AęaiCUD0WIIY OWOC Z Al'lAZ0llll

dr Alexand€l G. s.hauśś

AęI: An E rao.dj@ Adi!,ilańLRth Pąkl Fl,n IlM lhe Afuan

Nini.jsza ksi{żlc jś. chrcniona pnwoń bnkiń i żdm j.j c.ś/ lic md.być połiclm, pŹ..howyłma m nośr'ywmr ł j dcjkolłiek fomie' pop'z.z kopioł ie' odN!@ic ń.ó!.

.j*go uy*mir pis.ńn.go pMwol.

copynghoforlh.Polnhediljonby vdooPlN Etrop. sp. z oś

Njnigńe d,i.L iic psild. chfu.łt n eyno mukowqo' .'e!o clcń j.nh infomrcji ń!

'Ćń Aq.J. ł zwiłŻku

z rcsnł.ym ainbr$owsiem !yń ow@wycĘgmi.ń z ni.Bo Flhoptrych wniosków m(ury mcdyync]' \'r' pŹypadrT nułetrh u siebie objlwów j!łicjkolwiĆk .horcbn ml.ł nłśT

sPls TREścr

Pr4druw!....,......................................................................... ... ..........5

Wprwadzenie do Agaa..,.,.,.. .....,.,...,...,...,......................................... ?A9aliAńazonio.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'..'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.''''.'.'.'.'.'''''''''''''15Hhbiia A9li jako pokamu............................,...,.,,,.,........,.,.,.,.,...,..29

P'eĆiwUtlenitzÓi9olnerodniki''''''.''''''''''''''''''''...'.'''''4]wa ośćodżyncaniąższuAqai'.''''''''''''''''''''''''''''''''.'.'.''''''''''.'''55Przeciwutleniaczwdi&ie..............................................................63

Dziołan ic !ŃyokŚ}dacyj ne n iąż9U A9a l'.'. '. '. '. '' '' '' ''.'.'. '. '' '' '' '' ''.' ' 7?

Dodalkowc poży.ki pły nącc z przcc ił ud.' ioczy'.'. '... '..'. .'.

'. '. '. ' l ] l

streŚŻcM ie 8lównych punklów książk i' '' '' '''' '''' ''. '''. '. '. '. '....'.'. '.'. ] 27

O.uo'r.. ............................................................111BibliogEf a.,.,........,...,. .,...,...,.....,... .................................................. 13?

,','',',',',',',.,.'.'.',',',''''.','.','149

5

1.

3.

PRZT,DMOWA

oś nio plzprÓ$adzono viclc badań poświęconyĆh a9li, w zwią-7LU / \ń]m' \Doo' oqJ'l \poJobo olek''ocną.(' q Amzon''p my wpłyMj4 M nłsze Żdńwic'

Dzigki zapotrrcbowmju na nie pÓpmŃi. się nie lylko nasze zdro-łie' lle wznśa ńwnież śviadonośÓ ńiczwyklego pot€ncjału lecŻ-niczegÓ łmbńskich lasów deEczowyth. wyp d{ $yńzjć ńadzi.ję,

dnir o(ocam. r{dobn)m do JC.'Żmniejszy śę pizmysłoto sycinka lych laóv'

Tak wię. poŻ)9mym skńtiem u&xhyń zwi9*mrego poprb nra9!i @źć być PNfzymmie ńbunkorej *splmhcji dżmgli a!ńbiśkiej'

cłłkiEm nicdawno Źąd bmzylijski ztŻ4t doMiać wanośćpąlmJ s\ó' \\''_k*'. cÓń7 Ljuodlci o'rgu-.n ) Ub dnli{ceq] ''dn'e ne7wJlk bo!e}.h \ mDe''Dl b'oog'cżny lfuów i/a-łępÓwJnic ich r!'wlrDm'lub pin'riJńi rodyńkNnej g_

nel)Jr'e {L N' rJ\m : ie.ic pl(i V..lonq .nę /d polF!ż'ienJ p'7em)lotr)ch meodr'p'od'! |

^wno(i' s)sEm b'ŻuiJ.

cy na nc.hsn'r . . biohchnololirc'. pcn]!F&h na\o7rcL mo

nokulblze pÓwoduje druzgocząc skulki akologiczne i spol4zno'wsŻy kie oło.. a9af poch.dŻł ze ŻbiÓiów odzińnych. a ich Produkcji nie nadzooje \yiel*i bizncs. upnwą aęaf Źjmuje sĘ pomdczteldziości tysięcy osób pmcujących nad dÓśar.zaniem Noców na

lokalne. kniołe i zagńnicae ryn*i' Dlalego teź B odóżnieniu odłieIkich f.iń spożywczych, *lót nierŻad*Ó n.dńierdic .ksdoatu-.{ Żiem'f' 7b'o') o{eo\ 7 pJl y acal oŹ}ĄŻvr'ąq Jl do

'o/Loi'i p.dtŹymanhbioóżnorcdnościAnmnii.

od 1995 roku, kiedy Mpoc4łeń pracą badałcą md owocena9!i. zaśrnawiałem się, cŹy nic pochodzi on przypadkien Ż ńnyc}

nego dueM życio. zp zdznYieniem zaułaźyłen wlcdy, żo ł rcjonieicgo n'iqiel łeiro1en'm.l' m/ /

'ńŁ n iei.co$ l'o\'lną

'n.'n'Ukiem(Manihol ltulenla). doŚa]cnmicszkańcÓń siedemdziesiq.Prc'ceńl dzienneEo zapotzebowanil na kalo e. zacząlem podcjraslć, żemożg oń posiadłć ńtotne Mńoś.i odży\rcze' Maniok obfitujc q w93lo_łodmy.8le asicra baidzÓ nićłiele Protei' (!2 {'),lłlszczu (0'5 %).łilanin j mineułó\y Dlalcgo' szcze!ólnie po p.zelRo7eniu, niezbędnym zc Mględu na wyatęPosanie w nim polcncjłlnie cyjanogetrlycllglukoz}dó* (93% linamfuinu' 7% louustrrlńu) nic poŚiadl gczesólnych waności odżyłcz}ch'

DoTc/1e /bioĄ owÓ!ół ''|.' PTr1 .{lec. rcJ/'j' .lUog'c/ny nodgl roIniclła. klóry powinicn być bliskiseru kDżdcgo ś!i!do_mgokonsumenla'Palń..qaijes.dpornonawiglc.hoób,łzłi{zkuz czyń plŻy jej uPnłie ni. użyła si9 środłów chemicz.ych' Dl.!c3o7 t l]o rcwnot} ńUrel ) J{ al

" '|'Ękonac do /Llsej ,rq' o.'wen y.r- eJb!.d7oodz)w.,d.. Jm' \u 7J\ ctut'/ecNurtenacze j subsancje p'ecnvŻapal'e *oŹysne dla n{Vego zdrowir

Lkie tq do tricdasna pralvie nieznmej patmx bujnis tusnricew las&h JesŻczołych na c!łym śłi4ie, nie t}Iko ŃoĘą cudny bal.dachin, zatŹyńujący yilgoć i chŃniący c*osfeię pIŻł inlenYy_nyT'ó$''ts!.'r {o[ cm' alc n Jór bl7- P'7r' ')_'c \.t oo

'o/\U U

n!s7.go zrozlnicnia mechanizmów kryiocFh się zr prccesanli n!-'/e1i'' J' ńre .| ).ą( ńave T 7d'o{'u l4rn_la llEi ( .h n'ezvyklej zdolności ndzelia sobic z prssjł śrcdo$isks. Pewnic dl e-go.danni micszkańcy Ilsów rm8zoński.h od lysiącl€ci fukbMli ląpłlnę jako głółne źńdto pokarmu'

JeśIi łgźńieny Pod uwryę' żc anazońskie Iasy codŻienni. ab_'o'b''{lon! dqU'.nku we8lJ i p'od'\'lą'os

'cou/o'lenu'po!'niśm) c'cV)ć'Ę l l ,egw'|'oanyałoq 7'in'et.o\ 'n

no{o!ań'palm} !9!i pomożo w ochrcnie tych ,.p]trc zicmj"

RozDzIAŁ 1

w I'RoWADZ E Nl E Do AęAi

ołoc x9ai pochodzi z Flmy aęai .osn{.cj w Amazonii'Nżqa Iacińska lc] pr]my lo &tler|e obru@' Pżyjfrtrje aal Posbć smukłego jednopiÓnn*o. rozB!|ę.?ione€o dŹewl' o wysoko-ści sielajacei Uzydzjesl' mdó\y Tefti jej wys9p.s!tria obej

ńujc milioly hekiarów ł . yń dorzBzu Amuo|ki, szżćgólńiena lercnrch zaIe$Óvych' co rc*u rodzi okągte, jidalne owoce.o l eL

'cJ oJ l2ś do' ..rn')meu: o\Ó!c r' sdy o'ĘgnIdol'7J

'o' ' po.LdJjl ącmnUDUŃr"J' fm"lc/J'{.Lo'\ę s\l.lJi.:'C7 J-JDe:Ó' r\ ona' ót pol ]qD _nt''

"ló\niJ" lo''wJ mĘ/ Juskł!dają.' się D! l] 15 ołoĆU' w oeabinokEsie b słaśnie ten

miąiv zlczął vzbudzrć Ólbizymic zaintereww ie specjalistół od,Jr'cik'hlj4'!l'cm'\oq 7'dcl!Loo\ń)ch.c.h31lJnlłdnvInych oraz sk|ldu litocheńicznggo. Ninicjs7. ksiąźka opNirda Ó a9aiomŻ pośłi9conyoh jcj ł

'niniongj dekrd'e badaiiach. k!ó€ dotyczą

jej wyjąlkowej spccyńki oraz Żnaczeńia dla zdtołia

Hiślorla spożyłani! a{aiPodczas jedrcj z noich podńŻy do EDtopy od*iedŻiłem coimbĘ

$'rcdro"- Po''ullli'' w lyń'c.jn r$1)T m'e\c'e /nx d'J.'iedrugi z najst.ńzy.h unisdsybtóy m śłiecig' z!łożył co s I29o mkukńl Dinis. Uniłeftytel polożony jcs n! wzgóuu łznosącyń się nad

A|enida Eni.lia Ndluto aleią biegnłcł łZdłtrż fuki Mondego (łio

M,ł../a3o)' Już sano wspinmie !ię po sąskich, * micnlyoh u]iolk hnł główny plac Uni\Eśyteiu do$arca njezwykł}ch plażyć

Mdm celem bylo pżejlrnie zbioów muzeltm_bjbliolcoznychĘdziału Nłuki i Technoloaii Erupujące€o książki poświęcolcłnłop..lo!ii' PrŻyjechaleń nl zapm9f,nicjcdnćgo z lantejszych pncownikównlukołych,który1łiedzil, ŻeńoźenniczainleEssvaćkolckcjł jift )Źylnych. amazońśkich maEk'skaóy te puechowywmes4s mu.uun j

Pośńd yielu zgonadzonych ekspomlów Żacho\yr]y sję leż mskinaler{ce o' l-o an lU'uD'' J' pl.ń rn'' \ ot 7daĄlo U7 \!g

'+.hociaż dNvnie.] zamicsŻkiwrło dorzeczc żski orjnoko w Bnzylii'gła'lę pŹyniósł mu konlakl z eurpejlkimipodn5Żnikami zakład}

jącyńi pielw9e osady w osiemną$yn vieku'Przybyszo ze RschodDiej pótkuli Przysieźli Że sob4lic7n. prc_

anl', ł tynr ca]y pokietchońb, na klóre Indianie nic niclivyłsztcolej o'lpoinÓaci' Indi!n Jurupixuna wytzcbiła ospa' zarazg t rzcno"ild .ię b,) 'Ńsw c' niF 7 q'o'k' do qi'

"\i' 7b'e'ą+ .m ś le ne 7n'tUnieraIi t}siącami. tric btd{c w stanie pozbyć śię tych śnicrcioioś

PieNsi podóżńicy pu ybyli 7 Porlulalii' To łłaślic im Za\ydzię' 7DmJ opióy'Ub'lc/_ l l!n!U\' U:.

'e n 3l) one

')'U!\ ćd|lg!'lnl

dhuśRięcenian!rcdzin dziecks' ślubu, pomyśn*o polosmia lub zakończcnja śezotrtr zbiorós ołocl'w P5lnosych. Gd} u$yvatcń o rym,od nzu ptzyszło mi do Błowy py l.nie: ., Dhczego odplałiano rylualyz lej yydawdoby sig błahej okazji7'

Na pieiwszyDulokalłłmnik]xkawzmiłnki moglabyśłiadczyćo ńjezłyk|ych łaibściach odżywczych tej ośliny. skoÓ t'bylcy da_Źyli cz.ją owoc I)almy i pośłięcali nu Ś-zególne rylualy' nusiał Posiadać w Śobie coś cudovnego, niepoółnywłIiego do nioz.so

Dopifu \ dd'o_e!)m "hlU'Juroq.) dołl doł''_\ '/cżywność Zrwiera s sÓbie nie tylko subslncje odźywg' i łalode' aletakże subsmcje ńlochcmi.Zne, klóre słńłnic saŻne dla7drcwiaj.k(itininy

' mineńly' obecnie sicmy, że niektóre sk|adniki lycb rofin

pofuną ch lon ić pl4d chorcb.m i poł*Źymy wać ich mzwój' a nawelje leczyć. Pyknie tylko, rak !o dziah?

Na prze Źeni o atnich dNu{U lal aczęliśmy sobie uzmysłavj'ć' Ż€ nlve l$y, iólyńiny' wybrzcŹj i dŻunglc b dos]ovnic żywlap'ok'. z kńrcj nożna czcrpać dziesią*i rysięcy leczni9łch prc'luk-

Jgdnak.3dy ! Alę wchodzą drŻcw! palmoNe, lcdwic kilka !a.(Lh g rUntoq do. ł' 7' n ' o"o'o\ pFe7n'c/nn.c' d. ron' l p'\Uł}nn_ '7e 71'ch

'o \oto') i']:\')le.żleJn' e lne JniJ'uLie nk

Db zrhorvani! gltunków i ich drlszej reprodukcji reśliny wykszl.|cily szelg! vyjątkoNych nzjo]ogicznychsub lncjiochrcnnych'wysokie $ęrćtrig tych subłamji łyśępuje cĘŚo ł mślinrh rcsnących ł p6ie ółnikoyym Ó z ł pobliźU d{óch biegunóN zieni'a b / lc8o'a/!Ń]lcbo s/€Ędl'

^ r obv y podd'ją rc:li") nlj

większq Pft sji śodołisklRośliny czcrpią clclBię rc s]ońca' Prz.d mililrdomj lat potężE

ltmienioMnie słoneczne bombardouało Zjemię. Było nr lyle szkodliwc, k zńUyało ploye orlani,ńy lońólkow do sykzlałcania spo-cyfiĆznych mechrnjznół ochmnn'tb. Kńdy zrcmń

^rcl'rjla obmiy,

płynre mdiIsre jądrc phnety a.Żę|Ó vytwaizń pole malnelyczne'D/i9\i nhń' p'om:cnio\ą''c 5]onc!/nc p7c\''to lni. dcll.\qjny!vPł'ł nr ziemskie życie i całkołicie zmienito słoją

'unkLję, Żaczę

ło odżywiać ży.ig' Mówimy !u o pojlwicniu sio plo*su folosyntzy'\' Fw'e?!l-' 1'em''o7l?r 'f1'l''l'ołn) 'loPod elpr/l uldlJ

'J 17' lobie 'mn'e] (o',J łnJ'i"\'lt"m p'omieniÓ(Jni.

Aby un i k nąć nNzczycietsk icgo spły wu prcm ie n iosm ia B klońolelowelo' rśUny n czyły śię pi!$vaŹania oncrgii śoncczncj, alclikżc s*utcczl*o elinljnołafii! jcgo szkodlnveBo łpływD. pos.dującego Es oksydacyjny' u lego lo powodo rcśliny Za.zęły {'lwłżćlikic słladnikijak polifcno]c. nalczącc do grupy flNonoidół' dzię*jktóIym mogły dać odpór śreswi oksJd&fjnemu'

FlaNonoidy' wylvarzańo pżez rś]iny baivniki' śużące odbi_

Fniu śwfu'łr ulimliolelowego. należały do pieNszch ypreołanych pizeŻ niÓ ńechanizńórv cwoltrcyjiych' zabczpiocŻając}th pradszkodliwyn pronieniowaniem, zwiąŻanym ze śNiadem słoneczn}n'lnne Jl'Jn ti. n" p'4\lbJ :n'o.yi"n)' l'ó')ń polqil.:m) wĘ!einici1a\ na"/( Lia^e, ul/e odb:'ią ł!:alloUllrcńoklo"e imoŻn'

7 pcłnością Ślvicrdzić, ,Że ldyby nie one, dshodziłoby do g'o7trydlmutacji Tak więc ich wykożysan ic ł ludz k icj diec ie ńoźt pown rzyńyłaa prĆesy nolvolłomre.

Rośli'y nic wypracoyat' ńe.hanjzmów ewoluclnych Ur^)lwił4cych im Ucieakę Prz.'l prcmicniovanioń ultlalioletoyym' Nicmają lakże Edzie się lcblonić w luie Powodzi. wielkiego mrczu ]ubgorąca. Musząbronió sig za pośrcdni.lwoń śubśancji chemicz'ychtylkÓ Óne zapewniajł im Przet*anie. Jedną z p]crłszych grup ro!lin.ktćro za.z9ty sję pÓjałi.ć Rrrz ze sakami. były taqy' Nie?.liczotr.ich gatunki bzp'eś[eniły się po c!|ej naszcj plancoic 30100 hil:onó{ ]al htru' P'N l' DU']ob'

'e n' popu ' '' rJV'| l''.q 13 l\ c. (

jeś ryż' Może rosnąć pod wodą, .zyń lóżni się Ód yiększości nśIin.Ro{inJ 7r'''y.'''e " | "'l'n - 7nf .' Ll eJ r'e.. .{oo\'óls\c

w 1995 rcku pewien bra7.yli.]ski ntrukowjcc o'lkry|' Żc 'mazofukapahna aqal podobnig jak lyŻ' fuśnic nr terenach u alewowych i dobue

Znosi duże ilości Nody Dr7ervo to tric 3iiic pod.zN po$odzi dziękiśpccjllncj budovic kÓżenfu łytvalzmiu tak złanych pnetrmeofoń\1 AuIoł ?duDioly fakten' żc jakicś dtzclb ńoŻe Żnicść t 4 ilośćprcńicniowanh ultmńoleiowego, a na d.dltek clwo'lzic twają.c wiolgmiesięcy (od y.zniadonaj.), !Zn.ł,żeobcuje zniezvykłym nechln j

zmem, niepodobnym do nic7llo inncgo nlświc.ic' Kigdy ozyl em (en

anykuł wjakińś ńało Żnanym piśmie naukowym pośłięconymrośli_ic/nic.o'/e pJl ."{JoU''J- ń\ \n/"denąPl

wmit hondr iach (czyl i trjn. €d7 ie rośli ny i 7s icŹpla prcdu kuJ ą gnglgię komórkovą). nasel jeśli nie jest w $anie pozyskać llenu ni.zbę'l'c'gÓ do plodukcjj eneryii s komólc.. zurćcito lo moją ułagę i sktonitodozajNhsi?t'ńagadnieniem MojąpncębJdałcząnldprlną!9ata w szc?-eeólności jej owoccm, prcładzę od ponad pię'n. u Iat'

slosoyanie aęol EŻoż pleńiÓru z AmBzoniiwillilm Bdcc napisł viclg dzio| pÓświę.on)th leśnemu lud$vi

KaeorzevschodniejAmuoniii.legokult!r..Indi! .KahporGu.Ja,Tembe i Anwclc lo plcmion. lń.zońsłie cenil€ $bie o\t a9aa

Kl'iporcwie' mieszkajqcy s Uu7'ńskin Śanic Maranhao' po_

siadają shsne nłZsy śelok mślin msn4cych R ich śmdołńku PotlJiąobchodzić Śię z nimi i mają łtasny sys@ń jch kla!yikrji. Liście p]j

ny iqłi służą do pokr'wmil drchów chalek' natomiaś ołoce {anosią elemenlamy skłłdnik codzienncj dieq (a'aporó\r KÓl.zasykolćń palny śUŻy ja*o tarb, klóq Żes*rÓbuje slę skóĘ a slodkiego niniok! (koŹenn kasawy) p.Zed u8olołaniem go y wiel*in ko!lc Dl' mieszkańcóŃ Ańazonij mlnjok icŚ Źódłem ]v9glÓwodanóqpodobnig iak ł innych kukunch zićmniaki i ryz' Mjąźsz r9ai wnzz fiatriokiem skłrda się nó 60-?0 9ó codzicnnego zapotzebo\9ańia ka-

loa'7nego UJU" ńic'/lJBlyl q nln 'cJcl-

A r7unl K''porqieutzyńują si9 przy życiu dzięki Ó{o.owi a9al' dzikim nerkoycoml.Analadi|n! siEanleunl)' ołocom bacJb) (o,'J.'rp!J d'Jl'.ń!s)o Z ośmiu i''yn pokarnom mślinnyń' Niemal Wyslkie te ovoce.ql}m5\"' .|Ą;'\J.i| | óu'o\o' 'ho' B7 Ą ' bn

'be 'U\Ó! p'oui

(cd''),Ł?. yi',M,, Boluje się i mieYa z surovą mąką z naniokD,dzięki czemu połśdc klcik uwiclbi!ńy p fz dzieci'

w sezonie cztonkołi. pl.mienia codziennie przunacąią określoią jlośó czasu na zbiory ięłi' zbiory zaczylajq się ŻwykIe luż połsch.dzie łońcł i (Że$ni.zą w nich tylko dorośli' Wedtug Balcew pŹypadku

'nężczyzn tłajł onc pl^c]*nie osiemnaście mjnut'

! s przyprdku kobiot dwldzicści! jeden ninut' Z*ykle yańd1ią do'datek do polÓvań' c7łslo tak była. że łowca zaczaja 3ię przy P'lmie.ll/ą.n.lo 7ennbo - D'/).'ł!nilw'c )nc PoUdJn\mDolUEini'Tb'e'

' f "obł,''o . /qi.j 7c q 7 f nncon}miowo!4ń: !cBl

Dzicsięc]olctnie obserłacje sklonity B.lc. do tłierdrnia, że

osiendzi.si{l pmcenl potzcb cnc3elyc7nych Ka'łoów ńoŻna za.spokoić poprzez zjgdzcnie *ilku ołmów 4na Miat

'u no myślikllo

rie' wi(!ńinr mincrały, proteiny itttrsz.Z' Takic slne spos[eżenilPoczy n ih innl g lopa badaczy *ud iująca z\yycz! e Ży N icn iowc ludności tubyl.bj. ł|ącz{ące.r do słej d iely a9ai j ako pod *rłoł y PmdU k l

Tradycune zbio.y i przygotołanie pokarnu/1ean'e ovocó ''fx' 'opń'o'hlonn- / ę ic Po/oUJ/)na sic

od syierdzenio, na k'óly.b elĘi h najdują się dojra|e ołocc na

dając. się 'lo

zjedzelia (ż.}/łd)' wspi'lczt! nJ czubek prlńy wy.mrga spolych uńicjęlnośc] i siły. zazwyczaj wykonują ją naśolalkoNig i ludzic młodzL' w nieklólycb lgjońłch sopnioso akceptowane

są nlrzędzia do Zbielańia o$ocó\c dzię*j którym nie t4ba wspinać

śi9nlpalmę i narażać s'ę m ntry. śni9ć. pollyzi€nic ptcz mrówki.

P'/./o ) l'b \g7ś' N']v]Jo''ch nr 7. . nbo no/' pJ\ oo q 'p'najia (Pe..Ąha)' sr,anądAny z ńlodyĆh liści 4ri. plaŚjkoB! lorb!albo woieł, onz kosz Q],,.iDl)' Peł.n kosz owoców bgdzie \yaŻy| od

'lzicsięciu dodwuńa u kiIogramóv Kiedy Pmcuje się łójkamińoŹ_u Uzbie.ać tzy pełn. kosz. s nnicj niŻ pól godŻiny' Pew.r mdzina,u klórcj ńievk.tem, lłieldziła. że zorrb]at! ł lcn sposób p.nad pięćdol!ół za eodzinę' co biorąc pon uwaEę haldŻo nńkie kov'y ży.c''' ndle/\ u7nJ.711'pTłdl nrŻlj /a.ob!l' Tr| fuJ,,lu p'-Jr'nożlisa przcz cłłą suchą pÓĘ' gdy owoce agai są.iuż dojrzołc' czyliod czerłcr do gru'l!i!' Kicdy uzbierł si9j0ż pctne kosŻe, t]nspoll''c\e ieJ' .e l Ul no'o|o9 (ą do m'ą\J'\r'r!' . n c'lu/Jlódźtrol"'J'.J,": f,| r"ell.l"' V-' '''lna ńieJ kilk.set koszy' e nuszę Plzyzn'ć. ż. pcwtrcgo rłZu drzyło mi Śię rcba.zyÓ olbrŻyńią tóJŹ tłnspo[tując4 dy] tysiqce kos,yn. rynek ł Belóm, czyli do solicy Ślnu Pań ł północnej Brrzylii

Kied} mią'V ie*świcżtśpoŻyw! siq go jJk gę!|tzuplZa ponoc{łyż*i' Ta zupd Śinowi ltówny skłrdnik diely tubylców Niek'órzy do.d]ją do te8o płtr'ki orvsiancj alc rŻNłdnianie mi{ższu do Po{aci paPki/ ed\'. pif. op'o e''o\)- .l7enrm3śJ'/ooJJ'i'c ńo'{fuq ł'

oPu z guarany (Pa!lł,'. .llp.xd), jak io mają w zwycŻaju s s& PloloiRiÓdeJaneir.uch.J7i n''lAn!zonkązaświęloLr.dZtvo'osoby.klóren iJ]y 'tl}l.!,17l'. .b\.(o', oś1' 'nr7yono'

'!!'|lZ)7nJj{'7. po

siadlonzi.mktysmak'Uwiclbiają8oJZieci.klóEzrczynaj4eosPożysaćzchwiląod$awjeniaod pi.Nimatki Malki spożyN.jł oyoc agai podc7xs c iąży i karmieni. piefu ił'

w labch osi.mdzie'iątych xx wicku Ańeryłańskł AkrdemirNau* (NAs) przepfuwadziła badanir trNyków Źyrvietriowych ludŻimieszkających ł AlEzonii' Na iei Żle.enie Śrvirloły FundDsz n!izccz P.Zyrcdy (wwF) og1osi|, źe .,Lu'l,ie spozyłający toyÓc aełilczęno sPBwilją wrażcnic siInych i en.rgi'nych. . Usielbjają go

'nło_dzi i Ńircy"' znajduje to pol*icdDnic s ńoich właśn}ch o5seryacjeh konsump.ji {łi rv Amazonii.

Nauko\rcy z4mu]ąc} się badani.m Mylów ży.il w AmŁonii Joszli do wniosku' Że ÓsÓby pueŚ!ące spożywać oęli pęcżyłają ośł rcdaju sympbmós odłykowych' wyśarczn że zjedzą odobinę

owocu' i wvyśkie te symplomy nagle znikaj4. w regionie 'yo

ishi.jenaltt pÓ1viodanjc] .'K iedy komuś bak a9ai, .zuje pusikę w żolądt!"'N.leży wziąć pod uwagę flkl. Żc agal trie \p@yM sĘ w pÓfu desam-\e Ld Jrt7n''Jom'ix''k'óiJ.'mJ ł oDie ol){JdcpRJlnr

w Ańazonij o9!i *anołi Ńiotny sk|adnik diety' z mią^Z! lgj

rośliny Bylsaa się n.pój wzna.niljqcy. sPożywx się 3o podczas

śniadania, obirdu i kolacji. R+ori ŚwiatÓveeo Fu'duszu na ŹeczPżyrcdy podlje' źe plćcięhl osoba zomjeszkująca ten qion .o_

dzicnni.spożywa ok ło dwóch lilóstegosoku' wblEw cz9Śym pogłoskoń, owoo aqalnie lpożyyajł wylączniebiedni Moż.l go Żna_

lftieią różnc slosoby p.ŻyrŻądzania aea( ale najpośszy Poległnn uluiipciu ś'odkorej vmb9y owoc'i7 zfurn!' w Bnzylii hhĘłróźne m6zyńy Zo Śali niĆdz.łnej vykonują.c lo w niezłykle sku

leczny sposób. Mięsńt4 nlĘ. czyli miąższ. ro7€niatl się Ęłani i Ią'c7,y 7 taką ilości{ \rcdy, jaką uzn']e za śosoNne' Dlalogo agai zwykleje się lyŻką' zańia*Pićj sok'

ceny lego specr u óŻnią się * zaleźności od je8o gęŃoś.]. Poryrcku i dÓŚępności. Kj.dy p.daŻjen niśka z r.cji na sezonołe wrhnię-!iJ' oBo'e'! l'ro'''': .po''o\!c' d5krJ' o r J r_ń)ń srconiu

B.idzo c?ł9o .$oce spzoddj. się w ŚandańoNych koszach.

z!]c'nje od pory rcku k$ztuią o'e od cztereĆh do tzynasu dol!ón'zazRyczaj pońjpdzy osien J dziesięć dÓlańq o\sce niż*j j*oś.ispŹcdajc się s cenie nie plŻgkfuczającej czbrccb dolarów Ż. kosz'Tonv mroźonego miążśŻu aęal pPlch.wuje się w ńicjscoły.h chk'dzilliiach v.clu ŻapNnienia calofuczncj po'l8źy. Pewnego raŻu Ód-

łicdziłc'n wielkąchlodziilnipwBclóDj, opowier-hńi ponadsicdmiulysięcJ metów kwadrolo*ych' Plćcho{'w3no w tricj miąźsz z owo

.u a9alw lemp.ralurze 2? śopni cchjus7'. w g[dniu, kicdy koń'Ąll ię'bio'l' tazd} l eF nJg]Ąn',imulalybs/(', )m m'1,

lzeń j i n nyn i owocam i topik ńy mi olo Powód. dla kłórego ńiąŻsz, owocu aęai ieŃ dÓ 9pny przcz c y mk'

Pńduccn.i i handhPe aęai mieŹąjłkośĆ @ocu s sk i od l do 3,q,óe'nn.. A]lęn!\i,+!ic7oy''|Jo{ a'{r,U'\1b d7ijenio1)plyn Z ł9li posiad! kolo. PuĘury i nosi ńxZWg a|ahftla Nalomi t żółyńiq^7'.7y] i al d i h ) ro' pasini

^'Lnrcznic mniej p'e.nvullonia.zy'

Podczas golowania łeai nie9! się z inn'mi lokolnyńi lpÓcjahmi: *Ewetkmi. rybamj. ma'ioko$ą nącŻkt' herb niktrmi lub 'lo'łolną końbinacją t'ch dodalków. czlsoni sIodzi si9 |e cukrcń, lubjnnymi o@cani' stanowi ono isloby śkładnik menu pmwic *ażd*o

Lecz a9!I to nie 'ylko

składnik codzienne.j diety miszkańców do'żocza Amazonii' Podukuje sip z niqo t*żo inne po*smy puryurc.re lody (alalpuro)' lokla.jIe. musn cz.kolady' . nawet ciaŚkŁ

Jak zdążyliśmy wspmnieć. pueszto 90 9l] ołocu !ojego ziarno'Po wyjęcju ze skjrki i niąźszu sbnowi ono łażny śkładnilr paszy,p'ćd. qv}lL:ń dl. tŹodl .Lle '1' s q'.lu oononwa!n Zia'nJod ń/J

"?ucó Jl oocnlcwu ood!7as pń*su Do7v\\'nó''

' m'{^Żu

Mrn!.e uk/e o'ć'ibiJ' nŻ \ompo{ Ponnrcjw.tcejl'ahmeŚiącach Pltmieniają się * kaloryozńy nNóŻ, kt&ym może podlc_łać qńd łaiŻy9ny. z ziaftn koEysta się lakżc do śadŻenia no*ychdr€ł palruwych' w tym łybitnie wiIgotnyn klintrcie nowe sadmn-*i vyra&aj{ po kilku miesiĄcach.

z łodyc. na *.órych rosną owoce' spolądzr się mio!ły i inńo po_żyede dńowe jatś'Jzia-

Kiedy usuie Śię ÓMc z łodygi. sano zj!'no noże pełnić rÓlęściółki, cojeŚ brdzo przydabe do łuItywsmia takicb oślinjakkakaw.o (Ił.oóro'l. Ća.ao). shnołiących klucdy slhdnik czekolady i pĘynoszącylh wynieńe Żysłi.

w", 7 m.nqca P.pu'oho'cą a\a'' cÓ'./ bdd7ie oo enż ''ę$arbść płIny ja*Ó źódła docńodół.

Rel!!mu]'ąc. owoc palny .9.i Śanowi niamiernie istotny skład_nik dicly ludów Żlmieszkul'ąc}lh lereny zaIowowe Ań.zonkj'

RozDzIAŁ 2

AęAi l AM^ zoN l A

Anamnks ticzy sobie pÓńad 6400 *ilometów. stmoBi Źód]opŹ.szło 20 % stodkiej wody qPływaj4cej dÓ oceanół' Takimi zlwbami nie moż się poszcz}cić żadna jnna rzek!' AmlŻÓńka 8rcńa_dzi łody Ż Boliwii' Ekwadoru' Peru. Kolumbii oujany Frclclskiej.suinamu, Gujany' wen.Zueli j Ćał€j Biazylii' 40 ę' łód pochÓdzą_

cych zkrajówAmerykiPÓłudńiow wplyw!doAmaŻÓnki,anińdo-lze do o.ełnu A.lintyckiego.

Jeffz. baIdziej imponujące dano powiadają o 23 miliaidach ga_

lonó* wody *pły*ających co min!Ę z AmMonki do Adan.yku' Te'olbrŻyni *yptyw wody rozcieńcza zasolenie ocoanu w pasie ciągną

cyn ŚĘ 160 kilonetów Ód ujścia Anazonki. Rzeh h jeŚ lak bardzo dług! i szeÓka, Żg lódż plynqca od morŻ{ je$ w Śmie wypł}nąćł jej gtąb n. długość ]?00 kilonetó\ł Aby uznryśowić sobie ten roz_

nia( nożno pońwfuć go do odl.głości dzielłEj LÓś An3el6 od mi!_*a sNannah v eańic Georgia orlz sydnoy od Pcńh ł Auśralii (329l

Lń'' s \..Ą 'epoD oew-óWiJcrlo.c uy'c|J Aar/onki m:clz)

TetrJ7ial Mdn) ż)muie p.lowc BfuĄ.'' l dir'cl-Tnien:e na:więksbj ńżnorcdności bioĘicznej na całyn śviÓcie. Ańa7ońskj hsd-u7ou) lc/y l ' n'/'nr do'/e!7i Amqó'{ |o/.|{!a'trelo cie

od Andów na zrchodzie po oceatr Alllntycki fu rvschodzic' z Ecji

tego' ż..]c8o toślinności nielsinnie plzrs[Ża dlvutlenek *lcb *tIeń Ias ten zyskałmi o.,PlUc nasFj plancty"' Ale ł o{ńżnieniu odnsz)th płuc, klóre pobienją tlen, a uydŻiel{Ą dwullctr * łogla. ós

i \Ęc.]l4 u4Jln[ 'trn

J.n Ą nf/q J \lr i'lol'\ om _.' wclegoln'e ed) wc/m. Ję pod uq''gt l ora' -ntrm ocicplenie klinalu' UtJt. amantrkiego dzirłU Mdn.go moB]a bynieć katasr.hhry *plys n. klimat cabgo Njaą !ŻaAólnie przy mrazbal/:ei/ łllfuĘem'łmeE u

' ll'l'q lop3'n).ńdoalńoveĄ'

PięÓdzicsiąl pÓ.eńt opadóy deszczu ł Amrzonii po*Bca do a!nJ'fe'!d7iśl'p'rc".r'' ge reooov).ń.\nc8o 7.qx'ót'.FJię

lad lyn. jaksicIeksjów Ut ciłobyporc.jedeszczu nie7.l'ędncdh ro}qo|' ml1'. \9 BdJby4on \'! ańa/oi'l i.)\lopJdo\' p'mb.'Lw ń:a'r lL.o'J7 $ lceJ r'. ób ' ' 7.gólnT w Ą'')cc' 'ł_'4 .Ę niblak opadówj co mają zrobić icb ńioŚzkń.', by poz]skrć wodg llezbędńą dIa dÓbrych plonów?

Pon!'lpipćso*śaków,pllwi€pięćset gadółomzjednapiątapl.*óNnii/'ecief ie.'.' $ o

'7. 7u Ąn

'/onkI B'oloLoli.\a!_'ł.'ep'J"'e

dq' iŃl ni]ionaó'n'a] gJ''tóno!_ooł/'ó d' f'' '. l'on(nc'\y t}m ponad tny$a t}sięcy rćżnych Żuków' Nadal niÓ łiadomo, ileló7n).h Adunkó\ b{dh/1\'h eB!' uJe q Ąm!ó''' \4ov' 'ięo dziesiątłlch lysięq, a liczba h nje obejmuje niezlicTny.h. je%zcni. I TDoTnJn.ch od/, oq g?yb.s. m'to\ itotu\b\. B,oolo-'eU"Ąmu4 /c ildcn \'lJmą' \łJd'do"] o rf'7' Ąn'enti a.mieszkuje PoMd 75 lysię.y głlunkóv d.Zew i ponad l50 iysięcy g!lunków wyŹej mzwinięlychmślin.czyli90 tysigcy lon Żyr ychńślinDo'ychczas jcdńą piąlą basenu odptyworego Amrnlki po'ldano plo_c4Óm defotsacji. A p?fcież ten szlcg|y syŚoft lośny do arcŻa namsctck roślin, k(óftjjk dotąd prŻycZyniły się do wyptl.owani l pon a(L

l50 leków. Il. jgv.ze toślin lcczńi.Zych znajdUje się lam d. odkryci5!czy Jcdnł Z nich mieścisię pod P!]mą agaf?

Hńtoria l.j palny ijej *spłnilłelo mi4ż9u ŻaczyDr\ię w lyncuJoynie złożonym, Żróżnicowanym j oszatani.jąĆyń Jo'ecztrĄr3/on|' Jc!'oUpo"i.. oovo'U 44'e'''lc)nq obrc w.!!..pżeciwude|iJczy od jokicikolvic* innei roślińy m świecie'

Nomenklalulę bioloeicŻną. cz}li pochodze'ie galunku &fur'Jg,l..'.g. ńÓż piŻeśledZić nudiuiłc ielonieis.o v bioIoAij:

KńledwoPlaI.'. roślinyPodkrólclwo lr..ń.rDi,nld'rośliny naczyniovcNldercmada,'l.rł'.Lpńyd nśliły nosienDeclomldn MagnoLioph'ra rcśI iny okry tonasienneKhsa

'il',pJllłl ' jcdnoli śc icnnc

Podklasa ,4r..'żd?Rząd '4'?o/.JRodzinanr..a..,2 Frmowce

Linin E krre pnlń^G'iu nck a! la?. ol.'z.aa MMius ''pałną$!l"

Prlmy n eżł do Ńdziny Arceaeue, składającej się Z praw:. !/'clc! )'i|!y laluńlóq róńąqch eóqnic w llpitrh : naobszfiach sublmpikrlnych' w rrmrch iq mdzin} wy*ęPuje ponad dNicś.io linji' Doly.hczas lozpozńłńo 220 latunlóa pdńyrosnĄcych w Amr7'nii. Na całym śłiecje islni.j. ly]ko czl..dzi.'ści gaiunkół palm z ]inii E/!.rp?. sana nDwa EŁrglp. Ryłodzisi9 od grcckicgo słova oznczająccgo

',lcśną gracj9'' i n viązujc do

JeJ ehg,tur rg. q)gl{du reJ.p1d0]{.- h\f.p-Da!{ \-/e evielłi.h kfupel desz.Ż spłdaiący.h m pogycie' Zdmiem bola|ikół i €rodnikćw pżc'lsawjcic]c linji ElLrp. ialcżą do nljba!

'17i "t.rnrcl- pJr rmp \Jnrth. r'l .ho'17' o /dob'e,Jz ń.ji ich sńuklości, salycb 8alęzi, obfuej łobńy i wąskich' opad.-I F .l- |.|| bad/n hlqo r T7po/_Ż' wD' o w.p.mn'e n l)-' 7cs Gic.ji Eutorpc była bo$ńią pieśni i poeŻjj' jedn{ Ż dzielvięciu mur'

Drzewa p!]mołe sq.iednoliścielle zmczlie 'ię

óżnią o'l drz.łdwulilciennych' irkich jrk wiązn k]ony, dęby, orzechn solny, jodłyn'' ' qĘt'70( dlTq o"o oq).h a'l

'hl\b' 3ruVl:' b o.Lw'n:c'neltalynki, ślivki, łiś.ie jld.)' leśli Pngnie się zrozumieć kłeśiecko]ogicznc i żyłieńiowc związlne z o\bceń !9aI (k!óry je$ oNo.cenr' a niejagod4. Poniesaż posiadajedną pe kę, a nie Śzere€ mZŚrzelony.h nasion), ńaIeży pmĘtać o istotńych różniĆdch ponigdzyreślinoni ]cdnoliśc]ennymi a dłuliścicnnyni.

Kiedy phio sip łi.Źcbo}ck d Źcw! dwul iśc icn.eco, ono srmonie unjera. wyr5*ajq z nie-qo nołe g ęzie' Nieklóre Ż ńich nogą za_

Śąpić śarą *oronę' z koloi !d} Zelniońy wierzchotck wiqksmści palmjednoIiścicnnych. nic pojawią się tra nich źadne boczne grłęzie. same

zaśdl7ewr7gjDąw ciągu kilku tygodnj albo miesięc' RośUnydvu_liścienne Z'yklÓ ZĘuszcz.ją koęonic g]qboko * ziemię. v.7ególnieza pośrcdni..ł.ń ko'lDia g]ównego Niemtrier kolćnie palm msnątylko w bok' Rozhodz4 się łe wsŻ'śIrich kieiunkach zpnh.

'uŻ pod

po-'e'^nnią ,ie ni' Ko'/en'c nllo'ych Lllm l"od' o F- '*'i okazało się. że msną w zasię8u do tzydzie(u ńgtów od sańqopnż D, ll i km_'o,fu Jor',ie_'1 nic /'p!d'. ( Jn''e\ J_um'en'

Inną.cchqodóżni!jącł le dła mdzde dmy jeś lakt posirdani.puez d'ewr dłuliścienne łłosków korŻcniach' pŹczn.czonychdo wńłani.nia łody i subaancji odźy*czych' Fłlnry nie posiad.ltl tlkich łło\ków na słych koteniach. Rosną Ónc (uŻ pod zicmią i moeąoeTpo.rJ

'u ^.hlM,J! * !(brc rc/.|'J'l+c 't r" _g, ,c e

w Anazolii je* i.h do*!lek. lhlnry nie mrją pmblenu Zc ŻillgŻic_

I lu$rac ia 1 uklzujc lypową taksononr ię pa lm}

Na plrdsałionej llusracji l. luż pod korÓną i ljśćńi. ńielci sipp!ł 8alpzi zwlny . 'ks

iatosanem ' ołoce pajmy łyrlsllją z kwialo{rnu sk]adająceg. się z kremovych ksiaiów ulożonych tóklńi'Śmdkowy kNiłl je! plcj Żeńskicj' bÓcznc są p}ci mpskicj' Każdy kwi!_tosan Śkłoda ŚĘ z osi.mdzi.sięciu do śu n7ydzie$u takich p4kół'Palnrr PrZŻ cały rok ma kwirly i ołoce' Dolośe ośobnikj ZwykleIeznie produkują od cztcruch do ośmiu kviabŚanów. xiedy o*@edojlzcją' nloże ich być od dwu*u do ityŚ na krżdej g ęzi' oweemrją śrcdnicę około pólior enlyneto{ł T.k.ll|ąŻ ńożg w.żyó dokilogruma. ł zależrcści od ilości osoców Dorosla prlmr ł okesievczytu srej plodukt}łności może lvyt{arać pońad tysiąc kilqra_

Kjedy kRiltosan jeś pełen dojża]ych owocóN, nl re mdeŚ._D./ne d''L\! w'ai'.]{ 'Ę )llwn',b'e'& 4 od n' {/\i 'jĄ'

-glc'' g' 'm'd7F. o\_'' r' |'^.'

' n' o.o^ Ż]ię'i"m')mo.J!'.

kilkltysięcy rcdzi., btdzo c/ęso ZlŻcszajłcylh si9 ł nicjscołychkoopcir.)ve Oqo e ".lrdytr 1d. roJy \'re p \\pdnrniułaźą ok ło d]vunanu kilolnmó\x stańtąd kana;ą łódkańi i nolo_rówkińi

'lo g]ówtrcgo maea7yN' a.aqpde do PoftdnikóB i h ]ar4'

osoc prlny składa się z tćch ła^lł| cienkiej sló i' ni$iŚlexÓ mią^Żu olaz $gboko ukryti pcnki.

wich rcś ń dłuliścńmych r}vija się dzięki technjce zwrnej hoJo$lł'l

'nLoq1 F lell on4 nd pobil'on u f'i!ńcńlu

'oól'n) il'oni'y.

lJ loJyÓ'' iolJnLd' l 'ą' L''/'ro.d''m\e' nJ'nn9| '' 'e'I anUgn

w scry]nym p.jemniku Z odżywką (.lczęściej y pośaciżelu), gdzie7:''yn' . r'U7 nnr/4i' rc lnJl pdl _y ńiehq'n. |Ńdaja qc tr ml(odzie. Jok dotąd n je ud r]o Śię pomyś l. ie zakończyć ten prcces. A nlRdjeśli się Uda, do rczłoju palńy nigzbędne są inng czynniki. kńrew poqażrcj mierrc wpły$ajq na jrkość jej o*mó\y

T'lko dwa gńlnki prlm udało śię w len spÓsób 1vyhodoNaćPośildaJą one dużc zna.rcnic rytrkoł.' są to| E/d.lJ 8l'l.a'sh. pr]mDz k'óre] doczy się olej p mosy oŻ Pho.nildaclllLfem'czlli lhkly]'o-{iec' DałtyIe nożna jcśĆ na surowo' Mo ! jc lakże suszyć' Po zn iele_

niu zziarnqn nldrjąsię zn*omicie nrkrrmędlapsół'koni i wielbł{dów'slądnieńłnjcdZiłńego wsamym ponyślc jcdrcniao\rccupllmy'I'nym pŹythde'n jadalneg. olvocu Palmo*ego jeś kokos Pochodzący Ż palr\ coco] ućifera' leś1i

^łrzylÓ się vań kupić v słĘig lub

nl targu w trcpikmh kokos łusklny. jcs to mią^z pozbawiony łupiny'w śanskrycie, czyli ięzykU !amindyiskim. fuki kokos nosi określenicł.lr''

'liłJłu, co da sie przełoŻyć jało ,,dŹc\b do!łrcające NsŻy!

kie8o, co niezbędne d]a życitr"' Poza lymi lrzyk|adani niesiclc owo.ców paln nadaje się do jedćnia. chyh żjsl sig pbłiem r]bo N]dm'

w Amazonii sysępuj4 tzy rćźne owoce nos7ące DzĘ.iaqail''chocjaŻ pochod4 Ż tzcch ńżnych głtunkóy pJlm' łszy ic onerosn4 w podobnych wlrDnklch przyrodniczych i ra podobnych wyso-kościach Tg g unki produkującej ilńe owee

'o Eltr r/. oLŹ..d,

Ert?tpe etlulis i Euktp. tteMt.tia.fulerpe e .hln' cŻas^mi nazlw^nl jako .ju9]m" ]lbo ,j4[a",

''e .Jyn'e /e'm ! _yc I oqGo' 9k z e.cd a'l'n) rc'' ą'.!o piJu'cńa slnym.Żubku palmy'.,seft e pźLlnry" io popul rny skłrdn jk sa|rlek'Nllomjas s!ńc8o o\rccu ,juqary" spożywa sip wzd9dnis radko, l loz ncji względni. kólłiej pory zbi.rós.

Er.elpŁ pfuć.bria łysplujc głównie 1V ŻrchÓdniej ĆZęściAmazonii, v Brazylii i Bolisii. Dopicrcod nicdawna można ']ą zna-lc,indL'LrJh ś innJ. meA..'h'/ r,P!atoa,s\ or 'Jl')m7ejej osoc łyrasb z 'lraw rosnących pojedynczo. podczas gdy &/.ry.d/P'n'.a

'od7 oqo'-' D.n{c " .ępr! 17'']a' mć/_ó .Ę dć

''Ącd$ud/'cqu cacrc!' lal i.h lcp Dl.l.go qlJ(n'. pJ' ) l'i'''' ł "owoców J9f' nl qóiDoświatowe rynki bardzo gęŚo pon9ają loro.n} zilevove Amaónki. zamieszkujący Boliwię India'ie Takxna Posługujq się śu si.demdzie sięc iu ośn ioma rośl i na m i. cztcry z nich Ic _

czą nmy zapalne' s{ to między innyml ko]zenie E"1elpe ple.olo|iąi UnuLio bntnlola |znaną l*że jakÓ Uln de |ala).

Eli.,2. al.ld.l, lo 8rtun.k palmy wy*9pujący tylko 'a

obsz{.

'ah !U".!U ś iJl! o^J. k: pJ m

nie ona na lejaach 7llełołych i dopływowych Amazonki' BrzqiŹgki pon aj|] ńżne fuśliny (ikie iak rninAr, ałUria, nrurue. mumuru' bu' nj i jlrlNbba) osłaniają.c bardzicj schowaną w głabi lądl

w Am.zonii łyŚępują tcz dwie ńnj.: Żnxnżpnlń!: E klpe lo,qibn lmta \l G jonjć i EulerPe .'liń3d tr, Peru i EkwadoĘq s pćt'

nocnyń Bjoiic A'dów BardŻo nieviele łirJÓńo o lych dłóch gr

Ąmnieńnicj is.nicjc j.dgn wyó''i* chrmklelydyczńy dl.!y.llr&! garunloBFrr I ab,n,"a.t.? "t,tL.p(nn'ta r-ttnołicie wszy *ie on€ doŚarczają niążs7u pelnego łłaścnvÓści pŹc-ciwullcniających' żaden inDy Pokam' zl vyjąlkigń pcwnych pEypros do'lNlnych ł ślłdo{'ch ilościach do j.dzEnia. nie posida ich

wd.lszymciągu iei*!ił'ki ajmę się Ómówionicń najpopujaFnre.jsbB. z qth o{o.ó$' pochodzącego z P'hny Eut.rpe oleńcea'

wiściFa n!zw! łscińska tej ośliny Jee złicńczoną skró(cm ..Mln.'', pochodzłcym od nazshka p.wnego dzie*iętna$oRiecznego bokniła' Kail F.iedr]ch Philipp von MdniN pochodzilz Nicnigc i Plaszedłdo hiśbiijako łybnny badrcz fioly bnzylłlkiej' Ma ius był ńi9dzy i'nymi sutorem piętndśolońovqo dzieloFlor.Brasilicnsh Jak pieNszy dokon.I opisu palmy a9!i. srqd puyPldło mu takie wyróŻnicnio'

B!ĄJi.Ą.y u-'elo {1 'por.\'a iJlv o."l wn!{ 7 łUPinalbo Po zmieszanitr Z oJlobiną łody iinnymiowocami pued lańcam'impftZlńi lołarzyskini i asodrmi spono\yyńi' Micszkańcy tetnćw zalcwowych poa wielłimi aglońcracjami spożywrją nierrz dłalilry niaższu dzicnńic. Tlbylcy z Amrzonii lRieldzą,

'c dzięki aęa'

mJjąn.\ao7y 1e'eigę 'U7D?'' i.h 4oo\ Ą' ! Ą\ r n'7'w'e''slb ancji UŻależni.jąĆyĆh łni ńo.zopę'hych, wyłęPuj4cycń w hkichnapÓjłch pobudzającycll jlk kawa czy herbdi. Nie sposób wi9. dziwićsię ńics*lńcom Amazonii' ż! vybicr.ją (cn wł8ś'iĆ nrPój. mz'edzrjąc go łedlo łlłsńc8o gu$'

Jcdynyn 'ódłen

a9aisąPilmy msnącc dziko lub la pllntacjrhs rcjonach ńwniko{ych Anizonli' Bdzi. dwfwo io wyśępde w spo-sób naturalny' Każda palma potzebuje plćciętńie 2300 milimelówoDa'lół co nku' Innymisłowy.jesl loolbŹymi! ilość wody' Prlny te

pocńodzł Z lereńów zllcwowyĆh łschodnicEo doIZeZa Anazonki' wńieklórych trli.]scach całkowiciedomińująnad*rajobn?en' Każd.ze{an yisk palm ae.i sk| asig z k';pck pllm msnłcych od siebicw od-

Ęlości lcdwiekilku meinjł' (lżdltakakępk! załicBodkilkunaśUdo dwud z ie *u czrerech drzew

w położorej najb dziq m s{hód c7qści dorz*za. luŻ naJo.e!nc{ Alla yt\iń pilń} .!J o\nl q 'iem''lJ)!) h "'ow'skach położonyth D! wzniesicnjach na tereńó{ Zdevovych. Te łysgpki sł Żalsvłne rokmcznie' wedłU8 sludium bldaMzcgo cllzavaryz ]972 rck!' *!ó'c było cy(owane y Lporcń o ż}wności an@ńskiejnapiŚanym na zlecenie orgaDizacji Narcdół zjednoczonych do spnvwyżyłignia i RolnictM (FAo)' jed€n hekllr poraś! aż do 9720 pnipJ nq). h,,o.n.!)!h q dqo!l rt.ir.d.n,lp,. Kied! !teo"FJ mn:JwiIEÓlńa. znniejszr sig ich zagęszcz.nic i wynosi od czletch tysięcy do ośmiu.ysi9cy dżew (od Óśmiuset do tysiącr czterydu kęp) nahekta. Nieco nołsze b aDie przepoładzonc na zlgcenie rZądU brr/ylij'kic3odo od/i. f tr b.cLodn'adĄ7ec/ Ą /onll !\n'caZdo 7500 Pdm 39al na hcktar Gdy wgŻmieńr pod uMgę, że 625 Palmagal rosnącFh na hekhze jeś ł sfunie wypmdukovŃ 15 bn ow@u'niebyw!ła okaże s'ę ilość tĘo ołocu.jakąnoŻnr zebnć 'l nrle'ących do niogo bzech milionrch hekt!ół Ańazon]il

Po ŻbiÓnĆh ołocu a9'i i sP'edaniu go plzo.qórcon dh potrŻebr {joNe 'l)i.'ybucii ub.Lqpo"u.r' e,\ podJ F rfleero.ow./a rnol'7\rŻ Ję\on'oq\ UFcgn.onvpfudu{'c4l $'Jllo__n m{^7

Po o?zymlniu No.u klrJ,i" sl so n. k\'t p'.d \.I'{obń'o\J dfu h_\

' U.Uq \Tl^rc za.'c!/yy./c

'J i do lll.i

'oślinnc' klórc pŹypadkien znJlazł} się na owocu. wszolkie zielons'z$chnięte lub nad€nile o*occ są usułm. Próbki pobieu się do lrbealorium' adzie sprawda sięje, czy nie zowienją mikrcbów (np'E' coli. fulmotr.lla sp ild'), drożdży' pleśni, a_gmtoks}n i pesiycydóvo{Óq kt&y Ezejdzie inspekcjęłizualną, ieś naseDnie myty i RrzUcany do olbŹyńich kadzj wypełnionych Rodą. Mogą one pomieśc]ćÓłoło dRa t}siące kilognmów owocóq stużą i.h zńiękcaniu' Proces

'en aim''. ńn'ej s'ęl.ig' J/'l' oo. n\o' e 7nEoUą5'9 w lJd/i' in.

speklo[y ususają z nicj nic'lojlzałe lub pÓsi lj{ce uszkodzon4 skóręszluki. Na*ępnie dol a się yięcej sodn ztrninowoce zosunłpod_dane pocesołi *yciąganja miąższu' Klżdy oqoc posiada innq zowłjlośćr i|7vU' Po'Un ęc' J.'lon rodoJw'nyhomoLe''rli i pJ

seryzacji p.ćz dzjcsięć sekund 1v tcmpentuua 35 sopni c.hjusza.Paśdyzeję {osuje się $ cc]u łyeliminÓwania bok'crii chorobolwór.zych' Maź unieszcza się w łieIkich pojennjkach cylindiycztrych.załierrj4Ćych specjrln4 powłokę unienożlisiajłcą kontakt z załaltością pojemnika. w zdeŻności od potzeb klicntów lak zapakÓwany

niąźsz noŻna podzieljć na poreje sukilołe. Na Ópakoyaniach d

\ e Ję ńu' (ly 'e' '

o UuuklyJne|' d rl pmdulci' ' iMe lnn'r 'e

o ro{lrd PoJenn'k \ch}oozs il ooFmocorury noP i C.lciuv'

''b. n'^7e ' . nłllpnf UTie'cZJ v nrl} tr|t nlu!ni' c4< 1'ł7

szu plrclw.rz' się d ej ńa znożony suchy proszck' Każd} txnsponmiążvu odbyva się ł wozach chłodniczych'

wraz z rosną.yn zrpotzebow.njem n' ołoc' vzrasajego ya.tÓśó rynkowa' wplywi lo na mdykaIn4 zńianę poŚa* BnzyIł.zykół,! w szcze!ólności bmzylljskiąo Źądu, klóIy donlŻ*a korzyści z os-nąccgo ekspotu tegÓ produklu, dzięki k!óimu Drplyłaj4 dÓ krąju

de{izy' w rezulleie p.Pulamość zdobywa idel chńnignia obv!ówAmlzońii' na tlórych rcśnie palma' Mniej więcej od 2007 oLu Eocesten *rje się ba Żo sidożny'

we wrześniu 2003 mku ndseski pEmier Jens slolienbc€ Ód_

wicdz]ł brazylljskiego prczydenh Luiza Ineio Lulę dr silvę' by pod'pńtć umovę, 4odnj. z która No vegia prze*latl niliard dolorósnJ p'oeBń 79 '/!T. PŃg'sao{ohe|nuie

'losarczanie do 2015 roku lunduszy ni vŚpólne brdanil i ińs4lycje'

zakłada leŹ moniloroqanie sablnirne skuleczności wdrażani! proce

T'kie alnnicznc wsparcie pzychodzi w odPowiedniej porrc' Nac yń ś{iccje deb uje się o 3Ioba]nym ociepleniu i j*o prŻyczyniĆh,\rct 7q].le J' wu\u. sl q dmmdy(/n)ń w/ !'c'e to'4Jin:! 7

paliv kópalnych' gzególnie 2 mpy o'az 8azu. Jednak- ptzyczyl1

llobalnego ociePlenia nogą być n'łnież naluńlne zmiany klimatu'Niezależnio Ń lcgo' ktćn z lych leorii js' sluszna, jUŻ leilz odczuwa

my yptył globalne!Ó ocieplenio' wa o Z {aŹyć. - am3zoński las

deszczowy Nylwaa mni.j sięcej 20% llcN nJ nasj Plańecio' Daje

ro dÓ ńyślcnia' skoro 2l% vdychancgp pu z naś połicta je llenam'

w lauch 2005 i 2006 Ambnia pŹeżyta na.jgomzł śuszę odRielu dekłd' warunki pogmzyly się llk ba zo' źe spłmęły lysiąceheklaós lasó ' złńkni9b lolniska' zitule poqieEŻe wywoły1va_

lo Ćhorcby płu. na skalę masovą. Miałcm ńÓżIiwość obserwołańiapodobnego scena Uvl wy'l!Źcń y Indonez.ri, gdzic na sumat? n5skutek

'odpalcń sptonęły dw! miliony h.klłIós lTós. Po'lcz$ jćd

noj ńÓjej wizyty w Padanlu nr sunrtzo hicjs.oyy łskaźnik zl_(ieczyszcŻeń osiłgnqł łaność 375 p nktów. P'J kkiń zlgęszcze.niu dymu kierwcy ńie widzieli ltrtry.h sańochodół, nie mółiącjuźoo'eyt.h' le h'n'e/orcJlJ\c{\ ęl Jąodd/ic"i9.iu. lome_o" n'godzinę !ÓziłÓ sanob]'jslsem lub zabójstwem, zlleznie od lego ktona kogo NDadŁ Dzjeci i śarcy umierali od Z&adtnia Podobnc.Zeczy dzieją się.żęśo m jn'loneŻyjskiej RysPie Bornco orłŻ w innycbr'' eh'lopika'ń'Jh nie do.l'')ch o lonlful nd 'llln' po7. am''Kazdy pożar usalnia do łtmosfely olbŹyfiie iloścj dłUtlenku wp_gl'

' Mogą je pu et worzyć 'ylko

lłśydesrzore. Nie n!ńy poi9cia, i]eniezvykłyth lcków naLuly idzie Z dymem. Alc Jlk pokrzuje pŹykhdMalczji' ńożna oPlnomj plagę p.żańw.

Tak czy in&Żej' powinniśmy

'oł!żnic Zmiepokoić się lym. co

dzieje śię w b.lzylłskigj Anazonii' co roku ponad o milionów bnDretycz'ych d]yulIenku łęgla uwalni. Śię do rlmosfely' kicdy devÓlopeiŻy, fanerry i rolńicy p ą lasy (d!nc lc p.chodz4 ze Żdięć salc-litarnych dÓłonan]ch w lallch 2005 200ó)' Dolych.z.s wyĆięto !Bwie dwadzi.ścia pio.ent anazońskich hsów desazołych N!']wyższyuĘ../../-'''f6 dd]V.n /c7-nP - un' l.cj ''l'n''Albo"'enw PŹeciwnyn rłzie do 2050 roku zńiknje czierdzieścj prccnl afoazońskich h$qa łnz znimi niezwykły skarbigc f.uny i norr N! ilu_Śńcji 2 bożemy podzi$iaó Zaśię! Amazonii Bi!|a linia przedJłwia

wszelkie pipstlnkj skłlniajł nls ku sviedzeniu',Że deŻin!Ęmcjaa mlzoń śk jcco ekosyśemu onz m.lowa cńisja dwutlen ku węg l' mog4

ł p 'łJj'eimir' k \DDwi. n! lo .o ol -\ "m. m d _r ''efel'' J'.

obszartopik]l.yŻwanyAmŁoniątonalurahe n'iejscełyśępołmia dr41v p moNych agai iju9lra. k'óre poja]viaj{ się na wyśokoś.ińałol ty s iąc. mdńw nad poziomen mÓŹł' W oŚalnich ]atlchh^htr icy z. aleŹl i prlmy ięai plzy !m n i.y bm zyl ij sko kolu'rbijsk iej, ponld2500 mil na zachód od ujści! Amazonii iocernu AtlinlyckjegÓ.

lrc "n'e s, '. o / pJ{u,l!y polno!_o {c dn'{ !4Amazoniinazy{aJłł9aińiancm !lpi. Dlai€8oplenienhĘ posildapiei$szoż9dicznlczenie,.iezwykbŃotnedlłutzynaniahicrarchicznego syse'ru spolecznelo. klóry Óbcjnuj. hlndel wymienny Podśavoyyńi plodltlani ży*nośoołymi.zpodobn{syluacjąmlny doczy'0]eniau innychPlemion'coświ.dczyolym'żc!9!ipełnikluczow4Io1ęR diecie ludów An.anji od dsóch iysĘcy lfi' opŃałÓń lo zjałiskośz.zqó]owo rv ksiqźce pośłięconej {rrzy\bń i owocom bioaklywnym,pod redrkcj{ W $ona i PEdy cgo (Acrdemic Prcs, Oxfoid 2009).

n'l a Ł'.Jtl'' rlot] p PUdl' nV\J€low r'ldlo f' Ddl' vo'Jl ŃrJn)!' q Ba^'' Rłkneg'ftych prln zniknęty zc wslędD !r niek ntolowłną wy.inkp drzcv'B'dĄ]i!Ąq prek'u]r'i| JP'l' poc oJł|!e/luldlt poo:e{/''.howują one bialy kolol i doskoniły snak.

Kiedy dodijońy ',scr.c palmy''jako grrni nekJo sxłłIki' lo latnaprawd9

'Fźywamy rdzeń młodego piil palńy. znony j'ko ,!łócŻ

tria'. PŻyj'yjcie si9llu$ncji 1' ! rcbmzyci.. skąd bioą si?.'sg.c'' p_ltr'' N.q|po'c l )Nmn' '.oo'e'Ó/ni!Lr'cu/yo e '''jcdno]iścjcnnymi a dvuliściennyńi' włócznia

'lhny rośnie tylko

na wieiz.holku dŹcwa' Może nieć d]uEość jedielo-dwóch ńctów.w.clujcjpozylkaniaim ściłć.łtlpalml.miel7ĄcqodsześciudodwunaśU meftnv' TłkiE są skulki ochoty na *rce palmy

Nic zrzuDcie mnie Źle' nie mam nicpizc.nv]cdzcniu lego sma

ko|yku' ile nie koszleń amazońs*ich i'sów deszczowych. pot.Zebują-

cych ochrny pŹcd Fze.'ości4 !UdZi ssłki, pltki. ovady ild. Potr,ebuia tych palmjakoŹródel cignia, pokamu i schDnienja.

,,The will stcot Joufual" ÓpublikÓwał na swojcj pi.rłgcj sro'nie'aportpoś'ięconytenu7a33dnie.iu. M8|ówekBloŚił],,w Brazyliid rrmaty.zn rva lkr toczy się o ga rn ifunek do Śt| ki" Wed|ug po u

l lu'oEn q in o/on-y (i)aj{ od pĘ.:u ly\ ł.) do d/i'i!.'u ')\ c.)palm tygodnioło lylko po lo' by udzjeŚu do ĆZterdzie u ce nt} ńetńw łorc iy'

Bnzylijskapolicjadolosi. ż. zaang!7lwlDy w le! prced.' p'e-c iętny kłusołn ik (cina codzienn ie pięćd Ziesi{l drzeł i zanb ił dolłnod dizewka' Po ścięciu koóny palńy łyciąll3ię Z ńiej jej

'.serce'''w jednym tjonie Brazyli doszło do l'kieeo zdziesiąlkow ia drze\r/e /''r]o-J'U \ l D Lo

_ ió p!'"o'neAo L6J' Pon e!d/ tu'.',l 'i9 J.soby lańq kłusw'icy pŹc'oMą się w innc obszły Brazylii's tyDdo słynnego Prrku Nalodo\rego luti^ia(Paąrc Na.ional do xatiaia)'położonego na po|udniowy-zachód od Rio dc.hneio i słyną.ego zesł}ch rvodospadów oraz dwu u pięćdziesięciu gdunków pt]kó!v'

Uzbńjgni Śmżnicy pńbują vy8onió kłub*ników Z ty.h lcrc_nó\r ale ni.Śely lylko w kilku pxrkmh namdowych zn4dujqsięskupiska palń a9ai' l l* na przyklad N eanie Paia nhigjc tylko jcden

Pllk mrodoły: Amazoński Palk l.]arcdavy |Paląuc N4ci.nal d!4-a 'o4'a,, pojo7o 1 n" pot o' odP ol"płó. 7" UFonUbVJ m'Uona hskuóa' Nańiesazęścic. poszukiłacrc złota zniszczyIi o$acnio p[ynaj'n'iej 10% pa.ku' ,'łjwcy palm'ZaPędza]ą się lela napótioc AńaŻońi i tdziÓ roŚńo dzi kie !ł iow iskł

'. 0lł.../'

Ma'ny lu do czynicnia z łyją'koso smutną syluacją' zsażywvłn' f..'e.f '\'ą _p_lT)' -r po'''d" 7]dnrh. 1 f8ol'y h $

Iune ź.ódła s.rc! palnyRosnł.e zainleresowrnie oyocen a9ai śłiato{y.h ryntfh

wp|yw! !a życic nicMkańców Anazonii' unczynljąoni doŚnĘx4że ścinanie du ew w po9ukiwaniu ,.serca pJlny" nie ieś wcale w ichi ńlercsie, chyba Żo i !łk !Źeba zrobić ł ycnlkg. pon icBoż pa lna rodz iza jnało ołocó* xlbo jeŚ zbyt niebezpiedna na wsPinlczkę'

ze vzględu n d}naniĘ pÓdrŻy i popylu kaJc AncrykiPołud'iołe.j i Śr.dkołe.j slłożyry Plmtrcje p[eznrczone wyłącznie do proJukcji sercl prlmy. czołowymi Jelo piÓduc€ntlmi Zona|yEkwadol i cvateńala. Nic ścina sjp w nich dzi*o rostrą.ych paln !9xl

ijuqłn PÓzyskiłaniD s.rń palny służą plantiĆje polmy b[oskwiniorcj ('ddris śtrir'a-)' nrcj lalż! J.ko '.Pe.]jbaye"'

Dzigki tmuznlnie]szylo Śie zapot7ebołanie ń. wycinkp Palm w Brazyl]i'

osoby cerpiłce wyńiclnc zyski zoło.u.9!lsą vyczulone nłllu "{n'loq'.el.ń !ńbtr,os /")L. p3o"'ą J 'r pim)' po''c'wrż mo!ą avicoć !v sobie lż do dwudzjeŚn t4ch kilogmmów serca

chocirŹ10Ekładot iGwatĆńalł slały Śię głóv nyń i plŃuc.ltami se.a palmy' palnl aqai' ńsną.o tylko w Ańazonii, slmołipodqaqo\e 7no,U b'lĄl.+ trco p'/e ynu'clc' Pólm\ VU7eń} m e(

rylko. zieig, zcdzięki śrńnioń władzbmŻylijskich, k'órczachęcają do uprałimia plantaoji palm bŹoskwiniÓ1vych jako fuódeł poŻyskislniaserca płlny. nniej pa]n a9.iĘdzic prdać fupeń ktussvrll*

Na cd. szc4ście dla l.j palmy niektóre jcj ccchy sprayiają' żctrieje* ona nljlepszym

'ódten Śerca palny. fuzede wsŻy$kim. sy

JlDliJJe n'e _"^m. pulilcnoloo'śd' /!'Ddol'ydy) ooblqiJ|dscrcc pllny * lonlakcic z polvier4n' KonsumeDci Pdefujł jak naj-

bielye serca' Dla pońwnMił, palna brzoskłinioM nic zlwien tych

Enzynóq e na dod 'ek

jcj scrce jeś słodśŻ.'Palmy łę!i potruńą odradzlć Śję z nlsion. z czisoń lcreny wy

lesionc mogą p.noRnie nińi polosnąć' JednakŻc nusi upł'nąć kilkadekad. zrnim !o nłśąpi' Palnll ręai 10 cztść w'ększ.Eo cłoŚyscnD'w non).h .r..h. 'rv

rc :) cm roloEtr? J 'lcgl lo{'n\mZńianom' Nieklórych lalunków możn.jUŻ nic odlworzyć' Wjęc na_

el]e' ' Ut]' r( o /yll !1 JJn l|.Jbn) dd"neJpop''ldliipalmĄ '''

niekoniecziic dl się odivorzyć całcgo ekosyneńu' N{$yżVy czas

Między mlien 2000 mku l sicrpnjem 2005 ńkuBEzylia uta.ih prałic ]]2lysił.e kilonctńł kwadntowych, obszlrłjęlŚZy od

?ł'caUm xo'.i PolUdn'o"1' D JUbń) do lu''! '\ lUb \'lJidguiw)obnŹcie sobie fuktl syluacj9. że olo

'r!Ie, w ciągu Pięciu lai z le'

eŃł Korei l'Ó]udiiołej znikaj{ łszyŚkic 'lresa.wedtug ęqdu bmŻylijskie8o w lotl.h 2004 2005 dosz|o do drugiej

.o do wielkości deforesa.ji omazońskiero lasu dev.zołeg!' zdjgci!s elilalne vykoM.eniędzy 2003 a 2004 mkiem poIozDją' żetnnneund valciplaDlato'ysi{y.i9lilubsp i1i26 l23kilometówklvadrato'ł ych lasu dc szcŻowcgo M iędzy 2005 a 2006 rk iem AmlZÓń ia uke iła

kolejnych ló 700 kilomctów kwadiŃÓłych, obszar wi9k9y od amĆlykański{o Śanu conneclicut' Jedn* rekod podl w 1995 rcku' kiedy lÓ* .iągu dwuns'u fiiesigcy vycĘlÓ 29 000 kilone&ów kwadrubwychl.śu $ćslu tvouetrh panłńk ipIantlcji si' w lEn \\,hśnie sposóbUsoliionodo nosfery 370 miIionów ton grjw ciepllnianych' czylj 5 {j

od l9'0 mku znis-zono Ponad 657 500 kilońetów kyłdntowrlh amazońskiego lasu' Jed lo obval dM mzy wĘkg.y od Indii orazpnwie laki j'k Tełsas! Potrld 90 % lJth zień prlni lgŻ funkcję ptr

stwisk' R6zĘ poń&a 9j1 w Ęullacie BBŻylia sąła si9 największyńPmducenlem łotowiny i zajnuje drugie ńiejse w pmdukcji soi

NN€l jeśIi ten śał poces detórcsacji możc rvydlwać się plzenżają.n tu i ółdzic pojlwiljł Śię pDmyki nadziei olo bowicm łołŹeśniu 200ó rcku nąd breylijs*i obliźył, żc AmaŻonid śrrciłl l l%k!utrnicinDr\ r./e:nF'T"l./!'n'c/ejo''ł7D o|o'lfpując(

więkJoś( ł.'e' .o e\.poru'e { do Lunp)' go/'e qa'otr'{podnawę paszy db *ur i bydłł' Plańlacje śÓi ŹNytlć Ś4 nielegalne, ponic\d7 ur.u. o o.5'onie!rcdo\ '\r p Ż o..e. e\la\.'c'ele/e.scy pow in n i pozosawić 30 % $Voich l6ów nietknięt}ch ' N iew ielu si9

wyob'aŹ.ic sobic dod.tko\E skulki dla fudowhk!, j*ie wywo'łujetowylesieniąjak.hoćbyosuwanicsięzieńipodypl}yen gMhowńychulewczynjepohamowanepożlry.Nietudnowlcnsposóbwyltuńrczyć sobie pŹyczyny ołlopnych po]vodzi, klórc zdalz}ły się w Brazylii* 2009 i 2olo rcku. A tenz pomyśl.ie,.o się nanie,jeśIi w Bmzyliizabrcknie lłsós? Jalie szkody wyuądzą op]dy wlelkośc] 274 ccnly_md'ó{''cnjię JJnic'g'J) /icń'a/JJn'e reob$!4' łle4Jl'!t pci ając Zasobł nialiczone ilościgalunkół?

RoZDZIAŁ 3

H lsToRlA AęAi'AKo PoKARMU

Nie sszy(ko, co ,'ńaturalne''' możnr bezpic.hic konsumować.

st{d pojNiają sip pylania: czy możnx jgśó Dłoc. !9!i codŻiennić?

czy wyłołUje alergięl czy kobicty bę'lące w ciąży lub kamiącc 'lzi.-'aoE1ieópo/y a.'cłoqĄr.p')slu;e rcsubls1.F-'łemięnyńi ńogącymi wysołyłłć ła lub uszkadzrć ukłJd ne owy?

odpo iedź na te pyl{nia możcny znaleźć w tradyc'jńy.h zaslosM

k.njejq dwr sPosoby n. Śpravlzeiie. czy j*iś po*aiń jc$ bez'

Pieczny. Jedon polcg. na prz.prowrdzeniu b iń bksykolqicznychpopr''y.h donod'-' ''U!o\!' i' D'uA'N'a7c

'ę 'r.'ud'o*_niemdokumentrcji hislorycznej illcm spożywaniadme8o pokarmu'N!Śzclęście dysponu.]cmy obydRoma spÓsobani'

Nlidlwni':iŚzÓ bryłlskie v7nianki o a9'iNl polząlku 1763 sku kapiun Jłncs cook orzym3ł od

An3ickkiej Akademii (rólełskioj i Bry'yjsk ie.j M aryna* i picniądzcna podńż pÓ potudńiovyn Pacyńku' Pod.zls svojcj wypr5wy miałobserwołać lra!Żyt wenus fu llc hl.zy s}ońĆJ' celenr tej pÓdlóży

by'o/m'e'7-n -o']'eLlo*i pońlco'J )'onrem'7i.ń:ąo'!/lo' _ń'Ur -Ju Slonc.7n.e" A rTomo!hobl..4.i./cdohso\ dd,Fnk

'lojdzie ] czerłci l7ó9 rku'

Kiedyekiplcookrszykowałasiędoopuszczgtri!Ańglii ł si.rpniu1763 toku' zoyatł poprosŻoni piz€Ż To\yau yswo Kńlewskie o ńadanie'Ielm Alllo]il |lllośĄrd' nrnyanc8o po}uddio\Wgo lonlynenlu'w owych cŻN&h vielzono, że 8dzieś .a poltrd' iorej pólkuli znajdu.je się sicl*i niezńaly końl'neńt Takł yypmwa poŻnawcza musiałaUq 7s fl]'' 'c

ob- nĄ\c p'4' dn'r 'n .l(]' |'7 .{.).l' ''9 a b.lrnL!'w naluraIny spoŚób ĆZlonkiem złłogi zoŚa| Joseph Brnk' { 1743-

1370)' n''Lo je!' lló'y /!p:sal'i9 pó'n'e ś h'ł'' i]i\orden, n'l1yiększychboranikó!v'Kapitancook.łru7z!]o3Ą]iczącąosic'n'lzicsiąlosóbi jedela$unlukowcó\qvyruszy|ŻAnlIii26sierynfu ]763mkun

łlku !Y.M's. ''&'v,r

Po królkim losbju m wyspa.h M.dgn y okwyruszyt przez Allmlyk do Amcryki południoMj' Pie.wy poŚój byłwBnzylii. stalek dobił do bv'cu ]9]hlopada 1763 Ólu

H.M's Endaaf był tz}dzienodwumetowym łęgloNccnl.plJrl.nod.n oo nurl.blw i iiL"l!1. ini"

ryŻykować Utknięcia nł mieliźnie' Dodalkoło ŃJlek hył p'y$ososl.'ydorly ic.irazdl./b./eA. " Jl, in. rJet p7s doq.nq

Joseph Banks koŹyśrł z ponmcy dłóch i' lych bohtrikć\t k!j.ry znalcŹli się wnz Ż nim $ kU, Drniela solandela i Henra.aspórinca..jego as}{enta solxn'lcr byl u.znicm LinńguM., '.ojc. taksonońii''' LinneuszoRski sysem n zys ia, 9frĘoRatrir i klasy.likołrni! organiznół nadal był! posszcchnie uż}łmy' Tóklń9ŻcŻyzn miała wyjątkową sposobność opńaii! sszyŚkich ńślini zNicrząt ńow{o konlynentU' Błnks tvierdził' że jego zada.iem było,pdnolowtrnic cr|ego nlpolklncgo Życi. rollinncgo i ŻwierŻęĆego"'To yhśnie Ón pienv9y dokonał ntrukowego opisu populanEj obcc.n ie tśl iny ogrc'lo cj. bugcnw il l i (nMsmej od n izwiskl francu s k iegoodpowiednika cookr, LoUis Antoinc dc Boug!itrVillc'a)' BankŚ spÓ_

Ź'dlal.t'uNla''c nolr'ti 'qUiT']'e1]'tU dc !'l bą. " Jpokład ś!tku, aż do l)owrclu. kńry hiatńicjscgpo te.h lat&h' 3l

Bo'n' ) 7 loll'd E, J.!'J'' ńlct"o(i]i'i9 L't7e ^\J.7|

Jmj żywieniÓwyni lubylcórv' 7 grudnir l7ó3 roku Joscph Banks od.rctował' żc micjscowi lubią spoŻyvłć .qai' oto jak opisał len o!rcc:

''JrŃJ, D: m}.".gl'.o"i _ J..'emne *lnosnn' ' lelrod mĘ^^mskrywaią.c duzą pc9k9"' calkien Dfueo i Mfnie|

Po kń(*im Pobycie { Bńzylij 'M's ''d.nu

wyfu9]ył na

/a.hoo o. ' 'h i' !o/fJ.co 7lnB- niJa /Óudo!g' ob'entdu ium\ó lęP'r l 'adc. o'e_n p'rU(n't JngJ]'egu obL'! o'iumł Gre.nvich. a zrmzem Ćzłonck 7ałqi, Zmioży} czas pŹejścił wenNpŹez ra[zę śoneczną' Po zakończeniu z ania E idaav.r yyfusŻy| na

poludniovy{lchód, b} odkryć ponownie Nołą Zolmdię i sporządzićń.p9 łschodnjego w'bŹcż! Au mlii'

NajdułnĘsr pońug'lśkie oplsy zbioró{ '9.iwydzill Antopololii poduglhkiego UniNosyt.'u w coimbŹesłynie ?r łspmialej kolckc.]i m'sek rńrŻońskich' pu ywiezionych pizczpodóŻnikćw portlgrkkich w osicmnaŃy'n i dzieyi9lńłŚyn wieku,

a lakżc 7 inlersuj{.elo zbiolu dls'ych tśiu i Ękopisólv zwiąZmychzodkry lnicm 'nowych świ!tó\9"

Podczls poby(u Ń Ponlgalii miałem okazjglorczDNirć Z plo'fesorką rntfupologi i lcgo Un iłeśy (e' u ' ale'rło mi na dota rc iu do dołuńcnlt'v bhtorycznych dotyczących spożJwanh l9ai s Bnzylii pod

czas pońugalskĘo ok'esu kolonialnggo' P!0i pnfesol yykdzal. się

ŻduńicNijłc! pamjęcitl je!li chodzio zbioly bib]iotc.znc dolycz{cepo uer r rh potl' n'\oa ls n I' mlB u{JSl rtrd v

'nn n

' nl

olbrymi{ ksi9gq zisierrjącą 1ic/ńc rysunki śporz4dzone plzcz pońuj..\'cgo |?yrco''lJ' l'ó'y p cmf'7'l

'e'en) /4lc\o\c Ą'n' /on

''gdzie mieścił' sip rczlcgł. Śanolviskł ł9ai'

Prlssork! namierzyła lilantyc7ną księgę, y ltóPj znajdołDłysit kolorclt r}sunki plaków, ryb. plazóR, ! dó\q owodóq roślin i l!_lrYlcóq n^Zkicosaic pŹez członków ańazońsklej ekspedycji Ż 1791

rku' Po założeniu birłych Ękawi.7ek zdjęła jl Z pótki' położyła nłsoleidelik nieolwoźyl3

liÓdziviając kolomłe ryslnki ptrkó*' ryb i inn'ch $worzcń' PŹesz|adool'i5ówludzjZańicszkującychdopływyAńarctrii..'eden.}sUnok.llo'j LlJ.hnu" 7\_n' l 1..l'(JEc'|'/_o{ń\|Jl'"b)].J(/ymJ{cesow jedne.jęcemrteczitncjagody,koszykpiŻy sopach isznurpeśekz !9ai nd piesi. Ni jego tle łidni y palmy !9ri Ten lysunek spi7.ddyu yu dzicq ięlnaŚu lat p ed $ał ie] Dieszkańcós A mam! ij zbieających ołce aqai w tn $m sPosób co dzisiaj

Pżcd oFszczenien ńiwośyttu połafułem sip o c'an. hi ikopię t.go kolorovego iysunku. którr je$ Z.łan! m llu*racji 3'

Nąidasniejsze anerlktrński. łzmjlnki o Wocu a(ai}łld koniec aDeiykańskicj \rcjny dońokj william H. Ed$!rd'.

znany eń(ońÓlÓg, przymdnik i podóżnik' napisa| książłę o swychpuygoda.h ł doźgcztr Ańazonki' Ukazała się on! ł l346 rcku'

Będąc Rylnwnym .bsctwolorcń, Ed*ardŚ łniół spory rvkład{ -'wc loluńic' ic Ąn x7 'n i F| lud' ' \ lym ]ego 'lr')' Po ].!ÓpÓwrocie z Amazonii dwóch anliehkilh ńnukosó\r Henry Bxles

'Hcnł wal''Je' p'^.^n lo {dnT,{n U na'7c] q icJĄ o Ąn l7Jni'

w rrdzi e .Żłartym ksiąźki vo!a!]e up nE Rik, ^n|l-an'Indulli ś a ksin.vt in Paló l ]3łó Edyrrds.Pis'ł 'io7*ovtry''

owoĆ "Nai"' Poniew]ż jednlk trie mógł zobaczyć lej palmy pżedp' 1\.ic l do Ątrl7oni'' Dor\]'l ł / / irr,'/ !J'lł.'.ą'uńl'.ń {Ó ym cŻ rs ie buj n iĆ .os oqcy n w okol ]ca.h s io P.'olo, gdzie mieszkał]

Doslgpność o*ocu a$IPalma 4li mśnje w całcj Am!b'ii' Największa jcj koiceitrcjl

zndduje sję nizinnych lerenrch z elvołych Na wjelu obsarachAmozolii' Mczc3ólnie łe sschÓdnin doż{Żtr' msną gęŚe kępy pal_my aęra są ich miliony T\łorzą wyjątkołe posz)tic lasu doszcŻolve

eo oJJni''idc'e'ńĘ.. "''m,!tieD'-d n'u//crl.('ad.'re.rmponjeniosa'i! uhnfiolclow*o' Na plz€śIćni mi]ionós lal palma aEi przyśosowala się do o{Ęgo dońca. Dotyczy to jcdnak

'yIkoosobnikóv dojrŻxły.h, mÓg{cych rodŻić owse' osoblik] młodc po_bzbują scbrolieli! pr-d s|oń.cm' lakjak wielg jnńych fuś]in rcsłl

Aqai wyŚęPujc pod różnyni ń.Żwlńi' w ńż.ych miejscach Ń]luli połUdniowej hilieje co najmnie] osicńn!ścic synonjńóv lelooN'U vóli \ń o 'pJlni( l.ou:.iJnei' slo'de

'J(re -JJępuJi'e

w Brn:Lylii: ^cai'

aeat' acniżłio' as i' ji.a ' iulklfu' jr.u.ą

w sulinańic M.,,.d l/ 'i.'.ł.w cujlnic r_ftncuskiej: li,ap.'n' r'j'

' ','iÓ'.Nl dodrlek P]emiona żyjące q Anazonii łykszlłłci|y w|asne

okrcślctria lclo ovoc!, ńin': prdMm, yard?' dl?i i łł. Je'lnaknazła "łqaa'nadal cicszy się najwiękząpopularności{' w Ęjonrch'3dzi.rośnic nljljęcej palny'n brzegamj Amazonki' zdah od wicl_kich miaŚ' po7ylkujc się wyyŚkic cŻęści teJ ruśliny'

Dlłnier agaiwcal€nie byłol!kj.modnc Jcszczeniodarvnoołoctcn by| znaiy.}Iko ł dorzeczu Amazonki ibnzrlińkich lrsxch !lIan'iytkich' Wynikało t Ż uind| io!.8o donępu na lc tcrcny' PiŻed pięć

'l7ic'ic! io .lal' in|r,\ l -' f,rnb\hp.{' 'ouc ro Ąln/onl''\)!.c'n cpiJ\ J.hJu!|lo. s ld re, \-.

o a9ai nicdocie łr daleko od m'ejsca ły{ęPoslnja lcj palńy.Po zerwlnju osoc a9al talwo się psie (jak v9yiko v topi

\rhj' Ki. h I \|'. ' 7ę' -.l' ) o''łgntr ool/!lo\ ! \p''JńiL 'a /iemi9, icś rcZhwylysłńa pŹez liczne nłouelia lub szybko rozkla.

'la!a p'.z enzymy' Jej wa ość odżywczą i prze.iłunclirze możnr

zacho*ać .yl ko dz ięk i nat}thm i.stołomu sposol 'l ieniu t. kcj i c| zy_

w latrch dziewi{dziesjqt}ch xx łieł! Amlzoni' doczekrłł sięskutecznej infrasrukluly tanspoltołcj. Rozwinął się t.kŻ. p cnlysłp 4s\ó(ł' Uro/lśhBq pPel\ '''e oinJJhddńE Ąm'ó'''N'jsiększym jelo ośrdkiem jeś mi.so Bclćnl. *olica ś]nu Pal{'po|ożonc pi9ć $opni od ró\ynih Bclćm mieci się jo szcśćdz].siąlL'loftrow r' połuJ

'e od ós''l' ndd Bib 'h Md3F ulc'e'

Rio Tocanlinś i Rio do Prrź. dwó.b iŻck Manoł j{cych c4 ść śy omu

Brazylłczycy móNią o nim.,Belóń do Par''' Ljczy l.t milio'na mjeśŻkańcl'v i .]e{ głóyn'ń ośrcdkiem handlołyn ! pó|Ńcne'] Brazylii. Be]ćń słnic z nangorvcół (M/n!lźrd

'idi.d) Dl e!Ó

miejscołi nazy\ĘjĄ Belćn cild/l .ló Małłl./jdj ("midem atr-

go")' To nlir*o posiadl nicsamowity ruch Ik.zny' wętl .]ł PrzeŻ

'e.lÓjĄmic 'lo-i/y-no.fl pmout.'' x c \Ąmń'rpJU.lnc

.J )la crooero\ t h ntou b-tult-"u .'.h ixa Riooe I'ne ni sao Paolo ofuŻ na ryńki c!łego świala'

.oJ7.c) ).c p dc,,. ..ch". J "c/onu. I _d\ m _'.o i /b cr'i!

ołocc a9d. mieszkańcy Bclć'n nlbyłał okolo 250 000litów soku

z tego onNu' Kupują go od sprcdavoós albo Ćzcrpią vprcŚ z palń'|!5' ń\n{cyr n' Poońo'tn ' i E .

'cl c'c' DUo i./ń)ch' Ponf$ ''

ńicg*'jq wAnazÓńii. mogą pic śwież} sok, sazcgólnie s PoIć lunchu. kied} ŚpŹgd!ł.y oferują sok !ęnt śrcdni i rczcieńcóny' Abyspfu ać lcnu niespożytmu zapot7.bołanń na nvioży .'Śok purpu

'osv''. mieisco{y prz.mysł spoży\yczy ZltDdni! ponad czl€dzicści

wedłuE infornacjj pńsowcj z ll lruJnil 2007 rcku. brazylijskie Miniśeńnvo Rolni.lwa uznrło iqiidrugin Po drcwlie pfuduk'ten Ślnu Pain' Rejon pólnocny B'r.ylii połoŹony w s.myn cenhlmAmazonii, EdŻie nicś.i się sbn Pa , byt odpowiedzialny n 90J%bnz}lłskicj prdukcji aęai' w 200ó roku w całej Brazylii z.hrnnol0 l34 100 kilogńmów acal z crgo ł ! ie Pani 37'4%.

co cicka\rc' łra7 ze wzrneń prcdukcji ll zmdala podukcjr*rca Flmy. dzięki czeńu z'nnicjvłła si9Iibunłow! wyĆinka palm'

w 200ó rolu pioduk.]! serc palm Żmnigjszył! się o Śiedemnlścic pro'

ceni R Śosunku do roku poprzediiego' 92'3% z nich pochodzilo zćsańu P {. NieklóE sercr prlmy zbiera się ze $orych palm aqaf, *tó_

'r iU/ _i'{ " 'Lric |c|/i( oudó; _lbu L

'i{ ''ę 7h\l 'rb_7p'e.,.r

do vĘjnania na nie. Te slare I)llmy przynoszą jedsnaścig kilog móvscrc palń' nazyNłiy.h ,'palmilo"'

w śalie Plra Be]ćm aqal pc|ni taką ÓĘ, jak pomanńcze nrFIorydzie, rle na nie$yobrażr]ną dh las skalp' o ŃłnŃy żgka a-pełn]o się sctkami todzi Ż.ałego regionu' które mrją tylko ]'.del cel

słynn), rynek a.ir4 .i, Alar w dziclnicy BcIgń V'ro o Pss,' Na tymlareu znajdujc si9 poi yÓ śoŃk sprzedających od dłu$u pieódzie_sigciu do zt.rysh pięĆdzjcsieciu bn ovÓc! aś.i' Handel t$r od północy do .Zwliej nłd rdnem. Ten rodzrj rktysrcści bywa llkżc widocŻ'ny. lczkolBiek no mnicFzą Śkalę, wo łś.hodnim dorŻeczu Ama7onki'kń' ldzie istnieją duże skupfktr ludzi potqczonc syscńcm rbcz'

'ym' Kicdy poiawiają si9 picfusze Eomienie słońcr, w!ŻyŚkie ko_

sze z owocami są już sprŻedlne hatrdlaŹom dclalicznyń oraz pze\ó(oń Nłl JnśT ńo. F.''U, 'T'o7onv lub 7m !l' /on) ,lcsosok(!'jłod?ztzo n'oBqp]ćz|okllic'i konsuńcnci wyna\'Z} szukać.aNonych zn.ków Z Dlpisem'A9ai': w sezonje ni.

''osób ich przc_

ZErzgdu ntu palnani aqoiT.My alewołe ujścir Anrłzonki (ńwi się o nicll

'./u.') zai

muią dsadzicścia pigć lysigcy kjlonetóN kładrato$ych. wśród nichd7_\l' l)il ) 'o.]mUF.rcnyrc/cfuą{J:lolUj-iJ 7e.ixi L_do'}lu Ątro7ont'' PdJ DP\ w'.p _ \4TD' .ą lo let ) /oon _

m$ane przez polmy !9aL Bnzylłczycy nŁyvaj{ to ujścje AmuonkiMan]a vóua earecion (vląm enrcza .'alone hsy')'

wvglzic widić ÓIę, jiłą a9Ń oJgrys] R 'yciu

mjejscosychsz.ćgóI n ie *Żdłuż ka nałós i bregów dmzc.Za A ń i Zonk i' Ed Zie msną sire

'alńy {ai, Żłane l.rrgiŹs, czędo w domach j ogódka.h

chociaź p'lmy r9airsnął domołych ogiodach, dośnfoZijł. sPalucienia, Zndduj{ się w nich lakże c'Eynołc.. klkmwcc inan8os.e'

{ cd) a3lńB':t 7cJJ7.' Y' "_''U i{.c' |. Doo{ ń\' {1. pf nZ którcgo łyraśrją nołe 8aĘie' złykle l)olzeba dwuna$u, tzyna_$u ]!l, .by l.k zrekuItyyovlny leren nał się źródłem nowych o*o

cóv Innym powodeń'dlaktóĘEonależy ścinaĆ slepdmnjen flk|źe latwo śię lłmią, pŹez co mog{ być nicbczpieczne dla polcncjllly.h

Brdania nad łytwarzaniem owocóv vyk.zały. żc palma 4ai po_

tłbuje błpośrcdniego n8łon4zńiońi!. jeśli na rdŻić dużo owo

ó\ wrclu lr dU'en'UwZJJ/Jlo 'ę

otelo I'7e p ) oo t o'ni"lienio palmrodŻi vięcoj owocÓw lepyejj.kości'

Badani! le dążą órvnigŻ do lcgo' by *wie Żić, v ja*i spoóbnal9ży zbierać ow.ce !9!I i krc! prlm 5eZ wyŹądzani' szkód dla

bioóżnofudności' w ftzultacie łńz z. zwiększaj4cym się zło!,ebołaniem n! a9ai można lworzyć planlacjć palńow.. klóre okleślłśię niuem ar.ła'J' respek(Ujące óŻnord'oić biologicznł' zas!-dy Zróvno$ażotrego rcz{Óju, a zaru7em potańą.c sproŚoć qymogom ekspońu' RZąd bilzylijski UdŻiela Ierlz !ond, UdoŃępnia Żasoby

lUJ Zkie i śtodk i dl! sŻy( k ich \łaścic Lel i ziemskich golosych Ptrdycypow!ć w latiej gkoĘiczn..] plodukcji' Nl przykład specjaliści odmlnictwtdońdzają nMzorcom plańlacji z}iennie serca palńy

'y]koiaz na pięć lat, by nic szkodzić ńwnov Że bioĘic,lej Podluyńu'

Nl llu$rucji '1 *idać y.ńośÓ ry kołł oyocu !9al dh Eospoda i

^!!i zdoblsa popularnośó jóko pok.rn o niu*1kłych Mr_

IŚnjcją liczne opisy dotyczące le8o, j*iń sposobem a9 zdoby'|o Fpulaność' Byl lo owoc znrny luby].onjUż w caMch nłoźf!nych' Nieńnicj łiększość Bńzylł.7yków do$iedzii]a się o nim dń

pi.'os' 'ltuoiJ'nlhLl\''l/'Ą U J K.J) /d 1.? o! 'l'l \:ś' i'w l9!5 roku,prasie s ogole nic o nim Dje wiedzianopoza Amelyką

Bmzyljjczycy uvjclbilją tanie.' Moż. to być limb.d.. b!!uque,

capoen( samba endtdo' słńba rcggm. rrinha di badiĄ folo, frcvo.

cMmb.. mixixe' congld'. kank kus, cordoes. prssislł, choro' Xlngo.yu pti, ń.ńcalu rlb. Bodińha. se.lymenlalny lanicc pochodz{cy

PĄ 'en l qsLo] o !'_pE l''n(c?) ' 'Doe ') 7 Rio oe l a'o'

capNin lo laniec rv'Mdzący się ć szluki walk]' wypmco\ńnej prbznieMlniko]v dla samoobńn} wdI|ug tcgo mitu mogli ońi hńayć pmzviele lodzin, ponielż pili aqal N! dodrlek' wieśćemjnna niesie, Że

4al b afmdyzj*' Nic posinniśmy jednak poPldn: w Żbyhi cnlu_

a 'm, ' ooBrcmr L d. p nie pdr crorl) rego -Jtu o4'n d lhnr r

Źródeł wspótczesncj popul' r!.śc i 9li ńoz na się doszuklć w p.'slc i cł rlosa G nci.. prcł nuka szkockicgo im iE ranla, ktćry u rdził si9w Bnzylii w 1902 rotu ij.ko n!Śolslek Żdf.scynowat się szfukańiwalki' w 1922 mku cracie p[yjechat do Rio d. Jamim' $y założJt

'l'drTĘ li'l.u P?.. nod7i. obol'l.e' doau' nrpoll'l''hp m

po ują.y mmżone ańizAma,onii'słuśŻony nocłopowieści poŚa'now'l Jn'/UuJ. lcso'I.c)h\U' J najep_r ł.7ł! oopul'ry/oL'so !ru, csol n. 7n'o". K co). udow., e a. r 7mle7r. Dor/'erdz.nie w ich wynikacll sponoły!'h, ludzie zmzę]i zaśńawiaó się nldtym fenońcnem wkótce b*cyla złĘsli surfeŹy, a kaźdy brr na pla-

ży zaczął se.woNlć ńapój z a9 'Jed.* aŻ do 2000 mku nic impo owrno duŻylh iloścj aqai

v slanach Zjednoczonych i innych *r{ach. Nie spo!ób było cksporto_

sać śłieżycb osmóq poniewlŻ Żay!rt. ł nich enzyny poł8dziłydo szybkiqo rc7kładu skćry i miĄr'\zu. Poa lyń każdy owoc a9ai z!_

wiela bardzo nicwicle miąższu. { związku z czym tłba by ińpo.low!ó olbrzymi. ilości ossów. Mieszkańcy Amazonii sbsują do icbdrylołdni. spejalng narzędzia nicznarc ł iDnych {ronach śsi]ta'Dlalego nasowc zainEres.waDie tym niżły*łym pÓlamen zacz9łosię dopiem { dwudzieslym pieNszyń {ieku

Nd poc7ąlł! 2000lolu D'e\rcY n|r) 7']ll) ię P'omoci| \v barach i supglmrrketrch' Jedną Z nich, samboŻm, zalożyli dwaj $u'denci, któŹ} pod.zaŚ poby'u s Brłzylii dołicdzieli 5ię o tym .socu.Mając Źylkę do handlu' zrobili mu rekIamę, ale nie zadbali o podbudo{ęnaukołą'Dl egowilrygÓdnośóowocowia9aijakofuJdłułllt ściodżyg.żych i praiłullonilczy nadda dopiero ńrma Monavie'! Z soulh.'ordan * $!ni. Utrh, któn w yczniu 2005 rku łprowadzila na rynckanely*ańśki napój zawicojący so* aęai według rrnkingu nagrzynu/Ną ł ciągu pierwszych tŻech lat ńm. Monavigr! odnolova|a sztso 5.333% i doohody Źędu mililda dolańw Dzięki 8wJłlołnemu rczłojowi ł sMnmh zjednmmnych i pięlnaśu innych kr.jachMonavier' śrła się najRi*lzyn ńabyw.ą aeal liońli7owlnego l pul@ na całym ś$iccie' ł

'ym ńrvnież s Bruylii' Jej pfudukL' tafrają

|I(7e -J r le-']ne\ Mondv'e Y 70 n\EJo\ł'! n liony doqo\ !badanii' spofuorosała niczalcżnc badlnia swych prodtrklów, w tymprcb) l'l'Llne' 3 ''./e p+g''m\ bdJ" / p-("ię.one oaocoqia9li PlŻ}niolły one spory poŻylct takżL i'nyn'. konrurencyjnvm li|ńom. wprładzającyn na śwhtose rynki wymby z aęai'

Brazylijcz'ty usielbiaj{ sport, Śz.a!ólnie pilkp nożną' q)orcmeczów odbyM się póŹnyn wicczorcm. po zlchodzie słońcr, gdy

opJdJ rcńpv5lt'" sp.ro{cy.7ę. o p'|{.tJ' 7l 'e'żn€

Z 'nn)ń'ołocani. la*ini jlk E.aima (P'llinu ..''lna), pochodząm z reśliny/Jv e'4jącl_ U/) idz) \ ę' e] \oF'n).d /' -n lJs!' w B'J4l'iślJun' ' 'e./)

{l L\i Jr 1pop_lfiU(c r 'rk lł\!' c7fJododJn .i.4

do słodkich soków i napojół 8aawanych.Gwałlowni. rcsnący PoPyt na aęli w pie vsŻej dgkadzjc dłudzic.

śego pjeńvs@lo wigku złócił na nią uwagę medió*, specj iftlv od

żywicnia i lckarzy' skoŹyŚali Zte8o trkże hochsztapleŹy' prezcnlujłcya9aij o cudowny lek na otyt ść i wy|udzljący dlnc k!rt kredytosychv zaniln zadatmowe pńbłi.

Nie ulega wątpliwości' Źo lo ńedia odcgraty ełóqną rclę w ns1ł r popJL''oaiĄJ. i4lo ''\uFlpokłmi olot lr' '.' 1ł oo

święconych a9ai. klóre ukauały si9 os.liio ł różnych v.Żnych cza

,. .' Posida dla Ezy lyle pmcnyutlcnhcry co jaEody, ł !ńakujcjat skŹyżoNlli. jeżyny Z cŻekolad!''

7'1^łE naraihe' 14 ll\ żaa5

,. Aq.ijc$ pełnc pu ecnYulleni!.zy i aminokłlsów Uwea się je zajcden z .rjb.trdziE odżyłczych ołmólv w dożEzu Amańnki"

N!\ł yorkTin s,4 sieĘ]d2o04

"olo coś dla osób znie.hęrcnFh do $ku zjęczmienjl i ziużotrJthdiElą nhkoduvcŻovł' A9ai '. PDrPUrcły ovoc Ż pdny podobno

awier{{cy łi9ccj Jntyoksyda.'ó' od .7.nvomgo wiH i smaku'jłcy jak jeżyM z łymŹnyń ca*.ladowyn posńakicm"

'Ih, washins1an P.ł' 11 sielpi.6 2004

',s7ukacie trłjnołsrgp

'pccyńku na puedluŻcnje życir? To o\rcc

Ęaa Deni* Richads awsze ma !o pźy Ńbie' ra y slalor spo'żyqa prud prŻ}stąpi.niem do sudołanir' o1o cuJdvny ovm..bd't?ajqcy licznyńi błqosłs*'eńśwani' Kmplctli. ovalał nl jcj

P"./k Mds'.'i.' 30 sycŻń 2006

..Jęczńjoń, kokb.jle Ż poiein? To byto w 200Ż' obe.nie w pija]

ni'ch sokół i sklepł.h & zdrołą żywnoś.ią Źądzi !q8a'' Nocp€łen lnlyÓksydanlóq tJch samy.h an.yoksyd lć{ d'gki kó_

ryń pi.ie czlMneEo yin' slżyF nNzenu zdrowiu"Th" l9ą1] st"d JÓ" lal 1sk*ie.iei\żaa3

'Ąri to rrc. , anuońskięj palńx k'ót€o wańości odżywee

"pNldzlją inne owo.c ł zakłoPo'anie"

rh" Landan TźńtŚ Żo *nesie6 ża01

W 200'1 roku dr Nicholas PetriŃnq autoI ksiąŻki Ił. Pdli.o'ŹPro'nAa wysląpił w plÓliimic o'ry winfley i vyznał, że jego Żdl

nień ł,;li to,,supe!p.kam", ponieważ,,zawiera nnósło p'cciqu-tlenjtrc7ł animkłlsóv i nicnlsFonych kvasów lłUyczow}ch': Towyz*anie naraził. opĘ n! osklrżeni! o *ryp(orckl.mp, którc zupcŁ

Telewizj! publi.zna (akżc zacŻę|. mółić o a9łi' Na pŹykładw plÓgllmie The Toda, shov' emnowan],nj przc7 Śację NBc_Tvjpołicdziano żc ,,Indjanie Anomibi od łieków wielŻyli w wyiątkowąmoc !ę!('. uważali. żcpoma3a kobigLon popÓfudzie iwypełni

MimovJmu mcdialncEo, jaki zicŻą|lowalzyśZyćacaiwdyuJzje$ympie.wszlm wieku, niesicle infoanacji o rymoNocu ukazywalosi?ł prasie nłukowej' Nl dobr{ spnvę, pieBsć poRażn€ anyku|y po.]l_wiły się s 2006 oku s''JoulnalofA3riculluiłl md Food cheniŚty"i b$a|y pizygltoŃane przez naszą grupę badawczą. DŻńia] wyglqdJ loinac?ej' co iusz w ln.notzc naukowoj pojaviaj{ śię iapony nfukoweo i otńych yanościaclr odżywcŻych l9ai

soki z ovocu a{ai trońdą n! śzofuki .ynekĄ\ól "ic jcn nodkic' PociiJ4 7'c i'lJ "mJl' pU7-Jd':'lłJ

* uśach posmak kedy' Jego lekluraj.slgrubl Doj.drcnia połzcb_na jc$ łyżka' Tluń&Ży lo dlic?go na pIćkóI wie]kiemu zainteresowaniu miłszem a9ai i je€o włĄściłościami ailyoksydocyjńymi. sńlko}yk { pÓ nci czydego niąższu aęal'je* PŁkiy.Znie niedośęllyPoza Amazonią' N vel llń' w lłkich miadrchjlk Belóm, gdzie podczas pol} suchej codziennic taljlją m rync* lony lcep oyocu' plzclsą J \'! Lo ńa 'ok oU pd' !U']7 n4'h' ponFad/ 'J fl g..7 l'L

wJLĄ' \ ń.iJ h'mJ.' hpoloron.'l\Zdlu7?.\' d 1lyqowschodni.j

'lclly Amazonki mjssŻkańcy ńieszlją świeŻe a9 i Z mąkź|z nanioku ljtar'ińa), inn),nl Popultrr.ym pokltmcln spolzą'lz!ńyń/Lo14niakJ'Jw} Mo''łol.- !/.'ta' K"sJĘ $\'e'nP 'p' 'ł 17 '.'ęna jałołej ziemi, dlalego już od.zasół Fchhlorycznych ańołilapodŚ awowe syŻy yieniÓ ludów A muon ii '

Pnducen' aIojóq '\'I

pŹcl''!7on}!h nJ 'JnLi

7''L':n'.7ncJodr{ Ju ni.h JoJ/i('

' ..bJr.Je droqe p}-.{ - o,

'rrl\,nq)! h gu{óq Nic*'órc / lJch doddló! !p'a ljlu'( iom' J,y"

czym sku' i'!clickoniccziie. zpesrcścją w5ito dŃawać składnikiposiadaj{ce włrściwości Jntyoksydacyjne, zlmian ł}sokoftUklo_we8o syiopu z kuktrlydŻy, sachaÓzy czy sztucznych s|odzikóq

Mj.Mkańcy Amzonii, kiedy kupują a9ai ,łracaj4 uwrgę 'lś*ieżość oLvocu i jrkoś miąźszu' oczekujł. by trlit do ich Ęk kilkl

"Ń/in p ('!c'u / ps nJ' z uply\rcm dnń ,r ic_ń Ę {' ' 'ił7

/u o17 Tdolro.' rr)or.)dr/ne / eJ \r,."e p'7..^n. rIe UłĘi pośvięcano zq dnieniu' jłk don.uyś Ówoc Z lefunu dol.borabrium i nic srcić jcgo sk|'du odżywcagą filochemjcztrego.a trkźe cech anty.ksydacyjnych i orgjnoleplycznych (smiku. wygląduild') Gdybyje uka.ońo. błdańia njc mia|yby $nsu.

Nrjlepszym spo\.bem m zachołanie t}th słas'ości by|o liolilimwanie Ówocu' BfunZo istotne jon podgjścio prÓdu.cnlćw śokółz !9!i

'lo jcBo jniĄis,u. Ów mią'sz oblituje w szpuszczllne i n'eroz

puszczlnełłóknr' klóre mogł Żojhviłć pokłŹny osad nł dolc butcl_ki' PrBięhy konsumcntzasa'awi! sięnad pochodPnien' lego m!t.'rir]U' NiemŻPuszczal'e słók'l posildrją y ścirnach swycń komóftkpolifcnolowc plzocisutlc ia.Żc' Miąlsz Żlwi.ra

'akŻc duŻo jcdtro_

i sieloniena'mnych k$asós dulzczowych. są to .,dobr'' dnszcze,o których ś]ŚZeliśmy dużo ł ośalnich l .ch' w każdyń nickIłro-vanym mpoju z agat. n! góŹ! s7nosi Śję źółb_ziclo|! $aF!v! iychttuszcŻjv NiektóE ńInry $olą j4 liltować, ponieyl' bojl| się, że polencjalny konsuńrl wy mszy sip ia widok

'jakicgoś dziwncgo lłusz.

czu dyBrjącego n' góŹ. bBtelkior' osafu na dole'l Niemniej ńrmaMonavie'l. czołoły prcJuL€nt nrpÓjół yytwarzMycb / oŃ..! łęłi,kóry.h pods!ło(yńi składnikam' są zarćwno lionljzołanc a9atomz Dlożony miąższ aqai lie oczyszczl ani nie ńlbuje svych pmduklół. łoląc inscsować w uświadanliinic koNumcn!óq Żc wado*idzieć dobre lłuvlze i włókn! * funym podukcie

w 2003 rcku pośanowiłen pnepmładzić miły ekspÓryńent'wzią|em rc sobą butelkę z n.pojen MonovieD do najłiększeco su_

pen[ketu obok naszego biuŹ' Nł jednej Z półek śały lań d{ie óżneńJl'ńapojóq /ĄJ Kicdypot7{ nąlc'nnimi'i.hq)glqdp )romintrł Mtząśnięią łodę' Kiedy w rząsną|em butel.czką Monavie |'j.l'ej

awJ' loś( byla g!nJ' lcJńJk n' lym nic lońc/y]) .i| ó/n'..' N'po.i7 supei|nrrketu załierały dodatkom ł'cjągi Z osocó\\ oraz słodziki.ploduk1 Mon iery sktadlt się Z dziewięlna9tr o{oĆć\y i jaE&I sły_

nących z dobtgo smlku i słaściłości ł nqo* sydacyjnyĆh ' .le przede

wśŻyskim z aęal lionlizowancgo i puIpy owocowej.w'edŻJ o ')m /e ntr nJle7y r Jow'c a'ą'Ju '\ó'' ile Tlf'

ła o ó$Nić g! w śxnie natumInyń' Żnljdlje popmie $ b a'niach farmakokinelycznych przeprcvadzonych przcz M.nensa-Tljcoltn i jego łspółpncownikós z Texas A & M Unireśiln EzyłspółudŻiale Unive^jty of Floridl i UniveNny of Tgnncssg' w b.-

'latriach lylh wzięIi u'lziat doośli cieszący się dobryn 7dsw'em.

K!żdy z nich dośał klarcsmy lub niełlrmMny miąższ aqli, sokjabllowy albo jak:ś inny n9pój ro/b'sio'y ql'(.i\o(.' plf {ullenirjących. studiun wykazrło, żt .,miąższ aęai wywołyłałiror ) !/'on no/ltro\i dn')o[lyddq nyr! suoqi) l'!: (owskazysa}o ii yiv lw Ćiele] na je8o potrcjał a yoksydmyjny".w nieoĆZy*żÓnyń soku Z agai Żnajdowalo się l45 ńg anlocyjanć\cso* oczyvczony zlwier!ł ich l L0 mg Brdlnie dowiodło, ż klaroRanie niąższu obniża ilośó polifenoIi zawa ych w ni{zszu' wnio*ł Zlcgo laki, żo nic wado oczyszczaó miążM! a9al. jak

'o czyni łicl!

producentóĘ PonieRaż cie.pią na tyn jego \łrściyości mlyoksńa_

P'zy okazji wyvjy na jrw interesujĄce moźIiwości zaśosołanir ręri ł prcduktacb żywnościolvych' zbdanÓ nlśępeŃadÓdaniamią'xzu a9ai do produk!ów prcbiolycziy.h' n! plzy*hd jogunół'Badrcze wymielzali Ęri zjogu en i agczePili wnimńżnektrłurybakteli i' Naśępn ie wtÓŻyI i je do lod'ówId na dyadz ieśc h osiem dni Polym olf5'c ot!4lo'is /e dzĘ}inia^aoqi7 {li /wię!\1l''il i\ ro. -dFo

' v-lon'enJJco r h\q:.1{'l-.r,o{Jthqjusu'

lach

'robiolycznych' dzi9ki crcmu w procesie ferDen'acji szmocljło

się produkcja kwlN alla linolenołego i spręźonego *łasu linolołego. lnne badanjc dowiodlo, żc pod konjcc nicsią.a jogun znicMatryz a9!f zwiększyl ży*o'ność brklerii pobiotycznych. co nr niezsykle islÓtne zńfuanjc handlÓ\ye, bior4c pod u*łlg ńsnł.4 popllłńo!ćpoduk'ó* Drcbi.lycznych'

R.)zDzl A.Ł 4

PR TFCIWI'TLE N T ACZ E I WOTNI RODNIKI

PodczaŚ no.nalnego prccesu ńelabolizmu' komórka 7xźyłaiten, łytłilzliłc sublanc]c loksyczm zRale,.woInymi rcdniklmi':.J J./1\ponugulrn y''ę _-em Jo Drcdutoq_niJ.n-Ń'i' E'pi'a-nirłjelu reał.ji bio.heńi.znych ł naszy'nci.le' Te Hłcje biochemi./ńc v}l!!/{ l tJrlJńn- a'f!n?'!v"a'L|.o|3"n 'r''c''Ros). zwyk]e n'yłane ,,łolnymi rdnikami''' klórc, jcśli sym*nąsię spod kontÓli' ńo3{ syrądz'ó szkody nrszyn konó om' sanć'aol ' odnlrJ 'r . l - a-

' 't e 7Ę' U\IJJ oJpo no(c'oq) mo/e

posłUgnvać się nini Jo znbłanin wilusós' ba*lclji i*omóĘk r o]vych PÓblsń pojawja się uledy, gdy ich ilość yymyka się spod kon.toli' a ciało tr5ci nad nimi panoNrnie'

w *lu o.hńńy pred toksyczDym dzińniem wolnych rodnikó\9na ko'nórĘ (cy1oioksycznością), orgłnizm l dzki wykszlłkił zło'j_ny syśem Przecnyutleniiczy. Tc lntyoksyd &yji. zs iqzk i chemrczne.wyl{.rz.ncprzt naszcciu]o. określasięmirnem.fndogennychplp-ciłUtleniacz}"' orlanizm Nylwaiza jc niezalcŻ|ie od spoźyłanychpokańćv ]ylto ł pżypJ'lku brrdb ubogiej di.ly orllniŻm {nrzy-nlje ich produkcję' Picie koholu' bi k śnu' niszdrła dicta. paleniep'pe'UsUi lV)nlo o / ko.e' p?Jcł1|J !'ę oo,v ęr 1oneip o

wolne rodńiki. 3r.rś okŚyda.łjń] i pŹ..i{U cnifuaw celu zr.uumicnia dz]akn]a wolnych ndników na nażądy

i uklady nr9ego oĘ]nizmu zacznijmy od spolueiL!.a uPFszc,ony

\d!''7y i' ' 'dań Jn u''tldd''ic7prc'o ós incLro''ó\

Elektfuny spędzłjłjrk nnjwię.g czasu w poblin'jądn iz dalrod siebic' ,Jjmuj+ ó,nc o'bi'llc - ob\7''') p dn',cn' -Ulóljąd '' v n:siększy m P.rwdopo dobień {R ic wydęposln n elek to nu ' N! kl żdynoibil.lu ńićśZcŻąsię dM elektony

w ł'. nd' l u :' ib jcdcr clc( {n' l ló)'l' qJ im.hcmi.łl{abilność igłJhow.ie ślaj4 się go UŻupełnić, podkndając eleklmn

jtrtrcj cząsccz.c. klón z kolci kńdnic clcktoń inicj cząiccz.c ild''roDor",r-gn,..|J e 7n.^n,rl f, - \ h,,c,e. dnJ 7,l1,brakują.cgo cLokto u' wolnc fudniki śł(o sięc dońy lub 8rupy dlomóq klóIe nrogą ły[ądzić szkodę nNzym komórkon i po*od.MćzniśzcŻeni.' Jeśli nio Zatzymi!iętikcii |ińcucho\yei łÓlny.h rcdnikóq oo3ą onc wpoważnym *opniuuszkodzió DNA. prolciny.lipidy(powoJurł! oks}Jrcjf 1tuszczół Llipil]ó]y]), nuywm+ lłkŻe pcroksydac']ą lipldó\ klóra Ny$ępujc w .horobach scrca i układu krązcńia).\Ęllowodany i lkanki Cakie jak lvyśció|ka nrc7yń krwio'.śnych' komórki nar4du vzfuktr ilp)'

Po'ttyślci. o łolnych lodnikach . ik o bydłu. któĘ pus7Ćzonc tu.zem, trtlje zboże. Aby uniknłćlakich zniszczeń, wyndmde się koRbojóĘ którzy pilnują byd|o, by paśo sig nł Ęcc'

woh'e odniki z,ch.sujq się dokładnń hk jrk rc?juv!re bydłoPordsŹją z złlv.otnł pĘdkocił. tntujłc wgy$ko po dmdŻe' rv lymRielezdo*y.h.dobŹcfunłcjonujĄcychkon'órck wolDctdn]kil)oło.dujł Uszkodzenil i zmiany v komó ołyn DNA. których naśępnrenrmogą byó anormalnc lub anutoNlno komórki' chorcba nowotMrcwa/' /)-' $ nd Ul'.' m'l'' J' \łu' r]ó po-mu]e Pf.m'nenlne 7n' d'lq Lońótc wl!L.ic na{spnc L/)' ń_4(_' cj .J/lpońocj''

''' /ń cniona genet'tznie komórka Dsbje Pobudrcn! do kolejnyth Podz ałóR

PPe.'/''hni]' /e,lh' $' ł'Ę ]l Lo$bo;' Donh' d/'_!'n'|'ją łoltr. .odniki. z!trin zdążą one LvylządziĆ szko'l9' Kie'ly są

'lo_Śępne, hardó śZybko wi{Żł \yolne fudniki, Zapobiegłjąc łańcuchołejrclkcji znhazcń. Gdy ich abrak'ic' Mkody syŹądzanc pŹcz solńcrcdniki mogł p.Żyjqć kataŚIoftrllą po*ać.

zadaniem plu ciNullcnit7y j.Ś zrtem p'envmie niŚzczycicl-skiego cyklu aktywności wolnych rcdnikóv ci spccjlliści .d usu

waii! p.oblemóq klóuy Zltzyńu]ą rozp'7eśrzenił.ie się $olny.hno''J!''ł'rĄ\Jn'I'c^\ol'vm' pPec''' 'l'n:l.ań:'' F nń.'mł jasn( inne lniyokydmiy'jak ia pŹyk|ad

'ochłaniacze tlenu

odposiedzialne zł ustrvŃio tlcnu l odcz$ Procesóv futooksydacjialbo poch|rn iaczc aat u chtniĄce Układy enzyńaly.znc' Nas inbeŚuJe pŹcdc $szyśkim śłiat Fze.iNullcniaczy zNaĄth ł pokrmie. .dposiedzialnych Za pochhni!nje woln}ch rcdnikć\Ł

Jśli nic p@ś'łmr śę MlnFn mdników. ńoeą pwodŻić do powsu

M ! komóEk plzednkNr€h' Rak m7yija sĘ śęnisrc' szkoJy oks}da-

cyim byfŻyv4co @nu prcesvi \f*r,łd{ guzy a pośixlnidwm ńżn).1m'l'4 7 ry lN.or\}L4 Jrł uvr'd4 DNĄ l1l e f' 'p'simDNA psldtuJe puŃlN nubje (Zsv ie pojedyi*j lub p.dv'rcj !i!ki), sicci$vmic DNA. a błże pEśbwienic i pmóunie chnrmgnjv'

Iu7 ^!Jlle "J).hańh !o l l\'.etUĄd poq'e''7.' hórc /"\ic.

n 2l% (leiu' powoduje w trrsŻych płuclch synvfuzalic śię łolnychrodtrików okoto 2* tIenu pŹyjnuje poŚać taktyłną wolnych ód'ników. oi3ańizn potrafi sobie z lyn ndzić, ponicsaż lkink! płucj 9s p rzy$osołana do obcNn n i{ Ż tlcncm ' Jednlk $ysarczn że doj_

dzie do lego plleiie, l dod.lkoNy Śresol może nulc wywohc w ko'ńórkrch rcakcję ł!ńcuchorvą volnych rÓdnikóq p'f'cŻytri{łcą się do

Mto/)'n y_'ol' reorp',..) tu7{i.'ia!i9

oylhio erupr bnz)ljjskich naDkow.ów zrzęła puygl4daćsię olbŻymiej pes.e { owocu !9al' Przy okazj] udrło się iń doko.nać Zduńi.vająccgo odklycia po|vic zljąccgo 7nlczenie plzeciłutlc|iłczy dlr ]Udzkielo Żdnłia. Podczłs tego nołÓc4sńc'_go ekspelyńcnlu po uowili pffte ołŃ ńa sŻczuE.h efeklplzgłIck|ceo pr]enia papierosó* szczury rcaeoł'ły podobnie jakludŻie' Dym papierÓsoły zlsierr benzopn€n, aIdohydy j beMo-chinony - znlne

'ńdła yolnych rodńikó\c o$atczlie wolne roJ

DikL '.ogł

wylvołłć lozcdmę i/lub plŻewlekJe zapalenie oskŹeli.a iak,Żc doplowadzii do Przewlekłej obturryjncj ohoroby płuc, Po*aźnie ognnicŻajqcej ńożlnvości sc y]ac i. wlele brdń przcplo-łłdzonych ń. zwieżętach łykazało' że doNne Żazysanie PP'ciwua.niacz.y może łagodzić nidóvnosagę ponliędzy oksydantami,!mtyoksydantami'sDo\rcdow!Ę Dllgnjem papiemnjs

N.waloNlło owego eksPerymentu naukoweEo polegjło nl lyń.co Zfubjlińauko\rcy' olóż. wyekarahowali związkichemiczne z owo!u d!'''. nłTln'e /.c!łl 'pTwoqn\ e(.mtl 7

'\lon-m's 17U ' 'c'e

7mn rJ\l 'il {'_\ UL.) lJ.)i )' mi''7on) n. pŃ'lasijlości ń.rkeós wolnych rdnikóv w kNi zwieżęĆej' a co ?! tymid7ie zDrcząco zmniejvył} się vkody łyrz{dzrrc ptucom zwieĘąt'Innymi łowy, ek nkl r l9łi w poważnyń śopniu zapobiegll oZ'

Ni. Powinniśmy wyciągać na tej pod*ayie \yniosku' że łolno

'r pJ Ć '}rc

/dodahrr.\!'' Po /et5do egn7nn'7n_q'le'bd'n' V

']Y rdnJr n_ l-.d7- e 'dum-!J'.c-'e/_| }' murnJ ó'tzaśrnowió, o ilezmniejszylńy się ZiĆhoiowalnośÓ na poł!żnc cho'ńby w y wola ne pal.n iem paPie rońw

w preprcwadzonych przeć mnie badlnjach' nic sponsorcwa'ńych prŻgz żadcn konem. okazdo się. że r9!i rvyka je silne działalie Plrciwzrpalne i ant}oksydrcyjne n' yiLo' ońó{ię jg w dahŻcj

wolne odniki P.zycz}niajtl się do mz\q'u n'in' r.la, ńiaŻdŹy-J :d nnenl.7,e..ll .'(Jolaq!n'a

'n($ia (^oqcgo.2 -)

ai.zcj' chotoby Alzheimei'. Ćhoroby P$kinsoną łylew . chońbaDtoimmunoloeiczn}th, Śanu plćdrzucivkołEgo i choioby zwyiod-

Nada'oJulcF 'ol y.n l'on' ''q'\ ''o\ ' l 'o'ą '

rsą * $'nie zneutalizować endogenne plćciNulleniaczc, ńoż pio1vl_

dzić do gwanołnego p.ZyspiesŻeńia procEsów Śamnia' w lakich sy-lułcjach pŹydahym sajc się pobicra!ie P4c'wutleniaayz pokamu'

Nłs7e konórki cierpią. gdy dochodzi do plzewIekłego bnku rów_now4i pÓńiędzy poziońeń E*.yłnych form t]enu (Ros) L rerklywny.h foim azolu (RNs) z jednej Śrcny, r Ukł]dami Nhrony łnlyĄr.)d. y,' ą, d'''" _' GJ'' _wr U :' l /ń}' ic \ą 1 {''ni bonasię prad inwaŻją wolnych rodnikóĘ musimy vbocrmć n^z4 dielęo pokl rm Żawiemj ący przec nvul len ircze'

Nie ery. nie ŻyjEmy w raju ckolo8icz'ym' Nasz śłialjcs P.łcn$rcsu i zan icczyszczeń zdljemy sobie sp[wę z zagmŻeń śmdow iskov\'h'\Ą\.''n^a/ił podlłrlp'U 'iLniowJn:e ion'/uia.c L cczysazone połielę!' trljące substancj., odp]dy Przemysłołe' p!!ycydy i niektóft leki' Źódłem łÓlnych fudnikóĘ nożc byó takzc ŚylŻycia, fu prŻykł.d pa lon ie p.picrosóq n !d m jerne ćR icze' ia Ji7yc7 ne,

łyŚowilnie cilła na promienio anie ullralio]Ćlołe' bńk snu i trie

nmiejęhość radzenir sobie Z przcwlekłym !rcśgń'

Niealoźn. b'dlnia poświgcone .Cal zaczJnJj! Śi' ł latachdzi€xigćdzitŚĘlychubiegłegÓŚlulei!'

w począlkowym okftŚie moich brdań odkry].'n' żf o\yoc aqal

pos i.d ! i iezwykłe możliMścimiyokśydacyjne fu v'.d, niepoółnysalne z jak{kohvick i[nq, znln{ nań rcśliną' UĘynanic lego ł sektcie iic było ł!twe. iym b.rdziej. że puez cały le! czrs musjałgńkontaktoMć sięz laboralorirmi, sp€.jalh'amjod żyvien]a i chenikim l lo-J bk4./U. Jli nU\)ch polłmo! pU. Joa 4' )' h {J'':l1 o_

ś.i mtyoksydacyjne' Jeśli mj!|em uzyskać ni.7!leżne ponvierdzc'iemy.h nb.e'q! i.lcttrrb\ro n'e 7 4/t! oo Pbe

'nn).h nsuL'\coq

F o óbl'nqo'U' UJ:lo ń'. e żUq_Ą{' ^ ' di

v}źsze ężenic plzcc]wutlenilĆzy niąższ i skóIa Ęai osiągtrły, gdy

D7ięki liońliza.ji podutl zrchoyywał świeżość Pircwyźszałjakościł fozullal suszenia iozpylowego. ouzyvjścic' spnwdzaliśńy

\\nu\.,. F. no p' llhd uv.nic- p' fd,'JF Hidklł rn\ n J.łJ'''4'. vl1doŃ 1.rĄ) 'L'bn''pod folią i suve'ie na śoń.u' Pierwva neIoda zapołildała śię Óbic'

!u]ą o ó'e \'raL!l3'b'' \omo i\U{Jń(l ns Jvne'i'' !b nĄ'1' ts

było zr Óswać w Amazonii'spcc.jaliści od żyłności łiedząod dawna' że ńhieją dwiencio-

dy *onseNrcji pozwalające nr Zichosanie llemal l00% waności od

żymzych oloców i *aŻyN' sąloliońlizaci i błyskawiczn€ zańń__in'c 'njl-''jd

UdbJ " 'ęq vdunl&nPn'noq\.h'oEl 'i.7|działanie enzyńów. któf w inńyn razie nroEłyby rozlożyó w owo.U

'ś|'l;l' ! tnr7ne .Joo\:adJą'c 7J FlU ńo/.'M. !\s dr.)ineNicśeM liońlizacia lo dość kosztÓwny poes \ł/ymaga wi9.cj mkkdół nnxnswych od Pozo .|}th melod lronŚeńvacji.

Nale' o plŻc.nali7ować mzmailg mc'ody konselwacji owoctr'

N4łĘkVa trts monomdyźńych. polifenolo{ych anlocyjanów d.-konDjc się podczas pEchoływmia owocół i jacód Poddanylh obrób'ce bnicznej' s*o.o zŃ io \'łaśni. antocyjan} odpowiad'ją zr łla!_cjRoś.i przdołohe. nig ma s.nsu poddłwać bodrnjom pioduktóN

aacznie tańszego suszcni! rozpytÓ\rego.

zc zdu ń icn icn obscrwowal iś.ly w laboĘloriu m. zc n iqz9 4Nsi]da nieŻlvykle cechy Ńlyoks'dacyine. Na poJ$awie óżnych te

nów l.bor .iyJnFh okłZ Ó się, Że związki .heniczńs złv.dew tym

'niążs7u pofuną wiĄ7ać trlslępujące wolne rodniki: .odniti

percksynityto\ye. IŃniki hydloksylowe, mdniłi rnionów ponrJdenkowych i rdniki płoksylowc' szcze&Inio in@resow!ły nnio dłicoŚlhie htegorie wolnych odnikół, poniełaź łolny rodnik P.nadl el\' sJ br\ ' \r bnJ m 4ne' 'm' \'ś-)Jti!h'Ńniló-'' p'Udukujc nłjbardzicj szkodliły zc łszyskich solnych rc'lilkóLv: rcdnikhńloksyloły' Ż kolei rodnik P€roksyloyy (o najc4ściej spolykan]łolny rodńik v ol3anizmic czlowicka'

\ieLńT Jo|n. rcdni\i J 'no\ir |od' r' Ńd7ńl)q"nń n ' 'ń

bie dwóch rodnjkół' Dla puykładu. potężny ołsydłnt Z grupy Rol') I' r dni\/w poc"odrnr. r'io,-go h pr'.\./1") Pon!'j.

'skdel intenkcji ponadtlenku i denku izoiu' U\yi'. śię gÓ a silnicjMcgo od sły.h prekuBorół' pońicważjc$ ł Śonic uszkodzić lipi_dv p,orr"\ D\A.Gd)p,/ pe,.ryJl em. ,\m,t-l,\. Do

Mn ŃzysaŻać o{anizm z pcrÓksynitytu, olrzyńaliśńy odpowi.dŹlł ie rd zqcq' o8ai|'ęło nJs podn iece n ie !

wyp.ocołonie pÓj'c j'.'Ślresu otsldacyjneao''srcs okśydlcyjny ozna.z! taką sy.ucję. w kńrcj iloió Prcdu

kowanych ł oq]nizmie rerktywnych fom ilenu lwoLnrh rcdników)pżckrłczańoŻhvościochrońy {ntyoksyJrcyjncj komórek

NajlepMą deńli.ję Śrcsu oksyd!.ln.Ep ukuli naukowy 7 l'Ljo' ab'j'N n'm\ oil( dc'h' 1|'.te'cdc^'1'l'chel .'ne cłft onJ 'e

..s!.s oksyda.yj''y pojawb się w!ed!' E'ly wy'wŹanic rclktyNnych fom rleN (Ros) v danym syśemie puekrrca jcgo Zdolno.(ihnj iB 'ć.j' icli' ''nejI Tąnicówno de'ńoT\)ńir''Ż bnku mocy oksydacyjrej srbmu, *ynikająaj z Żabuucń pR]

dukcJi,dyerybudilubnldńiirueik'y]Virh foiń l]ciu iaskulukdzjtrłrnj! ńżnych. śndNiskowych i b.hawion]nFh, !rcŚonnyJeśli się mU nie pz.ciwdziala ł odpołiedni spÓsób. tcn nJd'n'rclktywtrych foi|n tlenu.

'noże Prcpadzjć do uvkodŻnit ljpidóq

pmEin lub DNA komórk, a w reZulta.ie zabDrzać ich poprłłn.fu n*.jonowanic z lcgo po\bdu $rcs ok syd@yjny odg ly ł! ilohą

Odkrldc zn zcnii pmiwulLniuzyJak doŚŻlo dÓ odkrycja Żnaceni a prćci w u tlen iacz' w iadćnju

$bie ze sz*odliłymi iaśępŚłami sle5u okŚyda.yjnĘo]zmdy jtrż dr Jamś JosPh. unany neumnaukosiec. proładzi]

nd bUwU'sl ń ltn" Uni\eF() biJJni] n'J ')\nÓ(il7J"i"'Jjallduźe ilości pŹecis eniaczy ja8odani. tuskałkaoi i oPJchomj!l,.\imi.Opi.:rjeq I.irti thp(ala aol. w.pu-'n,r/

'el/L rap.!/ąl*' lJld/lvę(d/icciłDchxx{ clu'pod./J"p'e'Ewefirzy opr5cow}wmi! bdu oRAc (efu zdo]noaci

'bsrpcji rodnikóv

llgnowych)' pcw ion popuI arny naga zyn ndykł lnie uplościl lerńi nolo

eię nlukowq. nuyłając odrcsząc. sję do ł! ości Pokarmu Przyzna'łłne w lym leście punkly

',punklrmi nłodości': DrJoseph n pocztll

ku obruszy| się tym pomys].m' ale z upły\€m czsu dosrDBl ukry'ą

P'nn!\ic ]!l /!j!lJ tru obę.!a!ja' & luJ/ic \po7}lą'!.J Ą_więcej prŻeciłuilenjłczy najnrniej się stalłją' Pdwolę soble pEednłwić (en cią! fuzuńo]vmia

P'lil.r _('c'j.\ gló$ricg|uto7tr 7'cBop.tdun'woB'nZńu fuZbłt ĘgloqÓdany na ndpmnszejed.oŚki, cŻąsecŻki gluko

4' d/łL'.4mu mó/3 mo/.!/c'pJ( / nich.)c'gi9 Pń!d! ńóuią.'mózg sPalrłięcej glukozy, ni'jakikolwiek inny organ nJszego ciah'

UbŃŻnyń pfudlklem pldey' gzetłarŻania glukoŻy, śUelcegot ede qJ)nr mpo) \i!5niu.ner3:idkp'e\:droqrgorunkjono.wuiamózEU, słłdrcrodniki całr ich masa poniełaż bez tlenurflabol/ń ko ńó'loB) ' ie d/kll 'kn 7l.' p'4 Ąńn q \ pe\'ej?ęj'i'' 'ie.Ę t'lly"n) łn:en." il N !o| e rcdńili Pop|ą.nic

Iunłcjonulący mranizm potmń ralzió sobie z I}n obci{żeniem' alenie zawc

'ak się dzieje' K].dy dochodzi do pŹcva3i woInych rod-

'ló$' mó7L oJ.7u": {'e. or'\d'c!Jn! t]o.]oqnf P'7_d\l7r.n'esi! $arzcjc' Dr Joseph przypusDzal.

'9 sąd w|aśnie bisże si9 śr

.7J J''d ' /dolno.c' Po7n1{' Z). h łbL|7e'''pómĘ' n'd/oem.' '''

a lakżc chooby zviązanc z dqgnencją nesvó$: choiÓbl Plrkjnsonl

Jeśli chodzi o chombę Alzheinera, dopiem lemz wiemy. że mZsija się ona przez dŻiesiąlki le' Polec. n! nhzca u komórck w czę.ści mózlu złanej hipo*łmpen' Na p[eirz€ni lat' zanim łyśłpjąobiawy pozwalają.e na poŚNieńie diagnoŻy. ńusi Ąinłó wiele neu

onów. Gdy pojałi{ą się objawy, nie ']yje

juź dziewięćdŻicsiąl prÓccnl

kÓmórek hipokampa. DlJbgo słłśnie pacjen.i chorujący no chorobę

Ąl/hciń.3po\.dŻ'll.lep'oo'eńóq Z{'ql.nv.|7-bUPe' Jm D''

1'1.'' runr' ri oo7n..(c/y! 1. ilh .rJn JDle Jl pog .7o. 4 oni tu

wymagają Śałcj opicki. w rh mózlu dziahlylłodziesięć pÓcent ko

fiórck ni9}ędlych dÓplawidtowc8o fulkcjonowania'DI Joseph Zrzumiat zne7enie prŻecnvu eniaczy dla n!s7c-

go zdrovia dz]ęki bM]niom p'eprc*łdzonym w ośrodku Naukio z,d.ołiD na Unnveśytecie coloGdo ł Denver

w ołodku lym udowodniono vpłyv tÓksycznych i|Ńcitlenu.lprccesy sl zenia się u szczuó\r zwieŹela uDie5zczono w końolŻcnercsej i pueŻ dwig doby zmuszJno do oddychmia.zy ym llcrc'n.}Ó tym okrcsic glupr bldaczy ZitrwMytł u nich rvynźne osłabienie

aktywności mózgoNei. sazury trie zlclrowy*ały Śię jak przys!łona Śzościomiesięczne obbniki, lylko j.k jgdno*ki lzykrot'ie arszc' Badacze ocenili lÓ na pÓd$aqic szelegu leśów spńsdŻ.jącychfunkcjonÓWie nózgós' skoo 7rś byly lo ddÓsle cobni*i. należyuznaĆ.

'f, wĘlqdało lotakjałby n rylo os'en naŚolalk i p[em ien ily siq

Kicdy sazur! ponovnie UmieszcŻono w ko'norze 'leno*ej

i pod

dano o'ldzi yrvaniu ńÓimlncAo składu Dowietzr, zrRier4jącclo 2l%denu, óv proces zacząl $oPniowo się odwncić. Naukowy doszli do

wniosku' ż. znajdujące się w ciat&h prrc.isudenirze Potriń{ śop._'nM p'f' nd7'ł.. ni{.nnuor !'f .u a. d_.''nego' R^"./ i3\'pod waruńkiom' e ilośĆ tlenu łŁca do nońy.

wkóicc Potem Erupa bada\c.za zoptopono$ab osobIiyy ekspe'

rym€nt' ktćielo jcszcrc trikt lie przepnvadził' Mi oń odpoLvi.dziećńa pytanie' czyjeśli vczurcm pÓdl sip djc(ę boc ł n p[eciłUllg_niact przed łejściem do komory z c7yŚyn tlener. Ńhroni lo i.h

Tym razem szczury lraz kilka lygodni otz)myv ypokłnnpo.siadljący barda sysoki wsk!źnik oRAc. n. przyklad jlgody.

Ku sielkiemu zdumieniu b rczy szczury Po dwóchdńiŃh od-dychania Ćz'(yń tlencm nj. wykuyłały żadnych oznak d.g'trdlcj' mrs lc' mn,s' l_nlJiunotral) ropolr'e| '(

n'ę' Dl7J inlłskaźnika oRAc ,.punktańi młodości'' nie byłÓ scalc aż tlkq przc

Ińnyn sposoben na zrczumieńie, o co chodzi s łolnych rodni.kach, jest pomyślenie o zardzcłiałym nelalu' Rdzę p.vodujc den' ImbardŻiej dzewigjcsz' tym bardziej !ię nłizcjcsz' Tak łięc, gdy my

śIhz o wo]trych mdnikrch, ś.mj się spowollić ich efetly. sprav tłś

D7L'lan'c .e1un"!\'erdb!/y!,AdJ esrrlollo UsDTun)fragme szybko bl4zavieje Je$ lo .fekt dzjlłanii enzynu nazył!'nrBo''o\''or7ąool'cnolowq' |_\' " mes.śuA'y/'co|J '|{. '

_''ljak iś pŹeciw udctr iacz (nr pu ykład Ńzlł& w itam ily c), acho{a ono

bi.l Jego kolol nie u lgga zm iai ie na b r4z' ponieviŻ wnamj n! c Pe|nilunłci9 p cciłutlenbcza. wilamina c (kvas askolb'noły) po*ślzy-muje rclkc.ję enŻymalycZną. kńr. spBRiĄ że miąższ biązowicjc pod

tul.o egTosenn p'^c,wurlcnBc/ po.hod,'rJ 7 dnryl m^/e

zmniejszyć Zapo!Źcbowanie na endog.nno pŹeciłud.njacx (y lympżyp.dku pochodzące z jłbłka) i cho'iące orglnizm PIZed sŻkodli

Na sz.złście nosza dietl Żłvio6 sDrokie spekbnn pÓkaińórv

'do''lp'n'F!c' "y.lkiceo'oo'ąu eg7oETne p'^c:wullcrir/_Oro p."!". Jla loNgo b'.Itrc/e, "'hbo u iara oo Tur uh,

"-o:.iJak zdłż],łgm ws'omnieć. Śtes oksydrcyjny łyvotonybr*iem

ółnovi8i pomjędzy zbyl dUżą ilością wolnych rodnikóq a Zbyt nałąilością endqennych pizc.iwu(lcniac7y. uznaje się Zl 8|óvny czyn-'r .p'^iJi{J) pŃccsotr JJ _n. r"Ó'elJt/)'c' .de']n) D?eci''Ul.n'l.Zoł'|JFl e{bld U .1nldnD' qn|n\ h'od''Ń"' 7rn'nA/.od7lonr /d'owym (omo{om' Ż ied'o.e{nic ni hąmujr po.\lecznego dziallnia rcdnikóq do klórych należy nńrzelie ynusós'baktelii i komórek nkoyych.

Można by pomyśleć. 'E

międŻy naukoycami ńltrieie Żgoda.odo !'cc'oeennlchp'7Jivullcnid.Ą { Po\."7vm śJn'uo!&\ółśrrenia' Nic bardzicj mylnego. Nieklóży badacze zachowują wzglę

deń tcj l.zy sceplycyzm, pońiewaŻ nic są nam znane *]niki badań

'lługookresowych' Na prrck& wszlkim tvieldzcnioń, ż. nllłący do

i'lbcńoq rc Kldrc /n' duilc) .Ę {./er\o1vT "r e' lo l.Ai./naslbsln.js połś.Zyńując! psccsy arzenia. badańia dotyczące tr

rzelia si9ludzi oklzoły się rozczarcyującc w 2009 roku w recenzÓ'

łan}n piśńio naukowym ,.Expelimeń(al Gcroniolo8y'' ukazał się ńpon z badń zou i ]vśpółlrł.ownikóq Wd|ug klóregÓ resvgÓtrl nie

ml znacz{cegÓ splyNu no sydłużenie życja much. którym był poda

wań}' Muchy żyły dłUżej' gdy podawano im miążv owocu Ęli'osĆ badania prapiowadzotro a pieniłdP rządołc N L'

boratoliuń Eksperyne Del' celonIol4ii, znajdu.]ąc]m się v Nł-Ódowym lnśylucie stlfunił przy Amerykańskiń NlrdowytrlInstytucie zdlowia U]łłniły one szereg mechmizmóv funkc.]onowa

nia niłżsŻu ag!I. o ktć'ych opo iem w rozdziole pośłięconym śu-

Pizemyśl.ic taĘ oto sprayę 9 łielu rcjonach śviala, pŹcdwprc{!o/e''em _o'|'śl''ud/i. lo}n,n'e .p.4nili co n!imncosiemsel rÓdŻłjół pok!.mów roślinny.h' Możeny !o Ś*ierdzić nd

podsawie fekaliów (zdńujo sl9 lym koprologia) p.zo a$ionych

''cznsszych plzÓdkół sprrcd lysiącleci. Dmbia4svc badaDi! odchodóRdÓyiÓdły, żc z nielicznymi *yjątkańi n6i przodkoyir ńieli błtdzozóżnicołan4 dietę ńślinną. Gdy z awimy \9ielość loklrnów bślinnych slożysanych pftz naszy.h pŹodków z nasz{ ub.lą diclą'zrzumiema że j€ny zd4ydoNonie za mało mśIin'

o atnie badania nld mieszkańclńi ńżnych $on śłiIł sklzurł ńa to' ż. dieta bogatl 9 ovocc i $a'ł*a wiąże !ię Z niższym ry'zJkiem zachorcwańia ńa potnc]alnie śmie elnc choroby'

w książ.e The o niva'?\ DiLnni' Mich'el Poll'n piszc:

' M'' \oala ah ąa p,JD\tu ' l)t' 'I F'i?łl lo Il pJ'rat.i ł\g14da jak liść .ukąliphtv' pÓn na abiall' Pr.kl.nćje k liarne keli są.awane w jeEo seuch' Dl4 nax' iŚrl wsłśkożcl'

n]J.h' ąe.z!wk|,ść kllińalno vglądn ałłie ńfuti MaŚin\pa'd'{a'Jt:o'ell l prżJr Pnl kq)'t\ "o'r \da4iP' Ilór)z |osiłkóq |ol1a|an rh nan przeż hdą na.laje się .lo iahe

zdanien iigklóry.h lnlmpolo!ów cztowick łyksr!łcił i łiglki ńózg włŃnio dlalego' żeby ńdzić sobj. z tym d}leńateń' w odró'-nrl'uod7-ie {ldy\po'u].m) q'ed/qo ć}a/y}a'q'porokniJn'pokÓlenie n! lemal dobr}ch zvyczajów żywieDioĘth' Na pÓŻór m!ńysię wspani'le, ale pżeĆieŻ wcalc lak nie je ' Pu yjrzyjny się

'.m!' .o

'ię dzieje z ńieszkańcrmi mir i łsi na .a]ym świecie' PŹcszło po|o

]ya do dwóch hzecich ludności Amelyki Pólnocncj' Auśralii i Eurpycicrpi ns nldNlg9. N.ser s Chim.h, a vigc !am. gdzie jezczc kilkadziesi4t lłt @mu dzi.sjłlti ńitiońów ludzi unirnly z głodu. pojavitysi9 nose Pokolenił doio$th i dzieci zmuają.y.h się Z otyłÓścią'

slln ŹopalnJ, mobilnÓść l ocena jakoś.i ź}daotytośó lo Śan zapilny' w 200ó tku odkiylo' a miqż9 Ęli Ża'

wicra subsan.jć pŹcciwzDprlne. w 2010 roku 5t$iedzÓno' jaki. są

w rczdziale 3 Zajńicmy się wi!ąśpożywanb takich ślbsancjip'eciłzapalńy.h. jakie Żnajdują si9 w niqższu l9ai w 2003 rotDp'/ep o!!o'|'m db'| Dldcn'J r\\ 'ęcone JńJl/ic \'ś\ó\ 7wk}i\q .Femi./n)ch rB roo.l o.a i .s\o i .kir./flJ.jono$'fT " ooJ.r' nrd^nJo luvego ')mpn7 um /o'LJńi/Nó_e8. D/e7 H. " t/i l \7\!l9 Vcd)!/a4 ' ''e'd/!(c'o'ńm

Pie&sze bldłnia obeinoyały ludzi zdfowych. w łicku od dzicłiętni u do pięćdziesięciu dsćch la'. wFoładzono ich w $'n {rt'su oksyd'cy.]nego p.Zy ponocy głodó]vki Naajutrz nno p.pńszonoich o łypicie soku z o*ocóv i jagód' szbogrcone!Ó o aqal (MonavieAclive@)..'Dż Po dwóch gÓdzinach zaobsenvÓwano * surowicy kNjznaczqcy łŻro9 lkly\Ytrości rntyoksydacyjlej i inhibicj9 pctotsyd!cji lipidóśl w *olejnym badanju u czlern]su osób w sicku.d żle.dzialu czleftclr do oŚicńdz]cŚięciu czleEch la!' u któr}cń łicrdzo-no.g'Źniczelie zlkresu ruchomÓści nicklótych $łłół i powodujący

oi'Jnc4nicJ}l)łno..lbÓl. r?o1 /_pońo." nrl'no 'd'ua) _

\.'o-) ż. e. '_Jho

no'. jn7n'c'onuoo/iolnl.l'ldoU_cJqi'

'l'ei skłli analolołej. Przed pŹyŚąpieniem do bad!ń uc7rśnikońpub'x o Ifb}' \' ł' o'ob) e c ll' /UnU na{cpn _ do''nJ"ń:ó'wlnego badmi. ł ukłrdzie nlpr4nicnnym z podNójną ś]ePłpńb{i grupł konto]n4. ł którcj podlwmo Placebo' Pź.z dłanaście l ygo 'dni pod$vano ińdwarazyd7iennie 60 mi]ilnńy soku {Żbogaconego

Pod koniec 1e3o dłunr olyloJnioscgo okresu ŃsŻyey uczesnicy eksDeryńctrlu doŻnali i$tncj staty ycznie pop$wy m.bilfuściod.inka lędźwiołego krpgos|lpa i końĆZyn dolnych Gla\yó$ kola0o

sych) $ sbsun*u do puńklu wyjściołlgp' w grupi. badanej zoDĘjszyl si9 p@iom uogóIDioncgo bólu i zmniejszył *ynik dżyskdy Ża pÓ

nocą łizualnej śkrli łnaĘÓwej pÓżionu hllu' sbty ylzm popraaadolsaliwości Z rcny *Ęglslupa lędźwiovego zaglo już po dvjchlygodniach, n'lomid do zmiejlaid hólu d.'ło R ciąEu Óśńiu ty8odni

ReaŚunując' ń njernł ilość woln}th rcdnikóv 'yrządza

szko'dę nosz.mu zdrowiu' 8dy wysołuje sta! slĘsu oklydrcyjn+o wyskie stę4nie ttrj{cyĆh reaLlywnych ńorm dedu piP*ńcza zdolnośćĆi a dÓ wytMizmi! pmciwu.leniacz!' w la*igj syluacji niezĘdnedl! zehosania zdlowitr i powsbzymania Prccesów ś zenia okaŻu_

F 3ię pÓ'yqł'wJnie o ć!iwulleni&/y Z di.ł' D .go wuboglclni.nac/e] d(ly o pokllm p.J'dąący ")rtne ctrn\ Jn'\ot{dJc\i_i paeci*zĘalne sp[yja mgenu żdbviu'

wARTośĆ

RozDZrAŁ 5

oDŹYwczA MlĄższU AęAi

skład odżywoy niąższu a$iMiąższ llai zawieB Di*wykłą ilośó subśancji odżywzych

spuyjają.'ch zdołiu Ćzłowie*a' od łielu lat badl sięjego wańości

odżyłczą ! z *ażdym okien dÓwhduj.ny się wię€j na bmt (e8o'

jak b sĘ dŻiejc' że miev*ańcy Amazonii pouaną utu yńać się pŹyz}t U, koŹysqą. z leAo No.ulllo w'żnego źródł, k.ls'i

Puw\a 'żI4badln 1ld ']ń oBMm m7po.4la.'ę { 1016fu}u

i zakońcŻylł w 1948 rcktr' Drula f l badań jego składu odżywczego

rusżylł { 196l lÓl0 i t$a nsdal' N! pŹykłdd 1v 2003 otu ukr7lłqi9 an). ', ahina is5ro?'*Ów)lloq' Po'v ierd7ahc) "yJępotrlni.w tym Ółeu liglan!ót j innych składnikół pEejałirjąc}th whści*ości c)1opblćkcyjne i antFksrdacyjne'

o ile pierwsz. badnnia skupi!ł się na podsasowyĆb wiloninachi kilku minera]ach, póŹnicjsrc leŚly labo'a'oryjne Ód*ryły w NÓcua$l szeFkie spektum nrkńeteficntóq ńinenłóq Piel*jaskówślsdowych, lipid,óq ł9slowodanów i Prdein'

w Eflu pÓc7{l{os)cn o.da)'ach naj\osly nE po!ad'l:sy_'lsr/dji!. ilośo'nb'''ci'dlapNbPen'aoJqB-'ę'\ch pull3h'Po7J t}ń' /9n'm n.sZ.3lup' b'dr.'@ dow'odł'' /e acoljeJ Poll'nym plz*nvu eniacz.m' niewiele osób Pl*jńowało się lyń owocem.

ruÓpot z nim je$ óqnież taki, że barda szyhto Śi9 roz*łod! PÓ Że_

rwaniu z drz*a Tik łięc dopóki ni miejscu Amanii nie ała się

możliła j*o lioliIizacja' jelo wańoś.i odźywcze brddi tylko brazy-Ił$y na(koBcy. Dzięki wprowldzcnju komcrcyjnelo syśÓmu chłodniw Ańazonii oraz utądzeń liolilizującyĆh s pótnocnej BGzylii' lęlij ilne owocc pochodŻąca 2 trh obsz!ów zyskały niędzynlrodowy

Laboraroria zńajduące się przy bruylijsłich uniwc$ylclłchVybko wyczuły okazj9' jaka wiąŻ€ się z odkryciem e*ononicz'ccoou'e'. JlU

'y'h T\'1' P'e'-.T hlJ 7!ind.\olin p'ldoJłlJ \il

ł l alach .zlgrd zie&ych xx wieku, ale gdy nowe infornlcjc pźcy..ły pasować do sarych, pojawily się łąlpliwości co do viarygodności lych dańrch' Na przyLład ilość mierŻonych k ilok aloli i w l00 gra.m3ch niąższu a9al wahah się od 2'f (' błdanith przeProwad7'trych{ 1977 roku) do zna-nie niższej sartoś.i 30 (N bidańi&h Z 1943T|U) 3 '!-l' Jo 66'] (' b"JdniJ.h 7 looó 'o\', Te

'o/l,P/'.i 'prłydoPodobnle wylikdy z iJżnic w mclodach aMhycznych onzspŹpcio so$$.nym ł różnych llbonto.iach' Rółni.dobzc no8łyhac .l7 ro/ Tgo.po{ou rnaltosa .4 oiGo\ pJTo"y h. mTnego cl.su Zbiolów, Z óŻnic w pEygoloływrniu pńbti do anl|izy dbońżnic wy$ępujących v Eolokolach ań ilyczny.h

lnny prŻykład dotyc7.y Potasu. w!żncgo clcklrclitu Zn.jdującclosi9 ł !9al' Dańo publikoqme ł lilentu.ze naukokj, zenim puy$ą-piliśny do nszej łłrsn.j lnllizy skladu odŹyw.Zeg. o\yocu' mółiłyo zn&znie óŹniłcych się wielkościach: od 499 do l]35 niligrumółna l00 gnmół miąższu' Rzc.z jasna, podlvażJ io łirrygodność dt

Pod końiec lat dzievięćdziesiąlych xx wicku nmk wcy syrl.'-'' D''d7. q)re'rcElk i lił')Aoo c n _lU l) bdL_-|J Ą\ o!1

ze {ZgĘdU nr dośęPność tych nowych lechnologij' insylu! b lwśZyAIBMR Life scien.e z Tacomy v sanie wasz}ngton poŚ'nowił odmzu ająć się lnlli7q skhdu odżywczcgo !9ai' w badanirch lych korzynano lylko z nicz eŻnyĆh laboritoiów posirda.jących duże doświ .cŻenie w chenii żywności' ń'in' z ańoryklńskielo DepdamcntuRolnicNł, orazońcjalnie spmlvdzonych ndod anllizy'l)ublikołltry.hp'7r7 r5.losc ''owJ/}'/cnii''r p'7J\l: l Ąme'!l 'n.l\ o'BJnw

'c,tcheńików Analilycznych (AoAc) D7ięki hkim Śand'rdom l.borł.lolia z caĘo świala no8ly yykonyłić podobne brdania an ilycz'..posłuE ując się ty

'n i samym i DÓadurami i ńalcrialińi '

PŹy pomocy l'kich in(ytucji jak Rolniczg sł!7by BldlsczeZUsDA.UniwcsytetAlkansasłLiLlIgRock'UnlwryletKalilornłsk j

w lrvitre, Nlmdoły Uiiwcsytcl singaPuśki' oraz li.znc zakoŃaklołane Ińor.toria bado$c7e, jrk Bfuń$vjck Llb.rltolies i FIom

Rć9lrch LaboBlories. na przenircni lal drebiazgołÓ pŹobadali\fy q'eh Ptbe\'iÓh

'ouJre8os( 7 A i/oni'an'ml)n'''F'e

z nió łniośki opub]ikowr]iśmy yjEdnyń z czołowych Pnn niuko-wych pośljęconych chemii sbsołancj.

Asumpt Jo kk vicl*i.8o zainteresowanil vanościami odżywczyńi ńiązgu !9!i dało sE.wozdanic n. ich tenat, opublikowancl l04\TiU' ĄUl07) k!onu'lruT a.c' _) i e (n'oól..f'7e m'ir'7

.,'''zrsadniczÓ wys*.cmrgelycznypokam' po'ildljący łmośćrJolF/ną w)^7q od mkrb ' /a fr5ł\ d$ |

' '. \ie!e lip:'&j{''' Źy ność ń.ją..lyle s'iLści kalolyczny.h. ! na dodaFkp.łna ńinońłóq MP!n. 6sfo i żelaza nusi pŹynosić kol.yści

KŃdy ł7ymJ';ml ' Ąńo/on''n.nb.' 'oń

wołonc"oJ\!i n'

sZł Ułagę plzykuła ich oleŃośó' Jat n. Óyoc' było to niespotylłne' Inńłniczsykłą cechą telo specyfiku był ciemnopurpuńwy kolormiąższu, Żnacznie cieńnicjszy njż ubońwki'

Nó& picrł szc bld m ie polegało i. przyj'z.n ju s ię skł'JoN i od _

żyw.zcmu kilku Pńbek łqai 'ochodzących

z óżnych obszańł !clg'nóv 7alewoyych Ańazonij. okrzr]o się. ż ł każdc.l próbce li.ńlizołańego niąższu Ętri wyśępo{ily nos.ppujqce łilaminy i ńincrały]

wnamim A (v pośici bekkłot.tru)witińina c (w po{aci jonu skoóinowcgÓ)Wifuńina E (\Y posl'cid a]fa lÓkofclolu)

wirami D (w posacj cholekalcyferolu)

wilłmina B1 (v posaci'i!mjny)Wirrm ina 82 ($ posaci ryboflawi ny)

wilanins B] ($ pośaci niacyny/niacynrmjdu)

Wnamina 86 (v po$aci pirydoksyny)

Wil.ńinaal2 l\v po$aci cyjanokobalamily)Kwas Pantole.oRy (ł pośrci wolnelo.ńiońu)

Późniojsa badli i! wyklzał obeĆność witaminy K l (.ciśle .ŻecŻbiol4c lildbinonu), któm ptecięlnić {ynÓśilł 21J mjkrcgEnów n!00 g'anou'./ylln''c]{'!c.Jlyle'lewyiępu]ev {lgc'. odcwl

J.sl !o o lyle ńlolm wiadomość, że ludzie biorący leki pu ecivzakrzepse po\ nni mic. \Unl'olę nJJ \poĄ \ anyńi pld 'icb'c :lo( iJlni

zfuMzyliśńy lż &trlb niski Śęr6'ie $du, nielr*tMjąe 0259:Miąższ agal załicr!ł baldzo mało meialj ciężkich' w każdej Prób

ceŻnaleźliśny średnio dwadzieścia dwie aęś.imniIi.id, czyli ilośćnigmal nigwykryvalną' NicłąlPlisie l! sktnna ĘPEzentacja meialu.Ę7} elo }loly'oJ''e poJ' {|' . ę a tml h " \.olo p'7"mJ.'Ut'i'n]th wynikdz le!Ó, żć AnaŻonia joŚrcze niejcŃ zanioczyszczona'

zbadaliśny a9al pod kąlen obecnŃci aninokwasóv Ku navemu zdnmieniu smc zawient wvyśkie lńinoksGy *mg@ne i łiclclńinohvaśóv cndqcńnych potabn}th do twol7.tri! bi!łek lotie jJk:

Miążv a9ri doś.ća 520 krlolii na l00 gramów i zawien '14

gEmybłonnika y l00 gmmrh niąższu' Fruktoa,laktoza' Mchaoz4 slukoza i maltoza. czyli $szy$kj. cukry, ro zaknwio l% m'sy pmdułlu' czylib nzo niNiclc jak nl ołoĆe' Nic dziwn eo, że.qllńiejeś słodkie' Błdania

'rzepmwadŻone

na ludzhch ł szkolg Mcdycynyl 1Ne''lclJ \ Tn'on'o v}l!/aly' 7r !o\ l\lJuiJc) sl Bjńqni. /miąższu r9!i (Monlvie Active@) jeś bipogljkemicdy' To pożyt4znai'fomacj' dli osób. kt&e muszą kontr]ostrć poŻioń cukru rc uzględu nicukrzycę lub nietoIerancję jnsu1iny'

Aęai posiad! całkiem spofu Żdiovych du\zczów, szcząólnic jed

nÓ i wiclonienrsvcon'ch kwasów.łuszcmwych pŃhod4nil rcślinncoo' 1r,bęJnJch oo prc

'dlo{ego lUnlc|onos ló _elabol:/mu'

osiemdziesią. dPa pocenl kwasów t]uszczowych ł ńiąższu aę lojcdno- i wielonienaśy.ono kwrsy lłuslzowg - ,''lobE' tłus-ze. Kłas.nno"J' lluJ!/ ]rononPnd'J.ony'o dor'n.iq q ń'a^7U g'llkyas .łuŚz.7ryy' zanz nl drugim miejscu jeŚ kyas pdmitynolvy'rbść jednc i wiclonjclavconych kqasós tłuszczowych je$ napraw_

d9 duż.' wy ępuje ich ńniej więc€j iyle co w oIiw*eh i awokrdoNose błdanil prprowldmne w lipcu 2010 @ku pgeŻ spgcjoIi_

Śós od Żywności '! Texas A&M Univerrity, wskŁują, żc połoden,dla kńrego rntrksydłcyjnc i przeciłzap ńg sktadnjki mi4ższu a9af

sq lepiej vcbtanian. pŹez n$Z oilani7m niż inne pokalńy boglcw pizc.iNullenilcze je duża ilość zswa ych w nim *vLłjw tłusz

W m'a/'/' }tr ]e' 'Jlrr brd/o mJlo 'ho'eJe Ulu - nc\ńle pońa'l 19l] z rrji puyjętej melody badałczej dolyczy io $eroliroślinnych' cholc$co] njgdy nie pojłyia się * Dślinach' alc blkkoz niń Śpo*icwnjone śgole wynppujĄ w

'ich połŚzg.hni.' złiązki

chcmiPna od*ryte N mjążvI a'ri przyńoŚzą wiele Pożytku dlazdmwia. Di Nicholls Pe[icone, złiąz.ny ze szkołą Medycy'y pŹyUniscrcylecie Hńvaidzkim. lvieldzi ł Śvsj łsiążce z 2005 lÓłu,'Ihe Peticote wefuhLtof Diet:

',z ń.ji vsp'nis]ych kłaół t|usazoł}th, rminotłasów i poJi_

lu prcciwzapalnego {ai z.sługujć na datus głiudy' Uwielbiłmaqai ńi9dzy inlymi za lo, ż! do$aEza mn ładośiowJth pto@jn. zdrcwych lłus-ńw i pol9żnych pu *iwullenilczy. wYys&ob z'a]duie ś9 ł lcdnym cudNnym Ó*o.u" G. 53 59)

Rz{Żyłiście, aęai zawi*J ,.ZdÓwy !tuszcŻ'. ! kon*reinic dużeśęŻenie jedńonicnasyconegokBasuoleinoweEq Podsrłowć!.lwłsulłuy.zołego zntrjdującego się rv olnvie' K{$ olsińoły !o kłas lhsz'czowy Ża]vdy w oleju rybńym' wni*a on ł btony komórek. zrPeNnidąc im gię.kość i .llslyc7nośc'

/drnerdoto''Pe'i.u.e.\Jipo/Eah..\1u.../niejrunt jo-oyać łszyskin hormonom' neurcplzekaźnikom i receplomm insuliny. co jeś niezsytle ńrohe dla Zrchowanja honeÓsuzy, dzipki którcj.D,n d/rd .p rq-'e. d -v)rl,e jeg. uklao) /.sJd.{ rl s 'Ln.

Pedcone URźa' że dŻieki temu e.nołi róvmwogi moźm zrzuciś w.l9 lub ŻńńiejszF ryzyko lycia.

z naukovclmi z NlńdNqo liŚytutusllfunia, nłphateń lnykuł dh .'Experimenial Geronlology"v klólym wymj.nilem posodn dla któr}.h a9ai ńoŻe pońagó w utrzy-a.\ 'n'U.'ę/e 'd 7J'Ó J.h cukrv (c lr\l m wh''

'wvm Dr'omF'

onówiq je ł rozdziale po(więconyn $Udion badNcŻ'ń'DI Pericone t|uńaczy, dIaczogo wybra| akuml39al dlr potzeb

.tre Ńsą/l. ooo.h d/'n'U'' Ą\1'p m'E' " /'7U'Jniu s i' po' i{.*trź Zrwierr cyjanidynę, ZsiąŻet n(ochcmiczny posiadający bUdzoLU7o p?e(iq'mia!/y'' op'c's lo s.tr' e n' b'd'nb'h i''DJńgki.h' klórc dowiodłn źf cyjminy zmniejszdą wchtaniańic lłus?Ć,ui ,lyci{głją ttuszĆZ Z ciah"' (s' 59) ]cdnak nic ńlnieje żaden e*spelym.n''k'o ) po'

'c d/']b) lą e7l o.nb'. _' '\''n'le'U.ÓJ/i.nnr

ćłiczli! ńzyczne naj]ePiej słUż4 zachÓw.niu dobrcj wagi.Jak wsponniałeń wcaśnicj' kiedy urysklliśnly liońliTwane

prcoll !$l' /wrc. |' m) ' w]gę n] trl U e\'U:j' MUa rc w'lJ4t'(trrlo, że aęai zirvien 1ipońlo'e ŻlviąŻki .hofricznc. Pesn śsdkibiocheńiczng nazysamy ',lipohlo9yni'', ponieważ potańł wi{Zt l(brzpuszcać lipidy (łuszcze).

w 2006 rku.8losiliśnly' żc liofilizoRany nri4ższ Ęli posirJllipońlołą zdollość do ab$rycji rŃni*ów tleno*ych (oRAc)' kló.rej nie mog4 się ó\ynić Ż nc plzcbadane ja8ody i ołoce' Ta cechiU7na!7r' 4 a$i pfuudJ pole_' Jl o'

'nh'bi 'U\s JżĄ 'ip'du\!'ł zRi{zku z czym połażnie ZńnjsjsŻa ryzyko ldctr ian i! cholełq.ltr Podcz$ rańdofizołanego brdani! w układzie naprzeńiennyńz podwólną ślgp4 póbq igfupłkontoIną, v klórej podawom ploccho

okazało się, że kiedy eholtricy w wieku Ód dzjełjęhanu do czle!

'l7ie*U dziełilciu lal konsumowali sok z lqai i sok Z ja8ody (Monrvie

Active@), u potrld dzieyięćdzicsięciu prccent ucrcslikół ekspEry_

ńonlu slłierdzonÓ inhibicję pemksyd&ji lipidów. wynikj lc omówię

szeruj w rozdŻialcloświęconym sludiom badawczyń'od Prasie dNndzieśu ]at w!żne jes poznawlnje zwiąZkóv.hc-

micz0ch w Żyvności hmujących oksydocję óŻnych biologicznych

Układół lipidosych. poni€waż lo whśnje te ,,Zie łuszcz." bior4 udŻill- .ni..o\.nu i'o"Ju mEiot!r! rc'ni! Chn'nod '' /..c4nJ \iR momencio n!rcdzin' Jej mZNój zlle'y od nlve8o Śylu życia, diel''ćwiczcń ń7'cŻnych j innych czynnikół'

K'edJ 7J Uqąd.cll /- ^n''Jc/aflnou'

mo, B uni" Ę. o7qo B

chÓfuby łieńcołej' Świad.zą o.ym mŻpocz9lc w 1985 rclru b.d'ńi!pięciu i}sięcy Śu

'iętnlsu nężclyzń i kobiet, podcz.s kńrych oce

niano czyńniki ryzykl ro^voju chomby yień.osj (c'r.'dry '{rl..,Rhk DevelaPnjen| ill Ydury Alfu|ts c,4,łD/A)' Doktor Mark P]otchelj sspótFłcołnicy dosiedli ł nich' ż. osobn któlo już m sanym po-

.Żąlku eksperymentu posiMały optym{lńy pozion LDL.holgseolupoP o'r'n n^k'cl eęlo\1 po dqud' -'u lok.h mDly 7n'' T''

mniej pńblemół z sel€ń w po!órvnani do poasta]ych Uczeyńikówcksp.tyme'lu' odkrycie b dowodzą' Żc jenijuż ł ńlodości będzie

''l' |J'U try.o(' p''om''p'dÓu' r or-! s ło n/D\o -l"d\r s rku rzwi nąć n irŻd Życa' któĄ m.że pŹkszl ołcić s ię ł średni ń wick u

PRTECT\vUTLINlACZE W DIECIE

RozDztAŁ ó

zna@ni. prkcivutl.nlacz' ł diei9oĘanizń żdroyego dorcsłego człowieka taci co ninutę tzy

dzieści milionów komórk. w Śkau ciłsgp dnia ozMcza lo utd9 po-

n'd f.cd/'eJęri. ńil:adoB lo-óF\ PTce\ obuńic'arń tomńrek j€Ś nazywlny '.!poptoz4'' i ftnowi czynnośó .!łkowicie n uralfui

i slolną Et J_r odo\ch'nt' Ze /gĘd' nD nd!'m'ńoli7n /u/y.łamy tonólki ciala z z.wrctną szybtością, potŹebujemy nosych.spnwnic funxcjonujących końórck, zaniasl sl$ych i ni€sFłwnych'Ptoduklem Ubocznyń lsj .klywnoścj są solne fudniki'

w 2005 rcku bldacrc z noMjonkĘÓ c&ncu UniveĘily opncÓ\aliowtr l'.') PoLŻ,Ulł."n.chan'ńydzu]trnIP'7e |"Jle iJc7)ł\ yrh* liąh' Pon's).Pts P'7enJr"ilno':\\c mec!ł 7m!

"/iJta''J pŹc!l$ullen[ 7y l'or mÓÓł.hrcńh p!ćd ! hoTb]r ' "e'

. n taliŻacja volnych lodnikóy i zńnigjszciic sresu oksydmyjncgo' przy jednoc?snym Żlbezpicelniu pŹed ołśydacją LDL-

. moduloło! ie sy' lezy chÓle $crb i

. iń hibicja łchłaniln ia chole crclu i

. zn n ie iszenie .greAacii !ły'c* k rs ii

. regul'ci wytw!Źaliadenku azÓrul

. obniżanie śęŻenia białek c_reaklywnycb W kruii

tc8uIovanie liśnienia krwi:regolrcj!syllezy prc$łrImJyny (PcE2):pobudŻanje eksPresji rcceploół LDL_choleśerclu w wątobicikon&ola bia|ka $iążącego Egulltol $eoli (SREBP)

Dru8a' poni żej Przed$lw iona lisla, wyfr ie n ir mecha. izmy dz ia-lania opńującc inhibicyjne' indukcyjne i p.budz.jące RłaścivościpŹeci{utleniacŻyi klóre pŹyczyńiiją Śię do zmniejszcnia ryŻykł za

. neutiliŻmjr łolnych rodnikóv i Edukcja śhU o*sy'lacyjneea'. hamowańie lÓzrcśu komóĘk onornalnycb;

Na ptrŚueni lat ludzic zadałoli mi pytlnie' czy codzicnne spo

Ą!4nic dJly.h dNek " itdm n' . oe u/ płnh nf doDnr'poŻy'lych w!żys i oł@ós7 MDja odpowisdŹ ŻawŚŻe bizńiah tak sano:na Podśawie badań PrćdŚawionych w magazyn]. Nalurc z 2000

'okumo^ńy _no\c/o J i.'J/(' /e (o j'umDc|J Fd.eco 'odaJ' r.ł4'enB n cd) l'e 4{ pl ooorcd/'cjn{ wyn'L.jąqc! ,ś .pU4\JniJ

pełnowł ościoyych Poka.mós

Rola ń.vonoidó{ v 'yvnośclFl&onoidy zaimujĄ s]ę Fzede wMystkiń ochroną ioślii piŻed

irem' Każdy nalvÓnoid posiadl tę saną !.uktuĘ ch.micz!ą okre.ślaną mi8n m .'picńcicnia fcnolowqo] Różnice pÓńĘdzy pos-zególńymi naMnoidami wynikają z n'żnic s lych pi.iścienirch fenolo.sych. Jak dolą'l ophano ponod pj9ć tysĘc' n.łonoidół łysępuj4cych1v organizmach rcśinn)ch' re. któĘ znany z Mszej dicly' p.chŃząZąll)./Jjlooł1''ó\ U n'en"J"n.m.mJlu /'ł.hU'[oo e

0łn\n l ' ą hą n3qono.do" 5ą '.h lfuŚi\o..i o 'lyÓL\)dd-yjne'R*ujlrne spożywańic DokfmóN pełnEh fiawonoidół' zwłb.cLa$arŻył i osocóq dzjala korzysbie na nasz orlanizm, pu ynoYą' PUŻytek prNie każdemu ukłrdowi w nwym ciclc lch dziahnie viąŻesi9 ze szcrcgólną vłaściwością nr\bnÓidóq Polega.jącą na moduloM-niu komunikmjj międŻy kmórkaml PŹyjŹcliśńy się lemu procBo'wi p.dcŻasn.sz'ch badlńn wpływm miąźszuaqaloĘzskuzaqlf

FlJ"''.'d)cp.'.e'l]okomooulalo'yodpouied'ibio'Ógi!/'ą'ronieua/ połJń{ \DlJ\Jc n4.Do.oh' v k\'nl7oĘ'n'7mY.gu.cnrbakterie, sinsy. \llrynqeny, wolno rcdniki i $ńyancje wy'ÓłUjące diny zĘalne i ale.gie.

Pozion flałonoidów zwykIe pÓdnosi się podczas IMłojU mśliny'Pomaga jej lo bmnić się pŻf,d $les.n śrdovis*Nyń. v lyń lłkŻep.zed prcm icn iowinien u lhnÓIeIÓvy m i oRadlm i'

hl.ieje corM łię.ej 'lowo'lów na io. że najbaidzią pożądMe

v nalzej die.ie Śą naśęPujące' wyśępujĄce zleszlĄ w miąższu aqai.

. flavłnÓle, ł tym monomeln nrzyła!. k echinami. j pol'mely.nozyłaic Proanlocyjanłńii. nałonole, po\Wzechlie występu]ącc ł ]aloda.hi

indukcjr róźtricołanh się kÓnórek ano.m!lny.hihamołanje eksPresji onkqcnówiindukcj! cksprcsji ssnu supEsomłe€o gu?nw:inhibicjl metabolizmu łomóick anorfu lnych!indukcj!śmierci komórek rnormajnych (apoptozy)iinhibicjl ścigżek transdukcji sy!nałów]i n h ibią a onzymrtyczna pip dz ialanje gnzymów I faz} (cyklook-s}g€nazy 2 _ cox_2j synlaŻy tlenku azotu _ iNos i okydazy łsanlynowej)j kióre hanują działanic karcynogenówilhibicj! cnzynatyĆŻna i śynulrcja procosóy detotsyńkacyjlychpIćŻ enzymy II fazy (peiokśydaŻa glulaijonołl| kaklazai dysmn

symulacjadziłłania uktadu odpornościorcgoipobudzanie antytrqiogcneŻy;hamołanie .dhezji i nacieka! i! konórck anÓnllnychiinhibicja nihzoło!ia i nilracjii7apobioganie Ópłrgczaniu DNA|regulacja melaboliznu hononóy śerydosych;re8ula.} melabolizmu cśro8.nóslmodulowlniesub ancjiantybakleryjnych i antyvirusołych'

By w pcłni deenić puyioczone lu ncchaniŻny działanio po.tzobna jeś szeEka wicdza z akftśu biochenii moIckulańej i nedycyn}' Naj'ŚolniojśZ} w}daj. się polarty licznyńi badaniami LkI.7tp'7e- \'llenB.Że qyBo|u ą m7ml'e ro' )' ne dl1n47eg! Zdrc{'

'

nlwony, k!ó€ ńoŻemy zn eŹć w wielu gatunkrch ziół:izol]awony. }yslępujq.e Da pŹy*h'l s ziarn&h soi;na\hn e' iazywme leż tdyjanidami. blisko spokt.wnioncz lntocyjamńi, ktćrc noŻeńy znaleŹć w kololowych jagodrh, l!kichj* bońwki, winoeÓna ijeżyny:nawonont powvahnie yyslępujące w ołocrch cytuso*ych'

Poniż.j pŹe'lŚaNian Tabol9 l, prezenluJ{c4 ko.Zyśne dla zdmyia sub$ancje ńtochemiczne' wrstęPujące s miąższu aq i innych

IABELA INieklóre substlnqi. nrocheniczn€ y!śtPpqiąc.

' ac.i

cyjlnidy'o_3_glukozyd_kunliynołuLynoŻyduCyjanayno I O tynozyd

(wrs protokatechinowyKvenyc}ńo-3{nbinozyd

pbĆhod ńelyloM hońÓolienlyny

Rola polifenoli ł żJsnoŚciskorc zrmielamy omówić vłrścivości ant}Tks'daĆyjńe Ó{eu

aełi ńUsińy zlpoznać się z poufenolami'Polifenole

'o zsiq7łi chemiczne, klóre możemy znaleźć s łielu

rcślinach. szcze!ólnie du eya.h dvocowych ońz krŻałłch' PolifenolgNvolzą ńżnorodną kltelfię s!b$an.ji. określ'nĄ przez Ćh.mikółmi em polimeów. chemicy klasyńkują je ł zależności Ód poNta-rzaiacych si9 y nich blokóy _ ńonońcrół' wyski pozioń polifcno]iz'ajdujc się w skó*ach oMcó\y

Główne Elupy polifeno]i mślinnych lo BNonoidy,liEnin], feny_

Do &Ńj opiglo Ponad dŻiesięć r$ię.y ńn}ah potĘnoli mśinnrh'PlÓdułÓłane

'rlez roślińy polifeńole spe|nilją rózne fukcjc:

slużą w walc z bakteriami i 8rzyhni: pe]nią rolę zaprcbó* puyci4gaj4cych Ów y i pl.ki; od$ sŻajądńpieżńikii służąj*o sy8nllykonunikacyjnq pc|'ią funkc.ję barwnikół' większość z n6 z'tr klasę

'romltycznych fenoli. Uż)wanych y celtr zrc$Iania Śmaku niektć

łth potły: goŹdziki załiłająo złiązck fcnolowy eugercl: gd*9muszkalołową z myricetyną] oDz cynamon' którego łynŹ.y ZapachpochodŻi od fenÓlu cyńłmaldghydu'

Fjtołleksyny to Elupr Żlviązkós fgnolowy.h pcłniących baldzo waź| ą olę s rośI inach ' chroni4 l'e prŻed palo_qenam i głybamii b*terilmi' Pż}khdem takiego związku chemicŻnego je rcsverrlrol, posiadający silne łhści$ości pu eciĘrzybic7nc' lzonałonoidys{ Bylwarane w rcśIinach Mrączkowych' trkichjak ziarna soi s.d_posicdzj nain9'Zjęguybiczą' I'!a filoal.ksyna acnoloNł, l.ń inl' powŚŹymujc tozwój 8Źybów nl drzewach.

Ludzi rv sPosób szc7'ególny intcrcsują poulenole, poniew!ż oka/alo \e' /e ni.e 7'h] Poi1d'.'l-e oł'lar'c a'lyot:}".'Ć'P'o'ćciq JI' h'.' | ..:wbal'cq n. i p'7".n.E.7yb' 7nr .n s'''epoliienole odm|dzaj{ skóĘ i chronią jĄ piad pronicniołanień Ul

Dlr prz}kładu, niektórc flauonoidy p@h|łniłj{ce śłialło ultaliolelowc. chrcnią loślińy przgd szkodInvym efekiem krótkich f5l plo_

'hnioqJl'"t''- nle' _egn N'leadon.h {.<nd) i' \! JęDU| |c_w większoś.irośIin' i kempfeml. URalnianJ pr7e7rcśl]ny sodpowicdZina pmm ienioM n ic u h'! n oblowc B (U v_B)' Po U łolnien iU kempft'olchrcni kolnórki plel] działmiem wolnych rcdlików łylłaizmychpod lvpływem prcnic'iowania Uv'B. jed.ocześ. ie zmniej9!jĄc mocpizoiitanh Uv B do mercńlu oślitry'

A9a{ załicn olbŹynił ilość poIifenoli, w tym Bvcratol, .pi8łl_lokalechiny @cac), klteching. epikllg.hinę. kwlcetynę i kempfercl.

Dawno tgńu pÓlifenole nrzywano witaDi|ą Ę krylycy uŻnJi.jednak te złiązkiza bczwadościowe, ł Zwiłzktr z czym zapŹenanobdJ4n n4'] ' ' \''l'fn o'Ęln|oot'/Jlo'Ę' /e oo iFnoe TJ]rviękse zna.zenie dIa naszego zdm*ią ni, nln się wyd.wa|o' Żnaczenie pońwnyqalne do wilm in i ńind óN'

Na pżyklłd' iieltóre zwi4Żki tćnoloł. śanowią główny Ćzynnjkde.\dJ !c! oenqotcroa.yi)ynJTirh uorr o\. Dorl ddr8or r,.+leżą dwie gruPy Żłiązków ch.nlietrych: kfuolcnoidy i namnoidy.

Klrolenoi'ly. oIcistc węglowoJolyj zlbarBirją osoce '

warŻy_wa Żóho, pomłLńczoło. i crcpono' Flawonoidy są w PewlyDen\'c ih nŹc!Ń'eń{!en Ro/pUa,D]r ''l w "oo/'c ' w}s.'l/{i

szerckie spekbu'n kolońq od czcsvieni i Żótci po błękity i Purpury.Podśawowym n^vońoidem odpowiedzial'ym za to zńżi icowanig ko

KltoEnoid} i mbcyjłny pŹyYyniiją si9 do obniżctria ryzykawy$ąPienia choób selca i uk|adu krąż.niaolrzrrka, choć laoŃłtnialezl \yy magl jcMcz. wjclu d.d kowych PotvierdzaJ{cych ją badań.

Podczas $ieloletl ich śud iół nad .9 a I odkryl iśmy, że zawjem onospob polileno]j' PoIiasnole w aęal odpołildlją za niezwykłe łłlś!r!osc' dn)otJd'cyl.'e300\o., Do').,yrotr.ed/y innymi 3rlocyjanu nazyłanelo cyjmidyno.3łutynozydem. do k'óre€o jeszcze\yócimy w lyń rczdzialc B!'}nia PrEPre]vrd_ne na ZsieŹ9lachdoNodą' 7e { _'

17 Ju \ r q\. lp' ] bt7. ńńc /! idlli.hc ric..e o silnych 1vtaściwoś.ia.h anlyoksydacyjnych i przeciRz palnych'

Dzi!]anic antyoksydmyjne 4łi nie *yiikl wytącznic z z!ła4ychR nim anlocIanół,J* lo jes w plzypldku liektólychjagód.

o.ob} 'n'erc'u]ą!e

''l pF ')1 /"c'e\|qi Lll' ,e oo sooĄ.:u7osb{ia ono osad asadoNy' lnnyńi słowy' !a Przekjr kwrśnemusnnkowi' po przctlsicliu sprałir, że naszi łreł Śije si9 baidzi.jzasadow!' Ponyślcie o tym, co się dziojc ł *onnlku' Po spalonymdrewnie pozo łjs popiól' Podobnie rcc ma się ć zjedzonyń pucznas po\llmem cokol*iek spożyjemy zafuicnia się w,.popiół'', ^9no 'h drts'7r \ 6\nyń 'ub /'''do!)m \Ą t. e.7m!'i li!/) lie$łaśnic lcn ńnaltry łkłrd pokrrmu w pH nłsŻej ksvi' Badani! pŹc-froqr/onr p'7v do{!. Pu lo ohr w'lcJd

' l edJJ" nne

" .r4,ce BiaBalan(e flyk zrly. żł idexlnym pH kNi źylnej jeś 7,4' NłIgżyp ) )ln ll'_ ĘL ' r- {lżJ \'qi/Jl'c /Jc/y od /dqc1o.' '

lo'wych pmduklóv przeńiańy ńatrii. ! sięc lego łszy$kiego' ĆÓ śpo

4\Jńy' D' \\ 'lcJ fTwgd,'l - 7Frl-.','r _ "Óin)'' bldJn:a na

/lc.en e Jm'' Jrfl yr'' l'l e] o\"żlo "i9' a krc( o'oo n4\pmqn_'szych ńZycznie i umystowo posiMał! odczyn zaśrdÓ(y Nie popadaj-

c.. s znąlllrrr'go) llosno"i' r' nie ur'D ieś( o{ocóq poneqD7maj4 kwaśne pH' Liczy się lylko b' .o dzieje się z pok mem podcaŚpńcgsu pizcmilDy m!!€rii'

Los anlocyjuó]v ZalcŻy od pH' cdy slają się baldziej ka

l.enc..cnn'cle p'gmenr oqo.o! r':\ er p'4padtu ic/rni aęai)' Przż lata dzi$iłÓ nas jcdno' żc a9!' załiera Pięciokrolni€ mnioj antocyjanół njż.jeżynn ajednrk posiadż nlnigJsa łlaś-ciwości anlYoksydacyine

'l y'ro' Świad.zy

o{s "rĘpui4 innc ^!'qŻr'

'hrT'c/'- \p\\Jj4ce i jeAo

niezwykłc shści*ości antyoksydacyjne' Po łieIu badaniach od!ą'

lÓŹliśmy te strb 'D..]c

i po Z pierłszy opkliśmy na9e odkrycias Piśnic ,'Food cheniśIy'' (wspó|autoren dykułu był KDng i i'')

Rol! prÓEntocyjanidyn ł żywnościPrcanlocyjaiiJyny to Erupa flawonoidćN wyśępujących w r_

śIinach' znajdują sie ł winogrcnrch, borółkoch. caÓej pozecz.c /i]onej he' ie l7i-n.| l'eń!!'c' 7u'iń nFdosr.c' { oMcu J.x'' s. !e Pec, u]mulł' p'd'nb.Jj"nidJnJ .vade w ni4ższu l9!l

'o oligońely ploa ocyjanidy'lołc' alc b Żb}r

skomplikołano pojęcie, dlatego Noliny DośuAiłać Śi9 skótem orc.Badania dowiodł' ż pranlocyJlnidyny oczys7czajq cia|o z \blnych

Flawonoidy'zm'e jako'prontmyjanidyny"'zavicnjąśZŻegól'\ rc'J/ain4tr' 'o'du' 'ól!-' ) ndusnolem' le'7v'{/rl cTr'c7ń)je! dwudzie$okrlnie słu@czniejszy w w!lc. z wolnyńi fudnikamio'l łitaniny c i pięćdziesięciokrolnie od łilaninr E' Pbdczas b.-dań |ad składcn .heńiczn}n niąźszu .9al odkryliśmn że awien onkilk. lóżnylh prcantocy.ianidyn' ktćre t{cznie skulku.]ł silnyf dŻiała_

wiemy teź z badań' że pfuMloc}janidyny zmnicjszają $}dzielan ic hhlańiny, .zyli Związku cheDiczńg8o pńdukolvan*o prrcz naszc',.ro L od(tnq,cd/: po,!r4 p'^lrcc7.c odpT

krew_ńózg i chmnić komórki nó4ową jednocześnie oshniając lkladkrqr3nia' do$arcz{ąĆy nóŻgołi skh'lniki odżytcć'

Rold futocyjan'Ń y żJłnościPrcwadŻońe pżez nls bfuania nad składem chemicztrym aqli

jrso wykurrx żc jc$ to pokdn obńty * a0lo.yjany' Te nieffa$onoidoye polinel} składają się z gerćw nonomenjł poljfeDoloyych'odkryliś'ly, k.órc z nich dominujł. a któt pcłnią dnlgolz9dnł mlęNaszg odkrycir zośały polłieldzonc pIćŻ b.dania innych naukoy-cóv' M'my.u qip. do.Zynienia7 in'ornacją o zańłno ilościoły'n.jak i jrkościosym skladzie cheńicznym anbcyjanćw łysĘpuj{c}ch

A ocyjany zmjdlh się w skóu e os.cu. chrnią 3o FĘJ sprlenicm, pochłaniaj4c śviallo nicbiesko_zielÓne. chmnią też skóG przed

oddziaływrnień omieniowania ull.lnobloecgo. Możemy o nichńyśIeć jak o filtze prz€ciwdonocznym

KLedy póbosiliśny okrcślić' jaki ńdzaj soku r9ai nale

źł badać' korzyMdiśmy z sku ezyMczonego i ŃłmzyszcŻonqospoŚŹcgjiśmy. że jaki€konviek Ńzysezanie bądŹ liI!Ółlnic soku

źle łPływa nl pozion !ńocyjlnóv Po dczyszczatriu zmliejszyt lięon o 30%' JcMcze większą futę odnolołaliśmy ł pŻypadku shściłośc i a Ńy.ksydrcinyĆh soku ' Po tzydzie tr d niach zni k nęła PołoNidomi.uj4cy.hantocyjanóq wtym.yjanidyńo.3-glukozyd ic'łnidyno_3julynŹyl' Dzięki tej infomacji u7ysklliśmy pe\ynośó' a do h?dań

pÓładzonych nad soki.m a9ai należy posługnvaÓ sję trrpojami' kló€nie ŻoŚ.ty oczyszczone ani przenhrła!.' w|aśnie dlatego najczęś'

lrcl.o?\r'lLm. nrporo" h rv Von'\ e A{.\O pon-q- e

n'. nl'UF nilrvu K uc/nq_ '{''lL ch.ń'./n!yysępu]ące ł niłŻszu zńajdują sję ł załierlją.y.h błonDjk ści^nich

Lo' o'tU")ch' {'óa mnl'' l'l"oUr_c'j ood'/s oJVeIob'óbli'A'lo.''n) _'ołl'Ub!/ nidm.sf '\n n\.hm'l''tóq ŚoiJ{1'

oczyszczaił orginizm z rcdnikóy hydloksylowyĆh. pebksylowych

'punłl'.nloq) h wł!''ti.k'oJnhlD_'\c'!'''i'l.i' Jop ).oe

szan i! prmeów ś r.Żenja, chońb zwyrcdnieniovych. a nadc uszyśko rvy\yotują pęy'ad}ości z*i{zlne Z9 sanamj zaPalnyni (np oly-to!ć. choobv Detłboliczne, nietolcnn.j9 i!sU]inn cukŹycę. choroby

ukłldu ką'eni( chorobę zł}rodnieniovą ukhdu krążcnia)'Antocyjatry wspomagaj{ dziiłmio uk]adu kq'enia' hańując li_

poDksylenvł i c}klooksy3cnMł' 7aug'żowane w psńksydację ltpidół' Podczas percksydacji llpidós rcZpłdają sip *ł!sy duszczowe,

czcgo wynikiemje$ bvol&ńio się więkstj ilości Ńolnych rdni*ół'T.n Psces określany niinen jełcćnia' Kiedy dusaz sllje się zjełal). ńotr

'ńy' /r,.p'Ul go n4Lmic''y lo'L\l7lle'em' le(lini /ł

tzymamyt.j re cji'ńożesjęo'!ci*n4cłniesłończonośćGdy bn*uje PŹtiwudenitzn rclnc (dniki kradn{ clcklÓny

z lipldół .6zych bhn łÓńórkoNycb Ef.klam peroksyda.j i jo$ znivrnie komórki Óńz dlkP wylMŹanie vÓlny.h ńdnitóv Jak syku y bFJa)iJ'pcrcl.)dJ J" hp'dd{ ńud/ia|{rc4op LoTb) o o'loJNchorcby ukhdu kąenią choDĘ Prrkinsfu i chorcby Alzheima

Z rNji spc.yfcznego dzi ańia polifenolile rntffyjdy ńqą od-grył!ó ńloln4Iolę oohionną ł plzyprdku lłki!ł cholób ukhdu k.ł

żenia Fk miażdżyla naczyń tgliczylh i uogólnion5' Kicdy nię PuwŚrzyna się lth chorćb, pfuwadŻą one do u**odŻenjr ser!. z.łalulub u'lar!. MiaŹdżycr kończyn lo chÓmba nrczyń kiwionośn}th ce.Jhui'.c. J- /w/cn'c Jw t enr ' _''e' i a.p lU]ł!J!n ' Bj Śopy' lrj na*ępstm j9& niedokNienic mqąco Ugkadz!ó nerwy

(ho.ob''cn.owJ ieJ ob_ e8low o D Ą' /!n !'mE(' ńiś/k!ńców UsA, Kanady. Au$rolii. Nowj zelandii j wĘkszoścl k.ojóweuropejskich' z koIei R bkiĆh kdach, jłk Ko.eo i Jap.nia' EłóynąpŹyczyĄ śmieri ludzj jgy chÓrcbr nlczyniNl mózgu, prsadzą-ca do wyl.wóu Dopiero 7! nią plasuJ1się choroby lchawic'. osk[eli' płUc i sercL w łiększości kmjów upżcnysłÓłionych drugą .o Jogę$ości pżyczynq śnierci są ńo ol*oryi Dltonid tzecią uda.

Milzdżyc! lq.ńic je( pEyczyną chofuby sieńcosej wca' ,r.ak

nopraydg chobba sieńcowa b tzdial prawlcktgBo śanu zapllnego

Je to wyjąl\oso z\hdnicze. prcbicla|ące bezobilsowo i rud_ne do zdia8no_wanir sĆhoŹcnic' ZacŻynajł.e

'ię w dziąińdwie

i rcŻesnej m|odości' Di.gnozę Ś!wi! si9 najczęście.j {iopierc po pÓjlwicniu Śię goźnych objawóv' w łiękvości p'Zypadków docho'lzido syr'nego zmńiejsania dopływu krwi do Yrm tub nózgu. 94son6lępś*em m.że byó z.vłł lub udai hk pokłz y badmir, dl! 47%kobi.' i 65% ńężćŻyzn pierwszyfi objl\ren miażdżycy !9lnic l'eś ztwał lub slal okreśIany mianem .syndbmu ńagĘ śmierci'l Pod rynlojgcien rcŻumiemy le3ią śńielć sercołą ktćn wyatępuje * godz'nppn P.iawin'u Je p'e.{!7v'h obi4(!\ chorcD) l€|' p cl!J'e Ą' Fre8uldnie spoźysa si? pÓkJrm boBaly B przeci$ullenimze' moznaL powa/nJ 1t'opn'u qp)ną! n4 7TnielJe

'e '.mpa JU7Ń|u TB'dżycy tęhic' Świad.ą Ó lyn bfulnia pŹopfuadzone m zwicŹ9(ach.N'cdayno ł bbombrium odŹywiani! zsierą! USDA zakońoyli'śmy eksp.rynenl Ż ElyzoniaDi' vyśvaŹłącyni dzi.sigciokmrnievięcsj .hole emlu, njż normalnie' PbdaMliśny in śoł zjagód wńo.8acony owocań aedi lch orEanizny wyraźnie zwolniły lcńpÓ roŻłoju ńiłżdżycy tęhic' w Ezyszłości zami.Źań} zbadać, skąd Nzię|isię t! nacla poFaya' w lym celu pobidemy od 7Jicrzą. lk'nłi' któtpżebadamy po'l w4lędem geDelycz'ym i netńolica}m. aby ĘiejŻloll'ie(\!.lp''ą.cq nilh ..hJn'7n] J.{cŚ 1y pPe.on.1' /!

A(A' .UDoNNYo\o.lAMAŻoNl

sq ro bai]a islohc badlnia, ponieważ p}ynące z nich rvnioski mo!ąprzyczynić się do zftŻynania tozłoju choloby będąccj jednq z głów

nych prz}czyn śńieici w naszym spoleczcń$wicznaczcnic PŹrciwulIeniaczy i poliLnoli ł naszej diccic $rło

sig jBzcze dobjiniejszć. rdy naukowcon udiło si9 fuzwik]ać a3 ]Ęokreślanł ńi.ńon ''lramuskiego

płndoksu". otóż, dieta frłncuskĄo!ólnic rzecz biorqc. nie nalgŻy do nljljfjszych. Fnncuzi spożyw!ją sporc l|us-zów, a ńimo lo radzicj złpad.ją na chojoby setł od

mievkańców in')th krqióweulopejskich']\durnq y oo\' |, /e la ń/n'' \rn |i, qi9t'/cr i'i i'po/)

ł5nego coJŻicnnic wiDa' kióre ZNieIł ŚubŚalcjc Posiłdają* silnedzi.ł.nie anlyoksydacyjne. Przcciętna zlsa ość p.litgnoli w bir]ychwinogronach to około 4000 mihgmmół n!kiloerlm' NEmniej, naszo

badłni! nld zawa ości4 poli'enoli s o9!i do*iodły' Że nick!óre nrłonoidy słynące 3 Nych skś.iłości anlyoksydlcyjnych *ykuystły się pięciokrtnic ł Ększą aktywńością Diżłjakimkohiek innym

oNolu Jy ]'goo''e' o looBicoz lL p! r1e' Ll'(/ePo bt sę d/er'nadal poŻośajc lajgniicą. jednak juŻ lcrM ro1mliłr wyo&aźnię .zo-łNych nau*ołców Z USDA' którzy nie sPotkłli się nigdy z podobn4

aklysności4 ł prŻypadku iuych owocóN zNicrajłcych le sańe Śub-

śJncje' oczywiście. fuancuzi Żlchowują się tochę i'a.Pj o'l pr7ed

'llqli'l nn] hlul'L' Po"{{ ąą{'ęcel.]ako Śveg! iÓdzaju obvłd bazyski i nic śpi.9q się tal piŻy posił_

kaĆh jak ni.s*lńcy krajół petnych faś foodó\Y

Równie optymiślyczn. slioski płyną z b.dań lrbomtoryjnych

'!d ralrień' ołazu]c się' że rnfuyjMy possrzymują rczwój komórek

obecny jan wicdzy na ten i€mat plzcdstawiono ł 200? Ókulonlercncji poświęconejiepdom i preciłUdeniaczon' wedługukotół prŻeci{utlEniacze:

' Hańuią rzwój komórckdysphŚycznych'1EĘl.ŻJJl?mou )m.o ) }o_' r\ 07'e\'.ćm \omo'{'no\fu'lłor e szyb.i.l unrierrją' Teń prccs m zyła my ,'apoplozą ''

s'oqllnBJ{_o7\ol nd.4ń t ono.n\c ool ń:a'ą\!c'e_/! To

ziałisko nazysamy anlyanliogenczą.oBraniczljq wytwauanie ncdialońs zĘ eń, którc mogĄ inicjo

. Żmniejujł po?iom mulacji DNA'w 2007 fuku puepmładzono !a Uniłc6ylccic w Pntsbulgu

bardz. ważne badanic, łló€ dÓwiodt . ł altoilny poraną zabljaókońó i nkowe w orglnizmie czlowigka bez jednotrsn%o oddziały.łania na zdro$e komó*i l'J' yfua Podc7ls lych b.dań ń kÓwcy mzpoznali Powodujqce to mcchanjzńy.

Kjedy komó i rrkore wysaBiono ńa działłńie anlocy.janu, cytsn'd!_oJ{ulynÓ/ytu l Il'' _dnego 7 d$ó'' gloqń)ch ''nb.)jdnów wy$ęPtriących w miąższu a9ai. końófu momdne ,!reagosatyułolnietricm pcroksydów. klóre naśępn'e wybiór.zo zabiły komórkimkowe' Jedn* 8dy zdovc komórki wys viono n dzir]anie c-3_R.nic ułolnił' onc percks}dów

Do innego obiccują.qo odkłcia doszło s 2004 Óku ń.uniq! .yr...sL o-vTv h'p,n q!d&/.,o\ictll../,

'or) r-J

ZlvięksĄą l rcdukcj9 inslliny czlslmi nNel o 509ó' T'f,ba pizeliołłdzić więcej bldrń, by ślvi.rdzić. jakig znaczeni€ ma to odkrycicdIa p{klyki klinicznej zachęcającr je* jcdnak już sońa suleiil' żeinlocy.jnny s4 v Śanic zwiękMać poziom insuliny' Może lo numa'c7yó polvicrdzone pżypadki ońb chor'lh na cukizycę typu Ij klórepo łProwad7'l]u do codziennej diely soku z ja8ad i !9!i zaczęly od!/uE''ć ' 'ieiob!qnq 'l'orco) ]\ c ńn. i kR\U|F'e F.' nd. )' e'o kńlym donoŚi łńerykński Namdorvy InŚyl!. złNir' chodzio bManie p.rPFM'lzonc na ńuchłch posiad!ących 59% lych sa.mych gonó{ co ludzie' Kied} rvzbqlcano i.h djelę o liońIimwanyniłźsz

'9o( ulcgata zahanowaniu glukoneq.lez!' czyli zachodzący

gtównie w łątobie plmes nclab.Iicznn prekształcrnia niecukrcw.cowych prckur$róv \y glukozę'

ci{gle s|yszymy od lckaęy. Że połinniśmy dbŃ o to' by mi.ć-_n' LDl1hol.JeUl_' "

qĘcą HDL cholcŚEńl'' w..ori p"'omlDl 'hnle'.llu prcvJo7' J. łJnU 7'pJlrg" TÓ'onl! łni!' .onoż. z*ończyć sĘ ich całłoRnyn z!.kanicm' Markeftń pu elekłĘo$anu Żrprl'ego knvi JsI subŃmcja nazywana bi!]kien c_reaklywiym(cRP)' Amelykrńskie Towllzysło Kardiologiczne. rmelykańskieC.n'rurrKonrrcl iPFq.ncr rhonb.o'rT Trooobncir.r)'.!f nJcł|y śłiecie, uznały cRP zo malkcr .horoby yińcowi.

PodczaŚ opiśaneg. w 2005 Fku uoalnia. przepńNadfunego ltwłoszech. nluko\rcy z Uńi\Eś}l€tu ł Pamie odkrylj' żc całkowila

moc anlyoksydacyjna jes odwrllic i niżależnie ŻNiązlm Ż P.zionem cRP' wydły.to im $ę, if w ten sposób z'a]eŹ]ijedno z wy'

ló\''e1 lTal4nido _on-rso 4{noc!' bog er! p'r!iEulc -pŹed chorcbsmi Ukł u krążcnia. Nrukoycy z Pamy zgomadzili teŻ

da!e, Żgodnie z klórymi teeo mdz.j. pokarmy mogą pŻynosiÓ po'Żyleł osbom chorym nl nadciśniciie. okrzrłÓ sig, żc u lokich osób

sbsujących dietę obfilującą w prŻecnvu enia.a rzadziej mzył.ła się

łzy lalr Ńźniej u $fu srup! laukołców odkryta. źe dielr poid {.|.. .ilne qld . ". .

' -nr)or yrJ!) m 7r-'er7. ^yMpoqJnie

yańu zapalnego niskĘo Śopnia' błarysz4cE8o .ukrzycy iypu 2

c o' b'eurhLUli.l/cnD Tn'DTl p'TelunJn:4że dÓbiennic sobie Pokamó1y do (licty wedle klyteiius ich

'nocy an

Dol'yd'c!l'e'' ro/c r /'.''c ]l LU 7ńn c w'nL ogó nouq o o_

B.on''' l' łU dow'odD 7_ ooll.nolc /mn'elvJ1 po7'Jńszkodlnrego LDl.choleśemlu' k(óry przyczynja się do lgrgalcji cły'luk w Ęltric]clr' PonlJto, sykazały zwiększoną ńoc rdyoksydacyjną ludzkĘÓ osocza co \pożyciu na\rcnoidół Polifenoloflych, a tak'że znniejMciie śzkodhvelo wskaŹnjkJ oksydrĆji LDL_chole$erolu.Ba'l! n i! pu epmład Żońc w 2003 rolru v slanach 7-jednoczony.h po_

r'''JlJ' /e l:.'l) u'\l' l łFe ! ''ch

o'oD\ 'po/)q''l. \ol / 3\3

(Monavie Adive@). pozion lipi'ló$ uległ najłiększj p.pr5łie u jedno

sek z. sklonnoś.iańi 'lo

chorób Układu kĄŻcnia' Goby t wi9c iajbar

No podśNie pradśaw jonych lu in fońacj i s {c się oczy yisle,o|'./eg' n''Jkor'y [lo'qd|'i'|.ob'c 0d'weo/e]'e' /r''\oolyqn'ń

1rF7-nirm'.Ą\ą!)' ąp_1''nowotwońł i chorób serca"' Jeśli łeŹńiony pod uwlgę fuki le w kń'leŃwie ńślin htnieje pfu\yig 3ześósct róźnych mtocyjanów, ! siele, nich znajduje si? ł kolo'ołej ż}*noścj ladrjĄce.j się do spoŻy.i!'tvieldzcnie lo nrbiera dod kowc3o se'su' szkopuł { lym' że fuk na

pr$vdę bardzo nioyiclc osób je syśalczqą.o dużo wrrzyw i o9ocóN,by mieć poŻylck z lych pokamół'

s'1n 'e,

q'et]/i..' olrlego l ' ]LUń' " lr(n.. o' ' e Jino'11Jpovłnie''/c żrd'o p'7'' '$_'leni't4' MĘd^ T7n'' io{oErii łaizy$amj łyśępujł i$tÓlne óżnice.j.śli chodZi o i.h moc antyok

sydacyjnł' Bada.ia prMdzÓne p.Żez USDA nad pobncjałen sniyo*-sylacyjnyń pÓMz*ólłych pokamów wykazrł. że załicrały om ÓdI.4 do 94'6 nikbmu njwnow!żników TroloklD. sPośIód wszys*i.hpo*d1dL 'oM.. pos.ao.iłJuurmh'e q)/.7yod u''4\ PołoTanlyoksydmlów (od 5 do 20 mi*ronoli ńwnosażni\ów Trclokś!)'Nd$el gdJ mj'l'ń)

'JlLÓ o ilolc'rh' ('oa trolem) raln e .poż)!'

a n'e Ó ab.ol'U\'h wańośc.ch' ']$' i4 m( ańtjokłdrlił

nają Mcc - ptzćde w9ystkim a9a1 i ja!ódy bogab ' placiwulle_'iJ?e' 7L\N|e nE bie* qil |u pod uwgl pllypńu ' oo.hocm7 a.wierają one badm dużo prrcci$ltloircŻy' spożyw! się jo y nałyĆhilościlch. Tał czy inaoej' lo RaŹyM i oło.e Śą gt6wnym źódłemprzcciwurlenirczy w nszoj codtennej diecie.

I8L ńqli{my Je pjf\on& } )mrcZd/iile' r'yw{!l zos'e_E eeęs poęDych pEeciwudenilży i substlncji p@iwżapaInych.l lo'. mogą p.h ić \d7n{'oĘ q u tym}wJniu dobrrcJsnu.orcw'aw cÓlu zmzumi.nia ich działania mleży poznaó ich sklad chemiua'y.

DztAŁAN tE ANTYoKsY-DACYlNEMlĄzszu AcAI

Jak myślici€, co by się s.ło, edybyście poIożyli kNałek Ćze vo_

nego mię.!a na blrcic kuche'nym i zÓsałiIi na kilka tygodni? Nio brzmib7DJtdobŹe plDqd'w'qkszo\ l 07'\ e'7egd) /o' .qiJęn'ez!ńroż!'e mięb v lempgallrze od Ćztdcch do sześćdziesię.iu sbpnicelsjusz.. zrczynają ozwijŃ si9 ł nim mzel*iąo rcdzaju batleńespoŻyłanie 7.psule!Ó pÓkarfiu gozi zahcigm' w takiej lemperalu_

l.e'lo.db'\r ipoduJ".ĘcoJtrło/'c(!-'ndINJileovspo7y"tę ńają dwa rodzaje baklerii: bokterie cńÓńbosńrcz.. oEz baktriegnilnc. *lóE PlŻyĆŻynidą się do mzkładu Żyłności'

N! wiele lal przed }nalezionicn no*meŚnych sysl.Dówchlodniczych. s lym donowych chłodŻilftk' ludzi. nauczyli się kon_

scrso{ać nięśo' Indilnie z Aneryki Pólnoc'ej, mając' do$ęp do bo_

ó*ek, cŻyli j.gód bogalycń w przeciłudenilcź, oprDowli jedną

7ąbald/ĘporJdowy.hi"{-kc/nł hńelodlon'e \Tji'oqei!ss_d\ nż.lJJJno na mir{ q ''Jlc ejeg! !uwe-U V'eVJno ie / n':ę'er'i fomowano cirśeczh mĘsne' które można było Dosić ze ŚÓbą pod_

czls lianych' kwających crłe t'godnic' wędóNek z dala od domu.

DŻi9ki poĘcz.niu boółek Ż mi9s.n ]ndimie odkryli ękrel konserwal' r'ę.J DP€c'Nullcni3.70m' w kn spo'oo prlEolÓ me ńn'omożDa bylo spożyć namt pÓ dvóch lobch.

'ed4c ołoce ' w.'/ytrJ' {c'l'niińy ZI]oónq m|\JUĘ /qią}

Now Gno|o-y.h N' poo{0$'e pÓpulaqJn)!l Dm.i .pidc nrc.og'c/

ROZDZIAL 7

nych Riemy\ że na.jwiększe łorzya.i mtyoksydoyjnc osiąlany wtedy'gdy Ęczyfty polifenole z iDlymi plaiwulIeiiaczrmi zaM4yni w se-o*imsDekllum poklmów o właścisościach przecjwull€nirjąqfh.

PIrcivudeniace nazyM śię śrcdkami Edukcyjnymi' Nauko ryPl&provadzili liczne badlni! na tema. zalsżności pomiędzy strukturąlóżn}ch fi!Ńloidó\ a ich ieI ywną skut*znością jako śfudków Edukującycb. ważne jesl zrczuńienie, co lał naPnwĘ się 'lzicjc,

gdypŹeciwudcniace w}konująsłoje zadanic'

HldTrlJL''' o pre' che- 'c7n)

polęo ł!) 'Jtrpm$Jd.e'Udo cząsEczki zwi{zku chemicznegojcdnej lub sięej g p hydoksylo_v]th coH)' a wiec dokon.nje jego utlenienia' w bi@heńii re*.je hydrc\\)l&Jirdo(onuJ4ie'l/'ll'cń/}nÓr

^t'1\- h)drcś)la/ani'

Przypomnijńy sÓbie z nazej $.ześniojszgj dysłlsji w mzdzisle4'!/yn e"l qlnv

'odn'R' lak nip'iqJl' F{ lo !rurl ozauhń

!J n ep'Źy{y e'cll'o'' s'odl 'ed

(u]ące d/'dhjl \ 'en.po.ob'że donarajĄ wolnemu rodniłowi dodatkowy elektron i dzięki t€mu

slabilizują gÓ i dezłktywują n ńzczyciekti ńdnik' Ten Pmces jes na_?yq''') m Ęr'! iJ Pol fc'olo J jooel rour').n)' l'ó')m ro7ebyÓ lolifenol pochodz4cy z łF( przcklz! ca się w rodnik onksy]o_łn znacznie slabilniq9} od łoln+o rcdnjk! zrcdukowbeEo puezpolifenÓl' w ch{ili p.jawicnja si? rodnikóy anksylowych dochodujdo ntzymania szłoJliwej' oksydacrjncj reakcji hńcuchowej' J.dnlksdy len pmces powtaŹa się zbyt .Żęśo, male.je ilośó dosĘpnych jtomóR wodoiu. Niedobór rvodolu możc w ten lposób aE7ymać pÓces

Inn!| !^nn' em qp')(Jiilj -J no7l $o'.i a'lyoks)Ł4ł nefiłwonoidół je$ opień hydoksylacji !z\a pierścienia B. Moźli$ośó

^!jddrB o.y rnr)oltJr-\tneJ p{7e7 rodwy/vmie "op-"hy'lrcksyIacji jeJ poqŃowlna obccności{ pDtoantocy.jali'lyn'

wato wiodzieć, że te same proan'ocyjanidyny ł'nęPują w a9af'sląd leżzłi{zkichenic7lczasarle vtymołocu są wstsnio zNlgpołń jony łodoiu pÓtrcbne do kontynuow!ńil i {zmacniania reakcjihydrbylacji' A9al zosierł ZqiąZki chemiczne. dzięki któryr posiłdaono wyższą m€ Precnvudenilnia niż wiele innych pokrrmós.

sk4d naukołcy zajmujący się brd!trien żywności wiedz4' kióry pokarmdośapanam mjsilnicjszych plrcnvullenimzy? w 1991oku bada.zo z ańelykańskieEo Dep. amcnlu RoInictła (USDA)

opmcowali prŻ)4Iatny do lcgo leŃ żysności' Nosi o' nazsę ielu zdÓl_

ności ab$rpcji wolnych iÓdni*ów' Uw!ż! się. że jeŚ to najbanlzjejpŹołomM dokon.nje z z.kresu chemii Źy$ności w dziejacń USDA/ Fl p'4-/yn) Nylls'FrvdoUsDĄÓ'!/ l'boruo_U- mdi1ceAo na}*iękMe doświld@lie w pńcy z lym lestn Plóbki liofilizowonegom'ąższu a9ń' wyniki Npfasił' łszyśkich w zdumjenie'

T€st oRAc (dolności $rpcji ydn$h fudńikóv)T6t zdo]ności $Śoacji Mlnych rdników tojedcn ze spoobó]v

pomialu łłłściłości antyoksydacyjnJth żyłności. Tr melodł m!li_tyczńa bada' w jaki sposób dany pokan hamuje dzjaimie wolnych

ro'lników. lsbieia ióżnc rc'lzde teśu oRAc' Każdy z nich zdÓso_qdno JU p'lebe!.'

' J|ó' pod \ąre a Fgo -.Zll\o.c' UcĄc&/ąoi!

organizmu z wolnych rdnikó*'Dłczc3o tak łielD nautołcół koŹysa z teEo teŚu? odpołiedŹ

ni !o pytlnie je* pmśa' Te$ l.n zos oPacÓwany ł l99l rku paeznauko\rców ż KrąiN.eo In$ytutu ds' Pńcesu sblz.nfu ł ańefy_{anŚknh' {dow\'h lIbo'nlv'i'ch \Jmoos}! InJJlJóE /orc\ż(NlH). NaŚtępnie w ]99ć Dku jeden Ż je8o .wórcół ztrczął placowaćw ageńcji ańeryk!ńskieEo Depatafi.ntu RolnictM (USDA)' HummNułnion Re*łćh cenlcr * BoŚonie, gdzie opEcował ŃautÓnalyczną, l z!ńen

'kutecniejszą ńelodę wykonywrnil tąo !e$u.

Dzięki ni.j moż.l Żnacznio szybciej zbadać pojennośr allyoksńacyjną żywnoś.i' szybko więc zrczęto badać posazególne poklrńyi ich zdÓlnośó eljminowania najpowŚzcchniej9}th łolny.h rodników

słm ponyll leżący u ponsał lEBo cstu opiem się na n@hatri_

zńje przeniesieni! ltonu {odoru. nośhdującym ńcchanizm zrchodzqcy w ludzkiń ciele' w anoliŻmh lyĆh Trloks, klóry je{ mzpusz_

cz ną ł ioztMrach wodnych pochodną sitaniny E' petii funk.j9ńadi!łu odniesienil Tak więc wszelkie wyni*i osiągnię'e dla pÓ

w.7-góln)!hqlodn'^o\'lvpo! po\a'ńuronqn'TsĘdUplćciB_utleniającej aktywności tej pochodnej łilaniny E' Najc4ściej wyśępu]ącym w ludzkiń cicle wo]nym rodnikieńjc$ ódlik Peloksyloyy'Ted Trlox-oRAc ujavnir, jak bardzo skureczny.je dany skhdnik,potlrm lub Zyi{zek chomiczD) w neutalizacji lego wolnego rcdńika'B Fló{naniu do polencjału rnlyÓksydlcyjnego Trolokśu' Pańięlajmy

jednak o tyh, że jeś to teś laboralolyJny i nie n! żadncj słaimcji' żedJDv pol1rm 7JchovJ 'ilq Fn.J-.ro'obv uJ.l'mo'g]n.7m'€'

UŻyskane wyniki prlicŻl sĘ na ilo(ć nikrcńoli iównołażnikół Trolokśu GE) najeden gnm'

'eśli {śkźni* po.iem'ości ańt oł

sydeyinej donego pok&nu wynosj ponad jgdną jednośĘ Trcloksu.oznacza loj że badana raz posiada wyższą noc usuwłnh woln}ch_od'i\óq' Pohn) będqce nEro.ńie '4Ti p'7e w llcnid/.ńotz}nają najwy'szy ys*łźnił oRAc'

Podczas badań pŹeprcładzÓnych Prza usDA A3ricułUralR".e]rh se .e 'USDA'ARq' rn Ln'"e6)lec'. Ą'\Ż1J\ nwrrdzono, źe w spożywlnych p'zez n8 pokarmach znaiduie się bardzodużo iJżDych precjRutl.niaczy' Między 2002 l ż003 okiem naukow-cy z lej pleówxi oph i pojemność antyo*sydacyjdą pnłi€ wszyst-\ic\ o\o!óE' qa'4! 'olf'hóq nJdJircJch ''l do lons'ńpcj''q lym'Ż\/e' Ęłlu!c'i P'/eooPoc.e.'cńrcju'iolli7uT { 7yq_!ość' aby u3unąć z nćj jak najwięcej 1vody' Dzięki lemu lgpioj mÓżnapoóRnró ze sobą po'.zególne pokarfiy' W n.śępśuie tego łatwiojjcs ponNnie obliŹyć pojmność anlyoksydacyj'ą danclo pokfmu7 UL7g ednic'icn 7fuidult.J.'9 w nlm \rco)' D?ięr' rmu spńqn ejwychodzi poó{nywanie podobnych do siebie ma@iiałów. w tmk j.badań $Śkazniłi oRAc przyjmowały mzu ą s.ńośÓ, od 2 ńikiÓgnnów TBgram dla pomidoół do 95 mikńllamół TEl8ren dhżunłiń} i dzi*ich borówc*' Tak było Żanin zbldano a9ii'

c!|c 'o

spektun danych powsało w ł}niku s.lek L$ów pltpfuwadzonylh pŹez badaczy z USDA/ARS na wiel! popularnych po.karńich, co do ktÓych istniało pizypuszcEnie' żc posiadłją polencjałłnlyoksy'llcyjny' Naukowcy z USDA ułzgl9dnidi nasel możli$ośówyJrDoq_'[ \eŻo'o\J!h \Jh'ęc hj '. ) \10\

' a'

'JÓl'.!or. neJ

a takżc óżni.e' jakie mogą wysĘpować v pokarm!.h pochodzącychZ óżnych Ęjonćw danero kĄu. Najważniejsze JeŚ to. źe Ęzultalylych badań opublikow y receMowanÓ pisma nrukosc. same zaś netody badawcze mqty Żosać sprawdale przcz każde labomtolium' Niocoo\óbp'7eenL J.halcl'pÓn|$d' c'Iglerop\iaiąyęJonFJenho cudowtry.h ,'supeĘokarmach". posiłddących Rskrźnik oRAc syŹ_vy o'l \r \4rf 'u, c!/ ts.nd. nd m\.t' on r.na.ncou.. n- 7-'Jdującc ponviedzenia ł pmsie naukoMj, Z en nie śUowiącc pow.żnelo

'ódła dla naułoMós zajmujących si9 .yn zuadnienien' w! o

Eż podtreślić' źe błdanie, kńEńu nie bwarzygy dokhdna analianolody bldawaei noe byÓ nodyfkowlne w teo sposób. by podByż93ć łskaźnik oRAc leśołan€go pmdu*lu' Inna sztucz*a Polega nadÓdaniu do te!Ó{me!o pokdńu lub śoku jakigjś subŚancji' na przy_

k|ad wilaniry c' k!óra zawyży jeep wynik.'Labomtoń komercyjne poddą c^en zlł}żone wskźniki

oRAc. pr iewM otzynują do zbada n ia jcdną lub dwic póbk i da rc_go pokarmu, zanist Elek. z lej właśnje p[yczy'y dane pochodŻqceod USDA]ARS s4 znacŻnie badziej wialygodne'

Do 2004 rcku usDA' prołldzony pr4z wu, Priom i łspóŁpIrowni*ół zesPół, sPorądŻił szereg ljŚl Óbejńujłcych wskźniki oRAc dla skÓkie8o wachlaiz! liońlibwanych owocó\r w.Źywi orŻecbów' n!Ętych na t.le'ie c!]ycb stmów zjednoczon}ch' Badaniole opubliłowano v "Jouńal of A8ri.uhural and Food chcmisry'''N5ve le{) p'łplowgd,o-. "e q'pnłPrl'y ?

'cl l'boTc''' m'\)

kaz y, it liofilizowme l! posiada lysiąc d{&IŻieścil siedeń nzyviekszą pojcmnośÓ antyoksydacyjną od TrcIo*lu| Innymi

'Iowy' uzy'

skany wynik bdawczy wyniósl 1027 nikÓgramó* óvnÓła'jiklTioloksu !!lm' ozńacza b' Że iqal nożc byó najsku!@zniejvą bro.n'q do 7qtrL n_ J ns]coPlllln'e'7rgo \nlrego Ęd_'IJ

'yJęplląteg! R na8zym oĘrnizmi€' czyli mdnika pelÓ*sylokgÓ'zouwaŻcic' ż! podkrcś]iłcń

'formułowlnic '.na gram '' Uczyniłcm

t dlate8o, że niektóre limy spŹedaj4 swoje so*i lub sDplemenly diet' podpieiając się jch wskźńjkioń oRAc' ale jedńocDśnie nie wspo_min'j{ nic o..dno\ue pomiJlu' Poqicd/m)' 4 jakś firms plonuj.só sok pisąc o tym' że jego łskaźnik oRAc wy.osi tzy lysiącc' Brzmi imponująco 'Iym.apn gdzioś na dolc drobnyn ńezkjom

/e

'en lo qłlo./ P'Ą Padqi. ó n ' l003'u 1o"

Tal więc v iŚbcie ćw sok poliada ys*.Źnik tzjdzieści jcdnoŚeł

NJJ/q)caj i pu]eńno:ć l 'lJ!L.)Jo.yjn' "qa' w oJnie!ieniL

do rcdnika percksylowego $anowiła niemaI. zaskocanią w j.j p'ł_padku uzys*łliśmy wynik pÓnłd dzi€się.io*IohiÓ wyŹgy od jakichkolviek innych pfzebManych pokarfiół (ł odńieieniu do {ilg!!nej mrsy, Ponie$!ż pnwie ńła żywność wcześniej Pz.badana PIzdUSDA byla także liońlibwana)' wano pani9lać o lym' że niek!óEplzyp'lwn Da pŹykhd goździki. cynomon. sueone olegalo i kuts

kuna. posiad{{ wyŹszy od agai wskźnik oRAc nr 8rrm. o ile jed-

|tk placigttry potlrm sPdył.ny ł ŚucBm.wych poojach' dodJjeńy do niceo tylko sazypl9 pŹypnw. Niekróre przyprasy są b^(Dokosztosne złażyvMy ich nikłą ilość spozyw! się je dla sńlku.a nie Jla ich wltlości odżyłczych (ańinokłasół, łilłńin. ni''en|ćv' blo'|ika i1d)' sloro jcdmk zlRierdą dużo przcciwulleniaczy.łrno uszględńilćjc v codzietrnej die.ic'

lłn'l_ą lc/ l 'l - po.Jm)' klolc roid {'' bJ d/o dob! tnj'-

ność a'tyoksyd[yiną lrzcd Eolowaniem,lle ta.ą jĄ pod łptyłeńsysokiej lsńpcflluiy' Dll przyk]ldu c7e vonr fuola jes źńdhmdużych ]lości Monnikl i załicE spom malio_ i ńikreelenenlóv'NF' n'el'.'l' nic jc ].] -J ._'oł a'| \ |'o'' ' 'p'Ó' |ouBfjĄ _/J*mrod\o'\\ĘTLo'o{'ni3l b'-.teli'JJyl'ln'c'Tn'ei'ru Jt - pornno\ lnr)ol.vdn \i'r. / rcPo f.$. du \kl l.r/aicło nłm badanje

'óżnych Eóbek agal dla polRieldzenia łiarygodności

'cgo w)_ńU ę'1']'./ ('c'l.d'' \ o ;J' moc) 3n )nt łd..\inei nJ

wiele lal pżen opublikołaniem Ezullalół' Z$yczajnie ZalcŻało nam

na uwilryEodnieniu niŚzy.h spośrzeżeń' Te olaliśmy Rięc ten owoc

ltod l !le_ ielo ootn.F'J /tJl' /"' i.i r).h \nl-\hfud ikóww:oo: loĘĘle- \'pol4uoF J yr lu nJńal|4 cgn 'pe' _

listów od żyłienil do anjohlnia poró\ynań poj.nności altyokydacyj_nej różnych pokamóq ponieważ ich d2iałŹtrie pEci{utleniająe to lylkojgdci z wic]u ma*erów ich waności odżyłcŻy.h i korłaci żmMhych'Na prykhd wyciu bolaniczny może posiad.ó wj*sz4 pojeńność ańy'oksydacyjną od liofilieane!Ó lcat llc lo rc e nie Mna.za. ż€ będ'ieŻłows7' wynikr lo z lego, ż. pży prcdukĆji ck$ńłtół Usu\2 się cZ*ćskładni*ćy, by zwię*sz)ć śężeniÓ Nyhrancj subŚrncji

wcŹmy na PIZykład zicloną herbatę' ZNjcra ona związri.ho-miczne powszehnie uzmwlne za batdzo poźytcŻne dlł naszc3o

7J u\'1 cdn. . or -'e bJdnio ! )L3rr. te -J''poTvrm\ -\ iezzi.loDeiheńaty, ńaŚzcciało rdpozni go ja*oeks.rkt i ni€ łch}oiiervyeknnhowlnych subśmĆji w ta*im slmym śopniu jak * przypłdku zwykłej zielonej herba.y' Im wyższy poŻjom wybranych zyiąZkóschemicznych. .yn n! iej chęlnie ńasŻ organ',m je EzyŚwaja. Dllte8oyhśnic powinDiśny b !Ó wpływ ekśrłktów b.tlnjcznych ni nc.a_boliŻn lekó\r .lbo\Yicm coraz sięceiosób pl,yimuje l€ki spęcdlwane na i49pl9 i pBgnie uniknąĆ nicpożqdanych stu&ół ubocznych'

z loj smcj plzyczyny wł o p.Zyglądać sjp lcńu. jak dany po_

^ó'tr po/jwgno \ I 3e'7lo c' \ł'iol) o'ob \ B'. !l{ .P"t){.l laęaiod wiekóy Na leipodsłwie można wymbić sobie zdanienl te

T_' in'cnllji'cgopo\iffu / lc\ani' r'L doląd nic "ą

nJń 7 o E jJ.k ickolwick skutki Uboczne wynika]ące Z takich relkc.ji kzyżowych

ponFq''/ {\Mo'Jvi" !'ZNier_i't.J'''/v4..''LU'.utrui''ńfliotry osób || catym śviecie ńana h objęh patronal nlddziesiqik n'n iezależ'ych b rń mrjących nJ celu sPra\dzenie bezpieczeńśłł lelopmd klu BaJłnia le tv y try Iatl i Óbejńowaly ńiędŻy ińnyńi pó_by *li',iczne m lDdzirch lch $yniki z.saly opublikow e w recenzołinyn piśmie nau kovyh .Jor icology '' N 2010 ioku. N. podŚawicć$u odłloh.j mutacjj u baklcrii. tcsu'be acjj chtmosomowych,te$u mikmntrkleus Ezepro*adzonego na myszach onz teśu nlkcjigcnu komó*i ludzkiej (I-5l73Y) okazaro

'ję. że ten mŃj nie.]eŚ mu

lasenny, klrlogennr cytoloksyczny mj genobłsyĆZny Pojedynczldmvk{ LD-50, opanł na czlcrńos(odniołyn badoniu osrcj dousttrcjloksyczności. wynosił! powyźej 20000 n8]kg nNy ciata. czyli lyle,'le n{wltVx tro/ i'!a Llo pŹcbldJn:1dau\a ldl' pIJnuJ NJĘpniell^tlo\'d7rno d/rqĘ o'_' lp'7- le\hl w .po.obl .u\J p'7Jp|, oJ"'e.c'eJ\id/ie:.ir^! cŹą. do 8rupy kontrolncj' grupy lie poddałatrej badaniom oBz jednejz tzech gnp eksperynrentalnyclr. odżyyian}cń Ezez ŻgtębDilr (od

pU"iLJn:" J7ic'il.iońa' llu'l/icJońaic/cńJ7iA'oń!ó.Jmami 0d

kilĘram masy.iał! l'kg]) u zsieŹqt dożywimych a9ti nie Żrustżono znlcŻqcych zmian w masie ciałr, absorpcji łody i pokfumóqZńim w ńlrządzie Wzroku' masic naiząlów wcs!9fznych'łyniklchb{drń moczu, badań biochemicznych i hematologicznych. Nie dstŻÓżono

'jńnych zńim palÓlogicŻnych Ueolono, Że tzł' NoAEL'.zy_

li .'poziom lie sywołujqcy dalących się zaobseNoł8ć szkodlnvyclr'\ ''lnb' 'U t,'e'J7iF('| i Jn ód '. \JoE dń tr.Ą .iJL d/'e ' ie'czyli największa z nożliwych do pŹete$owa'ir dlsek ozmcza to.że nawei Ezy najviększych możljwych dałkach nie ZfubseśloN.ńoŻadnych elcklół lbD.znych' wyniki ly.h badań zlpre7.ntowaDo

'od'c/3! ooo 7nrgo.pol\Ju s'\J'7v'fnl lol'!loloE.7reŻo' nd

Ni9ksplo n! świecie lowarzy$wa 8rulująccgo to*sykoloBół'z lej właśnie przyczyny nie widzę \ensu spmładzania na ryrck

w)tiągu z a9li, gdy cbÓdzi tylko i w'}ącznie o zwigksŻenis sMości

oRAc n]gmm y porównaniu Jo pclnggopokłrńu Pofiicdz'ny lonzjesz(e, jeśl i tso yny z.zcgoś łyc ą3' musjmy czegoś się pozbyć po

'l'od'' Mo7.''7l. qp')v f n' -c\'v'ą' i'')'' "'n''n' i'''i{różnych zsi4Żkó\ cheni.Żnych.Jzjgki ktćrcfu dmy p'odD*l DLc tylLU.p'Ą.x''''c nU 7J'd\'' lc doo''.o'' n'o' - . l do Doj r |'

wlniki tcslu oRAc mog{ hyć ńJlą..GJJ '/ l''!:' ) /. cobąj.r o' oRĄ.dl' i_')c p r ' 'ń-

]uh poósnujc'ny łytriki ń'nych te*ów. mu\inry prmiętać o ńŻnjcJch pomiędŻy lnmlmi l un.iańionz su.lu ! wi]go!'ą m$ą

Pcłtrcgo ru7u zn']Jzłcm N lnlernecie na$ępLu{ce nłicrJzcniczachwrlĄ4ce wskłźnik oRAc dli czokolady:

'.J.k podaJc slow!żyśz.| jc Produ

kolada posiłda izynaś.ic 1ysjęcy jldnoyck oRAc. n o !{'ncc7na

T'yDaś.ietyŚęcy jednolekoRAc nL liczMfu bi Ń Żcnicl AlcjJkjeś nłpnwdęlco w żcczy s!'ncj ktyjc śip zr'qimPnując{ Li.?-

bą? Nic jcRenny ł $2nie świe zić praNdzn\tgo Zniczcnił okl.śl._nir,.tzylaście (ysięcy jednonel oRAc"' jcśli tric łicn't ile użyto

lrm dojcj ob]iczcnla. w lyjn cc]u mUsimy zNjócić lię beŻpośftdniodo stowa'yszenia Prodnce.rów czekolrJy Nl j.go Jlońic \YidlicjcinformłĆjł. Ż.8oŹka .zcko]lda posi ' tzynxście lysięcy so dsadz]cś.]!jcdtro{.koRAcnrśo gramóLyozna.Zlto l3l'2 jcdnoyckoRAc n] g1m, .Żyli calkicm niody wyiik' Dopiclo slcdy no7cn'yporć\ynxć wskaŹnik oRAc dl!c7ckolrdy ze łskaźnikiem oRAc Jlili.lili2ołrncgo5ęai. biorł. pod nNrgę'że prz..iętnaporej!.Ż!kolady]yynosiĆZlcldZicś.i glalnó\r' xicdy już wicmy. ilc.]cdno*ek oRAcz'{dujg Śię w..dtryDj _grłmje lych podtrkrół, możemy spolądzić la_

b-l-'' c,': DU'J'.'Ui'l''ś.l'LnlioPĄ. l| |.iil7na rgo'so kicjc?ckolrdy ikrkro 7rtrvL.rrl4ilurrncjas.

wskźnik oltAc Veśćdzi.Śją( sicdcnl n]cwąldnvc nig sbj lrkiclo \rraZctria.]!k 9.ść lysięcy sjed.Dlsel!Dlłteeo złysa plzyllłd'.jcLe sięjednośce pomiam o remu.Jłk{ łleą (syńŻiną N '!n.m! l''o un.j'ch' po'lu8uj.l ''l fr " ńo| '' )

l B'ń.j!ś

Nxsulł si9 jcszlzc Dylanic. ile kłloii posiada lcc'! aek lrdr. klórcj L{k!źnik oRAc łahJ si9 ńiqdŻy ,11 x 72 jedno{ki m !ńm]c/ły uncjc (preciętna pUrjł) tgo pokln ałien pitć$l v.śćd, .siąt krknii' Jcś lo ńnicj łięc.j iednr oMnx dzicnEBo zaPor.ćbołan'' Il.otr oćL']1hmtaĄ7n wLndnon 'oob JL')'j_) /

.' 'n' ' 4\Ą|'_|7J.\'{ Jo'jrdn 'vJ ego w nilj . uk ] u' nusłr kłkrsvego, kw.su s.rly n !ve!o id

jc'1 s'Jl lo ''lś)_ ''n.'i' T" "ie.Śo em[ów loodpoŃiodnik okolo tze.h j Pół (ń.ri Nr podn]wie iej

'n'' '''']''no_')onlĄn" D'|"o/'\! 'co' _n''' mi'JĄ'c' i

posłu8u|ącyDi \ię óŻnyńi jcd o(klmi Nig j.

\' ł nir or Ą l 'p!ł r\ o .7c ol'o/r o'U b -'!22 !ruJ ! 2007 .oku nĄnl^lc p]smo nedy.Zne fu świ!.i.. .'The

.1 puoi.o\rlo,1)1" l:!\i ),.{ 3'\'trrriocŻclUlŃllic' klórvch nie Uslyszy.ic s Ękllmrch

\Ą ć | ń '''J.n /.\l\J| 'T 7e. li' ''lo 'rol' |'7- lutleniacŻ} sŻczc!óljjie dolyczy lo goŁki!j c,ckolrdy' Konsuńciio'nN'n Vi! siP. że lorzkr czckolad! lo.pdrcłl żyNność"' Nic b dziej

mylnelo' Rcd*lo'y.Jhe Lin.d" mówią w.ym k ntekście o $vcgo

II I

',Kedy *kolada bafa M I}Te*' amE nuna ją poeemić ta!łnjkiem' a gpEkie namnol. usunqÓ Tlk więc nołcl czama ce_kotńa nie nusi uwi ać flarcDoli Konsumrci t'{dzą Po omack[' poniehż ŹdkÓ kiedy pbdue ujNnił ńl loMfu j*Ó%agólwy skłed chemioy''

,.NaĘljćśli j'kś 8ozkr cz.kolą& ztwi@ fuWnolą lo łyslępu'ił ón€ w fuMy$wie śzkodlił}€h lłuśŻŻy, cułńł i kalÓrii' 'leślivię. ch€my ogiągnąĆ korzyść a spożywia taki.go pDduklu'musimy dbać o lq by inn. sPoż}vide pfu ns Potmy nviaŁł baIdb nalą ilość k lorii Nicjc* b h'w admi."'

z tęo ldykuIu płynic sniosek' ż. naret jgśli dana żyłność po_

Jadad_rqpoJem-o:ć lnl)o\\'&c'nq' "cD]e

n e mU.i 7a\ err \Ulości odży\qyth i być dobfa dla zdrovia' Nis ddcie się za@n zwieśćłskaźnikom oRAc wyMnym z konLkslu.

Prryj.Zyjmy sj9 iśaf jedneńu badfiiu p.ŻclnMdhfumu Mdc4kolads kóĘo opń a8.l'd \ię w 2003 rckU w r(mie 'AmicsnJorrnłl of oinical Ndrjdo w had iu tym llmshiolo ponad Ą{iąc*objd w łjcku od sienmdziBięciu do osied'dzisiPiu pię.iu lal' Kobiery,kióE jddł o€kolaĘ codż nią mb}y ogólĘ 8ęsość koś.i o 3'L% niż'Mg Dd

'yó' l.ćrc s!ÓayMły r4 radŻiei ńiż ż M tydżió' wyni*' b

z t!go' ż€ chociaż cakolad. avim Mpń i fawmlE {ywbfa]ąc. po_

Z' ) wnj, q pł' oa gęśo(ć \oG' nżjdu e \Ę \ ' ej l8rŻe @im. Ihibifu ńsacji łapnia Na dÓdalek' Mękeoóć Ć*kÓlad awien cDlrjd(9óąt!ąę). st6larcję odpowiedzio]Ę za w'daloie łapnie

Daloao n!w.l jeśli czaś.ni pdwalańy sÓbie nr kęś ćŻekolMy'nic p@inniśmy sĘ lldzić. ż to coś zdowgo'

PoróMontc r mĘ polmmś.t mt'bkśydacyjnę;arai' gMna!óv i j.bł€k

Iu ( abac7yl(- y. c-loladf lfudno zj]'o)ć do żlM. 7yn no{'A co z lakini 'śuperpokam.ni"

jlk $d.tx z.chł'lane z bcji icńdziaIani. !u ciwulleniającego? Jak wytŹymują p.óMoni. do a93n

w źńdrach jntń.lowych pojawi! się iylko jede. wynit oRAcd]! gnnaló*, j€ddak nie odnośi śi9 on do żadlFh ÓpDblikowanrhbmfu n.lkN'(n l"r JU, ńoońnEI.m.'eBo ńd7!iu źódlo r'e 3{

g.dne Zaulanu' w tyr akuml pRvpŻdLU chodŻi o l'@nę PŃrulą_cq spog*oł'ny owoc g'anatu' Źekoeo psiadając' l05 nikomoliównosażni]€ łoloksu m 8!am (pnoliTE/g)

]enposr.gńnal!kupolo' tr'!łinoq nrpp'eoęN.d?jpostlci do laborerium w BctÓńie, mającego nijłiękge doświad_

czenie ł przcp'owldz i! Bós oRAc' Jak ńożn! pGłonać 3ję

na ilE|Eji ó' !łaściwy sskńnik oRAc łyniósł dh '.3o

poduk-lU 34 umoidlE/g, czyli mniej wi?ccj tzytrctnie nniej niż podałdÓ

sPrcszkowmy oMc EBndlu pośiadol około jedną h}dzistqpojenności !Ńyoksydtrcyjnej owocu agai' oblioinej dlo tzv. moLEjnsy' REz jrsa, vyĘPne Po]egini€ m (yniku kstu oRAc pro_

vadzi dÓ nigpolEbnego pÓnł.nia wańości zdrÓMtnylh 8Bnaló*,dNicdzionyct w licŻnych bldmiach.

Niedosalck łilt*o'tiych dmych niukowych na temlt te ółoRAc, z wyj{lkien lych Przeprowadzonych pżez USDA dll dyled.iedrn'd/ic'ięciu o( ni po\r'nó-' ^).u-|Jron. 'm-n'o

m7clnf.zym niePopa }th twi.rd7cń o i iczwyklcj pojgńnÓści Mlyoksydacyjncj rczmailych Ógzol}cŻnych prŃuktós żywnościowych' Nie dŻnvi.że zmcznje częścicj są lo dańe

'. yłr.' niż i, viyo' Dl *o właśni.

pośUEivJnie się slkMnikiem oRAc dla pronowańia lych pfu dUktówspolyka sip z zastuŻoną krytyką'

Boró9ki anE.Jkońskieo kÓżyś.irch zdmłohych synikających rc spożywania boń

Bgk !'nelykańskich k.,!J ya..''Ł,n) śviadczą comz licznie.]src ba_

dinia 'n

r'ra i ''

yiy. pod!łlnc q lilclalurlo nłukowcj' ciekrRe,żc w boóvkach ŻnajduJ{ się niektóre le srm€ rntocyjany, co s 59al'Dzikie boółki, tak samo ja* bolóaki z pIańkcji, Żavieżją peyneoo4lec/ .

^!|i,\' cL _m'./Ę-' 'd p'/,r!d 4' ry]a )' pran'oc) f

nidyny i nlsonolc lch nal9Żgnie Z eŻy od senolyPu posTz+ólnychb"' i^_t'D7 tieburc\r''''d'p'.r'l.ł,'i lo.|rd! { !ńh!./ g"ięcej od bońwek hodowlanych' wiele hidań yykazrł.. że boóskj spży-i-'| .o'.L'_m l'nl' onoń3n'u 'illdu ńł Ó\ĘAo' _l'4m)"|'UodpNiodniqÓ pozionu zdlee8o cholesbolu. zmniejsańiu lyzykashbi.nil w'oku z*ipańggo Ż viekiem' pon gara tałźe w zacho$!niu Żdfułego *rnu dńg moaołycb. wi.lc Bs*lzujc na !o' Żc Ż{iąZkichcmicznc zawlne ł boówk&h chrcni4 komóki mó7au plzed $rcscmoks}dacyjnyn' wskazuią na !o eksperynen'y na psh i glyŻonirch'Bdanjd pżeprcMdnne w labomlolir.h USDA/ARS Uńiwesyle lTun. q Bo.!ni' ooJ |ic'un| m Jam-J JU\T!'

' n.P"łp' r^'' '

kóq dowiod]y, żl wyciqgi z boółck !Źyczyńiają się Jo popBvy śanu/d'owo ')J)' D7ię\' Fm' q'ęce ooba'1fle'@ oJtlo )..'.n'zdrcwollymi łydkającymi zg spoŹywanid boówk'

w 20lo ruktr to samo lrbomtoriuD. w klórym pŹobadano bo_

'óń\i' JEtaNl:ioŹe!h) "l' 'lh' l llo.lb]d'nTn m'|Z' "!.'

Tak samo jak boówki' miążs7 agal w sposób zdlczł.y fuZp!śZcZycsnątŻkońóLÓłe zĘi bi]łek, chmniąc konórki przcd $€scnoksydryjnyn i Śanlmi apalnymi' skLdńiki ńiłżsZU p.wodo\ydły dwu- do luyłmhie skutecznGjvq regenerację neuonów u bada_nych szczutół N porówńaniu dÓ t py kontrclnej, poddaw]neilakie

nU slmemu slcso$i doprminoMńu' wyniki le zachęĆiły błdlczyoo \am'd,rnb' .' ) 4_' ic'' \ . ]n _ o.4y./Ji kolnó'\i' ;oowe z qmmrJzących si9 s nich toks]unych białek' pełniłcych !łćwnąfulę w choobach neur.degene cyjnych. w ępne ftl h y l}th badańq\ d/uląnJull mU7 i{os'' \'ldn'\' m !//u xiJ' cĄ!' 7| ror'ki móz!Ówe z loksycz'ych birłek za pomocą mechanizmu aulofalo_cytozy' Ułsż' się' że osłdbioni au(ofagocyloa iąŹc się z choroh'-inołolłorc*}ńi i ncurodą.ne.myjnyni' Kigdy prcces 8ulofagoc'lo'zy dzil|. spiiwnic w móz!u, pońaga .zyścić bi!łka i uszkodzonc oFganclle. wiyn hkż. ńilochondria'afukże uśuNaó z komótk bakterie

i wirusy' Bad.nia hborabryjne' śviad.zącc o tym, żf alrijee ł sa'nio {ywołys!ć rnloiĘocylozp, przed{ałio.e w 2010 roku podczas

'lorocaego spolkinia ADcryk!ński.lo Towarzy$ła chemicznelo

Gij$jękv.j m świecie trgmizrcji nlukos€j, liĆzącgj ponad 16l ly

Ę.y.'l.'!q'''oindd/Ęl f d7 d ' kńu owo'o\'Óęo/'e r /'na chńnić ludzi przed roŻłoj€m chorób ngDrodegeneracyjńych' Przcdnamije*cze dtugrdfuga' Konieczne są badańj. na złieEęlrch onzdlugotv a obserwaĆjr Dająca przynicśc nam odpowiedŹ ni pylanic,J4 a9.' Iv!'\\nF iply a na ln4e p'o Fr :Ńhod/Jlc { mn7E'p'yczynirjące siq do rcz{oju zmju neurcdĘoneracyi.ych.

Przyjrzyjmy się l.razjlbłku, innemu poŻywncou ołocoui' Byłonle było' nóNi sig. żc codzicnne spożyŃanie Fb}ek choni przcd vi

w bść oksydeyjna matego jabłk (e skórką). wtrźącego śo''Ąn_'c'c !'.noś' ' odpo\ko 'l l).q a '/e'.Ju r' i!id ó{1'rr.n) c redn,'r J,.4lin'c.flv ...o-\ine i-brlt .r Fr rez asflej w niń vitamily c, ale z połączcni! różnych składnikós ń'

'o.'|-.ń c7n).' ló\ n'P'''.Jl tr )'cJ'/ n!ą ll J c .{){lo''

s )o\ ]oic' n{ Jolls ljo' hno ''od ' 'mcitri'Jm'n) c Do\_']7 Óno'

,e jdDll..po\JlrLJl'l'/lo m1o/.''c \ _.01 o'4'lJ oLĘ/ni' yJ'll'.'''e},rjł p'"qdopodoo e1'lbo (] lĘo el _''l' p'e'

si i ilnylh noyolłońw u sŻczulóM Badani! wykonane nł sz.zurachvyklz y. źf, in *ięcej spożysały onejrbłek.lyn siltricjsze by|o ich

działanie pfulokcyj'c] jcdrc jab|ko nnig]sz.ło ryŻyko rcz*oju noNo_

twÓru o siedemnaście prccent, łlc tzy.EblkajUżÓ tzydzieścjd7ie

v]9Ćpmccnt'podczas8dycodzicnnapolcj!szoś.iu jlbłekŻńniejsz.hryZ}ko o czte Żieści cztery pocent.

weŹńy leaz pod uvqę, że RskrźDik oRAc dlJ rrbtek \yrhasię niędzy 22 ! '13 mikrcmo]ańi rów'oważnika Trcloksu fu gran(unoleTE/g)' w zależności oJ rodŻaiu iabłkr' PonieNaź iJbłko 4wicra łodę ńusińy. aby dobrze pÓówn.ć jąo pÓjeńność łnryoksydacyjną do inlych po\!lmó!r p.ze]iczyó lą łanośó n! n.Ę sjlgo!ną' Po lalim Zńie_qu łskaźnik oRAc dla miąższu ręa' wy.osił ó30

lmoliTE/g. czyli .zleldziości pięć ńŻy wię.ej pojeńności łntpksydicyjnej u yłro niż (o tzynaście gnmów.jabłka.

]cśli wcŹnjeny pod uw.gę łń naszej wienŻ} na lemat przecLsnkotvórczych właściwości ca|ceo j!b|ka' bazujący m badaniehńa zwi€uętrch i hadanirch

'' v'rą potencjał pmciwmkolRól

czy miąższu rqai nlj. się je,,crc bat'lzjej zadziwiający. Dolychczasopublikołano Ryniki kilku badrń nrd wPłyłem aqai na komórkinlolc BrJ'nia Po/oln'n.'ń_ ' u\półp JcoBnit Ę p'^JJJ-iunł ,,JoUmaI of Ac.icullnral lnd Fod chemńry' w 2006 tku. watopodk*.'.lć'7c ś tJn b_Ja i ne_Jlo'7..': o.Ilesooio ' 'rgomiąższu, t}lko c,ęść znojdujący.h się s njm związ*ós chcniczny.h'Przebrdmo iĆh oddziałyRuie na komó i białaczki linii HL ó0'z'leln'.od lon!c''!.jil. ''o!Jn)ch f'l\. ipo if.nuloń).5 7l 'ej'7ono'Jan' 7'''e''ę \ mof \ o pĘ d/-.'r'. -. d. ć.r'o/F\ f .

c iu sŻośc iu piÓconl To Ś udiu m jł ko piedhze w ykMtło' że aawoloidy7

'9al zaBierajĄ złiązki chcmicznc losiadają.c potńcja| bieklywny

skuleczny p'eciłko komórkom nowolsorewym.Wptyw na lońórki Moińłlne, skulkujący śmiercią (apoptozł)

l d' 'ej' |o ńd ' iJo'nc 4 'c cn'c po.icl' / /Bi'|

śpnow n łoRcóy do pmwadŻenia drlszych badrń .!d komóIkrmiĄkowymiiguzlmi. Nl przyk|ad ł lalach 2007_2003 Żcspół doklońoJ! eg ' (o'e|J \e "'potl'.'y ? n'ę' 'na" ' e').}'.l'm'Jrluer!rrani p"yj./.'l i9 \ply\o^iaja' rr po {'4mJ .

'e tu. turu

guzórv u glymni ' olyz.D ie o! zyny mły t łcze \ ne.] młodośc i rako 'NórcŻe sDbŃadcje, Znme Z lvyyołyRinia raka p'ełyku, cz}Ii ltrcLego ł .rtrki'cu 0ajpowMcchnicjszycll no\Yolvońł' Nas9pnig ichcodzicnną diełę wŻbotacono . małc Nlcie 4]a Pod koniec badńodmtowano u lych

^viclzą. zna.zący spadck iloś.i i viclkoś.i guzós'

Inne pokany, tłkiejrk czerłone iczarne nlr]iny omz bo'nłkilme

ryk.ńŚkic llkif zmniejszały ogólną liczbę nowolvońł, e nie pŹy'c7łniały się dÓ aż takiego znnĘszclio guńv ]y organizm&h lth

Blda'ie przeprosad7one ł lnnytu.ie Politechnicznyń i Uni'weryteci€ sranu włginjł pIZdZ Hqona i łspółpaĆÓyni*ół! opublikowmc w 20l0 mku w piśmic

'Fo.d cheńisty". dosiodło, że v a9il

łyŚęPu.r4 inne subs!rcje Poza anto.yjanami przy.Żyniającc się do

Powśrz}ńywlni! rozmśU konórck glejaka c_6 ł szczurzych m!'głch' Glejak to mdŻd ńołotwon złośhve8o' w odó'nieniu od gu'7,ół pue.Zulowych mózgu. kt&e zaczyn']ą się ]v innych częścirchcił|( glcjak lo guz, klóroao piei$otne oEnŃko znljduje się ]v nó4u.od|oq

' dJ 7J p'Js'c polosf no\UśLorq

"J\od/'F'Jh \i / ]oTó

rck nóŻgoły.h' Dla Pmółnania ovso9.o Ńlodcjał intrych rcślinborółek. tuskłsgk' mllin. jeżyn y

^alczalju konóEk no\W!v.m

wych' NigŚcly żadnr z nich nie ołoał! się skuteczń.' z lych bdd!ń płyni.{ni6.k' że a P'{nvńkolvjr74 mŃ ł9.i pń$dopodobnie odpdviada

coś in.ego niż po\tzchnie łyśępującc $ jlgodach ańlocyjany.

w (cj chwili nie poklnmy nzsrŻygnłć. .zy l93i noże chionićhJ p'7-Jl 'l !ń lub |.m'g:. q.tu'e,n)mFg.lc./c)|u I}-''emniej islnicje dość doNÓdóv' by tłierdzjć, ż. wicle zwi4zków Ćhc_

ńicznych w aęli możE poshdać antyńuk8cnnc i pteciwr*ołe rv|uś'

Ponilrinhibicji s1res antyoksJda.yjnqow.śatnich ] achuczy'iono też spory poŚęp w te owanju {rc

sU oksydłcyjncg. N.$e leŃy oklzują się pomocnc w badlniu łłaś.!woścj a9ai' Umd'nviłją badlczon bldanic krwj i moozu pod kątem

bazołej tktysiości a yoksydacyjncj podc,as śresU oksydacyjnego'

Do niektdych \yskaŹnikół *re ÓksydacyjD*o należ4: leŚosocza oRAc' loŚ ŚężeDis subśJncji rcĘljących z kvascń liobaFbitum*yń (TBARS) y Ó$czu' Bt mr*eró\y U*kodPnia DNA, te$komórkolvy ochfuny antyoksydacyjnej oraz t.s markeńł uszkodenia biłgk' Podc7as ljcŻnych bidłń powyżve łskMniki $osuj. się do

pońiaru *Pły*U ',j

rl'r, pokai|nós boEatych s przeciwullenircze na

Ki.dy nasz organizn s.h|al[ pu ecnvldełiacze zlwa e \y spo-

żytym pokłrmie, wcho'lzą one ł inler*cjc zsolnymirodnilami i ha'

ntrh 9kody okydeyjne, wyŁ{dzane błonom komórkowyń i DNA.PÓkańowe pŹeciwulleni!.a nickoniccznie zmietriają cozioml)'ec'qu''ln 3.Ą \ o'!Jn'/a'. . 7 -

'n' ' 'o mog{ 7mn ą/tc po7 or

Nilgży lo dobŹo zrozunicć' Poziomy "ffu oksldacyjnego szlcuj. się trr PodśrNie ilości Utlenion]ch produktów lipidó\ bi eki DNA' o!ólnio rzecz biorąc, im syższyjc{ ssk!źnjk oRAc done'bo'oLJrnuó'lJoL'yd'cy]rego J'roJd/e,pnl'r'e',m''ei.,.c'Ę' Ę. ol 'ydn'_J ń ' e]_' JednJt hipo?/d : \)mo!" pU'" i.rd7en l

\. q)dąno( p e.'w llenB.7y wllJ\' q'eh ' )nn'lou''żp.7łk|rd {yl źyci] (picie Jlkoholu, palenie plpieiośó\c Żte włonłipncy itd ) oraz dielł' TłkŻe obecnośó plzcłlek|ych jnfckcji ]ub cho_rób. zmodyfikowlnych p.d wpływen śrcdowiska enzym ycznegoi b](F' neEo . naVJ ullld7ic Uą"icńń)m no,e ndylJ n'dzialanic przcciwudcniaczy

Mehbolity, łyNvalzme p.ZeZ blk@iio v jolilach' prdukująsz.zególnic pożytcznc prcdu*ty ubo.zne ze zsiĄŻ*ńv Po]ifenolosych i wifumin przeciwutlenirjącyĆh, które znajdują siq w a9at TcplolltL) p'ań'a') ńalcli: mogab). óqlie no"r J'Je' "'/nie]'s?' .d nacieŻyśych zwiqŻkół chemicznych absÓóolMy.hw naszym jelicieĆienkim' subŚancje fuochońiczn. i słhdnik] poklrmov.7 miąższu r9!l p'c.iÓ rją się do trrszego k yioobiegu puezpŹewód Pok[mowy i nł dodalek s4 p ctrvłrŻano pŹcz baklłic']clitag bego' MÓŻe się ÓkMŃ, Żg to nowc mclabolily baklery.]ne' produktynlqrn'a 06 cl

'' odcc'B] l w1-1nĘ L ,m,umfn U' cn

']/'eie .il

u vieloma Żłiłzkrmi chemi.Znyńi po.hod4cyfri z ł9łl i w jakicjńieŹg przyczyniają się oD. do copnwy Dlvego zdNsia'

Jeśli nie wiecie. czym są ,.sub*rrcje ńtoclremiczne l pdzwolę Śo_

b 'n'7lJnie ''l.nien ]'o'ó7'\ub{a cjc nrc.l'e '.,ne lo'ub''n.Fchenlicznc syituoslne ł sposób naluralny p.ćz mśliny. słovo.'ńtÓ'PochodŻi z łacińskiego pł}/otr i oznfua .,nślin9' bb ',dż.wo':

l:ln'..c colą/ w'cce] do{oonq '' ln E e p'.d'rl p'/e1':)materii Pełnią fUnkcję p'ecivulIeniłczy

'l l'yo' Jeśli polwieidzi sie

lo icb doda( kowc dz iłtmie' wtcdy okożc siq. że tzebl tglhrn ie dosl3'człć

'aszemuci!łU Ż!viązkóR Polifenolo\yych i qłłńin mlJoksy_

JiĆyjny.h' Zgldnig 2 jogo nzjologicznyńi zapotzebowaniemKicdy osiągnicmytcn cel' może'ly pozośawić naszym ułładom

.lŚo r_ n|pL Wl ''fb '' sia/e' e

' Jń/!iof k.areg Jn.'po''". 'e

\okol %qi.'re)'1dUtj 'l q poJ (' n'ą^,_ 7 rci' r.,e.p'4 'i w- ln'a' ' rc,').h\)jątkowych funkcji n.3z.go ciJll

Innc lcsty .nlyoksydacrjng d'jł bardzicj inponuj!'c 'ynikiwDlv soln,ch 'odn

ro" n'*)'ll.\'nir7 \r\J i'!\u o\.\h\ines" m e n'a.', ^ "Ę

o T7@ U''' / \.h.horb ogol'p'o*\ol n'''7łiB t\7"lc"n'c'r lel

'clJ!ii' ;..."'"^"ień:'loZD'dZ:loZ6'n|e'''Ów'n e'nJ',Iporcs-Jnc/ą pole r!o !i a l)Ą\$J1)inri'ó/n).h ro\JrÓw' lo{l1' o / n_

nych J yok'ydJ.yjn)(hś!plemcnół 7}vno]ci'k. 7dł;"no a \ /\c' eo!Ą!a' /\ńa!l

' cheńi.7n\r nd'

pni'eJ.ia'n}-| ''' po]c 'no't 'n')ok \d'cJ'nJo{Ąńq i\j/tw'''

;"'ikno. \-.'l n'c"PlF {i3domo o ńc!E4wmt! wc'hn|| ''|

/9 iąŻ'o\' w'en)'l.. 7" ńlnlt.''*. f"]"-i" pot ".-. /aq e' 1!J.h p?ec'burlcn " 7e Fr/'Ęrwe''e i.ń rl' - nd"/J' h o'!n"m qd/ ( 7e rlllJ'nc ! h.p' /)s''e mu7e \rlzjŹ -l\4m' /rT\lu loooni:. o'oj.y J ^n'!

\q|JLc7{o )romÓw'onep'f7 "badmi;, klórych lE okazało się aoczni. lepszym frgocyIen lsułającyn odnilri pcńksylołe i ponedtlentÓłg v w!runkach l3boMlń

ryinlch, aniżgli jnne błdańc rcśliny'o a"iJld P'l/ ''1. " 7r'n:e rlsedJ '

k{JopĄ( povugu'_.'ę2,2_o7nb'.'Ż. n dynoP'op_ń'd' vd'6nloqd.r J\U/.oołem''l_l''_ paol y]o\ego L]v J/d''ę 7' l'n'c l 1''rJ7''''c w odnie'|cńiJ

JU ''ilado\ oolug./nyF. poń:c'.j'oo' '\

prrcł'l' v} lo n' 'ę'.'c'a.' lpu|l.) { _Ątro'g'n'nic\ol! oon'L'D/'e'' 'dn'|/foRĄ.u||!oD''lp'o/doqo'-eJicl! obh'\ p c \ 'lle ''a!/f

Nr ar e, icdns.,rpoń'ne o'\m' /c . _ /J|4 o"\dd'óqlnD

' 'Jńi{ 1dml łlotry

'

_ 'e.]7

J*uś. 'os.:J!' n cg

' kL'c 'u7v

l lo' c'l *l"r. *ml..- p'x.'.''lenilĄ w ''qrc-i N'}7l''cFpb j lyml \ r n n^/}!''''h.h'od/ {' mi oln}f''od'kóq'4'rcdńik ponsdrlenkowy (o.), ńóik hydmksylo*y (oH), rc'llik pe

lo*svloły (Ror' denek Łolu (No) i pe'oksynilryt (oNoo)' Te wolDe

Td.'l' N'ą/ąL! 7 iclo nJ. nofuÓamlr'fś'ellym'' d'Lencrucvi\ńi bsaŹysz{Ćyńi nageniD'

Bxdac4 korZy! łjący l pieNo' nego lc{D oR Ac opra. owi lj 9.rc! nołych le(iw nj.'7ących odJZjx|ywrnje inn}th' polcncjllnjc8roźiydl {oLnych mdnikóv Jcd.'l 7 lylh lcyó\i HoRAc, mierzy Pojemnoać hg.cyńł Ódnih hy]Dksylowego

RÓdniki ]jydmksylowc DiD Żłą dlulo. e !vy!vołU.]ą |aj{]qkVcspuŚ.s7ciic w lklzltjlh o'grliŻm]ch PolvŚają m skule[ inle'nkcińiedŻi lub żtl]7r 7 Nodorcm' Widlć to n] p'ykł]d7ic ]u{lzi. klórŻy

r..'.'. -iI I

pojenr ność abR'pcj i lo J n j k hyd rck sylowcgo\'V ' i:]' |o'_bul Ż '' 7' J'' b

lbbiny i hctrn8lobjiy N czenvotr)th kńv knch tmspodując}th'.n l_ l.n /.' " jL D_L'' ^r'''e_'''l''ł)|il'i''Śck ś]adoL9y' Ziddujc się lv ciłg]yn kont.kciu Z llenem' Nx k.łcy.\1.,n-:..,to -^ . turr,)u!'. ., o rpltdn.e n,., rn

Rod|'k |[reksynilryloNy moic lcż ły[{dzJć szkody n.Vym birło I DNĄ''n \ 'lUl U| n' o'no'to''J tl|.oĄq!!n''' ć rr.

cŻe]eden les' i'zy1vlny lcsem NoRAc. nlic'ą.y lojc lność oczyszczldił cjrła z ].dnikó( p.roksyniryloNych. Kom{nkl DJ\7Ęo !khd!obj?ntr.lo lo!ą lvyNvłrać per.ksynit' yl jako clemenl nrturxLnego s}'yomtr obfu.y ko'nó'koNi' PerÓksynilryl poł ajc nx skulck inlcn[cjiconadllenku z tLenkicm rolu o Ż wl.dn!l]y pevDe ilne z$ią7kicheDiczne Lvchodzą v nls*cje s na9łch cir]ach' Ni.yely. niektórez ly.h ftakcji chemLc7nych mogł w}mykać się spod ko|rol| Kicdy lłksię dzjcjc. powll|e wo].e rodl Lki sicją spulos.nie ł ciele

Te'HoĘ\. NoRĄ.!'\'' '!''elrl 'ovJn' ił7lI rncuti]iZljc rodniki hydoksyloŚc i pclotsynilr'torve'

Aęli .toskonale Dsułj ponMllcnkiszrcUje się. ż.lcdctr Proccńlc ego vchłrnnnego p'lz nłsl]onu

p'ekŚzb}ca siq w łnionomdnik Potrldd.nkovy' Uńjeję(ność UsuRanillelo mdlikasrnow podn YUB{ linię obrony P'f,d *rcsc l oks)'dacyjnyń Nau kowcy lR ie dŻł. że '.7dolnoś! Óczylzczr.iasi9 k']viZ ponad denkós odg l y Lva bardzo rvażn{ rolę s unuynyłnńi[ łlaściw.Ao sańu Mlyoksydrcyinego"

wtyDl c.luoplł.owmospeLjrlnyteś. kló'y iosi nMwp soRAc.w 2006 rołn łie.d7il(ny. żc ,.w plŻcpmw]dzonym Przcz ms Ic.

ici. pon.(hl.ikołym lionl]^Ń!try nl]ążv o*olu ]ęli/spmszkNlnlskóru $ykrzuie b.idzo 5ilne łlłściwości lntyok\ydt.yj'rc p'ecnvko

'odnikom ponddtlc|kolvym' wczlnljej prym łjelły u lyn akft'

sjc Iiclki cs7e|icy' l'oddrN!nojc licznyń t.$oDj. kt'ych wsk!7n'

li \Śkr4ła|y ni vł ościIZ9d! od 160 do 450]ednÓlck M gnnTynrcŻłs! , ku nrvlmu vi.lki.nu 7dumigniu. wsk'|ik soR^c dl!lionl]ZolTne_qo Di{żslu.q'i Nynióś 1614 jcdm$ek na gńm. czyli.--roof'.i"'. J \$er uJ'.'. ' l or '-]cłi i psZlli.y w odniesi.nŃ do rodnikóv plnrd'lcnkoyych'

To niczNykłg odkfyciejeŃ tak s{mo $rżnejJk śv]cltre łynili' F''|'oPĄl ''''.hu!o) 7i.'1'c|_l'.. 'o'

szl yybyarzanic i' lych ]voLnych IodDLkó\PU''ujLr r" U7')'n'r 'oR\ o. '''l' m ' "1'" ''ń

tric s.bie tudzi zrcdtr'ka iprroksylo$yni. hydroksylowymi, p o[syni(rylowy i i ponldllcl(ołymi lftiqł w'kr. j.szcLc n|'c tcsty

suJwdza {.c pojci ość rntyo(syd t.yj n4 pok]rnu. klórc PrzeProladzonon.lionlD.$rnym(.i. M rtTyklal re! TDAC

' ten !'RAP

l'ljAc 10 skx' od ,,p'óby IoiemD.śc rĄ!ks}ida.)'jŃj 'ó\lno.N!łlikćŃ Tlololyi: Tcn le( nn!nic clFt, iik oRAc słUll do 9]

co'vłnia mocy J|'J-ok1yd!yBj |.klr']ńl Pos|uguc si! w 1}m celudlillr|icn peloksydJŻy melniog]obtrrłci M 2.] J! ohń (].c])_lGb.nzotx7oliIo.6+ullo iłn). y obccnoi!jnrJtlenkU \odon 'lcn proccs o[sydłcy ny p]7]{7yi[Śę do Nj_t!.'clii l ol! hLgotrlul.go]odiik|

^81s'lvobccno!.i.eJtrkbńvrDtyok\}dŁyji}dlo!J,'lrNcóR

Ybdo]udodDdl do nń]icnil absoĘ.ji r\ts'l's' Jcnono ltnr$ |KI. in PoQ'nj.rsajcs pde'nnoś. xnlyokjJdr.!nx PokJjDl''ó'''i' TrĄ.' \ \ n'w' o'{\.'n '''l-''hitrilji oksydrcl przy poDro.y ro,puv.Txrr!!o N rorybT! NodnynroLlP\r j!l!r Il $ilnńiny E' |"icklórc pŁ..n!utleniłcz..póŹDu ł |]loc!s fu nrol!łnia się ABTs. inrc lxlkoNLcic lłtr lił k4io| \olnclo rudI rr są ńtli!Ż kki.' llóR \penli ra obi. m].

1tn lĆ{ Posjxfu Nv!kż. r\tnc t)!funi!^l N'tolfu !o JoŚ)\'ii l'l[n d]t P'.cny|lleniJcŻy lryd'oJihjych to7puś7c7Jl'lych \| wo_

'l.o Z'.i Pj?]-c,y v trxrc7-tś.icj bŃLl sit njm pojcmność rnryoksyd!)intl nlPdńY jinnych ply|óB

P y P ocy ]. izy 'l'EAc ZbtLd no bońvkę Jn.jrkJń

' t or /ro 7 ao\. i "./ ro.t< m t' mu i Fr n,f 'nll TrcLoly' n ! m (pmoljTE/g) cn|rt (P!ł'( fłłłleln' !7vl]

rnny owo.. ?j.lNl|ł|y Ż l&jisvcj pUj.mnoś!i rnlyoks}drcyiną. posjrdlł.]j9 pm.liTE/g Nj7\7v NŚk]'i k Tl]Ac pDśi !ą m5u(n(Nl|ht1iInl ll!]?aet!rl)' młngo{ n (.n,.']'/''d'{.v4ld)' p lljr(H)'łłd| ł'.fułlt] ] tN\jnfł (Pd.\J//.ull'dj.Ł) odpołicdnj.,:r.07.3.00.0.69 i0 59 /rnbriTE/g.

P.ŃJio\Yi]cń ^xdra

lYm lcścm mi{^Z lg i Nlj|i^/} !v}niIUlyskrly Z ] bo.3lonun d]x ]]róhkilknjlłNnŃgo łqłi syiosil 7.r.l

/lnh]cTFł' !7yli d*ŃlŻi!!!jx rxly *ięcei od boróNek widJć ro m

lnnc pok.nn' bog]lc w pl7.cnvdLnix.Żc'jok mnl po'cĆ,kx. żUnłnra. jeŻynł i (ru\kaNki. posi daly

AlJIj7r FRAP. lZyLi .'m!cy lilr_oksydr.yjncj .cdu[cJj Żul.la'

jrl i p]y jN bioLogiclny.h DLl bŃLtly 7xijt.'esoNx|y.h nr.s!ń! yoksrda.Yinlm i rclo slulkxmj FRAlr t] tłkl s . ]clodx.aLoR^c ] TE^c Ni!ktńr7y \pecj]]iś!j oJ Ży{i.nir NjU'lŻ{, ,. p.Zc

lvyżvJ.trxNspoml nct''l.lod}.'.ślLchod'.oktśllnicpq. j'ości lnl}ots)dłc)rncj dxtrcgo Pok mI

WcdłUg hxdJń optrbliLolr ly.h w 200ó joku ]v piśnic ''cd).l'nyn.!UnnloP]nio \in l-i|łlolo!y'1.:tjlepsz.Ny ikilołó9rRAP

otltn]]ły hoń\!k' JmcrykJńsIi.' o5iągnęły 12'tośa rnlyok''dłcyj.

,, ot nn j. no. .h, t,,.

9 ińnych brdaniDb wyńik cn wyniósl 7J pmolłloo glińów' w(_dsotó* naiwiększą zała ość pircciwullenirczy ńiał sok *inogfuno_wy 16 lmoli/gmm. cńcąc spEwdzić' jaką vmośc Ędzie posiadat

'enw\l'żl'l tllJ dqa'' p14b"odl !a) póbl' hońll/oqa egoa''i

Jak widać no ilu$racji 9, Ę!f osią8nęło w tyń leścic *aftość 24 9

!ńolvAram' czyli 2490 lmoli/loo gnńów' oznacn lo, ż€ liÓnlizown) m'ąŻwĄ'imo4pos DcP'7)n{rnrc|l7v'Ż7. w'e{yqpolemność anlyÓkŚydacyjnĄ niż bÓróyki amerykańskie lub jcżyny'

lłąlpliłŃci dotycące lłierdtń o anłokydacyinych zdol'ności!.h ni.których,,superpok.rnńw"

wielc osób inieresujÓ śi? dzi!łaniem r yoksydrcyjnyn lak cgzo'. Jnyc to\daÓ ' nol''Mo/'nda' \'łollo''' Insr'$nlG.i -' l

a,,roJrdnu). czerwoM mnia (,4 tunia a,t utibtia) i k tcovój s2kat

R/17 \'yń' /r' łdlo.ie"y'(.t' T\ _ lt''c odn' _7 \'r')_godne Jxn.' klo'r Po $. l/'lJb!,l Jo p'iJ\ c ł e .Ę'qic'd/eniŹ

o mocy anlyoksydrcyjnej lych rcślin' Przymjmniej. jeśli chodzi o re-cenzołańe pjM. iau*o*e' Tlk lięć, skąd Śi9 biele zachsyl nad

Niektóre śrÓńy jnM.bwe póbują U iaryEÓdniÓ publjkowane

u leDe Jr e' poBo'uJĄc ię nd |'L e( labońori. nJurow ALe''esposób mówić o wialygÓdńym dołodzie. jeśli nie *iÓńy' co było !od-dlne teson, kiedy, przy pomocy jakich netod i na j.kiej liczbie póbek w skrąjnych przypldkacb lńoialolia mogą obzymywać do zba_

dJn.s PrcD[' -JlJ#'o{.ne oŹc!l'u enż'ar' { po &iqillmin)c lub okŚilk!ów boloDiczDych, klóle Żawyż.ią ich pozion dzi ańia

w Intenecie !ż roi się od błędn}.h infomacji na temlt pojemno

ści łńlyoksydlcyjnej PrcduktóN żywnościowych. Na Przykład w 2007rc\J Pe"n4 n'ma hand'oLD Prcms'dłJ ialoJe p''ggonJą. mJq'(Arntokli! .hilensk\ iako Żj^c:Lnie pŹesyżsajĄcą lqai pÓd wzgl9_

dem pojemności antyoksydacyjncj i{ y'ro' Dh potviodzenia Ę hiPotezy celowo zańiżyła Nsł!Źnik oRAc dla alai do tŹystu jednÓ&ek'

Kicdy sysłaliśny im olzeńplarz sPrrwozdania Z nasej ptrcy bldawczer, yykonaneiprzy łspółpnc] Ż USDA, njc chcjeliprzyDdć się doblędu Nie zsbiło na n ich MaŻcn ia mwet lo, że nasz€ bxdłnia opub '|'}oEDl' 7oło4r'ł)\on{rp'f opo."i!jnc!hcmn''o.cs'neizanz polcm doNicdzilłem się, żÓ !! nińa nie sPrzedałał4 czys@gp

maqui. tylko fomulę zawicrają.ą skłldniki mogą.e załyżej w"L''

'ik oRAc' Nie cieka*ią mnie d sze losy logo produktu' Podałem len

p.Żykłłd lylko dl! bbrmyinia lezy' że ndeźy łykŁywać sza'gólną o*rożność. kiedy porównuje się różne wskaŹni*i oRAc Nienvierdzę lu, ŻE maqui jesl mlmyń Źódłcń P'-*iwutleniezy' JsdnlkŻDcwnośc]ą nie posirdalłkiE mocy antyoksń&yjnej jak aqat

Inny pfublen pojawja się wtedn gdy do$łrca ,.superPokalńu"posiadł Śkrcmńc zapl\y Tlk nl pŹykład w 2003 roku pć9na ńrnaprodukująca sok Z ovocu grinatu pozłała inną firńe' ponieważ pŹepoładzÓne pŹcz trią w wielu niez gŻnych laboEto ach b .nia sy'kazały' żc sok l)ozwanegÓ ',sktada

się gł6wnie z cukru !rcinowecoi słodzika kuluiydziancgo. zawieraj{c bardfu m!ło slmego ovo.uś'l l'l''' .ho'' / \edlug i o'ńa.l n/ed J ń\ onei nJ opltoq'ńińid być niedosl nny' Amerykański s{d okrę8osy w Los Angeleś

p', c y'il'ic do 'n'o'lu Po\ULd' Ro^l ygaa\.P'Jqlsed/iJlł

uwMył' że nnłel po ZNńcaiiu us'gio\k]rżonemu.lcn i]c wycoh''ifJ p tu{L7'y 'n'c.T_nlblrdncln'o'a'r ' F"uop.kÓwmiu. Do bkich synr&jiZdiżl się' kicdy msnące ZQotzobo-w!nic na d]ny pmd(k' ńic znajdu.jc odpolvieJnielo pokry.ił s z'Pasłch' Niemnilj, s tyn PrzyPrdktr ńnr lcloso wpreMdŻał y btąd

końsumc ńv Mogły łi9. ił to spłytrąć rrkżc inne czynniki'P'Ą.l'U k' Ub''/ulc f' ''r \ 7 !l Ti 'DU')lJn ) ''c - ś! e

cie haddlu oraz rolę. jrk{ ł tymobiggu dczilfui|n]cjiPelniIn'eńc('Dlal*. osobiścje nje pÓlogim nl5icci iako ŻRjd]e \yi .y!odnych n'rorm cji z .howujq Ict sceptycyzm .o do i'rronnrcji nt te d mzma il ych .'supe.pokł.nróN" li ń so\YMych p'eŻ ńżne pIZeJ siob ioslvr

Poró$naniesugcni' rozpyło'oao do tiolilizlqiiw lrkcie n szcj pnLcy bad.NcĄ po*anowiliśm} plŻclcŚoMć

Próbki łq i !uŚZo . lo7pyłoNo. Nie ely. okłł'lo się. ż. w nasępś(i!

'cj ndod} n!|iejsa sĘ pojc

'nośó lntyok\}drcyjna mjll^/!.

lluśr cjx l0 pok.Żujc |óżnjce Nystępuj(e w p.jcn!Dś.] oRAc mię

JZy ]ionlizowJ'ym, n .żonyn łqai a.9.iśfiośzkołanym, suszony l

Dlrc,.go liohli^cja okazuje się Żntz']c lcpvą meiodą suszctril.gnn'"''l.'7'' s1n''PbJDoi. o' 'nllul Jo$J Ą l-; n!włhel s' Pcbley, od Iłl Zlińu!łcy slę lym pfu.cscn oj2z lizjolog J{ńcss' Blgli.n do{łrcziją n!nępu.]{.ego *yJłśtricnir ieco ZjNńka:

.,l,un/.','r'"p.. t / {uP.! ! __Jlr'('&'pr' ljcbezpołcdniozlod .lreŻkonicvioki pl7.chodŻ9nhwdynn}śrn'T! Prccesnrzywlmysublimrcj4'MoŻcdoii!'Bodolićtylkoł Nlrutrkach zmnicJsloicsocjśnienjl ńos'cfy.znego lbŻo$d.Ncłody suv.lix |osłU!uj4 sit odprmwywlniem' 'yli

łyt{canicń wodv poprćZdzi.łanic eorłcym poNict'.m nr plyn"

Liolil7owrnv miłŻy.q niE wym gr roŻglzotrLJ p.d.zfu pńlcsusuhl

'

nucj i, dzjęk ] .7ci]u zrchsv uje p]cfłotny kolor, smlk. w5 no ś.] od

żył.ze i niolhejn[zne' Ń' doda(ck ]LoliljzowMy ńiąż\z zrchNujc 95s's!b$am.]i tirochemi.z.ych

' skł.tdni[ów odżylwych Znajdujących się

w o\uu w chNili' sdy ,.nłe \ryJ9l! 7 |ie!o pcjk( i nliĄż\z 7jmmŻÓly.

P''ede ^ 'Ą 'ł n' li"l ' '' ' '' ' oU' .ln ' ' '' ''7 ''|q - ll '' 'ji

'na'. l! ' ].h 'e"\ h.T'.ł') l' \ł' '7.7cjohr ' ' 'r''ni{N przypadku ovo.ów topikalnych, któfu po zgrRan Z dŁcsa ltrb

klzlkxDLemdnłlydnD r \ię ozllxd.ją' P. d.Ugie, sa preccŚ Ljoń

]'za.ji zrlhod7i N \Y Unkich lńżniołych bgz udzi!łu llenu' Dziekiń n ' d'c Ń'i lo t'l']' \ !l'.' n)'h oo |'7.'|'' |'o l'7'til

|n\ D] ' 'o ' ' ''t' |eaD.j_u'ą' n /' 7ni

niższych od łyRępuj4c}ch w innych nretodich suvfnir' 'V

ltl i'ski.h lcmpentufuch nic dochodzido usollicnj! enzymów i bakterii.wszelkic Z lhny chenriczne sprołxd7.m s{do łbso]ulncgo minlmun'

wynielnn} jesz.Żc kilkr innych pożytków plynących z 7!ś.soNania tej melody D?iękiliol]liZł!ji: (D oło. po!ńicszczeniU ł Ńdzie povllcrdo picrwoinelo sJtrUi(ii) Zl.howujc Ś]bilność w !.|jpcstu'e pokojowcj: ('ji) iego wlg. z|]'leiszr sig o 70-90!ó: a (iv)

Ponic!łŻ $!]c {ę lekki, Zń icj\,]|ł się koszla jcgo.bslu!ii ransporlu' DodŃkovrkorzyśóbi.rze się Z niskicj zrwa ości wody wljohlio-,rmmiyvu.\, D'ti.iL u.oourrn j "|.

_I{ o'r"ijłszy$kie Prcb]emy mikrobiologiczne'

NASA. czyli anreryklńska Nrmdo\ya ^lcncjr

Aeronau'ykii PIZ!nrzcni Ko\nriczncJ doccnilr poŻy(li płyn{ce Ż melody lionli7a

cii viele lat enu' Dzięld dieci. złożonej z liońlizołanych Polrańółkosmonuci mogą

'rżŃ w komośie wiele oiesięcy bez dosĘpu

do śłieżej źywności. Na Podsawig danych. oPublikołanych w 2004i 2oo5 rcku prrcZ ańery*aóski Deparhment Rolniclw! w ,.JÓUfual ofAgricutur and Fed chemisty'', ńożna poó*nać c kowilą 'artość oRAc dh mią^zu aęai i innych populdńych oMców i wDy{'Po/lol9lobfP'7.ddatri.lol.{D" en'ewuoel&h )

' l' doda ąc' ze

do 2003 Dł! lmłykański Depł'angnt Rolnidła prŻetesoml lnalizł oRAc pojenność {ntrcksydacyjnĄ plł{ie lŹy u roślin, w tyn

TABDLA 2'z.ślowionie ' ości *śkaźnikós oRAc dh l(ai

l htrvch śvisż}ih McóY

w*łaźniL oRAc ł!fr .'cTE/gl

Bońsła amely*ańsko (dzika)

BońwlQ anery*ósk (z pla eji)

'abłką czrsone' sczrsie (Zo skó!ką)

Jablko. *iwone' sczyŚ. (bez 8kórki)

Jabłko' zloL' $czyste (ze skórkq)

Jabłko, Żlo!., socz}s@ (bż skóiki)

Ciuszka (z zielon.J upri{t

135

13

a62

43

J6

ż92a

2622

l9r9

l8t313

Kiwi

B[oŚłwinic w syspie' w puszce

* Badanie laboralolyjnc obejńUj4ce lylko wskMni* h'drfiIrcgo oRAc (Brunswick Labs, 2005). schauŚ. AG €l al. (..F.demlion ofAneiican Socielies, 2006c)

(źódh: w!' x et aI' 'lourMl of F@d composition lndAn'lysis", 2004: wu' x €l al' "loulml of A8licullunl aDd Foodchcmilky", 2004: schauss Ac e' al' ''JÓumal ofA8 cul.urd and FÓÓdchfristry"' 2006a; schaus AG et aI' 'lournal of ĘIiculblal lndFood chen

']'y''' )ooób|schaus. Ąc d Jl " Feoemlion o' Ańdjcd

socidia of Experifuńlal Biology .'ourMl''' 2006)

l3l3Il0

3

3

3

2

TABELA 3.z.ś.wignig P..lości mkaźljkóf oRAc dl' .gai oraz śPież'th'

luryJch i/lub goiox'ny.h Mrłn

ś'b'w q'ruV ltrh mlŃ'"V .w.Ć !5&Ź'i}a&Ac{u!ld!ls)

r85

43

33

3r

302A

26

13

t2

ll

3

Zennialr. bruna.ny, gotowany

aenniak. cz€oońy, gÓtÓ*any

ziemniaki. białe. gollMna

słÓdkio żjofuilki, gÓtÓq.ne

Prplyka' zieloDa' śodka (BeIl Pcppcś)

zielona fasola, sumła lub ł Ptrszce

6

5

5

l2I

(Źódł!: wu. x cl al' "JouÓal of Food composition andAmlysis . 2004! wqxet . Journal of AgricultuEl an,l Foo,lchcnis(ry"' 2004i schaDŚ AG et .l''JouIMl of Ag.icuhunl and Fmdchenisty". 200óa: schaus AG el !l. 'Iournal of Agricuhulal an'lFoodcheń'$'y''.2006b schJ_s. Ącądl''le']adio.of Ąme''c.'s@i.l ies of Ex perimenrol B iology Journa 1", 2006.)

PŹcdśaqiole tabcle nie do końca pr*nlują aklualny $an u eczn poniewrż z racji Jużycb ńŻni. w awadości łody s świeżychi'u'UnJ.' o eJ.hl'uJnojcsporqnJ 3' l'onlv'\'nJr'ąZ'ó\i'do innych popuhnych owoców i watył. Już pĘdzej n e'y ujen-nolicić pób*i pochodzącÓ z óżnych Óyoców pod łąlcm ich faktyenej zaw Dści łody. Tcgo rodzaj! anlli7ł przeprowadŻiło Brunsvickl 8boBlo''e' "nayl '1J

e lJb.'' o'ium / w_fhrm' \pŁ .]Du{.e.ię! elUo7'eoRAc' PunLlcn q

że każdy pokarm załiga m'lej więcej tyle samo łody. Jak łidaćplrd$awionlth tŃelach' świeży ołoc iqa( posjada| Mrtość oRAcśo osicndziesiąt pięć' podcas gdy jego liońlizołan} mią*z. aż lysi4c dwadzieścia siedem jednÓśĆ* oRAc'

s*ąd si9 wzięli tlk 8E.ntycznl różlica? słigżq póbkę zerłano!v ADazonii naśępnie Pognmo z nił na lÓlni!*o i łys}ańo do UsA'do Miłńi, 3dzie obłożoną lodcm nadano do Bo$onn' w Boson'e na

tychmiast zabmno ją do laboralo um i zbadano' TÓ dośłiadcżnie po_

kuuje, j* szybko gin{ rvłalciNości mt}oksydacyjno tgo ws! poz.rłani! go z palny w zsi4zku z czym llzŁba ga pzel*alzlć jamieiscu R Amrzonji tUŹpozerNrniu'

NJułol.J do"/l: do logjc/ncgo -nrc'ku' ( +orc m'{./ Ż'rposiada t* wyski skaźnik oRAc' musi zNierać óaĆznie wyż'sze *ęż.nie Związków .hemi.Żnyth odpowiadająoych a praciłu''c_niJn !' Jcdn3" Ń lr'l'emu Lsro' (n'U qJ)ąti h o\i/Jo .ię' fq

'otlw '-''ym"|.',n4jdol"lU ię i.h mni"ini/ l boóE\ach iin.nych ruodach poŚiadaił.y.h vlsoki łskaŹnik oRAc.

sprawy jeszcrc badziej się \komPlikos!ły, gdy w 2006 mkuopubli\Ónrliś J BJlpującą

'nrortrł!l''Jma s'ĄJtnh zsiął

*ów fenDlosych zno.jdujĄcych się w l9rl wynosi l].9 mg]8 GAE (Iów

nowuni*óR kwalu galus*ego)' B hi. dowiod|y' że dla óżnych3rup żywnoścj prp.rcjc ńiędzy hydrnlowyn skźnikiem oRAc.

' \Ur4 /q'17$v inoloqv'h E

'hdł} ię bdJ/U bhczeo od ńn:e

niżdwa do ponad eo' Dla wi9*szości owoców i 'arzył len ilo.zynwylosi dziesięć. Jćdnlk iloczyn dla miąższu a9ai wynosjł Pięćdzie!i{t'ż}li pięć ńZ} vięcej od prÓpÓrji najczęściej wyn9pujących ł o*o_.!.h 1.n''e/lylł llo.ł1r.\u'!DlDIJn'e't/)'o\ żlJ nf /rE e'd/{'ylo\ 'hemi./')th o /n--7nIe \'ęLyei tro!} anyokl)dac):ncjńjŹ y inńych ołńach? częściową odpołiedŹ na lo pytlnie opublikowano w 2010 rc*u s piśmie nlukosym ',Food chemisty"'

Na ptz.s'.nikilku micsi9cy']cdcn zc vspó|pracujących z iamichemikóv ł}izolował szeft8 8łóRnych ńałonoidów. Nrdępnie wy

'solŻyl t*ą ilość tych ZviąŻków chemicznych. klórr Umożliyił pu e

powa'lzenie lnalizy oRAc' an!]izy komó*ołcj ochrc'y anlyoksy_deyjnej y dytscyhch (cAP 9 omz rtr izy l'omo*ania si9 łolnychrodników w poI inorfon uk lefunych bia|ych t l w in kth siedem Z nichmkow!ło nldzieję' Poddtrliśny je więc t}n] tesiom' oko7 o się. ,. iyl-ko tz} p.Zedośajł si9 do cylozolu komóIek ludzkich i p'yczynirj4 doredukcji szkód oksydicyjiy.h' Badmie dowiodło. Ż9 pięć 7wiązkówchemicznych nadzsyczaj Żmniejsz o fonoMnie się Rolnych mdnikóN w końórkach' zNiązki .glikonowe spraNnigj oczyszczłty oi8a-niz'n z woj'ych rcdników od !hkoą,dós.

Dl.czcgo L łbśnic 4Ji pBiEda łilkgtpojenność antyoksyd.cyjną?Rośliny pou?cbujĄ PPe.iwulleniuy do rad7.nia sobie,e *E

seń oksydacyJnym' Rodzi to pytanic yplywjakich polężńych śrcsrćw musiał!p'zetwaćpalmragai by łylłorzyó ltrk blrdb liezsy_kłi pojemność łnlyoksydac}jną?

Palmy a9alnrcŹąbaldachiń nad tcrcnani zilcłosymj wshod_nĘ3 ' dn'/1a A'ż'onl ' po|o4)m'n'pnnĄ pr{uon'end | "nikl' Potzebują .ieni. lylko, dy są nałe' Kiedy dojżeją i zrodŻąowec' mogą sytŹymać in(cNysrc plonlicnio*llie ult.afioleb\E'

To !Jl '/lłJen:. 'ir n.^\Jkł.j poje nnuś.'i Jn'Jok4d J]nqjszczególnie sidtrć na nizinach, w Pobliżu uek i ich dopłyMjq orazvzdłuŻ nad&Zeinych bagien, chÓć tćbl pizyznać,

'! ktÓpoL, jłti się

w'ą^ Z o'Źymlnicn' p'ób{tto.hodzq.) 'h / wJ4n in\ L'y+'"ią.ną liońlizĄł moif, P.zes{dać o bmku plrckonujących dan}th nruko

'Ibreny aleMwe są poddawane długotRałym. sbnowym opadoade'^7u'\o fulnie' o('n) lńp'l.'lne'nJpŹ}kladkulu'}d7ł'niesą s śanie pn.lrwać dłuż.j niż kilka dni Pod Ndą t względu na an'oksj9, czyIi brak lIon!' Anołśja bywi pŹycz'ną śńiorci io!]in w znac}I. }olVym oo. lnl u c!'' J.dmN q oo !7nr l.U od "Ę.von' Tślin p na a9ai noże miesi4cani PrŻebyw]ć pod Rodą. Jeś to możliwdzięki dyfuzii dcnu. klóla pabioAa w nicj od liści do *oŹoni.

Płlma łqli Nykszu]ci|a lcż umicjęuość syntezowrnja ene.gii{ końórka.h pod

'oś'ci4 lde'ozy'orifosforłnu (ATP)' navel pod

nic.becność llenu' w s}atemie koizeniowyń palmy a9al ŃdyĆhaDielleno\re ńoŻe zachodzić w lym samym c7lsie co melabolizm beztleosy ]Jl 'o \ęd/-r \ p'7 p'.]lU

' jnei'!Ji') i(Jnol':.icńńlI

'y' u 7lel "l ''' 'e

pj/FĄ ! 'Jl !{.dn'c lun)' |o'' l_ s 5' 'rtrlfa lowy r' bgdąc salc za tru '!'y w wodzie'

.'!k sLęc wjdziny, Palma jq.i v odńŹni.niu Ń innych palmrczwiiałr sję w v unkdch oŚl9] nrcsii klinely.znej i środoRńLowcj' Kicdy

'ię seźmie pod uwagę fakt. że w Amł-nij dgŚZcz p.d!

codziennie, pześłje ńłs dŻiwió' żc palma !a ł ykszto]ciła 7mkom ite

ńdchmizmy.dlpkcyjnc' Nld Alllntykiem dochodŻ i do innegÓ c iekałego z.]awiskt. Kiedy *zbieri się falł olc niczna..ofa sode vylcł!-]łcr.Ę / ĄmJ7o''' N! "Ru'"r Ę' olr' do.' od/ Jo poJ\.7t'ni'sanu w.dy R rzece obejmującego obśZ.r lysięcy kilomclół kyadra.tołych' Rosn{cc na ly.h lgrcnach palmy plzyklyw! woda' Gdy fila\choJł ooo'e'nu' qy 1!J il \od

' 7 ĄmJ7o1\''r"l ') EJdoqał\'-

n'd " po-ie'7.hnĘ Do EEo /jJs''{a do.hod/ oq J 1,y o/Ę'rPozoŚljc tljcmnicą. jlk to się dzieje, że kddy śftsol pddnÓsi

p'hm poou\t! P'7r'n!'lleniJ!Ą' Dl: pż)\lJJ' b'll!7!n'fiqń'ńiący ł Śvei .iEmnci skórrc baIdzo dużo mlocyj in. posiada baldmnhkq pojemnoić ]bsorpcji rntrcksydmtóN 'I}ńczmcń ovoc palńyaqai' Zawieraj{ly ń]vnic cicnną skóĘ i pońw|yłll|q jlość lntocyjmin, pNiada ni.złykle dużą pojemność absoQcji anIyoksńantó\a*'órc odpowiada b]rdzołysoki łlkłźnik oRAc

RozDzrAŁ 8

DoDATKowE PożYTKlPŁYNĄCE z PRzEcIwUTLENIAczY

N'emol każ]de badanie zajmującc sig dietą wskłzuje na lo' ż9 co-d.ie'

' e.por!w]nf D'ę.|U lub EĘ' ą pol|J| o*ocó\

' lJtyE pow.

ńie zmnicjsza ryzyko syslępNonja choItb' choó ocŻywiście n kowcy nrd nie mją co do tego sbpoĆenlo*ej pesności.

opublikÓMny v 2007 oku npoń z bńań Erupy dmdzi.$u lysięcy zdD*ylh mężeyzn i kobict, obscM$anycb prrez pięhlście lat,

ryk!Żał' że naj"ażni€jŚzyn ŹyDniLiem PŻycz}niającym się do pra_dlużdia życia bylo rzucedie p enia,

'Ie luż a tyń UplaśN Ó się c4

st€ spożys.nie MEyw i owów (.o najnniej pjoć porcji dzi.nni.)'UńidtÓwme piĆie mpojljł al*oholN}th i podejm@anie nieyczeFlujących ćwiczgń fizychych rówiież znacąco poprawiało dan ŻdrÓ.wia slwieldeną że lldzie dbljący o ie czlery czy!'iki żłją pl&.iętnieo żtemlcjs lal dłuŻej od ludżi nie dbającycń o żłden Ż niĆh'

oŚatnio sykonan. polulacyjne badmia elidemiolo8iczne or.Zpróby kliniczne do*iodły isinicnia odwmlrcj zależności poniędz}spożysaniem ołoóv i łaŹyw bogatych w pize.i$ulleńjacŻe' l wyśęPowmiem takich chońb jak chooby ukhdu krążenia. cuhzyca,noEUtBÓÓ,{Jńl ,p' ne : choloby {.M' c7J Ńimor. Jule niechionić ms prad tymi Ćho'obańi?

w 2003 iok! ł ,'IÓuń'l Óf Ag cultural md Food cheniśIy''ophano badanio, przeprcwadzone prM lansgna i wspólprisvnjków,w którym posłuźono !ię obiektyw'ą melodą póby k'inicznej' prefe.

mwmą pŹcz spolecŻność mukową do naukovej meny bi.logiczncgooddziałysania żywtrości i lekół u ludzi: podBójnic ślepyń' ńndo1'o\d')m b''']'' r''' p'7c icnn)ń' 7 ;'Up{ \ nl'o n l ol

"Jń' ł.{ placebo. Podsawą dla teEo Śudiumbylaonaliza wynikół popr7.d.ńi.hb'J'n''nn '_003'o\uoo. 'l\ h w''lk' ńe'.-i'.r.7(Jf trolc .h U'.' (oro'l ' , oqEta oŹrl] {'e'eT nl.)d3qlń)ń'zespół bMN.zy Jansonl odkrył wtedy. żc a9ai.hfuni komórki. łie-dy jce zażył ne w rozmailych dlwkach, a na dodl@k wykazuje siInesłrściłości yay,' Posługujqc si9 wczcśnioj lu opisaną. konlrloła_ńą póbł klinicznł. |aukowcy Ódłryli, że spożył! icŚu lrlm soku zdonie**ą aqai (Monavie A.livc@) prrynosiło Żnaczącq popra\Ę po_Ziomu pu eciłullcnii.zy lv sulmi.} krwijużpoddwóchlodzi'mh od

']cgÓ ronsunpcji' Tołarzyszyh lenu iśotna inhibicj! pcrokŚydtji lipi-

Peroksydac.ja ljpidół lo poję.ie odnoszące się do prcgsu ulIenianial|uszczóq pod!Żłs kiót8o dochodzi do Zniszczenil piersotn*olłuszczu. czyli zuwyczaj ,'dobreEo", nienaslconcgo k\Yasu tluszdołeco' co w rczułrcie noż. plowodzić do utaly spoistośĆi zbudowj-ny.h z nich blon' Lilidy te śanowią podslawoły skladnik błon komórck neNowyth' JeśIi nicueanie {}lRalŻrnie wolnych i.dńikówprzyczynia się do a|ej Pemks)dacj] lipidóu ndŃępJłem teco nqąbyć nieods.mllnc s7kody neumlogiczne' z upłył.ń ĆZasu ich toksyc7nc działańie p'yczy.il się do ÓŻNojU w oĘa'i7mic pocosóNpr 'lćg' 7n! L'ók 'o!\ "\\n\w'' 'o7nc

!] 'Ub\ neulnĘl ańg PŻ}mjnDńj ht Mm sip wyd.jc m podśrsie przepbNJdzonych

Nadllelki lipidó! uNlża się za głósny czynnik odpołiedzialnyz! nvolćni€ się płylek

'niażdżyco{y.h w ścianach tgllic' w 2007

mku opublikoNano npo z badań zespo]u dr Niculescu, klóre wy.\r' J' to'el'''ll ]Ęm'!o4 /''\Jlo''\ p?Ą'qu kn'o.'') t''u' !'cy ktwi. a ŚÓpniem Żaasatrsowa|i! miaŻdŻycy' zr pośĘdtriclvcńanrlizy TRAP, brdljąccj ęŻenie pżecivul eniaczy, badrcZe odkryli. ż. osoby chore n] nri'dży.9 n..Ż}ń wieńcowych posiadały niskie\yskaŹnjki TRAP Niski wynik oŻnrczał s|abą pojemność a'lyok'y_dac)jną surorvicn która ni.by|a Ę Ś.nić ndŻić sobic zc Śrc$m oksydrcyjnym. co N ieŻuł cie prowadz]|o do l8orćnia się nadllelkówlDdU'K_d\ do hooz ooń J't]Ą y'ż Ąn łrn'oly.1,, '''.'i e

dołlłhloś.i ńogą ulec znis4zeniu tkmki serca. sylulcjo.a zagrt''Źżyciu. FoPullrnie slln len nazyła się Ż.\9atem śerca i l'eŚ on g]ółnąplzyczyną przedłcŻesnej śnrieĘi Podobną alczność $yłła]a analjza TRAP zaŚosołana na Zwierzętłcb.

DŻięki pełn]m '.som

diagnośycznym możm obliczlt \oń.cowy piodukt pemłsydacji lipidós. Najpopularnicjszyń z nich jes!n!]iza zwjązków rcagującycb Z kw.sm liob bjlutvyn (TBARS)'Kłłs tiobańnuroyy to zsiąrck .heniczny pdńiący rclę odczynnikał analiŻÓwaniu di deh}du malonowego' tońcoł*o prcdtrktu peloksydacji lipidós. w ba'llnjach' *lóro a chwilę onówĘ, naukowgy słą_czyli an.IiŻęTBARS do podwójlie ś].pcgo, rundońizowMÓgo badani! laPrem'c'nelo' z grupą *Ónlmlnł otzymującą plac.bo. PoprzezłzbÓlac€nie Plognmu bMlNczego o napŹshicnnÓ łł{cŻanje b!do'Dej subślNji ńlukowcy ńÓdi obse$svać rakcje pP'dmio.u b.da-nia na teśo{anł subŃtrcję (w lym pŹypadko sk z aęai) i pIscebo'w rn 'po"ób o"{m'ol b l]wĄ '|"e sl o 3 '(h p nktń odni4'eniJ'd/ '' 7rru |oFq'! \ic igv!7e Pde'u )mi

'n' hĄ {DlyJ)./fu '

lstńieją lóżne Śposoby na zabzymon]e reokcji łańcuchNej pfuładzącej do pcD*sydacji lipidów' Jeden z nich polega

'a sykoŹyŃańiu

n.lurulnie wytłarzrnych przez ci o gnzynów dysmulazy ponld_tlcnkowgj (soD)' katalŁy i Peloksydt' Dsa z tych cnzynów pełniąbrrdzo *ażną rI9 w ńóz3u, ponjewlż oĘan len mdzi sobie z icok_lyvnyńi tdndni llenu (wol nym i rodn i*!mi) inaczej niż reszfuciab.

Kolejny sposób pÓĘa na czarpaniu Pl4cjwu'le'ilczy z diot}'Dlate8o nbśnie wybór ĘlaściMj diety, Óbfitej ł ołoce' warzyła,7'a''a'd7echJ łur. ł!how'n'U ?d!qń subŃJncjeh'o.heml,n_nrzywane a ocyj.nani. vy&ępujące w trkich pokarmeh bogalychv pzeciwutleniaczc, j* oqoc agal, boółki' Żunwiny i młlinn spel'nilją lasrc zapo'ŹebowxniÓ nł rnl}tks),dlnty. Podobnie diely Ó śilnym działa'iu przecjwulleniiiącyń- Zawioaiące witaminy c iE'

olra.owano kilła netod analizy lntyoksydanńw opanych na ichpo'ós Tn'u7DG hodnaq'bm'n) E!7yl' l'! ol 'em \J pol ''"nfjs/ąz nich w minionej dekdzie był !.sl 7-dolńości abŚorpcji łolnych odnikós (oRAc)' Pod.zaś tj Mllizy teónik labor{ofyjny oblicza'\ iath miePe']ż'v pol!'rJr! \ n'n.e poqn'4trJ. p'od_(' 5-ąPopularniejszc8o łolnelo ńdniła ł ludzkim organizmic - rodnjkape'o\..lo\eBo hro) rc!L!|i lań.uĆ}Ó\ei qoln' n rcdn'\ '' nE )

się w $aruńklch lŃoratoryjn}ch, icŻulla. pomiaru P.daje sĘ v nikrcgrammh ó*noważnjk. Troloksu m gnm' DÓpóki nig przeb'n'ńńlq meiodą oŃocu agal najwiękgy polencjal neutalize']i WlDyth odniM{ posiada|y 6liie ołme i j4ody, jak żurawfu. Fży.a, dŻiła jaBoda

i naljna. spoińd pńwie lęy$u populln}th pokamós zbadanylh PŹżl kowów mery*ańskiego D€plrbńlu Rolniclwa'

obccni. uzDaje się' że gdy ł organizmie żłÓ{ieka znajduje

się więcej mdników nadtlcnkowych. niż Potżeba ich dla spnvnegoitnkcjono$.nia ukhdu odpornościowqo, lowaEyszą lemu choloby'a t!*że przyspietrnie piscńw $!@nir' To F4kÓńanie jesi pop

!ńe liczn'ni okspcrymentaml w dfuźdŻach, u nus7ek osocó\Eki 8ryzoni' którym usunie się Eeny produku.]ące enzym odpowicdzialny7'

'Jd7-n'e lobie, ńadllcnk'e-' 9y igenJ dycńuuĄ nld'lenko$el

(soD)' obs.puje się znacznc skóccnic dlugości ż}tia o z wy$ę_

posanie cholób zsiązanych 7' $affnien' lyńczaem cryzonie posiadajłce ńadprodukcję dysmutazy ńaddonkotj Źadziej nają udary

i zawaty serca' Tłunaczy b dhcago miqż9 rqai ciekwi nukoscówajnujł.)lh sĘ se iem i złiąańyńi z nim chorcbani. w 2006 mkuopublikouliśmy { piśnie 'JÓuml of Alricultum] ad FÓod chcmht'y'ańykuł dołodzący, żc agal p.silda mjw'*ą ń& nou'El'rji D vnurodników mddenkowych ze łq{&ich dolychcas badanFh pÓłamó{

DŻięki niedzy o wpłysic Wln !h sdników ni MŚb ukłldy biolo

3j' /ne' ńDMe' l)nac'ml Jl.rulo\ a_\d'th' n! ny.-[dmo(' ir'Lienae/ylprjr. po.n). rby.ap!( / ni F nar"'leipac:Eull.nj!@y i mieć łonhlę md p..dukcjq Mln'ch ńdni*óv

Tl łŚz!*żc pojNil się Prcblem' ponieł' m podśNie badań

wykazujących olbzyńi poloncjał danej żysności w powŚŹymyMn'U p'oou\!'i alnych rdn'lov L l'bu'db'iuń'ł 'łr.! n'e T'M nicć pew'o'c' ,e podobnj pmce\ ad.e " /\Lvm mJnihicL.n !lo] DL'ego q*nic mu{m).P''Ld7:- 7y{nosc pod kąer FskulÓcŻności bioloeicznej, Żdin b9dziemy d!w!: ludzim ńadziojc'że dany pokan p$iadł s sobie coś sięcej niż łaibści odźywtr'Poja$ia śię .u!aj pol. do popisu dlż badań gksp.rymentatnych z udzia_

tem ludzi w konlrolNanyćh waiunkehw 2003 rcku ukazała się pl&a naukowa poółnującr różnć $ki

otowc pod r llrm 7Jbd'Ós' pol'lcdol' Pon'e{J, .ii' !Ę w niej

od błędjw netodÓloliczn}th' nie spońb było powlóŹŃ opńywlnych

ł niej badań. z prac] tej ni€ ł)nikało. że istnieje koEltjl ńiędzyjloś.ią polifsnoli w analizowanych sokach, a ich .ktyBnością biolo'giczną u yivą Kn'lko mówiąc. dużr ilość polife'oli nje pzynosił] koŻyści zdrłÓtn}ch'

'al lo noanve? Moje badania doyiodły, żc ilośÓ

polifenoli ł pok.lmic jc*równic isolna'cowysępova'ie w'i'npew'nych z*iłzków organicznych' obecność lych óżnomdnycb zwiąZkóvqylwra synerlię Dla przykladu. pod.zas badań przcprNadzonychpPcl Jal..n'. q\|oTocow.ńotr liboB'o''U_ L of8oĄ'e 7Juw!żono, że liolilizsvane łęai potrrliło chmnić ludzkie kÓm&łi predłplyw nad'loku Wdoru' naw. jeśl j wielokdnie je

'@i.ńoonoNadtlenek Wdon lo łolny lodnik podukołany ptrz ciałÓ dÓ ochsńypmd pjoAeńar ' P7e. i.\ nlńiJęe konrclujr Ę wol) wJc p'cl nic_go €okcj.' Kiedy wyryw! się sPod konlbli, nŹe uszładzać konórkiwi.dori*ć, Że aqai polńń ńdzić sbic z lyn rodnikicń na\wt ł n]kr_skopijnym śężnj! byh dl' ns Bdosym zaskocrniem' Bad ie rvydaMło się suger$mą że ZdnwÓt ńe aqai łykea pMa je8o dzia}anieanlyoL)dx)j'ci/d'je'ilw)nillńŻ'lego.1ieu|syl_.go b).'_ofzwi+rrego z pże*iz]łmień $bie Ś*n &v końóikow'th' Płnąl/ Ęol iu' e.k'/e \brc{ rcnu'!oivę( oo nrd3sn! mT.'ę qydąMło, ilość danego złiązku cfumiczm€o nie odglywa z adnicćj oli

B'd.nc pŻcpoqDd/on. p .7 r.pol $UTcJ'{o ' op'Jne w 2007 mku dołiodło, że 43% pÓliEnoli ZaNa ych ł hiszpań_sriE kuchni śiódzimnońońkicj jcs biDprzyswajalnych przez jelitocienkic. mlooia'l 42% śaje się bioprzysMjalne po hydrolizrcji pu ezbakterie i rczkłrdzie na \whłłnialne ŻwĘZki cheńiczne' hk widzińy'złykt!inlomacjao ilościpolifenoliw jlkimśsokunic nem nienówio tym. co dzieje się z nim Po łejściu do ułładu tńwiennegÓ Inne ba_

danie. aprezgntowanc w 2009 ro*u, vykazało. że sp.B ilość !9!ljestzlmknię'a w ścialach komórkowy.h nierozpu9czalnych fogńenlówEłólnd o"ocu' ()7nJc7a lo' 7e w !elu po4'}ania p'lcciwull.niaL/yzamknięlycb w ścianmh komó*ołych 39ai n6E jelilo musi mzhićle bariely' Dopień {ledy polifdolg lw njają 3ię i zoŚają łchłoni9-le. Na przykład, gdy przetsaŹa się pełne ziarn!, slężenie zaMrtychw 3 ich PIZ civulleniaczy i ykalnie !p'da. MoŻna z le8o y}tiągnąćwniosek' żc związki fenolowe bajdlją się w najbo'dziej z.wnęrDychsaNlwach' Niestety, te ćłnębz'e, zawiemjłce dużo błonnika war

stły' zDDcznie zmniejszlj{ włdość antyoks}dacyjną pokamu'MŹjąc b łgyśko s

'anĘci' powóćmy do nj omizwm8o badania

klniane€o' łykonaElp na ludzirch pd Jńm i wpółpMikół.celem leF hddanń bylo spftłdanie u r'e i j' v'va wlaści-

\nś.i adyokydacyjnych i pŻciłzaPaln}th sku z a9!i (MmavieAc.iw@)' Andiztr komóI*ołej ochńny an'yoksyda.yjlej ł erytocytsch (cAP e) (yk.zah' żg znlidu]ąe się w soku p.aciwulIenia.cŻe pŹenikaly i chonił' komórłi uczesniMw eksperym.n'u PŹedszko'lsmi oksydacyjnymi (p<0 00l)' Ponadń dowi.dĘ że zmniejszyłisię piodukcja łolnych rcdnikół (re*tyvnych aorm tlcnu) (p<0'003).

w tym blkteryjn%o peprydu f-MelLeu-Phc (P<0.001): leukotienu 84(LTB4) (p<0.001)i oGz cyto*inx intedeukiny 3 (IL-3) (p<0.03) coloZna!7yI Pn\ooPoooo''e sl J7i9t'"!o.cńudri'Tn'u P'f {żpalnemu zńńiejsza aktywrcję układu odpornościN€lo i łygasa od-czyn alalny' To całkiem odmienny ńechanizm niż

'cn. któly działr

u więkvości lekó{ prz@iłapolnFh.wyniki tych bad!ń pizynoszą nadzieję osÓboń ci.rliącym na

choobyauloinmunÓIogicŻne nbromialgi9.lńaj rumieniovrlyuo!ól-nionn i ietyzm' sarkoidozę' gnnulomżtoz9 wegeneE i łuszczycę.okazalo 'Ę bon'eT f loaórt' poolne Ń U./e{n'.o{ bnd"n n e(ymulowały śęeniowo aktywacji ukłldu odPornościomgo, .ylkoto irczej związki chemiczne zawfle w Śoku yysJłały noinalizuj4cc'gn ) oo'\hdJoLDo'no( o ePo !o'}utoqlo,mni.|venieńśanu ŻapalnĘo' Możc lo tlumlczyć. dlaczego ośoby Śpożywająco tonsok bardm często osiągały kou yści zdrwoho. Tak ay inacz.j. to za

€adnienie wymaga dalśzrb badań klilicznych.Im sięcej danych m len temal pojawja 3ię w lilgntuŹe nauko

{eJ )r bJm/'el ł)LĘJ. ń4 to' /c !\3l w)ńrT d/]Jdnie p'7ec d.Ul enkiące' pŹec.wz4p!lne l ! hemnprt'.\in.. l/ięLińodulÓan'óżnyĆb elemćntóv komó&ov]th ś.igżek syBnalowych. Różne bad.- d dopfu(Jdli\ do Z.d.n') rnqDnn fi]-ono'dó\ iinny.h p'7ccil_udeniaczy zls!ńych w pok&ńach ioślinnych jako śubśancji bioaktywnych' TÓ jgdeń z połodó4 dla tlólych zrcietd*iłÓ n$' j*iegorcdaju "'bJ!n']e hlo'h- i,/e i7qii7ki .hgni.7lc /m'du|q ''ęv a9!i Badania anafurzńs pŹepótdzone n! uniwerylecie dowiÓd-

ł' że a9al zawicE co Da.]Dliej tzy tyśiąĆe sub$incji ftochcnicznych.w .ym lakr zwiĄzli' któft nogą przynosić olbŹymią koEyść nJ*

Prz}cyn{, dlł łtórej zlczęliśmy za9anawilć si9 nad tym' czyaęai nir ie$ czynś więcci. aniżeli wyjłtkÓ yn Źódł.m prŻecivulleniaczy. byl bmk jakiegokol ie* ncjonaln*o wyj'śnienia jego DŹe-ciwzapaln}ch, plze.iwnowo!rcrcwych i kląćniog}thpożyl*ół wy-lącznie na podślwie jeEo cech lnt]tksydacyjnych' zshęciłÓ b nisdo szukanir w aęai Ż*iąŻłów chcńiczlych odpNiedzi nrh z! mo'duloRanie sylnalóv komó*owych podcz.s Śanóy zlplllych lub poprcdu pcłniąqch @lę śmdkó* sy!ńaliacyjnych. Mamy tu do.zy_nienia z ni€dychanjo vażką kłeslią, ponieważ Ćoraz wi9ccj osób wsłużbie Zdowia aczyn! żyNić pla*onanic, ż. więk9ość trY chÓiób

!y'r '/a )lntcF. nr D'TJlhd or)lo\ !u '^

r. cho uby ncurlogicrne'cho'ob) p'leńan) lnden' n]^! 1/e\7\y{epoł3nrmn''on

Niżwyk]c cickawc są w lym kontekście łyniki b!d8ń, prrpneadzonych przez J s.na i łspóbracoslikół, kióE prŻy pońo_cy J na liz y TBARS ł ykaaty gwałlowly spadek perckŚydacji ljpidó{u ponad 90% ucz.slników ekspgyńontu już dwie 8odziny Po spożyci!sku. szcz€gólnie Udsrzająca byla ńżnica pońiędzy osobami. klórespożyły Śo 8ram skD a gIUpą kontÓIną'

( l'ofl17 ' l 'o D' ló DŹc\o'u|l'. bgdmD /

'_-l' {osoBqnń

w nich niezwyklc iygoy*yĆznych prccedul b'darczyĆh' nie sPosób

catkoqicie polegać na jednyń ńilyń $udium' l.dnalr nie ńożn' tżich pomi]ać, poniełlż otzyn.ne w nich wyniLi Ś{ istolnc pod szglę

Pokamołe pić.iwullcnioc7e lo skłłdniki odżyłc7.śFlsdzrjące się { Drełcncii chorób Zwi4zanych Ze Mrcscm oksydac'nyń' owoca9!l7!( eiJ l' 7n- p'o'nlo!yianidyl y' d 3bgo 1oJ

' 'e')llo/ńniciszać ryzykÓ yyśgpowlnja trh choób' Możc lakże BPłyRaó opóźnii_jąco na p.jlwiJnie się zeynętznych ozn.k śrueDia' Ullcnianie po'qoduJ- b'rLl7 e. w'doc/ne oTnDr' r''.u ul )JelDcEo r { /enhsię nł nisej skóze. Dlalego {l o dbaó o optymllny śm antyokŚy_

drt ) un oJ | /'eAo odlrt. b"oJn \.J alr ! nmi rTou(u Fe{ihly słonecznc - conz łięcej z nich zawicra

'fllciłUtleniacze'stcs oksydacyiny nożg być takźe łyłołyłany porkŚynilry

tem, łolnym rodnikien odpoviedzhlńym 7. nń,czenie łódbłonkln&z}niowe8o' w ścianie tęlnicy śódbłonek pełni rl9 wykhdzinyńą{.c. kon'JL 7 d1!'\p'7'Pty!' łJłp'/c/l9()lc PoqL'74lt\'lfues nnmcyjny. {'wołańy pŹcz rcdtrik peoks)nit}loły, podobnigjak ŚreŚ oksydlcyjly morl pro*adzió do niażdżycy'

Bldmia pueprow rcne w 2009 io*u przez doktol DdidrBella i wspótpracołników na Univexity schml of Medi.in€ w Fodw.yne do$iodły. że agai posiJda me UdrlŻńjanh i ochrclilnia Da

',)n chIon !ci''n' 'ę'ni./r

o eJ.mticm nJolhnro- lnneh"J| 'e'pŹeprcwadzone pftz zespół doktola Rocfu i opublikołlnc v 2007

rcku s piśmie.JalcuIar Phfńacology', odklyło' źe.kŚIrkt z Peśek agłi lÓ^zo a naczynia. w zsiqzkuzczym możt być lmłtołanyjako po'encjrjny lek n! chorobę wieńcowł' Dr Andrew Lcvy wyklzał,żt nieklóre osoby .horują.c m cukżycę, która noże p.ćIctIZić si9ł chorcbę *icńcołą. sł baldŻo pod nenł yrcsoksydacyjny js'ny7'P_l'e' o"oo\ .m4\7.óqnocul )'C'vlu'''l '

ge_ LoJUi'rJHaplqlobinę (Hp) 2-2 Plynie z lego laki wniosek. Żc ńick'órc osobymają *ięcej pożytk( Ze śpożysania ważyR i oR@ów zawienjącychduŻe ilości związkós p'ecLsudeniajłcych i prz€cn9zlpłlnych'

D.v''nf clJde n' po'L\'d-'e p'abl{Ju l:rT UD |.jEĘ'onej $ftsowi Óksydłcyjneńu i zdolnościon Poznałdyn, dovenł Jołńios*!. żc iic & się apueczyć iŚnieniu zależności pońi9'lzy 7no1

lń\cń o{5)o&).nJ_ ' n'u'odrg_ne'J ł.neufuplolskcją, Ś.ż.ni.m się i uPośledTniem funłcji poaaNcz}th'cłółnł jej przyczynąjeś inlensywnaść dzi.ł.ń ngtabolicztrych prcce.o\ b'o ne ni!/').n )'lx''i+)! en.'g{ łhnd/{cf!$Tibchondriach komó€k jnóŻgosych. Na prŻyklad dwa do lżcch prcccŃllenu spożyw ego przez ńilochondlia pŹckszla|ca się w lnionorodnilr n llsn*owy' T|umaczy to znrne przypadki osb' które po spo-życju soku z aęai d@nały wyrłźnej pÓpi.wy funkcji poznlwczy.hi z m n iejszen ia poz iońu srcsu !.u rclog Lczne8o'

sfun zap ny lo natulalna odpowie'lź ukł'du odpornościoweEońo allk chemicznn nrelaboliczny Iub ńZyczny, pochodzący z óżnychźródeł. w tym ze Śrny olganiznów chorcbo'$ćrc7ych. Prcces len!'Óni !\ plEd 'nle.łą ' 'ir' a' sJ-"g' 7i'ho"d iJ ń(notr"Bi

' L'k'alńm' Prc/xpJ'n)m'' D p'l.iwzdp"l

tmi' oJo nJn /'pJ 1) do''lr,| i/cm 7 ['\ 1nr ńh \e 'nfen

lub rany niezbęJnych tomórek i sktadnikó* odpornościow}th'P',e\l.llJ .Dn,'Drrn) mo,e - 'ei lurl TCUD- Jla /orc*"

D}spońujcny wnępnyńi domdani' pochodzqcyni z badań nM ]''dl-

mi' że miłższ aqal zlNiera zviąz*i chemiczne. którc rcgulują pŹełlel łe zŻpJlen a

' pomJgŻ]{l]alu w prmEa(h zdrł'eniJ'

Jcdnlm /_ "po.oooB _. 7m

' Elanr n{'eso lub rwkt'e8o

zlpllenia je$ zahrmosanie dzi ania sub$bcji nazvw!rcj cvkl"k.JE"nJ''!2'.oj\'''w2ooÓrcrtPo6lu7)lIm) rl'ąlcm'nh'b .mq.yl oor.JE-nJ,) odklyl'.r!. ć ńu/w _' r' pJwn )m.'eJ' itl4n:e

coj\ r , no. a/ r re JJorc .el pPeriu/lod n_ r ''etv./ne '1hibilÓly cox 2 yykazują mocniejsze dziatrnie, o$alnic b'funir dÓ_

siodłn ż€ poMdujq irkże nioko')śne skulki uboczne.

osobh' _, b ló /afl1ń'') trnf mpo''\ , b.d'n 'Uge'Uid'.e, żc spożywmic niążgu a9ai moż! pomagd ł l.czeniu sŹeskiĆ_

gi /nlch' s p'łp'Jlu n'erló')t \!r'o'tu "r...40. ^o " "

y -." iet5 b.7-.al 'eu

ucr.Tirouoo_łiedŹ imnunologiczn4, { ńaŚępstsie której nolmdny syscm mhronny or8aniznu łJIZłdz! szkody własnym tka'kon

w 2oo9 ńku podczas lichych sp.tklń w Kanrdzie, Au$raliii sranach zjcdnNzonych dowied7i em się o Edzinłch. ! *'órych

ru.o ru- l"Aic.ń{' 7" 'nId.ńu om' o/1weg!ń('. |eJ lJ ro/ł /-pienx n!!/J''knvionÓśnych. d.tykają.*o neEk, pluc i innych or8ańóv chorehlr. zagraż! ży.iu i w y maga dlugÓtwałego leczenia lekasj i m mU nosu_

pr\n! i'\€lr7o1' 'o4 To'ód7. Lonq3leBoUJloJ/cnl n_

ftl U lszy kich osób chorych po kilku lygodniaĆh pi.ia soku z a9

powńcił lololyl skóry, n ]łątlotry z racji chorby. ZruwMono leżU ni' n UBol\ p P' ń\l i'egrc.'l' D! voq' Po1'eww'oJ7in)' _ e

,nI) { ,.lJ l rc'r\1'-on''ch\3_o .ob'c^W\'ne7rhń) n'cmo!ły być dzic]eN plzypłdłu'

sy!Ąr h pilypomniała mi o po'lobnych rcłkcjach na ch'ń'r! u.r'.1, udror'o ,oveeo. e,apo\'n-r Dr-J7"ni icl le

p'7ś' hl 4 ' p:. enlos an'bo n{)l ' brd'q!lcgo 1_ F'io're

pźypadkół {skazujq 'a

potzebę pŹeprow enia dalvy.h badań,

kióIe by yzbogs.ity n.vą łicd7ł nł teńat 7łi4zkóy.hcmiczn}chagadych ł mił^zu !9'i i me.hłnizmó* dŻirłania wysołujących

Zdłżytem iuŻ wcześniei ws'om cć. że o.'ość to *trn zapalny'MoŹc przy.zyniaÓ 5ię do niego dieb' Na pzykład wyspecjalizowaneblk''w'nl.moPlP'7-( ł 'h' ż''Dlln)' "d) /o'lanq syj volena dzirłanie olbrzymich iloś.i nas)tonych ltusezóLv' spożyyrnie ndIych ilości .ych lłuszczós znnćjsza zaPrlenie' w ÓtyłÓś.i konórkilłuvczu Uwalni!ą k^kłdy bÓińonóE wicl! Ż nichj.$ vtodliłychdIl Z]rwia' Ten zalew homonów mor' p'yczyniać się do cholbyserca. produkując białka, któft uniemożlisiajtl rczpuszczanie znkŹo.po\ \'i'' w) lJj.'Ę' /e nÓdl!

^nJ.nj.ąnBl'nl'3' b''Je \'-'1

ti' {orc łlaku]ą l /.'dłą m'tlobJ ' hĄTb {łol /e o'4/ UJllrdoii .Ęw iklnce duffzołej' Niłl de rvie, dlrczeEo tak się dzic]c' BadlniapÓkŁ!ją' ż u ludzi szczuplych tylko 5ła lkxnki t}Uszczołej sktada

się z lnakrotagó\\ nalomfft u bnrdzo otył'.h oJselek lon sięga 50%.

wedlug pewiej hipolezy, wyższs sażcnic tłuvczós bodŹcu.je Dakrofagi do mjBra.ji w sironę ogniska zĘalnego' Kied} lań do.i.ńją plz._strjq po pośu zjadrć nanwe tomódd (paniglajci. o tym. że u osóbJ luJJah ..7)u/i(1i .r.ro os rom.T\ u- e'J o m nurt

' ,JmE.

_'l]q' l" L /'oĄJ.o"

'nlU7óś' U\Jlnid i \E ly 'ch brcń !\cI i' /n9

cytokiny są tÓ subsancjg przc*azujące konó'k m sygnrł do atakui znkz.rcnia'c73gorczull'tem je*śanzap ny' cytokiny pElniąisto!nąmlę w cukżycy, łZmlcni{{. opornośó nl ]nsu!inę. Dlteco nłaśdie cierpiące na nią osoby poNinny Poważtrie zacząć się odchudŻać'

Peroks}dlcja lipidówK'llJ lŻl'e' l'pJl./"'|oJó4 doc'3)li 7'Uq'7)hm -

v lantcjMej nc'lycyni. Pzypńuje się aęli obni'rnie pdŻjońu cho-$F! U uPlyq tr!'' b\l .Z /egó nF l :Jo.,n) u o'ób' k'órc'n . D

ły pÓprlwić proporcjo po'niędzy lipoplo'cinJmi niskiej gęśości (LDL. holcMerclcm). a l iPoprole inlm i duże] gę $oś. i ( H DL choleŚciolcn) '

w 2006 rckU nrynaUśmy anykul dla pńDlr ,.Journal ofAgri.ultur.l and Food chcmńty", w kłórym ujtłniIiśm', że tłusz.DzaMlte ł liońlizowan}m ni{ższu aęai to v osicmdzicsięciu d*ńd'pmcentach jednÓnion$yconc i łiclo'ienasycone kłasy tłUslzÓwo'' Ąl''ooo e' ]u.ł f 7]' h

' "' e pPe7 \o( llŃó od /y\ieni

obecnie,nac ym śqiecie' l Śzcagólnie w UsA. spożyła się za dużo!łuszczół nasyconyĆh i/lub uqodornionych w porównmiu do dobrych

A(Ąl cUmłNYo*o.lAMAzoN

tłuszczów Bldani'ekjpelynenlalnc i cpidemiologicńo udo]vodni]y'

Żc nadmial nasycÓiych !łuszc7-ów EzycŻynia się do rozwoju ohoiób

n' Ąniodo_BhncoL)'h l'lo.F'ole llka p.'''a"ł j o. ob v''lpoziomu LDL chole eńlu ' Pod w 7ględen śru k ru ry ch.nic,nej tłu sz!/c rc'lnne m?nił.Ę od /!" _TJ1.\chcho'.jc! lluwc7o" " l7wre_

',lc'.'h' Nhllol') n-Uro\tJ Ęd/q' /e ll'V /r'e ńogJ Io'dgn

9 leczctri! lub prełencii podwyźszonego F'Żiomu cholesterclu' ĆŻyli

h p.'ho|e{e'oeń' 'cś Dó-d7a D'JrJopooobn_ f P \'e w'Lńinymineńły, kwasy !łuvcbłe i fi(oscrcIe trie działłją v pojcdynĘ' tylkov poĘczniu z Śub&ancjami pmciNulleniają.ymi. PiŻytzyniaj{c sĘ do

znrcznej popńwy poporcji .bÓIeycolj w mszych oĘańihlch'w 2ooó r.ku' w t)ń sanym'iśmie ł spomni.l iś'ny. że aęai zł-

wiera spoE ilości ilo$emli. !łównig bctasjlosem]U, kańpstcńlus !trłnc! U l' 7ne bJJJn:l do"''dlv re k \UbjJLic obn'.'' po

Re.sumljąc. Ęai to źród|o pozylecznych tłusazów. 'lzi ajqcych

koŹyŃDLe na kr.e i układ krążenia.

Naukołcy mie.Z{ poŻion strcsu między innymi D5 podsNie nęie'lil alfl amylży GAA) w ślinianłach' Jośli .jcsl olo łf,$kie' ńśnic t'śęż€nio norcpinctiyny (nondrenaliny). l co a tym idzio. kony7.lu. hm

monu $EsU' stąJ $yŻMc $ęrenje llla ińylazy oznaca yĘkszy &rcs'

w 2005 rcku lau*ołcy Z brazylłskiego LlniveŃnhdc Fedeml.lu RioOra d" oo \one !rLJal'hamujq rvydzielłnie łlfa_anylDy, jedneześde bloLuj{c typsynq' To

dzidł.nig ok rcśls sję mianeń ałty wlości an'ytypsy nołcjNorcPin.lrylrjgś Nylła'za'l przez nadnclc7€ i uwr]nim. do

kr ioobiÓ! s go(ołości na łalkę lub uc]eczkę. Będ,r aółno hormoneń.jak j ncurop[ekźnilicn. jcs także Uw.lńi.na pLzez zakoń

.7e' L a-U-r'.'pól!/ lneg'_rl'Jlnoqoq'3o o'gan' R_suicna lo szybŚzym bicien serea, {łoŚcm ciśnienh oraz podwyższonym

D/$ b'''.o'ń 7'\1ń!a q łJ l'd' _ Dd']ńl leoi-' !d'i': .o

bic z.odzi.nnym nresem' Nied7iłi{ *ię. wynjki badmia puepfu-łJdzoneEo N B'azylji pod koniec li! osicmdziesiątyĆh xx wjeku,

PokŁuJącc. zc ludzie. klóŹy na8le pru ali pić śok a9!l. sawali się

szybkicipo}olncrYłaścirościpŹRiyuileni'oJTe nr Óbecność pż*iwulleniaczy' opraeł.ny pź.z sz*o|ę

Med}.}n} p') l ni!o!yJ!r xd||lo''u\klm \ ln'T oiTró-) m''ne'' lnrlizy ctrłkowile.j ilości aniyoks\ianlóN |Ta l a 1

^ 1 i a \i da n1' T AoJ

szt'je ŚŻybkość dŻiahnia przociwullcniaczy zowadych w diecie.Dzi9ki loj mc'odzic anali.ygne'] moż'a rozróźnić dlva rodza

j. pueciRutleniacŻy] złiązki ,,dzirłaj{ce poRoli". do klółth nalgŻąp.Ż4iŃUlIeńiacŻe Ó złoŻongj slukrur oĘaniczncj (np. fenole) orM7q ql 'd/'Jld] re Vyb\o'

'ń rcd-Jl " im'' \ .'' To \\U|ż'^nie

szybkich plłciwutlenilĆl' Ż {itlńinąc bierzc sięz tego' żc sitami'n! c v)o.o p'l.\ule rt tB"d7r. L ,4

' I'r "urh- rr. po

'ew!ż sto$nkoło \ueśnie jeś łydalanł z ciałlNaukowcy. po pżebldlniu liofilizo*rrcco aqai metodą TAo.

dszlido łniosku. źeje8o miąższ zawiem Mk \zybkic,jlk i pNÓl_ne pżeci ul len ia.a ' wyń ik i lych badań opubl ikoła rc w 2006 rckDs ''JouinalofAg.icultuEl lnd Food chemńty'''

oćhrona bloł}ch krłIn€kNcn'onl'o !o/ą o''kJ l'q'lr' .

i pożenniu mikrcorgmizmów podczas pmcesu nrzyyłnegÓ fuocy-b7ą DU poJ !qo').h f-$!ytJs rąL4 sl5('n c 'rcnlcom7inn.toh^s,nt no_r)) Pn,hlDnBll neb-rF'e r"ra'l'tuc,

'znn zużyte czerrcnekNinki orrz ob.€ subsancje, klól.pr&dona.lJ l t do o'A"n' _u' Ncn.oll c lo'odaj bńl).h Ńincr' _Jn-i''gfi nulocyty to podgrup! neltofi l i. onnulocyty Żawiemj ł pęchelzykie.zymów oJlryvijłcych dóNną rl9 v mc.hanizmach obrony p'zed8rzyba'li. baklcriomi ] wiluslmi Dziękilym pęcherŻykom komótamoże skulecznie unice(wi/ i *hłani orgaiizńy cbdÓbo.wórczcw pieesie zwadym aa8@y!ozą'

J.śli danr osobr Posiada a dużo neu1rc6li. oznrcZl to. Ż€ ńaoŚrą infokcj9 baldeiyjną' Jcśli ktoś posjada nkki pozio'n neulrclili łekNi. możc

'o wskrzyłać nr infekcję viruson{ albo skutki ubocŻne

chemiotelapii lń ridiolelapii raka'Neulopeni. zmniejsza ?-dolnoić zwdcŻania inl'ekcji guybicznych

'/lub b'lFrnr-I Dd-"o \Ln-jr{ brli'i. plJ!u lmsur!.j

ńi|ższu .ęai m neutollle. Podaas nszc:o badlnia zolcż o nJm !a 7lo rrr du odpo no.t ,oq -go, - ,E jr

w sytuscji $rcsu oksydacyjnelÓ, kieny wmo.ni się je mjłżvem ĘaaBłdanie, łtóic opjsauśmy ł,,Journal of AgrjĆułtrnI ind Food

chcmisry"' miało naśępujący prćbieg' od ocholników cieszącychsię dobrym zdnwiem pÓbrłńo próbki kNL Ttrk Fk p'ewidyrvano,ich kew Zatieiah ilośĆ ncu'sf]i plasujłcł się w !ńńi..ch norńy dlazdrcwe8o ełosiek!' crĄ PopulaĆję komórek przcbadalo pod kątem

ich rerkcji M pojaNieńie się Eaklyslych tbm llenu (Ros), a nłśęp.nie pÓddano jc dzia|aniu o7mlilych Iulworós ńiąŻszu aqaa ! ofektylego dzisła'h porównr.o do zthŃanii ngutr]ilii klóre nie zosałyyyśłyione m dziatan ic owo.D' obie BIU Py neutmńI i p.ZEZ czlerdz ie -

ści pjęĆ ninul wy{ałiono na dzi.ł.nie n dcnku łodoru' Tl syluacjaeksPelymeniilna p.Zypońina !o' .o sig dzigje ł ludzkim cićle, gdy

uNolniony nad.letrek wodoru olu Eakty\yne forńy llgnu połodują*rcs oksydJcyjny' TeEo typ! dośłiadc7enie Śosuje sig poyszechniedo ocgniańia skulcczności neutalDacji nadllenku wodoru. a qi9c a-r?ymJw' D !)h\rpdni Jo'l i" )ch 'cah)rny' n-- 'lenlBadłńh ls dosiodły, żc pot*lołanie ludzkich końórck ngu.

fu nbłych niqższmaqai poyodujezmnigJŚzenicpodlkcji Ęktywnych forn lIćnU' J!Ż batdzo fr!|c porcje niążvu Żnłcząco hamołalylwtgnic się rcaklyłnych form tlenu. Pdvlłrzine okspcrymcnty do-sodziły, źe nałet nrjnni€j sężońy lozlvór a9al znakomicie sp.rłdzał się $ (yn d?i.]aniu. Dopi.lo ro?.i.ńczenie poni'ej jedn€j dzie-siq'q cĘści mbilionhrmołłlo ląłklywność' Itrtrynlisłowy.mtrnytudo czynienia z potviedzenicm in'uicii, że przeciłUdeniacć zNva ew lgli mogą doskomlc tunkcjonołać * o.ganizmie człÓwieka' Badanicdołiod|o. źt miąźsz ręai naĆZ{.o hanujc lwoucnj. sję reakiywnych fon lls w ludzkich koDórkach neufoliloyych' odkry.ic lo!'lJ7u]c'' o f c4''e JJ"dD't D',eJ'du'lcńiJ;J!c'/nJi'lui.'_.rs m i4ższu' md{ ch it*lel bioakly w'y imo8q pŹenikrć do komóftkcŻło{icka' Ż.chowu.ją. ł pełni funkcjonłln{ fomę i j'lŻ w baidzo ma-lych d]wkrch iłUmiłc volne iodńiki'

Ten ckspcry cil noże też Śonowić odpołied' nl pytmie' dla-czc8o zll.dlvie kj1krdziesi4l gllńów nieprńllroNanego/trieoczyszczonego soku 9ti dzicnnje jc$ ł slnie zmliejszrć łpły{ i.sDoksy'llcyjnego. Pamię'|jmy jednako lyń. Żs za'imoŚ .cznietopolsiedzimy i.ZeM prćprładzić jcvcze b'rdzołiele brdań' TJk czyini.ai, syniki trls7ych badań są brrdzo Z&hrcdłce' nawc! jcśli trie

posiadają charaklc ńzśrŻygłjącego. Kolejne. prcsadzonc pŹez ńŻ_nylh nfu*oqców brd ia. wypa'tają dh ĘaI bardŻo pŃhlebnie. szczeeólnio gdy pozndeny mechanizmy jego dziltalia onz jc8o wpłw nakonunik&jęmję'lzykomórkowąiekspirsję genów.

PowlnynyMnfu prNsół sto%ni.sl.Źcnig to procÓŚ ni€uchmnny. któtgo słut*om tru'lno jcŚ

pu eciłdziałJć. p'.de sszrŚkin z racji pojlwi!ących sę *anół za-palnych oraŻ $resu oksydadnego.

w świ{ie Douki hhieje o!ólne pżgłonmie, źe śtrŻnie prcsa'lzido deF{dacji ńżnych funkc.]i ńzyanych. od funkcjj poznakz}th polun\ci. ruchovc ciłłi' Pańuje zg.da, że Ńolnq olę ł tym pl@esie od_

L']\J ł olne Tdn'rl ooun'cńn\ią4'i9/\Jńdńmeń j el|bol'c7n]m(of_\}/.nr1'n4dc'snmiemjopomościł m insuliĘ. nilzdżycą i podvyŹsŻoń}n puiomem Nlnychrcdniłów)' szfuujÓ się, r poud połoła dorcstjlh po Meśćdziesiątcewykazuje bkic oznaki' syndóń ńel$oliczny złięk9a ryzyko łysą_pnni' udaju' 7|łJł_ 'tr' !\J ch7J') lya' 2 NJca)m.b'ececn'' lń(j ien!Ufu7)\óv ]UJ,''')ł)' \'s'm'o'ylo'l {ląl. 5'! /c3teśen ołsńrcyjny m i n ż!a ją zn n icjszyć popŹez odchudzanf, tężim kaloryczny' dietę bqat4 w pu{iłutlenb@ i ówiczcnia nzylzns'Co?/ \'ęc.J 1'ulc jw

"{lo''ythjeJ pP)p_\/f. ?e ol}lo.' rcłbyó Śaneń pżełlekł€go drsu oksylJcyjrcgo

Kompliklcjc pojawiająĆe śię puy cu*rzycy mogą uszkadzaćtkmki i naządy otlz przyczyni!ć się do chÓób Układu krcowo naczyniowgEÓ. .hońb naczyń obłodowych' udalu' chdób pŹyŻębi|reiinoPtii, neurpa'ii' ncfmpatii i zabulŻeń funkcjonoRanią ukł!'luodponÓścioyego. w Przypadku wyŚgpowania cukizycy typu 2 śrn7aplltry jcs bczpośredniÓ ZwiąŻany z chombq' cukrzycy

'loznają src_

sU oksydryjDcgo i licznych łiążących się Z nin szkód o€]nianych.osoby, klóre ukończyły sześćdziesiqty rck życi!. są cońZ śłb'

sze i skazDDe n! po'noc różńych insylucji' osłibieniu Ulessją ukrJdyieuropzekMnikóv szczcgóInic do.yay .o d$óch obszlóv nózgu

móżdżku i isloly cz.inej' Towauy9ą temu obllsy Dcurodogcńgra_. i. ndL.7łre'omen{ /l oĘ3n'/nu' lunkce po7 Un.J

' o' TĘc'

wądośĆ ciata i zńniejvÓna mobilnŃć pMdzĄ do osłlbienia ni9śni,kości i układu *rcowo'naczynio{cEo'

Pojawia sig 'u

pylanie Dlac7*o mamy c7ltaó aż Ńarcśó popsujgnm .jakość żris? żyl'emy prŻecież w d*UdŻislym Pielsszym wiekui naplawdę duźo wjeńy Ó Zn.czoniu iozwaŻńoxo slyIu życia i właś.

' iB).h N)boów dt'cl)'/D'' d'''ń./r_i5 'ię dobD'' /dlolienMoł Rięc lepiej ł}ciłgnąć logiczne wniÓśki j ztŻąć jeść w duŻychilościach ow$e, łarzy ło, orac hy bogalc w prec ił udcn ia.a' k!&e\kutec7nie ponogą nlm ł Pokonaniu Śtlu oksydrcyjnego wszyśkorvŚkazuje nr lo' Źe in śzybĆiej JÓkÓnlńy le8! łyboiu' tyń bardziejbędziemy się cieszyć 7 njego w podes7-łym wieku.

RozDzIAŁ 9

w celu iesŻcŻenia zawortych ł ksi4żc€ infÓmacji, pozvoliłemŚÓbie na zakończenie wymienić jćj najrvażniojsrc punkty:. Hislorń spoży\yania oum !ęaf przez ]Udy AńaŻonii jcst dług!

i sięEa czasów prcbhloqtzn)th'. łpoła palDa !ęł w t*cie całcgo swego życia wytważa ponad

STRISzczENIEGŁÓWNYcH PUNKTów KstĄżKl

Badania pŹeprcwld4ne na zleenie izqdu brczylłstiego vykizl_ty' że w rejonach wshodnilj d.xy Anlzonki rośnie poMd siodemi Pćł lyŚiąca palm a9ot oz'aca to' żf jeŚ dość zaŚobó[ b' zaspo

koió sul. rsnqcy popyt Da lon Noc'Dla ludów Żyjących na

'cEnach zalewych delty Amazonki pal

maĄa' jgn glównym''oo. funiokl'ŹÓdhmpok mJi.ao}ipodstlwow źI&ło kalorii'w niniońyn dłuŚu].ciu dzieje zbierania i loso{lnja a9!i dokumonbwal' bry9Fcn pofusalscy i anclyhńscy botmicy'Miewl

'nĆJ A no7oniilą.Zq4tr' Z

'nn!- ipokJmań.l Śpo7}\!q

podczaŚ pmwig ksżdego posiłku' Potcj! dzienna świeżegÓ miąźszuagli dla vićld Ż njch wynosi d*a lilry'Libreu6 naukoM nie donoŚi Ó wy$epovlniu żldnych połażnychskutków ubtrzn}śh ŚpoŹywania miążvu aęai'wgys&ic badania dolyczłca Ęai pubUkołano w recenzwm}th

pisńach n kosych. Puytta.zojąc4 qiększość błdłń przcpsMdzono nad liofilizovanyń niqżvem aqaa

Lioli liz.cja .o lcpszr meioda lÓnsg vacji ow.ców Ń suszenia rz'pylowgo. suszenir na ś|ońcu i innych

'nelod konśo vacji' Pozl2L

na zachołłnie vlności odźyRctj, skkdńików filochemicznychi amyoksydacyjnego potencj.tu a9aiB!d'nLpo'ntĘ'o'.'l60oqlod7\{.frUibioJłl)N'or'i' il,lzu JeaipublikoNlnoł znmząc}ch, lecanzosanychpismach nłulo_Nych. ukich jrk'JounalolAgricullur and FmdchÓńiŚty'''\\ol'e

'oJ' 'liu.hoo/ą$ n J!ch Ó'jlni/ '&hw fJ(Je 7 h\'m

or8anialymi subśratami' jlk białka i lipidy. M.g4 Uyk ać DNAw

'wJch MrUI(Jch' okJd3cJ' ) 1o omolekulńo/( -\7{o'r

szkÓJy i pryczytri!ć się do pu }.pieszcnia sbrtnia i/ltrb chońb'Anlli,rzdolności absoĘcji łolnych mdnikół (oRAc) to rrtelnli Niar'godia m.loda porórvny\yania ńocy anlyoksydacyjnej pokarmu' Po7wala na ocenę śkuoaności symialan lÓdńika

'crcksylo*efo nrj.Zgścio i \Yytsa'JneEo y naszyń oĘaliznrie Mlnegood'ik!' Nrl.ży jedna* pańj9lać o .ym. ,ć lę rnali4 przepiosadze

T ".o. Jr ir\icaol'er rq'e'drnF. 7c l.'n! \ub{'ncl' .EZmniElz.ó nvoŹelie się tego rcdzłju re.k.yłnych form tlenu yy-

Powiada się' Ż9 jc'lno$ki oRAc to ,,punkly ńłodoścl'Pizy pomocy alalizy oRAc lńgrykańsk' DePa rmentRoInictwapPósdał prałie tzy$a ołocóq łarzyy i olz{hów, powvf.hni€ yydgpujący.h ł kuchli ameryłańskicj, oEz miqższ a9ai pod

ką'cń ich pojemności antyols}dacyjnej'Lio 61izÓ{anE a9a l posiada najwyższy wskaźnik oRAc ze łszy{kn' /oJd! ) h ror mo*. / ryiarl.cl r' \ p'7.p',!. S/&..csię Eo y lilelatuŹg naukołe.j na lo27 nikiÓnoli ównołrżnikaTńlołsu na grlm (',moli TE/g)'B.oJnD fu_.J". dol)./{ce PĄ]rTno.. 'n')oy'}dr);'ej

J1alł odnjesieniu do rcdnika P€rokŚylÓwcgo plasujq len o\yoc m sa_

mym 57.zycie lńty owocół i waŹyw. w leście oRAc posilda on

l02 700 jednosck na śo gnmó\Y Dla poósnalia wyniki rcślinuchodząrych a lideńw \y tcj dzied7inic żunwiny i boółki ame-

rykańskiei to okoIo 9 000 iednoslek' Nl pod avic sln]eEo te u

oRAc nic nożnl jednsk świerdŻić' że jakiś pokarm jes Ęszy

od inleAo, tyn bardziej żÓ vMynkic ovoce i saŹyła rvzbogaca-

!luJ/L4diclqo ubJ"n'rhlo hrTi'?nepo'i.JJją.cw6alBor

HydrońlovJ pojeńność oRAc wyno'i db liońlizowanego a9ai 993

/ńoli TE/g i jest najwynz! spośód wsz]ekich pokarnóvLipońlowa pojemnÓść oRAc wynosi dla liolilizołmego Ęai 19

/moli TE/8 i je$ najłyżsa spośód łszyśkich owŃów i łaŹys'wynjk alalizy Pojemności łntyoksydeyjnej ów'owrżnikrTrcloksu (TEAC) *ynoli dla lionlizosUego a9!i 744 /mole T€/gi jei nijNyższy ze w5zyśkicb dotythcŻ.s pęcbadanych pokarmóvw}nik analizy mocy a yoksydrcyjnej Ędukcji jonów Żelaza( RĄP' r)no\'Jla l'ohlv'\J1rBo''J 21o trńo'iTE/s:ic'' ra.syższy 7' w9yŚkich dotychcŻis prrcbadanych polormół'Analjzl TBARS wykazat!. że nie fil{rcłane ani nie oczyszczanehofilŻo\ln. luD /"m'oóne _jh' hańu]! l.p'doq l rrrc\..dd.ildutrzół u oŚób poddoea yn nndomircsanenu' podwójńic ślc-pcń. b.ddn'UlŁy/oqaru'' g'UpIlon''olnJ"'o''l'ąPlrrbo'zdolnoś usułanii anionorcdników nadlle|ko\y}th wynosi dlaa9ai 1614jednosEk soD ije9 nlwyzsa spośód wszyslkich Po*!rmóv Rodnik nJdtlenkowy lcrcsltriczy s Patogenezie yieluchoób' wylvaŹa @ż badzo toksyczny mdnik hydlołsylosy' któ'ry przynosi mjvięcej szkód w oĘanizń]c c7łNickaD.ę'iJn''Um ''n'yoi.}d!!JF\ |HoRA. ' \oRĄc w'cm)' 7.aqai posiadl wiclką 7dolność ususmia fudnikóN hydioksylowych

sporr ilość lite tuty naukoFej podktślr_łcanie Śresu oksyd!-cyjncso w roŻłoju chońb Z\yjąŻłńych z prc.sani $łrzenir onzrolę zNa ych ł djeciepolifenoliw złpobiegrniu tym ZJ.wiskom.B ]mi. pokazują' że miĄższ aęri może Zńnicjsaó slrcs oksydlcyjly zsiqany z nalunlnie Za.hodzą.ymi prccesami' lakinij.kmetaboljzń tlcńowy i $!ny zlpal'e oĘanizmuBadani! łykazały, że s*, ktćfogo pDd$ałą je( nieocz}szczonelub nieprzńltdme a9al. podwyżv' poziom aklyłnoś.i mlylk-śyd.cyjncj v slrow'cy krsi U zdmłych dorcsłych osób, Poddanych działaniu śresu oks}dacyjneBo w randomizovmych' podłój-nie śIepych bodlniach nagzemje.nych' Z 8rupą konłolną śtrująą

Badanir łyk!z!ly, że s*, kńreg! podsavą jes nieoczy.zczorelub niepżefiltńwane a'ai, podsyżsa PozioD zsiĄ7łów .nly!k_sydacyjnrh w surcwicy krwi u zdNyth dońsłych ÓŚób' poddanychdzialbniu *rcsu oksydacyjn€o * randonieanrh, pod!\ljnie śle_pych baddifuh Mp'emiennych, z gmp4 konlBlĘ @sjącą plaebo'Bldanio wy*aały' ż u ońb p.ddańych otwdtE próbie Irljnjczńej. spoż}Mjących codzielnie pŹez dt .ygodnie sok. którqopodŚałą bylo nieocŻysŻczÓne lub nieprzeńltowrne !9!( zDacz{-co zsiększyla się mobilnośó

' zmniejszyty dolesliwÓści bólÓwe Że

Śrcny Śawów kolańÓwych i kĘgosłupa lędź'iorego.7n'jd'jq.€ '( { a(!f/w:a^ antyo}sńac} ne Dol'J {pPe1'lJdÓ komóEk człowie*! i śł8zać lam ocbroĘ an'yoksydacyjną'Badaniąs)ka/aly' ć 7ndJu!ce.'l \ d(d 7{'{,r'

'n )or.)dŻ.'Jne pobudz{{ aklyłność anlylksydoy]ną surowicy krwi

'n y'ya

A9af zawiera pońad tży lysiąĆe Zyiązkjł orgmiczn}ch oktśl!-nych mitrmn subsancji ń'ocheńi.zńych, lałich jak fiavÓńÓidnpolifenole' ańbcyjany i prcantocyjanidyny. comz *ięccj pEc n!_uko*}ch, wskvJje m korzyści zds\btne lowaizysące spożywl

odkqIo, że antocyjany ałde w aeai mąi{ pię.ioknbie więtvą mocod tj ffij kl'sy h.yjuńł znądując}th się w innrhigodeĘ śł}nącylh a swrh a Fksyd.cyjnyrh słoś.imści prudrc\@ylh'Dwa anlodlny

'loninująe w !9af lo cyjanidyno_3_glukozyd j glu

kÓ4'dcyjanidyno 3 kumarynorulynozy'lu.Kiedy konórki łnormalne Mpol}kaj{ ńNonoid, dmidyno_]'gluk@yd (c_]'R). Eggują uMlnicnigm naddffMw, którc wybió.czo uśńiercają koń&ki rakowe' Ki€dy zdołe konólki napoly_k3ją c_}a. nie u*alniają nadrlcnkóB Flawonoidem dominującym

Kdly l qmnkĄh ettrryTnlJnj' h gr}%ne poddJo dłJT''śfulka wymłUl:ącego młŹ pułkq lionli,Nny nisz a!€f p.sMynał lwnic Ę 3u2ów' hmBł ih IIr^ś i nniei'V' ilośą ł r.ó''miu do gnpy kdlrolrej. w kóa] nic DodNeo ńiaźe! aęfBadańh piowłdane iad liońlizMnym !9li dowiodiy. że posiadaono potęźne dzi!łlnie pŹeciłzapalno D y'.ro'zdJidui+€ "ię - ŻcJ' b Żl(Ż d,nJ4ą hJmu]ą!o n! w}d/iclJn.g silze ślinianek alfa_ańylazy' będącej u ludŻi malkeEm (Iesu'

Analiza sumy p.zcciwudeńiezy (TAo) wykLlłi' że aqlijeś zLrółno szybkj m' jak i PoBolnyn przeciłud.n haen 'Pr4prosldmne badrn d \Jtub. r Ld,lr neurrch.. rozaJbiałch kr*inek k!wi) potrakbwang niążśŻeń l!łi ra8oła|y/naon. 7mniei!/on{ DTdurcJą Bolr)'h rcdniko( tr oLpodiedzi na .kslozycję na niddenek wodo ' Inhibicjr wylzulu Mlnychrcdników z n€Utońli ullzymysak się nałor pźy sę*niu jedncj części n' bilion, co sugeruje, że dział.nie b zachodzi ółni€Ż

Agii ŻNi€rł spoĘ ilośc lłuszcłw ioślinnych aanych jiko niÓśeol.' Dominującyni ł lyn ÓWu ńlolemlam! są beta{ilos@roI,klmPeśe@l i sli8mastercl' Dowiedziono, Źe le Żviązkj cheniŹnezńniejszają poŻioń lipidół'Dzi9ki amlizi. inhibiloóv cyklooksygenazy okaz o śię' że mi+9a9al dzia}a hanująco na cylrIooksygenazę'2 (cox_2)' Jgdnyń esposobół na zmnigjszenie oŚrego lub pŹewlekĘo śanu zapalne-go jeś słaśnie zahaDołalie aklyłności cox_2'Miątsz ag.I zasier. wśzy$kie z's niŹ€ {itaoiny. mino'ałyi pieNia{ki śladN niebędnc dla ludzki*o zdńsia'MiążŚz aęai ŻNien łsz)slkie 8mjnotwy eczĘenne onŻ wićlelm'no\l'\oq endoAeńń]ch fulÓl'Bhdl].!nlvybB..l sludŻklm

Aę.( o dob! Źód'o 'o/oUJ/JneBo '

n'erczpuJczo.ncgo blonn .

ka' Nietzpuszczalny błonnikzawienpÓlifenol.anlyoksyd&yjlc'dlilego nie Powinno się go lsuwaó podczas frłrcwanja lub Óczysz

w śu gnmach miqżv! !ęai znajduje si9 aledwie l/10 gnma cuku' oznaca tÓ b.dzo nis*i puion *ęgloMda'ół'w miąższu !9ai znaj'lujc się bardzo ńało $du' aledłie 0.25%'Dzięki dośIćżeniu sarlości ekonomjcznej ovocu aq.i dIaAmŻ/on'' zmn'.n/o)o E)c'nkę d'f{ dlJ pof7eD Poł.klwcn'a

w 2007 rku ołe a9ai Śił śi9 tÓłovym prcdukteD żywnościo_$,n e*spońosanyn ze wŚchodniej delty AmLonki'scinlnie palm ąaidl. pŹy:\iwinh 7 ''-n.en pĄlm) /fuc/ą.os'9zmniejglo od cz6u' Bdy w 2007 deenioiÓ adość jej owo .Dzięki odpNiednio zauądzanym plan'ejami palm a9ai (aaałaD

moźm zbiemć ołse aęxi i gtl palny hćz wyrądzania Mkód śto.

Anazoni! srytric z tąo' ż. jest 'płummi ziemi''' dośarżjąc 20%

l'jma ĄJipjĄ.7y'i' 3i9 do 'b.o'!\ji

d"Ulle' \U Ę3l ',I!.fiatmod.ry onz łytwa.urnia llenu'Kiedy miąższ aqai dÓdmo do wysokolłuszczoscj di.ty nuchy l)o-siadarlca] 599l' lenów wspólnych z e|owiekiem. Żnmząco łydłużyło się jej życie odklyto leż, że miąży ł9ai blmujć lIlkóneoge.nezę, .Ó ńlznaczenig dla cukrzykóvBadańia labo'!'oryjne wyku'łŁ ż€ zwi4zki chenićzne Zayar'eR aęai ddakywujł toksyczne biatka i wy\rctuj4 autofagocytozę.co ńoże wskazywaó nł

'o, że chonią Pitd cytobksycznością (lub

pŹynajmniej ją opóźniaj{)' zvi{Zmą z chorbani neurde3ener.'

N'Ltoq om Jo8ło nę _o7po,'^ /$ yl'chemi.ae pl7}a/y''a_

Jl' e ię do oo'ę'n}!\ q tośc sŃcip'/ecŃ/ap'])'h m'ł7'7u Ąniokazalo się' t!

'olrańą one hamsvać mz\ój śchofuń ńilŻdżyco-

wych u zyieu ąt wytweajłcych dziEsięciokrc.nie wiecej chole$efulu od zwyklych zwicŹąt'Badania *ykazary, źe zsieląa krrmione djet{ łysokolluszcmsąZlwifającą ńiąŹŚz a9ai posiadają niższy LDl_chole*.ol i *yższyHDl-'chol.sercl od zwieŹąt s g.upie konlDlnej.ogólnie rzcz bioląc, owtre p.siadajł dwa razy wigksą lojem_nÓść anlyÓrŚydacyjną od wlrzys. zalem sługn. sq nls€nią byjcść codziennie więcej ołocó*Ż{ązki chemiczń. zlwa e w ńiąższu a9al mogą wpływŃ na konuniklcj9 końórkołą u y'r'związki chemiczne zaMrte ł ni{ższu aq.i noBą ypływać na ekŚp'e'ję genó" ' Vo?e'o tluń&/y.

' tzcńU p I r n{o'ow 7 '''e'Ji{

cy.h !9li Popmwia zdrcwie osób cierpiących na chorby auloin-

NJ pŃ'la\tr .Z.Egu bm 'n

erIpe1men'J ' \.h !ł tlł, i !ł lno

JL'erd7ono' rr \ol o\oco\) 7lBioaj{.) Ąai )'c po.i!d3 sl':ciso\i mullgenn).h }hsog.n')'h Żn'rylolot{c7n).h' *Jta/'jee h) Jn'ym 'l 'genne

i n]ue' oży Ju/y 1.ooĄ.iu dou{n)m nie

O AUToRZE

Dr Alexmder sóaus jeś Dyę*lorcm 'ls. Bsdań Produ*ló*Natur nych i Menlqnycb oEz pEzesm AIBMR Life Scierco wPuyollup' w sionie wsszyngton, w UsA' od 1995 roku połrdzi badlnń nrd paImł aqai i jej ołocani' Uodził się w Hlńbuilu, skąd!) e.hal do Noqego n4u \? / Td7 n4 u wie\u pr(ru l! \rop_rma8ńleski ohŻynał n. Univońi.y of Neł Mąico w Albuquerque,nalonilś sopioń doktoski na cdifornia coŃ Uniw4ny s sanlaA s sudL pod)plomo/e ulo./yl ! UnrverJrv nI'.lel Me.i...Univenit} of washiqton ł seatle, Univeśily of washingtontr l&omic' JnlvclJl) oIP'gd \oUnJ ier]noc/eśn:c 'lo' 'sl'|tr. ''ęnDwvdziale medycznyń Unive$ity ol Tcxas w Gllrcson, Geolgil stateUnive*iry oGz Californ ia State Un ivecity Fulldlon.

Dr schluŚ piaśołlł liczne sanoviska akademjclie, m'in' byłpDlesEm Kliniki Badań Produktów Nltury omz adiunkłen na

wydŻi s Mcdy.'ny RoślinĘj w anelykańskim Kol*ium McdycynyNltumln€j w ponlrnd! śa*zyn kiłoqnikiem southweś colĘoI'Jil l. \ sco sdJlc: prcI"'oTm n'd7q.c7Jin\m ł Poludn:oso-Ża!hŃn'm kohB'Ur v.dv vn\ \J''opll)!/ń.J: NJU. o Zd'o-'_w Tempq dyEktoreń liŚylu.! Badań Biospoieczn]th na ci.yUnivcNny w seanlei onz ł}kł owcą biÓ .tysyki i cpidenioloEiiw BaśyrUniveNity w se le'

Byl czlon*icn Rody Domdcrcj (AMPAC) Biura McdycynyAxern ywnej (oAM) rmer'kańskiego Narodołego lnsytutuŻdrcłia (Nltt)i czlonkień Komitetu ds' szybkiego RozŃoju Biuńsuplcńentćw Diely (oDs) lmer'k.ńśkicgo Narodołego Inśyiuluzdmwia ( NI H) ! ie.eńŻenlgń l icznych nonograń i pośvięcÓnych Ś.n-JJ'Joń i'n o. E. om Fo'.nL7n)' dlJA_e'yk.ńl:e Kon(c .i: n3

IHŻ Fr.mrkopei (UsP)] oru EcenŻenten pncujłcym dh baŻ} dańych Migdzynardowj Infomacji BibIiogr!ńczncj o supl.nenlachD'elj ' lBlD5' PowJnĘ d/ ' \'połp'. ) 7 o'md(rT l-'o'aJcJds. Źywności i ŻywieniJ, NlIodNł BibliÓtekł Rolnjczą i aneiykłń-Śkiń Deplnamen@ń ds' Rolńi.lła (USDA)' a umożliłiającej doŚę?do cyhtów i abśmktów bibliogmlioDych z publikoMnej międzynarcdoŃj hem(ury nfulÓ*ej o supleńenlacb diely'

w 1935 roku dr schaus zosa| wybrany oncjalnym przedśaw'' -fr UlA ró pos-d7rn'e crupy BJd]"'f' d\ P'oao 7d'o"|Jw Świłlowej oĘanizacji zdrwil (wHo) z rekoń.ndacji dr Hafd.naMahleń, Dy..k'o.! oeneralnego wHo. klÓra uzrskah Potwiedzenie ze śmny seketala Depdamenfu zdfuwh i zisobów LudŻkichUsA'w2005 rcku otzymał od Amłykański.go Kol*ium !a E cZRoŻMiu Medycyny naArcdę Linus Paulint Lecture AłaiJ ',Zl wktdł nauki medycŻnc"' w ]996 rcku b/ oncjalnym pŹcdŚ!łici.lcnorganiaji PozalŻqdoł}ch w delegrji nerykńslriej Agencji ds'Źywności i LeMw (FDA) na konfercncjj pośqię.oncj specjalnyn sub_

s!'.j om odżł łczy nl. któĘ 7.ĘDDr sĆhals Zljńuje się naukąożywieniu i ńcd}tyną rślinną od

ponad lŹydzicsu pitciu la.' 'es

czlonkiem honorcwym No*ojoŃjejAkademii Nauk. byłym przeMdnicz{cym Rady ds' pblitykiŻJ"nu.'on " j_mdc} . Ń')konsl.c] R.o) Pol'lyl' lo!\ 3

PublicztreEo. holorcwym ztrłożycielen BlytlskĘo ToważyśwłMedEyny Żylvności, dytkbren wykonaw_czyń Ańgrykańskicgo Tołaizysnva Mcdycy'y Prercncy']nej Jestczłon*iem Anerykańskiego Kolegium żysienisve_Po (FACN),Anel}kińskielo ToyażysN. Żywieiia' TÓłarzy$ło BiolqiiEkspcrymetrtalrcj w Nau*ach Medycznych' slowarŻysEnia n!Pe'7 Tec''olo3''

' N_'\' o

^!FnU' ATe'.\d'\l'.A! KUhLiuń

Tołsykologii,M jędŻyn.rcdo{eloslovarzyszenhnarzeczToksykologiii Farnlakolo€ii, Am.rykańskiego rosrŹyśRa chemiczn€go,V ilTJ UJob.bu Surr/y.ani. nr

'/.c/ Nr.\i Oprdnic/..

TołarzyŚw! na Źecz standardół Aflyk!ńskrch Roślin Lecz'iczych,stowlzyszenia Toksykologicznego' uaz MiędzyńłfudoweloTołarzyśva spccjalislół od zlburzcń odżywi'nir'

Dr schlu$ uczesttriczył w ba'dzo *ielu panelrch ekspftkich do_

tycz4cyĆń Dfubleńatyki bezpie.zngj Ży w ności ' Ponadlo, od 1992 rcku

plEłodniży Podkonitelołi ds' Bezpiecznej ŻywnÓśĆi { Koniteciena lrccz spójnoś.i Marki (cDnPLI) amerykańskjego Tołarzy$s!

r'q JutÓ'em w'póld!oen l37 publil&ji' \lóc ul'/al) "i9w óżnee! rodaju biulc'ynach i czaspjsmlch naukosych. ł lymra* cenionych nasazyneh iak Erpri enral Gercntoloar, Joutnala'f klicurural a FoÓd chlnlilnr' Requlabr! TorićoLq, a llPhal ocolap. ReĄal Failule, Fo.d and ch.nicol To|icalgJ'lntłna|ional Joulnal d N.lloloqJ' ]ntgnationo] Jaunat oJTori.oląy' Nntrion Rc'earch' Fo.d chedi't!' Bi.ląical rruceEte'nd. Res?arh, or^z rau ol aJlhe anerican c.lLe.e oJ Nktnio .

od 1979 do 1992 $ku pełni] rolę redaktora naczclncgo /nLr'alżrdlJolrnal a| Ri.Śocio] okd Medica] R?x?drĆh'

Dischausjeśautoreńlubłspótautdem22książckpoświpcony.hprcblemalyleżłłietriąo{zelorem 2] tzdziałów w różnych rntologirchnaukoyyth' m'in' licznycb mzdzi ów y kaŹdej edycji TgJlóoołaJ Norn ! MadiĆi|! |Elg\ct sc'en e)i oFacowani! ni lem!. loko!rienoli w fundanentalnej publikacji Iaconienok: vnańin E Be}ondfu.Ż/ń?ldb (cRc Prcs)i rech rzdziałów v a'ra.!'|a f'@dJ

',Pron1olinq H?ahh l.Aldenic PIeŚ, oxford)i oID 'o'd'tid]

F,oashl Ćoneel rr 1nen| ond Plevntion (Amdeńic Prc$, oxford)'

RIRI-IOGR A FIA

Ńc roqb dmii&d by qi pdń (&'c?.a'?Ł.!/ M.() ii lb fuMl slury. "łMą! k fuk fubar'' l%31ś| \14.

b fod nfub lnl ń ó. An@n. fuqBĄvd.. Ja' FiqliL fu oJ hk Mfu: slfu\fu' hl sMivhh Mfud'

MgoDA'DĘWN.MuozE'fupkdo(Al!*.!).rń ldd brcsts h chŃq

Mijo, cr. Bcu.m NL Dur4 rc. unsdśm' BioĘiJ d ly d@biN nln Nbs oilrcpiql fn i "rd o.'i!/d''

^BIcanHolniPc.hlypbfuhr"ANli@hu@lolcr cd Ntłtiar"'2@5] eo s!P'l! !rs'3Ż5s'Bre v f bt pitu d tu F td. tup M a tq n 7 h?

^tut tu bb oJ p btuirufubuA@fuPąb'cŃ

D3:AnoRAcupd!ć."Nleftł'żdJ

Bb Y Fłłtk R' Ge'l Pł}'d.'.@/J ''

fu!funAn@ Flm&ry (&łr9np@tu.. h&rkjrMdomnnseoeBendmi s FEmim, mla 200e.

d'tdlicpjlojip]d!hfu&L@*."ł?ttut,tur nfrtut alMldtha ,u)5:*!.

86 w. Mtfuj Ć. sbrfuq Iś x rhwie @d aier Pabpiind, łeńd! h.rydoe w lrr P&rq. L {!n ),Ad

Ęł4'Lf wóton RR' pdy v ld!'l łBnBhm! r' vdtum s' ElLBńii N' A'n{o b. Dd Rb D' sdnh s,Ihni Ę snńńMandbwrnit, Br nh tM@taltutuid ,tustq' 61e.6r

' !ńbolm' ]N'R' fu 3uiiro' J@nJ d

Mf ) d erul M u .h@i c6ioErpht iŃlhs ilo fu n]. ol Eie .nd lndÓ.AmaoŃ4."!e!fu!kł''.

fu k Pdn; Fq6l Fąre6 h lh.

Bff.6drK'MeEłAv.Óru'łrlPo

hń8b,r$'''19Ą1:A)535.B

darcbq (rbbB lpp.) *dsmddkdrh ! dsr @b!d, /e d o/A{idk ąl ąnd Fd ckn^'r|''M|3z:1932 79N1

B6hwly p, MŃ@ DĘ cd wP I B!lwb6h blEĘńś (v!€ńi!n q6dbli8^n').'kwl aj Fd k rt!'' 1931:

forcn3'Ms,A4e'ń!''ttfud

ch.ń.l,]M.fu kn@ hdńarńe Bud ^ruĄ:

As^eUJsNą'!\ivBn!

f jb of ".P.

d?ud4 (q{) wió oóoUlAt iai!ąl ad Fd cbnhlą.'fuŻ|'6| 178 17ś4.

łln'bl'' Io5i (s!pl )] ,óls 2ó7s

fu o' B@bth *' v! ! jadŃi Jc ' ^"-*'

,*' -, *",,;,-" .,rAlr!.ńłr dh6v' rhc RoW pałd' "

tuh@ E, Berru! R. Giruz^, aum!

N tu@JNrn! D Br&s CH, rro( s,lbbtty dA9d(l @dłe!MM'). "Jeńd olĄńąluJ od Fd o.mhlry".

A9d(''łFd?uc4 M!ń') lo'phłoli.s,Md alA3 drluąlcfol fold chutr|

.ÓRńMedrdRa ń.rdaphfu|'19q|15|316.I

Pt641ip oI tu qr Rbft.B canlw

'd Pdur olrf %r/4 B.hr hromilim

. (Pćns4 })noh ando oNblikov.i.

EĘlU Aa. vłnfub sv FB cG. o

keńa e' VBp Fi6oj.ą; Pfu c@

(RFlsk Pż&bł!j{.y hdili Tgmm zbi.uj$rl' oY€ ad.)RdBvLP.6lelM.BoYjMh'D.oTF\ooropdn|b''i'Pdrc'

'AvLąrniso@ioL!.Jo.tq'lr'.lńld'aczlaŚ'"rnabęb&uhE 6'.fupiis'lB2:12:55:7ż

iff ąiilB s'i@ą Br o (l.pd( \Mr 0. a. u,E. l'.r . qlliLA (oh.!. h'

Fd od Ądatug o$laki of e U

$wLR.dvilciłitr'fulyph dtMe|^FlpdŃ'"chwdqruP,id''

-'ń'&!4//dol'ł. u@' soihdń'

Gc' u'iqidmś) ń lŃiat JwBl ., clhicql Ń|i ią"' A6|

*ńńnr!'Tż. aI RP6; TĄ. slt\ ol lh.|fu lo ń. P.fu ł!r'lnut6.PńnŃbn

r.ńrn |łl- Ełlafu oJ lh klq oJ '.

rwa le/ /er' Ki's c ld l

Hodsi JM. ftlii. A' Bńe v Dtnld d aJclńhd Nli.riq"' 2oo3| 31:

Y. Dj Y. ao! K. fuliPrcltrlńńrc md

yNdbllślhPsiiq.d fu{ś dp]ymĘh@Etu dk, '!'!/'al o/Ąńdfunl ąfu Fd c1,.hin1-J'' mt 56|

,d!b|''' I w' "Iol{l / u,''''Ił

@'ĄĘ plH'sh re4hF'c.!J

Ałtul,rcl ąnl Fd ckĄbą,,,!|z|50: ą314'

alAłi ||ąl d Fd cńkł''2@5:53: 1341.'356.

|E .P? dqąą'Ńan) Ń jllld(fury \ d

(mbi! hi h' ńń /-mn ]m _dńMN.ńói.l ńr;{invń fn

lidinMAcŃrĘq aPx6.mlo

Ńifu óo A$o!iń (&rry. d.ro.@ Mń)

\' Vu4rra' d trońt4Ba Ąv' Ńr |'''4F

,rs bLd tur.\ o ! od si oion d.

l DŃ' ^9d

l n Guk,p? fureL fu)

]wsDL.Pdń'1\trc}a lh?hnł'

lon{,r6' 'Anłbą| JaUiąI xclkt.

h Ę lho6 k€y sł'np forcn rcs .s ń Amulj{..Fos' &oĘy d

fobli$hg:N!łfuaa'ĆT.l9h

hlhżqgl,o .ne* ajnąvnfu @a0ó t'lN Kai P P |fufu+ oL/49 ea ).

KńE'cl7h? rck oJiiąWlhł łhhĄoiEddMbrosy.m3rre s2arsrd

d.jnkc bbutb. @8 rc latbdard

Pdg!@ Maft (&e' rruis'1iEńdani

ą r ' hhd Auld P.deBlq Hąrh/Mo",', am Y l.d.l e. tu$ B@!

exrft $iń' f ą u d aJ E l hr oph n @ b

n r.d6y \d\d.t!'" krul aJA9.t |uąI

d| Ą.ńn qd lc Jrc55' 'Jond o/

dń 1td5 )' Fnjl rcFń (rcv d)i Psó plo(B4'rb 34lł'ó) ggDpr6n M L]s AID Fi.d €El. Mm.!' 8n'l' Es'

d d' GĄ!nP'io! d dEhq Flyńodtr

M{8! Fs' Fd{o Da Mdotrl F ho w' s rciJ cs. RoĄo MN. Rdńq$ vl,,lń4dogids.'9qB@ UmdichJ

pht sĘ drcńmDmlqtJ hioni

d'"łdbelr@8vłi.-'M:a5(1):

Ę Mdd.]iohj Ro. T[

M!ńdJRss.DdouDL.siqńa^D'6obb p@d{,iob o! Mejd krud, a

na@a(E.*ot *Mlń'):liBi

b hd'Ę ł] &@/Ę !.o.* b Ppł'l4

Ó*mgis'hĘńc.AĄlhpEdrs'Tmcryjsnd'do'aFciś d

aąlnd dAclidlvo] and Fd ch.hń

ołsn did.bsfuna gPrcily (oRAc)ud fdc dwbg edoiide' tsv$ (fup) łśłs: l mnFdŃ dud} "'ąłż' "l

ńv@o.Etasyr@i'nrcxylDdi.dePEb'"lauml dAłnaluąl ord Fa Ćh!n^ł!''M:50: ż71z z1T'

T,hyhfumtd.lio'idldpisD{'slb iy of r9d (EuErpc d.Bw tu)

PehćcPdsc LA.Td{d'sT's .s.Mn 4ł Gubr d.ru* Md.) Nb od ocM!!y..3:56:x9]ró00.

bcenb {ńdtd oj| frń A*l (E!t@dma MM').'jÓlsd o'Agic hBl i Fd ĆheoLf',.. 2ml| Jó 4631 6ó.fu M.Ębcś.fu b!Ś.fu c1ModdllmD'ńM orysbyfu d.lqhŃy c ą@nd\ 9 M l a! Ał r ! ud ad.0.ł c lqfu t|'. W| 51 | %1 44,

ndb ąd afuł Pobehą@k |eMs ń

@ fu' (Pdm da An&uh)' ł lda

Elh|opfurualą'".l9v|lal5A19'

"H!N|bdaŁ!''1995'A|39.335'Ltd BhhĘ tr@l M4b'|.\E!ńcn\p:

fonł M' ł e/ła olF(d' Pń$ń fus: N.v Yo*. n&bEFuDREiŃafu.RoszH.oldnisdi@depŃ ąhd@dpfu@lt

bbfu D.BtBG.Tfu sT.Pb^dvid(],wifu dpigńdłdĄd|Ek ry d ? n ę ! W). rfu oJ lgdlfu ] Ń Fd fu Ń r|'' fu | 5ż| l59' a'

HBq D, d B. l{oh Ę A$ał r@ hyfuPh(oiEo ediJ ab$ńe( cr y (oMcE) d plu@ d ofu! hbbgtd UdId s8Ń3 ,a|nd dAEIt nłd ed Fad chinb!d''2Ń3| !| 3Ź3-3219

Pdor Rl- wu x. Śóath ( ŚoDd!!d'.d mopi'ypbemlisń6MśUdójlbry

@|emuńŃM''ó! jfu ti..r itmlioid synsi!ń ń ue uffi Hdń

Etrd! olF!!]t d \Ę.eblr h'l B ld|'awirc. rA. Mcr s,M MosA,cdrudĘ jń Anuń somi. hiBh nddab l xb M, M! J, H@ Y Lfo J, Mo! H, Ć@ L, b3 w kó@yuh sphru db!

JiPicd. b}ds. "łenbl ,ond ol

foeiB Jc. futE! N' Aca AĘ DEh JD. fu Rsrc vl/, krcfu . Az Biffihi

trcdńń6 ł h ''lli pulp (Elkry dcrud Mf) ol d( shg e qdcyts

fuch! AP, c@dio L.. so$a MA, MddB sv soę P]' fuo T' sói enhońd nJ+fu qd dol.fraIoI

ntrm&ology".4m;46:97.104

fuĄ!6 e ^rch

ML. Mifua MA' l{dfunnT' M'ną aJ Awzank: ^fu

Uii{afuyÓ'cinb!.Gine!.fu8d',mr.pht2?.

@ 3Ę 'p3jumpNlos

M' Fed!ś ts'MlB Ę M!i. Jc' Alń.dł o. Td ąifuMń'{4!l)*&d dli[dbod'AgdąjfoddFodc6.nń!r"',00{i5{;łló!1ó7'

MfuĘMQd4bAzEMiMfudńlqłiN nM' edr (Nł&igti{rugtfu X ) Ud q' (Etrrt oLiq Md) ĘitudMFi{m&2rraL2l's b aPE, s u Rc, so@s F sM. anjs D, cbd ra. orisiE MN, &d Nro

sdus^c.c!\d v (Umtrń lmłlÓs)' -tsd'h caosbr" Es| & {43

Anefrhi slm b@' .a{p. d.e&@ fu' (ą0' rwl a! Ę ful'l lrłFa d c r fr B lrl'' 2&śa' 5 4<22) 3fu 36 n'sces'Ac.vux,fu u.o!B,hdą

sąh,bsEą{ńąrdBidąyJawnd''ż66|ża|4):^145'whyAEeredlb3PreWnl(].ą-funfuAdiq'il,).

Fln fu' .,łF ''.u.a cqf) noń

cicni!ą syEFfun ol Fhvd d dAusl B'

'm& tAb mll Ćo'rcop@. Fd| żm& A6m s.

rqdo ąF.ily ad ińibli@ cł lkżFwabr k ncdlly dltl @Bu|fu Mąhlr d6ld ihe P@ądhp oJ !h? n@dĘi.dl xFąr! @a kglbdą'v| P't' B kr'\hg Eq!h ,Ią.'M|34l| 971@

)] ^

rucrc od rurk( ńd d]n lh l

ld5l. fudni fus' ojud.41o Pp' ł''{a'

I' BfM E' v.nąi A' Hifu a' s4l.'} ?Wluliar 4 e aąilanij.ll !!r bd bllfij di d jlnc Ńv4Ż łB 6b AdiŃ|'foxto|qy"' 20] ą '

mi' v /Bk!.sol]iE' Ac' LNl cs' wB x' l!a('r'!'! dł e): Ar Arp4fun Nhr hŃ ' hhld 4 hlid1fu ąli|]l, Eńle ol orl&dh, dhbilb ań l4iil.Wl!ry@!iił h6.d ą 4 ę 4 .t biMsq ud elńrol łil ltdln lo E! ! ańplłMl!ąl fu pdEl'\| rkw ud HaL' B 4jh cł sną F lż'crlpbl 11' ahnM. &ruó A ld5'l. bdcu cbcdd kiay (Acs) s'np6bn s. 6 oinrd

'lil\\ b\.jn6'B'r'' n,- ''''l^ 4ą!'' '' .

rcdlni h hunu!. "Jąlrul olłl,iior. 1993 l x j oa].

aątĘl orNd lhr''żr6 11: 535 94

y dE/łF d{i.e Mń (ldnrc dńDAnedlh)' 'AŃ An trid'' 1975] 5: 265

'&

sńłohh T' wroL1d RE. 6N cĘ forcgńplii! ń bb.kry (R!fu L h}d&) uńsFnńs. FlyPforclh. d liqi&

shp.rsD.FibdsM'Fcfu VDdh.ń@@M,bol^,aurc ń@kt.uft os

Ę fo&os MI_ Did @to{b'fu viń@l (Eutt otnc. MM') pd' ińpŃ

s@a h, fu c BŃ ov FŃ c' H.ft'qt JA' sdfug N( ful ful Flp d&brfu Mń (A9'FlMhydńpFMidfu et!bfu ddd*.

lNM aB'.d'!V/'!'drfu.UD.gĄfudlle coiBliiq Ł' Is96 ' ż.

\| me Pń ń TE. t Lt!: BbIq, u!, Nc{ Yo* Bdhńd cld : Brc

' N!

. sbB ( oi! s. Khghon AD, M iPr.

slnaq ],fk Nofu fuą x kdiivshx'kteJ'A]bdolT'fu Ń.a!s' A'rFdnhń |fu+ dfu fu ) l pi@il 3 ffi !a! 6lfu dl a hi ł h fu '"kFilMtfu do<l/l żl)l0|15o: a}5L

' bbhł Mdijuliq x cdl sigrdh9

4{r'EńNdbodGog4hi.$.ćly

TODOA RV BBbA C.phyłMfultd Fotsńk of 4ii (futadryhg'toundFodDqńedĄ.'' n:$:11lł13'Tofu!Rv'AkfuD'tsŃhg6MD.cuh.e'sladyndsltdńdqtdpwd6or4J slp (EutP d€@ca fu').'6mlof Fd EĘh.Ą"' ml s' 4ż5łr1'

vejń ND. xi a. otll Ę R&lB' hdrc'o

vld ('!6(ĘvrlxĄo Ńfu@n@MĘh ery',Dfu 'fu! q

zous.caEylR,Lbółb@D(Ma npŃi|id l n ny' " E4 { hl 4l d e q ń dÓ Eł' 1dl): 4: 11 ż. 41 6.

INDEKS

Adeno,Jnot o*fońi (Ńą l09

Amrbnki dotaa 7' la.l5, ló.2l,

chcńikówAillily.Żny.h l6

A eyjany(zob. E *oioidy)MFł!'ii!,3q4s, sl,76 1l', 1l3'

'?2

Amnir (cFwoia) (zob. trri.ARorbiiowy kws (bb. wnmim c)

Brkń\ Ńa. (bb. a.ąD.llp,s

Banks' 'osń

(PP,Jrcdnjk) 30

Boówri (zob' y .4łJ,l,l',,)

choDby cyłi]izrcyjrc 1l7crco' ł!.i&t (xoko' 19

cook, Jmś (k!piei) 29' 30condl utrivdjry 63 FLlwonoidy 103cox.2 (cyklooky8.mza 2) ó4, 119. efuyj$y 9, 42' m9' l l3' l30

_ firvonole 65. 6ó' 3ó. 33cukzycyó0'71'74.75. llI, 1l3'

cyjmidyno 3 g e|ukołd ktrmlyicFRAP m.lizr (*l

'ilyÓksyd lów)

cyj.nidyio.r_glukozyd ó6' 7lcyjroidyno ] tynoryd 6ó, ó9' 7l. ?a

Edłajds, willm fi' (pźynrdnik) ]2

aft lpe olłm (' lp;) 5' 1, l7' z0. zl

miiÓtw&y 39' 4a' 53' l]l

- liof lizołrn. 33.41,42'3l'35.

- subsbcj. n'cheniczn 66. r'3,

Grdria rff sor.r, (Msgowi.O

c.jilznb. LJeim barba "t)e1,cdB|(zah. Purbą 3raM,m) 96

cltsim|''l'' Padirn &ł.u) 12'33

lnśylŃBadańBioĘoranych13]

J

!.żżlyę,b Rnbwtufu)

LinmNz, oj.nc bksmomii 30

Lipidów P.ńkyJmjr 4, 53, 61' 7l.

Liońlizrcja. korc ej! 47. '.ó' 'aLiońrżkjr' opn p(nsD a7. l0l

rraĘifuo indfu\Mhg}) 34'97, lu}.łn1gNid (zó' c?ńi',aaM) 35

lłhihd .t,kĄ'a |Mrajok) 6' ' l.

Mmiok Gob. Mrr','o' .r.ri..'d)

Ń1,lrli |Żnb. Ar i j r k t fu . h| l ŻB i !)Męctaaic a |zah' P a Ś iJl or a jx' i d a)Miżdży.! i&zyń

'ę'iiczy.h 72

Mon ie" 13,4, s9,?r,75,33, r 1Z r16

N

N@doM Ak{denir Nruk (r!As) 12

Neodr y lilrrul Srmeiia (USA)

Nń'|zob Mqifuh dtłolfu)

m.!r, eq r0r.105, r07-rcD, r23

P.lcni. papiemół a3, a5' aą 92P!ńy _ &kylc (zoh' Plc,ć.eoł7.t)

Pa!łini".W Gl.ma) 12,']3

P.jib.r palm (ab. Radr prpdt

Peri.on.. Ni.holA 3q 59. óD

fu.ŁYloq'ldnik (bh !!blr. innjki)

Phaqn Jdlli!łd (,3,\'n 8e)9' 19 wwl(d {rej lł/łl Mlli& e/Ł4 12

złiłzkililmh.mivn.s.41,66'39Prcmbryjaiidyi. (zob. FhNonoidy)Pl4iłud.ni'm(Db'AntFŁnddy) 3'.90.9ó. l14, l23

fuk 29.45.4ó. ó4' ó4' 69.73' 74.39. U

tubuh(bb ^elti

hpa({,)Re*lywne l'omy mlu (RNs) 1óRiod. Jbdń, B6łlin lz 26 34.

'.9óRodnik pomd'lqtÓsy (zob' wolne UiiweBy'd xllifomjj{i

', 1'l

R,bust ieo:ls (!Eż|rł)19 '5l.66'ó9'9l'97.93.l0].1l4Rybly oq ó0

so.]a'nŃzgloi j&Jłdcs-Dvycbr3 wwrlli.s, Alner 12walsttdJor ).t (Th.) 26.19

D.A]crandasĆhr!\Ś j.{ dynktorc'D dŚ. Brdań

m.ń'bylpro]'c{romlliijcłyńBl łliunklem pro'tsorm b !w./rń ń.l]y.yly nś]im.]ByreronkL.nr Rady DoBre.i(aMPAc) Bi'tuMedy.ynyAlh(yvnc] (o^M) !ńcrytlńskilgoN dołĘo lnśylufu 7irrcłi!(NIHI.Likicńx ri'du ds szybki,lo R*Ńoju N BjU'. sĘlcn.dówDiety (oDs) . merykŃlk Leśo Nmdoycgo h y fu

'trzdńvir (NIH)| rccenzenEfi lilznych mono!rulij Pony+.oiych Ńrid'ilo'!i iŃonm.jombohni.nyndlłAngrykłńskEjKon{gic.jin!v!'FrmxkoPci(UsP)|o''zrccnrntmpncL]']{.ymdlabuyd ych M ięd/łD {o'roN. i Ii fd'ntj i

Biblio$łirczlej o suplem lach DE'y (lBlDs).

Dr sdffs Tjjnuje sĘ muką o łwjeniu l medycyn{ rcślńną od Ponrd ]5 lrt

'!ium żywieniołego. gJoDk jcnh, fdvym Ndrejośkjej Akademi] N k. by|ym pż$vodni.ącym Rad} d\ furj'yljŻy}Diciołe] w nnach n.r}kańskjej R.dy Poliqki zdrcrv fubliallso'

)Żl''nol'1 'lśwaŻywiennNego.^meryk!ń+icgoKole

doNego sloMuyvenił nł rzeg ToksykoLogiii Fafr !k.LdAii..nz I',Mytuh TccbnoTclhi('ogi] i NlUki o Ż|viciiu'

M.Jy.yny ńrEńd! .'łl &//',3 a?rł sh Ś jc .ulot |ub w\p&łdorcD ,, ksiątk pośvĘconych pmblemalyce

Pub]jM.ji. kón u!ły sĘN ó'ego rcdaju ęŃpismrch muk$yych

]il] ilililt22209