinin yax

mnada yiysi var v bu da normal haldr. Mlki Mcllnin is bel

yiysi yoxdur v mhz buna gr d onun sviyysi aadr. tn 13 il

rzind Mlki Mclly ediln dzlilr d sasn mhz hr hans dvlt

orqannn maraqlarndan irli glmidir: msln, qiymtli kazlar zr

Azrbaycan Respublikasnn Qiymtli Kazlar zr Dvlt Komitsinin,

sorta mqavilsi zr Azrbaycan Respublikasnn Maliyy Nazirliyinin v

s. lbtt, onlarn dzlilrind d myyn qsurlar var, lakin mnasz v

mntiqsiz mddalar yoxdur. Onlarn qsurlu mddalar il mbahis etmk

olar, hquqi tnqidl x etmk olar, amma hr bir halda uza ikinci df

oxuyandan sonra mnasn baa dmk olar.

Mlki Mcllnin publik maraq olmayan mddalarna is he bir

dzli edilmir, nki maraql dvlt orqan yoxdur. Bu kitabda rhi veriln

9 fsil d sasn mhz bel mddalara aiddir. nki hmin fsillr sasn

srf zl xarakter dayan ilrin grlmsi v xidmtlrin gstrilmsi

mqavillrin hsr olunur. Dzdr, onlarn tnzimind bzn yersiz

imperativ normalardan da istifad olunur. Bu da Mcllmizin qsurlarndan

10

biridir: onun trkibind he 300 dispozitiv hquq normas yoxdur. Sanki

Mlki Mcll zl deyil, publik hququn mnbyidir.

Mlum olduu kimi, mlki-hquqi mqavillr qrupa blnr: 1)

mlakn verilmsi bard mqavillr; 2) ilrin grlmsi bard

mqavillr; 3) xidmtlrin gstrilmsi bard mqavillr. Bellikl, bu

kitab son iki qrupa aiddir. lrin grlmsi il xidmtlrin gstrilmsinin

frqi ndn ibartdir? lrin grlmsi zr tqdim ediln ntic mtlq

olaraq maddi xarakterli olmal (maddi ntic), yni istniln yann

hazrlanmas v ya emal, yaxud ya zrind hr hans digr myin

grlmsini nzrd tutmaldr. ks halda, shbt idn deyil, xidmtdn

gedir. z nvbsind xidmtlrin gstrilmsi mqavillri zr ntic (ideal

ntic) ola da bilr, olmaya da bilr.

slind, ilrin grlmsin dair yalnz bir mqavil nv var podrat.

Buna gr d hmin mqavilnin i v ya gtrk i, yaxud ilrin

grlmsi adlandrlmas daha yax olard. Xidmtlrin gstrilmsin

gldikd is demk lazmdr ki, bu tip mqavilnin nv oxdur. Htta Mlki

Mcllnin znd d onlarn hamsn nzrd tutmaq qeyri-mmkndr. Bu

kitabda xidmtlrin gstrilmsi zr Mlki Mcll il tnzimlnn nisbtn

daha hmiyytli olan 8 mqavily dair rh verilir. Onlarn drd

(brokerlik, ticart nmayndliyi (agentliyi), kommersiya konsessiyas v

turist xidmtlrinin gstrilmsi) qanunvericiliyimizd ilk df tnzimlnir.

Onlarn beinin adnn frqli olmas yax olard: taprq vzin vkalt,

brokerlik vzin maklerlik, ticart nmayndsi (agent) vzin

kommersiya agentliyi, kommersiya konsessiyas vzin distribtorluq,

saxlama vzin mant. Hr bir mqavilnin z predmeti olsa da,

onlarn n tapr, ticart nmayndliyini (agentliyini) v komissiyan

vahid qrupa (zg ilrinin aparlmas meyar zr) aid etmk olar. Nzri

baxmdan onlarn d tmsililik mnasibtlrini tnzimlyir.

Kitabdak Mlki Mcllnin 9 fslinin hr bir maddsinin rhi bnd-

bnd verilmidir. Bu zaman oxucunun iini asanladrmaq n rh ediln

bndl bal olan Mlki Mcllnin digr madd v bndlrin dair qarlql

istinadlar verilmidir. lk df bu metoddan Alq-satq: Mlki Mcllnin

Kommentariyas kitabnda (Elin Qarabalov, krm Hsnov, Bak,

Aberon nriyyat, 2007) istifad edilmidir. Hr fslin vvlind giri

xarakterli geni thlil aparlr. Bu thlil srf nzri xarakter damr, mhm

praktiki hmiyyt d ksb edir. nki kitabdak mqavil nvlrinin htta

anlay v predmeti d birmnal deyil v burada bzi qarqlq mvcuddur.

Bndlrin rhi zaman biz mmkn qdr tfrratl olmaa alm, ninki

Mlki Mcllnin, mumiyytl qanunvericiliyin sistemli fenomen olmasn

rhbr tutmuuq. Buna gr d rh zaman hm Mlki Mcllnin digr

mddalarna, hm d baqa qanunvericilik aktlarna istinad verilir.

11

rh zaman digr lklrl mqayisd sasn biziml birg

kontinental (roman-alman) hquq sistemin aid olan Fransa, Almaniya,

sver v Rusiya qanunvericiliyindn v tcrbsindn istifad olunur (lakin

bu o demk deyil ki, rh zaman ingilis-amerikan hquq sistemin mracit

olunmur). Bu da tsadfi deyil: ilk lknin mlki qanunvericiliyi

mumbri hmiyyt malikdir. Rusiya tcrbsi is tarixi-hquqi ballq

kontekstind bizim n hmiyytlidir. n sas is bizim Mlki Mcllnin

hazrlanmas zaman da mhz bu lklrin qanunvericiliyindn istifad

olunub. Qeyd edildiyi kimi, Mcllmizin dili bir ox hallarda ar, bzn is

mumiyytl baa dln deyil. Bu baxmdan rh ediln bndd ifad

ediln fikirlrin mnas (qanunvericinin niyyti) bzn onun trcm edildiyi

xarici qanunvericilik aktndan (xsusi il bu Almaniya Mlki Qanunnamsin

aiddir) daha yax blli olur.

Bu kitaba ehtiyac varm? Ax Azrbaycanda yerli hquqi kitablara

maraq azdr. Gizli deyil ki, onlarn byk ksriyyti xarici (sasn rus)

dildn trcmdn baqa bir ey deyil v milli qanunvericiliyimiz az

aidiyyat var. Tbii ki, bu halda oxucu haql olaraq orijinal oxumaa stnlk

verir. Htta rh v ya kommentariya ad il yazlan kitablarn da

mtnindn adtn onlarn drslik v ya monoqrafiya olmas mlum olur.

Qanunvericiliyin hqiqi kommentariyas olan kitablarn ksriyyti is ox

qsa rhlrl kifaytlnir (ksr hallarda rh ediln mddan mllifin z

szlri il izah etmsi il). Halbuki, qanunvericiliyimiz xeyli mrkkblib.

Buna gr d tcrb n onun drin v trafl rhi gnn tlbidir. Baqa

szl, Azrbaycanda milli qanunvericiliy saslanan hquqi dbiyyat

sahsind tlb var, mhz adekvat tklif yoxdur! Bu kitabdak fsillrin

tcrb n hmiyyti is olduqca bykdr.

Bizim tcrbd ox zaman mqavillr sadc mqavil v ya uza

xidmt mqavilsi ya xidmtlrin gstrilmsi mqavilsi (htta ilrin

grlmsini nzrd tutsa da) adlanr. Bzn ona gr ki, mqavilni trtib

ednlr ninki bizim Mlki Mcllni, mumiyytl, mlki hquq

nzriyysini d zif bilirlr. Bzn is mqavilnin trtibatlar ingilis-

amerikan hquq sisteminin yanamasn yamslayrlar: uzun-uzad trafl

mqavillr trtib edrk sifarii (mtri, rhbrlik) qarsnda z

hmiyytlrini iirdirlr v mqavilnin tfsirini bd ayaqda mhkmnin

hdsin buraxrlar. Lakin slind onlar bununla canlarn qurtarmrlar. nki

mhkm hmin mqavillri hququn mumi prinsiplri v mqavilnin

mtni il yana Mlki Mcllnin konkret mddalar sasnda tfsir edir.

Mhkm hr hans mqavilnin modelini ilk nvbd Mlki Mclld

axtarr v nsrlrin (o cmldn qarq mqavily dair) uyun onun

mddalarn ttbiq edir. Buna gr d bizim Mlki Mcllnin mddalar

aktualdr v onlardan qamaq mmkn deyil. Qane etmirs,

12

tkmilldirilmsi mslsini qaldrmaq lazmdr. Baqalarnn yad hquqi

sistem rivsind hazrlad standart mqavillri sifariiy z mhsulu

kimi sryb ingilis-amerikan hquq sisteminin nfuzu arxasnda gizlnmk

is pekarszlqdr. z qanunvericiliyimizi bilmk v ttbiq etmk lazmdr!

Bu kitab lbtt ki, yalnz bir xsin mlahizlridir v n az buna gr

subyektivdir v bhsiz ki, qsur v shvlrdn azad deyil. Buna gr d

mllif akram.hasanov@ijs.az nvanna gndriln, yaxud baqa yolla, o

cmldn drc edilmkl bildiriln hr bir irad v tklif gr qabaqcadan z

drin minntdarln bildirir v bunu etmyinizi xahi edir. Unutmayn ki,

Sizin ryiniz hquqi dvlt quran Vtnimiz, btn xalqmza lazmdr. n

az ona gr ki, Mlki Mcll kimi hmiyytli snd gr xcalt

kmyk. Ax bizim he Napoleon kimi 40 qlbmiz d yoxdur. He

olmasa yax Mlki Mcllmiz olsun!

mailto:akram.hasanov@ijs.az

13

39-cu fsil. PODRAT

1. Mlum olduu kimi, mlki-hquqi mqavillr qrupa blnr: 1)

mlakn verilmsi bard mqavillr; 2) ilrin grlmsi bard mqavi-

llr; 3) xidmtlrin gstrilmsi bard mqavillr. Bu tsnifat Azrbaycan

Respublikasnn mcvud mlki qanunvericiliyind d z ksini tapmdr.

Bel ki, msln, Azrbaycan Respublikasnn Mlki Mcllsinin

(bundan sonra MM-nin) 402.1-ci maddsind (lkin mqavil) qeyd olunur

ki, ilkin mqavily gr trflr hmin mqavild nzrd tutulmu

rtlrl mlakn verilmsi, ilrin grlmsi v ya xidmtlrin gstrilmsi

bard glckd mqavil (sas mqavil) balama hdlrin gtrrlr.

Nzr alsaq ki, mahiyyt etibar il ilkin mqavil glckd balanacaq hr

hans mqavily aid ola bilr, btn mqavillrin qrupdan birin daxil

olmas tsdiqlnir. MM-nin digr maddlrind d bu yanamann ahidi

oluruq: 13 (Sahibkarlq faliyyti), 385 (hdlik anlay), 398.3

(Qiymt), 451 (hdliyin borclunun hesabna icras), 870.1 (Rentann

formas v miqdar), 1206 (Vsiyyt taprnn predmeti) v s.

Szgedn tsnifat yalnz mlki qanunvericilikd deyil, qanunvericili-

yin digr sahlrind d tsbit edilmidir: msln, Azrbaycan Respublika-

snn Vergi Mcllsi (13.2.16.3, 14, 159-c maddlr v s.), stehlaklarn

hquqlarnn mdafisi haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu (1-ci

madd), Lotereyalar haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu (2.0.2,

2.0.12 v 3.1-ci maddlr) v s.

Bununla bel, hr hans mqavilnin myyn qrupa aid edilmsi

problem doura bilr. Shbt yalnz qarq mqavildn (MM-nin 390.4-c

maddsi), yni mxtlif mqavillrin nsrlrini hat edn mqavildn

getmir. nki bu halda trflrin razlamasndan v ya qarq mqavilnin

mahiyytindn ayr hal irli glmirs, qarq mqavil zr trflrin mnasi-

btlrin qarq mqavild nsrlri olan mqavillr dair qaydalar

mvafiq hisslrd ttbiq edilir. Tbii ki, bir mqavil rivsind mxtlif

mahiyytli hquqi mnasibtlr mvcuddursa, hr birin aidiyyat hquq

normalarnn ttbiqi he bir problem yaratmr.

sas problem douran is konkret hquqi mnasibt hans mqa-

vily dair qaydalarn ttbiq edilmsinin myynldirilmsind tinliyin

yaranmasdr. Mlum olduu kimi, hr bir tsnifat, hr hans blg nisbidir.

Buna gr d tcrbd el mqavily rast glmk olar ki, onun sasnda

yaranan mnasibt eyni zamanda bir ne mqavilnin nsrlrin uyun ola

bilr. Msln, bzn podrat v alq-satq mqavillrini ayrmaq tin ola

bilr (bu msly biz hl toxunacaq).

14

Bununla bel, nzri baxmdan mlakn verilmsi bard mqavillr

qrupuna daxil olan mqavillri eynildirmk nisbtn asandr. nki MM-

nin 135.2-ci maddsind (ya hququnun obyektlri) mlki hquq

mnasibtlrinin obyekti kimi mlakn trifi verilmidir: istniln yalarn v

qeyri-maddi mlak nemtlrinin toplusu.

2. Daha ciddi problem is ilrin grlmsi v xidmtlrin gstrilmsi

bard mqavillrin frqlndirilmsinddir. mlakn verilmsi bard m-

qavillrdn frqli olaraq, ilrin grlmsi v xidmtlrin gstrilmsi ba-

rd mqavillrin predmeti mlak deyil, hr hans faliyytdir. Sad desk,

bu mqavillr zr borclu kreditora n is vermli deyil, onun n n is

etmlidir. Buna gr d mqavil predmeti olan bu faliyytin hans hallarda

i, hans hallarda is xidmt olmas problemin mzidir. Tbii ki, mitd v

blk d htta filoloji baxmdan bu terminlrin ciddi frqi yoxdur. grn

xidmt gstrir, xidmt gstrn is i grr. Lakin mslnin hquqi ts-

nifatla bal olmas v bu tsnifatn srf nzri deyil, hm d real praktiki h-

miyyt damas i v xidmt arasnda frqin myyn edilmsini zruri edir.

mlakdan frqli olaraq, i v xidmtin trifi MM-d verilmyib. Digr

normativ-hquqi aktlarda da onlarn birmnal anlaylar mvcud deyil. Bel

ki, msln, Dvlt satnalmalar haqqnda Azrbaycan Respublikasnn

Qanununun 1-ci maddsind ilr dedikd binann, qurunun v ya obyektin

layihldirilmsi, tikintisi, yenidn qurulmas, sklmsi, tmiri, o cmldn

tikinti meydanasnn hazrlanmas, avadanln qurulmas, inaat,

quradrma, tamamlama v ya torpaq ilri, habel bunlarla laqdar qazma,

geodeziya, elmi-konstruktor, geoloji kfiyyat, peykdn kili, nr v ap

ilri, seysmik tdqiqat v satnalma mqavilsin sasn digr ilr,

xidmtlr dedikd is mallardan v ilrdn baqa hr hans digr satnalma

predmeti baa dlr. Grndy kimi, burada i v xidmti biri-birindn

frqlndirn meyar myyn edilmmidir. Buna gr d borclunun hr hans

hrktini i hesab etmk olar. Tsadfi deyil ki, el hmin maddd ilri

grn v xidmtlri gstrn eyni terminl (podrat) adlandrlr.

Bu fslin rhi zaman biz Azrbaycan Respublikasnn qanunveri-

ciliyind i v xidmtlr arasnda hquqi frqin myyn edilmmsi hallarn

bir daha vurulayacaq v bunun trtdiyi hquqi problemlr toxunacaq.

3. Qeyd etmk lazmdr ki, i v xidmtin frqi problemi xarici

lklrd d mvcuddur. Dzdr, ingilis-amerikan hquq sistemind bu

problem aktual deyil, nki presedent hququna syknn bu sistemd mlki

hquqi mnasibtlr, bir qayda olaraq, ox tfrratl mqavillrl (msln,

xsi kiray mqavilsi contract of work and labour, tikinti podrat

mqavilsi building contract, construction contract) tnzimlnir. Bu

lklrd mqavilnin rolu olduqca hmiyytlidir. Buna gr d onlarda

15

mvafiq tkilatlar (Birlmi Mqavil Tribunal Joint Contract Tribunal,

Tikinti mhndislri nstitutu Institute of Civil Engineers v s.) trfindn

hazrlanm nmunvi mqavillr xsusi nm verilir.

Bu hquq sistemi qrupuna daxil olan bzi lklrd is mqavillrin

ilrin grlmsi v xidmtlrin gstrilmsin blnmsi etiraf edils d,

bunun he bir hquqi nticsi nzr arpmr v qanunvericilikd hr iki nv

aid olan mqavillr eyni cr tnzimlnir. Msln, Kanadann Kvebek

yaltinin Mlki Mcllsinin beinci kitabnn ikinci hisssinin 8-ci fsli

Podrat v ya xidmtlr haqqnda mqavil adlanr v hr iki nv mqavilni

identik qaydada tnzimlyir.

Amma kontinental (roman-alman) hquq sistemi qrupuna daxil olan

lklrd bu msl aktualdr. V bunun da tarixi kklri var. Mlumdur ki,

kontinental hquq sistemi Roma hququnun nnlrin syknir. Roma

hququnun mqavillr sistemind kiray mqavilsi (locatio conductio)

xsusi yer tuturdu v nv blnrd: 1) locatio conductio rei (ya

kiraysi); 2) locatio conductio operis (i kiraysi) v 3) locatio conductio

operarum (xidmt kiraysi). Hr mqavil nvn birldirn amil nyin

is vzli qaydada tqdim edilmsi, frqlndirici amil is tqdim edilnin

mahiyyti idi. ya kiraysi mqavilsin gr hr hans danar v ya

danmaz ya, i kiraysi mqavilsin gr iqtisadi nticsin (opus)

tminat veriln hr hans mk, xidmt kiraysi mqavilsin gr is iqtisadi

nticsin tminat verilmyn hr hans mk tqdim edilmli idi.

Bellikl d, gr xidmt kiraysi mqavilsi zr sifarii tkc

tqdim ediln mkl kifaytlnirdi is, i kiraysi mqavilsi zr hm d

tqdim ediln myin nticsind maraql idi. Digr trfdn is xidmt

kiraysi mqavilsi bilavasit sifariinin rhbrliyi il icra edilirdi is, i

kiraysi mqavilsi ii trfindn srbst kild icra edilirdi v buna gr d

btn risklri z dayrd. Bellikl d xidmt kiraysi mqavilsi masir

mk mqavilsinin, i kiraysi mqavilsi is ada podrat mqavilsinin

tmlini tkil edirdi.

4. Bununla bel, hazrda mvcud olan digr mqavillrin i v ya xid-

mt mqavilsi olmas mslsi ayr-ayr lklrd frqli cr hll olunur.

Burada balca meyar i mqavilsi zr tqdim edilmli olan nticnin maddi,

yaxud qeyri-maddi xarakterli olmasndan asldr. gr tqdim ediln ntic

mtlq maddi olmaldrsa, onda podrat mqavilsindn baqa digr i

mqavilsin yer yoxdur v bellikl d btn digr mqavillr xidmt mqa-

vilsi hesab olunmaldr. Bel olduu tqdird, dilimiz yad olan rus mnli

podrat szn d he bir ehtiyac yoxdur v rh ediln fsil el birbaa

v ya Gtrk i, yaxud lrin grlmsi adlandrla bilr. ksin, gr

tqdim ediln ntic qeyri-maddi d ola bilrs, nticsin tminat veriln

16

btn digr mqavillr d i mqavilsi hesab olunmaldr. Bu halda nnni

pozmamaq namin podrat szn saxlamaq daha mqsduyundur.

Bu fslin rhi zaman biz bu msl zrind d xsusi olaraq

dayanacaq, nki htta podrat mqavilsinin z zr tqdim ediln

nticnin maddi, yaxud qeyri-maddi xarakterli olmas mslsi mbahislidir.

Bu is problemi daha da qlizldirir v haql sual dourur Podrat ndir?

lrin grlmsi v xidmtlrin gstrilmsi mqavillrinin

frqlndirilmsi, o cmldn podrat mqavilsinin dqiq anlaynn myyn

edilmsi srf nzri problem deyil v bir ox hallarda mhm praktiki

hmiyyt dayr. Bel ki, msln, MM-nin 776-c maddsi (Bax hmin

maddnin rhin) podrat mqavilsi zr xsusi iddia mddtlri v onlarn

axm qaydasn myyn edir. Bunun konkret praktiki hmiyyti balanm

mqavily mumi iddia mddtlrinin (MM-nin 373.2-ci maddsin uyun),

yoxsa podrat mqavilsi n myyn ediln xsusi iddia mddtlrinin

ttbiqi mslsinin nec hll olunmasndan ibartdir.

Btvlkd ilrin grlmsi v xidmtlrin gstrilmsi zr

mqavillrin frqlndirilmsi msuliyyt mslsi il d baldr v buna

gr ox vacibdir. Bel ki, msln, MM-nin 1099-cu maddsin sasn

hquqi v ya fiziki xs z iisinin trtdiyi mlki hquq pozuntusu (delikt)

n msuliyyt dayr v mk (qulluq, mnsb) vziflrinin icras zaman

iisinin vurduu zrrin vzini dmlidir. Burada ii dedikd mk

mqavilsi v mlki hquq mqavilsi zr i grn fiziki xs nzrd

tutulur v bellikl d xidmt gstrn xsin vurduu zrr toxunulmur. Bu

is zrr vuran trfin balanlan mqavilnin xidmt mqavilsi olmasnn

iddia edilmsind maraql edir.

Podrat mqavilsinin digr mqavillrdn dqiq frqlnidirlmsi

xarici elementli mlki hquqi mnasibtlr ttbiq olunmal hquq

normalarnn myynldirilmsi n d ox vacibdir. Beynlxalq xsusi

hquq haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanununun 25.1.6-c

maddsin sasn podrat mqavilsi trflri arasnda hmin mqavily

ttbiq edilmli hquq bard razlq olmad halda, mqavily podratnn

tsis olunduu, yaad v ya sasn faliyyt gstrdiyi lknin hququ

ttbiq edilir. Hmin Qanunun 25.2.2-ci maddsin gr is tikinti podrat

mqavillrin bel faliyytin hyata keirildiyi v ya mqavil il nzrd

tutulan nticlrin yarand lknin hququ ttbiq edilir.

Gstrilnlrl brabr qeyd etmk lazmdr ki, ilr istehlak n

grldkd v ya xidmtlr istehlakya gstrildikd, yaranan hquqi

mnasibtlr eyni il stehlaklarn hquqlarnn mdafisi haqqnda

Azrbaycan Respublikasnn Qanunu ttbiq edilir. Hmin Qanunun 1-ci

maddsin gr istehlak xsi tlbatn dmk mqsdi il mal, i v

xidmtlrdn istifad edn, onlar alan, sifari vern, yaxud almaq v ya

17

sifari vermk niyyti olan xsdir. Bununla yana Azrbaycan Respublikas

Nazirlr Kabinetinin 15 aprel 1998-ci il tarixli 80 sayl Qrar il tsdiq

edilmi Azrbaycan Respublikasnda ticart, mit v digr nv xidmt (i

grlmsi, xidmt gstrilmsi) Qaydalarnn tlblri d gzlnilmlidir.

5. rh ediln fsild Almaniya Mlki Qanunnamsinin (yeddinci fsil

Podrat mqavilsi v oxar mqavillr) tsiri hiss olunur. Bununla bel

btvlkd rh ediln fsil he bir xarici lknin mlki qanunvericiliyini

tkrarlamr. mumiyytl, bu, tqdirlayiqdir: milli qanunvericilik aktlarnn

hazrlanmas zaman xarici tcrb thlil edilmli v nticd mlliflr yerli

nn v rait uyun tkmil sndi ortaya qoymaldrlar. Amma tssfl

qeyd etmk lazmdr ki, rh olunan fsild tsbit edilmi xarici

qanunvericilik aktlarnn mddalar sasn Azrbaycan Respublikasnn

qanunvericiliyin uyun deyil, fslin mlliflrinin z mlahizsinin bhrsi

olan normalar is lav suallar yaradr. Btvlkd is fslin z sistemsiz

(maddlr mntiq ardcll il dzlmyib) v boluqlarla doludur.

Buna gr d mlliflr podrat mqavilsini tnzimlyn tkmil fsil

hazrlaya bilmirdilrs, btvlkd hr hans bir xarici dvltin mlki

qanunvericiliyini sas gtrsydilr, daha yax olard. Bu baxmdan tarixi-

hquqi nnlri nzr alaraq, Rusiya Federasiyasnn Mlki Mcllsindn

(37-38-ci fsillr: Podrat v Elmi-tdqiqat, tcrb-konstruktor v

texnoloji ilrin grlmsi) istifad mqsduyun idi.

Mlum olduu kimi, mvcud MM qvvy minndk qvvd

Azrbaycan SSR-nin 1964-c il 11 sentyabr tarixli Mlki Mcllsi idi. Hmin

Mclld podrata iki fsil hsr edilmidi: Podrat (31) v sasl tikintid

podrat (32). Mcvud MM-d sasl tikintid podrat tnzimlnms d,

Azrbaycan Respublikas Nazirlr Kabinetinin 7 iyun 1994-c il tarixli 228

sayl Qrar il tsdiq edilmi sasl tikintid podrat mqavillri haqqnda

Qaydalar hl d mvcuddur. Beynlxalq xsusi hquq haqqnda

Azrbaycan Respublikasnn Qanununun 25.2.2-ci maddsind d tikinti

podrat mqavilsi xatrlanr. Tbii ki, podratn bu nv olduqca vacibdir v

xsusi hquqi tnzimi labddr. Rusiya Federasiyasnn Mlki Mcllsinin

37-ci fslinin (Podrat) 3-c paraqraf (Tikinti podrat) btvlkd bu

msly hsr olunub. Buna gr d tikinti podratnn tnzimin ehtiyac

varsa, niy d biz n yaxn hquq sisteminin tcrbsindn istifad etmyk?

Yeri glmikn, Rusiya Federasiyasnn Mlki Mcllsind podratn

digr nvlri d tnzimlnmidir v orada istifad olunan terminologiya

Azrbaycan Respublikasnn digr normativ-hquqi aktlarnda istifad olunur.

Msln, Kommersiya sirri haqqnda Azrbaycan Respublikasnn

Qanununun 15.1-ci maddsind elmi-tdqiqat, tcrb-konstruktor v

texnoloji ilrin yerin yetirilmsi mqavillri xatrlanr. Qeyd edildiyi

18

kimi, Rusiya Federasiyasnn Mlki Mcllsinin 37-ci fsli Podrat, 38-ci

fsli is mhz Elmi-tdqiqat, tcrb-konstruktor v texnoloji ilrin

grlmsi adlanr. Kommersiya sirri haqqnda Azrbaycan Respub-

likasnn Qanununun 15.2-ci maddsi is podrat mqavilsinin adn kir.

Nticd hmin Qanunun 15-ci maddsi nou-hauya dair hquqlarla bal

podrat mqavilsi v elmi-tdqiqat, tcrb-konstruktor v texnoloji ilrin

yerin yetirilmsi mqavillri n frqli hquqi rejim myynldirir,

halbuki Rusiya Federasiyasnn qanunvericiliyindn frqli olaraq, bizim

qanunvericilik hmin mqavillri biri-birindn ayrmr.

Bellikl, bzi normativ-hquqi aktlarmzn mlliflri terminolo-

giyalarn dqiqliyin varmadan Rusiya Federasiyasnn qanunvericiliyindn

istifad etmkdn kinmirlr. Nticd is qanunvericiliyimizd prakn-

dlik v ziddiyytlr yaranr.

Tbii ki, Rusiya Federasiyasnn qanunvericilind d oxlu problemlr

mvcuddur. Qanunvericiliyind problem olmayan lk yoxdur. Lakin

Rusiyada normativ-hquqi aktlar, bizdn frqli olaraq, elmi saslarla v uzun

mddt rzind hazrlanr. Qanunvericiliyin hazrlanmasna bu cr yanaan

lklrin hququ daha sistemli olur. Buna gr d milli normativ-hquqi

aktlarn hazrlanmas zaman hmin lklrin qanunvericilindn geni istifad

edilmli, sonradan is hmin aktlar yerli tcrbnin tlblrin uyun

tkmilldirilmlidir. Msln, MM-nin 51-53-c fsillri (Bank manti,

Bank hesab v Mlki dvriyynin itiraklar arasnda hesablamalar)

btvlkd Rusiya Federasiyasnn Mlki Mcllsindn (44-46-c fsillr)

gtrlmd. Lakin hazrda hmin fsillr biz bir sra dzlilr etmiik v

nticd onlar htta Rusiya Federasiyasnn Mlki Mcllsind olan

fsillrdn daha tkmildir.

Bellikl d, sistemsiz v sliqsiz kild hazrlanan rh ediln

fsild xeyli qsurlar mvcuddur. Hmin qsurlar geni rh edilckdir.

Yekunda onu da qeyd edk ki, rh ediln fsildn 761-ci madd

xarlmdr. Hmin maddnin mddas MM-nin 760-c maddsin (Bax

hmin maddnin rhin) daxil edilmidir.

Madd 752. Podrat mqavilsi

752.1. Podrat mqavilsin gr podrat mqavild nzrd

tutulan ii icra etmyi, sifarii is podratya razladrlm muzd

dmyi hdsin gtrr.

752.2. gr podratda hr hans mmulatn hazrlanmas nzrd

tutularsa v podrat onu znn ld etdiyi materiallardan hazrlayarsa,

hazrlanm mmulata mlkiyyti sifariiy verir. gr vz ediln ya

hazrlanmdrsa, alq-satq qaydalar ttbiq edilir.

19

752.3. Podratla bal smetann trtibi, gr razlamada ayr

qayda myynldirilmyibs, dnilmir.

1. rh ediln madd btvlkd podrat mqavilsinin anlayn

vermy chd ets d, bu chd uursuz alnm v nticd podrat

mqavilsinin nsrlri tam hat olunmamdr. Msln, podrat

mqavilsinin balanmas, mddti v digr msllr ninki rh ediln

maddd, mumiyytl, rh ediln fsild tsbit olunmamdr. Buna gr d

hmin msllr zrind ayrca dayanmaq zruridir.

2. Podrat mqavilsi hm ifahi, hm d yazl (sad v ya notarial)

formada balanla bilr. Bununla bel, mit podrat mqavillri istisna

olmaqla, podrat mqavillrinin ksriyyti yazl formada balanlr.

Sifarii dvlt qurumudursa, podrat mqavilsi yazl formada

balanmaldr. Hmin mqavilnin nmunsi Azrbaycan Respublikas

Nazirlr Kabinetinin 28 fevral 2003-c il tarixli 34 sayl Mallar (ilr v

xidmtlr) zr satnalma mqavilsinin nmunsinin tsdiq edilmsi

haqqnda Qrar il tsdiq edilmidir.

Tikinti ilrinin grlmsi il bal podrat mqavilsi d yazl

formada balanmaldr. Azrbaycan Respublikas Nazirlr Kabinetinin 7 iyun

1994-c il tarixli 228 sayl Qrar il tsdiq edilmi sasl tikintid podrat

mqavillri haqqnda Qaydalarn 3.1-ci bndi hmin mqavily dair

konkret tlblr myyn edir: podrat mqavilsinin trkibi onun ayrlmaz

hisssi saylan lav sazilr, qomalar, cizgilr (ertyojlar), tsnifatlar,

smetalar, razlama protokollar, cdvllr v s. daxil olmaqla, btn snd v

materiallarn siyahsndan ibart olur. Mqavilnin mtnind sifariinin

tapr (ilrin siyahs, obyektin tsviri) mumi kild rh edilir v

mqavil qomalarnda aadak kimi xrdalanr:

1) sifarii v podratnn rekvizitlri v tam adlar;

2) mqavilnin dyri;

3) ilrin balanma v qurtarma mddti;

4) dm v hesablamann qayda v rtlri;

5) trflrin hdliklri;

6) ilrin grlmsi;

7) ilrin thvili v qbulu;

8) ilrin v materiallarn keyfiyytin nzart;

9) zmant v tminat;

10) gtrln hdliklrin yerin yetirilmsind trflrin msuliyyt

drcsi;

11) mqavilnin pozulmas rtlri v qaydalar;

12) baqa rtlr.

20

Qaydalara tikinti n podrat mqavilsinin nmunsi d lav

edilmidir.

3. Podrat mqavilsi, bir qayda olaraq, sifariinin tbbs il

balanr. Bu zaman sifarii dvlt qurumudursa, podrat mqavilsi Dvlt

satnalmalar haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanununa uyun

balanmaldr (msln, tenderin keirilmsi v s.).

Tikinti ilrinin grlmsi n podrat mqavilsinin balanmas n

aparlan mqavilqaba ilr dair Azrbaycan Respublikas Nazirlr

Kabinetinin 7 iyun 1994-c il tarixli 228 sayl Qrar il tsdiq edilmi

sasl tikintid podrat mqavillri haqqnda Qaydalarn 2-ci bndi ox

srt imperativ normalar myyn etmidir. Bel ki, podrat olmaq iddiasnda

olanlar, btn potensial sifariilr z ixtisaslama sviyysi, maliyy,

istehsal v maddi imkanlar haqqnda mlumatlar gndrmlidirlr (htta

sifarii hmin mlumatlar tlb etms bel). Mlumatlarn trkibin

aadaklar daxil olmaldr:

1) tkilatn yaranma v inkiaf tarixinin qsa xlassi;

2) tkilatn yeri v strukturu;

3) iilrin say v onlarn ixtisas sviyylri;

4) tkilatn yerin yetirdiyi ilrin nv, hcmi v imkanlar;

5) tkilatn xsusil yax yerin yetirdiyi ilrin v xidmtlrin ad;

6) bu v ya digr tikinti faliyyti nvn gr lisenziyann olmas,

onun mddti v kim trfindn verilmsi;

7) son ild dvlt v digr sifariilr n tkilat trfindn

yerin yetirilmi sas obyektlrin siyahs;

8) maliyy vziyyti;

9) tkilat trfindn yaxn 2-3 ild yerin yetiril bilck ilrin

maksimum v minimum hcmlri (dyr ifadsind).

Bel mlumatlar sifariiy, ona mnasib olan podratlarn

seilmsin v glck podrat mqavillrinin balanmasna imkan verir.

Sifarii, obyektin (mssisnin, binann, qurunun v ya onlarn

nvblrinin) tikintisinin qiymtinin tyin olunmas metodlarndan asl

olaraq, sasl tikinti n podrat mqavilsinin tipini v onun balanmas

qaydalarn myyn edir.

Podrat seildikdn sonra, mqavil hazrlanan dvrd trflr ilkin

mqavil balaya bilrlr. lkin mqavil balandqdan sonra podrat z

istehsalat-tsrrfat faliyytinin planladrlmas, i proqramnn tkili,

layih-smeta sndlrinin sifarii texnoloji-tkilati layihlrin hazrlanmas

v s. ilri gr bilr, hminin mvafiq material v avadanlqlar sifari ed

bilr. lkin mqavily aadaklar daxil edilir:

21

1) sifariinin, podratnn v ehtimal olunan subpodrat tkilatlarn

adlar;

2) obyektin ad v onun haqqnda sas mlumatlar (iin hcmi,

qiymti, tikintinin tikilib baa glmsinin txmini mddti);

3) layih-smeta sndlrinin v podrat mqavilsinin balanmasna

lazm olan sndlrin trkibi, hcmi v tqdim edilmsi vaxt;

4) tikinti n ayrlan meydanann hazrl haqqnda mlumat v

meydanann azad olunmas rtlri;

5) tikintinin avadanlq, material v mmulatlarla tmin olunmas

qaydalar:

6) podrat mqavilsinin balanmasnn vaxt v qaydalar, ilkin

mqavilnin pozulmasnda trflrin msuliyyt drclri.

lkin mqavil podratya z partnyorlar il d bel mqavillr

balamasna imkan verir. Svdlmnin pozula bilcyi halda, ilkin

mqavild nzrd tutulmu mlki msuliyyt tdbirlri, trflrin

mnafelrini qorumaq v planladrmaq n tminat yaradr.

4. Podrat mqavilsi onun znd nzrd tutulan mddt rzind icra

edilmlidir. Podrat mqavilsind iin hm balanma, hm d bitm tarixlri

gstril bilr. Podrat mqavilsind iin grlmsi mddti nzrd

tutulmadqda, podrat i sassz lngimlr olmadan drhal balamaldr

(MM-nin 427.2-ci maddsin sasn). sver hdlik Qanununun 366-c

maddsinin 1-ci abzasna gr podratnn iin icrasna gec balamas v ya ii

lng icra etmsi sifariiy mqavily xitam vermk hququnu verir.

Tbii ki, podrat mqavilsinin mddtinin hmiyyti bzi hallarda

hlledici ola bilr. gr mqavil il myyn ediln tarixdn sonra sifarii

podratn nticsind maraql deyils, podratnn msuliyyti artr. Msln,

toy gnndn sonra drzi trfindn glin paltarnn thvil verilmsinin artq

he bir mnas yoxdur. Burada podratn nticsi ninki gstriln gnd, htta

gstriln saatda tqdim edilmlidir. Mlum olduu kimi, MM-nin 427.4-c

maddsin mvafiq olaraq alabatan mddtd icra edilmmi hdliyi, elc

d icra mddti tlbetm an il myynldirilmi hdliyi borclu

kreditorun icra tlbini irli srdy gndn yeddi gn mddtind icra

etmy borcludur, bu rtl ki, MM-dn, hdliyin rtlrindn, igzar

adtlrdn v ya hdliyin mahiyytindn icran baqa mddtd hyata

keirmk vzifsi irli glmsin.

Ehtimal olunur ki, podratn nticsi mqavil mddtinin sonunda

tqdim edilmlidir. Lakin mqavil il podratn nticsinin hiss-hiss tqdim

edilmsi v dnilmsi d nzrd tutula bilr. Fransa Mlki Mcllsind

(1791-ci madd) bu hal n mvafiq prezumpsiya da myyn olunub: gr

sifarii muzdu grlm i mtnasib dyirs, podratn nticsinin

22

dnilmi hisslri sifarii trfindn yoxlanlmdr. Almaniya Mlki

Qanunnamsind (641-ci maddnin 1-ci abzas) v sver hdlik

Qanununda (372-ci maddnin 2-ci abzas) is frqli prezumpsiya tsbit

olunub: mqavil il podratn nticsinin hiss-hiss thvil verilmsi v hr

bir hissnin qiymti myyn edilibs, sifarii hr bir hissni qbul edrkn

razladrlm muzdu dmlidir.

MM-nin 428.1-ci maddsin uyun olaraq gr sifarii podratn

nticsini almaqdan zrl sbb gr imtina etmzs, podrat hdliyi

vaxtndan vvl icra ed bilr. MM-nin 428.2-ci maddsin gr is hdliyin

trflrinin sahibkarlq faliyyti il mul olmas il bal hdliyin

vaxtndan vvl icrasna yalnz hdliyin vaxtndan vvl icrasnn

mmknly hdlik rtlrind nzrd tutulduqda v ya igzar dvriyy

adtlrindn v ya hdliyin mahiyytindn irli gldikd yol verilir.

Azrbaycan Respublikas Nazirlr Kabinetinin 7 iyun 1994-c il tarixli

228 sayl Qrar il tsdiq edilmi sasl tikintid podrat mqavillri

haqqnda Qaydalarn 3.4-c bndin sasn ilrin yerin yetirilm

mddtini trflr mqavild obyektin thvil verilmsinin tqvim tarixini v

ya obyektin tikilmy balanmasndan qurtarmasna qdr olan dvrn

mddtini gstrmkl, qarlql razlama sasnda myynldirirlr.

Mqavild gstriln ilkin ilrdn (msln, sifariinin beh krmsi,

inaat meydanasnn podratya thvil vermsi v s.) n gec balanann vaxt,

tikintinin balanmas vaxt saylr.

Podrat mqavilsind obyektin tikilmy balanmasndan baa

atmasna qdrki dvr dqiq gstrilir.

Trflrin razladrd tikinti ilrinin yerin yetirilm qrafikind

aralq mddtlr d nzrd tutulur. gr trflrdn biri qrafikd nzrd tu-

tulan ilr vaxtnda balamrsa v qrafik pozulursa, digr trfin mqavil-

dn imtina etmk v ona dyn zrrin dnilmsini tlb etmk hququ var.

Mqavild obyektin tikintisi mddtinin ya son hddi (msln,

obyektin inasnn mddti, balanc tarixindn tminatla istismara thvil

verilm tarixindk 24 aydan artq olmamaldr) v ya mqavild nzrd

tutulmu btn ilrin grlb baa atmasnn dqiq tarixi (msln, obyekt

tminatl istismara sentyabr aynn 1-d thvil verilmlidir) gstrilir.

Mqavild hr iki trfin razl il i snasnda ilrin grlmsi

qrafikind dyiiklik edilmsi lzumunun yaranmas rtlri d ks etdiril

bilr. lrin yerin yetirilm mddtlri gnl, on gnl, ayla v s. il

gstril bilr. Mqavild iin baa atmas vaxt, rtlri v ilrin qbulu

qaydalar gstrilir v mumi halda tikintinin faktiki olaraq baa atmas

tarixi v ya tamamlanm tikinti obyektinin istismara verilmsi n qbul

aktnn imzalanma tarixi obyektin baa atma vaxt hesab edilir. oxtrfli

podrat mqavilsind investisiya dvrlri v mrhllri zr itiraklar

23

trfindn yerin yetirilck ilrin v xidmtlrin balanmasnn v

qurtarmasnn mumi vaxtlar gstrilir.

hdliyin vaxtndan vvl yerin yetirilmsin gr podratya

sifarii trfindn vvlcdn razladrlm hvslndirici gzt v ya

mkafat nzrd tutula bilr.

752.1.

1. Podrat mqavilsinin trflri sifarii v podratdr. Sifarii v

podrat hm fiziki, hm d hquqi xslr ola bilr. Bu zaman podrat

mqavilsi il grln i lisenziyaladrlan faliyyt nvn aiddirs,

podrat mvafiq lisenziyaya v ya icazy (xsusi razla) malik olmaldr.

Azrbaycan Respublikas Prezidentinin 2 sentyabr 2002-ci il tarixli 782 sayl

Frman il tsdiq edilmi Azrbaycan Respublikasnda bzi faliyyt

nvlrin xsusi razlq (lisenziya) verilmsi haqqnda Qaydalarnda

lisenziyaladrlan ilrin qti siyahs myyn edilmidir: msln, audit

ilri, da-mdn ilri, da v buruq qazmalarnn aparlmas, liftlrin

quradrlmas v tmiri, qaldrc qurularn, metallurgiya avadanlqlarnn,

tzyiq altnda ilyn qazanlarn, tutumlarn istehsal, quradrlmas v tmiri,

tikinti-quradrma ilri v s.

2. Podrat mqavilsin gr podrat mqavild nzrd tutulan ii

icra etmlidir. Tbii ki, yaranan ilk sual iin n olmasdr. Hans faliyyt

nv, n kimi mk nv podrat mqavilsi v mumiyytl mlki hquq

kontekstind i hesab edilir? Sifarii podratya nyin mqabilind

razladrlm muzdu dmyi hdsin gtrr? Sadc i grlmsi faktna

gr, yoxsa onun tqdim ediln nticsi mqabilind? gr muzd iin

nticsinin tqdim edilmsi mqabilind dnilirs, hmin ntic yalnz

maddi ola bilr, yoxsa qeyri-maddi ntic d ehtiva edilir? fsuslar olsun ki,

Almaniya Mlki Qanunnamsinin 631-ci maddsinin 1-ci bndini tkrarlayan,

lakin ndns hmin maddnin 2-ci bndin (hmin bnd gr podrat

mqavilsinin predmeti grln iin nticsidir) gz yuman rh ediln bnd

bu suallara cavab vermir. Podrat mqavilsinin tsbit ediln trifi amorf

xarakter dayr v onu digr mqavil nvlrindn frqlndirmy imkan

vermir. Buna gr d podrat mqavilsinin mahiyytini baa dmk n

hm bu fslin digr mddalarna, hm btvlkd MM-y, hm d xarici

lklrin tcrbsin mracit etmliyik.

3. MM-nin 762-766-c maddlrind (Bax hmin maddlrin rhin)

podratn nticsinin qsursuz olmasna gr podratnn msuliyyt dad

tsbit olunmudur. Eyni zamanda MM-nin 770-ci maddsind (Bax hmin

24

maddnin rhin) iin nticsinin sifarii trfindn qbul edilmsi nzrd

tutulur. Azrbaycan Respublikas Nazirlr Kabinetinin 7 iyun 1994-c il tarixli

228 sayl Qrar il tsdiq edilmi sasl tikintid podrat mqavillri

haqqnda Qaydalarn 1.2-ci bndind d sifarii trfindn grlm iin th-

vil gtrlmsi nzrd tutulur. Buna gr d podrat mqavilsi zr podrat

yalnz ii icra etmli deyil, hm d hmin iin nticsini sifariiy tqdim

etmlidir.

Buna gr d rh ediln bndin aadak redaksiyada verilmsi

dzgn olard: Podrat mqavilsin gr podrat mqavild nzrd

tutulan ii icra etmyi v onun nticsini sifariiy tqdim etmyi, sifarii

is iin nticsini qbul etmyi v podratya razladrlm muzd dmyi

hdsin gtrr. Rusiya Federasiyasnn Mlki Mcllsinin 702-ci

maddsinin 1-ci bndind mhz buna bnzr mdda tsbit edilmidir. sver

hdlik Qanununun 363-c maddsind d podrat trfindn iin

nticsinin tqdim edilmsi podrat mqavilsinin vacib nsr kimi gstrilir.

Fransa Mlki Mcllsind iin nticsinin sifariiy tqdim edilmsi

birbaa tsbit edilms d, podrat mqavilsin dair mddalarn sistemli

rhi bu nticy glmy tam sas verir.

4. Qeyd etdiyimiz kimi, rh ediln bnd Almaniya Mlki

Qanunnamsinin 631-ci maddsinin 1-ci bndini tkrarlayr. Lakin hmin

maddnin 2-ci bndin gr podrat mqavilsinin predmeti yann

hazrlanmas v ya dyidirilmsi (msln, tmiri), hminin iin grlmsi,

yaxud xidmtin gstrilmsi yolu il ld ediln hr hans digr nticdir.

Almaniyann mhkm tcrbsi bu yanaman qti prinsip kimi tsbit

etmidir. Bel ki, Almaniya Federal Mhkmsi 22 oktyabr 1981-ci il tarixli

qrar (BHGZ 82, 105) il bu prinsipi bh altna alan btn vvlki

qrarlarna zidd olaraq, nticy gr msuliyytin myyn edildiyi hr

hans mqavilni podrat kimi qiymtlndirmidir.

Bellikl, Almaniyada podrat trfindn iin nticsinin tqdim

edilmsi ninki vacib saylr, htta i v xidmt mqavillri arasnda frq

mhz bu meyara sasn aparlr. Sifarii maddi v ya qeyri-maddi

xarakterindn asl olmayaraq hr hans ntic mqabilind muzd dyirs,

nticy srf olunan mk i hesab edilir. Buna gr d Almaniyada, msln,

dama (Almaniya Mlki Qanunnamsind bu nv mqavil ayrca

gstrilmyib) v ya turist xidmtlrinin gstrilmsi (Almaniya Mlki

Qanunnamsinin 651a maddsinin 1-ci abzas) d i kimi qiymtlndirilir.

mumiyytl, bu meyara syknn mntiql mqavil nvlrinin

ksriyytini, htta banklar trfindn hyata keiriln pul krmlrini d,

ilrin grlmsin aid etmk olar.

25

5. Lakin, bildiyimiz kimi, mitd ksr mqavillrin mhz

xidmtlrin gstrilmsin aid edilmsi, htta xidmt sahsinin (sektorunun)

iqtisadiyyatn xsusi v iri blmlrindn biri kimi vurulanmasna sbb

olmudur. Bu kontekstd i v xidmt mqavillrinin frqi hr hans iqtisadi

nticnin sifariiy tqdim edilmsind deyil. Bli, ilrin grlmsi

mqavilsi zr sifariiy mtlq qaydada grln iin nticsi tqdim

edilmlidir. Xidmtlrin gstrilmsi mqavilsi zr iqtisadi nticnin

(ideal nticnin) sifariiy tqdim edilmsi vacib olmaya da bilr. Amma bu,

he d o demk deyil ki, xidmtltin gstrilmsi mqavilsind sifarii

trfindn muzdun yalnz tqdim ediln iqtisadi ntic mqabilind

dnilmsi rtlndiril bilmz. Bu baxmdan qdlrd tmsililikdn doan

xidmt xarakterli zg ilrini aparma mqavillrin (Bax MM-nin 40, 42 v

44-c fsillrinin rhin) nzr salmaq kifaytdir. Bel ki, msln, ticart

nmayndliyi (agentliyi) v komissiya mqavillri (Bax MM-nin 42 v 44-

c fsillrinin rhin) zr ticart agenti v komisyonu gstriln xidmtin

iqtisadi nticsin gr cavabdeh ola da bilr, olmaya da bilr. Tbii ki, tkc

bu meyar zr birinci halda onlarn i grmsini, ikinci halda is xidmt

gstrmsini sylmk glmli olard. Yalnz taprq mqavilsin (Bax

MM-nin 40-c fslinin rhin) gr vkalt alan gstriln xidmt zr

konkret nticnin ld olunmasna tminat vermir (Bax MM-nin 777.1-ci

maddsinin rhin). Digr xidmt mqavillri (msln, el komissiya v

ya ticart nmayndliyi (agentliyi) mqavillri) zr analoji mddann

olmamas bir daha tsdiqlyir ki, iqtisadi nticnin tqdim olunmas

meyarnn z i v xidmtin frqinin sasn tkil etmir.

Bzi xidmt mqavillri zr is ksin: xidmt gstrn sifariiy

mtlq iqtisadi nticni tqdim etmlidir. Msln, dama mqavilsi (Bax

46-c fslin rhin) xidmtlrin gstrilmsin aid olsa da, damaya gr

muzd, bir qayda olaraq, nticy gr dnilir. Bununla bel, mlumdur ki,

dama zaman daycnn tqdim etdiyi iqtisadi ntic maddi xarakter

damr. nki hmin ntic hr hans yann hazrlanmas v ya emal,

yaxud ya zrind hr hans digr myin ttbiq edilmsini nzrd tutmur

(bununla bel, msln, mebelin danmas onun hm d ylmas,

quradrlmas v yerldirilmsini d nzrd tutursa, bu, podrat

mqavilsidir v misal n Fransa Kassasiya mhkmsinin ticart ilri

zr palatasnn 20 yanvar 1998-ci il qrar hmin mnasibtlri mhz bu cr

qiymtlndirmidir). lrin grlmsi v xidmtlrin gstrilmsi

mqavillri arasndak frq d el mhz bundan ibartdir. lrin grlmsi

zr tqdim ediln ntic mtlq olaraq maddi xarakterli olmal (maddi

ntic), yni istniln yann hazrlanmas v ya emal, yaxud ya zrind

hr hans digr myin grlmsini nzrd tutmaldr. ks halda, shbt

26

idn deyil, xidmtdn gedir. z nvbsind xidmtlrin gstrilmsi

mqavillri zr ntic (ideal ntic) ola da bilr, olmaya da bilr.

MM-nin 763-766-c maddlrind (Bax hmin maddlrin rhin)

grln iin nticsinin qsurlar olduqda lav icra tlbi, qsurun sifarii

trfindn dzldilmsi, qsur nticsind mqavildn imtina v muzdun

azaldlmas msllrinin tnzimlnmsi zaman shbtin mmulatdan

(yadan) getmsi xsusi vurulanr. Baqa szl, rh ediln fsild birbaa

gstrilms d, podrat trfindn sifariiy tqdim ediln iin maddi

xarakterli olmas ehtiva edilir.

MM-nin 400.2-ci maddsind (mumi mqavil) is deyilir ki,

sahibkarlq mqsdi olmadan v ya znn zruri ehtiyaclarnn dnilmsi

n mlak v ya xidmt ld edn v ya onlardan istifad edn xsl, gr

digr trf znn sahibkarlq faliyyti hddind hrkt edirs, mqavil

balamaqdan sassz imtina edil bilmz. Grndy kimi, burada yalnz

mlakn v ya xidmtin ld edilmsi nzrd tutulur. Aydn msldir ki, iin

ld edilmsi mmkn deyil. Buna gr mlakn ld edilmsi dedikd hm d

i nticsind tqdim olunan mlak da baa dlmlidir. Bu is iin

nticsinin mtlq maddi olmas mlahizsini bir daha tsdiqlyir.

Bununla bel, MM-nin mlliflrinin d bu mntiqdn x etmlrini

sylmk d yanl olard. Bizim MM-d fundamental mntiq axtarmaq

bsdir. Etiraf etmliyik ki, bizim MM sistemsizdir. Bel ki, msln, MM-nin

436-c maddsin (hdliyin icrasnn keyfiyyti) gr gr icrann

keyfiyyti mqavild mfssl myynldirilmyibs, borclu n az orta

keyfiyytli i grmli v orta keyfiyytli ya vermlidir. Xidmtlrin

keyfiyyti ya unudulub, ya da ki, qanunverici il xidmtin yaxud blk d

htta ya il xidmtin frqini grmr. Lakin sual olunur: bu frqi grmrs,

niy vahid terminologiyadan istifad etmir?!

Dvlt satnalmalar haqqnda Azrbaycan Respublikasnn

Qanununun 1-ci maddsind ilr dedikd binann, qurunun v ya obyektin

layihldirilmsi, tikintisi, yenidn qurulmas, sklmsi, tmiri, o cmldn

tikinti meydanasnn hazrlanmas, avadanln qurulmas, inaat,

quradrma, tamamlama v ya torpaq ilri, habel bunlarla laqdar qazma,

geodeziya, elmi-konstruktor, geoloji kfiyyat, peykdn kili, nr v ap

ilri, seysmik tdqiqat v satnalma mqavilsin sasn digr ilr baa

dlr. lrin mumi anlay verilms d, sadalanan faliyyt nvlrinin

hamsnn nticsi maddi xarakterlidir.

Buna gr d rh ediln bndin n optimal redaksiyas bel olmal idi:

Podrat mqavilsin gr podrat mqavild nzrd tutulan ii icra

etmyi v onun maddi nticsini sifariiy tqdim etmyi, sifarii is iin

nticsini qbul etmyi v podratya razladrlm muzd dmyi hdsin

gtrr.

27

6. Qeyd ediln tsnifat kontekstind MM-nin 777.1-ci maddsind

(Bax hmin maddnin rhin) taprq mqavilsin veriln anlay tccb

dourur: tapr hyata keirmyi hdsin gtrn xs (vkalt alan)

baqa xsin (vkalt vernin) ona taprd qdlri, ilri v ya digr

xidmtlri konkret ntic ld olunmasna tminat vermdn icra etmyi

hdsin gtrr. MM-nin 786.5 v 786.6-c maddlrind (Bax hmin

maddlrin rhin) taprq mqavilsi zr vkalt alann vkalt vern

n yalnz ilr grmsi nzrd tutulur, qd v xidmtlr is mumiyytl

unudulub. Yeri glmilkn, MM-nin taprq mqavilsin aid olan 786.5

v 786.6-c maddlrinin (Bax hmin maddlrin rhin) konstruksiyas

MM-nin podrat mqavilsin aid olan 760-c maddsini (Bax hmin maddnin

rhin) tkrarlayr v bu da z nvbsind tamamil frqli hdlik nvlrinin

oxarl haqqnda yanl tsvvr yaradr.

Taprq mqavilsinin konstruksiyas ondan ibart olmaldr ki,

vkalt alan vkalt vernin adndan v onun hesabna hr hans hquqi

hrktlri yerin yetirir (msln, Fransa Mlki Mcllsinin 1984-c

maddsi, Rusiya Federasiyasnn Mlki Mcllsinin 971-ci maddsi).

Bizim MM-d veriln anlaydan is bel xr ki, taprq mqavilsi

sasnda qd balana, i grl v xidmt gstril bilr. Demli, podrat

mqavilsi il grln il taprq mqavilsi sasnda grln iin frqi

ondan ibartdir ki, birinci halda podrat grln iin nticsin gr

msuliyyt dayr, ikinci halda is vkalt alan grln iin nticsin gr

msuliyyt damr. lbtt, konkret ntic ld olunmasna tminat

verilmyn i konstruksiyas absurddur. Digr trfdn, bu halda i v

xidmtin he bir frqi d olmur.

Buna baxmayaraq, MM-nin 777.4-c maddsi (Bax hmin maddnin

rhin) htta nzrd tutur ki, MM-y uyun olaraq mqavillrin hr hans

nvn aid olan mqavillr, o cmldn podrat mqavilsin taprq

mqavilsi haqqnda qanunvericilik yalnz subsidiar kild (lav vasit ki-

mi) ttbiq edilir. Baqa szl, taprq mqavilsinin bir nv xsusi mqavil

nv olmasn v subsidiar qaydada hr hans mqavily ttbiq edilmsini

vurulamaq chdi gstrilir. Bu is z nvbsind taprq mqavilsinin

znn bir nv rimsin rait yaradr. nki hr hans mqavily ttbiq

edil biln mqavil nv ola bilmz. Mqavil hququna dair mumi md-

dalar MM-nin mumi hisssind nzrd tutulur. Buna gr d qa-

nunvericinin mntiqini inkiaf etdirsk taprq mqavilsinin d mddalar

MM-nin hdlik hququna dair mumi mddalarnda tsbit edilmli idi.

MM-nin 777.4-c maddsindn (Bax hmin maddnin rhin) bel

xr ki, gya podrat hm d vkalt alandr v sifariinin adndan v

hesabna qdlr balaya bilr. Halbuki podrat mqavilsinin konstruksiyas

podratnn bel hquqa malik olmasn ehtiva etmir. Podrat sifarii n

28

yalnz mvafiq ilri grmlidir. Bu zaman ilrin grlmsi zn nc

xsl qdin balamasn da daxil edirs, podratya etibarnam verilmli v ya

onunla lav olaraq taprq mqavilsi balanmaldr. Mqayis n qeyd

edk ki, Fransa Kassasiya mhkmsinin 2 fevral 1965-ci il tarixli qrarnda

(JCP 1965, II 1965, 14089) msly mhz bu cr mnasibt gstrilmidir.

Podrat v taprq mqavillrinin mqayissi kontekstind nzr

almaq lazmdr ki, MM-nin 57-ci fsli (zg ilrini taprqsz aparma) il

tnzimlnn zg ilrini taprqsz aparmann da predmeti taprq mqavi-

lsinin predmetin bnzrdir. lri aparma ilrin grlmsi demk de-

yil. Burada i sznn mnas podrat mqavilsindki idn frqlidir v

mhz zgsi adndan v onun hesabna hquqi hrktlrin hyata keirilm-

sini nzrd tutur. Buna gr d MM-nin 1087.2-ci maddsin uyun olaraq

ilrin taprqsz aparlmasn sonradan sahibkar byndikd MM-nin sz-

gedn 57-ci fslinin (maddd blmnin yazlb, lakin tbii ki, bu texniki

shvdir) mddalarnn vzin taprq haqqnda mddalar ttbiq olunur.

Bnzr problemlr konsessiya mqavilsind (Bax MM-nin 43-c

fslinin rhin) d nzr arpr. Bel ki, MM-nin 802.1.3-c maddsin (Bax

hmin maddnin rhin) sasn konsessiya mqavilsind lav olaraq

konsessionerin satlm mallarn tmiri ilrini yerin yetirmsi nzrd tutula

bilr. Xatrladrq ki, MM-nin 800.1-ci maddsin (Bax hmin maddnin

rhin) gr konsessiya mqavilsinin predmetini mallarn alq-satqs zr

xidmtlr tkil edir v hmin mqavil zr ilrin grlmsini nzrd

tutulur. Tbii ki, qarq mqavil (MM-nin 390.4-c maddsi) rivsind hr

hans ilrin d grlmsi nzrd tutula bilr v bu halda hmin mnasibtlr

podrat mqavilsi haqqnda qaydalar ttbiq edilmlidir. MM-nin 802.1.3-c

maddsini (Bax hmin maddnin rhin) mhz bu cr baa dmk lazmdr.

Nhayt, MM-nin komissiya mqavilsin aid olan 815.3-c

maddsind (Bax hmin maddnin rhin) deyilir ki, komisyonunun v ya

onun ii heytinin adi ilrin yerin yetirilmsi xrclrinin v mqavily

uyun v ya komisyon muzdunun hesabna dniln digr xrclrin vzi

dnilmir. Xatrladrq ki, MM-nin 808.1-ci maddsin (Bax hmin maddnin

rhin) sasn komissiya mqavilsin gr bir trf (komisyonu) digr

trfin (komitentin) tapr il muzd mqabilind z adndan, lakin

komitentin hesabna bir v ya bir ne qd balama hdsin gtrr. Hr

hans ilrin yerin yetirilmsi burada nzrd tutulmur. Buna gr d MM-

nin 815.3-c maddsind (Bax hmin maddnin rhin) yanl

terminologiyadan istifad edilmidir.

7. gr ilrin grlmsi mtlq olaraq maddi nticnin sifariiy

tqdim edilmsini nzrd tutursa, podrat mqavilsindn baqa ilrin

grlmsin dair hr hans mqavil ola bilrmi? Xeyr, ola bilmz. lbtt,

29

tcrbd trflr baladqlar mqavilni istdiklri kimi adlandra bilrlr,

lakin ntic etibar il balanan mqavil podrat mqavilsinin

konstruksiyasna uyun olacaq. Bel oldu tqdird is, bel xr ki, ilrin

grlmsin dair yalnz bir mqavil var v bu da podrat mqavilsidir. Bir

tip daxilind yalnz bir nv ola bilrmi? Xeyr, ola bilmz. Bu halda podrat

mqavilsini sadc i mqavilsi adlandrmaq daha dzgn olmazdm?

Hesab edirik ki, podratn Azrbaycan dilin mnsub sz olmadn nzr

alaraq, bu, daha dzgn olard.

Buna gr d Kommersiya sirri haqqnda Azrbaycan Respublika-

snn Qanununun 15.1-ci maddsind xatrlanan elmi-tdqiqat, tcrb-

konstruktor v texnoloji ilrin yerin yetirilmsi mqavillri slind podrat

mqavilsinin nvlridir. Eyni il Yol hrkti haqqnda Azrbaycan

Respublikasnn Qanununun 9-cu maddsinin II hisssind v Avtomobil

yollar haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanununun 41-ci maddsind

deyilir ki, avtomobil yollarnn tmiri, tikintisi, yenidn qurulmas, tdqiqi v

sna zr layih v podrat ilrinin icras msabiq sasnda seiln hquqi

v fiziki xslr trfindn yol tsrrfat orqanlar il balanan podrat

mqavillri sasnda hyata keirilir. Madam ki, layih v podrat ilri

podrat mqavilsi sasnda icra olunur, layih ilri il podrat ilrinin frqi

d yoxdur. Beldirs, layih ilri ifadsin ehtiyac da yoxdur.

Audit xidmti haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanununa

sasn auditorun faliyyti xidmt kimi qiymtlndirilir. Halbuki hmin

Qanunun 16-c maddsin sasn auditor v ya auditor tkilat trfindn

mqavil rtlrinin yerin yetirilmsi auditor ryinin thvil-qbul akt il

myyn olunur. Auditor ryi myyn olunmu forma sasnda trtib edilir.

Qanunun 8-ci maddsin gr auditor ryi auditorun (auditor tkilatnn)

imzas v mhr il tsdiq olunmu, audit aparlan tsrrfat subyektinin

maliyy vziyytin, maliyy-tsrrfat mliyyatlarnn qanuniliyin, illik

mhasibat hesabatlar maddlrinin doruluuna, mhasibat uotunun mumi

vziyytin verdiyi qiymti ks etdirn v btn hquqi v fiziki xslr,

dvlt hakimiyyti v idaretm orqanlar, habel mhkm orqanlar n

hquqi hmiyyti olan rsmi snddir.

Bellikl d, auditorun myinin nticsi maddi xarakterli olan yazl

rydir. Buna gr d auditorun mtrisi il balad qd podrat mqavil-

sidir. Bununla bel auditorun mtrisin hr hans xidmtin (msln,

mslhtin verilmsi) d gstrilmsi istisna deyil. Bu kontekstd Qanunun

adnn Auditor faliyyti haqqnda olmas daha dzgn olard.

Podrat mqavilsin Energetika haqqnda Azrbaycan Respub-

likasnn Qanunu il nzrd tutulan enrgetika mqavillri (V fsil) d aiddir:

kfiyyat zr mqavillr, ilnm v hasilat zr mqavillr, ba enerji

nqletm sistemlri zr mqavillr, enerjinin paylanmas zr mqavillr

30

v yeralt anbarlar zr mqavillr. Hmin mqavillr zr icra Qanunda

podrat adlandrlr. Qaz tchizat haqqnda Azrbaycan Respublikasnn

Qanununun 11-ci maddsin sasn qaz nqli xidmtlrinin tkili, qaz

paylayc bklrinin tikintisi v yeralt qaz anbarlarnn yaradlmas,

onlarn istismar, yenidn qurulmas da podrat mqavilsin aid olan

energetika mqavillri sasnda hyata keirilir.

Memarlq faliyyti haqqnda Azrbaycan Respublikasnn

Qanununun 7 v 11-ci maddlrin sasn memarlq faliyyti sahsind

balanlan mqavillr d podrat mqavilsinin nvlridir.

Qeyd edilnlr sasn Azrbaycan Respublikasnn mk Mcllsi-

nin 6-c maddsinin d bndind podrat mqavilsi il yana taprq,

komisyon (ygin ki, komissiya mqavilsi nzrd tutulur), mlliflik v ba-

qa mlki-hquqi mqavillr zr d ilrin yerin yetirilmsinin gs-

trilmsini shv hesab edirik.

8. Nzr almaq lazmdr ki, podratn nticsi maddi xarakter dasa

da, bzi hallarda, msln, podratn nticsi kaz daycs olduqda,

nticnin mzmununu qli mlkiyyt hququnun predmeti tkil ed bilr. Bu

halda hmin predmet dair hquqlarn dqiq myyn edilmsi vacibdir.

Kommersiya sirri haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanununun 15.1-

ci maddsin sasn elmi-tdqiqat, tcrb-konstruktor v texnoloji ilrin

yerin yetirilmsi mqavillrind baqa hallar nzrd tutulmadqda v

mqavil zr sifarii dvlt hakimiyyti v yerli (bldiyy) orqan

olmadqda: 1) mlki-hquq mqavilsinin hyata keirilmsindn yaranan

nou-hauya mlkiyyt hququ sifariiy mxsusdur; 2) icra mqavilnin

yerin yetirilmsindn ld ediln nou-haudan istehsalatnda istifad etmk

hququna malikdir; 3) icra sifariinin yazl razl olmadan gstriln

nou-haunu nc xslr vermk hququna malik deyil. Podrat

mqavilsinin (fslin giri rhinin 5-ci hisssind szgedn Qanunda podrat

mqavilsinin v elmi-tdqiqat, tcrb-konstruktor v texnoloji ilrin yerin

yetirilmsi mqavillrinin frqlndirilmsinin Rusiya Federasiyasnn

qanunvericiliyinin kortbii yamslanmasnn nticsi olduunu v bizd

sonuncu mqavilnin d podrat mqavilsin aid olduunu vurulamdq)

yerin yetirilmsi zaman sifarii trfindn ld ediln nou-hau hququ

mqavil balananadk bu mqavilnin yerin yetirilmsindn asl olma-

yaraq sifarii trfindn vzsiz istifad hququnu yaratmr. Hmin Qanunun

16-c maddsin gr is nou-hau ilrin nticlrinin ayrlmaz hisssi v

ya onlarn thlksiz istifadsinin rti olmadqda, habel mqavild baqa

hallar nzrd tutulmadqda, dvlt hakimiyyti orqanlar il balanan elmi-

tdqiqat, tcrb-konstruktor v texnoloji ilrin yerin yetirilmsi

mqavillrindn irli gln nou-hau hququ icraya mxsusdur.

31

9. Podrat mqavilsinin qeyd ediln anlay mlki mqavillr n

nnvi xarakteristika baxmdan onun konsensual, ikitrfli v vzli (vzsiz

d ola bilr) olmasn sylmy sas verir.

Konsensual mqavil kimi podrat mqavilsi zr hdliklr trflr

arasnda razlamann balanma anndan etibarn ml glir. Podrat

mqavilsini digr konsensual mqavillrdn frqlndirn xsusi cht

ondan ibartdir ki, gr digr konsensual mqavillr mqavil balanan anda

drhal icra edil bilrs, podrat mqavilsi rivsind bu, mmkn deyil.

nki mqavil baland andan sonra podrat ii bu v ya digr zaman

rivsind yerin yetirmlidir.

kitrfli mqavil kimi podrat mqavilsi hr iki trf n hdliklr

yaradr: podrat ii icra etmli v onun nticsini sifariiy tqdim etmli,

sifarii is iin nticsini qbul etmli v bunun mqabilind podratya

muzd dmlidir.

rh ediln bnd gr podrat mqavilsi mtlq qaydada vzli

olmaldr. Lakin slind bu, bel deyil. MM-nin 753.1-ci maddsind (Bax

hmin maddnin rhin) qeyd edilir: Sifarii podratya rtldirilmi

muzd dmy borcludur. gr hmin raitd podratn yalnz muzd

mqabilind yerin yetirilmsi ehtimal edilirs, bel hesab edilir ki, muzd

dinmz razlq sasnda rtldirilmidir. Gstriln bndin ikinci

cmlsindn bel xr ki, podrat mqavilsi vzsiz d ola bilr, lakin

mqavild bu, birbaa tsbit edilmlidir ki, muzdun dnilmsi ehtimal

mvcud olmasn. Bellikl d, podrat mqavilsi, bir qayda olaraq, vzlidir

v mqavild bu bard mdda olmadqda, onun vzli olmas

prezumpsiyas rhbr tutulmaldr. Analoji yanama Almaniya Mlki

Qanunnamsinin 632-ci maddsi v Fransa Kassasiya mhkmsinin mlki

ilr zr palatasnn 17 dekabr 1997-ci il tarixli qrar (Bull. civ. III, 226)

il d myyn edilmidir.

10. Mlum olduu kimi, mk mqavilsi d konsensual, ikitrfli v

vzli hquqi mnasibtlri tnzimlyir. Kemi sosialist drgsinin

lklrinin ksriyytind olduu kimi, bizd mk mqavilsi Azrbaycan

Respublikasnn mk Mcllsi il tnzimlnir. Lakin digr lklrd mk

mqavilsi d adtn mlki qanunvericiliy aid edilir. Msln, Almaniya

Mlki Qanunnamsinin 6-c fsli mk mqavilsi adlanr.

Qanunvericiliyin hans sahsin aid olmasndan asl olmayaraq,

podrat (podrat fiziki xs olduqda) v mk mqavillri sasn iki meyar

zr frqlnir: 1) predmet; 2) tkilati.

Podrat mqavilsi zr podrat yalnz grdy iin nticsini

sifariiy tqdim etdikd mkafatlandrlr. gtrn is hr bir halda

iiy minimum aylq mk haqq mblindn aa olmayan mk haqq

32

(hazrda bu 60 manatdr) vermlidir. Azrbaycan Respublikasnn mk

Mcllsinin 168-ci maddsinin 3-c bndin sasn iinin tqsiri zndn

tam zay olmu mhsula gr haqq verilmir. Btn digr hallarda iinin

myinin vzi bu v ya digr kild dnilmlidir. Baqa szl, podrat

mqavilsinin predmetini tqdim ediln ntic, mk mqavilsinin

predmetini is canl mk tkil edir.

Podrat mqavilsi iki brabr trflrin balad qddir v onun

icras zaman podrat srbstdir. Sifarii yalnz iin gediatna nzart ed

bilr. mk mqavilsi rivsind is ii igtrn tabedir v, bir qayda

olaraq, igtrnin myyn etdiyi i rejimi v intizam qaydalar

rivsind faliyyt gstrir. Tbii ki, podrat mqavilsi rivsind

podrat iin icras il bal btn risklri, o cmldn mlakn tsadfn

mhv olmas v ya tsadfn zdlnmsi riskini, z dayr.

mk v podrat mqavillrinin frqlndirilmsi olduqca vacibdir,

nki birinci mqavilnin ksr rtlri qanunvericilikl imperativ kild

tnzimlnmidir. Bzi hallarda is mk mqavilsi zr ii podrat

mqavilsi zr podratdan daha gztli hquqlara malikdir. Msln, MM-

nin 62.1.3-ci maddsin gr hquqi xs lv edilrkn onun kreditorlarnn

tlblrinin dnilmsi nvbliliyind mk mqavilsi zr ilyn xslrin

myinin dnilmsi nc nvby, podratlarn muzdunun dnilmsi is

sonuncu beinci nvby aid edilmidir.

Eyni zamanda igtrn v ya sifarii mvafiq olara iinin v ya

podratnn vurduu zrr gr msuliyyt dayr. Bel ki, MM-nin 1099-cu

maddsin (Hquqi v ya fiziki xsin z iisi trfindn trdilmi mlki

hquq pozuntusu (delikt) n msuliyyti) sasn hquqi v ya fiziki xs

z iisinin trtdiyi mlki hquq pozuntusu (delikt) n msuliyyt dayr

v mk (qulluq, mnsb) vziflrinin icras zaman iisinin vurduu

zrrin vzini dmlidir. Bu zaman ii mk mqavilsi sasnda i grn

fiziki xsdir, habel mlki hquq mqavilsi zr i grn fiziki xsdir, bir

rtl ki, bu zaman o, mvafiq hquqi v ya fiziki xsin tapr il v ilrin

thlksiz aparlmasna onun nzarti altnda faliyyt gstrsin v ya

faliyyt gstrmli olsun.

11. Qeyd edildiyi kimi, Azrbaycan Respublikas Nazirlr Kabinetinin

7 iyun 1994-c il tarixli 228 sayl Qrar il tsdiq edilmi sasl tikintid

podrat mqavillri haqqnda Qaydalarla podratn xsusi nv sasl

tikintid podrat tnzimlnmidir. Bununla bel hmin Qaydalarda sasl

tikintid podratn anlay verilmmidir. Qaydalarn 1.2-ci bndind veriln

sasl tikintid podratn analy btvlkd podrat mqavilsinin anlayna

bnzyir v onun xsusi nvn sla xarakteriz etmir: Podrat, sifariinin

tapr il, znn v ya sifariinin materiallarndan istifad etmkl,

33

konkret ii myyn olunmu mddtd mvcud norma v qaydalara,

hminin mqavil rtlrin uyun yerin yetirmyi z hdsin gtrr.

Sifarii is grlm ii thvil gtrmyi v myyn edilmi mddtd

rtldirilmi qiymtl haqqn dmyi hdsin gtrr. Hmin bndd

eyni zamanda deyilir: Tikinti n podrat Mqavilsi sasl tikinti v tmir,

faliyyt gstrn mssislrin, bina v qurularn yenidn qurulmas,

obyektin yerldiyi sah il bal olan quradrma, sazlama-isalma v sair

ilrin yerin yetirilmsi n balanr. Grndy kimi, burada da

mumiyytl tikinti n podrat mqavilsinin nvlri myyn edilir v

sasl tikinti yalnz onlardan biridir.

Qaydalarda sasl tikintid podratn anlaynn verilmmsi onunla

baldr ki, szgedn Qaydalar qbul edilnd Azrbaycan SSR-nin 1964-c

il 11 sentyabr tarixli Mlki Mcllsi hl qvvd idi v onun 32-ci fsli

btvlkd podratn bu nvn tnzimlyirdi. Hmin Mcllnin 363-c

maddsind deyilirdi: sasl tikintid podrat mqavilsin gr podrat

tkilat planda nzrd tutulan obyekti layih-smeta sndlrin mvafiq

olaraq obyekti myyn edilmi mddtd z qvv v vsaitlri il tikib

sifarii tkilata thvil vermyi hdsin gtrr, sifarii is, podratya

tikinti meydanas vermyi, tsdiq edilmi layih-smeta sndlrini v

qanunvericilikl nzrd tutulmu digr sndlri ona tqdim etmyi, tikin-

tinin vaxtnda maliyyldirilmsini tmin etmyi, obyektlri qbul etmyi v

onlarn pulunu dmyi hdsin gtrr. Tbii ki, hazrda bu Mcll

qvvd olmad n hmin anlay da aktualln itirib. Buna gr d

Azrbaycan Respublikas Nazirlr Kabinetinin 7 iyun 1994-c il tarixli 228

sayl Qrar il tsdiq edilmi sasl tikintid podrat mqavillri haqqnda

Qaydalarn hr hans tikinti ilrin ttbiq edilmsi n tam sas var.

Btvlkd tikinti podratnn v podratn digr nvlrinin xsusi

tnzimlnmsin bir ox lklrd rast glinir. Bel ki, msln, Rusiya

Federasyasnn Mlki Mcllsind (37-38-ci fsillr) mit podrat, tikinti

podrat, layih v tdqiqat ilri zr podrat, dvlt ehtiyaclar n podrat

ilri, elmi-tdqiqat, tcrb-konstruktor v texnoloji ilr ayrca tnzimlnir.

Almaniyada is podratn nvlri normativ-hquqi akt olmayan v yalnz

tvsiyvi xarakter dayan digr sndlrl tnzimlnir: Tikinti podrat

Nizamnamsi, Podrat Nizamnamsi v Srbst sntkarlarn yerin yetirdiyi

podrat ilri Nizamnamsi.

12. Azrbaycan Respublikas Nazirlr Kabinetinin 7 iyun 1994-c il

tarixli 228 sayl Qrar il tsdiq edilmi sasl tikintid podrat mqavillri

haqqnda Qaydalarn 1.3-c bndi hr hans podrat mqavilsi n aktual

olan balca prinsipi nzrd tutmudur. Bel ki, podrat mqavilsi zr

trflrin qarlql mnasibtlrinin balca prinsipi mvcud hquqi saslar

34

rivsind mstqillikdir. Bu prinsip aadak saslar istiqamtind hyata

keirilir:

1) istehsal tsrrfat srbstliyi: podrat iqtisadi, sosial, ekoloji v

digr dvlt norma v qaydalarna ml edrk istehsalat proqramn

formaladrr, z faliyytinin btn texniki-iqtisadi gstricilrini ilyib

hazrlayr v tsdiq edir;

2) podrat mqavilsinin stnly: podrat sifariilrl olduu kimi,

thcizatlarla, banklarla, layih tkilatlar v baqalar il srbst mqavil

(kontrakt) balayr;

3) mqavil qiymtlri: podrat planladrlm dvr n qvvd

olan qayda v tvsiylr uyun, mqavild nzrd tutulmu ilrin maya

dyrinin hesabatn hazrlayr. stehsaln gzlniln real xrclrini, hminin

glir normalarn v bazar raitini nzr alan podratnn tklif etdiyi v

sifariinin qbul etdiyi (bir qayda olaraq svdlmlrd) mqavil

qiymtlri trflrin razl olmadan dyidiril bilmz.

752.2.

1. Qeyd edildiyi kimi, podrat mqavilsi zr podrat trfindn hr

hans yann hazrlanmas nzrd tutula bilr. yann hazrlanmann

nticsi olmasn vurulamaq n adtn onu mmulat adlandrrlar.

Msln, Qiymtli metallar v qiymtli dalar haqqnda Azrbaycan

Respublikasnn Qanununun 1.1.3-c maddsind qiymtli metallardan v

qiymtli dalardan mmulatlarn anlay bel verilir: qiymtli metallardan

v onlarn lvan metallarla rintilrindn, qiymtli dalardan xsusi emal

edilmi qiymtli v ya yarmqiymtli v bzk dalar il bzdilmi v ya

bzdilmmi bdii-estetik, mit mqsdlri n istifad ediln, bdii-

incsnt trtibatna malik olan zrgrlik v digr mit yalar. Buna gr

d rh ediln bndin birinci cmlsind podrat mqavilsi sasnda

hazrlanmal olan ya mmulat adlandrlr. Eyni zamanda rh ediln bndin

ikinci cmlsind artq ya szndn istifad olunur.

mumiyytl, podrat mqavilsi zr yeni yann hazrlanmasnn

hquqi nticlri MM-nin mumi hisssind d myyn mnada ks

olunmudur. Bel ki, msln, MM-nin 188.2-ci maddsind qeyd olunur ki,

gr mqavild ayr qayda nzrd tutulmaybsa, znn materiallarndan

hazrlanm mlaka mlkiyyt hququ ld edn mlkiyyti emaln dyrini

emal edn xs dmlidir.

2. Podrat mqavilsi zr mmulat (ya) hm sifariinin, hm d

podratnn materiallarndan (mmulatn hazrlanmas n lazm olan digr

yalardan, msln, xammaldan) hazrlana bilr. Bu, hm rh ediln

35

bnddn (mmulatn podratnn materiallarndan hazrlanmas mmkn

hallardan biri kimi gstrilir), hm d MM-nin 767-ci (in podratnn

materiallar il icra edilmsi) v 768.1.1-ci (sifariidn alnm

materiallarn keyfiyyti mslsi) maddlrindn (Bax hmin maddlrin

rhin) tam aydn olur. Tbii ki, mmulat eyni zamanda hr iki trfin

materiallarndan da hazrlana bilr.

3. Tbii ki, gr podrat mqavilsin gr podrat sifarii n hr

hans mmulat hazrlamaldrsa, yekunda hmin mmulat grln iin

nticsi kimi sifariinin mlkiyytin vermlidir. Lakin ndns rh ediln

bndd gstrilir ki, podrat mmulat znn ld etdiyi materiallardan

hazrladqda, ona mlkiyyt hququnu (rh ediln bndd mlkiyyti

yazlb, tbii ki, gstriln kontekstd bu, hquqi baxmdan dzgn ifad

deyil) sifariiy verir. El tssrat yarana bilr ki, gya mmulat

sifariinin, yaxud podrat il sifariinin birg materiallarndan

hazrlandqda, mmulata mlkiyyt hququ sifariiy verilmli deyil.

lbtt, bel yanama salam mntiq v podrat mqavilsinin

mahiyyti v mqsdin zidd olard. slind, ox bsit ifad edilmi rh

olunan bndin mlliflri demk istyiblr ki, podrat z materiallarn

mmulatn hazrlanmasna srf edrkn tbii ki, materiallar bu v ya digr

kild hmin mmulatn trkib hisssin evrilir v sifariinin mlkiyytin

keir. Mlum olduu kimi, MM-nin 181.4-c maddsin gr mlkiyytisi

olan mlaka mlkiyyt hququ baqa xs trfindn alq-satq, dyidirm,

balama mqavilsi v ya bu mlakn zgninkildirilmsin dair digr qd

sasnda ld edil bilr. Bel qdlrdn biri d podrat mqavilsidir. rh

ediln bnd sasn mmulat podratnn materiallarndan hazrlandqda,

hmin materiallar mmulatn trkibind sifariinin mlkiyyti olur.

Tbii ki, yalnz v ya hminin sifariinin materiallarndan hazrlanan

mmulat da sifariinin mlkiyytin keir. Lakin bu halda sifariinin

materiallarnn taleyi aydndr v mmulatn podratnn materiallarndan

hazrland halndan frqli olaraq mlkiyyti dyimir. Bel ki, MM-nin

188.1-ci maddsin sasn gr mqavild ayr qayda nzrd tutulmaybsa,

xsin zn mnsub olmayan materiallarn emal yolu il hazrlad yeni

danar mlaka mlkiyyt hququnu materiallarn mlkiyytisi ld edir.

Emaln dyri materiallarn dyrindn hmiyytli drcd yksk olduqda,

yeni mlaka mlkiyyt hququnu vicdanla hrkt edrk, materiallar z

n emal etmi xs ld edir. Baqa szl, podrat mqavilsi zr emaln

dyri materiallarn dyrindn hmiyytli drcd yksk olduqda bel,

hazrlanm mmulata mlkiyyt hququ sifariiy keir, nki hr bir halda

podrat mmulat z n hazrlamayb.

36

Qeyd etmk lazmdr ki, qeyd ediln bsit ifad Almaniya Mlki

Qanunnamsinin 651-ci maddsindn uursuz istifad chdinin nticsidir.

slind hmin maddd nzrd tutulur ki, gr podrat mmulat z mate-

rialndan hazrlama hdsin gtrrs, hazrlanan mmulata mlkiyyt h-

ququnu sifariiy vermlidir. Baqa szl, Almaniya Mlki Qanunnamsind

mhz yuxarda izah etdiyimiz fikir tsbit edilmidir v bu halda mmulatn

sifariinin materialndan hazrlanmas zaman birmnal kild sifariinin

mlkiyyti olmas prezumpsiya edilir. Sadc bizim qanunverici Almaniya

Mlki Qanunnamsindki fikri dzgn ifad etmmidir.

4. Podrat mqavilsin sasn hm vz ediln, hm d vzedilmz

ya hazrlana bilr. Mlum olduu kimi, MM-nin 135.7-ci maddsin gr

baqa yalardan yalnz zlrin xas lamtlr gr ayrlm frdi-myyn

yalar vzedilmz yalar saylr. Nv lamtlrin gr frqlnn, dvriyy-

d adtn say, l v ya ki il myynldiriln danar yalar vzediln

yalar saylr. Msln, pul (kaz pul v ya qpik) vz ediln yadr.

Sual ola bilr ki, rh ediln bndd mhz MM-nin 135.7-ci

maddsinin hquqi kateqoriyas nzrd tutulurmu? nki, grndy kimi,

hmin maddd vzediln, rh ediln bndd is vz ediln yazlb,

yni birinci halda eyni hrflrdn ibart v eyni cr eidiln termin bir szdn,

ikinci halda is iki szdn ibartdir. MM-nin 739.1-ci maddsind (borc

mqavilsi), habel 826.2-ci v 829.4-c maddlrind (saxlama mqavilsi

Bax hmin maddlrin rhin) d bu termin iki szdn ibartdir v

Azrbaycan dilinin qrammatikas nqteyi-nzrindn bu dzgndr. Bununla

bel hm rh ediln bndd, hm d sadalanan halda mhz MM-nin

135.7-ci maddsinin hquqi kateqoriyasnn nzrd tutulmas bh

dourmur. Hmin maddd sadc texniki qsura yol verilmidir.

Maraqldr ki, MM-nin 438-ci maddsi (Mqavilnin predmeti nvl

ya olduqda hdliyin icras) is szgedn hquqi kateqoriyan eyni

zamanda nvl ya v vz edil biln ya adlandrr. lbtt, ninki bir

normativ-hquqi aktda, btvlkd qanunvericilik sistemind bir anlayn

mxtlif terminlrl ifad edilmsi yolverilmzdir v buna gr d rh ediln

hal birmnal olaraq bizim MM-nin qsurudur.

5. Yeni yann kimin materiallarndan hazrlanmasnn v bu zaman

onun vzedilmz, yaxud vz ediln olmasnn ox vacib hquqi nticsi ola

bilr. Bel ki, vz ediln ya tamamil v ya qismn d olsa sifariinin

materiallarndan hazrlanmrsa, trflr arasndak mnasibtlr alq-satq

mqavilsi hesab olunur. Bu, olduqca vacib msldir v podrat

mqavilsinin yalnz xidmt mqavillrindn v mk mqavilsindn deyil,

hm d alq-satq mqavilsindn frqlndirilmsinin vacibliyini gstrir.

37

Problem ondan ibartdir ki, alq-satq mqavilsi kimi podrat mqavilsi zr

d hr hans yann vzli qaydada digr trfin mlkiyytin vermk

nzrd tutula bilr.

Hl Roma hququnun byan etdiyi prinsip ondan ibart idi ki, z

materialndan mmulat hazrlayb vzli qaydada baqasna vern xs alq-

satq mqavilsi balam hesab olunur. ksin, gr mmulat sifariinin

materialndan hazrlanrdsa, trflr arasnda podrat mqavilsinin

balanmas bildirilirdi. Bu yanama uzun mddt hkmran mvqey malik

idi. Msln, son dvrdk Almaniya Mlki Qanunnamsind d podrat v

alq-satq mqavillri arasnda frq mhz bu meyar sasnda aparlrd. Bu

prinsip Mallarn beynlxalq alq-satq mqavillri haqqnda 11 aprel

1980-c il tarixli BMT Konvensiyasnn 3-c maddsind d tsbit

olunmudur: mal sifari vern trf onun hazrlanmas n zruri olan

materiallarn mhm hisssini tqdim etmyi z hdsin gtrmrs, trflr

arasnda alq-satq mqavilsi balanm hesab olunur.

Hazrda is Avropa Birliyi lklri Avropa parlamentinin v Avropa

urasnn 15 may 1999-cu il tarixli 1999/44/EC sayl direktivinin

gerkldirilmsi nticsind materialn mnsubiyytindn asl olmayaraq

btvlkd istehlak mallarnn istehlaklara verilmsi qdin hr bir halda

alq-satq haqda qaydalar ttbiq edirlr.

rh ediln bnddki yanama Almaniya Mlki Qanunnamsinin 651-

ci maddsindn gtrlmdr. Bu yanama mntiqlidir. nki bir trf z

materialndan vz ediln yan hazrlayrsa, digr trf hazrlama prosesin

he cr nzart ed bilmz. vvla, o, he bir material tqdim etmyib ki,

onlar bu v ya digr kild eynildir bilsin. Digr trfdn is, hazrlanan

yann z vz edilndir. Demli, son nticd hans yann tqdim

edilcyin d nzart etmk mmkn deyil.

ksin, digr iki halda, yni 1) vz ediln yann sifariinin

materialndan hazrlanmas v 2) vzedilmz yann podratnn

materialndan hazrlanmas zaman sifarii ona yekunda tqdim edilmli olan

yan eynildir bilr.

Bununla bel, rh ediln bnddki yanamann Mallarn beynlxalq

alq-satq mqavillri haqqnda 11 aprel 1980-c il tarixli BMT

Konvensiyasndak yanamadan frqli olmas aadak hallarda tcrbd

myyn probleml