WSPÓŁPRACUJMY!

Doswiadczenia 9 miast europejskich

JAK POMÓC LUDZIOMPOZBAWIONYMMIESZKANIA

WSPÓŁPRACUJMY!

JAK POMÓC LUDZIOMPOZBAWIONYM MIESZKANIA

Doswiadczenia 9 miast europejskich

edytorzyinstytuty koordynujace

A Vienna SRZB Brussels PSPCCZ Praha URSD Bochum InWISNL Delft OTBPL Krakow IRMUK York CHP

na temat dobrej praktyki współpracy oraz doswiadczen i wniosków

wynikajacych z projektuFORMY ZINTEGROWANEJ KOOPERACJI W ZAPEWNIENIU DOSTEPNYCH MIESZKANDLA GRUP RYZYKA

RAPORT

wspierane przez

EUROPEAN COMMISSIONDG EMPLOYMENT, SOCIAL AFFAIRS AND EQUAL OPPORTUNITIESinstytuty koordynujaceBundesministerium für Soziale Sicherheit, Generationen und Konsumentenschutz (A)Habitat Platform (NL) VS/2004/0582, VS/2004/0666 _ Listopad 2005

˛

˛

˛

˛

R a p o r t n a t e m a t d o b r y c h p r a k t y k w e w s p ó ł p r a c y i p r z y k ł a d ó w , k t ó r e w a r t o p r z e n i e ś ć d o i n n y c h k r a j ó w Spis treści

Streszczenie I Preambuła 1 - 1 Przygotowując grunt: wstęp do studiów przypadku 2 - 1 Studia przypadku Austria: przypadek Wiednia Kontekst: Wiedeń 2 - 2 Dobra praktyka: Ośrodek Ochrony Najmu Mieszkań FAWOS 2 - 4 Dobra praktyka: Społeczny Przydział Mieszkań 2 - 5 Dobra praktyka: Zamiana Mieszkań 2 - 6 Zespół austriacki: Przykłady, które warto przenieść do nas 2 - 7 Belgia: przypadek Regionu Brukseli-Stolicy Kontekst: Region Bruksela-Stolica 2 - 9 Dobra praktyka: Towarzystwo Budownictwa Społecznego SLRB 2 - 11 Dobra praktyka: Agencja Mieszkań Socjalnych IRIS 2 - 12 Zespół belgijski: Przykłady, które warto przenieść do nas 2 - 13 Republika Czeska: przypadek Brna Kontekst: Brno 2 - 15 Dobra praktyka: Przebudowa mieszkań komunalnych w Brnie 2 - 17 Dobra praktyka: Przytulisko w Brnie 2 - 18 Zespół czeski: Przykłady, które warto przenieść do nas 2 - 19 Niemcy: przypadek Duisburga i Hanoweru Kontekst: Duisburg i Hanower 2 - 21 Dobra praktyka: System zintegrowanej pomocy dla samotnych osób bezdomnych 2 - 23 Dobra praktyka: SWH przywraca mieszkania bezdomnym 2 - 24 Zespół niemiecki: Przykłady, które warto przenieść do nas 2 - 25 Polska: przypadek Krakowa i Poznania Kontekst: Kraków i Poznań 2 - 27 Dobra praktyka: Miasto Kraków + Towarzystwa Budownictwa Społecznego 2 - 29 Dobra praktyka: Osiedle "Darzybór" – Fundacja BARKA 2 - 30 Zespół polski: Przykłady, które warto przenieść do nas 2 - 31 Holandia: przypadek Rotterdamu Kontekst: Rotterdam 2 - 32 Dobra praktyka: Sieci Opieki Lokalnej (LZN) 2 - 34 Dobra praktyka: Komisja nadzorująca 2 - 35 Dobra praktyka: Z dachem (i bez dachu) nad głową 2 - 36 Zespół holenderski: Przykłady, które warto przenieść do nas 2 - 37 Wielka Brytania: przypadek Leeds Kontekst: Leeds 2 - 39 Dobra praktyka: Stowarzyszenie Przeciwdziałania Alkoholizmowi im. Św. Anny w Leeds 2 - 41 Dobra praktyka: Służba Pomocy Uchodźcom i Azylantom w Leeds 2 - 42 Dobra praktyka: Nowell Court 2 - 43 Zespół brytyjski: Przykłady, które warto przenieść do nas 2 - 44 Lekcje nauczone i implikacje dla polityki działania 3 - 1 Redaktorzy raportu (krajowe instytucje koordynujące) Krajowi partnerzy i współautorzy

I

Konsorcjum COOP, listopad 2005

Jak pomóc ludziom, pozbawionym dostępu do przyzwoitych warunków mieszkaniowych

Trzeba WSPÓŁPRACOWAĆ! Doświadczenia zebrane w dziewięciu miastach Europy

Raport na temat dobrych praktyk we współpracy i przykładów, które warto przenieść do innych krajów opracowany w oparciu o Projekt COOP: Zintegrowane formy współpracy w dziedzinie polityki zasobów mieszkaniowych dla zapewnienia mieszkań grupom ryzyka społecznego

Streszczenie Zapewnienie przyzwoitych i dostępnych dla każdego warunków mieszkaniowych odgrywa ważną rolę w zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego. Jednakże stale rosnąca liczba ludzi napotyka na trudności w uzyskaniu dobrej jakości mieszkań. W wielu miastach Unii Europejskiej ludzie nadal mieszkają w złych warunkach, a innych dotyka utrata miejsc stałego zamieszkania i bezdomność. Konwencjonalne formy mieszkalnictwa nie zawsze w wystarczający sposób zajmują się potrzebami grup ryzyka, które wymagają pomocy w uzyskaniu i utrzymaniu przyzwoitego oraz odpowiedniego zakwaterowania. Niniejszy projekt UE o nazwie COOP koncentruje się na zintegrowanych formach współpracy pomiędzy władzami lokalnymi, instytucjami mieszkaniowymi oraz świadczeniodawcami opieki społecznej przy zapobieganiu i zajmowaniu się zjawiskiem bezdomności czy problemem utraty mieszkań. Ma na celu, poprzez studia nad przypadkami opisanymi w kilku miastach UE, zbadanie wartości dodanej płynącej ze współpracy, przeciwstawionej działaniom prowadzonym w pojedynkę.

Kontekst Projekt COOP był finansowany przez Komisję Europejską w ramach Otwartej Metody Koordynacji (OMC) zwalczania nędzy i wykluczenia społecznego w krajach członkowskich Unii. OMC składa się z pięciu głównych elementów, z których jednym jest ustanowienie Programu Działania Wspólnoty (2002-2006). W ramach tego Programu Dyrektoriat Generalny ds. Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Wyrównywania Szans Komisji Europejskiej zapoczątkował Ponadnarodowy Program Wymiany. Celem jego jest promowanie wzajemnego uczenia się pomiędzy 25 krajami członkowskim Unii, krajami kandydującymi oraz krajami EFTA / EEA. COOP był jednym z projektów, finansowanych w ramach tego Programu. Polityki działania w Europie kładą nacisk na zapewnienie przyzwoitych i dostępnych dla każdego warunków mieszkaniowych jako kluczowy priorytet w zwalczaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego. Istnieje stale rosnąca grupa ludzi, żyjących w kiepskich warunkach mieszkaniowych, zagrożonych bezdomnością, bądź już bezdomnych. Projekt COOP opiera się na hipotezie, że proces zapewniania mieszkań dla grup słabych społecznie i zagrożonych marginalizacją można usprawnić poprzez zintegrowane, zorientowane na klienta formy współpracy, obejmującej trójkąt, który tworzą władze lokalne, dostawcy usług mieszkaniowych i świadczeniodawcy opieki społecznej.

II

Podejście W ramach Projektu COOP siedem zespołów krajowych ze starych i nowych państw członkowskich Unii (Austria, Belgia, Republika Czeska, Niemcy, Polska, Holandia i Wielka Brytania) utworzyło konsorcjum dla wymiany informacji, wzajemnego poznawania mocnych i słabych stron układów partnerskich w swoich krajach, oraz dyskusji na temat przenaszalności sposobów podejścia do problemu. Każdy zespół składał się z jednej instytucji koordynującej oraz partnerów, wywodzących się z władz lokalnych, instytucji mieszkaniowych, agencji pomocy społecznej i organizacji zajmujących się bezdomnością. Metodę wymiany oparto na ciągłym procesie podawania informacji i reagowania na nie. Posługując się kluczowymi kryteriami dobrych praktyk, zespoły krajowe wybierały przykłady dobrych praktyk, pojawiające się w miastach danego kraju. Dla oceny tych przypadków konsorcjum opracowało listę kryteriów dobrych praktyk. Lista dzieli się na trzy główne wymiary: związek danego przypadku z tematyką Projektu, jego skuteczność, oraz efektywność, które razem definiują "wartość dodaną" współpracy, przeciwstawionej działaniu w pojedynkę. Stosując te kryteria, zespoły krajowe oceniały swoje przypadki i przedstawiały wnioski międzynarodowemu konsorcjum. W ciągu trzech lat Komisja Europejska sfinansowała dziewięć spotkań, których celem było budowanie sieci i promowanie procesu wzajemnego uczenia się. Niniejszy Raport prezentuje główne wyniki Projektu COOP: wybrane przykłady dobrych praktyk we współpracy, osadzone w ich kontekście krajowym i lokalnym, lekcje, jakich zespoły krajowe nauczyły się od siebie nawzajem i na koniec, jako syntezę, lekcje wspólnie nauczone i implikacje dla polityki działania w celu promowania współpracy, jako podstawowego elementu uwieńczonego sukcesem zwalczania bezdomności.

Przykłady dobrych praktyk w siedmiu krajach W ramach Projektu COOP omówiono 17 przykładów dobrych praktyk w dziewięciu miastach Europy. Reprezentują one szeroki zakres działań w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych grup słabych społecznie i zagrożonych/objętych marginalizacją. Zgodnie z ich głównym celem, działania te można zgrupować w czterech kategoriach: zapobieganie utracie mieszkań (5 przypadków), zapewnianie miejsc stałego zamieszkania (7 przypadków), zwiększanie dostępnych zasobów mieszkaniowych dla grup słabych społecznie i zagrożonych marginalizacją (2 przypadki), oraz reintegracja społeczna z głównym nurtem społeczeństwa (3 przypadki). 1. Zapobieganie utracie mieszkań: Działania dotyczące przypadków w tej grupie obejmują doradzanie ludziom

zagrożonym eksmisją i negocjowanie z właścicielami mieszkań (Centrum Bezpiecznego Wynajmu Mieszkań FAWOS w Wiedniu); poprawę warunków mieszkaniowych i statusu prawnego najmu dla Romów (Przebudowa mieszkań komunalnych w Brnie); zapewnienie lokali komunalnych ludziom zagrożonym eksmisją (władze lokalne i towarzystwa budownictwa społecznego w Krakowie); pomoc środowiskową dla ludzi o złożonych problemach socjalnych (Sieci Opieki Lokalnej w Rotterdamie), oraz zapewnienie resocjalizacji i kontynuowanego po niej zmiennego wsparcia, aby pomóc ludziom w zachowaniu dotychczasowych miejsc stałego zamieszkania (Służba Przeciwdziałania Alkoholizmowi im. Św. Anny w Leeds).

2. Zapewnienia stałego zamieszkania: Przykłady dobrych praktyk, podsumowane w tej grupie to działania związane z koordynacją zapewniania mieszkań oraz towarzyszącej mu pomocy społecznej (Komitet Sterujący w Rotterdamie); przydzielanie mieszkań w budynkach socjalnych z indywidualnie określanymi umowami najmu (Przydział mieszkań socjalnych w Wiedniu); zapewnianie odpowiednich mieszkań, środków do życia i pomocy w oparciu o proces weryfikacji (dla różnych grup docelowych): System zintegrowanej pomocy w Duisburgu; Służba Pomocy Uchodźcom i Azylantom w Leeds); budowa i utrzymywanie lokali mieszkalnych oraz zapewnianie pomocy społecznej dla osób bezdomnych (SWH przywraca mieszkania bezdomnym w Hanowerze); zapewnianie przejściowego zakwaterowania i zmiennego wsparcia jako formy pomocy przy przechodzeniu do stałego zamieszkania (Nowell Court w Leeds); informacje, doradztwo i pomoc przy poszukiwaniu mieszkań (Zamiana Mieszkań w Wiedniu).

3. Zwiększanie dostępnych zasobów mieszkaniowych: W tej grupie znajdują się dwa przykłady działań z Brukseli, które dotyczą różnicowania zasobu mieszkań komunalnych, zarządzania nimi i rozwojem usług pomocy socjalnej (SLRB Bruksela) oraz pośredniczenia pomiędzy społecznie słabymi lokatorami a prywatnymi właścicielami mieszkań (w zakresie wysokości czynszu i gwarancji jego opłacania) i zapewniania pomocy socjalnej lokatorom (Agencja Wynajmu Mieszkań Socjalnych IRIS w Brukseli).

4. Reintegracja społeczna: Trzy przykłady dobrych praktyk wzięły sobie za cel reintegrację społeczną: pierwszy, to zapewnianie tymczasowego zakwaterowania w normalnych warunkach mieszkaniowych i pomoc w ustanawianiu samodzielnego najmu mieszkania udzielana (byłym) alkoholikom i narkomanom (Z dachem (i bez dachu) nad głową w Rotterdamie); drugi to budowanie nowej społeczności w oparciu o samopomoc grupy docelowej (Osiedle Darzybór

III

w Poznaniu), a trzeci to zapewnianie miejsc przejściowego zamieszkania i pomoc w organizowaniu sobie życia i stałego zamieszkania dla młodych bezdomnych (Przytulisko w Brnie).

Centralnym punktem zainteresowania COOP była rola współpracy partnerskiej, obejmującej TRÓJKĄT (profesjonalnych) partnerów: władze lokalne, instytucje mieszkaniowe i świadczeniodawcy opieki społecznej. Przyglądając się tym 17 przypadkom odkrywamy, że z strony władz lokalnych we współpracę angażują się przede wszystkim wydziały spraw mieszkaniowych oraz wydziały pomocy społecznej. Punkt ciężkości po stronie instytucji mieszkaniowych spoczywa na dostawcach mieszkań komunalnych i socjalnych. Wśród świadczeniodawców opieki społecznej w większości aktywnie angażują się organizacje non-profit. Każdy z 17 przykładów jest oceniany jako dobra praktyka w swoim właściwym kontekście (prawnym, ekonomicznym i społecznym). Mimo, iż warunki ramowe we wszystkich miastach (i krajach) różnią się znacznie, zespołom krajowym udało się zidentyfikować te części składowe innych przypadków, które można by przenieść do ich własnego miasta czy kraju.

Lekcje płynące z Projektu COOP 1. Trójkąt COOP, złożony z instytucji mieszkaniowych, świadczeniodawców opieki społecznej i władz lokalnych uznano

za skuteczny dla świadczenia usług, zapobiegających utracie mieszkań, zapewniających miejsca do mieszkania oraz wpierających grupy słabe społecznie bądź zagrożone marginalizacją.

2. Formy uwieńczonej powodzeniem współpracy są osadzone w krajowych i lokalnych systemach mieszkalnictwa i świadczenia opieki, lub przynajmniej nie są sprzeczne z lokalną i krajową polityką w tej mierze.

3. Każdy kąt trójkąta może zostać wypełniony przez bardzo różne grupy aktorów, z których każda ma bardzo odmienne interesy. Mieszkalnictwo socjalne i zasoby mieszkaniowe będące w posiadaniu państwa pozostają kluczem do zapewniania mieszkań dla grup słabych społecznie i objętych marginalizacją. Włączenie do tego prywatnych właścicieli mieszkań jest trudniejsze, ale przykłady pokazują, iż gwarancje finansowe i pomoc socjalna, udzielana lokatorom pomagają przekonać ich, aby przyłączyli się do tego partnerskiego współdziałania.

4. Znaczenie wciągania konsumentów do urzeczywistniania i poprawy usług jest szeroko uznawane, aczkolwiek stopień i intensywność udziału użytkowników znacznie się różnią.

5. Oprócz udziału trójcy głównych aktorów "trójkąta" COOP, również zaangażowanie ze strony innych agencji (np. sądów, opieki zdrowotnej) i dostawców (np. dostawców mediów) może wesprzeć pomoc udzielaną innym ludziom w zachowaniu przyzwoitych warunków mieszkaniowych.

6. Współpraca staje się bardziej skuteczna, kiedy wszyscy jej aktorzy są dla siebie równymi partnerami i kiedy łączy ich ta sama wizja i wspólny cel. Staje się gładsza, kiedy partnerzy czynią swoje interesy i decyzje przejrzystymi i na wczesnym etapie informują się wzajemnie o istotnym kwestiach. Interesy sprzeczne należy dostrzegać i umiejętnie do nich podchodzić.

IV

7. Współpraca funkcjonuje najbardziej efektywnie wtedy, gdy zadania i obowiązki partnerów są wyraźnie określone i zdefiniowane. Kiedy jeden z partnerów przejmuje rolę prowadzenia ("motor współpracy") i koordynacji, to współpraca wszystkich partnerów staje się bardziej efektywna.

8. Zwalczanie bezdomności poprzez profilaktykę jest kluczem do sukcesu. Każda interwencja jest ważna, aby zapobiec kryzysowi mieszkaniowemu. Wczesne oznaki problemów społecznych należy dostrzegać i zajmować się nimi we współpracy z właściwymi aktorami.

9. O ile "samodzielne" mieszkanie stanowi pożądany efekt końcowy dla większości jednostek, to niektórzy ludzie będą wymagali trwającego jakiś wspierania (w niewielkim zakresie) po to, aby mogli zachować swoje miejsce stałego zamieszkania.

10. Powinno się unikać piętnowania ludzi, poprzez nadawanie im etykietki "grupy ryzyka". Jednakże pewne grupy mają specjalne potrzeby (np. osoby ubiegające się o azyl z uwagi na ich status prawny), którymi trzeba się w specjalny sposób zajmować.

11. Krajowe standardy lub wymogi mogą być pomocne w zapewnieniu, aby wszystkie władze lokalne wypełniały na wysokim poziomie jakości swoje obowiązki wobec grup słabych społecznie i zagrożonych marginalizacją.

12. Władze krajowe i lokalne twierdzą, że są za zwalczaniem bezdomności. Jednakże finansowanie nie zawsze dotrzymuje kroku polityce.

13. Monitorowanie i ocenę, zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym, można wykorzystywać do stałego doskonalenia usług. Powinno się jednak unikać przeregulowania.

Zalecenia dotyczące polityki działania Dla wszystkich szczebli 1. Istnieje potrzeba zapewnienia świadomości i promowania wsparcia dla Krajowych Planów Działania na rzecz

Integracji Społecznej. 2. Ważne jest, aby wszystkie kraje członkowskie opracowywały strategie, spełniające założenia ich Krajowych Planów

Działania dla promowania integracji społecznej, zwalczania bezdomności i zaspokajania potrzeb mieszkaniowych. 3. Komisja Europejska podkreśliła już potrzebę postawienia bardziej ambitnych, określonych ilościowo celów i planów

finansowych w Krajowych Planach Działania i należy to realizować. Jeżeli cele Krajowych Planów Działania mają zostać osiągnięte, to państwom członkowskim należy udostępnić odpowiednie fundusze na opracowanie strategii i wdrożenie usług.

4. Profilaktyce bezdomności powinno się poświęcić o wiele więcej uwagi. Konieczne jest przesunięcie nacisku z interwencji kryzysowych na zajmowanie się przyczynami nieuchronnie prowadzącymi do bezdomności.

5. Unia Europejska, władze krajowe i lokalne muszą dostrzegać i zajmować się sprzecznymi celami polityki działania, które mogą podważać wysiłki organizacji i służb.

6. Decydenci wszystkich szczebli powinni dążyć do zapewnienia, aby ogół społeczeństwa zdawał sobie sprawę z trudności, przed jakimi stają grupy słabe społecznie i zagrożone bądź objęte marginalizacją.

7. Celem działania wszystkich służb winno być osiągnięcie samodzielnego życia przez ich podopiecznych. Należy w dalszym ciągu opracowywać odpowiednie rozwiązania tak, aby ludzie ci mogli żyć w jak największym stopniu samodzielnie w przyzwoitych, stałych mieszkaniach, w głównym nurcie społeczeństwa.

8. O ile jest rzeczą ważną aby zapewniać specjalne zakwaterowanie tym ludziom, którym trudno przychodzi integrować się ze społeczeństwem, to jednostki mogą się zmieniać. Jeżeli ludzie się zmieniają, czynią postępy i znajdują w sobie motywację do lepszego życia, to należy im stwarzać możliwości przeprowadzki do miejsc normalnego zamieszkania.

9. Na wszystkich szczeblach należy sobie zdawać sprawę z tego, że chociaż "życie samodzielnie" jest celem pożądanym, to nie jest to cel realistyczny dla każdego członka grupy ryzyka. Świadczone usługi powinny pomagać ludziom w czynieniu postępów na tyle, na ile są oni w stanie posunąć się do przodu, ale w pewnych wypadkach konieczna może być trwająca jakiś czas pomoc. Decydenci muszą zapewnić dostępność funduszy na tego rodzaju pomoc.

10. Niektórzy ludzie mogą napotykać na trudności, które zagrażają ich sytuacji mieszkaniowej już po powrocie do normalnych warunków mieszkaniowych. Wszystkie służby winny zapewnić, aby dostępna była odpowiednia pomoc i aby klienci mieli świadomość możliwości tej pomocy.

V

11. Pomimo, iż fundamentalnym celem współdziałania i świadczenia usług winno być zapobieganie bezdomności,

reintegracja i powrót do społeczeństwa, pozostaje w dalszym ciągu potrzeba (w ramach szerszej strategii) doraźnego zakwaterowania w nagłych sytuacjach życiowych oraz prowadzenia pracy środowiskowej, jeżeli najbardziej odsunięte na margines społeczeństwa osoby bezdomne mają być angażowane i wspierane przy rozwiązywaniu ich problemów.

12. Władzom, decydentom i świadczeniodawcom nie wolno tracić z pola widzenia jednostki. Od instytucji i służb winno się wymagać stosowania indywidualnych planów działania, opracowywanych wspólnie z klientem i poddawania ich regularnej ocenie, dokonywanej wraz z klientem.

Dla Komisji Europejskiej i innych ciał UE 1. Unia powinna w dalszym ciągu podkreślać znaczenie odpowiedniego i właściwego mieszkania jako klucza do

zmniejszania wykluczenia społecznego, ale także promować bardziej holistyczne podejście, dostrzegające role pełnione przez szeroki wachlarz służb, przyczyniające się do integracji społecznej. Parlament Europejski powinien być szczegółowo wciągany w te zagadnienia.

2. Komisja Europejska i Parlament Europejski powinny promować rolę mieszkalnictwa socjalnego w swojej polityce dotyczącej integracji społecznej.

3. Komisja Europejska powinna również dostrzegać i wspierać rolę samorządów lokalnych przy zajmowaniu się wykluczeniem społecznym i promowaniu integracji poprzez zapewnianie mieszkań.

4. Prawo do pomocy mieszkaniowej powinno zostać przyjęte w polityce Unii. 5. Dyrektoriat Generalny ds. Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Wyrównywania Szans powinien zgromadzić i ocenić

wyniki różnych aspektów Programu Działania Wspólnoty, skupiające się na grupach tematycznych. Komisja Europejska powinna ułatwiać lepsze rozpowszechnianie wyników badań nie tylko w drodze publikacji sprawozdań, ale też poprzez warsztaty i seminaria.

6. Komisja Europejska powinna zlecić dalsze, pogłębione badania tematyczne, nie tylko w kwestii dostępu do mieszkań dla imigrantów i mniejszości etnicznych, ale także dla innych grup słabych społecznie bądź zagrożonych marginalizacją, ze szczególnym zwróceniem uwagi na nowo powstające tego rodzaju grupy takie, jak ludzie młodzi czy kobiety bezdzietne.

7. Wykluczenie społeczne to problem wielostronny, stąd plan usprawnionych, wspólnych działań jest bardzo pożądany. Wspólnego działania należy wymagać nie tylko od Dyrektoriatu Generalnego ds. Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Wyrównywania Szans, ale także od Dyrektoriatów Generalnych, odpowiadających za opiekę zdrowotną i fundusze strukturalne, jeżeli zróżnicowane potrzeby grup wykluczonych społecznie mają być rozwiązywane w sposób holistyczny.

© Wohndrehscheibe, A

© Wohndrehscheibe, A

VI

Dla szczebla europejskiego, krajowego i regionalnego 1. Decydenci muszą w dalszym ciągu zajmować się czynnikami strukturalnymi (nędzą, bezrobociem, brakiem

mieszkań), które narażają ludzi na utratę mieszkań. 2. Unia Europejska i rządy krajowe powinny pracować nad sformułowaniem standardów krajowych w zakresie

zapewniania mieszkań, opieki i wsparcia dla grup słabych społecznie i zagrożonych marginalizacją. Wszystkie służby winny być poddane zdecydowanemu monitorowaniu i ocenie.

3. Unia Europejska i rządy krajowe powinny w dalszym ciągu działać w celu opracowania wspólnych wskaźników i definicji dla monitorowania zachodzących zjawisk.

4. Decydenci winni wymagać od instytucji i służb opracowywania strategii angażowania klientów do rozwijania, świadczenia, monitorowania i oceny usług.

5. Władze krajowe i regionalne powinny badać możliwości w zakresie zmian prawnych, dotyczących polityki prywatności i ochrony danych, oraz promować opracowywanie protokołów udostępniania informacji dla zoptymalizowania możliwości profilaktyki bezdomności.

6. Państwowe zasoby mieszkaniowe stanowią ważny potencjał dla grup słabych społecznie i zagrożonych wykluczeniem. Władze krajowe, regionalne i lokalne nie powinny (dalej) zmniejszać swoich zasobów mieszkaniowych.

7. Politykę w zakresie mieszkalnictwa socjalnego powinno się umacniać, a dostawców mieszkań socjalnych zachęcać i wspierać tak, aby utrzymywali właściwy zapas przyzwoitych i odpowiednich mieszkań.

8. Decydenci winni podkreślać odpowiedzialność społeczną, która wiąże się z własnością (w systemie społecznej gospodarki rynkowej) i powinni zdawać sobie z tego sprawę, mówiąc o strategiach otwarcia rynku mieszkaniowego dla nowych graczy.

9. Decydenci winni zdawać sobie sprawę z potencjalnej roli prywatnych, nastawionych na zysk dostawców mieszkań (np. prywatni właściciele mieszkań, trusty inwestycyjne zajmujące się nieruchomościami) i opracowywać strategie angażowania ich do zapewniania mieszkań dla grup wymagających pomocy.

Dla szczebla krajowego, regionalnego i lokalnego 1. Należy pobudzać rozwijanie form współpracy, obejmujących szeroki zakres aktorów. Zaleca się, aby władze lokalne

przejmowały kierownictwo przy rozwijaniu i koordynowaniu współpracy partnerskiej. Tam, gdzie jest to konieczne, władze lokalne winny rozważyć zlecenie ekspertom zewnętrznym pomaganie w rozwoju zintegrowanych usług.

2. Władze krajowe, regionalne i lokalne powinny wziąć pod uwagę nadzorowanie form współpracy i zdecydowane ocenianie ich skuteczności i efektywności. Doświadczenia te należy rozpowszechniać i wprowadzać do procesów decyzyjnych.

© Feigelfeld

© Feigelfeld

VII

3. Władze krajowe i lokalne powinny zapewniać finansowanie seminariów, warsztatów i dyskusji okrągłego stołu,

stwarzających głównym interesariuszom możliwość spotykania się i omawiania wspólnych celów, przezwyciężania konfliktów interesów, formułowania strategii i pracy nad rozwojem pomyślnego współdziałania.

4. Władze muszą pracować nad angażowaniem przedstawicieli grup słabych społecznie bądź zagrożonych marginalizacją w procesy decyzyjne i rozwijanie usług.

5. Służby, które na szczeblu lokalnym zapewniają informacje mieszkaniowe, doradztwo i poparcie grupom słabym społecznie, aby dopomóc ich członkom w zachowaniu stałych mieszkań winny być promowane i wspierane finansowe we wszystkich krajach członkowskich.

6. Władze muszą dostrzegać specyficzne potrzeby różnych grup narażonych na marginalizację i opracowywać strategie wspierania ich i interwencji, ukierunkowanych na pomaganie im, ale bez ich piętnowania.

Potrzeby w zakresie dalszych badań i działań Aby uniknąć dublowania wysiłków w dalszych działaniach, podejmowanych przez Dyrektoriat Generalny ds. Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Wyrównywania Szans, powinno się stworzyć forum, na którym mogłyby się rozwijać te instytucje i grupy, które wniosły wkład do Programu Działania Wspólnoty w sprawach związanych z zabezpieczeniem mieszkań dla grup słabych społecznie i zagrożonych marginalizacją, skupiając się na kluczowych wyzwaniach i priorytetach. Dyrektoriat Generalny ds. Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Wyrównywania Szans powinien budować sojusze z Dyrektoriatem Generalnym ds. Badań i innymi instytucjami, wspierającymi badania w Europie dla zaakcentowania konieczności dalszych badań nad integracją społeczną w 7. Programie Ramowym i innych podobnych programach. Konieczne są dalsze badania … …nad wymiarem płci w obrębie zagadnień mieszkalnictwa i integracji społecznej. …nad potrzebami i preferencjami marginalizowanych w największym stopniu ludzi bezdomnych i (lub)

rozpowszechnianie wyników badań, prowadzonych w Wielkiej Brytanii. …nad zagadnieniem, czy grupom słabym społecznie i objętym marginalizacją należy zapewniać mieszkania w

rozproszeniu, czy też nie. Niektóre grupy mogą chcieć mieszkać blisko siebie, ale należy unikać budowy gett albo przekwaterowywania takich ludzi do regionów najbardziej niekorzystnych.

…dla poprawy zrozumienia, w jaki sposób służby mogą najlepiej pomagać ludziom w pracy, przed jakimi barierami stają grupy zmarginalizowane oraz jakie są sposoby ich pokonywania.

…nad rolą innych form konkretnej działalności (praca wolontariatu, działania socjalne, organizacja czasu wolnego, edukacja i szkolenie) w promowaniu integracji społecznej i zrównoważonych rozwiązań w zakresie mieszkalnictwa.

…w niektórych krajach (choć nie we wszystkich) w celu poznania, w jaki sposób angażować klientów i zachęcać ich do aktywnego uczestniczenia w rozwoju danej służby i jej codziennej praktyce.

Mówiąc ogólnie, istnieje potrzeba dalszego rozwijania instrumentów oceny, które mogą być wykorzystywane w badaniach (do mierzenia skuteczności i efektywności) i które będą pomocne w formułowaniu zasad polityki opartej na dowodach naukowych.

1 - 1

Preambuła Podstawowy priorytet: dostęp do mieszkań Polityki działania w Europie kładą nacisk na zapewnienie przyzwoitych i dostępnych dla każdego warunków mieszkaniowych jako podstawowy priorytet zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego. Istnieje jednak stale rosnąca grupa ludzi, żyjących w kiepskich warunkach mieszkaniowych, zagrożonych bezdomnością, bądź już bezdomnych. W szczególności Raporty Komisji Europejskiej na temat ochrony socjalnej / wykluczenia społecznego (2002, 2004, 2005) uwydatniły bezdomność, jako jedną z najbardziej krańcowych form wykluczenia społecznego. Na wzrost wykluczenia mieszkaniowego wpływać może sytuacja ekonomiczna kraju, warunki panujące na rynku pracy, zmiany w gospodarstwach domowych, migracja ponadnarodowa i wreszcie, choć jest to rzecz nie mniej ważna, sytuacja na krajowym i lokalnym rynku mieszkaniowym, oraz polityka socjalna i mieszkaniowa państwa. Ponadto wydaje się, że rosnąca złożoność życia społecznego zaczyna odbijać się na rodzinach i jednostkach: pozbawianie korzeni, rozbijanie więzi rodzinnych i społecznych oraz nadużywanie narkotyków i alkoholu to tylko niektóre w szeregu powodów, jakie zdaniem licznych obserwatorów przyczyniają się do wzrastającego wykluczenia mieszkaniowego. Istnieją oczywiście różnice pomiędzy ludźmi, których ten problem dotyka. Spora część z nich boryka się z wielowymiarowymi trudnościami takimi, jak upośledzenie fizyczne, zadłużenie, problemy ze zdrowiem psychicznym i uzależnienie od nałogów, a liczni przesiedleńcy i mniejszości etniczne stają wobec podstawowych wyzwań integracji z często wrogimi im społecznościami. Konwencjonalne formy i możliwości znalezienia i utrzymania mieszkania nie stanowią wystarczającej pomocy dla tych grup. Ze względu na złożoność problemów, potrzebne są wysiłki całego szeregu organizacji, aby móc zajmować się potrzebami osób zagrożonych utratą mieszkań lub mających trudności w zakresie dostępu do miejsca stałego zamieszkania i (lub) powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych, stąd trzeba połączyć wszystkie siły, aby w sposób bardziej skuteczny i efektywny rozwiązywać te współzależne problemy.

W jaki sposób uczyć się na podstawie obiecującej praktyki? W ostatnim Raporcie na temat ochrony socjalnej / wykluczenia społecznego (2005) podkreślono, w jaki sposób kraje członkowskie muszą rozwijać zintegrowane i skoordynowane strategie, aby zająć się najważniejszymi sprawami o znaczeniu priorytetowym, w tym zapewnieniem dla wszystkich porządnych mieszkań. W Projekcie COOP siedem zespołów krajowych ze starych i nowych krajów członkowskich Unii utworzyło konsorcjum, aby poprzez wymianę informacji uczyć się, w jaki sposób organizacje w różnych krajach i dużych miastach pracują wspólnie i tworzą partnerskie układy dla zapobiegania i zwalczania wykluczenia mieszkaniowego. Celem Projektu było wniesienie niewielkiego wkładu do szerokiego zakresu ambitnych konkretnych celów polityki integracji społecznej i działań, które są obecnie rozwijane na szczeblu europejskim i krajowym. Założeniem Projektu było przekonanie, że budowa sieci poprzez zintegrowane formy współpracy zorientowanej na klienta – połączenie sił władz lokalnych, instytucji mieszkaniowych i świadczeniodawców opieki socjalnej – przyda wartości dodanej zadaniu, jakim jest poprawa procesu zapewniania mieszkań. Podstawowymi elementami Projektu była wymiana informacji na temat polityk i strategii działania, praktyk pracy z grupami słabymi społecznie i dotkniętymi marginalizacją, porównania warunków ramowych, a także dyskusja na temat efektywności i skuteczności oraz ocena w świetle najnowszych strategii podejścia do problemu. Po okresie wyczerpującego, trwającego trzy lata zaangażowania konsorcjum konkluduje, że organizowanie takich instytucji jak "formy współpracy" – najlepiej w postaci "trójkąta" tych trzech grup aktorów – przyczynia się w znacznym stopniu do odczuwanej przez klientów skuteczności działania i efektywności pracy i może prowadzić do lepszego strategicznego i bardziej zintegrowanego traktowania problemu. Jest to zgodne z aktualnymi priorytetami polityki Unii i krajów członkowskich i proponowanymi strategiami (znaczenie wielowymiarowego podejścia, które mobilizuje wszystkie istotne gremia, a także szeroki wachlarz form polityki działania (w tym polityka mieszkaniowa)).

Kto wspierał Projekt COOP? Realizacja Projektu COOP stała się możliwa w ramach unijnego Programu Działania Wspólnoty, jako część Procesu Integracji Społecznej.

1 - 2

Po wprowadzeniu zwalczania wykluczenia społecznego do Celów Unii przez Traktat z Amsterdamu, Rada Europejska na posiedzeniu w Lizbonie w marcu 2000 roku zwróciła się do krajów członkowskich oraz do Komisji Europejskiej o podjęcie kroków dla zadania decydującego uderzenia w celu wykorzenienia nędzy do roku 2010. Kraje członkowskie powinny koordynować swoje polityki w zakresie zwalczania nędzy i wykluczenia społecznego na bazie dobrowolnego procesu – Otwartej Metody Koordynacji (OMC). Organem odpowiedzialnym za Metodę w Strategii Lizbońskiej jest Dyrektoriat Generalny ds. Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Wyrównywania Szans. Otwarta Metoda Koordynacji obejmuje pięć głównych elementów: uzgodnienie wspólnych celów, ustalenie wspólnych wskaźników, opracowywanie Krajowych Planów Działania na rzecz Integracji Społecznej, sprawozdanie na temat ich oceny oraz ustalenie Programu Działania Wspólnoty (2002-2006). W ramach tego ostatniego zapoczątkowany został Program Wymiany Ponadnarodowej. Jego celem jest wspieranie organizowania wymiany i promowanie wzajemnego uczenia się pomiędzy 25 krajami członkowskimi Unii, krajami kandydującymi oraz krajami EFTA / EEA. Projekt COOP jest jednym z 31 badań w ramach 2. Etapu Programu, ale jest tylko jednym z niewielu, które skupiają się na kwestii mieszkalnictwa (obok FOHOIN i CATCH).

Kto bierze udział w Projekcie? Każdy z siedmiu zespołów krajowych (z Austrii, Belgii, Republiki Czeskiej, Niemiec, Holandii, Polski i Wielkiej Brytanii), które tworzą konsorcjum COOP (obejmujące 38 instytucji pracujących dla Projektu w ciągu trzech lat) składa się z jednego instytutu koordynującego i partnerów z obszaru władz lokalnych, mieszkalnictwa, opieki społecznej i organizacji zajmujących się zjawiskiem bezdomności. Zamieszczona poniżej tabela wymienia wszystkich uczestników Projektu.

Austria Belgia Republika Czeska

Niemcy Holandia Polska Wielka Brytania

Instytuty koordynujące

SRZ Wiedeń (Lider)

PSPC Brussels ÚRS Praha InWIS Bochum OTB Delft IRM Kraków CHP York

Partnerzy / Miasta Miasto Wiedeń, Wydz. Mieszkalnictwa

Ministerstwo Regionu Brukseli, Wydz. Mieszkalnictwa

Urząd Miasta Brna, Wydz. Spraw Społecznych, Wydz. Mieszkalnictwa

Miasto Duisburg, Wydz. Spraw Społecznych i Mieszkaniowych

Miasto Rotterdam, Wydz. Mieszkalnictwa Wydz. Spraw Społecznych

Miasto Kraków Wydział Mieszkalnictwa

Miasto Leeds Wydz. Społeczności Lokalnej i Mieszkalnictwa

Partnerzy / Instytucje mieszkaniowe

Gbv Austria S.L.R.B, Brussels

CSRB, Praha GEBAG Duisburg

Maaskoepel SM KRAKUS Kraków

TBS Ridings Leeds

VdW Nadrenia-Wesfalia

Partnerzy / Opieka społeczna

Volkshilfe Österreich AMA, Brussels Armia Zbawienia Brno

SWH Hanover

COHAR Rotterdam

Caritas Łódź Stow. Pomocy Socjalnej dla Społeczności lokalnej im. Św. Anny w Leeds

Volkshilfe Wien IRIS, Bruksela DiCV Köln CVD Rotterdam

Fundacja BARKA Poznań

Caritas Wien Diakoniewerk Duisburg

BAWO Austria

BAG W

(Zob. także Aneks - “Redaktorzy Raportu" oraz “"Partnerzy i współautorzy krajowi”)

1 - 3

Metody i wyniki Metodę wymiany i gromadzenia wiedzy oparto na ciągłym procesie podawania informacji i reagowania na nie, zarówno na szczeblu krajowym, jak i ponadkrajowym. Obejmował on ścisłą współpracę pomiędzy naukowcami (krajowymi koordynatorami) a praktykami (krajowymi partnerami), zgodnie z rygorystycznym programem roboczym, opartym na sterowaniu przez instytuty koordynujące. Ogólna koordynacja (zarówno organizacji jak i treści) spoczywała w rękach instytutu naukowego. Koordynatorzy krajowi (reprezentujący różne dziedziny nauki) byli odpowiedzialni za wspólne opracowanie metody działania, określenie struktury i kierowanie pracami w ramach Projektu, oraz rejestrację jego wyników. Jednakże wszystkie działania w ramach Projektu, dotyczące zarówno metod pracy jak i wyników. omawiano i uzgadniano, podejmując decyzje na spotkaniach konsorcjum (odbyło się dziewięć spotkań w ciągu trzech lat), które poprzedzone były przygotowaniami, prowadzonymi na szczeblu krajowym. W ten sposób, krok po kroku, zdobywano wiedzę i redagowano wyniki, z jednoczesnym tworzeniem trwałej ponadnarodowej sieci osób zajmujących się tymi samymi zagadnieniami i utrzymywaniem przez nich bliskich kontaktów ze sobą. Opracowany został katalog kryteriów dla systematycznej oceny ewentualnych "dobrych praktyk" współpracy, definiowanych jako formy współpracy, dające wartość dodaną, i przeciwstawione działaniu w pojedynkę. Wyróżnione zostały trzy główne kryteria "dobrych praktyk":

• związek z problemem i osadzenie w systemie lokalnym i krajowym; • skuteczność dla zainteresowanych grup; • efektywność dla zaangażowanych organizacji.

Studia przypadków zostały poddane wstępnej selekcji, następnie były badane i przesiewane za pomocą analizy wyczerpującej ankiety na temat jakości, wypełnianej przez aktorów procesu. Na szczeblu ponadkrajowym przypadki, które wybrano jako przykłady "dobrych praktyk" realizowanych na poziomie krajowym były prezentowane na spotkaniach konsorcjum i oceniane wzajemnie przez całą grupę. Następnie, na szczeblu krajowym, przykłady dobrych praktyk z innych miast były oceniane w zakresie ich zgodności z celami Unii i płynących z tych przykładów lekcji, które warto przenieść do własnego miasta czy kraju. Intensywna współpraca i dyskusja pomiędzy badaniami a praktyką, oraz pomiędzy decydentami a instytucjami pracującymi w danej dziedzinie stanowi jedną z najbardziej wyróżniających cech jakościowych Projektu. Doprowadziła ona do stworzenia międzynarodowej sieci praktyków i naukowców, która jeszcze przyda się na przyszłość do wymiany wiedzy. Taka była dokładnie jedna z głównych intencji Komisji Europejskiej, kiedy proponowała ona "wzajemne uczenie się" nie tylko w sensie regionalnym, ale także pomiędzy narodami, i promowała "europejską zgodę". Niniejszy Raport przedstawia główne wyniki COOP: wybrane przykłady dobrych praktyk we współpracy, osadzone w ich kontekstach krajowych i lokalnych, lekcje, jakich zespoły krajowe uczyły się od siebie nawzajem i wreszcie syntezę wspólnie nauczonych lekcji i implikacji dla polityki działania w celu promowania współpracy, jako podstawowego elementu w skutecznym zwalczaniu bezdomności. Raport ten skierowany jest zarówno do decydentów na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym, jak i do praktyków, zajmujących się zapewnianiem mieszkań dla grup słabych społecznie i (lub) zmarginalizowanych. Zostanie on szeroko rozpowszechniony w drodze krajowych i międzynarodowych prezentacji, a także poprzez udostępnienie go w internecie. Nasza nadzieja związana z Raportem jest taka, że oto w oczywisty sposób udany pomysł tworzenia w dużych miastach form współpracy dla osiągania lepszych rezultatów przy zabezpieczaniu potrzeb mieszkaniowych grup słabych społecznie i (lub) zmarginalizowanych rozwinie się w jak największą liczbę strategicznych decyzji politycznych, przekształci się w tworzenie konkretnych, innowacyjnych przedsięwzięć i przyniesie poprawę obecnej sytuacji.

2 - 1

Przygotowując grunt: Wstęp do studiów przypadku Istotne informacje, które mogą zainteresować czytelników tego informatora dotyczą wartości dodanej, stworzonej przez wspólne wysiłki różnych instytucji, realizowane w formie współpracy partnerskiej. Kluczowymi elementami są tu cechy tych form współpracy, jak również ocena przykładów z innych krajów, dokonywana przez zespoły krajowe, oraz określenie istotnych, wartościowych aspektów, które mogą nadawać się do przeniesienia w przyszłości do własnego miasta. W tym celu przedstawiamy tu 17 form współpracy, które w ciągu trzyletniego okresu wymiany zostały wybrane jako "przykłady dobrych praktyk". Działając w różnych krajowych i lokalnych warunkach ramowych, instytucje uczestniczące w Projekcie albo podejmują się wspierania grup słabych społecznie, bądź dotkniętych marginalizacją dla zachowania ich aktualnej sytuacji mieszkaniowej, albo decydują się na pomaganie im w przywróceniu indywidualnych, samodzielnych i stałych warunków mieszkaniowych po różnych, życiowych okresach przejściowych. Przedstawione wyniki dotyczą dziewięciu miast w siedmiu krajach. Przykłady różnią się między sobą nie tylko pod względem swojego głównego celu (profilaktyka lub zapewnienie stałego mieszkania), ale również pod względem skali podejmowanych działań, zakresu współdziałania sektora publicznego, półpublicznego i prywatnego, głównych grup docelowych, poziomu działania (od lokalnego, na poziomie miasta, do regionalnego), oraz rodzaju pomocy udzielanej klientowi. Elementem wspólnym wszystkich studiów przypadku jest współpraca trzech głównych aktorów – władz i administracji miasta lub regionu, instytucji mieszkaniowych oraz świadczeniodawców opieki społecznej – dla zwiększenia skuteczności działania, odczuwanej przez klienta i efektywności samych organizacji. Część 2 informatora stanowi przegląd studiów przypadku i uwag na temat ich przenaszalności do innych kontekstów krajowych. Zostały one ułożone w porządku alfabetycznym, według nazw poszczególnych krajów. "Dobre praktyki" zaprezentowane zostały w sposób zwięzły – każda na jednostronicowym arkuszu opisowym. Arkusze zostały poprzedzone krótkim opisem kontekstu tego miasta europejskiego, w którym stworzono daną formę współpracy, wraz z podstawowymi danymi na temat warunków demograficznych, sytuacji mieszkaniowej i polityki społecznej. Opis każdego studium przypadku, sporządzony przez odnośny zespół krajowy przy koordynacji krajowego instytutu naukowego, dostarcza informacji na temat problemu, który doprowadził do powstania wspólnego odzewu. Przedstawiono rozwiązanie tego problemu, jak również jego aktorów oraz ich zasadnicze obowiązki i zakresy odpowiedzialności. Na podstawie kryteriów ustalonych w wytyczonych dla Projektu ramach scharakteryzowano profil formy współpracy, wraz z jego mocnymi i słabymi punktami oraz kluczowymi czynnikami powodzenia. Krótką informację na temat danej instytucji dodano w kolumnie na arkuszu opisowym. Zamieszczono także linki do stron internetowych, zawierających bardziej wyczerpujące informacje o tej instytucji. Obszerne sprawozdania na temat studiów przypadku można znaleźć na stronie internetowej Projektu COOP http://www.srz-gmbh/coop pod "reports and papers". Po opisach przypadków następują spostrzeżenia zespołu na temat aspektów innych dobrych praktyk, na które dany zespół natrafił w trakcie realizacji Projektu, i które uważa za cenne lub innowacyjne, oraz warte przeniesienia do swojego miasta czy kraju, ogólne lekcje płynące z wymiany informacji z innymi krajami oraz uwagi dotyczące właściwego Krajowego Planu Działania na rzecz Integracji Społecznej.

2 - 2

Kontekst

Wiedeń (Austria)

Ludność / Gospodarstwa domowe

Ludność (2001) 1.550.123 Obcokrajowcy (obywatelstwo inne niż austriackie) (2001)

16%

Stopa bezrobocia (2005) 9% Gospodarstwa domowe 771.706 Średnia wielkość 1,98 Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej

6,01%

Zasoby mieszkaniowe Mieszkania: Prywatne czynszowe 34,0% Gminne 27,1% Przynoszące ograniczone zyski

14,5%

Własnościowe 17,4% Okres budowy: Mieszkania wybudowane przed 1919

32,3%

1919-1980 50,1% po 1980 17,6% Standard techniczny: Standard A 85,1% Standard B 5,8% Standard C i D 9,0% Średnia liczba izb przypadająca na 1 mieszkańca

1,7

Średnia powierzchnia mieszkalna, przypadająca na 1 mieszkańca Źródła: Statistics Austria, Rocznik Statystyczny 2005; Spis mieszkań GWZ 2001; Dane Urzędu Zatrudnienia AMS 2005

35,9

Społeczny kontekst miasta Wiedeń – stolica Austrii, licząca około 1,55 mln ludności jest jedynym miastem w tym kraju, mającymwięcej niż 300.000 mieszkańców (cała Austria ma razem 8 milionów ludności): sytuacja i tendencje wzakresie struktury ludnościowej (grup wiekowych, typów gospodarstw domowych) są podobne doistniejących w innych, dużych miastach europejskich. Wzrasta liczba ludzi starszych i gospodarstwjednoosobowych, a także powiększa się zróżnicowanie ich rodzajów. Poziom bezrobocia w Wiedniu jestnadal niewysoki w porównaniu do sytuacji w innych częściach Europy, ale stale rośnie. Około 17% gospodarstw określa się mianem "gospodarstw na krawędzi ubóstwa", a wiele z nich togospodarstwa rodzin imigrantów (jedno na dziesięć gospodarstw w Wiedniu to imigranci bezobywatelstwa austriackiego, połowa z nich z krajów byłej Jugosławii oraz z Turcji). Po zakończeniu IIwojny światowej, w oparciu o zasady polityki państwa opiekuńczego stworzono w Austrii kompleksowysystem delikatnie skoordynowanych obciążeń i wsparcia społecznego, w połączeniu ze świadczeniamize strony zarówno rządu centralnego, jak i władz regionalnych. Liczba bezdomnych według najbardziej zawężonej definicji, tj. osób sypiających pod gołym niebem,wynosi tylko 100-200 osób. Razem z około 2.300 osobami mającymi dach nad głową (w schroniskachczy mieszkaniach) jest tu około 2.500 ludzi, dotkniętych problemami bezdomności, nie licząc różnych,nie określonych ilościowo przypadków ukrytej bezdomności (26% kobiet zakwaterowanych wmieszkaniach czasowych). Kontekst mieszkaniowy Zasoby mieszkaniowe Wiednia są zdominowane przez lokale czynszowe (ponad 80%). Istnieje rozległyzasób mieszkań socjalnych (prawie połowa z 771.000 mieszkań), którego większość znajduje się wposiadaniu miasto (jedna trzecia zasobów mieszkaniowych Wiednia). Około jedna trzecia zasobówmieszkaniowych należy do właścicieli prywatnych i jest wynajmowana (w większości dotyczy tobudynków z okresu przed 1914 rokiem). Polityka mieszkaniowa odgrywa ważną rolę w systemie opieki społecznej. Do niedawna ta politykamieszkaniowa słynęła w porównaniach międzynarodowych ze swojego wysokiego stopnia ciągłości .Promowanie budownictwa nie ma jako swój cel podstawowy zapewnienia mieszkań ludziom cierpiącymniedostatek społeczny. W sposób świadomy faworyzuje ono także szerokie kręgi klas średnich. Polityka mieszkaniowa opiera się na krajowych i regionalnych ramach prawnych i systemach dotacjipaństwowych, regulowanych przepisami prawa poszczególnych krajów związkowych. Systemy te majądwojaką strukturę, będąc albo tzw. dotacjami mieszkaniowymi finansowania obiektowego i związanego zobiektem (po stronie podaży) albo stanowiąc promocję mieszkaniową finansowania podmiotowego izwiązanego z podmiotem (po stronie popytu). W zależności od opcji , dostęp społecznie bezbronnychosób do różnych form pomocy wspiera się lub organizuje w ramach działań różnych form współpracy. Dobra praktyka w zakresie zajmowania się potrzebami "specjalnych grup docelowych". Miasto Wiedeń jest najważniejszym aktorem w kraju w zakresie świadczeń mieszkaniowych dla osób oniskich zarobkach, grup zagrożonych nędzą i biednych. Krok po kroku, w ciągu minionych 15 lat,koncepcje i projekty zapoczątkowane z inicjatywy grupy organizacji non-profit zaczęły przeradzać się odzapewniania zakwaterowania w wielkich schroniskach do pomocy i profilaktyki, mającej wspieraćbezdomnych w "stawaniu na własnych nogach". Działania na rzecz osób bezdomnych można teraz postrzegać w ogólnym kontekście wdrażania planustopniowej reintegracji bezdomnych przez Miasto Wiedeń / Fundusz "Socjalnego Wiednia", któregogłówne cele to zapobieganie jak największej liczbie eksmisji, pomoc bezdomnym żyjącym na ulicy,pomoc w znalezieniu zakwaterowania w nagłych sytuacjach, zapewnienie zakwaterowania w domachopieki o różnym standardzie, odpowiednich form stałego zamieszkania oraz reintegracja. Nie wszystkiekroki muszą być podejmowane w systemie progresywnym; przeciwnie, plan oferuje różne możliwościdostosowane do indywidualnych sytuacji problemowych. Wsparcie polityczne jest dobre. Istnieje duże

2 - 3

uznanie dla organizacji form współpracy w wielu obszarach pomocy społecznej. Jeżeli chodzi o integrowanie imigrantów, to jeszcze lepszy dostęp do mieszkań komunalnych zostanie imzapewniony w niedalekiej przyszłości, zgodnie z Dyrektywą Komisji Europejskiej z 2003 roku, dotyczącąstatusu osób krajowych z innych krajów, będących długoletnimi rezydentami w danym państwie. Model działań profilaktycznych opisany został poniżej (FAWOS). Dla tych, którzy już są bezdomniistnieje główne biuro informacyjne P7, zapewniające natychmiastową informację i dostęp dozakwaterowania. Są oferty pomocy doraźnej, albo w ciągu dnia, łóżka przeznaczone dla osób, któreznalazły się w sytuacji nagłej (około 100), następnie miejsca dla osób kwaterowanych po raz pierwszy(ponad 1.000). 260 miejsc przeznaczonych do zamieszkania w mniejszych obiektach zarezerwowanodla specjalnych grup docelowych, a blisko 600 miejsc mieszkalnych można znaleźć w lokalach z opiekądomową. Celem jest mieszkanie samodzielne, ale dla tych, którzy nie są w stanie temu celowi sprostaćistnieje 360 dodatkowych miejsc w domach starców. Największą formą współpracy w zakresie umożliwienia ponownego zamieszkania osobom bezdomnymjest "Społeczny Przydział Mieszkań" (zob. opis). Ponadto istnieją świadczenia w zakresie porad iprzydziału mieszkań ze strony różnych świadczeniodawców opieki społecznej i organizacji non-profit,które w większości opierają się na prywatnych, czynszowych zasobach mieszkaniowych (zob.zamieszczony poniżej opis formy współpracy Wohndrehscheibe, działającej głównie na rzeczimigrantów). Efektem takich działań jest wolne, ale ciągłe zmniejszanie się liczby osób bezdomnych w Wiedniu iambitny, ale realistyczny, aktualny cel, by w 2006 roku w Wiedniu nie było osób i rodzin "trwale" (tj. przezokres więcej niż 2 lat) bezdomnych. Inicjatywę tę wymieniono w austriackim Krajowym Planie Działańna Rzecz Integracji Społecznej , a pozytywna wzmianka na jej temat znalazła się we "Wspólnymsprawozdaniu dotyczącym ochrony i integracji społecznej w 2005 roku", przygotowanym przez KomisjęEuropejską.

2 - 4

Ośrodek Ochrony Najmu Mieszkań FAWOS Forma współpracy dla zapobiegania eksmisjom

FAWOS Fachstelle für Wohnungssicherung Ośrodek Ochrony Najmu Mieszkań Austria / Wiedeń Schiffamtsgasse14 A 1020 Wien fawos@volkshilfe-wien.at Instytucja odpowiedzialna Volkshilfe Wien Wiedeńska Pomoc Obywatelska Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Miasto Wiedeń Instytucje mieszkaniowe: właściciele prywatni, zarządcy nieruchomości/ prawnicy, stowarzyszenia budownictwa subwencjonowanego Świadczeniodawca opieki społecznej: Wiedeńska Pomoc Obywatelska (organizacja non-profit), Wydział 15. Komunalnej Opieki Zdrowotnej i Społecznej, liczne organizacje non-profit, miejscowe sądy. Główny cel działalności Uniknięcie utraty miejsca zamieszkania (profilaktyka) Główna forma działalności Informacje, porady i negocjacje w imieniu klientów Główne grupy docelowe Grupy zagrożone eksmisją Przesiedleńcy (40%) Rodziny i samotni rodzice (46%) Data rozpoczęcia działalności 1996 Miejsce prowadzenia działalności jedno Personel 14 osób Osobisty kontakt z klientem tak Średnia liczba klientów w roku 2.000 Linki www.srz-gmbh.com/coop www.volkshilfe-wien.at

Problem Dla gospodarstw niesamodzielnych ekonomicznie utrata miejsca stałego zamieszkania stanowirozstrzygający o wszystkim krok w dół na spirali upadku, z którego nie mogą one podnieść się latami. Wostatecznym rozrachunku proces ten wiąże się także z wysokimi kosztami, ponoszonymi przez władzepaństwowe. Ludzie dotknięci tym procesem są zagrożeni eksmisją, głównie z powodu zaległościczynszowych. Sprostanie tej sytuacji przekracza ich możliwości, a ponadto w niewystarczającym stopniu sąoni poinformowani o dotyczących ich przepisach prawa i możliwościach pomocy finansowej. Grupynarażone na tego rodzaju wykluczenie, którym należy pomagać, to osoby biedne, zagrożone ubóstwem,ludzie przeżywający kryzysy życiowe; (struktura procentowa wg płci to około 52/48% ♂/♀; strukturaprocentowa wg wielkości gospodarstw to 40/26/20/14% jednoosobowych gospodarstw domowych/ rodzin/samotnych rodziców/ innych osób; zaznacza się duży odsetek osób bezrobotnych i przesiedleńców). Sąlokatorami w zasobach mieszkaniowych sektora prywatnego (blisko 90%) oraz w zasobachmieszkaniowych towarzystw budownictwa subwencjonowanego (około10%). Rozwiązanie Łatwo dostępne centrum doradztwa wpiera ludzi dotkniętych omawianym problemem, przy czym celemdziałania jest tu zapobieganie eksmisjom. Centrum oferuje interwencje w sytuacjach kryzysowych w postaciinformacji i porad. Obejmuje to kompleksową analizę problemów i informacje na temat możliwychrozwiązań (plan finansowy, roszczenia prawne), jak również kontakt z właścicielem lub prawnikiem,porozumienie w sprawie odłożenia spłaty zadłużenia, a w wyjątkowych przypadkach również uzyskaniespecjalnych dotacji od władz miejskich Wiednia na pokrycie zaległości czynszowych.

Aktorzy Aktorami są organizacje non-profit działające w sektorze socjalnym jako instytucja odpowiedzialna, plusformalnie: miejscowe sądy, lokalny organ samorządowy (jako organ finansujący oraz osoby oddelegowanez Komunalnego Wydziału Opieki Społecznej), nieformalnie: różni prywatni właściciele mieszkań,stowarzyszenia subwencjonowanego budownictwa mieszkaniowe i organizacje non-profit, operujące wsektorze socjalnym. FAWOS jest centrum i motorem współpracy i wspiera swoich klientów. Miejscowe sądyinformują FAWOS o wszczęciu procedury eksmisyjnej, FAWOS negocjuje z właścicielami mieszkań, aWydział Opieki Społecznej przyznaje dotacje. Wartość dodana oraz mocne punkty partnerstwa Współpraca umożliwia realizację podejścia holistycznego. Jej wynikiem jest znaczne zmniejszenie liczbyeksmisji (skuteczność wynosi około 78%). Powoduje to zmniejszenie skali bezdomności i pozwala uniknąć"wysyłania klientów za róg", zwiększa zdolność klienta do radzenia sobie z problemami, stwarza podstawęzaufania ze strony właścicieli domów, dając im gwarancje finansowe), uwalnia rynek mieszkaniowy odciągłych zmian miejsc stałego zamieszkania i potrzeby finansowania tymczasowego zakwaterowania ześrodków publicznych, jak również zmniejsza koszty, ponoszone przez władze. Słabe punkty Zewnętrzne: Włączenie do współpracy komunalnych zasobów mieszkaniowych znajduje się nadal naetapie planowania. Nawet wcześniejsze informacje dla klientów byłyby pomocne. Środowiskowa pracaspołeczna z działaniami następczymi mogłaby docierać do jeszcze większej liczby osób dotkniętychproblemem. Wewnętrzne: Nie istnieją żadne zorganizowane, regularne kontakty z sektorem mieszkalnictwa(nie ma żadnego "okrągłego stołu"). Nie można prowadzić żadnych prac w terenie (rozpoznawanie sprawna miejscu, mediacja w konfliktach sąsiedzkich, itp.) z powodu braku odpowiednich funduszy. Główne czynniki powodzenia Najważniejszym czynnikiem powodzenia we współpracy oraz najbardziej niezbędną podstawą dojścia do ludzi dotkniętych problemem eksmisji jest prawnie zapewniony dostęp do informacji, udostępnianych przez sądy odpowiedzialne za procedury eksmisyjne (Austriacka Federalna Ustawa o Najmie Mieszkań). Umożliwia to udzielanie informacji i pomocy drogą pocztową. Ponadto niezbędną rzeczą jest zabezpieczenie finansowania działalności tego rodzaju instytucji, co FAWOS.

2 - 5

Społeczny Przydział Mieszkań Forma współpracy dla kompleksowego zapewniania mieszkań i umożliwiania powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych

Soziale Wohnungsvergabe Socjalny Przydział Mieszkań Austria / Wiedeń Graumanngasse 7 A 1150 Wien Instytucja odpowiedzialna Miasto Wiedeń Wydział 50. ds. Mieszkalnictwa Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Miasto Wiedeń Instytucje mieszkaniowe: "Wiedeńskie Mieszkania" (lokale komunalne), "Wiedeńska Służba Mieszkaniowa" (pozostałe lokale subwencjonowane). Świadczeniodawcy opieki społecznej: około 60; Wydział 15 ds. Społecznych, Wydział 11. ds. Młodzieży, Wiedeński Fundusz Socjalny, liczne organizacje non-profit Główny cel działalności Powrót grup specjalnej troski do niezależnej, stałej sytuacji mieszkaniowej Główna forma działalności Przydział mieszkań z indywidualnie ustalanymi umowami najmu (w większości) w mieszkaniach komunalnych Główne grupy docelowe Osoby po pobycie w różnego rodzaju zakładach opieki (49%) Bezdomni (36%) Przesiedleńcy będący w nagłej potrzebie (15%) Data rozpoczęcia działalności 1993 Miejsca prowadzenia działalności jedno Personel 5 osób Osobisty kontakt z klientem tak Średnia liczba klientów w roku 5700 (2300 przydzielonych mieszkań) Linki www.srz-gmbh.com/coop http://www.wien.gv.at/amtshelfer/ma50/sozialwohnung.html http://www.wien.gv.at/amtshelfer/ma50/notfallswohnung.html

Problem Pomimo, iż Miasto Wiedeń zapewnia mieszkania komunalne i inne, które są finansowane ze środkówpublicznych, istnieje potrzeba specjalnego wspierania tych grup mieszkańców, dla których te formyzamieszkania nie zawsze są dostępne lub odpowiednie z rozmaitych powodów np. w przypadku nagłejsytuacji kryzysowej, z powodu braku możliwości finansowych, istnienia specjalnych okoliczności,warunkujących uzyskanie mieszkania, niedoboru informacji lub innych trudności w poradzeniu sobie. Grupynarażone na marginalizację lub wykluczenie społeczne, wymagające tego rodzaju pomocy to osoby oniskich dochodach lub ze specjalnymi upośledzeniami, albo właśnie opuszczające różnego rodzaju zakładyopieki, bądź po prostu bezdomne. Kolejną grupę stanowią przesiedleńcy, dla których z wielu powodówdostęp do mieszkań finansowanych przez państwo jest utrudniony i którzy często mieszkają wniedopuszczalnych warunkach mieszkaniowych. Rozwiązanie "Społeczny Przydział Mieszkań" jest punktem kontaktowym, który znajduje lokale mieszkalne dla wszystkichtych grup. Różne instytucje opieki społecznej składają do tej specjalnej instytucji komunalnej wnioski omieszkania dla swoich klientów , która je weryfikuje, a następnie na bazie dostępnej puli mieszkańkomunalnych sporządza ofertę. W przypadku gospodarstw domowych przesiedleńców, którym przysługujeprawo do tej usługi z powodu ich niepewnej sytuacji mieszkaniowej i szczególnego statusu prawnego (woparciu o wytyczne programu "Mieszkalnictwa Doraźnego") obowiązuje podobna procedura (weryfikacjadokonywana jest w "kręgu ekspertów"). Osoby bez dachu nad głową, mieszkające na ulicy mogą takżezwrócić się do tej instytucji z bezpośrednim wnioskiem o przydział mieszkania. Działalność prowadzonaprzez instytucję "Społeczny Przydział Mieszkań" to dobra praktyka, głównie z powodu bezpośredniejwspółpracy wszystkich aktorów, procesu koordynacji i przejrzystości dokonywania przydziałów. Aktorzy Aktorzy to specjalny wydział urzędu miejskiego, zajmujący się mieszkalnictwem, tutaj funkcjonujący jakoorgan odpowiedzialny za działania tej instytucji, inne wydziały komunalne oraz bardzo szeroka gamainstytucji, odpowiadających za informacje na temat pomocy społecznej, poradnictwo i zakwaterowanie. Wiener Wohnen (Wiedeńskie Mieszkania), agencja administrująca mieszkaniami komunalnymi, orazWohnservice Wien (Wiedeńska Służba Mieszkaniowa), ośrodek doradztwa dla osób poszukującychmieszkań do wynajęcia z dotowanymi czynszami) występują jako pośrednicy i dostawcy mieszkań. Służby opieki społecznej zaświadczają, że ich klienci "są w stanie żyć samodzielnie" i składają wnioski w ichimieniu. Krąg ekspertów spotyka się regularnie. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Przydział dostępnych mieszkań odpowiednio do potrzeb różnych grup klientów można lepiejzharmonizować poprzez komunikowanie się i wzajemną wymianę informacji. Szczeble strategii i wdrożeniasą lepiej połączone ze sobą. Podejmowane decyzje stają się przejrzyste. Wzajemne zaufanie i skutecznąkomunikację buduje się w sposób nieformalny, w drodze prowadzonej na żywo wymiany pomysłów idoświadczeń. W efekcie zamieszkiwanie w stałych warunkach mieszkaniowych ma trwały charakter. Słabe punkty Powodzenie w dużym stopniu zależy od dostępności wystarczającego zasobu odpowiednich (niewielkie,leżące w granicach możliwości finansowych) lokali mieszkalnych. Sektor mieszkalnictwasubwencjonowanego w dalszym ciągu włącza się do działań w zbyt niskim stopniu. Poza nielicznymiwyjątkami, nie istnieje spójny towarzyszący proces integracji klientów. Główne czynniki powodzenia Najistotniejszym elementem jest skoncentrowanie wszystkich tych rodzajów działań. Zintegrowanienajważniejszych aktorów na tym polu stanowi ogromną korzyść dla klientów i dla licznych służb opiekispołecznej. Jest powiązane z bezpośrednią kompetencją dokonywania przydziałów z ogromnego zasobumieszkaniowego. W ten sposób świadczona usługa staje się szybka i skuteczna. Stałe kontakty pomiędzywspółpracującymi ze sobą instytucjami zwiększają wspólne rozumienie tego tak wrażliwego obszaru.

2 - 6

Zamiana Mieszkań Forma współpracy przy zapewnianiu mieszkań dla przesiedleńców

Wohndrehscheibe Zamiana Mieszkań Austria / Wiedeń Möllwaldplatz 4 A 1040 Wien wohndrehscheibe@volkshilfe.at Instytucja odpowiedzialna Volkshilfe Österreich Austriacka Pomoc Obywatelska Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Wydział 17 Urzędu Miasta Wiednia ds. Integracji i Różnorodności. Instytucje mieszkaniowe: “Wiedeńska Służba Mieszkaniowa”, prywatni właściciele domów, zarządcy nieruchomości, stowarzyszenia mieszkalnictwa subwencjonowanego. Świadczeniodawcy opieki społecznej: Austriacka Pomoc Obywatelska, ponad 100 wydziałów urzędów miejskich i agencji usług socjalnych, Wiedeński Fundusz Społeczny. Główny cel działania Wspieranie ludzi o niskich dochodach poprzez wyrównywanie ich szans i stwarzanie ułatwień w zakresie zapewnienia mieszkań w Wiedniu Główna forma działania Informacja, porady i pomoc w zdobywaniu mieszkań Główne grupy docelowe Osoby o niskich dochodach Przesiedleńcy (75+%) Rodziny bezdomne Działalność od 1999 roku Lokalizacje jedna Personel 7 osób Osobisty kontakt z klientem tak Średnia liczba klientów w roku około 1.600 gospodarstw domowych, 4.000 sesji doradczych Razem ponad 2.000 uzyskanych mieszkań Linki www.srz-gmbh.com/coop www.wohndrehscheibe.at

Problem Gospodarstwa domowe przesiedleńców spotykają się z licznymi barierami i formami dyskryminacji, jeżelichodzi o zapewnienie im mieszkań. Brak przejrzystości w tej sferze i neoliberalne tendencje na prywatnymrynku mieszkaniowym, niedobór informacji oraz niskie możliwości finansowe odgrywają tu rolę dominującą.Grupami docelowymi są ludzie o niskich dochodach lub borykający się ze specyficznymi problemamispołecznymi (struktura procentowa wg płci to 42/58% ♂/♀; struktura procentowa wg wielkości gospodarstwto 28/72% jednoosobowych gospodarstw domowych/rodzin; wyższy udział dużych rodzin). Przeważającąwiększość stanowią przesiedleńcy i uchodźcy (ponad 70%). Rozwiązanie Klientów kieruje do agencji Zamiany Mieszkań ponad setka instytucji – odpowiednie wydziały urzędówmiejskich i świadczeniodawcy opieki społecznej w Wiedniu. Zamiana Mieszkań udziela w kilku językachinformacji, porad i pomocy przy poszukiwaniu mieszkań. Oferta obejmuje informacje na temat wszystkichsegmentów wiedeńskiego rynku mieszkaniowego, możliwości finansowania oraz różnych form pomocyfinansowej i zasiłków, przysługujących przesiedleńcom praw, ofert innych świadczeniodawców opiekispołecznej oraz danych na temat dostępnych mieszkań. Oprócz znalezienia odpowiedniego miejsca domieszkania jednym z głównych aspektów pracy jest upodmiotowienie klientów, szkolenie i wspieranie ich,aby (w miarę) samodzielnie i z dobrym skutkiem postępowali z często nieznanymi im strukturami na rynkumieszkaniowym. Jest to dobra praktyka, głównie z uwagi na opartą na doświadczeniu, elastycznąwspółpracę wszystkich aktorów i skoncentrowanie jej na upodmiotowieniu klientów. Aktorzy Aktorami są tu organizacje non-profit działające w obszarze usług socjalnych, które występują jako organodpowiedzialny, plus formalnie: miejskie władze samorządowe (jako organ finansujący za pośrednictwemWiedeńskiej Służby Mieszkaniowej – centrum doradztwa dla osób poszukujących mieszkań inieformalnego nawiązywania kontaktów); nieformalnie – różni prywatni właściciele domów, towarzystwabudownictwa społecznego, liczne organizacje pozarządowe, działające w sferze usług socjalnych. ZamianaMieszkań znajduje się w środku tej współpracy i wspiera swoich klientów. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Współpraca ta oferuje zwięzłe, wyczerpujące porady oraz pomoc w poszukiwaniu mieszkań. Przyspieszaich wyszukanie i redukuje dla wszystkich osób zainteresowanych skomplikowany charakter informacji,wiążących się z kwestią mieszkaniową. Zapewnia także zwiększone bezpieczeństwo właścicielommieszkań przy doborze lokatorów oraz zwiększa podaż mieszkań dla grup docelowych. Dla władz miejskichoznacza ona wypełnienie luki w wiedeńskim programie wsparcia dla osób najbardziej bezbronnych ispołecznie upośledzonych, co pozwala uniknąć zwiększania zakresu zjawiska bezdomności, odciążającpubliczne ośrodki tymczasowego zakwaterowania i tworząc powiązania z sektorem prywatnych mieszkańczynszowych. Dla świadczeniodawców opieki społecznej zapewnia bezpośredni kontakt z fachową służbą,działającą na rzecz ich klientów. Przy stabilnych kosztach udziela się coraz więcej porad co dowodziwydajności i efektywności działania tej instytucji. Słabe punkty Zewnętrzne: Istnieje duża zależność funkcjonowania od aktualnej sytuacji na rynku mieszkaniowym.Bieżąca polityka w dziedzinie mieszkalnictwa nadal prowadzi zarówno do braku dostępnych mieszkań wsektorze mieszkań socjalnych oraz do ograniczonej współpracy w sektorze mieszkań komunalnych i doograniczenia pomocy ze strony instytucji opieki społecznej. Nie ma zorganizowanych, regularnychkontaktów pomiędzy sektorem mieszkaniowym, władzami miasta i organizacjami prywatnymi. Główne czynniki sukcesu Włączenie sektora mieszkań prywatnych, jak również dostarczanie kompleksowej informacji tofundamentalne elementy uwieńczonego powodzeniem zapewniania stałych mieszkań dla przesiedleńców.Centralnym punktem zainteresowania winno stac się wciaganie do tych działań samych klientów, jakrównież ich usamodzielnienie. Działania te winny być wspierane pracą wielojęzycznego personelu,wywodzącego się z różnych środowisk etnicznych i kulturowych.

2 - 7

Przykłady, które warto przenieść do nas: Zespół austriacki Dyskusja w zespole wiedeńskim na temat pozycji, zajmowanych przez przypadki odnoszące się do Wiednia w porównaniu ich z kontekstem europejskim doprowadziła do szeregu spostrzeżeń na temat tego, co miałoby sens dla lokalnego kontekstu i co warto byłoby przenieść na nasz grunt. Po pierwsze, jesteśmy pod pozytywnym wrażeniem tego, że lokalne wysiłki dla stworzenia bardziej efektywnego i skutecznego systemu zapewnienia mieszkań dla grup narażonych na dyskryminację lub marginalizację z pomocą różnych form współpracy mogą pod każdym względem być zgodne z aktualnymi innowacyjnymi politykami i praktykami, stosowanymi w innych miastach europejskich. Bezpieczne i trwałe warunki mieszkaniowe są jednym z kluczowych czynników zapobiegania społecznemu wykluczeniu i promowania integracji. Zatem uznano generalnie, iż stworzenie form współpracy "w trójkącie" przyczynia się znacznie do sukcesu służb pomocy społecznej (w pewnych przypadkach ma także sens poszerzenie współpracy do więcej niż tych trzech wierzchołków trójkąta). Ogólnie biorąc, poprawę środków służących bezdomnym w krajach związkowych Austrii również oceniono pozytywnie we Wspólnym Raporcie na Temat Osłony i Integracji Społecznej 2005. W szczególności cele, przyświecające koncepcji wykorzenienia zjawiska bezdomności (żadnych bezdomnych rodzin, żadnej bezdomności trwającej dłużej niż dwa lata) oceniono jako realistyczne. Tak więc strategia wiedeńska mogłaby sama służyć jako model. Także w austriackim Krajowym Planie Działań na Rzecz Integracji Społecznej 2003, ścisłą współpracę władz lokalnych, dostawców mieszkań i świadczeniodawców opieki społecznej w zakresie zapewniania mieszkań dla grup narażonych na dyskryminację lub marginalizację wymieniono jako jedno z dwóch kluczowych wyzwań w przyszłości. (W tym aspekcie wymieniono Projekt COOP, realizowany pod kierownictwem austriackim.) Jednakże Raport w dalszej części odnotowuje wyzwanie na przyszłość, aby "zapewnić przydział odpowiednich funduszy dla wdrażania ambitnych celów takiej polityki na wszystkich szczeblach władzy państwowej", co z pewnością ma istotne znaczenie dla wszystkich służb, zajmujących się zjawiskiem bezdomności. Przypadki pokazane na przykładzie Wiednia spotkały się z gorącym i pozytywnym przyjęciem, jeżeli chodzi o zakres objętych nimi dziedzin, stopień instytucjonalizacji pomocy, zakres grup których ona dotyczyła, akceptację (wsparcie polityczne, zadowolenie współpracujących partnerów i klientów) i różnorodność świadczeń. W oparciu o spostrzeżenia dotyczące polityki i praktyki stosowanej w innych krajach należałoby promować u nas następujące sposoby podejścia:

o Lepsze zrozumienie społecznego, strukturalnego podłoża bezdomności, przeciwstawione podejściom indywidualistycznym, podkreślającym jako główną przyczynę życiową klęskę osobistą jednostki.

o Bardziej holistyczne podejście do rozwiązań (zwiększona świadomość wzajemnej zależności pomiędzy udziałem w życiu roboczym a sytuacją mieszkaniową), dawanie priorytetu prewencji – "inwestować, aby zaoszczędzić", systemy wczesnego ostrzegania, większe zaangażowanie sektora służby zdrowia w odniesieniu do niedoborów fizycznych i psychologicznych, zróżnicowanie świadczeń dotyczące problemów specyficznych dla danej płci, bardziej wszechstronne nawiązywanie kontaktów i udział w świadczeniu pomocy na szczeblu sąsiedzkim, bardziej dogłębne włączanie wszystkich sektorów zasobów mieszkaniowych do zapobiegania i zapewniania mieszkań dla szerokiego wachlarza grup ryzyka.

o Lepsza integracja oddolnej siły i wiedzy: lepsze wykorzystanie wiedzy i innowacyjnych pomysłów oraz propozycji pochodzących od praktyków w zakresie podejmowania decyzji (rady, fora, posiedzenia, itp.); rozwijanie bardziej wyrazistej kultury upodmiotowienia, np. większy zakres samozatrudnienia klientów, większe zaangażowanie przedstawicieli zainteresowanych grup w pracach ciał doradczych i organizacyjnych (mniej działania odgórnego).

o W zakresie polityki imigracyjnej - dalszy rozwój pozytywnej polityki wobec mniejszości etnicznych, imigrantów i uchodźców w oparciu o zrozumienie praw człowieka i jego praw podstawowych (także w zakresie dostępu do mieszkań i usług) oraz kroki praktyczne w tym kierunku (wielostronność plus usługi wspierające grupy wymagające pomocy socjalnej).

o Brak publicznej akceptacji i wsparcia dla kroków podejmowanych na rzecz grup objętych marginalizacją społeczną stwierdzony we wszystkich badanych miastach występuje również w Wiedniu. W tym wypadku konieczne jest bardziej intensywne inwestowanie w public relations oraz silniejsze angażowanie społeczeństwa obywatelskiego.

Do pewnego stopnia cele takie zostały już ujęte w progresywnych programach stosownych instytucji (np. Wiedeński Program Integracji Bezdomnych, Wiedeński Program na Rzecz Integracji i Różnorodności), a partnerzy krajowi czują się częściowo upewnieni co do swoich uprzednich żądań poprawy. Ponadto zespół austriacki został także utwierdzony w swojej opinii, że jakości lokalnego, federalnego i krajowego systemu pomocy oraz systemu finansowania mieszkań socjalnych nie należy osłabiać pod dyktando neoliberalnych argumentów dotyczących kosztów. Monitorowanie i ocena mogą prowadzić do poprawy w obrębie istniejących ram. Jednakże niezbędne są tu pewne gwarancje, dotyczące możliwości finansowania. Jeżeli chodzi o rozwój istniejących służb albo uzupełnienie świadczeń w Wiedniu o nowe usługi, to należy podkreślić sporą liczbę aspektów i form współpracy w poznanych miastach europejskich. Ponieważ Wiedeń posiada efektywny i wszechstronny system wsparcia dla różnych grup, uwagę skupiono w większym stopniu raczej na niektórych, interesujących aspektach dobrych praktyk w innych miastach europejskich, aniżeli na przeniesieniu

2 - 8

całościowej koncepcji danego, poszczególnego świadczenia. Ponadto jeżeli chodzi o dostęp do mieszkań, Wiedeń znajduje się w całkiem wyjątkowym, "uprzywilejowanym" położeniu w porównaniu z innymi miastami Europy. Chociaż w niektórych innych miastach występują także duże zasoby mieszkań socjalnych (którymi zarządzają towarzystwa budownictwa mieszkaniowego o różnych szczeblach odpowiedzialności i w różnym zakresie praw, nadanych im przez władze lokalne), Miasto Wiedeń posiada w swej dyspozycji bardzo duży zasób czynszowych mieszkań komunalnych, które są dostępne wyłącznie dla osób słabych społecznie. Jednakże obecny, w dalszym ciągu ograniczony dostęp do tych mieszkań dla imigrantów spotkał się z ostrą krytyką. Sytuacja ta ma się zmienić w niedalekiej przyszłości. Dowodami dobrej praktyki i procedur, które również miałyby sens i które dobrze byłoby zastosować w Wiedniu i Austrii okazały się w szczególności podane niżej formy działania: Sieci Opieki Lokalnej (LZN), Rotterdam (NL): LZN szukają na bardzo wczesnym etapie dostępu do osób z grupy ryzyka albo do tych, którzy nie chcą lub nie mogą korzystać z pomocy społecznej, kontaktując się z nimi w ich domach. Mimo, iż podobne, oparte na więzach sąsiedzkich sieci istnieją w Wiedniu, należałoby zacząć dyskusję z osobami odpowiadającymi za ich działanie, do jakiego stopnia struktura współpracy w Holandii służy pobudzaniu innowacyjności działania (duże zaangażowanie służby zdrowia, włączenie lokalnej policji, forma organizacji współpracy: jeden koordynator sieci przypadający na dzielnicę, wymiana i nawiązywanie kontaktów pomiędzy różnymi oddziałami sieci LZN). Do tej dyskusji należy włączyć organizację pomocy o szerokim zasięgu dla osób w starszym wieku w Wiedniu. O ile uznaje się, że niektórych klientów trudno zaangażować do współpracy, to krajowi partnerzy wyrażali pewne obawy co do tego, jak daleko "opieka mieszana" może posunąć się w uzyskiwaniu dostępu do swoich klientów i w poruszaniu we wrażliwym obszarze integracji przypadków zgłaszanych przez społeczność sąsiedzką. Komitet Sterujący, Rotterdam (NL): Ta niedawno założona instytucja zrzesza wielu dostawców mieszkań, władze miasta i świadczeniodawców opieki socjalnej, mając za zadanie zrównoważenie podaży i popytu w zakresie mieszkań dla grup ryzyka. Maaskoepel sprawia, iż społeczne towarzystwa budownictwa mieszkaniowego mają wspólnego "rzecznika". Koncepcje realizowane w Wiedniu można by uzupełnić pewnymi aspektami tej współpracy w ramach "okrągłego stołu". Oprócz aktualnego skoncentrowania "społecznego przydziału mieszkań" na zasobach mieszkaniowych Wiednia, byłaby to metoda większego i bardziej skoordynowanego uwzględnienia działalności towarzystw budownictwa mieszkaniowego dla poszerzenia puli dostępnych mieszkań. Należałoby stworzyć taką platformę, zorganizowaną w formie spółdzielczej. Mogłaby ona także służyć jako miejsce kontaktu w sprawach przydziału mieszkań imigrantom przez instytucję "Zamiana Mieszkań" lub do podobnych działań. Podobnie jak w Rotterdamie, ten komitet powinien także jednocześnie koordynować ograniczoną opiekę następczą (jeżeli jest ona konieczna), sprawowaną przez świadczeniodawców opieki społecznej. W Wiedniu (tak jak w Rotterdamie) należałoby się zastanowić, czy tego rodzaju instytucja mogłaby rozszerzyć swój zakres kierowania poprzez włączenie do niej instytucji, zajmującej się zapobieganiu eksmisjom (tak jak to czyni FAWOS). Większe zaangażowanie sektora mieszkaniowego, nastawionego na ograniczone zyski, złagodziłoby koncentrację grup ryzyka w sektorze mieszkań komunalnych, nieuchronnie powodowaną przez przynoszącą efekty działalność instytucji "Społeczny Przydział Mieszkań". Agencja Wynajmu Mieszkań Socjalnych IRIS, Bruksela (B) pokazuje sposoby szerszego włączania prywatnego sektora mieszkaniowego, chociaż w wyraźnie odmiennych warunkach bardzo niewielkiego zasobu mieszkań socjalnych. Należałoby także rozważyć, czy w Wiedniu dałoby się stworzyć dalsze możliwości mieszkaniowe w oparciu o duże, stare, prywatne zasoby za pomocą specjalnych umów z prywatnymi właścicielami, z uwzględnieniem rozmaitych zachęt finansowych i gwarancji. Taki projekt stanowiły uzupełnienie pracy wiedeńskiej instytucji "Zamiana Mieszkań" poprzez zapewnienie bardziej bezpiecznego zakwaterowania w sektorze prywatnego wynajmu. Widoczne w Służbie Pomocy Uchodźcom i Azylantom w Leeds ciepłe, serdeczne podejście do ludzi, którym przyznano azyl w Wielkiej Brytanii robi duże wrażenie. Na ludzi tych patrzy się jako na możliwość otwierającą się przed miastem i zapewnia im się jak najszybciej dostęp do niezbędnych rzeczy (mieszkania, szkoły, opieka zdrowotna, ale także kontakty etniczne i sąsiedzkie), oraz towarzyszącą temu opiekę. Odpowiada to określonej niedawno na nowo koncepcji stosowanej w Wiedniu polityki integracji i różnorodności oraz polityki socjalnej (MD 17 i Fundusz Socjalny Wiednia). Przykład Leeds mógłby stać się bodźcem dla pracy nad zintegrowaną współpracą i powiązaniem polityki wobec osób ubiegających się o azyl z polityką wobec zalegalizowanych uchodźców i osób o ustalonym statusie przesiedleńczym. Niektóre z działań podejmowanych przez nowe państwa członkowskie Unii również stanowią ciekawą lekcję i dostarczają pomysłów, nadających się do wdrożenia w Wiedniu. Zarówno przebudowa mieszkań komunalnych dla Romów w Brnie (CZ) jak i Osiedle Darzybor w Poznaniu (PL) w sposób aktywny angażuje aktualnych i przyszłych lokatorów w prace związane z tymi przedsięwzięciami, np. budowę mieszkań. W Brnie lokatorzy którzy świadczą w ten sposób usługi mogą korzystać z obniżki czynszu, ale co jest bardziej ważne, ich udział i włączenie się do prac organizacji Romów przyczynia się do pozytywnego identyfikowania się ze swoją sytuacją mieszkaniową i do poczucia "własności" przedsięwzięcia. Podejście holistyczne w Poznaniu, zapewniające mieszkanie wraz z możliwością nabycia i rozwoju umiejętności zawodowych jest podejściem, które promuje integrację i jest warte zainteresowania się nim w Wiedniu.

2 - 9

Kontekst

Region Bruksela-Stolica

Ludność (stan na 1 stycznia 2004) Ogółem: 999.899 Według grup wiekowych: 0-19: 236.920 20-64: 606.564 65+ : 156.415 obcokrajowcy : 263.451

Gospodarstwa domowe (stan na 1 stycznia 2004) Ogółem: 489.203 Jednoosobowe: 268.785 Samotne matki z dziećmi: 50.221 Zasoby mieszkaniowe według form (spis z 1 października 2001) Prywatne, zajmowane przez właścicieli: 41,3% Lokatorskie: 58,7 % Socjalne: 8,4% całości zasobów i 14,3 % całego sektora wynajmu Źródło: www.statbel.fgov.be Dostęp do mieszkań socjalnych i wysokość czynszów Próg dochodów oraz struktura rodziny są głównymi kryteriami dostępu do mieszkań socjalnych. Obywatele państw obcych mają w tym zakresie takie same prawa, co krajowcy, a wysokość czynszów dla wszystkich jest funkcją dochodu, uzyskiwanego przez gospodarstwo domowe. Mieszkań finansowanych z funduszy państwowych nie wolno odsprzedawać mieszkających w nim lokatorom. Ustawowa podstawa ustalania okresu obowiązywania umów najmu na prywatnym rynku mieszkaniowym Obowiązuje formuła “3-6-9” lat, która oznacza że umowę najmu zawiera się z reguły na 9 lat, przy czym zarówno lokator, jak i właściciel mieszkania mogą ją wypowiedzieć pod koniec 3. i 6. roku. Regulacja czynszów na rynku prywatnego wynajmu Czynsze można dowolnie negocjować w momencie rozpoczynania najmu. Jest to dodatkowa korzyść dla właścicieli. Jednakże prawo gwarantuje ochronę lokatorów przed nadmiernymi podwyżkami czynszów w okresie obowiązywania u mowy najmu i przed

Region Bruksela-Stolica jest jednym z trzech obok Flandrii i Walonii regionów administracyjnych,tworzących państwo belgijskie. Bruksela jest stolicą Belgii, stolicą Flandrii oraz stolicą UE. Ludnośćmiasta liczy około milion mieszkańców, a prawie ponad jedną czwartą stanowią obcokrajowcy. Jedna napięć osób w wieku produkcyjnym jest bezrobotna. Kontekst ustawodawczy i polityczny W okresie federalizacji państwa belgijskiego, kwestia mieszkaniowa stała się jednym z pierwszychobszarów polityki, w zakresie której kompetencje przekazano regionom w latach 70. Ustawamieszkaniowa Regionu Brukseli uchwalona 17 lipca 2003 i 1 kwietnia 2004 określa graczy, instrumenty ipriorytety, szczególnie w odniesieniu do zaniedbanych mieszkań, znajdujących się w opłakanym stanietechnicznym. Rynek mieszkaniowy W Brukseli nie ma braku mieszkań. Ocenia się, że od 15 do 30 tysięcy mieszkań pozostaje pustych.Problemy mieszkaniowe związane są z popytem przekraczającym podaż w zakresie budownictwasocjalnego, finansowanego z funduszy państwowych, oraz tanich, standardowych mieszkań dowynajęcia w sektorze prywatnym. Odsetek rodzin posiadających mieszkania na własność nie jestszczególnie wysoki, w porównaniu do innych regionów Belgii. W 4 na każde z 10 mieszkań mieszkająich właściciele , podczas gdy we Flandrii i w Walonii udział ten sięga 7 na każde 10 mieszkań. WBrukseli większość gospodarstw domowych to najemcy mieszkań – 6 na 10 mieszkań jestwynajmowanych lokatorom przez prywatnych właścicieli. Rynek wynajmu mieszkań został opanowanyprzez sektor prywatny, a głównie przez drobnych posiadaczy. Prywatne zasoby mieszkaniowe obejmująw znacznej części stare kamienice. Wiele budynków znajduje się w złym stanie, stanowiąc szczątkowyrynek mieszkaniowy, zarówno dla niezamożnych nabywców, jak i dla biednych lokatorów. Grupy zagrożone wykluczeniem ze standardowych mieszkań Warunki panujące na rynku pracy, określające dostęp do miejsc pracy, poziom zarobków i swobodędziałania pracodawców w znacznym stopniu wpływają na kształt grup ryzyka. Pracownicy istniejący narynku pracy, podejmujący się prac przypadkowych i dorywczych, oraz osoby wykluczone z głównegonurtu rynku pracy na skutek bezrobocia i tymczasowego lub długookresowego pozostawania bezzatrudnienia mają najniższy poziom integracji mieszkaniowej w odniesieniu do dostępności mieszkań,ich jakości i przeludnienia. Jednoosobowe gospodarstwa domowe, rodziny niepełne oraz obcokrajowcy(zwłaszcza Marokańczycy i inne osoby spoza Europy) są nader licznie reprezentowani w ubogichmieszkaniach w śródmiejskiej części miasta. Bardziej zamożni mieszkańcy osiedlają się raczej naprzedmieściach. Jednoosobowe gospodarstwa domowe stanowią 55 procent wszystkich gospodarstw, asamotne matki z dziećmi 10 procent. Te gospodarstwa są szczególnie zagrożone w sytuacji, kiedywarunki rynku mieszkaniowego i systemy zasiłków skłaniają się w stronę elastycznego reagowania, bezzapewnienia bezpieczeństwa socjalnego. Bezpieczeństwo socjalne i mieszkaniowe Wszystkie osoby nie posiadające odpowiednich środków do życia są uprawnione do otrzymaniadochodu zastępczego, gwarantowanego Ustawą z 7 sierpnia 1974. Stosowaną obecnie urzędowąpodstawą przyznawania takiego świadczenia jest Ustawa z 26 maja 2002 o prawie do społecznejintegracji. 0 ile świadczenie to pełni rolę siatki bezpieczeństwa, łagodzącej skutki skrajnego ubóstwa, tointegracja z głównym nurtem rynku pracy ma podstawowe znaczenie dla ogólnej integracji społecznej.Polityka mieszkaniowa pełni uzupełniającą funkcję ochronną, która nabiera szczególnego znaczenia wmomencie, kiedy młodzi ludzie opuszczają ośrodki penitencjarne albo rodzinę patologiczną, nienabywszy jeszcze niezbędnych umiejętności konkurowania na głównym rynku pracy, kiedy ryzykobezrobocia lub choroby materializuje się w przypadku osób w wieku produkcyjnym, oraz kiedy ludzieosiągają wiek emerytalny po okresie nieprzerwanego zatrudnienia i (lub) rozpadzie rodziny. Służby zajmujące się problemami mieszkaniowymi System pomocy, który zajmuje się szeroką gamą problemów, związanych z wymiarem mieszkaniowymobejmuje dostęp do informacji, dostęp do mieszkań komunalnych i pomocy socjalnej dla tych lokatorów,którzy jej potrzebują, pomoc osobom pokrzywdzonym przez los w zakresie wynegocjowania i utrzymania

2 - 10

nieuzasadnionym jej wypowiedzeniem. Corocznie oblicza się maksymalną dozwoloną podwyżkę czynszu w oparciu o oficjalny wskaźnik, podawany przez władze. Osoby wymagające pomocy socjalnej Liczba poszukujących pracy: 85.211 (IV kwartał 2003) Liczba gospodarstw domowych, korzystających z zasiłków z tytułu minimum socjalnego: 24.068 (II kwartał 2002) Źródło: www.iristat.be Gwarancja minimum socjalnego Generalne, nie uzależnione od dochodów minimum socjalne jest przyznawane w drodze indywidualnego prawa osobom, nie posiadającym odpowiednich środków i niezdolnym do ich zdobycia własnym wysiłkiem lub w inny sposób. Okres takiego świadczenia jest nieograniczony, a jego beneficjentami są krajowcy, bezpaństwowcy, uchodźcy i osoby narodowości obcej, zarejestrowane w biurze ewidencji ludności. Przykłady wysokości miesięcznych świadczeń (bez dodatków rodzinnych): Osoba samotna: 595,32 euro Para z dziećmi lub bez 793,76 euro Samotni rodzice: 793,76 euro Konkubenci: 396,88 euro Źródło: MISSOC 2004

wynajmu mieszkań na rynku prywatnym oraz zapewnianie przejściowego zakwaterowania i pomocysocjalnej w sytuacjach kryzysowych. Dwa przykłady dobrej praktyki przedstawiono w arkuszu danych: SLRB aktywna w sektorze mieszkańkomunalnych oraz IRIS na rynku prywatnego wynajmu mieszkań. Jednakże aktorzy ci działają w połączeniu z innymi: dostęp do informacji oraz dostęp do służbratunkowych stanowią część kompleksowego brukselskiego systemu zapobiegania wykluczeniumieszkaniowemu i zapewnienia pomocy ludziom, którzy znaleźli się bez dachu nad głową. Dostęp do informacji stanowi pierwszy krok w kierunku integracji. Centrum Informacji MieszkaniowejRegionu Brukseli (Le Centre d’Information sur le Logement en region bruxelloise) analizujezapotrzebowanie, zapewnia informacje i ogólne doradztwo. Jest to ośrodek recepcyjny, kierującyklientów do konkretnych agencji, które są w stanie zaspokoić ich potrzeby, oferując im także pomoc wzałatwianiu różnego rodzaju dokumentów. Szeroki zakres udzielanej pomocy uwzględnia wielokulturowyi wielojęzyczny charakter Brukseli. Władze Brukseli wyznaczyły Ministerstwo Regionu Brukseli-Stolicy ijego organ – Administrację Zarządu Terytorialnego i Mieszkaniowego jako operatora, którego zadaniemjest zapewnić i zagwarantować długookresowe funkcjonowanie Centrum Informacji. Stowarzyszenie Schronisk i Pomocy Socjalnej dla Bezdomnych (Association des Maisons d’Accueil et des Services d’Aide aux Sans-Abri- A.M.A.asbl) skupia różnych graczy, zarówno z sektora publicznego,jak i prywatnego, których konkretnym zadaniem jest przyjmowanie i zapewnianie pomocy socjalnej,zarówno dla osób posiadających dzieci, jak i bezdzietnych, bez żadnej dyskryminacji, ale za to z pełnymposzanowaniem ich ludzkiej godności. Skupia ono około 70 służb, działających na rzeczfrancuskojęzycznej społeczności w Walonii i w Brukseli. Około 25 organizacji działa w Brukseli. AMApomaga ludziom, którzy chwilowo nie są w stanie zapewnić sobie odpowiedniego mieszkania lubutrzymać go z własnych środków. Wymiar mieszkaniowy ma znaczenie centralne dla reintegracji,podobnie jak wiele innych problemów, wiążących się z “ubóstwem społecznym". Budowanie zdolnościzapewnienia sobie osobistej niezależności, oraz budowanie sieci społecznych związane jest zprzedłużonym okresem przebywania w ośrodkach pobytowych, co dotyczy zwłaszcza rodzin. Nie jestłatwo na ciasnym rynku tanich mieszkań w Brukseli pomagać ludziom w zdobywaniu samodzielnychmieszkań po okresie ich pobytu w środowisku zakwaterowania zbiorowego. Centrum Zapobiegania Przemocy w Rodzinie (Centre de Prévention des Violences Conjugales et Familiales), członek AMA nadaje silny impet zapobieganiu w Brukseli bezdomności wśród kobiet i dzieci– ofiar przemocy w rodzinie. Zapewnia również warunki powrotu do zdrowia psychicznego i reintegracjispołecznej po przeżytych doświadczeniach znęcania się nad nimi w rodzinie. Obejmuje szeroki zakresusług, dostosowanych do potrzeb konkretnych osób, od pomocy telefonicznej, rozmów, pomocyadministracyjnej i socjalnej, doradztwa dla poszczególnych par małżeńskich, grup kobiet aż pozapewnianie zakwaterowania dla kobiet (z dziećmi i bez dzieci) w zamkniętym ośrodku w Brukseli. Wtym zakresie działają wspólnie dwa obiekty: ośrodek recepcyjny oraz schronisko, dysponujące miejscamidla 24 kobiet i dzieci. Celem ich działania jest zapewnienie chronionego środowiska w celudoprowadzenia do stanu stabilnego i wyleczenia osób z urazami, nabytymi na skutek doświadczonejprzemocy rodzinnej. O ile na początku pobytu w takim ośrodku najbardziej palące i złożone problemy,którymi musi się zajmować ośrodek to kwestie psychologiczne, zagadnienia prawne i proceduryadministracyjne, służące uzyskaniu ochrony i praw społecznych, to pod koniec procesu leczeniaodniesionych obrażeń psychicznych trudnym problemem staje się znalezienie odpowiedniegomieszkania dla byłych ofiar przemocy w rodzinie. Choć przemoc w rodzinie dotyka kobiety ze wszystkichklas społecznych, to w ostatnich latach Centrum przyjmuje rosnące ilości obcokrajowców z licznymidziećmi i nagromadzeniem problemów socjalnych. Kobiety te często kierowane są do schronisk przezjeden z miejskich ośrodków pomocy socjalnej i to one napotykają na największe trudności zeznalezieniem odpowiedniego mieszkania po zakończeniu pobytu w środowisku zakwaterowaniazbiorowego. Ludzie bezdomni Liczbę osób bezdomnych szacuje się na około 1000 (Association des Maisons d’Accueil et des Services d’Aide aux Sans-Abri (AMA). O ile w latach 70. tymczasowego zakwaterowania potrzebowały głównieprostytutki i byli więźniowie, to dzisiaj liczne ośrodki dla bezdomnych udzielają schronienia osobom zzaburzeniami umysłowymi, które nie są na tyle chore, aby należało je hospitalizować, ale też nie czująsię na tyle dobrze, by móc mieszkać samotnie, osobom uzależnionym od narkotyków i alkoholu, ludziomwypisanym ze szpitala po długiej chorobie, którzy nagle stają w obliczu samotności, oraz ludziomoczekującym na wejście w rozmaite struktury społeczne.

2 - 11

Towarzystwo Budownictwa Społecznego SLRB Forma współpracy dla profilaktyki i zapewniania mieszkań

Societé de logement de laRégion bruxelloise SLRB Towarzystwo Budownictwa Społecznego Regionu Brukseli, Belgia

Rue Jourdan, 45-55 1060 Bruxelles, Belgia Kontakt : Pol Zimmer slrb@slrb.irisnet.be pzimmer@slrb.irisnet.be Partnerzy współpracy Lokalne Państwowe Towarzystwa Budownictwa Społecznego (SISP) Świadczeniodawcy opieki społecznej z sektora państwowego i sektora organizacji non-profit

Główny cel działalności Poszerzenie sektora mieszkań socjalnych; zarządzanie zasobami mieszkań socjalnych i pomocą socjalną dla lokatorów

Główna forma działalności Wdrażanie socjalnej polityki mieszkaniowej zdefiniowanej przez władze regionalne w odniesieniu do inwestycji, zarządzanie zasobami, ustalanie poziomu czynszów, a także rozwój usług w zakresie pomocy socjalnej

Główne grupy docelowe Osoby ubiegające się o mieszkania socjalne i lokatorzy takich mieszkań

Historia Powołanie Regionu Brukseli-Stolicy w 1989 roku oznacza regionalną autonomię w sprawach mieszkalnictwa i stworzenie SLRB Miejsca prowadzenia działalności: siedziba SLRB; 33 towarzystwa SISP; 38.320 mieszkań socjalnych (wg stanu na 31 grudnia 2002), rozrzuconych po 19 gminach Linki www.slrb.irisnet.be www.pspc-Brussels.org www.srz-gmbh.com/coop

Problem Sektor mieszkalnictwa socjalnego staje wobec trzech grup wyzwań: duży popyt na budownictwoczynszowe finansowane ze środków państwowych, kompleksowe potrzeby w zakresie pomocy socjalnejdla lokatorów oraz rozdrobnienie państwowych instytucji mieszkaniowych. Na liście oczekujących namieszkania socjalne znajduje się około 25.000 gospodarstw domowych (stan na 1 czerwca 2005). Odpołowy lat 90. obserwuje się rosnące upośledzenie społeczne lokatorów, które wymaga ponownegozdefiniowania misji mieszkalnictwa socjalnego. Socjalne mieszkania czynszowe są rozproszone poponad 19 gminach i administrowane przez 33 lokalne towarzystwa budownictwa społecznego. Rozwiązanie W 1989 roku SLRB jako regionalna instytucja nadzoru sektora mieszkaniowego założyła spółkę z 33Lokalnymi Państwowymi Towarzystwami Budownictwa Społecznego (SISP), administrującymimieszkaniami socjalnymi na szczeblu lokalnym. Pierwotne cele współpracy SLRB i SISP obejmowałyzwiększenie zasobów mieszkaniowych oraz poprawę ich jakości. Dzisiaj promuje ona zróżnicowanieoferty poprzez rozmaite systemy finansowania i szeroki wachlarz usług, świadczonych lokatorom słabymspołecznie i narażonym na marginalizację. Działalność została poszerzona o rozwiązywanie problemówwspólnie z tymi lokatorami, u których skumulowały się nakładające się na siebie niekorzystneokoliczności tak, aby zapewnić im opiekę i pomoc, a w końcowym aspekcie zapobiec eksmitowaniu ich zzajmowanych mieszkań socjalnych lub umieszczeniu w ośrodkach opieki. Aktorzy Prawa i obowiązki SLRB i SISP wywodzą się z funkcji pełnionych przez nie jako państwowych właścicielimieszkań. Jako regionalny administrator sektora mieszkaniowego, SLRB zapewnia realizację celówregionalnych, przydziela fundusze i monitoruje wdrażanie tych celów. Jako agencje wykonawczetowarzystwa SISP wdrażają cele regionalne, mając na uwadze: zwiększanie liczby i jakości mieszkańsocjalnych, unikanie tworzenia gett i dostosowywanie usług do zmieniających się potrzeb mieszkańców,bilansowanie budżetu oraz poprawę ogólnej efektywności różnych szczebli czy sektorów działania. Partnerstwo pierwszej generacji obejmowało aktorów publicznych po obu stronach (SLRB i SISP).Partnerstwo drugiej generacji wniosło ze sobą dotowane z funduszy państwowych stowarzyszenia,którym przydzielane są specjalne zadania zapewniania pomocy socjalnej lokatorom, dotkniętym różnymstopniem upośledzenia. Publiczne SISP nawiązują w tym celu współpracę z organizacjami non-profit. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Pierwotnie "działalność w zakresie mieszkalnictwa socjalnego" oznaczała zasadniczo firmę zajmującą sięadministrowaniem nieruchomościami, obsługującą gospodarstwa domowe o niskich dochodach. Dzisiajważną częścią podstawowych działań w tym zakresie jest poradnictwo socjalne i pomoc lokatorom. Jestto bardziej proaktywne podejście do wdrażania polityki społecznej, które obejmujące znaczący wzrostśrodków finansowych przeznaczanych na lokatorów i na świadczenie różnych form pomocy socjalnej. Partnerstwo realizuje podejście holistyczne w celu ochrony ludzi przed utratą mieszkań, kierujepotrzebujących do instytucji opieki społecznej i zdrowotnej oraz zapewnia pomoc w ich domach. Słabe punkty Brak mieszkań socjalnych do wynajęcia i duże potrzeby w zakresie pomocy u pewnych kategoriilokatorów stanowią główne wyzwania. Ludzie starsi i osoby z problemami zdrowia psychicznego należądo jednostek , którymi najtrudniej jest się opiekować, w aspekcie zapobiegania umieszczeniu ich wzakładach opieki czy eksmitowaniu z zajmowanych dotąd mieszkań. Główne czynniki powodzenia Wysoka odpowiedzialność władz ustawodawczych z tytułu zapewnienia spójnych i solidnych ramprawnych oraz gwarancji trwałości poprzez finansowanie działalności i aktorów ze środkówpaństwowych. Zarówno instytucje państwowe, jak i stowarzyszenia społeczeństwa obywatelskiegoaktywne na polu mieszkaniowym są finansowane wyłącznie lub prawie wyłącznie ze środkówpaństwowych. Tak więc współpraca pomiędzy władzami publicznymi a służbami finansowanymi lubwspółfinansowanymi ze środków państwowych jest kamieniem węgielnym trwałego współdziałania.

2 - 12

Agencja Mieszkań Socjalnych IRIS Forma współpracy dla zapewniania mieszkań

Agence Immobilière Sociale IRIS Agencja Mieszkań Socjalnych IRIS Bruksela, Belgia Rue du Vieux Marché aux Grains, 20 bte 10 1000 Bruxelles, Belgia asbliris@freegates.be Kontakt : Isabelle Jennes Partnerzy współpracy Władze lokalne i regionalne Prywatni właściciele domów Świadczeniodawcy opieki i pomocy socjalnej Główny cel działalności Przekształcenie części zasobów rynku mieszkań prywatnych na mieszkania socjalne Główna forma działalności Pośredniczenie pomiędzy społecznie słabymi lokatorami a prywatnymi właścicielami mieszkań, działania następcze Główne grupy docelowe Ludzie niepewni pod względem finansowym, z szerokim spektrum problemów. Populacja, do której wstępnie adresowano pomoc: osoby bezdomne, wymagające pomocy socjalnej. Grupa ta obejmuje problemy związane z uzależnieniem od narkotyków, upośledzeniami umysłowymi lub fizycznymi, prostytucją, azylem Historia Założona w 1981 roku przez osoby prywatne i dwie organizacje non-profit, jedno schronisko i jedną agencję pomocy socjalnej (w tym czasie bez dotacji). IRIS uzyskała oficjalnie status Agencji Mieszkań Socjalnych w 1998 roku, kiedy władze Regionu Brukseli wydały rozporządzenie o powołaniu Agencji Wynajmu Mieszkań i ich finansowaniu . Zasoby mieszkaniowe: 86 lokali Liczba nowych klientów w roku: średnio 15 gospodarstw domowych Linki www.pspc-Brussels.org www.srz-gmbh.com/coop

Problem Parcie wywierane na rynek prywatnego wynajmu mieszkań w Brukseli jest bardzo duże, a czynszerosną z roku na rok szybciej, niż przychody z pracy dorywczej lub niepełnoetatowej, bądź zasiłków.Negocjowanie wysokości czynszów, przedstawianie dowodów zdolności regularnego ich opłacania orazwpłacanie zaliczek jako gwarancji na poczet ewentualnego zniszczenia mieszkania wymagaumiejętności i środków, jakimi osoby społecznie upośledzone mogą nie dysponować. W szczególnościosoby bezrobotne i żyjące z zasiłków pomocy społecznej natrafiają na trudności przy negocjacjach zprywatnymi właścicielami mieszkań. Rozwiązanie Agencja o nazwie Agence Immobilière Sociale IRIS jest jedną z 18 agencji wynajmu mieszkańsocjalnych w Brukseli, którą powołano, aby "uspołecznić" część rynku prywatnego wynajmu mieszkańpoprzez pośredniczenie pomiędzy lokatorami a właścicielami domów i uzyskanie wynajmu mieszkań pocenach niższych, niż wolnorynkowe. Osiąga się to poprzez umowy najmu lub uzgodnieniaadministracyjne, dokonywane głównie z właścicielami prywatnymi. Agencja ma dwa podstawoweargumenty, aby skłonić właścicieli do obniżki czynszu i zaniechania samodzielnego doboru swoichlokatorów: gwarantuje opłacanie czynszu (jeżeli lokator przestanie płacić, lub gdy lokal jest chwilowopusty), oraz gwarantuje remont mieszkania pod koniec okresu najmu w razie wystąpienia szkód,przekraczających zakres normalnego zużycia eksploatacyjnego substancji mieszkaniowej. Agencjaprzejmuje zarządzanie wynajmem mieszkania, w tym załatwianie ewentualnych kwestii prawnych.Otrzymuje dotacje od władz Regionu Brukseli na opłacanie personelu i kosztów operacyjnych. Musiprzestrzegać siatki czynszów ustalonej przez władze Regionu Brukseli-Stolicy. Siatka ta obejmujemaksymalny czynsz, jaki wolno Agencji zaproponować lokatorowi oraz (wyższy) maksymalny czynsz,jaki może ona zaoferować właścicielowi. Jeżeli Agencja zaproponuje czynsz wyższy, niż lokator jest wstanie zapłacić, to musi wykorzystać część otrzymanej dotacji na pokrycie powstałej różnicy. Aktorzy Agencja Mieszkań Socjalnych jako organizacja non-profit i pośrednik pomiędzy społecznie słabymilokatorami a prywatnymi właścicielami mieszkań współpracuje z władzami państwowymi, które stwarzająpodstawy prawne jej działania i przydzielają fundusze państwowe dla finansowania jej działalności, atakże współpracuje z państwowymi instytucjami pomocy socjalnej i opieki społecznej. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Poprzez uspołecznienie rynku prywatnego wynajmu mieszkań, Agencje takie jak IRIS zwiększają podażlokali dla ludzi niesamodzielnych ekonomicznie i społecznie. Właściciele, którzy nie chcą bądź nie majączasu lub umiejętności, aby zarządzać swoimi zasobami mieszkaniowymi przekazują tę rolę Agencjom,otrzymując w zamian bezpieczeństwo finansowe. Szacuje się, że ponoszony przez społeczeństwo kosztdotowanego pośredniczenia na rynku prywatnego wynajmu mieszkań jest niższy niż koszt tzw.doraźnych czy przejściowych miejsc zamieszkania. Można powiedzieć, że władze polityczne Brukselizalegalizowały istniejące inicjatywy, zgłaszane przez stowarzyszenia społeczeństwa obywatelskiego,zapewniły im finansowanie i stworzyły możliwości rozwoju. Słabe punkty Działalność Agencji nie jest w stanie zrekompensować braku mieszkań socjalnych. Ich działalność wskali mikro ma zakres ograniczony, gdyż wszystkie Agencje zarządzają jedynie około 1300mieszkaniami. Agencje napotykają na trudności z lokatorami, którzy mają problemy z zachowaniem,uzależnieniem od alkoholu i narkotyków, ale odmawiają pomocy ze strony służb opieki społecznej.Niektórych z nich w ostateczności trzeba eksmitować. Główne czynniki powodzenia Wymagania dotyczące powodzenia prowadzonych działań mieszczą się w warunkach ramowych:odpowiednia podaż prywatnych mieszkań czynszowych w mieście; mocne ramy prawne i wyraźna liniaadministracyjna podziału odpowiedzialności; silna wola polityczna na szczeblu władz miasta, regionu ikraju aby ułatwiać dostęp do mieszkań grupom zagrożonym marginalizacją; środki państwowe dlawspółfinansowania programu.

2 - 13

Przykłady, które warto przenieść do nas: Zespół belgijski Określenie tych praktyk, które dobrze funkcjonują w swoim kontekście krajowym, regionalnym i lokalnym stanowi punkt wyjścia do pogłębiania procesu uczenia się na poziomie ponadnarodowym. Wielu rzeczy można nauczyć się w porównawczym kontekście międzynarodowym z działalności prowadzonej w danym środowisku i z konkretnych, wspólnych praktyk, stanowiących część ogólnego systemu. Poprzez wymianę wiedzy w ramach projektu COOP dowiedzieliśmy się o innych instytucjach i ludziach, a także wyostrzyliśmy naszą perspektywę spojrzenia na własne polityki i praktyki działania, zarówno odnosząc je do działań podejmowanych w innych miastach, jak i patrząc na nie oczyma innych uczestników Projektu. Przykłady płynące z Projektu COOP, które zasługiwałyby na przeniesienie do warunków belgijskich odpowiadają bezpośrednio priorytetom ustalonym w Belgii w Krajowym Planie Działań na Rzecz Integracji Społecznej1. Jeżeli chodzi o wymiar mieszkaniowy integracji społecznej, to głównym wyzwaniem jest tu poprawa możliwości uzyskania przyzwoitego i dostępnego dla każdego mieszkania. Stwierdza się, że podaż mieszkań socjalnych jest niezadowalająca. Jako jedną z opcji, które należy wziąć tu pod uwagę wymienia się angażowanie sektora prywatnego. Bezdomnym, jak również osobom osiągającym skromne dochody przysługuje obecnie prawo do zasiłku mieszkaniowego, dla ułatwienia zasiedlenia mieszkań. Jednakże COOP potwierdza, iż wiele jeszcze trzeba zrobić dla wsparcia osób wymagających pomocy społecznej, a zwłaszcza tych, u których wystąpiło skumulowanie trudności i upośledzeń życiowych (jak w przypadku większości osób bezdomnych), aby mogły zamieszkać w samodzielnych mieszkaniach, z odpowiednim wsparciem, dostosowanym do indywidualnych potrzeb. Dobrych praktyk nie da się eksportować z jednego kraju do drugiego bez dogłębnego zrozumienia środowiska instytucjonalnego oraz norm i wartości stanowiących ich podstawy, a także bez znacznego dostosowania własnych sposobów działania, instytucji i praktyk. Wymiana wiedzy na temat pojedynczych praktyk i organizacji, odnoszących sukcesy w swoich środowiskach lokalnych wnosi wiele do ogólnego charakteru badań, w szczególności w odniesieniu do ustalenia kluczowych czynników sukcesu danej organizacji czy praktyki, jakich brak w naszym środowisku. Miasto Wiedeń, jako największy komunalny właściciel zasobów mieszkaniowych w Austrii wnosi wiele treści do procesu uczenia się w całej Europie. Wielkość udziału wiedeńskich komunalnych zasobów mieszkaniowych stanowi przykład dobrej polityki państwowej. Zapewnianie mieszkań socjalnych dla szerokiego kręgu ludności przynosi szereg korzyści lokatorom i ogółowi społeczeństwa: zapobiega wykluczeniu mieszkaniowemu, ułatwia społeczne mieszanie się lokatorów w domach finansowanych z funduszy państwowych, oraz może wzmacniać ogólne poczucie bezpieczeństwa i jakości życia w mieście. W Regionie Brukseli-Stolicy władze państwowe zajmują się ułatwianiem dostępu do przyzwoitych mieszkań szczególnie gospodarstwom o średnich i niskich dochodach, które istnieją na rynku mieszkaniowym zarówno w charakterze lokatorów, jak i właścicieli. Ogólnie przyznaje się, że występuje brak mieszkań socjalnych, stąd przeznacza się fundusze państwowe na budowę nowych. Obecna, słaba podaż mieszkań socjalnych stwarza co najmniej dwa problemy: wysoki poziom niezaspokojonych potrzeb wśród gospodarstw o niskich i średnich dochodach, oraz duża koncentracja lokatorów w mieszkaniach socjalnych, którzy obok ubóstwa, borykają się z szeregiem innych problemów. Jednakże, nawet w Wiedniu zmieniający się klimat społeczno-ekonomiczny prowadzi do konieczności dokonywania trudnych wyborów w zakresie przyznawania i zarządzania wynajmem mieszkań dla ludzi z nakładającym się upośledzeniem osobistym i społecznym. Przyznawanie tańszych, starszych mieszkań socjalnych poszczególnym grupom narażonym na dyskryminację lub marginalizację społeczną może być postrzegane jako tworzenie szczątkowego rynku mieszkaniowego w obrębie gminy i systemu mieszkań czynszowych przynoszącego ograniczony zysk. System zintegrowanego wsparcia w Duisburgu (D), z centralnym biurem informacyjnym dla przyspieszenia jak najszybszego kierowania bezdomnych do odpowiednich i dostępnych miejsc zamieszkania w sytuacji, gdy z oceny wynika, że są w stanie poradzić sobie sami, stanowi mocny punkt współpracy miasta i świadczeniodawcy opieki społecznej. Biorąc pod uwagę stworzenie takiego scentralizowanego systemu w Brukseli, konieczne byłyby liczne reformy dla przezwyciężenia istniejącego tu rozczłonkowania usług i zaszufladkowania zasad finansowania dostawców mieszkań i organizacji non-profit, pracujących z ludźmi bezdomnymi. Zajmując się możliwościami przeniesienia dobrych praktyk z kraju do kraju nie można przeceniać znaczenia zrozumienia podejścia deontologicznego w każdym poszczególnym kraju. Podczas gdy w wielu miastach dobrze odbierane jest zapewnianie mieszkań i świadczenie usług pomocy, dla zaspokajana potrzeb imigrantów, alkoholików czy narkomanów, w Brukseli istnieją poważne obawy, że kierowanie pomocy do tak określonych grup powoduje ich napiętnowanie, czego powinno się unikać. Wohndrehscheibe (A), jako partner w udzielaniu informacji i wsparcia osobom ubiegającym się o azyl, którymi z reguły są obcokrajowcy o niskich dochodach, nie zaznajomieni z rynkiem mieszkaniowym i nie władający językami obcymi to wybór, który zdaje się funkcjonować dobrze w kontekście wiedeńskim. Grupy takie mogą wymagać bardziej intensywnego kierowania i pomocy niż jest im to w stanie zapewnić ogólny ośrodek informacji o mieszkaniach dostępnych w mieście. Jednakże, wybór

1 (http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/social_inclusion/docs/belgium_fr.pdf.)

2 - 14

dokonany przez Brukselę to nie optowanie za kierowaniem pomocy do konkretnych podgrup społecznych i etnicznych, ale udzielanie informacji wszystkim, w ramach ogólnego systemu, oraz proponowanie w razie potrzeby pomocy uzupełniającej, dostosowanej do konkretnego klienta. Nowell Court oraz system zmiennego wsparcia w Leeds (GB), zaangażowany w zapewnianie wysokiej jakości, samodzielnego zakwaterowania oraz wsparcia dla kobiet z dziećmi, aby umożliwić im samodzielne życie, w szczególności tym, które są ofiarami przemocy w rodzinie ze strony partnera czy męża jest przedsięwzięciem trafnym jako działalność w skali mikro. Rodziny przeprowadzają się do mieszkań o gwarantowanym czynszu, wynajmowanych przez władze lokalne lub przez innych właścicieli mieszkań socjalnych. Oczywiście, powodzenie projektu zależy od dostępności odpowiednich mieszkań w sektorze państwowym lub półpaństwowym. Podobne ograniczenia występują w Brukseli na skutek niewystarczającej podaży mieszkań socjalnych, przeznaczonych do wynajęcia. Pośrednictwo na rynku prywatnego wynajmu mieszkań pomiędzy właścicielami a osobami poszukującymi mieszkań, wymagającymi pomocy społecznej oraz lokatorami z problemami finansowymi nabiera rosnącego znaczenia w wielu miastach. FAWOS (A) jako pośrednik pomiędzy właścicielami a lokatorami zagrożonymi eksmisją na skutek zaległości czynszowych jest przykładem dobrej praktyki w obrębie ogólnego systemu funkcjonującego w Wiedniu. W Brukseli procedura eksmisji przewiduje fazę postępowania rozjemczego pomiędzy właścicielem a zadłużonym lokatorem. Jeżeli żadna ze stron nie spróbowała negocjacji, albo obie zjawiły się w sądzie bez propozycji ugody, wówczas decyzja zostaje podjęta przez sąd. W procesie postępowania rozjemczego nie przewiduje się udziału żadnej nienastawionej na zysk organizacji, która pośredniczyłaby w charakterze strony ułatwiającej osiągnięcie porozumienia. Jednakże również w Brukseli może istnieć możliwość działania dla tego rodzaju mediatora. Wymagałoby to jednak głębokiego zastanowienia się i konsultacji pomiędzy różnymi interesariuszami. Szybkie interwencje podejmowane przez FAWOS są możliwe dzięki przepisowi prawnemu, zapewniającemu dostęp do informacji, uzyskiwanych od kompetentnego sądu na temat postępowań dotyczących eksmisji. Belgijskie przepisy prawne, dotyczące wynajmu mieszkań nie przewidują przekazywania informacji o eksmisjach stronom trzecim i zapewne zgłoszono by liczne obawy, co do ochrony prywatności w przypadku rozpowszechniania nazwisk osób, zagrożonych eksmisją bez ich uprzedniej, świadomej zgody. Ważne wymiary lekcji nadających się do przeniesienia na grunt belgijski dotyczą także:

• sposobów, w jaki prowadzona jest integracja pomiędzy różnymi służbami, które pomagają bardzo szerokim i zróżnicowanym grupom ludności;

• stanu kultury oceny; oraz • warunków trwałości dobrych praktyk.

W odniesieniu do integracji służb, jedną z lekcji jaką poznaliśmy w ramach COOP jest to, że istnieje szeroki zakres wzajemnego uzupełniania się działalności operatorów w różnych miejscach, ale w wielu miastach, w tym w Brukseli, nadal występuje niedostateczna integracja pomiędzy istniejącymi służbami a podejmowanymi działaniami. Rozczłonkowanie służb, skupionych wokół indywidualnych projektów i konkurowanie świadczeniodawców o ograniczone fundusze wzmaga klimat "klientelizmu" i pojawia się jako główny czynnik ograniczający wdrażanie kompleksowych systemów integracji społecznej. Jeżeli chodzi o kulturę oceny, to nauczyliśmy się, że monitorowanie realizacji z reguły ogranicza się do samooceny, jakiej żądają agencje finansujące. Kiedy mamy do czynienia z więcej niż jedną agencją finansującą, to proces ten staje się czasochłonny i kosztowny, przynosząc niewielkie (jeżeli w ogóle) korzyści użytkownikom końcowym. Na podstawie samooceny zazwyczaj można powiedzieć coś na temat bezpośrednich danych wyjściowych, a mianowicie liczby klientów rozpoczynających i kończących korzystanie z konkretnych usług pomocy społecznej albo programu związanego z wymiarem mieszkaniowym, czy stopnia zadowolenia użytkowników z tego, co otrzymali w ramach pomocy. Prawie niczego nie wiadomo o tych, którym z szeregu powodów odmówiono dostępu do danej usługi, oraz niewiele, jeżeli w ogóle wiadomo o społecznej integracji klientów zaakceptowanych w dłuższym wymiarze czasowym. Śledzenie wyników pomocy przez niezależne instytucje oceniające przez okres jednego lub kilku lat jest rzeczą rzadką w większości miast, objętych Projektem COOP. W zakresie zrównoważenia Bruksela widziana z perspektywy porównawczej dostarcza dowodów korzyści, jakie daje przejrzyste ustawodawstwo, w połączeniu z ustawowym obowiązkiem zapewnienia wsparcia finansowego. Zrównoważenie partnerstwa, zapewniającego usługę jest miarą dobrej strategii, stanowiącej integralną część przykładów wartych przeniesienia na grunt belgijski. W przypadku Brukseli głównym gwarantem długofalowej stabilności są władze krajowe i regionalne, zapewniające generalne ramy polityki, ustawodawstwo oraz podstawy ustawowe finansowania tych usług, które są postrzegane jako dobre praktyki. Podejście to pozostaje w ostrym kontraście do wyborów w zakresie polityki działania, dokonywanych w niektórych innych krajach i miastach, gdzie władze publiczne przyznają jednorazowe lub szczątkowe finansowanie dla uruchomienia danego projektu, ale zrównoważenie wymiaru społecznego tego działania nie jest odpowiednio zabezpieczone. Jedna lub więcej usług opisywanych jako przykłady dobrych praktyk w ramach Projektu COOP może wkrótce przestać funkcjonować, z uwagi na brak trwałego finansowego wsparcia ze strony władzy państwowej, która jest jednym z partnerów w trójkącie współpracy.

2 - 15

Kontekst

Brno (Republika Czeska)

Ludność 31.12.2004 Republika Czeska 10 220 577 Południowe Morawy 1 123 201 Praga 1 170 571 Brno 367 729 Średnia miesięczna płaca w 2003 [w CZK] Republika Czeska 18 582 Południowe Morawy 16 815 Praga 23 174 Brno 18 249 Stopa bezrobocia, lipiec 2005 (w %) Republika Czeska 8,8% Południowe Morawy 8,9% Praga 3,4% Brno 9,7% Gospodarstwa domowe 1.3.2001: Republika Czeska 4 270 717 Południowe Morawy 455 546 Brno 167 740 Mieszkania stale zamieszkane 1.3 2001 Republika Czeska 3 827 678 Południowe Morawy 404 876 Praga 496 940 Brno 151 724 Mieszkania stale zamieszkałe na 1000 mieszkańców 1.3.2001 Republika Czeska 374,2 Południowe Morawy 359,0 Praga 425,1 Brno 403,3 Mieszkania wg lat budowy w Brnie – dane ze spisu w 2001 r. (w %) Mieszkania zbudowane: przed 1919 lub data nieznana 14,2 1920 - 1945 39,0 1946 - 1970 13,4 1971 - 1980 13,3 1981 - 1990 8,7 1991 - 2001 11,3

Kontekst społeczny miasta Brno jest drugim co do wielkości miastem w Republice Czeskiej. Liczba ludności w Brnie na dzień 31.12.2004 roku wynosiła 367.729 osób. Brno jest położone w centralnej części Moraw. Jest stolicą regionu administracyjnego Południowych Moraw. Dzieli się on na 29 powiatów, z własnymi, wybieralnymi władzami i urzędami. Brno jest częścią Basenu Dunaju i znajduje się niedaleko Wiednia (110 km). Obecnie Brno jest także siedzibą szeregu instytucji centralnych Republiki Czeskiej, zwłaszcza związanych z wymiarem sprawiedliwości. Pozycję społeczną miasta ilustrują dane dotyczące średnich miesięcznych płac, średnich miesięcznych rent oraz stopy bezrobocia, w porównaniu do odpowiadających im danych, obejmujących całą Republikę Czeską, Południowe Morawy i Pragę: Tabela pokazuje, że Brno ma nieco lepsze wskaźniki niż otaczający je region (co sprawdza się w przypadku większości dużych miast), ale w odniesieniu do wysokości średnich płac i stopy bezrobocia są one gorsze, niż przeciętnie w całej Republice Czeskiej. Wyjątkowa pozycja Pragi w porównaniu do wszystkich innych regionów odzwierciedla jej znaczny udział w działaniach finansowych oraz fakt, że mieszczą się tu siedziby i centralne biura wielu firm. Biorąc pod uwagę nie tylko osoby nocujące pod gołym niebem, ale także ludzi bez stałego miejsca zamieszkania, żyjących w rozmaitych schroniskach, noclegowniach i innych tego typu miejscach tymczasowego pobytu liczba bezdomnych w Brnie wynosi około 600 osób. Dokładniejsze dane powinny napłynąć ze spisu osób bezdomnych, którego przeprowadzenie planuje się w miesiącach zimowych. Kontekst mieszkaniowy W Brnie zarejestrowano łącznie 165.366 lokali mieszkalnych (spis przeprowadzony w 2001 roku). 91,8% z nich było stale zamieszkałych, a 13.642 (8,2%) były niezamieszkałe. Jednakże dla rodzin poszukujących mieszkania dostępna jest tylko niewielka liczba mieszkań niezasiedlonych. W ciągu tego dziesięciolecia także znacznie zmieniła się forma własności mieszkań. Odsetek form własnościowych (własny dom, własne mieszkanie, mieszkanie we wspólnocie mieszkaniowej) wzrósł z 19,2% do 27,2%, ale odsetek mieszkań czynszowych zmalał z 46,7% do 44,4% a w spółdzielniach mieszkaniowych od 31,9% do 24,5%. W posiadaniu państwa, według spisu z 2001 roku znajdowało się w Brnie 33,4% mieszkań (większość z nich w budynkach wielorodzinnych), ale proces prywatyzacji trwa nadal. Obecnie w domach czynszowych istnieją dwa systemy czynszów. Mniejszość mieszkań czynszowych posiada czynsze rynkowe, podczas gdy w większości tych mieszkań czynsze są oficjalnie regulowane. Oba rodzaje czynszów wzrosły o procent większy, niż wskaźnik cen konsumpcyjnych, ale różnica jest teraz ogromna, zwłaszcza w dużych miastach. Poziom czynszów w obu systemach powinien zostać stopniowy zrównoważony, ale istnieją podzielone opinie co do wymaganego czasu i stopy corocznego wzrostu czynszów regulowanych. Spodziewane podwyżki czynszów wymagają przygotowania systemu dotowania tych gospodarstw domowych, które nie będą w stanie podołać wzrostowi czynszów. Ale nawet teraz, istniejący poziom czynszów jest za wysoki dla grup o niskich dochodach i przyczynia się do wzrostu liczby osób bezdomnych. Budownictwo mieszkaniowe zmalało znacznie w latach 1989-1995, a następnie stopniowo rosło. W roku 2004 na 1000 mieszkańców wybudowano 2,43 mieszkań, ale w Brnie ta liczba wyniosła 3,37. (podczas gdy w Pradze 5,08). W ciągu 8 lat (1997-2004), mieszkania wybudowane w budynkach wielorodzinnych (wliczając w to przebudowy) stanowiły 67,1 % wszystkich mieszkań wybudowanych w Brnie (średnia krajowa wyniosła 35,7 %), ale ich wykorzystanie po wybudowaniu uległo zasadniczej zmianie. Budownictwo komunalne koncentruje się głównie na budynkach wielorodzinnych, ale jego udział w ogólnej liczbie mieszkań oddanych do użytkowania zmienił się radykalnie od 1995 roku, w stopniu o wiele wyższym niż w całym kraju (a nawet w porównaniu do regionu Południowych Moraw). Od roku 1997 do roku 2003, tylko 182 (5,4 %) mieszkania komunalne z ogólnej liczby 3.355 mieszkań wybudowano w nowych budynkach wielorodzinnych (przebudów nie liczono). Ale wykorzystanie wybudowanych mieszkań komunalnych również się ostatnio zmieniło w sposób istotny. Wszystkie 134 mieszkania komunalne wybudowane w latach 1998-1999 przeznaczono na cele socjalne, natomiast wszystkich 48 mieszkań komunalnych wybudowanych w latach 2002-2003 przeznaczono na wynajem

2 - 16

Mieszkania oddane w 2004 r. na 1000 mieszkańców Republika Czeska 3,16 Południowe Morawy 3,42 Brno 3,37 Liczba placówek pomocy społecznej w 2003 Republika Czeska 1 068 Południowe Morawy 124 Brno 49 Placówki pomocy społecznej (łóżka) Republika Czeska 77 135 Południowe Morawy 8 777 Brno 3 475 Liczba domów starców w 2003 Republika Czeska 369 Południowe Morawy 30 Brno 10 Domy starców (łóżka) Republika Czeska 38 196 Południowe Morawy 3 687 Brno 1 395 Średnia mies. emerytura 2003 w CZK (wszystkie rodzaje) Republika Czeska 6 936 Południowe Morawy 6 825 Praga 7 376 Brno 7 062

komercyjny. (W latach 1997, 2000 oraz 2002 nie wybudowano w Brnie ani jednego mieszkania komunalnego, przynajmniej w żadnym nowym budynku). Wskazuje to na niekorzystną zmianę społeczną w polityce mieszkaniowej. Lepsza sytuacja pojawia się w dziedzinie budowy domów opieki społecznej (w tym także pensjonatów). W tego rodzaju obiektach w Brnie w okresie 1999-2003 wybudowano 259 mieszkań, wszystkie z nich w ciągu ostatnich 4 lat, a na dzień 31 grudnia 2004 roku w budowie znajdowało się 117 dalszych. Pomoc socjalna Władze miasta, urzędy dzielnicowe oraz organizacje pozarządowe zapewniają pomoc poszczególnym grupom docelowym (ludziom znajdującym się w przejściowej, trudnej sytuacji socjalnej, osobom w podeszłym wieku, ludziom starszym i grupom o niskich dochodach). Oferuje się im różne formy pomocy. np. miejsca pobytu dla samotnych rodziców z dziećmi (domy samotnych matek, pensjonaty), ośrodki dla dzieci oraz młodzieży opuszczającej domy dziecka lub z zaburzeniami zachowania po osiągnięciu pełnoletności, ludzi w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych, schroniska dla osób z przeszłością kryminalna, uzależnionych od narkotyków, byłych więźniów, bezdomnych, itp. Pomoc grupom o niskich dochodach powinna być udzielana w postaci tanich, czynszowych mieszkań komunalnych. Popyt na takie mieszkania jest daleko wyższy niż ich podaż; nowych mieszkań buduje się bardzo niewiele. Ustawa o tworzeniu instytucji typu non-profit, które zajmowałyby się budową tanich, wynajmowanych mieszkań jest stale dyskutowana, ale na razie nie powstał żaden jej projekt. Kłóci się to także z zamiarem zrównoważenia regulowanych w przeszłości czynszów z czynszami kształtowanymi przez zasady wolnego rynku i zapewniania subwencji dla gospodarstw o niskich dochodach, aby mogły podołać spodziewanym podwyżkom czynszów regulowanych. Wydział Mieszkaniowy gminy odpowiada za politykę mieszkaniową w Brnie, analizę potrzeb i stan zasobów mieszkaniowych znajdujących się w posiadaniu miasta, a także realizuje tę politykę w praktyce. Mieszkania komunalne to także domy opieki społecznej i budowa mieszkań czynszowych dla gospodarstw o bardzo niskich dochodach, oraz budowa mieszkań zapewniających opiekę domową, prowadzona przez gminy lub przez stowarzyszenia społeczne korzystające z dotacji państwowych dla ludzi o specjalnych potrzebach zdrowotnych. Wydział Opieki Społecznej zapewnia ogólne badania, analizy i koncepcje dla tej pomocy. Podstawowa dokumentacja dotycząca koncepcji pomocy społecznej w Brnie jest także dostępna na stronach internetowych miasta. Władze dzielnic miasta zapewniają między innymi praktyczne zarządzanie komunalnymi zasobami mieszkaniowymi, znajdującymi się na ich terenie i udzielają pomocy społecznej ubiegającym się o nią osobom z ich terenu. Odpowiadają również za znaczną część komunalnych obiektów opieki społecznej i udzielają pomocy instytucjom biorącym udział w jej świadczeniu oraz organizacjom pozarządowym, zaangażowanym w opiekę społeczną. Świadczeniem pomocy społecznej w Brnie zajmuje się ponad 50 organizacji pozarządowych. Niektóre z nich działają w całym kraju. Można tu wymienić trzy organizacje: Naděje (Nadzieja), Caritas oraz Armię Zbawienia. Naděje (Nadzieja) to stowarzyszenie obywatelskie, założone w 1990 roku. Posiada oddziały w 14 miastach. Jego celem jest integrowanie, znajdowanie miejsca w społeczeństwie oraz przywracanie społeczeństwu osób, znajdujących się z jakiegokolwiek powodu na marginesie życia społecznego. Działalność stowarzyszenia w Brnie obejmuje program skierowany do osób w podeszłym wieku (zakwaterowanie w trzech obiektach, liczących 81 łóżek) oraz program opieki zdrowotnej. Caritas Czeska jest największą organizacją pozarządową, świadczącą pomoc społeczną i zdrowotną w Republice Czeskiej. Udziela pomocy szerokiemu segmentowi bezbronnych i narażonych na marginalizację grup społecznych. Posiada 8 obiektów w Brnie, zapewniających zakwaterowanie dla samotnych matek z dziećmi, osób w podeszłym wieku oraz ludzi z zaburzeniami umysłowymi, liczących razem 200 łóżek, jak również oferuje różnorodne formy codziennej opieki. Najbardziej znany jest ośrodek St. Markéta dla matek z dziećmi w stresie, posiadający 29 oddziałów, zapewniających mieszkania socjalne (100 łóżek). Armia Zbawienia ma korzenie zagraniczne. W Republice Czeskiej jest to organizacja obywatelska, z lokalnymi oddziałami w 9 miastach. W Brnie posiada cztery obiekty. Najważniejszym z nich jest schronisko im. Josefa Korbela, na 188 łóżek dla dorosłych mężczyzn i kobiet. Oferuje ono wieloetapowy program resocjalizacji (ośrodek pobytu dziennego, noclegownia, schronisko oraz ośrodek resocjalizacyjny), który umożliwia aktywnym klientom powrót do normalnego życia. Ponadto w styczniu 2006 zakończy się przebudowa ośrodka, liczącego 12 mieszkań, który również świadczy pomoc społeczną.

2 - 17

Przebudowa mieszkań komunalnych w Brnie Forma współpracy dla profilaktyki i zapewnienia mieszkań

Przebudowa dwóch komunalnych budynków mieszkalnych w centrum Brna Brno, Republika Czeska Bratislavská 41 i Cejl 49 Brno Republika Czeska Instytucja odpowiedzialna Urząd dzielnicy Brno Centrum

Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Urząd Miasta Brna Dostawca mieszkań: Wydział Mieszkalnictwa Urzędu Miasta Brna. Świadczeniodawca opieki społecznej: Wydział Spraw Socjalnych i Zdrowia Urzędu Miasta Brna Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (finansowanie) Organizacja Romów DROM Starzy i nowi lokatorzy

Główny cel działalności Zapobieganie utracie miejsc zamieszkania Poprawa warunków mieszkaniowych

Główna forma działalności Przebudowa starych budynków

Główne grupy docelowe Starzy lokatorzy, w przeważającej mierze Romowie Nowi lokatorzy o niskich dochodach

Data rozpoczęcia działalności 2000-2004 (projekt pilotażowy)

Miejsca prowadzenia działalności dwa domy w centrum Brna

Personel zapewniony przez firmę urzędu dzielnicowego Brno Centrum zarządzającą zasobami mieszkaniowymi plus pewna ilość robót wykonanych przez samych lokatorów

Osobisty kontakt z klientem tak

Klienci 110 gospodarstw domowych Linki www.srz-gmbh.com/coop

Problem Dwa domy objęte przebudową, znajdujące się w posiadaniu Miasta Brna, miały 110 lokali mieszkalnychnajniższej kategorii, bez WC i łazienek. Zbudowano je około roku 1900 dla robotników fabrykiwłókienniczej. W większości zajmowały je rodziny Romów. Znaczna część z nich nie była w stanieopłacać czynszów i kosztów mediów, 75% mieszkańców nie miało umów najmu i posiadało zaległościczynszowe. Stopa bezrobocia sięgała 100%. Rozwiązanie Przebudowę obu domów zatwierdziły władze państwowe. Dotacja państwowa pokryła 22%całkowitego kosztu inwestycji, wynoszącego około 5 mln euro, a główną część kosztów pokryłoMiasto Brno. Lokatorzy zostali włączeni do działań budowlanych. Jest to unikalny projekt, którymoże służyć jako przedsięwzięcie pilotażowe dla przyszłych programów. Cele przedsięwzięcia były następujące: • poprawa prawnego statusu najmu poprzez sporządzenie regularnych umów najmu, jeżeli lokator

spełnia wszystkie podane warunki; • alternatywne uregulowanie długów poprzez odpowiednią ilość świadczonej ochotniczo pracy przy

inwestycji; • porozumienie w sprawie rozłożenia na raty zaległości w czynszach i opłatach za media; • poprawa warunków mieszkaniowych – przebudowa budynku, modernizacja mieszkań; • udział społeczności w poprawie kultury zamieszkiwania; • udział organizacji romskiej w administrowaniu budynkami; • własne działania, podejmowane przez organizację romską dla rozwoju tej społeczności. Wszystkie podstawowe cele były stopniowe wdrażane przy ulicy Bratysławskiej 41. Większośćlokatorów w należyty sposób wypełniła uzgodnione warunki. Całkiem odmienne wyniki osiągniętoprzy ulicy Cejl 49, skąd mieszkańcy wyprowadzili się do miejsc tymczasowego zakwaterowania naczas przebudowy. Tylko 6 rodzin spośród 45 dotychczasowych użytkowników zawarło umowy wsprawie spłacenia długów. Rada dzielnicy Brno Centrum zdecydowała zatem przydzielić pozostałe lokale w tym budynku wdrodze doboru publicznego, z położeniem nacisku na potrzeby społeczne wnioskodawców,wliczając w to także mieszkańców Brna, nie będących Romami. Aktorzy Różne wydziały Urzędu Miasta Brna, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, instytucje Romów, poprzednii nowi lokatorzy. Uzgodniono, że lokatorzy odpracują swoje długi. Wartość dodana i mocny punkt współpracy Pozytywny wynik przy ulicy Bratysławskiej był możliwy do osiągnięcia tylko poprzez ścisłą współpracęlokatorów i grupującej ich organizacji DROM, która nadzorowała wypełnianie postanowień umowy. Słabe punkty Nie udało się zrealizować założonego celu w domu przy ulicy Cejl, z którego mieszkańcy mieli zostaćprzeniesieni do miejsc tymczasowego zakwaterowania. Często trudno jest także znaleźć jakiś pewny iwiarygodny kontakt z przedstawicielami ludzi, których dotyczą podejmowane działania, zwłaszcza gdynależą oni do różnych grup społecznych i narodowych. Główne czynniki powodzenia Główne czynniki powodzenia to praktyczne rozwiązanie problemu, w jaki sposób kształtować idoskonalić wspólpracę w romskiej społeczności; regulamin porządku domowego i kultury na możliwymdo przyjęcia poziomie oraz rozwiązanie pracy środowiskowej w społeczności romskiej dla zapobieganiapowrotowi do społecznie trudnego zachowania i jego bezpośrednim konsekwencjom – społecznemuwykluczeniu tych mieszkańców.

2 - 18

Przytulisko w Brnie Forma współpracy dla integracji

Armia Zbawienia

Centrala Krajowa Petržílkova 2565/23 158 00 Praha 5 Republika Czeska Jednostka odpowiedzialna Dům Josefa Korbela Mlýnská 25, 602 00 Brno Partnerzy współpracy Urząd Miasta Brna Wydział Opieki Społecznej i Mieszkalnictwa; Ministerstwo Pracy i Spraw Socjalnych; Region Południowych Moraw; Towarzystwo Romów Džipiven; Światowa Armia Zbawienia Główny cel działalności Zapewnić szczebel ułatwiający przejście do standardowej formy stałego zamieszkania osobom opuszczającym miejsca tymczasowego zakwaterowania Główna forma działalności Oferowanie zakwaterowania, tanich posiłków i usług socjalnych dla bezdomnych Główne grupy docelowe Klienci ze Schroniska Armii Zbawienia Klienci z domów dziecka Planowane rozpoczęcie działalności styczeń 2006 Miejsca 12 małych mieszkań Personel 5 pracowników, 3 wolontariuszy Osobisty kontakt z klientem tak Linki http://www.armadaspasy.cz

Problem Młodzi ludzie, opuszczający w wieku 18 lat domy dziecka, często nie mają dokąd pójść. Za pomocą tegoprzedsięwzięcia Armia Zbawienia chce oferować im niewielkie mieszkania w Przytulisku, gdzie mogąuzyskać pewien rodzaj samodzielności tak, aby byli w stanie zintegrować się ze społeczeństwem. Pozaklientami z domów dziecka, lokale w Przytulisku powinny także być udostępniane klientom prowadzonegoprzez Armię Zbawienia Schroniska dla Azylantów, którzy osiągnęli już pewien szczebel integracji społecznej. Rozwiązanie Obiekt składa się z dwóch domów przy ulicy Staňkowej 4/6. Oprócz swego zasadniczego celu, możeon także służyć jako siatka bezpieczeństwa dla tych osób, które utraciły mieszkanie, bądź którym takautrata zagraża, ale które nie spadły jeszcze do kategorii klientów bezdomnych, potrzebujących wpierwszej kolejności pomocy w odzyskiwaniu podstawowych nawyków życiowych. Przytulisko będziepomagało zapobiegać upadkowi takich ludzi, rozpinając dla nich socjalną siatkę bezpieczeństwa. Armia Zbawienia nabyła parter budynku pod numerem 6 w roku 1990 i założyła tam centrum środowiskowe,zapewniające jego klientom usługi w zakresie pomocy socjalnej (tanie posiłki i pomoc socjalna dlabezdomnych) i możliwość spędzania wolnego czasu oraz społecznego integrowania się z ludźmi, żyjącymi wpodobnych warunkach. Umowa czynszowa oraz umowa o darowiźnie obu budynków została zawartapomiędzy Armią Zbawienia a Urzędem Miasta Brna w lutym 2004. Oba budynki opróżniono i w październiku 2004 zaczęła się ich przebudowa. Zbudowanych zostanie razem12 mieszkań. Zamierzeniem przedsięwzięcia jest zapewnienie klientom miejsc zamieszkania w niewielkichkawalerkach (pokój + aneks kuchenny), zawsze jedna kawalerka dla jednej osoby. Planuje się także jedenlub dwa lokale mieszkalne (2 pokoje z kuchnią), aby umożliwić zamieszkanie rodzinom, być może także zdziećmi. Głównym sponsorem jest światowa Armia Zbawienia. Działalność w odnowionym budynku winnasię rozpocząć w styczniu 2006 roku. Aktorzy Przedsięwzięcie realizowała Armia Zbawienia z Brna, ale przy ogromnym udziale innych partnerów, przedewszystkim światowej Armii Zbawienia, Ministerstwa Pracy i Spraw Socjalnych, a także kilku darczyńców.Również Miasto Brno wnosi swój wkład w jego działalność. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Przedsięwzięcie łączy różne działania w jednym obiekcie i ma ambitne cele. Oferuje młodym ludziomopuszczającym domy dziecka stopniową integrację ze społeczeństwem; przerzuca pomost pomiędzywyjściem ze schroniska dla azylantów a znalezieniem stałego miejsca zamieszkania; służy jako siatkabezpieczeństwa dla osób w potrzebie mieszkaniowej i zapobiega syndromowi instytucjonalnej zależnościklienta. Wzmacnia samodzielność klientów w integracji z życiem społecznym, a jeśli konieczne, to przerywawięzi łączące klienta ze szkodliwym dla niego środowiskiem. Słabe punkty Podobnie jak w przypadku innych przedsięwzięć organizacji pozarządowych w Republice Czeskiejzapewnianie miejsc trwałego zamieszkania dla grup zagrożonych marginalizacją nadal nie jest prawniegwarantowane. Wspólne zamieszkiwanie młodocianych wychowanków domów dziecka z ludźmi mającymiza sobą karierę bezdomności może stwarzać problemy. Główne czynniki powodzenia Ten proces wypełnia lukę dla młodych ludzi, opuszczających instytucjonalne miejsca zamieszkania w wieku18 lat i dla osób, opuszczających miejsca tymczasowego zakwaterowania zanim nie przejdą one dostandardowych form stałego zamieszkiwania.

2 - 19

Przykłady, które warto przenieść do nas: Zespół czeski Przykłady dobrej praktyki przedstawione przez poszczególne kraje dostarczają wielu ciekawych informacji. Niestety, zastosowanie ich zależy nie tylko od samego przeniesienia do innych krajów, ale w większym stopniu od warunków istniejących w krajach przyjmujących oraz wynikających stąd możliwości. W Republice Czeskiej należy wziąć pod uwagę zwłaszcza następujące aspekty:

a) Krajowy Plan Działań na rzecz Integracji Społecznej ustalił najbardziej palące wyzwania, ale należy dopiero określić wskaźniki i cele monitorowania, jak również i publiczną świadomość problemów.

b) Zapotrzebowanie na przyzwoite, nawet niewielkie mieszkania, dostępne dla większości gospodarstw jest większe niż podaż, zwłaszcza w dużych miastach. Można by powiedzieć, że istnieje wolny rynek mieszkaniowy, ale w praktyce dotyczy on tylko mieszkań luksusowych, zapewniających wysokie zyski dla deweloperów, aczkolwiek nie wszystkie mieszkania w dużych miastach o wysokim standardzie są zajęte.

c) Opinie w sprawie polityki mieszkaniowej są znacznie zróżnicowane, a wielu pożądanych ustaw dotąd nie uchwalono, nawet jeżeli powszechnie uznaje się ich potrzebę (np. ustawa o czynszach, ustawa o ochronie lokatorów, oraz ustawa o tworzeniu nienastawionych na zysk towarzystw budownictwa społecznego, itp.).

d) Istnieje pomoc państwa w budowie domów czynszowych dla grup o bardzo niskich dochodach i program budowy mieszkań dotowanych przez państwo (mieszkania dla osób o specjalnych warunkach zdrowotnych lub w podeszłym wieku; ośrodki resocjalizacji dla osób prowadzących destrukcyjny tryb życia lub należących do środowiska ryzyka; budownictwo mieszkaniowe dla osób dopiero wkraczających w życie). Jednakże sumy przeznaczane na tego rodzaju budownictwo częściowo pokrywają tylko potrzeby osób społecznie zagrożonych dyskryminacją lub marginalizacją. (Istnieje również wsparcie dla budownictwa mieszkaniowego przeznaczonego dla młodych pokoleń, oszczędnościowe kasy mieszkaniowe, kredyty hipoteczne, dotacje dla spółdzielni mieszkaniowych, ale te formy pomocy odnoszą się do gospodarstw domowych o średnich dochodach, a nie do grup słabych ekonomicznie i społecznie).

e) Ludzi bezdomnych uważa się za należących do grupy społecznie narażonej na dyskryminację i marginalizację. Rozmaite programy zapewniają im w najlepszym wypadku tylko tymczasowe zakwaterowanie, jako że dostępna jest dla nich tylko minimalna liczba standardowych mieszkań. Krajowy Plan Działań na Rzecz Integracji Społecznej 2004-2006 stwierdza: "Do obecnej chwili nie opracowano żadnych wyczerpujących strategii zapobiegania i zwalczania bezdomności…" Programy integracyjne zarówno organizacji "Naděje" jak i Armii Zbawienia próbują zmniejszać tę lukę. Jednakże końcowy etap tego programu (dotowane przez państwo, samodzielne mieszkania) nie został jeszcze osiągnięty.

W związku z tymi warunkami wszystkie przykłady dobrej praktyki powinno się rozważyć pod kątem ich zastosowania, jeżeli: - ich warunki są porównywalne do warunków istniejących w Republice Czeskiej. Wymiana pożytecznych pomysłów

pomiędzy fachowcami zajmującymi się tego rodzaju działaniami jest zawsze pożądana. - przykłady ilustrują takie nowe podejście, które nie jest znane albo stosowane w kraju przyjmującym. Podejście to

mogłoby przynieść poprawę i nową jakość pracy, ale powinno być wspierane przez władze oficjalne, bo w przeciwnym razie jego realizacja staje się bardzo trudna.

- przykłady wymagają nowych ram prawnych, których można oczekiwać w niedalekiej przyszłości. Takie przykłady mogą nawet pomóc w opracowywaniu oczekiwanych, nowych przepisów prawnych, dotyczących kwestii mieszkaniowej. Jednakże, w tym przypadku konieczne jest wsparcie decydentów wysokiego szczebla.

- niezbędnym warunkiem zastosowania danego przykładu dobrej praktyki są czynsze, dostępne dla gospodarstw o niskich dochodach. Decydentów wysokiego szczebla należy zaznajomić z takim przykładem, gdyż może on im pomóc w przygotowaniu długofalowej strategii mieszkaniowej.

Służba im. Św. Anny Przeciwdziałania Alkoholizmowi w Leeds (GB) W przedstawionych przykładach dobrych praktyk oczywista jest jedna rzecz: w większości przypadków bardziej zaangażowany jest system świadczenia usług, który obejmuje indywidualne plany osobiste dla klientów tych usług. Jako przykład można podać Służbę im. Św. Anny Przeciwdziałania Alkoholizmowi w Leeds, której działania obejmują także analizę sytuacji mieszkaniowej. Sieci Opieki Lokalnej w Rotterdamie stanowią podobny przykład. Nie oznacza to, że podobne podejście nie występuje w niektórych instytucjach w Republice Czeskiej. Jako przykład można by wymienić "Program Integracja". Jednakże wiele organizacji charytatywnych poświęca się tylko konkretnemu programowi działania. FAWOS, Wiedeń (A) Jest to jeden z najciekawszych przykładów. Jego głównym celem jest zapobieganie eksmisjom i zapewnianie w tym celu niezbędnej pomocy osobom zagrożonym. Ochrona jaką zapewnia FAWOS jest (mniej więcej) pełna i świadczona w ścisłej

2 - 20

współpracy z sądami. W Republice Czeskiej niektóre instytucje także zapewniają pewną pomoc ludziom zagrożonym eksmisją, ale jest ona okazjonalna i polega głównie na pomocy prawnej. Nie jest ona regulowana przez żadne przepisy prawne. Z drugiej strony sprawozdanie FAWOS stwierdza: "Austriacka federalna uchwała o najmie lokali zawiera dwa artykuły, które zobowiązują sądy do informowania władz komunalnych Wiednia o nakazach eksmisji, orzeczeniach sądowych i datach eksmisji". Ponadto sądy przesyłają materiały informacyjne na temat FAWOS do właścicieli mieszkań, biur zarządzania nieruchomościami i lokatorów w momencie wydania pierwszego nakazu eksmisji. Tego rodzaju sposób podejścia jest bardzo korzystny i należy polecać jego zastosowanie w Republice Czeskiej. Wymaga on jednak nie tylko ścisłej współpracy z odpowiedzialnymi politykami, ale prawdopodobnie poprawek w istniejącym ustawodawstwie. Agencja Wynajmu Mieszkań Socjalnych IRIS, Bruksela (B) Jest to organizacja nienastawiona na zysk, której celem działania jest zaspokajanie popytu mieszkaniowego osób społecznie upośledzonych poprzez pośredniczenie w kontaktach pomiędzy właścicielami mieszkań a lokatorami. Mieszkania zostają wynajęte przez ich właścicieli w zamian za czynsz niższy, niż obowiązywałby na wolnym rynku, ale agencje czynszów socjalnych gwarantują zapłatę czynszu (nawet jeżeli lokator nie płaci czynszu, albo gdy nie wyremontuje mieszkania pod koniec okresu najmu lub jeżeli spowodował w nim szkody). Władze regionalne ustalają maksymalną wysokość czynszu wpłacanego przez lokatora do IRIS. Jeżeli czynsz żądany przez właściciela (górna granica czynszu jest także ustalana przez władze regionalne) jest wyższy niż płacony przez lokatora, to różnicę pokrywa agencja z dotacji, otrzymywanych od władz regionalnych. Koszty takiego systemu są niższe, niż dodatki mieszkaniowe, wypłacane bezpośrednio lokatorom. Tego rodzaju system można porównać do systemu "socjalnych właścicieli mieszkań" w Wielkiej Brytanii. Tam czynsze "socjalne" są niższe, ponieważ właściciele otrzymują dotacje na wybudowanie mieszkań. W przeciwieństwie do systemu istniejącego w Republice Czeskiej, dodatków mieszkaniowych nie przyznaje się lokatorowi, ale przekazuje właścicielowi mieszkania, który wynajmuje je za zmniejszoną opłatą czynszową. Wprowadzenie tego rodzaju systemu w Republice Czeskiej wymagałoby wielu poprawek prawnych. Niemniej jednak, w miarę jak czynsze "regulowane" będą bardzo szybko rosły w nadchodzących latach, liczba gospodarstw domowych otrzymujących dodatki mieszkaniowe oraz wartość tych dodatków także się znacznie zwiększy i trzeba będzie poszukać nowych sposobów przetwarzania tego "przepływu gotówkowego". Wohndrehscheibe / Zamiana Mieszkań, Wiedeń (A) Agencję tę założono w celu poprawy rynku mieszkaniowego dla uchodźców i imigrantów z dolnego przedziału dochodów. Wiedza i doświadczenie reprezentowane przez tę agencję jest także przydatne w Republice Czeskiej, ale prawdopodobnie w innych kontekstach i czasach. Zamiany mieszkaniowe nie są zbyt intensywne w tym kraju i dokonują się głównie za pośrednictwem ogłoszeń lub organizacji komercyjnych. Jednakże oczekiwany w nadchodzących latach wzrost czynszów może w sposób znaczący zmienić tę sytuację, a wysokie czynsze staną się niemożliwe do udźwignięcia, zwłaszcza dla gospodarstw o niskich dochodach, które wówczas zaczną rozglądać się za innymi, tańszymi formami zamieszkania. W związku z ich sytuacją finansową, każda pomoc będzie wtedy bardzo przydatna. SWH Soziale Wohnraumhilfe, Hanower (D) Ta organizacja zajmuje się dostarczaniem nowych, normalnych, samodzielnych mieszkań z normalnymi umowami najmu, oferowanych w większości pojedynczym osobom bezdomnym. Działalność taka jest bardzo pożądana i realizuje ostatni etap procesu integracji mieszkaniowej, który teraz w Republice Czeskiej często kończy się jakimś rodzajem tymczasowego rozwiązania (schroniska, pensjonaty, ośrodki resocjalizacji, itp.). Ale zjawisko bezdomności będzie prawdopodobnie się powiększać wraz ze wzrostem czynszów, a problem bezdomności musi zostać rozwiązany popoprzez powrót wielu osób bezdomnych do stałych mieszkań (nawet, jeżeli nie istnieje żaden termin rozwiązania tej kwestii). Głównym problemem są tu finanse, ale bezdomności towarzyszy także wiele innych elementów, wymagających specyficznego sposobu podejścia. Z tego powodu wymiana pomysłów i opinii pomiędzy ludźmi zajmującymi się bezdomnością w instytucjach państwowych, jak również w organizacjach pozarządowych i prywatnych byłaby bardzo pożyteczna. Fundacja BARKA, Poznań (PL) Fundacja Barka ma długie doświadczenie w zakresie problemów mieszkaniowych w Polsce. Warunki mieszkaniowe w Polsce i w Republice Czeskiej wykazują wiele cech wspólnych, określonych przez zjawiska historyczne (zarzucenie budownictwa mieszkaniowego w pierwszej połowie lat 90., zmiana struktury własności, rozwój rynku mieszkaniowego, wzrost czynszów, zróżnicowanie grup dochodowych, bezdomność, itp.). Istnieje także wiele cech podobnych w zakresie rewitalizacji zaniedbanych nieruchomości oraz środowiska wiejskiego i miejskiego. W świetle podobnych warunków, należałoby oczekiwać podobnego podejścia do rozwiązywania problemu. Możliwe byłoby także porównanie programów krajowych w zakresie wspierania budownictwa socjalnego i sposobów postępowania z rosnącymi czynszami. Przenoszenie doświadczeń czeskich Wszyscy zainteresowani doświadczeniami Republiki Czeskiej mogą zwracać się do nas o dalsze informacje. Na podstawie przedstawionych przykładów powinniśmy uwypuklić jeden wniosek: każde wdrożenie nowych sposobów działania tylko wtedy zakończy się sukcesem, gdy w proces ten będą angażowani przyszli użytkownicy i będą oni zainteresowani danym rozwiązaniem.

2 - 21

Kontekst

Duisburg i Hanower (Niemcy)

Finansowanie Zasiłki dla bezrobotnych, przyznawane na okres 12 miesięcy, na podstawie poprzednio uzyskiwanych dochodów, ewentualnie zasiłki mieszkaniowe. Zasiłki dla bezrobotnych, lub odpowiednio zasiłki socjalne dla wszystkich innych osób. Mieszkania socjalne Ograniczenia w wymiarze czasowym dotyczące grup docelowych i poziomu czynszów. Szybko malejące zasoby. Brak mieszkań komunalnych. Władze lokalne Ogólnie odpowiadają za przydział, ale bez konsekwencji prawnych (bez prawa dawania mieszkań).

Zobowiązane do zapewnienia tymczasowego zakwaterowania dla osób bezdomnych.

Kontekst krajowy Niektóre z przepisów państwowych mają istotne znaczenie dla kwestii zapewnienia mieszkań dla grupsłabych społecznie na poziomie lokalnym: dotyczą one przede wszystkim systemu zasiłków socjalnych,jak również systemu mieszkań socjalnych i ochrony lokatorów. Bezrobocie oraz systemy zasiłków socjalnych są istotne dla możliwości finansowych gospodarstwdomowych w zakresie samodzielnego zaspokajania swoich potrzeb mieszkaniowych. W styczniu 2005wdrożony został nowy system, który łączy pomoc społeczną oraz poprzednio przyznawane zasiłki dlaosób pozostających bez pracy w dłuższym okresie czasu. Zależny od wysokości płacy zasiłek dlabezrobotnych jest wypłacany przez dwanaście miesięcy po utracie pracy (‘Arbeitslosengeld’). Jeżelikwota ta znajdzie się poniżej określonego progu, to gospodarstwo domowe może otrzymać dodatkowyzasiłek mieszkaniowy (‘Wohngeld’). Osoby pozostające bez pracy w dłuższym okresie czasu (ponadrok), oraz osoby, które nigdy nie miały pracy otrzymują drugi rodzaj zasiłku dla bezrobotnych(‘Arbeitslosengeld II’) i odpowiednio zasiłku socjalnego (zależnie od tego, czy zostały uznane za zdolnedo pracy). Składa się on z określonej kwoty, wyliczonej na każdego członka rodziny plus kosztówwynajmu "odpowiedniego" lokum. Zdefiniowanie tego, co uważa się za "odpowiednie" mieszkanienależy do władz lokalnych, które muszą wziąć na siebie koszty wiążące się z zapewnieniem mieszkań.Wraz z wprowadzeniem nowego systemu zasiłków zwiększyła się proporcja gospodarstw zależnych odsegmentu mieszkań niskocenowych, co stanowi nowe wyzwanie dla systemu zapewnienia mieszkań. W Niemczech państwo samo nie zapewnia mieszkań socjalnych, ale subsydiuje ich budowę przezinnych świadczeniodawców. W zamian za to ci świadczeniodawcy (organizacje non-profit, oograniczonym zysku lub nastawione na zysk) są zobowiązani do wynajmowania mieszkań określonymgrupom docelowym, uprawnionym do otrzymania mieszkań socjalnych, na warunkach ograniczonegoczynszu. Jednakże zobowiązania te są ograniczone w wymiarze czasowym. Po ustalonym okresieczasu mieszkania te mogą zostać wynajęte jak "normalne" mieszkania, sfinansowane z funduszyprywatnych. Z powodu tego ograniczenia czasowego oraz zmniejszonego zainteresowania budowąmieszkań socjalnych ze strony deweloperów zasób mieszkań socjalnych uległ znacznemu zmniejszeniuw ostatnich dziesięcioleciach. Wiele gmin ma swoje własne firmy, zajmujące się budową mieszkań, ale większość z tych firm działaobecnie z nastawieniem na zysk, dostarczając niskocenowemu segmentowi rynku tylko niewielką częśćbudowanych przez siebie mieszkań. Socjalne budownictwo mieszkaniowe dla grup słabych społeczniew postaci takiej, jaka znana jest w innych krajach nie jest w Niemczech powszechne. W takich warunkach zapewnianie mieszkań dla grup słabych społecznie musi być organizowane wznacznym stopniu w oparciu o finansowane ze źródeł prywatnych czynszowe zasoby mieszkaniowe.Udział mieszkań czynszowych w Niemczech jest stosunkowo wysoki (58% w 2002), a czynszowezasoby mieszkaniowe mają ogólnie wysoką jakość. Ochrona lokatorów jest wysoka: umowy najmuzazwyczaj nie mają charakteru tymczasowego, wypowiedzenia dozwolone są tylko w specjalnychprzypadkach, a wysokość czynszu jest ograniczona. Gminy odpowiadają za zapewnienie mieszkań grupom ryzyka (nawet wówczas, gdy nie przysługuje imprawo do przyznania mieszkania), a przynajmniej są na mocy prawa zobowiązane do zapewnieniatymczasowego zakwaterowania tym rodzinom, które pozostają już bez dachu nad głową lub którym tobezpośrednio zagraża.

Hanower Hanower jest stolicą federalnego landu Dolnej Saksonii i liczy około 516.000 mieszkańców, chociażliczba ludności ulega stałemu zmniejszaniu. Liczba gospodarstw domowych wynosi około 300.000.Stopa bezrobocia w 2004 roku wyniosła średnio 11,5%, nieco przewyższając średnią krajową (10,5%).Pod koniec 2004 roku 7,5% wszystkich gospodarstw domowych pozostawało na zasiłku socjalnym. 540osób przebywało w schroniskach dla bezdomnych, natomiast nieznana jest liczba osób bezdomnych,koczujących pod gołym niebem.

2 - 22

Hanower (31.12.2004) Ludność 515.841 Obcokrajowcy 85.476 Stopa bezrobocia 15,9% Liczba gospodarstw 298.603 Przeciętna wielkość gospodarstwa

1,7%

Gospodarstwa na zasiłku socjalnym

38.278 (7,5%)

Zasoby mieszkaniowe 285.972 Najem mieszkań wspomagany przez państwo

ok. 25.000

Mieszkania czynszowe w zarządzie GBH

ok. 14.000

Liczba pustostanów 9.087 (3,2%)

Pow. mieszkalna / osobę 41,5 m² Liczba bezdomnych 540

Źródła: Miasto Hanower, Niemiecki Federalny Urząd Statystyczny, Federalna Agencja ds. Zatrudnienia Duisburg (31.12.2004)

Źródła: Miasto Hanower, Niemiecki Federalny Urząd Statystyczny, Federalna Agencja ds. Zatrudnienia

Ludność 503.664 Obcokrajowcy 75.195 Stopa bezrobocia 18% (07/2005) Liczba gospodarstw 246.000 Przeciętna wielkość gospodarstwa

2,06

Gospodarstwa na zasiłku socjalnym (długotrwałe bezrobocie i zasiłek socjalny)

36.108 (07/2005)

% gospodarstw pobierających zasiłki

14,7%

Zasoby mieszkaniowe 260,674 Najem mieszkań wspomagany przez państwo

19.3%

Mieszkania czynszowe w zarządzie GEBAG

15,000

Liczba pustostanów 4-5% Pow. mieszkalna / osobę 36.32 m² Liczba bezdomnych 98

Zasoby mieszkaniowe Hanoweru obejmują 286.000 lokali (dane z grudnia 2004), z których około 25.000stanowią dotowane z funduszy publicznych mieszkania czynszowe (przeznaczone dla grup o różnychdochodach) (9% ogółu zasobów mieszkaniowych miasta). Miasto Hanower posiada tylko znikomą liczbęmieszkań. Jednakże państwowa spółka mieszkaniowa (Gesellschaft für Bauen und Wohnen HannovermbH) administruje w przybliżeniu 14.000 mieszkań (około 5% wszystkich zasobów mieszkaniowych).Przy odsetku mieszkań niezamieszkałych, wynoszącym około 3%, rynek mieszkaniowy jest dośćzrelaksowany. Niemniej jednak, w segmencie niskocenowych mieszkań czynszowych, popyt nadalprzewyższa podaż.

Duisburg Duisburg ma około 500.000 mieszkańców i stanowi część obszaru miejskiego Zagłębia Ruhry, liczącegomniej więcej 5,5 miliona mieszkańców. W ostatnich latach zmniejszyła się liczba mieszkańców, aleliczba gospodarstw domowych utrzymuje się na dość stałym poziomie około 246.000. Zagłębie Ruhry jest starym regionem przemysłowym, dotkniętym w chwili obecnej zmianami wstrukturze ekonomicznej. Sytuację gospodarczą Duisburga charakteryzuje rosnąca liczba gospodarstwpozostających na zasiłku lub o dochodach poniżej minimalnego standardu życia. Stopa bezrobociakształtująca się na poziomie 18% znacznie przewyższa średnią krajową (11,5%). Około 15% wszystkichgospodarstw domowych w Duisburgu pobiera zasiłki socjalne (na skutek bezrobocia lub osiąganychdochodów poniżej minimum socjalnego). Zasoby mieszkaniowe miasta składają się z około 260.000 mieszkań, z których w przybliżeniu 211.000stanowią mieszkania czynszowe. 19% zasobów to mieszkania socjalne, ale ta proporcja będzie sięszybko zmniejszać w nadchodzących latach. Komunalna spółka mieszkaniowa GEBAG administrujeokoło 15.000 mieszkań. Sytuacja na rynku mieszkaniowym jest spokojna; odsetek pustych, niezamieszkałych lokali ocenia sięna 4-5%. Niemniej jednak, w segmencie niskocenowych mieszkań czynszowych, popyt nadalprzewyższa podaż. Polityka mieszkaniowa w Duisburgu wykazuje pewne szczególne cechy, jeżeli chodzi o zapewnieniemieszkań dla grup marginalizowanych i radzenie sobie z napięciami i utratą mieszkań. W 1997 rokupowołano centralny wydział, odpowiadający za wszystkie zadania, wiążące się z zapewnianiemmieszkań i zapobieganiem ich utracie. W wydziale tym pracuje ponad 40 osób. Aby zapobiegać utraciemieszkań przez osoby słabe ekonomicznie i należące do grup ryzyka wydział przejmuje ich zaległości wopłacaniu czynszów, zapewnia doradztwo w sprawach socjalnych i finansowych, współpracuje zdostawcami mieszkań (wczesne informowanie o zaległościach czynszowych), a kiedy nie da się jużuniknąć wypowiedzenia i eksmisji, pomaga zainteresowanym w uzyskaniu nowego mieszkania. Wydział centralny ma umowy z różnymi housing providers, dotyczące różnych form dokonywaniapłatności, np. w postaci gwarancji przejęcia zaległo ci czynszowych i płacenia czynszu, jeżeli danegospodarstwo nie jest w stanie płacić, refundowania kosztów powstałych w momencie koniecznościeksmisji i utraty czynszów, bądź konieczności remontów mieszkań. W 1993 roku powołano "Okrągły stół pośredników mieszkaniowych" (Maklerrunde). Uwzględnia onpotrzeby klientów różnych wydziałów urzędu miasta (biura opieki społecznej dla młodzieży, wydziałuusług socjalnych, itp.) oraz wspiera te gospodarstwa domowe, które ogólnie mają trudności z wejściemna rynek mieszkaniowy. Współpracujący z "Okrągłym stołem" dostawcy mieszkań (firmy, jak równieżosoby prywatne) informują go o wolnych mieszkaniach. "Okrągły stół" omawia przypadki osóbposzukujących mieszkań, określając rodzaj mieszkania i (jeżeli jest to konieczne) niezbędnej pomocysocjalnej, oraz proponuje odpowiednie mieszkanie z dostępnych zasobów.

2 - 23

System zintegrowanej pomocy dla samotnych osób bezdomnych Współpraca dla zapewnienia normalnych warunków mieszkaniowych

Zentrale Anlauf-, Beratungs- und Vermittlungsstelle (Ośrodek informacyjny) Duisburg, Germany Beekstraße 45 47051 Duisburg zabv@diakoniewerk-duisburg.de Instytucja odpowiedzialna Diakoniewerk Duisburg (organizacja non-profit)), Roland Meier; Miasto Duisburg, Hendrik Kretzschmar (h.kretzschmar@stadt-duisburg.de) Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Wydział ds. Bezpiecznego Najmu i Zapobiegania Utracie Mieszkań (Zentrale Fachstelle für Wohnungsnotfälle), Miasto Duisburg Instytucje mieszkaniowe: różne Świadczeniodawcy opieki społecznej: Diakoniewerk Duisburg Główny cel działalności Zapewnianie stałego miejsca zamieszkania Główna forma działalności Informacja, zapewnianie mieszkań, wyjaśnianie możliwości pomocy finansowej i socjalnej Główne grupy docelowe Samotne osoby bezdomne (wyjątek: narkomani i młodzież) Data rozpoczęcia działalności 2004 Miejsca prowadzenia działalności Ośrodek informacyjny. lokale mieszkalne oferujące różne rodzaje mieszkań z opieką, dom zakwaterowania na czas weryfikacji (5 łóżek), schronisko (5 łóżek) Personel 13 osób z Diakonii, 5 osób z Urzędu Miasta Duisburga Osobisty kontakt z klientem tak Średnia liczba klientów w roku 730 przy pierwszym kontakcie w 2004, razem 1218 klientów w 2004 Linki www.diakoniewerk-duisburg.de www.duisburg.de www.gebag.de

Problem Dostęp do systemu pomocy był skomplikowany, ponieważ samotna osoba bezdomna musiała kontaktowaćsię z kilkoma agencjami w sprawach różnych form pomocy (zakwaterowanie, wsparcie finansowe, pomocsocjalna). Uczestnicy procesu świadczenia pomocy uważali taki system za niewystarczająco skuteczny iefektywny, zarówno dla samych bezdomnych, jak i dla instytucji, ponieważ: a) na skutekzdecentralizowanego naboru klientów często uświadamiano sobie istnienia efektu drzwi obrotowych, b) niebyło systematycznego zarządzania rozwiązywaniem konfliktów pomiędzy różnymi segmentami pomocy)system nie gwarantował dotarcia do wszystkich samotnych osób bezdomnych, d) udzielana pomoc niezawsze była prawidłowo dostosowana do konkretnych potrzeb klienta (niektórzy potrzebowali jedynie miejscado zamieszkania i sporadycznie wsparcia finansowego, gdy tymczasem kwaterowano ich w drogichschroniskach). Rozwiązanie System zintegrowanego wsparcia dla bezdomnych z jednym tylko punktem kontaktowym. Jądremsystemu jest ośrodek informacyjny, w którym po weryfikacji samotna osoba bezdomna otrzymujeodpowiednie mieszkanie (wszystkie rodzaje mieszkań, od regularnych lokali mieszkalnych z umowąnajmu do mieszkań z opieką, o dużym zakresie pomocy socjalnej), zasiłki, pierwszą pomoc finansową(gotówka na kilka pierwszych dni) oraz ewentualnie niezbędną pomoc socjalną. Cały ten proces niepowinien zająć więcej niż 2 godziny czasu. Jest to dobra praktyka, ponieważ łączy w sobie dobrze dobraną i jasno zorganizowaną pomoc dla klientów, owysokim stopniu efektywności dla agencji i bardzo bliskiej współpracy pomiędzy władzami lokalnymi aświadczeniodawcą opieki społecznej, gdzie personel wszystkich zainteresowanych instytucji pracuje "ręka wrękę" i "drzwi w drzwi" na tym samym piętrze. Aktorzy Miasto Duisburg i Wydział ds. Zapobiegania Utracie Mieszkań oraz Diakonia Duisburg opracowały razem tennowy system. Diakonia odpowiada za proces weryfikacji, następczą pomoc socjalną i administrowanieróżnymi formami mieszkań z opieką. Władze lokalne przejmują na siebie przydział lokali mieszkalnych ipomocy finansowej dla klientów. Również i instytucje mieszkaniowe są angażowane za pośrednictwemwładz lokalnych do procesu pomocy ("okrągły stół" – zob. zamieszczony powyżej opis lokalnego kontekstu). Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Wartość dodana partnerstwa leży w konstrukcji systemu wsparcia, który integruje różne segmenty pomocy iminimalizuje straty, powstałe na skutek tarć pomiędzy nimi, które dotykają klientów i agencje. Poprzez lepszedostosowanie świadczenia pomocy i jej podaży do potrzeb klientów, koszty zostają sprowadzone dominimum i unika się nadmiernego zakresu pomocy, udzielanej klientom. Większość segmentów pomocy wtym systemie jest finansowana na podstawie obowiązku prawnego. Tak więc współpraca ma trwałepodstawy. Słabe punkty Niektóre segmenty pomocy są finansowane przez władze lokalne na bazie dobrowolności (np. sam procesinformowania), a zatem są narażone na cięcia finansowe. Skuteczność zapewniania mieszkań w dużymstopniu zależy od odpowiedniej podaży nickocenowych lokali. Świadczeniodawca opieki społecznej ponosiduże ryzyko finansowe, związane z wyprzedzającym finansowaniem obiektów. Główne czynniki powodzenia Partnerzy współpracy potrzebują dużego stopnia prawdopodobieństwa długoterminowego rozwiązania i partnerstwa w takich kompleksowych procesach restrukturyzacyjnych. W tym względzie konieczna jest stabilna podstawa prawna finansowania. Wdrożone rozwiązanie w zakresie zapewniania zamieszkania w lokalach znajdujących się na normalnym rynku mieszkaniowym wymaga sytuacji uspokojonego rynku. Ponadto oczekiwane ograniczenie wydatków na kwaterowanie osób bezdomnych sprzyjało chęci ze strony władz lokalnych, aby wdrożyć nowy system.

2 - 24

SWH przywraca mieszkania bezdomnym Forma współpracy dla zapewnienia mieszkań

Soziale Wohnraumhilfe Hannover (SWH) Umożliwianie bezdomnym powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych Hanower, Niemcy Schaumburgstraße 3 30419 Hannover info@swh-trio.de Instytucja odpowiedzialna SWH (organizacja non-profit) Kontakt: Carl-Dietrich Verdick tel: +49 511 27 80 30 Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Miasto Hanower, Wydział Mieszkalnictwa, Wydział Pomocy Społecznej ; Instytucje mieszkaniowe: różne Świadczeniodawca opieki społecznej: Soziale Wohnraumhilfe Hannover (organizacja non-profit) Główny cel działalności Zapewniania miejsc stałego zamieszkania dla bezdomnych Główna forma działalności Budowa i utrzymywanie lokali mieszkalnych, zapewnianie pomocy socjalnej Główne grupy docelowe Samotne osoby bezdomne (wyjątek: narkomani) Data rozpoczęcia działalności 1991 Miejsca prowadzenia działalności szereg budynków, każdy od 12 do 20 mieszkań, razem 153 mieszkania Personel 8 osób Osobisty kontakt z klientem tak Obecna liczba klientów153 Linki www.iccr-international.org/im-pact/downloads.html www.srz-gmbh.com/coop/report

Problem Segment rynkowy małych i tanich mieszkań w Hanowerze jest ograniczony. Władze lokalne dysponująprawem przydziału mieszkań socjalnych tylko w stosunku do 3% ogółu zasobów mieszkaniowych. Takwięc zapewnianie mieszkań dla samotnych osób bezdomnych było sprawą trudną. Pozyskiwanie lokalimieszkalnych z tego zasobu dla tej grupy nie było traktowane jako rozwiązanie racjonalne, ponieważprowadziłoby do przenoszenia z nich innych lokatorów o niskich dochodach. Rozwiązanie Budowa nowych mieszkań, specjalnie obmyślonych i zaprojektowanych dla tej grupy docelowej.Lokatorzy otrzymują zawarte na czas nieokreślony umowy najmu i pomoc socjalną przez taki czas,w jakim jest im ona potrzebna. Agencja Soziale Wohnraumhilfe Hannover (SWH) została założonajako agencja pośrednictwa dla inicjowania i organizowania budowy mieszkań i wsparcia socjalnegodla (dotychczas) bezdomnych. Jest to dobra praktyka, ponieważ zapewnia dużą niezależność i samodzielność jej użytkowników(stałe miejsca zamieszkania z regularnymi umowami najmu) oraz ich zadowolenie (potwierdzoneankietą). Aktorzy Firmy mieszkaniowe wykorzystują swoje technologie zakładowe i możliwości finansowe, aby budowaćmieszkania (zarówno poprzez nowe realizacje, jak i przebudowę istniejących zasobów), następniewynajmują je SWH, unikając w ten sposób ryzyka finansowego, związanego z samodzielnymprzyjmowaniem lokatorów. Władze lokalne udzielają dotacji w ramach swoich programów mieszkalnictwapublicznego i płacą czynsze za lokatorów (jako część przysługujących im zasiłków socjalnych). SWHwystępuje jako właściciel i gospodarz i załatwia, jako świadczeniodawca, zorientowaną pod kątempopytu pomoc socjalną dla wszystkich lokatorów. I wreszcie SWH działa jako "motor" współpracy izapewnia jej bezkolizyjną koordynację. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Wartość dodana partnerstwa spoczywa w jego wynikach (niezależne mieszkania dla osób poprzedniobezdomnych), których nie udałoby się osiągnąć bez partnerskiej współpracy. Oprócz mieszkań, działaniate dają jeszcze jeden, idealny rezultat: udowodniły, że ludzie bezdomni są w stanie żyć samodzielnie wewłasnych mieszkaniach, dysponując własnymi umowami najmu, jeżeli zostanie im zapewnionaodpowiednia pomoc socjalna, zabezpieczająca ich potrzeby. Ponadto ta metoda udzielania pomocy jesto wiele bardziej efektywna kosztowo, niż tradycyjne formy zapewniania miejsc zamieszkania wschroniskach, itp. zakładach opieki. Słabe punkty Budowanie lub odnawianie mieszkań jest z natury rzeczy czasochłonne i kosztowne, a zatem zupełnienie poddaje się zmianom podaży zasobów i wzrostowi potrzeb ilościowych. W związku z tym, jeżelichodzi kwestie ilościowe, to mieszkania nowobudowane bądź remontowane mogą odgrywać jedynieograniczoną rolę w świadczeniu pomocy dla grup ryzyka. Ponadto sama SWH i pomoc socjalna dlalokatorów są w dużym stopniu zależne od dobrowolnych dotacji państwowych. Główne czynniki powodzenia Wszyscy partnerzy współpracy zajmują się swoją podstawową działalnością i robią to, na czym znają sięnajlepiej. Wsparcie polityczne jest wymagane ponieważ (w Hanowerze) dotacji państwowych na budowęi pomoc socjalną nie przyznaje się z mocy prawa, ale dobrowolnie. W Hanowerze pomocne okazało sięa) przekazanie terenów budowlanych i zapewnienie wsparcia finansowego przez kościół protestancki, b)umiejętności personelu SWH w zakresie koordynacji partnerstwa (architekt, ekonomista), oraz c) udział wpierwszej inwestycji budowlanej znanej i zaangażowanej firmy mieszkaniowej, otwierający drzwi dlainwestycji realizowanych z udziałem innych instytucji mieszkaniowych.

2 - 25

Zespół niemiecki:

Przykłady, które warto przenieść do nas Praktyka w zakresie pomocy mieszkaniowej udzielanej osobom, znajdującym się w krytycznych sytuacjach życiowych jest znacznie zróżnicowana w Niemczech w obrębie poszczególnych landów, a zwłaszcza w obrębie poszczególnych obszarów działania władz lokalnych. Zatem rozważania na temat tego, w jaki sposób można przenieść na grunt niemiecki modele dobrej praktyki z innych krajów muszą być konkretnie powiązane z danym kontekstem lokalnym. Członkowie niemieckiego zespołu COOP działają na szczeblu władz lokalnych w Duisburgu i Hanowerze, tak więc w tej dyskusji będziemy odnosić się wyłącznie do tych dwóch miast.

W dyskusji na temat przenaszalności do Duisburga sposobów podejścia do problemu, wypracowanych w innych krajach należy również wziąć pod uwagę fakt, że przez ostatnich kilka lat miasto, realizując modelowe przedsięwzięcie w ramach federalnego programu państwowego "Zapobieganie bezdomności – zapewnienie trwałego zamieszkania" całkowicie zrestrukturyzowało różne segmenty pomocy dla bezdomnych i skupiło je, tworząc jeden, wszechstronny system pomocy. Dodatkowo Duisburg posiada ośrodek, zlokalizowany w Biurze Spraw Socjalnych i Mieszkaniowych, który zajmuje się zapobieganiem bezdomności. Z tego powodu Duisburg uważany jest w niemieckich kręgach specjalistycznych za miasto szczególnie postępowe. Pogląd ten w przeważającej mierze podzielali partnerzy COOP z innych krajów. Tak więc to, w specjalnej sytuacji w jakiej znalazł się Duisburg, interesujące będą raczej indywidualne aspekty innych sposobów podejścia do problemu bezdomności, reprezentujących przykłady dobrej praktyki. Dostępność mieszkań Wszystkie formy współpracy przedstawione w ramach Projektu COOP czerpią w szczególności z zasobu mieszkań komunalnych lub socjalnych. Na tym tle, włączenie do współpracy prywatnych, komercyjnych dostawców mieszkań okazało się znacznie bardziej trudne. Współpracy z prywatnymi właścicielami mieszkań (nie zajmującymi się ich udostępnianiem komercyjnie) nigdzie nie ustanowiono w znaczącym zakresie. Miasta takie, jak Wiedeń (posiadający znaczny udział komunalnych zasobów mieszkaniowych) i Rotterdam (szczególnie mieszkania socjalne) mają zatem decydującą przewagę w zapewnianiu mieszkań dla grup ryzyka. Włączenie prywatnych (nie komercyjnych) właścicieli mieszkań w Hanowerze i Duisburgu udało się jak dotąd uzyskać na niewielką skalę, a chęć ze strony prywatnych komercyjnych dostawców mieszkań do współdziałania w zapewnianiu zakwaterowania dla grup ryzyka zależy w dużym stopniu od ich filozofii prowadzenia biznesu, a także od odpowiedniej sytuacji na rynku mieszkaniowym. Oba te stwierdzenia zdają się dość dobrze odnosić do sytuacji całych Niemiec. Zatem byłoby wskazane, aby pozostawić zasoby mieszkaniowe we własności komunalnej czy w jakiejkolwiek innej, ale publicznej oraz podejmować wysiłki dla zachowania lub tworzenia warunków bezpiecznego wynajmu mieszkań w reszcie zasobów (zarówno poprzez wsparcie finansowe jak i umowy z dostawcami mieszkań). Oprócz tego ogólnego aspektu, zespół niemiecki szczególnie interesuje ujęcie w dalszej dyskusji na temat przenaszalności koncepcji lub pojedynczych aspektów do sytuacji Hanoweru i Duisburga niżej wymienionych sposobów rozwiązywania problemu. FAWOS, Wiedeń (A) FAWOS w Wiedniu realizuje podobny sposób podejścia, co ośrodek w Duisburgu. Ważnym punktem wyjścia dla obu ośrodków jest wczesne informowanie o zaległościach czynszowych i nieuchronnie zbliżających się sprawach sądowych o eksmisję, aby móc nawiązać kontakt z zainteresowanymi gospodarstwami domowymi w czasie, kiedy nadal można jeszcze uniknąć eksmisji poprzez uregulowanie zaległości czynszowych i zagwarantowanie regularnego płacenia czynszów na przyszłość. Oba ośrodki otrzymują informacje z sądów, które powiadamiają je o rozpoczęciu postępowania eksmisyjnego. Taka współpraca pomiędzy ośrodkiem a sądami jest zatem szczególnie odpowiednia dla zapobiegania zjawisku bezdomności. Zespół niemiecki wyraża zatem pogląd, że należałoby przedyskutować powołanie takiego ośrodka także w Hanowerze. Soziale Wohnraumhilfe Hannover (SWH) (Hanowerska Organizacja Socjalnej Pomocy Mieszkaniowej) współpracuje z różnymi dostawcami mieszkań i jest przez nich informowana o zaległościach czynszowych, których nie da się już spłacić w ramach normalnych uregulowań, ale to podejście ogranicza się tylko do zasobów firm, współpracujących z SWH. W porównaniu z SWH, ośrodek umiejscowiony przy lokalnych władzach administracyjnych mógłby oferować swoje usługi dla wszystkich zasobów mieszkaniowych i mógłby dodatkowo wykorzystywać informacje z sądów. Takie ośrodki powinny kierować się szeroką definicją zapobiegania bezdomności i promować zagadnienie zapobiegania, na przykład w formie organizowania spotkań grup roboczych z dostawcami mieszkań czy przedsięwzięć, służących zapobieganiu zadłużeniom w ogóle.

2 - 26

LZN Lokale Zorgnetwerken (Sieci Opieki Lokalnej), Rotterdam (NL) Sieci LZN stanowią połączenie różnych organizacji pomocowych i opiekuńczych, działających w społecznościach lokalnych. Ich celem jest, poprzez udzielanie pomocy, dopomaganie na wczesnym etapie tym ludziom, którzy dotychczas wymagali opieki ze strony różnych organizacji w związku ze swoimi rozlicznymi problemami życiowymi i oferowanie im kompleksowego programu pomocy, koordynowanego w ramach sieci. Celem działania jest niedopuszczanie do eksmisji, które byłyby kolejnym ruchem w dół po spirali życiowego upadku. Sieć opiera się na kanałach informacyjnych poszczególnych organizacji pomocowych, kontaktach z dostawcami mieszkań, jak również informacjach pochodzących od stron trzecich. Za pomocą telefonu zaufania (gorąca linia) inne osoby (sąsiedzi, znajomi, itp.) mogą przekazywać informacje, jeżeli istnieje podejrzenie, iż potrzebna może być interwencja. Pomaga to w zapobieganiu zagrożeniom eksmisji już na bardzo wczesnym etapie. Dla sytuacji w Hanowerze i Duisburgu szczególnie interesujące są dwa aspekty działania LZN. Po pierwsze, w sytuacji pojawienia się sygnału ostrzegawczego o zaległościach czynszowych, gospodarstwa domowe potencjalnie zagrożone eksmisją a następnie bezdomnością można ustalić już na wcześniejszym etapie, niż jest to możliwe na podstawie informacji od dostawców mieszkań i sądów. Po drugie, poprzez włączenie do współdziałania innych aktorów takich, jak instytucje służby zdrowia, lokalnej policji, itp. można rozszerzyć dostęp do informacji, z których korzystać może także centralna, wyspecjalizowana instytucja. Jednakże gorąca linia, którą można postrzegać także jako narzędzi denuncjacji, oceniana jest krytycznie. Wohndrehscheibe (Zamiana Mieszkań), Wiedeń (A) Celem działania agencji Zamiany Mieszkań jest poprawa dostępu do rynku mieszkaniowego dla uchodźców i imigrantów o niskich dochodach. Grupy te, szukając miejsca do zamieszkania, często mają niewystarczającą wiedzę na temat rynku mieszkaniowego, reguł poszukiwania mieszkań i wynajmu, oraz dodatkowo stają się zagrożone dyskryminacją. Z tym problemem można również zetknąć się w Hanowerze i Duisburgu, a z pewnością także i w innych miastach Niemiec. Podejście stosowane przez agencję Zamiana Mieszkań – dodawanie sił imigrantom w samodzielnym poszukiwaniu mieszkań poprzez udzielanie im informacji i poradnictwa, a tam gdzie jest to konieczne, poprzez opiekę społeczną, zapewnianą również w okresie po wprowadzeniu się, oraz poprzez wspieranie pośredniczenia w transakcjach mieszkaniowych pomiędzy lokatorem a właścicielem (a przez to zwiększanie chęci dostawców mieszkań do wynajmowania ich tym grupom klientów) – wydaje się zatem sensowne także w sytuacji miast niemieckich. We współpracy z dostawcami mieszkań i organizacjami społecznymi władze lokalne mogły rozważyć powołanie takiego ośrodka. Krajowy Plan Działań na Rzecz Integracji Społecznej Niemcy nie opisują spójnej strategii zapobiegania i zmniejszania zjawiska bezdomności w swoim Krajowym Planie Działania na lata 2003-2005 (z aktualizacją w 2004 roku). Jednakże, zgodnie z tym Planem rząd federalny przywiązuje ogromne znaczenie do zapobiegania i ograniczania bezdomności, przy czym priorytet ma zapobieganie. Na tle lekcji, płynących z Projektu COOP, taki priorytet wydaje się sensowny. Aby zapobiegać bezdomności rząd udostępnia fundusze w ramach zasiłków społecznych dla przejmowania przez państwo zaległości czynszowych w sytuacjach zagrożenia eksmisją i bezdomnością. Takie narzędzie jest z powodzeniem wykorzystywane w Duisburgu i Hanowerze. Z przykładów COOP można się nauczyć, że mieszkania socjalne stanowią ważną formę zapewnienia zakwaterowania dla grup dyskryminowanych i zagrożonych marginalizacją. Dla zwalczenia problemu zmniejszającego się zasobu mieszkań socjalnych, dostępnych dla tej grupy docelowej, rząd federalny zaczął od 2002 roku przeznaczać nowo budowane mieszkania socjalne wyłącznie dla tych grup. Ponadto program budownictwa socjalnego obejmuje obecnie instrument w postaci porozumień pomiędzy dostawcami mieszkań a władzami lokalnymi. Dotacje mogą być wykorzystywane dla udostępniania grupom słabym społecznie mieszkań z zasobów znajdujących się w posiadaniu prywatnym (np. poprzez ograniczanie poziomu czynszów albo przejmowanie przez państwo ryzyka, ponoszonego przez wynajmujących). Efektów tych zmian jeszcze nie oceniono. Ponadto niemiecki Plan wymienia program o nazwie "Miasto Socjalne: Społeczności Wymagające Specjalnego Rozwoju", który w ramach dobrej praktyki będzie przeciwdziałał wykluczeniu społecznemu na poziomie społeczności lokalnych. Przypadek Sieci Opieki Lokalnej pokazał, że społeczności lokalne to ważny szczebel wczesnego zapobiegania bezdomności. Z tej perspektywy podejście oparte na relacjach sąsiedzkich czy w ramach danej społeczności jest racjonalne. Podobnie jak rząd federalny, który ustala warunki ramowe, kraje związkowe i poszczególne gminy odgrywają kluczową rolę w polityce integracji społecznej. Jako przykład takiej polityki w Północnej Nadrenii-Westfalii wymienia się program "Zapobieganie bezdomności – ochrona stałego miejsca zamieszkania". Rozwój "zintegrowanego systemu wsparcia" w Duisburgu był subsydiowany w ramach tego programu. Ogólnie biorąc, Plan wymienia różne instrumenty, które już stosuje się do zwalczania bezdomności, ale nie ma w nim żadnego strategicznego podejścia, mówiącego w jaki sposób poprawiać proces zapobiegania bezdomności i reintegracji osób bezdomnych.

2 - 27

Kontekst

Kraków i Poznań

Kraków Ludność Razem (2004) 758.326 osób Mieszkańcy według wieku (2004): - dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (0-17 lat): 16,7% - osoby w wieku produkcyjnym 66,4% - osoby w wieku poprodukcyjnym 16,9% Zarejestrowane bezrobocie: 7,5 % Średnie zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw: - ogółem 159.406 osób - w sektorze prywatnym: 137.783 osoby Gospodarstwa domowe Osoby otrzymujące zasiłki społeczne:

34.928 (2003) Powody – (2003) - bezdomność : 2,4%, 848 - bezrobocie: 16,6%, 5.804 - długotrwała choroba i inwalidztwo: 47,8 %, 16.700 - alkohol/ narkotyki: 2,7%/0,3%, 956 /120 - inne problemy społeczne: 30%, 10.500 Gospodarstwa otrzymujące dodatki mieszkaniowe – 13.700

Gospodarstwa ubiegające się o mieszkania komunalne i socjalne – 3.683

Zasoby mieszkaniowe Łączna liczba lokali mieszkalnych (2003) 285.100 - komunalnych 27.000 (9,5%) - we władaniu spółdzielni mieszkaniowych 121.000 (42,4%) - prywatnych 125.700 (44,1%) Średnia pow. uż. mieszkania: 55,8 m2 Średnia liczba osób w mieszkaniu: 2,5-2,8 Nowobudowane mieszkania oddane do użytku: 4.131 (2003) Mieszkania pozyskane przez gminę: 425 (2003)

Kontekst społeczny i mieszkaniowy Polski Proces transformacji w kierunku gospodarki rynkowej rozpoczął się w 1990 roku. W latach 1992-2002gospodarka polska przeżyła pełen cykl wzrostu i spadku, rozwijając się gwałtownie w połowie lat 90., aleznacznie zwalniając tempo swojego rozwoju w latach 2001 i 2002. Gospodarka polska charakteryzujesię wysoką stopą bezrobocia, co jest spowodowane głównie restrukturyzacją niewydajnych sektorówprzemysłowych. Liczba osób zatrudnionych zmniejszyła się z 15,4 mln w 1998 roku do 13,7 mln w 2003roku (przy ogólnej liczbie ludności w Polsce wynoszącej 38,8 mln). W chwili obecnej stopa bezrobocia wPolsce jest jedną z najwyższych w krajach Unii Europejskiej (19,5% w 2003 roku). Udział osóbpozostających bez pracy przez dłuższy czas sięgnął prawie połowy wszystkich bezrobotnych.Czynnikiem krytycznym jest wysoka stopa bezrobocia wśród ludzi młodych (45%) oraz wśród osób zwykształceniem podstawowym (25%). Najtrudniejszą sytuację obserwuje się w regionach wokół byłychPGR-ów i na obszarach podupadającego przemysłu ciężkiego. Tendencje demograficzno-społecznecharakteryzują się rosnącą liczbą niepełnych rodzin i samotnych rodziców (19%), dużym udziałemrencistów (4,5 mln) oraz zwiększającym się odsetkiem gospodarstw domowych, żyjących poniżejminimum socjalnego (11,7%).

Mniejszości etniczne (Niemcy, Słowacy, itp.) stanowią niski odsetek populacji (3,3%). Problemyspołeczne dotyczą przede wszystkim grupy Romów (12,7 tys. osób). Według danych ze SpisuNarodowego z 2002 roku, w Polsce zarejestrowano 34,1 tys. imigrantów i uchodźców. Oficjalnie szacujesię, że w Polsce jest 30-80 tys. osób bezdomnych. Problem bezdomności na ogół związany jest z takimizjawiskami, jak choroba umysłowa, niedołęstwo, bezrobocie i przestępstwa. Ustawa o pomocy społecznej nałożyła na gminy zadania związane z pomocą społeczną, profilaktyką,rozwiązywaniem problemów alkoholowych i innych problemów społecznych w celu sprzyjania społecznejintegracji zagrożonych osób i rodzin. Głównymi formami organizacyjnymi są tu Miejskie Ośrodki PomocySpołecznej oraz specjalne instytucje takie, jak domy starców czy schroniska dla bezdomnych,finansowane i zarządzane głownie przez gminy. Obecna sytuacja mieszkaniowa w Polsce jest odzwierciedleniem zmian społecznych i ekonomicznych,jakie dokonały się od chwili wprowadzenia gospodarki rynkowej. Głównymi czynnikami transformacji wodniesieniu do systemu mieszkalnictwa w Polsce po 1994 roku były: zmniejszenie roli państwa wbudowie i zapewnianiu mieszkań, zwrot nieruchomości osobom prywatnym, własność zasobówmieszkaniowych i przekazanie odpowiedzialności gminom wraz z reformą czynszów oraz wprowadzeniedodatków mieszkaniowych. Transformacja polityczna w Polsce zrewolucjonizowała również strukturęwłasnościową zasobów mieszkaniowych. Wiele z nich (zwłaszcza komunalnych) sprzedano lokatorom zzastosowaniem znacznie obniżonych stawek (za 5-20% faktycznej wartości). Zmiana obserwowana byłatakże w komunalnych zasobach mieszkaniowych, w prawnej formie wykorzystania mieszkańspółdzielczych, oraz przekazaniu praw własności w budownictwie zakładowym. Liczba mieszkańznajdujących się w posiadaniu gmin spadła o 657.000 w 1992 roku, a o kolejną jedną trzecią w 2000roku. Spośród 11,9 mln lokali mieszkalnych w Polsce 29% znajduje się w posiadaniu spółdzielnimieszkaniowych, 11,5% gmin, a 55% zajmują ich bezpośredni właściciele. Aktualne problemy mieszkaniowe polegają, po pierwsze, na braku odpowiednich mieszkań (statystycznydeficyt szacuje się na 1,7 mln mieszkań) oraz niskim poziomie rozwoju nowego budownictwakomunalnego, a po wtóre, na złym stanie istniejących zasobów. Gminy w Polsce są zobowiązanegłównie do zapewniania mieszkań rodzinom i osobom eksmitowanym. Pomoc mieszkaniowa dla innychgrup zależy od lokalnej polityki mieszkaniowej. Grupy zagrożone wykluczeniem społecznym takie, jakosoby o niskich dochodach, ludzie starsi lub niepełnosprawni mogą ubiegać się o mieszkaniakomunalne, ale gmina nie ma obowiązku ich zapewnienia. Programy rządowe wspierają rozwójTowarzystw Budownictwa Społecznego (działających od 1995 roku) i budowę mieszkań socjalnychprzez gminy (pilotażowy, zakrojony na niewielką skalę program realizowany w latach 2004-2005).

2 - 28

Poznań Ludność Razem (2004) 570.800 osób Mieszkańcy według wieku (2003): - dzieci w wieku przedszkolnym i

szkolnym (0-17 lat): 16,7% - osoby w wieku produkcyjnym 66,9% - osoby w wieku poprodukcyjnym 16,4%

Liczba osób zatrudnionych: 213.700 - w sektorze prywatnym: 61,4% - w sektorze publicznym: 38,5%

Zarejestrowane bezrobocie: 7,5 % (55,8% kobiet) Gospodarstwa domowe Osoby otrzymujące zasiłki społeczne: 37.000 - 6,6% ludności miasta Gospodarstwa otrzymujące zasiłki społeczne: 46% - duże rodziny wielodzietne 41% - gospodarstwa jednoosobowe Powody: - nędza: 12.366 - bezrobocie: 6.870 - długotrwała choroba i inwalidztwo: 10.800 - alkoholizm: 1.068 - rodziny osób skazanych: 400 - inne problemy społeczne: 4.068 Zasoby mieszkaniowe Łączna liczba lokali mieszkalnych (2003) 216.400 - komunalnych 10% - we władaniu spółdzielni mieszkaniowych 47% - prywatnych 37% 80% mieszkań w budynkach wielorodzinnych 48% mieszkań wybudowanych przed 1970 rokiem Średnia pow. uż. mieszkania: 63,0 m2 Średnia liczba osób w mieszkaniu: 2,65 118 gospodarstw na 100 mieszkań Deficyt mieszkaniowy: 35.000-40.000 mieszkań Średnia liczba nowo budowanych mieszkań rocznie (2000-2003): 1.900

Kraków jest trzecim co do wielkości miastem w Polsce (po Warszawie liczącej 1,6 mln ludności i Łodzi,mającej 774,000 mieszkańców). Stopa bezrobocia należy tu do najniższych w Polsce. Jako jeden znajwiększych w kraju ośrodków naukowych, akademickich, medycznych i turystycznych tworzy Krakówmiejsca pracy w sektorze publicznym i usługach nie tylko dla mieszkańców miasta, ale także dla całegoobszaru metropolitalnego. Jednakże, również i Kraków dotknęły problemy, typowe dla innych metropoliieuropejskich. Restrukturyzacja przemysłu ciężkiego i zakładów działających w innych, niewydajnychsektorach wywarła wpływ na strukturę społeczną miasta. Zwiększona liczba rencistów wywiera nacisk nasystem pomocy społecznej w Krakowie. Dynamicznie toczące się życie miasta (rosnący ruch drogowy,wzrost liczby tymczasowych mieszkańców, miliony turystów odwiedzających miasta oraz duża liczbaosób bezdomnych w mieście) to ważny czynnik wzrostu wykluczenia społecznego, przestępczości iinnych problemów społecznych. Liczbę osób bezdomnych w Krakowie ocenia się na 1.300 (w tym 89%to mężczyźni), chociaż wielkość ta może ulegać zmianie, w zależności od czynników sezonowych imobilności osób bezdomnych i może nawet wynosić 2.000. Poznań to miasto o silnej pozycji gospodarczej, które posiada duży sektor usług oraz dobrze rozwiniętysektor małych i średnich przedsiębiorstw. Poznań jest głównym ośrodkiem targów międzynarodowych wPolsce. Sytuacja w zakresie bezrobocia jest tu podobna do sytuacji w Krakowie. Prawie 7% ludnościPoznania było klientami systemu opieki społecznej w 2003 roku. Samotni rodzice oraz rodziny z licznympotomstwem to grupy najbardziej zagrożone. Najważniejszymi powodami ubiegania się o pomocspołeczną są nędza, bezrobocie, długotrwała choroba i inwalidztwo. Liczba klientów systemu pomocyspołecznej uległa w ostatnich latach zwiększeniu.

System opieki społecznej w Polsce Po zmianach ekonomicznych i reformie organizacyjnej systemu samorządów terytorialnych iregionalnych w Polsce, główna odpowiedzialność za wykonywanie zadań w zakresie pomocy społecznejspoczywa na gminach, w ramach Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej, Wydziałów SprawSpołecznych oraz specjalnych instytucji, które częściowo są finansowane i zarządzane przez gminytakich, jak domy starców, zakłady dla osób z upośledzeniem umysłowym i fizycznym (w Krakowie jest 18tego typu obiektów na 2.242 miejsca – 15 z nich finansuje bezpośrednio gmina), schroniska dlabezdomnych (600 miejsc), domy dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży, ośrodek dla ofiar przemocy wrodzinie, ośrodek dla osób bezdomnych (zapewniający także pomoc w zakresie wychodzenia zbezdomności, np. pomoc w poszukiwaniu pracy – 40 miejsc). Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznejzapewniają także wsparcie finansowe dla różnych grup o ustabilizowanej sytuacji mieszkaniowej(poprzez dodatki mieszkaniowe) lub mieszkających w lokalach tymczasowych. Istnieje szerokiespektrum pomocy, usług i opieki (finansowanie zakupu żywności, ogrzewania, obiadów dla dzieci wszkole, kształcenia). Część pomocy społecznej świadczą organizacje i stowarzyszenia charytatywne ipozarządowe, na podstawie umów z gminami. Gminy i województwa odpowiadają za opracowywaniestrategii społecznych i lokalnej polityki społecznej. Główne elementy systemu opieki społecznej wKrakowie i w Poznaniu są podobne.

System budownictwa socjalnego System budownictwa socjalnego w Polsce obejmuje: Krajowy Fundusz Mieszkaniowy, wspierającyTowarzystwa Budownictwa Społecznego za pomocą długoterminowych, preferencyjnych kredytów,zasoby mieszkań komunalnych, o malejącej liczbie lokali na skutek prywatyzacji, system dodatkówmieszkaniowych, obecnie finansowanych przez gminy oraz inicjatywy lokalne, skupiające się na budowienowych mieszkań w ramach budżetów gminnych.

Dobra praktyka w zakresie zajmowania się potrzebami "specjalnych grup docelowych" Studium przypadku gminy Kraków jest przykładem wydajnego i stabilnego rozwiązania dla 15.000lokatorów mieszkań komunalnych, zagrożonych eksmisją z prywatnych zasobów mieszkaniowych.Przypadek Osiedla Darzybór Fundacji Barka w Poznaniu prezentuje nowy model współpracy pomiędzywładzami lokalnymi, organizacją pozarządową a wolontariuszami, połączonej z aktywnym włączaniemludzi wykluczonych społecznie i zagrożonych marginalizacją w kompleksowe przedsięwzięcie, któreobejmuje budowę nowych, dostępnych mieszkań przy intensywnym wsparciu społecznym.

2 - 29

Kraków + Towarzystwa Budownictwa Społecznego Forma współpracy dla zapobiegania eksmisjom

Wydział Mieszkaniowy Urzędu Miasta Krakowa Pl. Wszystkich Św. 3/4, Kraków Instytucja odpowiedzialna Wydział Mieszkalnictwa Urzędu Miasta Krakowa Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Urząd Miasta Krakowa Instytucja mieszkaniowa: Towarzystwa Budownictwa Społecznego

Świadczeniodawca opieki społecznej: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Wydział Spraw Społecznych

Główny cel działalności Zapobieganie eksmisjom Główna forma działalności Zapewnianie mieszkań komunalnych dla grup zagrożonych eksmisją Główna grupa docelowa Osoby zagrożone eksmisją Data rozpoczęcia działalności 1996 Miejsca prowadzenia działalności Urząd Miasta Krakowa, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Osobisty kontakt z klientem tak Średnia liczba klientów w roku 486 lokatorów w zasobach mieszkaniowych TBS (2004); 2.576 ubiegających się o mieszkania komunalne i 1.034 o mieszkania socjalne (osoby z sądowym nakazem eksmisji) na koniec 2004 roku Linki www.srz-gmbh.com/coop www.krakow.pl

Problem Współpraca koncentruje się na specyficznej sytuacji, w jakiej znajduje się znaczna część lokatorówmieszkań komunalnych, zagrożonych eksmisją z prywatnych domów i kamienic. Kraków jest miastem,w którym duża liczba kamienic znajduje się w posiadaniu osób prywatnych. Większość lokatorówprywatnych budynków mieszkalnych zajmuje swoje mieszkania w oparciu o decyzje administracyjne.Liczbę takich gospodarstw domowych ocenia się na około 15.000. Najczęściej są to ludzie w starszymwieku, inwalidzi lub chorzy, emeryci lub renciści, którzy mieszkali w takiej prywatnej kamienicy przezkilkadziesiąt lat i których nie stać teraz na kupno mieszkania na wolnym rynku. Osoby dotknięte tymproblemem mogą ubiegać się o pomoc mieszkaniową Gminy Kraków. Pierwszeństwo mają cimieszkańcy, którzy już otrzymali wypowiedzenia umów najmu, dotyczące mieszkań obecnie przez nichzajmowanych i są zagrożeni eksmisją, a którzy nie są w stanie sami zaspokoić swoich potrzebmieszkaniowych. Rozwiązanie Rozwiązaniem dla mieszkańców zagrożonych eksmisją z prywatnych zasobów mieszkaniowychjest współpraca z Towarzystwami Budownictwa Społecznego jako organizacjami non-profit.Budowa mieszkań w ramach TBS, wspierana przez Krajowy Fundusz Mieszkaniowy, jest formąpreferencyjnego kredytu (do 70% kosztów inwestycyjnych). Gmina Kraków partycypuje tylko w30% kosztów budowy, bez angażowania się w sam proces budowy czy utrzymania nowychzasobów mieszkaniowych. Poziom czynszów w mieszkaniach TBS jest regulowany odpowiednimiprzepisami. Koszty budowy podlegają kontroli. Osoby lub rodziny, proponowane do zamieszkaniaw tych mieszkaniach wybiera Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej oraz Wydział SprawSpołecznych z grupy lokatorów mieszkań komunalnych, znajdujących się w budynkachprywatnych. Aktorzy Aktorami są tutaj: 15 Towarzystw Budownictwa Społecznego, władze lokalne (jako organfinansujący), Wydział Mieszkaniowy oraz Wydział Spraw Społecznych (wspierający lokatorów zapomocą zasiłków mieszkaniowych oraz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (pomoc socjalna).Wydział Mieszkaniowy Urzędu Miasta odpowiada za całość procesu współpracy z TBS. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Miasto przydziela nowe fundusze (30% kosztów) na pozyskanie mieszkań dla lokatorów komunalnych.TBS-y, działając w warunkach gospodarki rynkowej, odpowiadają za zdobywanie funduszy, budowę iutrzymanie zasobów mieszkaniowych. Pomaga to w ograniczeniu kosztów i zwiększa jakośćświadczonych usług. Budynki i mieszkania mają dobry standard i stosuje się w nich nowe technologie.Reguły partnerstwa publiczno-prywatnego są jasne i przejrzyste. Nowe mieszkania będąc mniejszemają też niższe czynsze. Ludzie z różnych środowisk integrują się ze sobą. Tak więc współpraca jestwpisana w długofalową politykę mieszkaniową gminy. Słabe punkty Proponowane rozwiązanie wspiera tylko niektórych lokatorów z mieszkań komunalnych, dysponującychodpowiednim poziomem dochodów. Wyniki zależą także w dużym stopniu od polityki rządu iniewystarczających zasobów finansowych Krajowego Funduszu Mieszkaniowego . Rosnąca liczbazgłoszeń do KFM ogranicza możliwość finansowania budowy nowych domów przez TBS. Lokalizacjezasobów mieszkaniowych TBS są mniej atrakcyjne. Wysokość czynszu musi pokryć spłatę kredytu,KFM. Główne czynniki powodzenia Ważnym czynnikiem sukcesu we współpracy jest wsparcie, udzielane TBS-om przez gminę w procesieuzyskiwania kredytów z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego oraz na wstępnym etapie realizacjibudowy (zapewnienie działek, pozwolenie na budowę, itp.).

2 - 30

Osiedle "Darzybór" – Fundacja BARKA Forma współpracy dla zapewnienia mieszkań i umożliwienia powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych

Stowarzyszenie na rzecz Dostępnego Budownictwa Mieszkaniowego "Barka" Osiedle Darzybór, Poznań ul. Św. Wincentego 6/9 61-003 Poznań www.barka.org.pl Instytucja odpowiedzialna Fundacja Barka (organizacja pozarządowa) Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Urząd Miasta Poznania Instytucja mieszkaniowa: Fundacja Barka, Poznań Świadczeniodawca opieki społecznej: Urząd Miasta Poznania ,Wydział Spraw Społecznych, Fundacja Barka Sponsorzy i firmy prywatne Wolontariusze, przyszli lokatorzy Główny cel działalności Reintegracja społeczna. Program pilotażowy dostępnych mieszkań dla grup podwyższonego ryzyka Główna forma działalności Zapewnianie mieszkań dla grup zagrożonych poprzez budowę nowych domów Główne grupy docelowe Rodziny objęte eksmisją, osoby po resocjalizacji, sieroty, uchodźcy Data rozpoczęcia działalności 2001 Miejsca prowadzenia działalności jedno (Poznań), 32 mieszkania; później 100 mieszkań Osobisty kontakt z klientem tak Klienci 32 rodziny do końca 2005 w fazie pierwszej 100 rodzin w okresie 5-letnim Linki www.srz-gmbh.com/coop www.barka.org.pl

Problem Kryzys, wynikający ze zmian przemysłowych i społecznych, bezrobocia, utraty dochodów i zaufaniaoraz obciążeń ekonomicznych i społecznych jest szczególnie ostry w Polsce. Reintegrację osób i rodzinz problemami socjalnymi powinna być wspierana przez system zapewniania mieszkań. Jednym zgłównych problemów jest brak dostępnych mieszkań komunalnych i socjalnych. Odpowiedzialność zazapewnienie mieszkań socjalnych spoczywa na administracji lokalnej, której brakuje wystarczającychśrodków. Dla rozwiązania problemów mieszkaniowych konieczne są wysiłki wielu partnerów. Polskieorganizacje pozarządowe nadal koncentrują się na udzielaniu okazjonalnej pomocy społecznej wpostaci schronisk, posiłków i odzieży, ale nie oferują całościowego, trwałego rozwiązania. Rozwiązanie Głównym celem przedsięwzięcia o nazwie Osiedle Darzybór było opracowanie modeluwspółpracy organizacji pozarządowych, władz lokalnych, beneficjentów i wolontariuszy dlawykorzystania go przy innych przedsięwzięciach, związanych z dostępnym budownictwem,wspierających integrację społeczną. Projekt stworzenia nowego osiedla dla grup ryzyka podjęłaFundacja "Barka" w ścisłej współpracy z władzami Poznania. "Barka" ma długą tradycjędziałalności społecznej i rewitalizacji zaniedbanych nieruchomości z przeznaczeniem na celespołeczne, przy udziale grup samopomocowych. Przedsięwzięcie zapewni dach nad głową dlaokoło 400-500 osób (100 rodzin). Będzie miejscem zamieszkania, pracy i nauki. Jestzintegrowane ze środowiskiem i stwarza możliwości wypoczynku i uprawiania sportu. Powołanezostało Stowarzyszenie Barka-Darzybór na rzecz Dostępnego Budownictwa Mieszkaniowego.Umowa dotycząca wzajemnej współpracy przy budowie z osiedla została podpisana z lokalnymiwładzami administracyjnymi. Przeznaczyły one dla celów przedsięwzięcia działkę 5 ha. Teren tenscharakteryzowano jako obszar intensywnych działań społecznych. Miasto Poznań złożyłowniosek do rządu o współfinansowanie 1/3 kosztów przedsięwzięcia. Przyszli lokatorzy iwolontariusze włączali się i brali udział w pracach budowlanych. Aktorzy Miasto Poznań (zapewniło działkę i złożyło wniosek o dotację, a także przygotowało częśćdokumentacji technicznej), Wydział Spraw Społecznych Urzędu Miasta Poznania (wsparcieudzielone społecznej części działań), prywatni sponsorzy i firmy (dostarczyli część materiałówbudowlanych i projekty techniczne) oraz wolontariusze. Za całość procesu odpowiadałoStowarzyszenie Barka-Darzybór na rzecz Dostępnego Budownictwa Mieszkaniowego. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Stworzenie i sprawdzenie modelu budowy dostępnych mieszkań przy zaangażowaniu ze stronyorganizacji pozarządowych, władz lokalnych, sponsorów i ochotników, ze wsparciem w postacifinansowania państwowego. Podejście holistyczne do procesu reintegracji , przy którym zapewnieniemieszkań jest jednym z kluczowych elementów. Przedsięwzięcie zakłada aktywne uczestnictwo ludzispołecznie wykluczonych na wszystkich jego etapach. Uczestnictwo ma charakter wychowawczy irehabilitacyjny i zmniejsza koszty budowy (zapewniając także kwalifikacje zawodowe i szkolenie).Zdobyte kwalifikacje umożliwią mieszkańcom zadbanie o domy i zarobienie dodatkowych pieniędzy. Słabe punkty Darzybór nie zapewnia indywidualnych, niezależnych i stałych warunków mieszkaniowych, ale jestspecjalnym przedsięwzięciem mieszkaniowym, obejmującym grupy podwyższonego ryzyka izagrożone marginalizacją. Obecnie nie jest przewidziany żaden scenariusz usamodzielnienia lokatorów(na podstawie umowy najmu o ograniczonej wysokości czynszu). Zarządzanie technicznymi aspektamiprojektu w ramach organizacji pozarządowych może powodować trudności. Główne czynniki powodzenia Pomoc ze strony różnorodnych partnerów i wolontariuszy w programie dostępnych mieszkań orazdoświadczenie Fundacji Barka w podobnych przedsięwzięciach i działalności społecznej.

2 - 31

Zespół polski: Przykłady, które warto przenieść do nas Proces transformacji gospodarczej w kierunku gospodarki rynkowej rozpoczął się w Polsce w roku 1990, a transformacja miała implikacje dla systemu opieki społecznej i sfery mieszkaniowej. Głównymi powodami wykluczenia społecznego są wysoka stopa bezrobocia, rosnące zróżnicowanie dochodów osobistych oraz zwiększający się poziom ubóstwa. Rosnące ryzyko wykluczenia społecznego wymaga fundamentalnej reformy systemu opieki społecznej i metod społecznej reintegracji. Krajowy Plan Działań na rzecz Integracji Społecznej na lata 2004-2006 stwarza ramy dla reform strukturalnych oraz określa tezy dla zróżnicowanych form społecznej aktywności. Jednakże zapewnianie mieszkań dla grup podwyższonego ryzyka jako podstawa trwałej, społecznej integracji lub przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu uzyskało dość niski priorytet w Krajowym Planie Działań. W Polsce rzadko dochodzi do integracji różnych graczy (nie tylko gmin) oraz różnych form działania (nie tylko pomocy finansowej) w procesach przeciwdziałania lub reintegracji. Doświadczenie Polski z okresu 1990-2005 pokazało, że system skutecznej opieki społecznej powinien obejmować szersze spektrum instytucji, stowarzyszeń i organizacji pozarządowych. Projekt COOP doprowadził do wskazania możliwego kierunku zmian, Główne lekcje wyniesione z przykładów dobrych praktyk, opisanych w ramach COOP są następujące: a) zapewnienie mieszkań jest najważniejszym czynnikiem przeciwdziałania wykluczeniu oraz wspierania społecznej

reintegracji b) znaczenie integracji w działaniach z zakresu opieki społecznej (oświata, przekwalifikowanie zawodowe,

zapewnienie mieszkań, pomoc finansowa) c) praktyczne rozwiązania dla współpracy różnych partnerów w "trójkącie" d) rozpoznanie rzeczywistych potrzeb i opinii klientów w systemie opieki społecznej jako ważny element

monitorowania i poprawy usług Elementy te mogą i powinny być wdrażane w polskim systemie opieki społecznej i systemie mieszkalnictwa na szczeblu regionów i gmin. Stosowne programy rządowe – w tym "pilotażowe przedsięwzięcie budowy mieszkań socjalnych na lata 2004-2005" powinny być kontynuowane w następnym okresie na szerszą skalę, przy zaangażowaniu nie tylko gmin, ale też organizacji pozarządowych. Większość specyficznych form organizacyjnych lub rodzajów działań podanych w "przykładach dobrych praktyk" można wdrożyć w Polsce. Nie istnieją żadne specjalne przeszkody (polityczne, społeczne, organizacyjne), które uniemożliwiałyby przeniesienie proponowanych rozwiązań. System zintegrowanego wsparcia w Duisburgu jest przykładem, który powinno się przenieść do Polski, jako model dla istniejących już Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej, skupionych na aspektach finansowych. Wspólne działania Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej i Wydziałów Mieszkaniowych urzędów miejskich umożliwiają świadczenie pomocy w większym stopniu "zorientowanej na klienta". Rola FAWOS (Wiedeń) w przeciwdziałaniu eksmisjom posiada wartość dodatkową na pierwszym etapie wykluczenia społecznego (instytucje opieki społecznej w Polsce koncentrują się na fazie końcowej, kiedy skala wysiłków musi być większa, niż w fazie zapobiegania). Wspólna inicjatywa władz miejskich Brna i przedstawicieli Romów przy aktywnym zaangażowaniu przyszłych mieszkańców stanowi dobry model rozwiązania problemu mniejszości romskiej w Polsce. Niewielka liczba uchodźców i imigrantów, przybywających do Polski nie stwarza tego rodzaju problemu społecznego i mieszkaniowego, jednakże istniejące ośrodki dla uchodźców można by ulepszyć, stosując przykład Służby Pomocy Uchodźcom i Azylantom w Leeds. Przykład koordynacji działań w zakresie opieki społecznej na szczeblu miasta tak, jak w przypadku Sieci Opieki Lokalnej w Rotterdamie byłby szczególnie interesujący dla gmin miejskich w Polsce. Forma współpracy pomiędzy władzą lokalną a towarzystwami budownictwa społecznego wdrożona w Krakowie mogłaby być rozwijana, z wykorzystaniem rozwiązań Komisji Nadzorującej zapewnianie mieszkań w Rotterdamie czy Agencji Mieszkań Socjalnych IRIS w Brukseli. Idea Zamiany mieszkań (Austria) jest także przydatna dla rynku mieszkaniowego w części miast polskich takich, jak Kraków, gdzie duży odsetek lokatorów w mieszkaniach komunalnych jest zagrożony eksmisją ze strony prywatnych właścicieli kamienic.

2 - 32

Kontekst

Rotterdam (Holandia)

Ludność Razem (01.01.2005) 596.597 osób Mieszkańcy według rodzajów głównego zajęcia (01.01.2003): dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (0-15 lat): 18,5% zatrudnieni 59,0% niezatrudnieni 4,5% potencjalna siła robocza nieaktywna na rynku pracy 24,0% ludzie w wieku emerytalnym (65 lat i więcej) 14,6% osoby otrzymujące świadczenia społeczne (01.01.2004) 1,.4% osoby o pochodzeniu nieholenderskim (przynajmniej jedno z rodziców urodzone za granicą (01.01.2005) 45,7% Gospodarstwa domowe Razem (01.01.2005) 278.440 Średnia wielkość gospodarstwa 2,14 osób Gospodarstwa otrzymujące zasiłki społeczne (01.07.2003) 26,3% Gospodarstwa o niskich dochodach (2000) 22% Wskaźnik średniego dochodu w gospodarstwach (2000, NL=100) 88 Zasoby mieszkaniowe Łączna liczba lokali mieszkalnych (01.01.2004) 286.967 Mieszkania czynszowe socjalne i komunalne 54,6% Czynszowe prywatne 20,8% Prywatne własnościowe 24,6% Niezamieszkałe (według danych administracji) 8,4% Mieszkania: wybudowane przed 1945 34,5% wybudowane w latach 1945-1969: 26,4% wybudowane w latach 1970-1989: 24,9% wybudowane po 1990: 14,1% 1-2 izbowe 19,8% 3-izbowe 35,1% 4-izbowe 26,3% 5- i więcej izbowe 18,8% jednorodzinne 22,0%

Kontekst społeczny miasta Rotterdam, liczący prawie 600.000 mieszkańców jest drugim co do wielkości miastem w Holandii.Podobnie jak wszystkie inne duże miasta, Rotterdam boryka się z typowymi problemami miejskimi.Jednakże z perspektywy społeczno-gospodarczej Rotterdam pozostaje w tyle za Amsterdamem,Hagą i Utrechtem, innymi głównymi miastami Holandii. Dotyczy to na przykład niskiego średniegopoziomu oświaty, zatrudnienia i dochodów osiąganych przez gospodarstwa domowe. W Rotterdamie22 procent gospodarstw domowych ma niski poziom dochodów, to jest poziom uznawany wedługstandardów krajowych za minimum socjalne. Wielkość ta stanowi prawie dwukrotną wartośćrównoważnego wskaźnika w skali kraju (11,9 %). Stosunkowo wiele osób pobiera zasiłki opiekispołecznej lub świadczenia z tytułu niepełnosprawności. Jednym z głównych problemów miasta jest selektywny charakter migracji. Mówiąc ogólnie, wielu ludzispołecznie upośledzonych i ubogich przenosi się do miasta, aby tu zamieszkać, podczas gdy ci,którym udaje się poprawić swoją pozycję społeczno-gospodarczą, dążą do wyprowadzenia się zRotterdamu. W związku z tym miasto musi borykać się ze stosunkowo wysokim poziomemupośledzenia społecznego, degradacji, przestępczości, wandalizmu i innymi tego rodzajuproblemami. Sporządzona w roku 2003 prognoza demograficzna wyraźnie stwierdzała, że miastostanie wobec szybko rosnącej liczby ludzi upośledzonych społecznie. Władze lokalne twierdzą, żeosiągnięte zostały już granice możliwości miasta, dotyczących zajmowania się tymi społecznieupośledzonymi grupami jego mieszkańców. Udaje się tworzyć mniej miejsc pracy, niż jest tokonieczne, a popyt na opiekę społeczną i zasiłki socjalne przekracza ich podaż. Szczególnie wpewnych rejonach miasta istnieje stale wysoki napływ ludzi upośledzonych społecznie i "wichrzycieli",podczas gdy rodziny z klas średnich i o wyższych dochodach opuszczają te obszary a nawetwyprowadzają się z miasta. Aby odwrócić tę tendencję i poprawić położenie oraz wizerunek miastarada miejska zainicjowała szereg energicznych form działania. W programie o nazwie "Rotterdamwytrwa" (Rotterdam Zet Door), władze miejskie przedstawiają środki, mające na celu z jednej stronyograniczenie napływu osób upośledzonych społecznie, a z drugiej poprawę sytuacji takich ludzi jużmieszkających w Rotterdamie. Jednocześnie polityka władz miasta skupia się na ograniczaniunaruszeń porządku publicznego i inwestowaniu w programy naturalizacyjne, opiekę, (zmienne)wsparcie, oświatę i tworzenie możliwości pracy. Nowa krajowa polityka migracyjna łączy ostre wymogiwobec nowych imigrantów z większymi możliwościami w zakresie integracji, stwarzanymi tym, którzyuzyskali prawo pobytu w Holandii. W ten sposób mocno się zazębia polityka imigracyjna prowadzonana szczeblu krajowym z polityką szczebla lokalnego. Co więcej, wymienione problemy nie dotycząjedynie samego Rotterdamu, ale także całego regionu. Polityka programu "Rotterdam wytrwa"zmierza do lepszego rozproszenia ludzi upośledzonych społecznie na obszarze miasta i jego regionu. System opieki społecznej W Rotterdamie istnieje szerokie spektrum instytucji, zajmujących się potrzebami różnego rodzaju grupspołecznie upośledzonych i narażonych na marginalizację, w tym osób starszych wymagającychopieki, osób upośledzonych umysłowo i niepełnosprawnych, ludzi zadłużonych, narkomanów ialkoholików oraz bezdomnych. Szereg z tych instytucji to organizacje krajowe, posiadające swojeoddziały lokalne takie jak Armia Zbawienia czy Służba Opieki Zdrowotnej nad Psychicznie Chorymi.Inne działają lokalnie, jak np. Opieka Społeczna czy Centrum Usług CVD. Świadczeniodawcy opiekispołecznej są finansowani głównie przez władze lokalne, które wywalczyły sobie stale rosnącąautonomię we wdrażaniu różnych części lokalnej polityki w zakresie opieki społecznej. Krajowysystem ubezpieczenia społecznego AWBZ zaspokaja konkretne, indywidualne potrzeby, które nie sąobjęte regularnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Grupy, którymi zajmują się świadczeniodawcy opieki społecznej mają również coś do powiedzenia wsferze polityki i praktyki, stosowanej przez instytucje pomagające i zajmujące się nimi. W oparciu oustawę z 1996 roku klienci instytucji opiekuńczych od szpitali do ośrodków dla dzieci, wliczając w to

2 - 33

placówki dla bezdomnych są zorganizowani w radach konsumentów. Rady te funkcjonują jako ciaładoradcze przy władzach zainteresowanych instytucji, służąc im radą z perspektywy konsumentaświadczonej przez nie opieki. Angażują się w rosnącym stopniu we wczesny etap opracowywaniapolityki. Doświadczenie zdobyte przez Radę Konsumentów przy CVD ds. Osób Bezdomnychpokazuje skuteczne uczestnictwo tych ludzi w procesie doradczym, ale także i niestabilność tegoruchu, spowodowaną odpływem konsumentów opieki społecznej, którzy np. wrócili na drogęregularnego życia. Nabór ochotników do tego współdziałania spośród osób bezdomnych okazuje siębyć sprawą trudną. System budownictwa socjalnego W Holandii 35% zasobów mieszkaniowych to czynszowe mieszkania socjalne. W Rotterdamieodsetek ten wynosi prawie 55% i tylko jedna czwarta zasobów mieszkaniowych to mieszkaniazajmowane przez osoby, będące jednocześnie ich właścicielami. Mówi się, że jest to jedna zgłównych przyczyn selektywnej migracji grup o niskich dochodach do miasta. Jednakże tak wysoki odsetek dowodzi, że sektor socjalny mieszkalnictwa zajmuje się potrzebamiszerokich warstw społeczeństwa. Obejmuje on lokale mieszkalne różnego typu (chociaż najbardziejrozpowszechnione są mieszkania w budynkach wielorodzinnych), o różnej powierzchni, o różnejcenie i standardzie, zapewniając miejsce do życia grupom o szerokim zakresie dochodów. Domyznajdują się w posiadaniu i zarządzaniu "upoważnionych instytucji", którymi są prawie wyłączniestowarzyszenia budownictwa mieszkaniowego. Od momentu zniesienia dotacji w 1989 roku, stowarzyszenia budownictwa mieszkaniowego stały sięinstytucjami prywatnymi, funkcjonującymi w publicznych ramach ustawy mieszkaniowej. Zgromadziłyone wystarczające środki finansowe dla budowy i odnowy lokali mieszkalnych. Od stowarzyszeńbudownictwa mieszkaniowego wymaga się, aby pierwszeństwo w przydziale socjalnych mieszkańczynszowych dawały ludziom o niskich dochodach, tzw. podstawowej grupie docelowej. Prawidłowysystem przydziału mieszkań socjalnych wymaga aktywnego reagowania ze strony kwalifikujących siędo otrzymania mieszkania osób poszukujących. System powiązanych z dochodami dodatkówmieszkaniowych umożliwia grupom o najniższych dochodach samodzielnie zamieszkiwanie wczynszowych mieszkaniach socjalnych. Mieszkania dotowane przez państwo oraz domy opieki dlaosób starszych także uznaje się za część regularnego systemu mieszkaniowego. Ludzi, którzykwalifikują się do otrzymania mieszkania, ale nie mogą go otrzymać bez specjalnej pomocy określasię mianem "specjalnych docelowych". Grupy te obejmują np. bezdomnych i osoby koczujące podgołym niebem, osoby z zaburzeniami umysłowymi, uzależnione (w przeszłości) od narkotyków ialkoholu, (byłych) pacjentów zakładów psychiatrycznych, ludzi niedawno zwolnionych z więzień itp.instytucji penitencjarnych, oraz inne grupy, pozostające na marginesie społeczeństwa. Zapewnianiemieszkań dla tych ludzi dokonuje się w drodze porozumień pomiędzy władzami lokalnymi,stowarzyszeniami budownictwa mieszkaniowego i świadczeniodawcami opieki społecznej. Sektorprywatny prawie w ogóle nie uczestniczy w zapewnianiu mieszkań dla "specjalnych grupdocelowych", chociaż są zamiary zmiany tej sytuacji. Dobra praktyka w zakresie zajmowania się potrzebami "specjalnych grup docelowych" Zapewnianie mieszkań dla "specjalnych grup docelowych" wymaga ścisłej współpracy, wprzeciwieństwie do zwykłego zapewniania mieszkań dla grup o niższych dochodach, gdzie głównymigraczami są stowarzyszenia budownictwa mieszkaniowego. Zapewniają one zarówno samodzielnemieszkania, jak i domy przeznaczone do zamieszkania zbiorowego, takie jak placówki krótkiegopobytu czy pensjonaty socjalne. Stowarzyszenia zarządzają budynkami, natomiast świadczeniodawcyopieki społecznej oferują pomoc i poradnictwo. Władze lokalne są zaangażowane szczególnie wprzydział niezbędnych dotacji i czasami jako formalny "lokator" mieszkań. Ustalają i przywracajązasiłki socjalne dla podopiecznych, jeżeli jest to konieczne. Współpracę pomiędzy różnymi graczami i zarządzanie popytem i podażą mieszkań oraz opiekispołecznej dla tych specjalnych grup docelowych w skali całego miasta koordynuje Komitet Sterujący.Jest to tematem pierwszego przykładu dobrej praktyki, prezentowanej w dalszej części opracowania .Bardziej konkretny przebieg reintegracji specyficznej grupy osób bezdomnych, którą stanowią osobypoprzednio uzależnione poprzez podejście łańcuchowe opisano w arkuszu faktów na temat projektu"Z dachem i bez dachu nad głową".

Współpraca obejmująca dalekosiężne podejście do ludzi, borykających się z wielowymiarowymiproblemami w domu, wliczając w to groźbę utraty mieszkania, została opisana w trzecim arkuszufaktów na temat Sieci Opieki Lokalnej, działającej w poszczególnych dzielnicach Rotterdamu.

2 - 34

Sieci Opieki Lokalnej Pomoc potrzebującym jako forma profilaktyki

LZN Lokale Zorgnetwerken Sieci Opieki Lokalnej Rotterdam/ Holandia Instytucja odpowiedzialna Miejska Służba Zdrowia GGD Rotterdam e.o. Postbus 70032 3000 LP Rotterdam Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Miasto Rotterdam, Miejska Służba Zdrowia (koordynacja) Wydział Spraw Społecznych, lokalna policja Instytucja mieszkaniowa: towarzystwa budownictwa społecznego

Świadczeniodawcy opieki społecznej: (zależnie od konkretnej sieci) Praca Społeczna, Opieka nad Osobami Starszymi, Opieka nad Zdrowiem Psychicznym, Opieka Zdrowotna dla Osób Uzależnionych Główny cel działalności Zapobieganie utracie mieszkań Niezwłoczna pomoc w całej gamie problemów

Główna forma działalności Środowiskowa pomoc i doradztwo, z monitorowaniem dalszej części pomocy Główne grupy docelowe Ludzie borykający się ze swymi problemami w czterech ścianach własnego domu, którzy nie zwracają się o jakąkolwiek pomoc Data rozpoczęcia działalności 1992 Miejsce prowadzenia działalności brak, ale za to wizyty u klientów w terenie W 2005 roku: 22 Sieci (dwie w trakcie tworzenia) Osobisty kontakt z klientem tak Linki www.srz-gmbh.com/coop

Problem Ludzie którzy znaleźli się w sytuacji skumulowanych problemów takich, jak izolacja społeczna,nadmierne zadłużenie, problemy ze zdrowiem umysłowym, uzależnienie od narkotyków lub alkoholu.Jeżeli nikt się nimi nie zajmie, to problemy te, jeśli nie zostaną rozwiązane przez nikogo z zewnątrz,mogą spowodować utratę miejsca stałego zamieszkania na skutek eksmisji albo doprowadzić doodosobnienia tych ludzi w zakładzie opieki dla umysłowo chorych. Są to często problemy bardzozłożone, wymagające zróżnicowanych form pomocy. Klienci często nie są w stanie poprosić czy trafić domiejsca właściwej pomocy, lub czasami należą do grupy tzw. osób unikających opieki. Rozwiązanie Sieci Opieki Lokalnej działają na szczeblu sąsiedzkim Tam, gdzie jest to konieczne udzielają pomocypotrzebującym w formie określanej mianem "opieki wścibskiej". Spotkania z klientami odbywają się w ichwłasnych domach. Dla uzyskania dostępu do klienta stosuje się negocjacje, perswazje, a tylko w jakowyjście ostateczne pewien niewielki przymus. Ludzie także mogą sami zwracać się do Sieci o pomoc.Grupa klientów jest definiowana szeroko tak, że ludzi nie zostawia się bez pomocy tylko z powodu tego,iż nie spełniają określonych kryteriów. Każda Sieć składa się z koordynatora, zasadniczej grupypracowników z danej dzielnicy, którzy zajmują się udzielaniem pomocy oraz osób utrzymującychniezbędne kontakty z innymi właściwymi organizacjami. Grupa stanowiąca trzon Sieci spotyka sięregularnie, aby omawiać nowe przypadki i opracowywać wspólne plany działania. Nowe przypadkiwykrywa zazwyczaj jeden z członków Sieci, właściciel domu (zwykle towarzystwo budownictwamieszkaniowego), rodzina lub sąsiedzi. Opiekę i pomoc świadczy się w jak najszerszym zakresie wbezpośrednim środowisku życia klienta. Sieć wycofuje się niezwłocznie, kiedy opieka przestaje już byćpotrzebna klientowi ale w dalszym ciągu monitoruje dany przypadek przez kolejne trzy miesiące. Aktorzy Miejska Służba Zdrowia zatrudnia koordynatorów Sieci i zarządza komunalnym system Sieci, w tymspotkaniami koordynatorów. Rady poszczególnych dzielnic i niektóre towarzystwa budownictwaspołecznego partycypują w kosztach, na przykład zakwaterowania. Wydział Spraw Społecznych możegwarantować zapłatę czynszów klientów. Towarzystwa budownictwa społecznego funkcjonują jakodetektory problemów i współpracują przy działaniach, mających na celu zachowaniu umowy najmu przezlokatora. Ważnym pośrednikiem jest policja (dzielnicowi). Inni członkowie grupy zasadniczej w Sieci orazpozostali świadczeniodawcy opieki działają w ramach swoich zakresów odpowiedzialności. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Podejście holistyczne i środowiskowe oraz szybkie i skoordynowane działania mają mocny skutekprofilaktyczny. Są skuteczne dla klienta, który zostaje poprowadzony poprzez "instytucjonalną dżunglę"oraz efektywne dla różnych świadczeniodawców opieki, ponieważ klienci nie muszą już "rozglądać się"za pomocą. Wspólne podejście zwiększa szanse sukcesu poprzez wzajemne wspieranie się i uczeniepartnerów. Instytucje zapewniające mieszkania oszczędzają pieniądze dzięki unikaniu procedureksmisyjnych i gwarantowaniu sobie zapłaty czynszów. Pomoc udzielona klientowi może zapobiec lubpołożyć kres kłopotom w sąsiedztwie i sprzyjać akceptacji sytuacji klienta przez jego sąsiadów. Słabe punkty Z powodu recesji gospodarczej dostępne środki zostały zredukowane, a organizacje uczestniczące wprogramie zostały zobowiązane do wprowadzania oszczędności. Sprawia to, że przedstawicieleorganizacji niechętnie spędzają nieopłacony czas na zebraniach Sieci Opieki Lokalnej. Niektóreorganizacje wycofały się, co odbiło się na sile i zakresie działania Sieci. Kolejnym słabym punktem jest to,że do współpracy nie angażuje się prywatnych właścicieli mieszkań. Główne czynniki powodzenia Sieci Opieki Lokalnej są skuteczne i efektywne poprzez swoje podejście środowiskowe do pomaganiapotrzebującym, elastyczność działania i skoncentrowanie go na profilaktyce. Cieszą się mocnympolitycznym poparciem, ponieważ włączają się do "zdrowej i bezpiecznej" polityki, która obecnieznajduje się w centralnym punkcie zainteresowania.

2 - 35

Komisja Nadzorująca Wzajemne dopasowanie gospodarki mieszkaniowej, świadczenia opieki oraz potrzeb

Stuurgroep Huisvesting Bijzondere Doelgroepen Komisja Nadzorująca Rotterdam / Holandia Sekretariat Maaskoepel PO Box 29269 3001 GD Rotterdam Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Miasto Rotterdam, a zwłaszcza Wydział Urbanistyki, Mieszkalnictwa i Ruchu Drogowego, Wydział Spraw Społecznych i Zatrudnienia, Miejska Służba Zdrowia Instytucje mieszkaniowe: 10 towarzystw budownictwa społecznego z Rotterdamu, które reprezentuje Maaskoepel Świadczeniodawcy opieki społecznej: około 25 instytucji, każda zajmująca się jedną lub kilkoma grupami docelowymi Główny cel działalności Zapewnianie mieszkań Koordynacja zapewniania mieszkań i towarzyszącej temu opieki społecznej Główna forma działalności Sporządzanie wykazów zapotrzebowania na mieszkania ze strony świadczeniodawców opieki i monitorowanie realizacji dostaw. Dostosowywanie podaży i popytu w zakresie mieszkań i opieki dla grup ryzyka. Włączanie do współpracy aktorów regionalnych. Główne grupy docelowe Ludzie, którzy nie są w stanie samodzielnie załatwić sobie mieszkania. np. osoby bezdomne, uzależnione, z problemami społeczno-psychiatrycznymi, oraz uchodźcy z pozwoleniem na pobyt. Data rozpoczęcia działalności 2003 Miejsca prowadzenia działalności brak, jedno biuro (sekretariat) Osobisty kontakt z klientem brak Liczba zapewnionych lokali mieszkalnych Do końca 2004 roku: 287 Do końca 2005 roku: 339 (szac.) Linki www.srz-gmbh.com/coop

Problem Mimo, iż w Rotterdamie istnieje wiele odpowiednich, tanich mieszkań czynszowych, znalezienie takiegomieszkania może okazać się problemem dla "grup ryzyka". Jest wiele rywalizujących ze sobą osób, którepolują na mieszkania. Trudno jest znaleźć mieszkanie na krótki okres, a osobiste poszukiwanie częstokończy się niepowodzeniem ("nie mogę znaleźć", "nie uda mi się zdobyć"). Czasami osoby zainteresowanenie są w stanie, nie chcą albo nie wolno im płacić czynszu samemu. Czasami dostępne mieszkania mają złąlokalizację. I wreszcie, a nie jest to rzecz nie mniej ważna, mieszkanie stanowi często tylko jedną częśćrozwiązania. Grupa ryzyka to bezdomni, ludzie przebywający w schronisku czy ośrodku opieki, którzy nie sąw stanie sami wynająć sobie pokoju czy lokalu mieszkalnego z powodu braku osobistych zdolności (np.wykolejone zachowanie społeczne), nałogu, problemów ze zdrowiem psychicznym lub zadłużenia. Czasamiodmawia się im zawarcia umowy najmu, chyba że osobie takiej zostanie zagwarantowana pomoc idoradztwo. Organizacje pomocy społecznej szukają odpowiednich lokali mieszkalnych dla swoich klientów. Rozwiązanie Wiele organizacji bierze udział we wspieraniu grup ryzyka. Większość z nich zajmuje się jedną konkretnągrupą. Większość jest w stanie zaoferować tylko część rozwiązania, a żadna z organizacji nie dostrzegacałego obszaru problemu. Potrzeba współdziałania doprowadziła do współpracy 25 świadczeniodawcówopieki społecznej z 10 towarzystwami budownictwa społecznego i 10 miejskimi jednostkamiorganizacyjnymi. Współpracę tę rozszerzono na organy władzy samorządowej trzech szczebli. Współpracęprowadzi Komisja Nadzorująca, składająca się z ograniczonej liczby przedstawicieli instytucji członkowskich,które dopasowuje popyt i podaż w zakresie mieszkań i opieki na obszarze miasta (a w przyszłości regionu). Aktorzy Komisja Nadzorująca reprezentuje władze lokalne, instytucje mieszkaniowe i świadczeniodawców opiekispołecznej. Komisja wskazuje tendencje, które mają wpływ na rozwój polityki bądź tworzą wąskie gardłaprzy jej wdrażaniu. Korzysta ze swoich kompetencji doradczych, aby skierować uwagę aktorów na rozwójwydarzeń czy wąskie gardła tak, by podjęli oni odpowiednie działania. Świadczeniodawcy dokonująinwentaryzacji zasobów, jakie potrzebne są dla ich klientów. Maaskoepel negocjuje dostarczanieodpowiednich lokali mieszkalnych przez instytucje mieszkaniowe (przede wszystkim towarzystwabudownictwa społecznego), a świadczeniodawcy załatwiają pomoc i opiekę dla grup o specjalnychpotrzebach. Władze lokalne zapewniają finansowanie dla szeregu świadczeniodawców opieki społecznej iwnoszą własną politykę dla "podstaw rynku mieszkaniowego". Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Działalność koordynacyjna Komisji Nadzorującej zwiększa rozeznanie ze strony aktorów całości podaży ipopytu w zakresie mieszkań i towarzyszącej im opieki socjalnej, jak również konkretnego zapotrzebowaniaze strony poszczególnych świadczeniodawców i (potencjalnej) podaży ze strony każdego z towarzystwbudownictwa społecznego. Szczegółowa analiza działań, podejmowanych przez Komisję polepsza wiedzęna temat specyficznych potrzeb grup docelowych. Prowadzi to do mniejszego konkurowania pomiędzyświadczeniodawcami i przyczynia się do bardziej efektywnego przydziału mieszkań i opieki. To z kolei jestmniej kosztowne, niż pozostawianie ludzi w obiektach typu schroniska czy zakłady opieki. Słabe punkty Pomimo zdecydowanego przekonania co do potrzeby współpracy i dostosowywania działań,zsynchronizowanie podaży mieszkań i opieki nie jest rzeczą łatwą. Jeden z elementów - lokale bądźniezbędna opieka społeczna może nie być dostępny wtedy, kiedy dostępny będzie drugi element.Świadczenie opieki socjalnej staje się w rosnącym stopniu problematyczne, z uwagi na cięcia budżetowe,dotykające wielu świadczeniodawców, co jest powodem, dla którego nie zawsze da się zorganizowaćpomoc na koniecznym poziomie w momencie, gdy zapewnione zostaje mieszkanie. Główne czynniki powodzenia Poprzez swoją funkcję centralnego punktu informacyjnego Komisja Nadzorująca poprawia wiedzę o liczbie istrukturze grup ryzyka na rynku mieszkaniowym w Rotterdamie. Ulepszona wiedza umożliwia rozwiązania,dostosowane do konkretnych sytuacji w zakresie problemu mieszkaniowego i opieki dla poszczególnychosób o specjalnych potrzebach i zwiększa efektywność przydziału.

2 - 36

Z dachem (i bez dachu) nad głową Umożliwienie powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych i rehabilitacja ludzi (poprzednio) uzależnionych

(Z)Onder Dak

Z Dachem (i bez Dachu) nad Głową Rotterdam/ Holandia Instytucja odpowiedzialna CVD (dawniej Centrum Usług) PO Box 208 3000 AE Rotterdam Holandia Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Miasto Rotterdam, Wydział Spraw Społecznych i Zatrudnienia (SoZaWe) Instytucje mieszkaniowe: Maaskoepel, organizacja patronacka towarzystw budownictwa społecznego Świadczeniodawcy opieki społecznej: sześć instytucji, skupiających się na bezdomności, uzależnieniu od narkotyków i opiece psychiatrycznej Główny cel działalności Reintegracja z (wspieranymi finansowo) warunkami poprzez holistyczne podejście łańcuchowe Główna forma działalności Wspólny wysiłek klienta, instytucji mieszkaniowej, świadczeniodawcy opieki oraz organu władzy lokalnej realizowany w oparciu o umowę, mającą na celu umożliwienie powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych, rehabilitację i normalizację sytuacji życiowej klienta Główne grupy docelowe Osoby (uprzednio) uzależnione + bezdomni ("grupa z podwójną diagnozą") Data rozpoczęcia działalności 2000 Miejsca prowadzenia działalności lokale mieszkalne, schroniska i ośrodki Osobisty kontakt z klientem tak Klienci / Mieszkańcy czerwiec 2005: 275, z tego 84% mężczyzn, 75% w wieku 30-50 lat Liczba zapewnionych lokali do czerwca 2005: 197 Wyniki: niezależne umowy czynszowe 5%, pozostały odpływ 20%, wymagane długofalowe wsparcie 75% Linki: www.srz-gmbh.com/coop

Problem Wiele osób bezdomnych w Rotterdamie jest także uzależnionych od narkotyków czy alkoholu.Uzależnienie, zadłużenie oraz problemy związane z trybem życia mogą stać się powodem eksmisji,stanowiąc także przeszkodę w dostępie do komunalnych lokali mieszkalnych. Wielu z tych klientów ciąglezajmuje miejsce w schroniskach, blokując możliwości zakwaterowania dla innych zainteresowanych. To zkolei zwiększa uciążliwości i niebezpieczeństwa, na jakie narażeni są ludzie bezdomni, włóczący się poulicach miasta. Zmniejszenie tego rodzaju uciążliwości było jednym z celów polityki władz miastarealizowanej pod hasłem "Odpowiedzialnie wolni od nałogu” zakładającej zmniejszenie liczby ludzibezdomnych w schroniskach oraz tworzenie szans dla osób wyzwolonych z nałogu. Rozwiązanie Podejście polegające na działaniach, angażujących wszystkich partnerów współpracy i mających na celuprzywrócenie bezdomnych osób uzależnionych do życia w regularnych (wspieranych finansowo)warunkach mieszkaniowych. Jest to połączenie kwestii mieszkaniowych, szkolenia i doradztwa socjalnego.Sporządza się umowę, określającą prawa i obowiązki, zarówno klienta, jak i świadczeniodawcy opieki. Pookresie szkolenia w ośrodku socjalnym, przyzwyczajającym klienta do bardziej regularnego trybu życia,zostaje on umieszczony w lokalu "Z Dachem (i bez Dachu) nad Głową" . Otrzymuje zasiłek socjalny,wypłacany mu przez gminę (SoZaWe), która potrąca z niego czynsz i wypłaca go bezpośredniowłaścicielowi mieszkania (towarzystwu budownictwa społecznego). Szkolenie jest kontynuowane namiejscu u klienta, w formie cotygodniowych wizyty odbywanych przez doradców. Dotyczy ono umiejętnościdomowych, ograniczenia zażywania narkotyków, organizacji czasu wolnego, oraz nawiązywania iutrzymywania kontaktów towarzyskich. Jeżeli klient spisuje się dobrze, to z upływem czasu zakres szkoleniaulega zmniejszeniu. Na koniec można nawet sporządzić umowę niezależnego najmu, oznaczającą pełneprzywrócenie klienta do normalnych warunków mieszkaniowych. Jednakże, gdyby klient znowu wrócił doswojego starego zachowania, to możliwe jest tymczasowe przeniesienie go do ośrodka resocjalizacyjnego. Aktorzy Każdy z różnych aktorów zajmuje się swoją podstawową działalnością, ale istnieje pomiędzy nimi wspólnaodpowiedzialność za klientów. Świadczeniodawcy opieki wybierają, motywują i dopasowują do siebiemieszkańców oraz zapewniają wymagane doradztwo i szkolenie. Maaskoepel koordynuje dostawyuzgodnionej liczby czynszowych mieszkań socjalnych z dostępnego zasobu towarzystw budownictwaspołecznego. COHAR, sekcja działająca w ramach Ośrodka Usług (CVD), odpowiada za utrzymanie ikonserwację mieszkań. SoZaWe jest najemcą domów. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Przedsięwzięcie składa się z łańcuchowego podejścia o charakterze holistycznym, obejmującego kwestieopieki mieszkaniowej, socjalnej, prawnej, medycznej i domowej. Skoncentrowanie się na możliwościach iupodmiotowieniu klienta oznacza, że w to w jego rękach znajduje się klucz do sukcesu. Umowa zawierasiatkę bezpieczeństwa o charakterze perswazyjno-przymusowym, umożliwiającą klientowi poruszanie się wramach systemu w przód, ale także i w tył. Tak więc klient nie "znika", jeżeli przytrafi mu się powrót dopoprzednich zachowań. Trudnej grupie docelowej zapewniona zostaje wyjątkowa możliwość w zakresiemieszkaniowym i normalizacji. Mieszkania z opieką są mniej kosztowne niż ośrodki tymczasowegozakwaterowania, a dochodzą do tego potencjalne oszczędności związane z uregulowaniem uciążliwości,stwarzanej przez bezdomnych narkomanów oraz zabezpieczone zostają wpływy z tytułu czynszów. Słabe punkty Brak jednolitej rejestracji danych wejściowych i wyjściowych przedsięwzięcia utrudnia ocenę jegoskuteczności. Powodzenie przedsięwzięcia jest ograniczane dostępnością funduszy przeznaczanych naopiekę socjalną. Przedsięwzięcie nie usuwa przyczyn bezdomności, więc ciągle pojawiają się nowi klienci. Główne czynniki powodzenia Przedsięwzięcie dysponuje dobrze zorganizowanym podejściem, które stwarza możliwości mieszkaniowedla tak trudnej grupy docelowej. Zapewnia ono siatkę bezpieczeństwa, która zapobiega wypadnięciu klientaz programu, jeżeli wystąpi niego nawrót do poprzedniego trybu życia. Umowy wymuszają silny udział klientai sprzyjają jego upodmiotowieniu, co jest głównym czynnikiem udanej reintegracji.

2 - 37

Zespół holenderski: Przykłady, które warto przenieść do nas Holandia jest krajem, który jest w tej szczęśliwej sytuacji, iż może dysponować solidnymi zasobami mieszkaniowymi i szerokimi możliwościami w zakresie zapewniania mieszkań i świadczenia opieki dla różnych grup zagrożonych społecznie. Niemniej jednak, wymiana przykładów dobrej praktyki wykazała istnienie możliwości poprawy działania, szczególnie dotyczących współpracy pomiędzy głównymi partnerami. Na plan pierwszy wysunęły się cztery główne kwestie. Pierwszą z nich jest większy udział prywatnego sektora wynajmu mieszkań zarówno w zapewnieniu mieszkań dla "specjalnych grup docelowych", jak i zapobieganiu utratom miejsca zamieszkania przez osoby z tych grup. Drugą jest bardziej scentralizowany nabór klientów i systemu przydzielania mieszkań oraz świadczenia pomocy. Trzecią kwestią jest większe zaangażowanie wolontariuszy, jako ludzi będących blisko swoich podopiecznych, w świadczenie opieki w systemie dochodzącym. Po czwarte, niezależnie od lokalnej autonomii władz miejskich w zakresie świadczenia opieki, dostrzega się konieczność ustalenia ramowych, ogólnych standardów opieki, w celu zagwarantowania minimalnego poziomu jej jakości we wszystkich gminach. Ale konkretne rozwiązania, dostosowane do potrzeb poszczególnych jednostek powinny jednak nadal być możliwe. System Zintegrowanej Pomocy, Duisburg (D) Holenderscy partnerzy COOP uważają system zintegrowanej pomocy, z jego działającym centralnym biurem informacyjnym za praktykę dobrego działania, zdolną zwiększyć efektywność jak najszybszego kierowania osób bezdomnych do odpowiednich miejsc zamieszkania czy schronisk. W Rotterdamie trwają już prace nad systemem centralnego i zintegrowanego naboru klientów dla takiej organizacji pomocy. Jednakże na ciasnym rynku mieszkaniowym w Rotterdamie będzie trudniej niż w Duisburgu zapewnić bezpośrednio odpowiednie mieszkania. Wartość dodana, którą daje centralny system naboru odnosi się także do ulepszonego systemu rejestracji i monitorowania klientów oraz udzielonych świadczeń. FAWOS, Wiedeń (A) Z chwilą wejścia na "scenę bezdomności", ponowna integracja z normalnymi warunkami zamieszkania staje się trudna. Dlatego też ważne i skuteczne są działania zapobiegające eksmisjom. Zapobieganie eksmisjom oszczędza również wiele pieniędzy społecznych. Aktywne podchodzenie do ludzi stających w obliczu postępowania eksmisyjnego, tak jak to czyni FAWOS (A), z pewnością mogłoby stworzyć wartość dodaną dla działań zapobiegawczych realizowanych w Rotterdamie. Nałożony na sąd obowiązek, aby zgłaszać wszystkie żądania eksmisji w jednym centralnym punkcie to element, który powinien zostać przeniesiony do Holandii, nawet gdyby miało to oznaczać poprawki w ustawodawstwie. W Rotterdamie powinno się wyznaczyć instytucję taką, jak Maaskoepel aby zarządzała tymi zgłoszeniami i kierowała je do odpowiednich świadczeniodawców pomocy i opieki. Ogólna rejestracja eksmisji doprowadzi także do większej jednorodności polityki "dawania ostatniej szansy", niezależnie od tego, kto jest właścicielem mieszkania. Agencja Wynajmu Mieszkań Socjalnych IRIS, Bruksela (B) Wciągnięcie do działań sektora wynajmu prywatnego oznaczałoby pożądany wzrost możliwości zapewnienia mieszkań specjalnym grupom docelowym. Atrakcyjnymi elementami składowymi praktyki stosowanej w Brukseli są umowy zawierane pomiędzy władzami lokalnymi, prywatnymi właścicielami mieszkań, świadczeniodawcami opieki a klientem, gwarantujące zapłatę czynszu przez władze lokalne, ponoszenie przez nich kosztów napraw i remontów oraz udzielanie pomocy lokatorom. Tego rodzaju umowy zapewniają wzajemne korzyści wszystkim uczestnikom. W kontekście holenderskim, powołanie całkowicie nowej instytucji, porównywalnej z Agencją Wynajmu Mieszkań Socjalnych nie jest konieczne. Wszystkie wymagania mogą zostać spełnione przez instytucje już istniejące i z wykorzystaniem dostępnych funduszy. Podobnie jak w przykładzie belgijskim, celem powinno pozostać tu umożliwienie lokatorowi zawarcia niezależnej umowy czynszowej. Soziale Wohnraumhilfe, Hanower (D) Budowa nowych domów i przebudowywanie starych, specjalnie dla osób bezdomnych oraz uwzględnianie ich specyficznych potrzeb to podejście, które wymaga większego zainteresowania w Holandii. Holenderskie towarzystwa budownictwa mieszkaniowego mogłyby i powinny uwzględniać w swoich planach nowej zabudowy i restrukturyzacji dzielnic miasta konkretne grupy docelowe. Aspekty praktyki stosowanej w Hanowerze, które uważa się za nieprzydatne w warunkach holenderskich i w kontekście Rotterdamu to wykluczenie ludzi uzależnionych i otwarty charakter modelu. Świadczone usługi powinny zawierać bodziec, skłaniający do przenoszenia się do "normalnych" warunków zamieszkania wszędzie tam, gdzie jest to możliwe tak, aby "lokale specjalne" mogły ponownie stać się dostępne dla nowych klientów. St. Anne’s Detoxification Service, Leeds (GB) Wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy osobami nadużywającymi alkoholu i narkotyków oraz pomiędzy alkoholikami młodocianymi a podstarzałymi w aspekcie pomocy i zapewnienia mieszkań dla tych grup osób to lekcja, której można się nauczyć w Rotterdamie. Stwarzana byłym alkoholikom możliwość powrotu do własnego domu po leczeniu oraz odbywania rehabilitacji w swoim otoczeniu z pomocą zmiennego wsparcia jest główną wartością dodaną, którą należy zaczerpnąć z praktyki działań w

2 - 38

Leeds. Również udział pracowników-wolontariuszy w programie leczenia odwykowego prowadzonego w miejscu zamieszkania pasuje do nowego holenderskiego, krajowego i lokalnego programu wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego poprzez angażowanie obywateli do wzajemnej troski. Programy te są związane z trwającym obecnie procesem deinstytucjonalizacji opieki społecznej w Holandii. Oczekuje się, że koszty będą tu niższe, niż w przypadku "karuzeli opieki", której muszą doświadczyć niektórzy z klientów. Nowell Court i system zmiennego wsparcia, Leeds (GB) W Rotterdamie udzielanie schronienia kobietom z dziećmi koncentruje się głównie na ofiarach przemocy w rodzinie i nieletnich matkach, tak jak to czyni Het Roer. Kluczową wartością jest udział systemu zmiennego wsparcia, który przyczynia się do wzmocnienia pozycji kobiet. System "Wspieramy Ludzi", wprowadzony w Holandii mógłby stworzyć krajowy standard i mechanizm kontrolny zajmowania się grupami ryzyka. Wybory strategiczne, dokonywane przez władze lokalne, mieściłyby się wówczas w tych standardach. Służba Pomocy Uchodźcom i Azylantom (LRAS), Leeds (GB) Opieka kontynuowana, sprawowana nad uchodźcami po uzyskaniu przez nich mieszkań zmniejsza ryzyko utraty przez nich mieszkań w okresie późniejszym. Projekt strategii dotyczącej integracji uchodźców, inicjatywa podjęta w praktyce Leeds, jest lekcją wartą naśladowania przez decydentów holenderskich. Fakt, iż ograniczoność funduszy na opiekę kontynuowaną, dostępnych dla LRAS okazuje się być istotną przeszkodą w działaniu stanowi kolejną lekcję. Przyjęcie strategii Leeds oznacza uznanie ze strony decydentów faktu, że aby osiąść na dobre w nowym społeczeństwie człowiek potrzebuje pewnego czasu. W Holandii / w Rotterdamie istnieje duża liczba form opieki, dostępnej specjalnie dla ludzi, posiadających status "osób szukających azylu" i mieszkających w mieszkaniach, wynajmowanych przez pomoc społeczną, albo przez krajową organizację zajmującą się azylantami (COA). Po uzyskaniu pozwolenia na pobyt, uchodźcy znajdują sobie albo otrzymują stałe mieszkania i oczekuje się, że w razie potrzeby będą korzystali z pomocy regularnych instytucji opieki społecznej. Niektórzy z nich nie są jednak w stanie dotrzeć do odpowiedniego świadczeniodawcy takiej opieki. Podejmowane ostatnio duże wysiłki polityczne doprowadzą niebawem do skrócenia procedur prawnych, które do tej pory trwały zazwyczaj bardzo długo. Oznacza to, iż okres opieki i uczenia się także ulegnie skróceniu. Wohndrehscheibe, Wiedeń (A) Centrum informacji i pomocy dla osób, którym z rozmaitych powodów brakuje wiedzy, znajomości języka czy innych umiejętności, niezbędnych dla samodzielnego znalezienia sobie mieszkania mogłoby stanowić uzupełnienie działań już podejmowanych przez stowarzyszenia mieszkaniowe w Rotterdamie i przez Steunpunt Wonen, organizację której celem jest wspieranie mieszkańców i osób poszukujących mieszkań. Takie centrum mogłoby zaspokajać potrzeby mniejszości etnicznych, jak również ludzi o niskim poziomie wykształcenia, a z pewnością ludzi w starszym wieku. W kontekście holenderskim działalność taka nie musiałaby koncentrować się na imigrantach i sektorze prywatnego wynajmu mieszkań. Obcokrajowcom przysługują takie same prawa, co krajowcom w zakresie mieszkań socjalnych, pod warunkiem, że ich pobyt na terenie Holandii jest zgodny z prawem. Wartość dodaną dostrzega się w "przyjacielskim" podejściu, a centralnym punktem działania jest upodmiotowienie klientów opieki, przy czym pracowników łączą z klientami podobne cechy środowiskowe. Osiedle Darzybór – Fundacja BARKA (PL) oraz przebudowa mieszkań komunalnych w Brnie (CZ) Partnerzy holenderscy doceniają aktywne angażowanie lokatorów w przebudowę domów, przeznaczonych dla nich samych. Szereg lokalnych instytucji opracowuje plany zrobienia czegoś porównywalnego, np. remontów domów. Jednak zanim takie inicjatywy staną się w Holandii rzeczywistością, upłynie jeszcze dużo czasu. Powiązanie z Krajowym Planem Działania na Rzecz Integracji Społecznej (NAP) Pierwszy holenderski Plan NAP (2001) sformułował strategię uzyskania spójnego, lokalnego pakietu środków, mających na celu zapobieganie bezdomności, zapewnienie schronienia oraz umożliwienie ludziom funkcjonowania na własnym poziomie i powrotu do społeczeństwa, a więc działań promujących życie w jak najbardziej niezależnym wymiarze. W drugim Planie NAP (2003), działania obejmujące bezdomnych i ludzi zagrożonych bezdomnością zredukowano do zwiększenia możliwości pomocy społecznej, szczególnie dla bezdomnej młodzieży i kobiet. Jednakże Plan NAP 2003 zachowuje względne milczenie na temat przebiegu procesu ponownego zapewniania mieszkań dla osób bezdomnych i dostępności odpowiednich mieszkań jako ważnej strategii społecznej integracji takich osób. Cel postawiony w Planie 2001 i dotyczący zapobiegania eksmisjom, głównie poprzez rozwiązywanie problemów długów i problemów psychospołecznych nie powraca ponownie w Planie NAP 2003. Twierdzi się, że odpowiednie środki służące temu celowi są już realizowane. Lekcje płynące z przykładów COOP pokazują jednak, że środki i cele w zakresie zapobiegania utracie mieszkań i ponownemu ich zapewnianiu dla bezdomnych są zawsze ważne w profilaktyce wykluczenia społecznego i zasługują na stałą uwagę, a nawet idąc dalej, na uwzględnianie ich w Krajowych Planach Działań na Rzecz Integracji Społecznej. W planach NAP utrzymano nacisk na lepszą rejestrację i monitorowanie oceny potrzeb i usług świadczonych ludziom wymagającym pomocy socjalnej. Nauki płynące z COOP i dotyczące tej kwestii pozostają zbieżne z tym centralnym punktem zainteresowania, tworząc cenne jego uzupełnienia.

2 - 39

Kontekst

Leeds (Wielka Brytania)

Ludność Ogółem (2001): 715.402 W rozbiciu wiekowym (2001):

0-15 lat: 20% 16-29: 20% 30-59: 40% 60 lat i więcej: 20%

Grupy etniczne (2001): biała: 91,85% mieszana: 1,35% chińska: 0,48%

azjatycka lub pochodzenia hinduskiego/pakistańskiego: 4,51%

murzyńska lub pochodzenia murzyńskiego: 1,44%

inne: 1,44% Osoby otrzymujące zasiłki socjalne (2003): 112.646 (15,75%) Stopa bezrobocia (2003): 2,80% Gospodarstwa domowe Ogółem (2003): 296.703 Gospodarstwa pobierające zasiłki socjalne (2003): 23,02% (47% gospodarstw pobierających zasiłki obejmuje wyłącznie osoby po 60. roku życia) Średnia wielkość gospodarstwa: 2.41 Zasoby mieszkaniowe Ogólna liczba mieszkań (2003): 310.919 (4,6% niezamieszkałych) Mieszkania komunalne: 21% Towarzystwa mieszkaniowe: 4% Wynajem prywatny: 13% Prywatne, zajmowane przez właścicieli: 62%

Kontekst społeczny miasta Leeds to druga co wielkości siedziba metropolitalnych władz samorządowych w Anglii, miasto zajmujące powierzchnię 562 kilometrów kwadratowych, liczące 715.402 mieszkańców (spis ludności 2001), stolica hrabstw Yorkshire i Humber. Do lat 90. Leeds było podupadającym miastem przemysłowym, jednakże po dokonaniu znacznych inwestycji jest to obecnie miasto sukcesu gospodarczego i kulturalnego, o niskim poziomie bezrobocia oraz koncentracji bogactwa (miejsca pracy i nieruchomości) w centrum miasta. Główne sektory gospodarki obejmują produkcję, usługi, sektor finansowo-bankowy oraz usługi prawne. A jednak, pomimo tego odrodzenia, wielu ludzi nadal jest społecznie wykluczonych, a sześć okręgów w Leeds należy do dolnej grupy 10% społecznie i socjalnie upośledzonych regionów Anglii i Walii. W 2001 roku zainicjowano Strategię Odnowy Lokalnej w Leeds, mającą na celu zmniejszenie przepaści dzielącej najbardziej pokrzywdzone przez los społeczności Leeds od reszty miasta. Podczas gdy tylko 3% mieszkańców miasta jest formalnie zarejestrowanych jako osoby bezrobotne, to 23% gospodarstw domowych otrzymuje zasiłki socjalne, chociaż połowa z nich to ludzie w starszym wieku. Jeżeli chodzi o zróżnicowanie etniczne, to Leeds jest w dużym stopniu podobne do średniej brytyjskiej, mając 8% ludności należącej do murzyńskich i mniejszościowych grup etnicznych. Ponadto region Yorkshire i Humber stanowi obszar rozproszeniowy dla osób szukających azylu w Wielkiej Brytanii, obsługujący ponad 10.000 ludzi od roku 2000, w tym Leeds które udzieliło w tym czasie schronienia ponad 2.000 azylantów. System opieki socjalnej Wydział Usług Socjalnych w Leeds, tak jak wszystkie brytyjskie lokalne władze samorządowe odpowiada za świadczenie usług w zakresie opieki socjalnej na rzecz dzieci zagrożonych wykorzystaniem oraz dorosłych, wymagających pomocy socjalnej, w tym osób niepełnosprawnych, ludzi z poważnymi problemami zdrowia psychicznego, ludzi z problemami uczenia się oraz osób w podeszłym wieku. Kuratorium Zdrowia, działając poprzez pięć Funduszy Opieki Podstawowej współpracuje ściśle z wydziałami usług socjalnych przy świadczeniu opieki zdrowotnej i socjalnej (na przykład zapewniając pacjentom psychiatrycznym opiekę stacjonarną i środowiskową). Opieka społeczna, wraz ze służbą zdrowia świadczą usługi w zakresie "opieki środowiskowej" na rzecz potrzebujących w ich domach, ośrodkach państwowych i prywatnych oraz szpitalach. Ograniczone zasoby finansowe sprawiają, że pierwszeństwo mają osoby o dużych potrzebach i znajdujące się w sytuacji kryzysowej . Potrzeby "pomocowe" niższego rzędu zaspokajane są w ramach odrębnego systemu świadczenia usług pod nazwą "Wspieramy Ludzi" (Supporting People). System ten działa od roku 2003, zarówno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym, a u jego podstaw leży świadomość, iż wielu ludzi, którzy żyją w niestabilnych warunkach mieszkaniowych, może wymagać wsparcia, jak również odpowiednich mieszkań. W Leeds usługi w ramach systemu Supporting People świadczone są w drodze partnerstwa samorządu lokalnego, Zarządu Służby Kuratoryjnej, sektora wolontariatu i dostawców mieszkań. Celem tych usług jest poprawa jakości życia osób niesamodzielnych ekonomicznie i promowanie ich niezależności poprzez świadczenie pomocy związanej z kwestiami mieszkaniowymi (np. planowanie wydatków, umożliwianie uzyskania zasiłków) ludziom, mieszkającym we własnych domach, bez względu na to, czy je wynajmują, czy też nie, oraz obejmując taką pomocą pewne formy grupowego zamieszkiwania i sytuacje schroniskowe. Grupy klientów to wszystkie osoby niesamodzielne ekonomicznie i zagrożone marginalizacją społeczną, w tym ludzie bezdomni, z problemami alkoholowymi i narkotykowymi, byli więźniowie, młodzi ludzie z grup ryzyka, ludzie starsi i niepełnosprawni. W Leeds jest razem 12.415 jednostek / łóżek noclegowych, finansowanych w ramach systemu Supporting People, co w przybliżeniu odpowiada 1,7 procenta ludności miasta.

2 - 40

System mieszkań socjalnych Podobnie jak w całej Wielkiej Brytanii, mieszkania zajmowane przez ich właścicieli stanowią dominująca formę użytkowania w Leeds, chociaż odsetek właściciel domów jest nieco niższy, niż średnia przyjęta dla Anglii i Walii (62% w porównaniu z 68% w Anglii i Walii), a odsetek najemców mieszkań jest nieco wyższy niż średnia krajowa, wynosząc 21% mieszkań wynajmowanych od gminy (w Anglii i Walii odpowiednio 13%); 4% mieszkań wynajmowanych od stowarzyszeń budownictwa mieszkaniowego zwanych także zarejestrowanymi właścicielami domów czynszowych (RSL) (6% w Anglii i Walii) oraz 13% mieszkań wynajmowanych od właścicieli prywatnych (12% w Anglii i Walii). Władze Leeds, podobnie jak wiele innych samorządów lokalnych przekazały niedawno zarządzanie swoimi komunalnymi zasobami mieszkaniowymi organizacjom Arms Length Management Organisations (ALMO), mimo iż zachowały także pewne funkcje, związane z gospodarką mieszkaniową. W Leeds, podobnie jak w całej Wielkiej Brytanii (od 1977 roku), władze odpowiedzialne za gospodarkę mieszkaniową mają ustawowy obowiązek zapewnienia stałych mieszkań rodzinom bezdomnym o "priorytetowych potrzebach" (dotyczy to rodzin z dziećmi i niektórych gospodarstw domowych, wymagających objęcia ich pomocą socjalną). Podczas gdy przepisy te niedawno poszerzono tak, aby obejmowały szersze grupy osób wymagających pomocy socjalnej (np. ludzi opuszczających zakłady karne, osoby w wieku 16-17 lat), wiele samotnych osób bezdomnych nie kwalifikuje się do otrzymania takiej pomocy. Liczba zgłoszeń dotyczących bezdomności wzrosła z 5717 gospodarstw w latach 2001/2 do 8906 w latach 2003/4. Głównymi powodami bezdomności są przemoc domowa, rozbicie więzi rodzinnych, niemożność zapewnienia zakwaterowania ze strony przyjaciół i krewnych oraz porzucenie miejsc pobytu, oferowanych przez Krajową Służbę Schronisk (NASS). Leeds prowadzi Rejestr Mieszkaniowy, z którego korzystają organizacje ALMO i 14 stowarzyszeń budownictwa mieszkaniowego. Działa także system Choice Based Lettings wynajmowania mieszkań, w oparciu o informacje o wolnych mieszkaniach, ogłaszane przy użyciu różnych metod. Około 50% wynajmowanych mieszkań dotyczy rodzin bezdomnych (w porównaniu do 10% w 2001 roku). Średni tygodniowy czynsz (2004) w Leeds wynosił 74 funty w stowarzyszeniach budownictwa mieszkaniowego, 55 funtów w mieszkaniach komunalnych i 103 funty w sektorze prywatnego wynajmu. Zasiłki mieszkaniowe (sektor socjalny) i lokalne dodatki mieszkaniowe (sektor prywatny) są formą pomocy finansowej w czynszach dla gospodarstw domowych o niskich dochodach. Dobra praktyka w zakresie zajmowania się potrzebami "specjalnych grup docelowych" Znaczenie współdziałania w zakresie zajmowania się potrzebami grup niesamodzielnych ekonomicznie jest dostrzegane ze strony szeregu ogólnomiejskich forów i grup sterujących. W szczególności program partnerski Leeds Housing Partnership grupuje głównych graczy, nadzorując kwestie mieszkaniowe i społecznościowe, w tym zapewnianie dotowanych mieszkań dla grup wymagających pomocy socjalnej i zagrożonych marginalizacją. Istnieją także powiązania strategiczne z oficjalną służbą zdrowia i opieką społeczną, chociaż są one mniej powszechnie formalizowane na szczeblu operacyjnym. Pomoc osobom z problemami alkoholowymi udzielana w ramach stowarzyszenia St Anne’s Alcohol Services jest studium przypadku, w którym różne agencje, działające w kluczowych sektorach współpracują ze sobą, świadcząc pomoc potrzebującym. Zapewnienie "zmiennego wsparcia" ludziom w ich własnych mieszkaniach, głównie poprzez finansowanie ze strony Supporting People jest najważniejszą częścią usług profilaktycznych i resocjalizacyjnych w Leeds (i w skali kraju): zarówno Nowell Court, służba zajmująca się zagrożonymi kobietami, jak i stowarzyszenie St Anne’s uwzględniają ten aspekt w zakresie świadczonych przez siebie usług. Migracja i szukanie azylu pozostają sprawami wysoce politycznymi, a główne wyzwanie stanowi zakończone powodzeniem znalezienie mieszkania dla azylantów i ich reintegracja, oraz rozwój społecznie spójnych społeczności. W tym zakresie została ustanowiona szeroka współpraca, kierowana przez Służbę Pomocy Uchodźcom i Azylantom w Leeds (Leeds Refugee and Asylum Service), dla świadczenia skutecznych usług w obszarze zapewnienia mieszkań, opieki zdrowotnej, pomocy socjalnej i oświaty. Wszystkie studia przypadku współbrzmią dobrze z Krajowym Planem Działań na Rzecz Integracji Społecznej 2003-5, koncentrującym się na zapewnieniu przyzwoitych warunków mieszkaniowych, programie profilaktycznym Supporting People i innych środkach służących zajmowaniu się problemem bezdomności, włączając w to znaczenie rozwiązywania trudnych sytuacji kobiet, stających w obliczu zerwania więzi rodzinnych na skutek przemocy w rodzinie.

2 - 41

Stowarzyszenie Przeciwdziałania Alkoholizmowi im. Św. Anny Forma współpracy ukierunkowanej na profilaktykę

Stowarzyszenie Przeciwdziałania Alkoholizmowi im. Św. Anny Leeds, Wielka Brytania Instytucja odpowiedzialna St Anne’s Community Services Head Office 6 St Mark's Avenue Leeds, LS2 9BN Anglia Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Rada Miejska Leeds Instytucje mieszkaniowe: organizacje komunalne Arms Length Management Organisations (ALMO), Mieszkania z opieką Stowarzyszenia im. Św. Anny, towarzystwa budownictwa społecznego, właściciele prywatni

Świadczeniodawcy opieki socjalnej: dział Opieki Środowiskowej Stowarzyszenia im. Św. Anny, Wydział Spraw Socjalnych w Leeds, Fundusze Opieki Podstawowej Główny cel działalności Unikanie utraty miejsc zamieszkania (profilaktyka) i ich przywracanie

Główny rodzaj działalności Zapewnienie intensywnej rehabilitacji pobytowej i kontynuowanego zmiennego wsparcia w miejscu zamieszkania Główne grupy docelowe Ludzie z problemami alkoholowymi (100%), bez względu na status mieszkaniowy (11% bezdomnych) Mężczyźni i kobiety (40% kobiet) Data rozpoczęcia działalności 1976 (leczenie odwykowe i rehabilitacja); 1998 (wsparcie w kwestiach mieszkaniowych) Miejsca prowadzenia działalności pobytowo, oraz świadczenie usług w domach beneficjentów Personel 1 kierownik, 1 zastępca kierownika, 7,4 osób personelu pielęgniarskiego, 11,1 osób personelu terapii antyalkoholowej, 2 pracowników administracyjnych, 2 pozostali Osobisty kontakt z klientem tak Średnia liczba klientów w roku 98 (rehabilitacja); 31 (zmienne wsparcie) Linki www.st-annes.org.uk www.srz-gmbh.com/coop/

Problem Uzależnienie od alkoholu może postawić niektóre jednostki wobec ryzyka utraty miejsca stałegozamieszkania, poprzez rozbicie więzi rodzinnych i (lub) rosnące trudności w kierowaniu domem (zapłataczynszu czy spłata kredytu hipotecznego). Rozwiązanie Połączenie zakwaterowania i systemu zmiennego wsparcia. Stowarzyszenie im. Św. Annyposiada 7-łóżkowy oddział odwykowy oraz 20-łóżkowy pobytowy ośrodek rehabilitacyjny,oferujący 13-tygodniowy program związany z problemami uzależnienia od alkoholu i wspieraniemsamodzielności w ich przezwyciężaniu. Usługi świadczone przez Stowarzyszenie umożliwiająosobom zagrożonym utrzymanie najmu mieszkań dzięki zmniejszaniu uzależnienia od alkoholu,zwiększaniu umiejętności życiowych oraz ograniczonemu w wymiarze czasowym wsparciu,kontynuowanemu po zakończeniu okresu rehabilitacji. W latach 2003-2004, 78% osóbbezdomnych, które skorzystały z tej formy pomocy zarówno zakończyło kurację antyalkoholową,jak i z powodzeniem ponownie wróciło do miejsc stałego zamieszkania. Wszystkie z 31 rodzin,otrzymujących zmienne wsparcie w 2003 roku zachowały swoje wynajmowane mieszkania. Aktorzy Stowarzyszenie im. Św. Anny jest organizacją społeczną i głównym świadczeniodawcą,odpowiedzialnym za kuracje odwykowe, rehabilitację i zmienne wsparcie. Pięć Funduszy OpiekiPodstawowej opłaca działalność ośrodka odwykowego. Wydział Usług Społecznych w Leedszapewnia finansowanie centrum rehabilitacyjnego i odpowiada wspólnie za jego strategicznykierunek działań. Program Wspieramy Ludzi (krajowy program, któremu władze lokalneprzydzielają ośrodki pomocy) finansuje usługi w ramach zmiennego wsparcia. Działające w Leedsorganizacje Arms Length Management Organisations są głównymi instytucjami, zapewniającymimieszkania dla podopiecznych Stowarzyszenia, chociaż wprowadzają się oni także do domów,należących do towarzystw budownictwa społecznego, właścicieli prywatnych i swoich własnych. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Współpraca ta zapewnia podejście holistyczne, pomagając jednostkom opanować ich uzależnienie odalkoholu i wspomagając je w odzyskiwaniu kontroli nad własnym życiem poprzez wsparcie ze stronysieci społecznych, podjęcie zatrudnienia lub szkolenia, oraz utrzymanie bądź ponowne założenie domu.Służba zmiennego wsparcia udziela pomocy ludziom opuszczającym ośrodek rehabilitacji, bez względuna instytucję mieszkaniową, która zapewni im mieszkanie, współpracując z właścicielami prywatnymi,towarzystwami budownictwa społecznego, organizacjami ALMO i ludźmi mieszkającymi w swoichdomach rodzinnych. Angażowanie samych beneficjentów usług i wzmacnianie ich roli ma kluczoweznaczenie dla działalności Stowarzyszenia (np. uczestniczą oni w rekrutacji i doborze personelu). Działateż zespół ds. poprawy jakości usług (obejmujący głównych aktorów i beneficjentów). Słabe punkty Wsparcie w kwestii mieszkaniowej jest najmniej sformalizowaną częścią współpracy, stąd mogąpojawiać się trudności ze znalezieniem klientom odpowiedniego miejsca zamieszkania. W roku 2005istnienie tej służby zostało zagrożone na skutek trudności z finansowaniem w rezultacie czego nastąpiłaredukcja ilości lóżek oddziału odwykowego. Tak jak w przypadku wszystkich beneficjentów usługświadczonych przez Stowarzyszenie, nie może ono pomagać bezdomnym ulicznym alkoholikom,zanim nie wykażą się chęcią aktywnego udziału w rozwiązywaniu kwestii nadużywania przez nichalkoholu. Główne czynniki powodzenia Możliwość wspólpracy z różnymi świadczeniodawcami opieki zdrowotnej i socjalnej, wszystkimiinstytucjami mieszkaniowymi (w tym prywatnymi właścicielami mieszkań) oraz beneficjentami usług,dysponującymi różnymi prawami do zajmowanych przez siebie lokali mieszkalnych ( w tym będącychich właścicielami). Usługi Stowarzyszenia tkwią swoimi korzeniami w lokalnych strategiachprzeciwdziałania bezdomności, w opiece środowiskowej i pomocy społecznej.

2 - 42

Służba Pomocy Uchodźcom i Azylantom w Leeds Forma współpracy, mająca na celu zapewnianie mieszkań i przesiedlanie uchodźców

Służba Pomocy Uchodźcom i Azylantom w Leeds (LRAS) Leeds, Wielka Brytania 155 Kirkstall Road Leeds LS4 2AG Anglia Instytucja odpowiedzialna Rada Miejska Leeds Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Rada Miejska Leeds Instytucja mieszkaniowa: działające w Leeds organizacje typu ALMO (komunalne zarządy budynków) oraz właściciele mieszkań z sektora prywatnego (azylanci); jak wyżej plus towarzystwa budownictwa społecznego (uchodźcy) Świadczeniodawca opieki społecznej: Wydział Usług Socjalnych w Leeds; 5 Funduszy Podstawowej Opieki; Organizacje Wspólnot Uchodźców; wolontariat Inni: Konsorcja Regionalne, służby prawne, Służba Imigracyjna, Służba Oświatowa Główny cel działalności Zapewnienie mieszkań i przesiedlenia w celu umożliwienia długofalowej integracji uchodźców Główna forma działalności Zapewnianie odpowiednich mieszkań, środków do życia i wsparcia Główne grupy docelowe Osoby ubiegające się o azyl i uchodźcy Data rozpoczęcia działalności 1999 Miejsca prowadzenia działalności jedno biuro, ale pracujące w skali całego miasta Personel (LRAS) 37osób (12 pełnych etatów) Osobisty kontakt z klientem tak Średnia liczba klientów w roku 1100 nowych gospodarstw domowych (2004); ponad 2500 gospodarstw domowych, którym udzielono wsparcia Linki www.leeds.gov.uk www.srz-gmbh.com/coop

Problem Rosnąca liczba osób ubiegających się o azyl i uchodźców przybywających do Wielkiej Brytanii, nieposiadających żadnego miejsca zakwaterowania i dysponujących niewielkimi umiejętnościami,pozwalającymi na uzyskanie stałego miejsca zamieszkania i dostępu do innych usług takich, jak opiekazdrowotna i oświata. Skoncentrowanie w Londynie większości osób starających się o azyl. Rozwiązanie Polityka władz centralnych, dążących do rozproszenia osób ubiegających się o azyl po całej WielkiejBrytanii (Krajowa Służba Pomocy Azylantom – NASS). Organowi władz lokalnych w Leeds przydzielononadzwyczajne pełnomocnictwa w ramach Konsorcjów Regionalnych, dotyczące przesiedlania osóbubiegających się o azyl. Rada Miejska Leeds czynnie zareagowała na nie, opracowując mechanizmywspółpracy za pośrednictwem Służby Pomocy Uchodźcom i Azylantom (LRAS). Aktorzy Rada Miejska Leeds City jest partnerem wiodącym w tym układzie współpracy partnerskiej, będącodpowiedzialną za powołanie do życia LRAS. Mieszkania przejściowe zapewniają działające w Leedsorganizacje Arms Length Management Organisations (zarządzające zasobami mieszkaniowymi gminy)trzech właścicieli mieszkań z sektora prywatnego oraz pełna gama innych instytucji mieszkaniowych,zaangażowanych w przesiedlanie, które zapewniają zmienne wsparcie, finansowane przez organizacjęWpieramy Ludzi. Świadczeniodawcy opieki społecznej to Wydział Usług Socjalnych z Leeds i FunduszeOpieki Podstawowej. Kluczowymi partnerami są także organizacje sektora wolontariatu, w tym różneOrganizacje Wspólnot Uchodźców, jak również służby oświatowe i prawne. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Strategiczne zaangażowanie w pracę zespołową ze strony Rady Miejskiej Leeds. Współpracy nieformalizuje się w drodze umów o świadczenie usług, przez co staje się ona bardziej elastyczna i żyworeagująca na potrzeby osób, korzystających ze świadczonych usług. Mocne więzi pomiędzyposzczególnymi agencjami a świadczeniodawcami opieki społecznej. Wydział Usług Socjalnych w Leedsfinansuje specjalistyczny zespół ds. osób ubiegających się o azyl, a miejscowy Fundusz OpiekiPodstawowej finansuje Zespół ds. Dostępu do Opieki Zdrowotnej, oba zlokalizowane w obrębie LRAS.Znaczny zakres planowania wstępnego oraz informacje podawane do wiadomości publicznej i łączność zprzedstawicielami społeczności przed zakwaterowaniem azylantów. Z uwagi na zespołowy charakterpracy uzyskuje się holistyczne podejście do potrzeb osób ubiegających się o azyl. Plan opieki zostajesporządzony przez LRAS, przy wkładzie informacji z innych agencji. Na wszystkich etapach działaniaosoby korzystające z tej usługi zachęca się do określania swoich potrzeb i wspierania wysiłkówpracowników dla maksymalizacji (ograniczonych) wyborów, jakimi oni dysponują. Współpraca jest w staniedobrze reagować na zmiany popytu (np. mieszkania są rozproszone po całym mieście). Słabe punkty Obecnie, zgodnie z przepisami ogólnokrajowymi, osobom ubiegającym się o azyl nie wolno pozostawać wmiejscu tymczasowego zamieszkania z chwilą przyznania im statusu uchodźcy. LRAS, działając wspólniez miejscowym wydziałem mieszkaniowym i towarzystwami budownictwa społecznego musi wówczasstarać się przesiedlać takie rodziny. Obecnie opracowuje się Strategię Integracji Uchodźców w Leeds, aRadzie Miejskiej Leeds przyznano właśnie jedną z czterech tylko krajowych nagród "Sunrise" (zaStrategiczną Poprawę Krajowych Usług na Rzecz Integracji Uchodźców). Od października 2005, zespółopiekunów społecznych będzie pracować zarówno z osobami indywidualnymi, jak i grupami w Leeds i wSheffield, prowadząc ścisłe konsultacje z użytkownikami usługi i innymi głównymi świadczeniodawcami,aby przez okres do jednego roku wspierać uchodźców we wszystkich aspektach. Główne czynniki powodzenia Jest to przykład dobrej praktyki, głównie z powodu tego, że LRAS z powodzeniem udało się zaangażowaćbardzo szeroką gamę głównych graczy dla zadania przesiedlenia azylantów i uchodźców, pomimopotencjalnej wrażliwości politycznej tego obszaru. Współpraca posiada pewne układy formalne, ale jesttakże elastyczna i żywo reaguje na potrzeby zgłaszane przez azylantów i uchodźców.

2 - 43

Nowell Court Forma współpracy dla umożliwienie powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych

Nowell Court Mieszkania z opieką Leeds, Wielka Brytania Instytucja odpowiedzialna The Ridings Housing Association 205 Roundhay Road Leeds, LS8 4HS

Partnerzy współpracy Organ samorządu lokalnego: Rada Miejska Leeds Instytucja mieszkaniowa i świadczeniodawca opieki społecznej: towarzystwo budownictwa społecznego Ridings

Główny cel działalności Mieszkania i przesiedlenie dla kobiet

Główna forma działalności Zapewnianie mieszkań z opieką oraz przygotowywanie i wspieranie przeprowadzek do miejsc stałego zamieszkania

Główne grupy docelowe Kobiety z dziećmi (lub w ciąży)

Data rozpoczęcia działalności1996/97 Miejsca prowadzenia działalności jedno (plus opieka kontynuowana w domach podopiecznych) Personel 9 pełnych etatów 2 zastępców kierownika 1 kierownik

Osobisty kontakt z klientem tak Średnia liczba klientów w roku 66 (22 miejsca zakwaterowania, średni czas pobytu 4 miesiące) Linki http://www.theridingsha.org.uk/ http://www.srz-gmbh.com/coop

Problem Na początku lat 90. Rada Miejska w Leeds dostrzegła duże braki tymczasowych mieszkań z opieką dlabezdomnych kobiet z dziećmi i zwróciła się do towarzystwa budownictwa społecznego Ridings ostworzenie możliwości takiego zakwaterowania wraz z efektywnym systemem zarządzania i wsparcia,specjalnie i wyłącznie dla tej grupy klientów. Rozwiązanie Zapewnienie wysokiej jakości samodzielnego zakwaterowania wraz z opieką. Ocena wstępna sytuacjizostaje wykonana w chwili, kiedy dana rodzina się wprowadza, i koncentruje się na problemachwymagających natychmiastowego załatwienia, np. zasiłkach, kwestiach opieki nad dzieckiem iuczęszczania do szkoły, zagadnieniach prawnych, jak na przykład nakazy sądowe wobec byłychpartnerów, kwestiach związanych z narkotykami, alkoholem i chorobami psychicznymi, oraz zadłużeniu, azwłaszcza zadłużeniu w opłatach czynszowych. Pracownicy Nowell Court pomagają osobomkorzystającym z tej formy pomocy w ich domach, ale mogą też kierować te osoby do bardziejwyspecjalizowanych agencji lub zapewniać tłumaczy dla rosnącej liczby klientek, które nie władająjęzykiem angielskim. Celem udzielanego wsparcia jest zapewnienie gospodarstwom domowym środkówdla pomyślnego utrzymania stałych umów najmu mieszkań, a tym samym uniknięcia powtórnejbezdomności. Rodziny wprowadza się do mieszkań o gwarantowanych warunkach najmu, należących dowładz lokalnych lub innych społecznych właścicieli mieszkań. Personel udzielający pomocy możekontynuować te działania przez krótki okres po wprowadzeniu się rodzin, a następnie, jeżeli wymagająstałej pomocy dla zachowania wynajętych mieszkań, kieruje je do odpowiednich służb. Towarzystwobudownictwa społecznego Ridings zapewnia usługi zmiennego wsparcia dla swoich własnych lokatorów.Personel Nowell Court współpracuje z władzami lokalnymi w celu optymalizacji wykorzystania systemu. Aktorzy Aktorzy to Rada Miejska Leeds jako organ finansujący (za pośrednictwem organizacji Wspieramy Ludzi) igłówne źródło skąd do Nowell Court kierowane są kobiety, inni działający ochotniczo i statutowoświadczeniodawcy opieki społecznej tacy, jak wszelkiego rodzaju służby opieki społecznej, PomocKobietom, Leeds Addiction Units, jak również towarzystwo budownictwa społecznego Ridings, którezapewnia mieszkania. Bieżąca współpraca opiera się na formalnym porozumieniu, regulowanym umowąpomiędzy organem władzy lokalnej, organizacją Wspieramy Ludzi, a towarzystwem budownictwaspołecznego Ridings. Wartość dodana i mocne punkty partnerstwa Układ oparty na umowie wymaga, aby działania służb były regularnie monitorowane, oceniane ianalizowane. Działania te obejmują zbieranie danych na temat przypadków kierowanych i przyjmowanychw Nowell Court, charakterystyki demograficznej osób korzystających z pomocy tej służby, oraz wynikówudzielanej pomocy. Wymagane jest, aby prowadzona była samoocena, która następnie zostajezatwierdzana przez zespół organizacji Wspieramy Ludzi, który przeprowadza wizytacje i sprawdza, czysamoocena stanowi prawdziwe odzwierciedlenie pozycji i jakości usługi. Przedsięwzięcie stanowi częśćlokalnej Strategii Przeciwdziałania Bezdomności. Zespół organizacji Wspieramy Ludzi ocenia strategiczneznaczenie świadczonych usług. Jeżeli jakakolwiek usługa okaże się strategicznie bez znaczenia, to bezwzględu na to jak efektywna i skuteczna by ona nie była, usługa taka nie zostanie zamówiona. Słabe punkty Porozumienie w oparciu o umowę oznacza, że istnieje niewielka elastyczność działania, np. w sposobieświadczenia usługi, chociaż okresowo są możliwości dyskusji na ten temat. Powodzenie przedsięwzięciazależy od dostępności wystarczających, odpowiednich zasobów mieszkaniowych w nadających się dotego miejscach (np. z dala od agresywnym eks-partnerów). Główne czynniki powodzenia Bliskie relacje współpracy pomiędzy Nowell Court a instytucjami mieszkaniowymi za pośrednictwemrejestru mieszkań "Leeds Homes", prowadzonego przez władze lokalne, stanowią klucz do sukcesu tejsłużby, podobnie jak finansowanie, zapewniane w ramach programu Wspieramy Ludzi.

2 - 44

Przykłady, które warto przenieść do nas: Zespół brytyjski Wstęp Wielka Brytania posiada ustabilizowany i stosunkowo wielostronny sektor zapewniania mieszkań i świadczenia opieki społecznej, służący wspieraniu tych ludzi, którzy nie są w stanie sami zdobyć i utrzymać samodzielnego mieszkania. Udział w programie COOP upewnił nas, że ten system funkcjonuje zgodnie z istotnymi zasadami i dobrymi praktykami (takimi, jak angażowanie samych uczestników-beneficjentów pomocy czy podejście holistyczne), i że docenia się, oraz popiera wartość realizowanej w praktyce wspólnej pracy. W szczególności brytyjski Krajowy Plan Działań na Rzecz Integracji Społecznej 2003-5 podkreślił znaczenie programu "Wspieramy Ludzi" (Supporting People) dla wspierania społecznie bezradnych gospodarstw domowych w ich własnych domach (wykorzystywanego we wszystkich brytyjskich opisach przypadków), jak również strategii istniejących na szczeblu krajowym i lokalnym, dotyczących rozwiązywania problemu bezdomności. Jednakże – co jest zjawiskiem wspólnym dla Wielkiej Brytanii i wielu innych krajów – nadal problemem pozostaje zapewnienie odpowiednich mieszkań, a to ogranicza wiele wspólnych przedsięwzięć. O ile pewne doświadczenia i przykłady można stosunkowo łatwo przenieść na nasz grunt, to inne wymagałyby radykalnej restrukturyzacji systemów mieszkaniowych i pomocy społecznej, co nie jest realne, przynajmniej w okresie krótko - czy średnioterminowym. Lekcje takie pokazują:

• Znaczenie skoordynowanych, wczesnych interwencji i działań profilaktycznych dla spowodowania, aby ludzie zagrożeni utratą mieszkań otrzymywali wsparcie w szerokim zakresie problemów i przez to nie stawali się osobami bezdomnymi czy, w dalszej kolejności, wykluczonymi społecznie. Krajowy Plan Działań oraz polityka krajowa w stopniu bardziej ogólnym uznaje potrzebę działań zapobiegawczych, ale usługi w tym zakresie nadal w wielu obszarach są słabo rozwinięte.

• Przykłady dobrych praktyk w ramach COOP, które pokazały, że w innych krajach Europy Zachodniej istnieją o wiele bardziej wyraźne linie rozdziału odpowiedzialności za zadania związane z zapewnianiem mieszkań i świadczeniem opieki społecznej, niż ma to miejsce w Wielkiej Brytanii. W krajach takich, jak Austria czy Niemcy instytucje zajmujące się zapewnianiem mieszkań starają się koncentrować na tej działalności, podczas gdy agencje opieki społecznej udzielają z kolei wsparcia i pomocy socjalnej. Tymczasem w Wielkiej Brytanii instytucje zajmujące się mieszkaniami dla bezdomnych często zapewniają im zarówno mieszkania, jak i pomoc socjalną, podczas gdy sama "opieka" należy do oddzielnych struktur organizacyjnych i finansowych. Następuje zatarcie granic pomiędzy "dawaniem mieszkań", "udzielaniem pomocy" i "zapewnianiem opieki". Wyraźniejsze zakresy obowiązków poszczególnych instytucji mogłyby uprościć cały system, zarówno dla świadczeniodawcy, jak i dla klienta.

• Skoordynowane świadczenie usług na szczeblu społeczności wydaje się być wdrażane z większym powodzeniem w niektórych krajach europejskich niż w Wielkiej Brytanii. Brytyjski Plan NAP podkreśla wyraźne strategiczne przywództwo, sprawowane na szczeblu władz lokalnych czy władz miasta, oraz zakrojone na szeroką skalę, podejmowane w oparciu o kryterium terytorialne interwencje w społecznościach upośledzonych i biednych w ramach Krajowej Strategii Odnowy Lokalnej. Niemniej jednak, na szczeblu lokalnym wiele służb działa w oparciu o różne granice geograficzne, przez co koordynacja ich działań staje się trudniejsza. W chwili obecnej system ten nie byłby zdolny do świadczenia usług tak, jak to robią Sieci Opieki Lokalnej w Rotterdamie.

• Niektóre służby muszą zacząć dostrzegać w głębszym wymiarze potencjał i umiejętności tych wielu ludzi, którzy doświadczają trudności mieszkaniowych i socjalnych, jak również pomagać im w borykaniu się z trudnościami osobistymi i strukturalnymi. W Wielkiej Brytanii uznaje się, że dobra praktyka powinna raczej sprzyjać upodmiotowieniu klienta, niż poleganiu na potencjalnie paternalistycznych usługach świadczonych na jego rzecz, ale znowu jest to obszar, który wymaga dalszej pracy. Z drugiej strony, należy także wziąć pod uwagę to, że niektórym ludziom może być potrzebna stała pomoc na niskim poziomie, aby mogli oni zachować pewien szczebel swojej niezależności.

• Wielka Brytania dysponuje pewną liczbą dobrze rozwiniętych systemów regulacji i monitorowania usług dla osób narażonych na dyskryminację lub marginalizację, jednakże tam, gdzie świadczeniodawcom przychodzi pracować w szeregu określonych ram, może to pochłaniać czas, który w innym wypadku można by poświęcić na świadczenie usług. W innych krajach tego typu regulacja jest często słabiej rozwinięta. Zauważa się, że brytyjski plan NAP 2003-5 podkreśla, iż dla usług świadczonych w ramach systemu Pomagamy Ludziom zostaną wprowadzone w 2005 roku nowe wskaźniki wydajności.

Przykłady warte naśladowania, płynące z dobrych praktyk Zespół brytyjski wybrał z COOP trzy przykłady dobrej praktyki, z uwagi na możliwość wniesienia przez nie dodatkowych wartości do brytyjskiego systemu świadczenia skoordynowanych usług gospodarstwom domowym zagrożonym utratą mieszkań: FAWOS, Wiedeń (A) Od lokalnych władz mieszkaniowych w Wielkiej Brytanii wymaga się obecnie przedstawiania strategii dotyczącej zjawiska bezdomności, określającej zasady profilaktyki pomagania grupom zagrożonym dyskryminacją lub marginalizacją społeczną tak,

2 - 45

aby nie znalazły się bez dachu nad głową. Jednakże działania profilaktyczne nadal znajdują się w powijakach, a większość z nich koncentruje się obecnie na zapobieganiu powtórnemu występowaniu bezdomności (poprzez wspieranie lokatorów). FAWOS stanowi potencjalny model, który można rozwijać w skali kraju w celu zmniejszenia liczby eksmisji, które nadal w Wielkiej Brytanii pozostają problemem. W chwili obecnej nie istnieje żadna służba, która w systematyczny sposób zajmowałaby się osobami otrzymującymi zawiadomienia o eksmisji. Nie istnieją także żadne przesłanki do interwencji w sprawach eksmisji ze strony sądów. Jednakże sądy w Wielkiej Brytanii skłaniają się ostatnio ku wydawaniu nakazów eksmisyjnych z zawieszeniem, aby dać ludziom szansę rozwiązania problemu, a więc jest rzeczą możliwą, iż tego rodzaju działalność jaką prowadzi FAWOS spotkałaby się w Wielkiej Brytanii z poparciem. Ważną sprawą byłoby rozszerzenie tej służby na wszystkich zagrożonych eksmisją, w tym lokatorów mieszkań socjalnych i mieszkań własnościowych oraz lokatorów mieszkań wynajmowanych od prywatnych właścicieli. Korzystną rzeczą byłoby także podejmowanie interwencji na jak najwcześniejszym etapie działań prawnych. Kluczową wartością stanowiłyby tu poczynione oszczędności, tj. zaoszczędzone koszty eksmisji i przekwaterowania, oraz koszty ponoszone przez jednostki, które w przeciwnym wypadku stałyby się osobami bezdomnymi. Co więcej, ponieważ FAWOS zapewnia doradztwo w sprawach planowania wydatków, zasiłków, itp., to działa także na rzecz zmniejszania możliwości postawienia lokatorów przed groźbą eksmisji w przyszłości. Wohndrehscheibe, Wiedeń (A) W skali kraju, w całej Wielkiej Brytanii oraz lokalnie w Leeds, strategie integracji uchodźców, polegające na dopomaganiu ludziom w odbudowie swojego życia w momencie otrzymania pozytywnej decyzji w sprawie przyznania im azylu znajdują się na wczesnym etapie rozwoju. W chwili obecnej Krajowa Służba Pomocy Azylantom (NASS) zapewnia formalną pomoc w zakresie zakwaterowania i środków do życia dla osób ubiegających się o azyl w okresie oczekiwania przez nie na decyzję, ale z chwilą uzyskania przez te osoby pozwolenia na pozostanie w kraju (i wobec konieczności wyprowadzenia się z miejsca zakwaterowania zapewnianego do tej pory przez NASS) formalna pomoc przesiedleńcza jest minimalna. Niemniej jednak, w październiku 2005 zapoczątkowany został program pilotażowy pod nazwą "Sunrise" (od pierwszych liter angielskiej nazwy Strategiczna Poprawa Krajowych Służb Integracji Uchodźców) dla pilotowania usług przesiedleńczych dla uchodźców (jednym z czterech ośrodków wiodących jest Służba Pomocy Uchodźcom i Azylantom w Leeds). Austriacka służba Wohndrehscheibe mogłaby stać się potencjalnym modelem pomocy przesiedleńczej dla uchodźców w Wielkiej Brytanii. Położenie nacisku na pomaganie uchodźcom i innym imigrantom w znalezieniu dla siebie mieszkania, wzmacnianie pozycji klientów i dawanie im nowych umiejętności dobrze pasowałoby do polityki brytyjskiej dotyczącej uchodźców, w której kładzie się nacisk na prawa i obowiązki. Pomaganie uchodźcom i imigrantom w znalezieniu mieszkania tradycyjnymi drogami sprzyjałoby również polityce publicznej akceptacji i spójności społecznej. Niemniej jednak, system "koleżeński" ma szansę okazać się skuteczny w zaspokajaniu potrzeb różnych grup uchodźców, szanując potencjał tkwiący w większości z nich i zdolność pomaganie sobie samemu, stanowiąc dopełnienie funkcji, pełnionej przez działające w społecznościach lokalnych organizacje pomocy uchodźcom, które odgrywają istotną rolę w długofalowym procesie przesiedleńczym (ale które muszą walczyć o zdobycie funduszy na taką działalność). Sprawa mieszkań pozostała nadal główną potrzebą dla większości uchodźców, umożliwiającą im szanse budowy nowego życia. W Wielkiej Brytanii, służba typu Wohndrehscheibe starałaby się pomagać ludziom w uzyskiwaniu mieszkań zarówno socjalnych, jak i prywatnych. Z uwagi na wysoki poziom przenaszalności tego rodzaju działań i wnoszone przez nie wartości, Towarzystwo Budownictwa Mieszkaniowego Ridings podjęło próbę zabezpieczenia funduszy na stworzenie takiego systemu w Leeds. Mimo, iż pierwsze podejście zakończyło się niepowodzeniem, Towarzystwu udało się przekazać informacje na temat austriackiej służby Wohndrehscheibe w ramach procesu konsultacji przy opracowywaniu udanego, pilotażowego systemu "Sunrise". Zasady funkcjonowania tej austriackiej służby mogłyby stosunkowo bardzo łatwo zostać przeniesione do kontekstu brytyjskiego. Byłoby to również efektywne kosztowo, zważywszy na liczbę ludzi, mogących korzystać z pomocy tej służby oraz korzyści, jakie oferuje ona zarówno właścicielom mieszkań, jak i uchodźcom. Sieci Opieki Lokalnej (NL) W chwili obecnej Wielka Brytania posiada wspólny system opieki i pomocy, w którym lokalne wydziały usług socjalnych i służba zdrowia zajmują się zapewnieniem "opieki" ludziom o najwyższych potrzebach, a dostawcy mieszkań i sektor wolontariatu zapewniają "pomoc" pozostałym grupom. Jednakże często pojedyncze osoby nie pasują do tych kategorii i mogą potrzebować zarówno opieki jak i pomocy, lecz otrzymują tylko jedno, albo w ogóle nic. Sieci opieki lokalnej mogłyby oferować szereg korzyści: celem ich działania jest praca z ludźmi, mającymi złożone potrzeby, których nie jest łatwo zaklasyfikować do kompetencji jednej ze służb. Jednocześnie sieci te w Holandii zdają się funkcjonować bardziej efektywnie i skutecznie niż podobne sieci w Wielkiej Brytanii, które wykazują tendencję do zbytniego zbiurokratyzowania. Przeniesienie tych sieci do kontekstu Wielkiej Brytanii stanowiłoby jednak wyzwanie, jako że obecne podstawy ustawodawcze dotyczące finansowania oraz ramy prawne i urzędowe wymagałyby modyfikacji. Ponadto, nacisk kładziony obecnie na "opiekę mieszaną" z trudem wytrzymuje zasady upodmiotowienia, co także wymagałoby modyfikacji.

3 - 1

Lekcje nauczone i implikacje dla polityki Wstęp Ten ostatni rozdział zaczyna się krótką dyskusją na temat głównych wniosków, przed przejściem do prezentacji lekcji, nauczonych na podstawie Projektu COOP. Lekcje te dotyczą zarówno form współpracy, a także, choć w mniejszym stopniu, jakości i wykonywania usług. W rozdziale znajdują się częste odsyłacze do Procesu Integracji Społecznej we Wspólnocie Europejskiej, a zwłaszcza działań w ramach Otwartej Metody Koordynacji (OMC)1), przyczyniających się do procesu usprawniania OMC. Rozdział kończy szereg zaleceń dla polityki i strategii podejmowanych działań, a także sugestie co do dalszej aktywności i badań. Wnioski Trójkąt współpracy pomiędzy aktorami Projekt COOP udowodnił skuteczność modelu współpracy w trójkącie pomiędzy władzami lokalnymi, instytucjami mieszkaniowymi oraz świadczeniodawcami opieki społecznej przy zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych osób słabych społecznie i narażonych na marginalizację. Zapewnienie bezpiecznych warunków mieszkaniowych, opieki i pomocy w zachowaniu mieszkania to nieodłączne od siebie elementy składowe interwencji, ukierunkowanych na zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych wśród grup słabych społecznie i narażonych na marginalizację. Przedstawione przykłady współpracy uwidoczniły istotne znaczenie dobrych relacji roboczych pomiędzy instytucjami oferującymi opiekę mieszkaniową i socjalną, władzami lokalnymi, odgrywającymi kluczową rolę w ułatwianiu usług (niekiedy też świadczącymi je) oraz klientami. Pokazano, że ścisłe współdziałanie i dobra współpraca pomiędzy wszystkimi aktorami jest ważna, jeżeli grupy słabe społecznie i marginalizowane mają z powodzeniem być reintegrowane z normalnymi warunkami stałego zamieszkania i głównym nurtem społeczeństwa, i jeżeli mają wystrzegać się bezdomności (pierwotnej i (lub) wtórnej). Współpraca odgrywa także ważną rolę w spełnianiu potrzeb tych, którzy jeszcze nie są gotowi, albo nie są w stanie żyć samodzielnie, bądź w pełni uczestniczyć w głównym nurcie życia gospodarczego i społecznego. 17 przykładów usług, świadczonych poprzez różne formy współpracy, poddanych ocenie w Projekcie COOP, obejmuje różnorodne interwencje, których celem jest: przeciwdziałanie utracie mieszkań, zapewnianie miejsc stałego zamieszkania, udzielanie pomocy w utrzymaniu posiadanych miejsc zamieszkania; zapewnianie informacji i doradztwa; upodmiotowienie klientów w kwestiach mieszkaniowych. Większość przykładów uwzględnia podejście wielopłaszczyznowe, pracę z różnymi agencjami i instytucjami dla spełniania potrzeb ich grup klientów. Niektóre z podejmowanych interwencji opierają się na działaniach podejmowanych na miejscu i pracy ze stosunkowo niewielką liczbą klientów jednocześnie, podczas gdy inne oparte są na działaniach, prowadzonych w kilku miejscach, a jeszcze inne obejmują skalę całego miasta i dotyczą dużych grup ludzi.

1 Państwa Członkowskie koordynują swoje polityki w dziedzinie zwalaczania nędzy i wykluczenia społecznego na podstawie Otwartej Metody Koordynacji.

3 - 2

Model trójkąta, działania współpracujących instytucji oraz zakres świadczonych przez nie usług odzwierciedlają i wspierają europejskie cele i priorytety. Rada Unii Europejskiej podkreśla znaczenie wielowymiarowego podejścia, które mobilizuje wszystkie odpowiednie instytucje oraz szerokiego wachlarza polityk działania (w tym polityki mieszkaniowej) dla zapobiegania wykluczeniu społecznemu i nędzy oraz łagodzenia kryzysów życiowych, mogących skutkować bezdomnością .2

Wartość dodana współpracy Pokazane przykłady pokazują, że poprzez współpracę możliwe jest rozwijanie systemów holistycznego i zintegrowanego wsparcia. Współpraca w świadczeniu usług może ułatwiać opracowywanie i przekazywanie różnych rozwiązań, które w innym wypadku nie byłyby możliwe. Integracja różnych form pomocy pozwala na lepiej ukierunkowane i bardziej skuteczne podejście indywidualne do wielowymiarowych problemów klientów, niż tradycyjne zapewnianie im tylko miejsc w schroniskach czy ośrodkach opieki. Rozwiązania oparte na zapewnianiu samodzielnych mieszkań (z odpowiednim wsparciem tam, gdzie jest to konieczne) są bardziej efektywne kosztowo, niż proste kwaterowanie osób bezdomnych w różnego rodzaju schroniskach. Koordynacja działań może ułatwić procedury i poprawić ich efektywność, prowadząc do bardziej zrównoważonych rozwiązań, przynoszących efekty zarówno dla instytucji, jak i klientów. Sprawdziło się to w przypadku usług dla bardzo różnych grup ludzi słabych społecznie, w tym uchodźców, przesiedleńców, kobiet, oraz osób z problemami uzależnieniowymi.

Wnioski z Projektu COOP pokazują, że współpracujące instytucje działają w kierunku osiągania co najmniej kilku z siedmiu3 kluczowych priorytetów polityki, określonych w Procesie Społecznej Integracji 2005, a w szczególności: zapewnienia przyzwoitych warunków mieszkaniowych, bardziej zintegrowanego podejścia do rozwiązywania kwestii bezdomności i poprawy dostępu do wysokiej jakości usług oraz, w pewnych wypadkach, zwiększania udziału rynku pracy.4 Przykłady pokazują także, w jaki sposób można wdrażać zintegrowane i skoordynowane strategie na szczeblu lokalnym, poprzez dostosowywanie polityk do sytuacji lokalnej i angażowanie wszystkich aktorów, którzy są związani z problemem.5

Lekcje nauczone Trójkąt COOP, obejmujący instytucje mieszkaniowe, świadczeniodawców opieki społecznej i władze lokalne uznano za skuteczny element przy świadczeniu usług, które przeciwdziałają utracie miejsc stałego zamieszkania, oraz zapewniają lokale i wsparcie dla grup słabych społecznie i objętych marginalizacją, w tym samotnych, bezdomnych mężczyzn z licznymi formami upośledzenia, kobiet, w większości z dziećmi, zagrożonych przemocą domową, rodzin przesiedleńców i osób z mniejszości etnicznych. Zespoły krajowe Projektu dostrzegły w innych krajach te komponenty współpracy i strategie, które mogłyby uzupełniać i usprawniać systemy wsparcia, funkcjonujące w ich własnych krajach oraz kształtować przyszły rozwój strategii i polityk działania na szczeblu europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Przykłady dobrych praktyk przedstawione przez Projekt COOP nie zawsze odpowiadają istniejącym warunkom ramowym i praktykom stosowanym w innych krajach lub ich aktualnym priorytetom, a zatem nie mogą nabierać natychmiastowego znaczenia, ani być w łatwy sposób przenoszone do innego kraju. Ponadto nowe kraje członkowskie stanęły wobec problemu o wiele większego, niż inne kraje jeżeli idzie o skalę potrzeb mieszkaniowych i braki zasobów6. Jednakże, zdaniem partnerów krajowych, wnioski płynące z COOP (a także z innych projektów w ramach Programów Wymiany Ponadnarodowej) powinny zostać wykorzystane dla optowania za zmianami, a wszelkie przeszkody w przenoszeniu doświadczeń można pokonać, jeżeli istnieje ku temu wystarczające wola polityczna.

Pokazuje to wartość Programu Wymiany Ponadnarodowej, polegającą na przyczynianiu się w większym stopniu do dogłębnego wyciągania lekcji z przykładów praktycznych, poszerzania wiedzy na temat dobrych praktyk i innowacji w zwalczaniu wykluczenia społecznego (w szczególności zaspokajania potrzeb mieszkaniowych), ujętą we wspólnej ocenie i analizie Krajowych Planów Działania na rzecz Integracji Społecznej, dokonanej przez Komisję Europejską i Radę Europy. 7

22 (2002) Walka z nędzą i wykluczeniem społecznym: cele wspólne drugiej rundy Krajowych Planów Działania.http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/social_inclusion/objectives_en.htm 3 Cztery pozostałe główne priorytety to: modernizacja systemu ochrony socjalnej, rozwiązywanie niekorzystnych zjawisk w oświacie i szkoleniu eliminacji nędzy wśród dzieci. 4 Raport Komisji Europejskiej dot. Ochrony Socjalnej i Integracji Społecznej 2005, http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/social_inclusion/jrep_en.htm. 5 tamże, strona 9. 6 Wymiana prowadzona z naszymi nowymi partnerami z krajów Europy (CZ, PL) wyraziła w otwarty sposób aprobatę dla czekających nas wyzwań, implikacji dla przyszłości (np. mobilizacja i wymiana doświadczeń) oraz uwag, dotyczących Krajowych Planów Działania w zakresie bezdomności, wymienionych w Raporcie dot. Integracji Społecznej w 10 nowych państwach członkowskich w 2005 roku: http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/social_inclusion/jrep_en.htm. 7 Raport dot. Integracji Społecznej (JIR 2004), http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/social_inclusion/jrep_en.htm

3 - 3

Chociaż projekt COOP koncentrował się na przykładach dobrych praktyk, to żaden z nich nie był idealny, więc zespoły krajowe uczyły się również na doświadczeniach negatywnych niektórych swoich partnerów.

Jak podkreśliła Komisja Europejska, "wymianę dobrych praktyk trzeba uzupełniać przejrzystym określaniem dobrych i złych praktyk tak, aby mogły one być w efektywny sposób wykorzystywane przez państwa członkowskie w tworzeniu własnych polityk działania."8

(1) Osadzenie w kontekście Odnoszące sukcesy formy współpracy są osadzone w krajowych, regionalnych i lokalnych systemach mieszkalnictwa i opieki społecznej. Drogę do sukcesu można wygładzić, jeżeli strategie będą zgodne, lub przynajmniej nie będą kolidowały z polityką lokalną i krajową. Strategiczne podejście do rozwiązywania problemu bezdomności, do monitorowania potrzeb i oceniania usług jest pomocne w zapewnieniu efektywności i skuteczności działania danej instytucji oraz lokalnej integracji wszystkich służb (na przykład w ramach lokalnych strategii dotyczących bezdomności).

Pogląd ten znajduje poparcie we stwierdzeniu, zawartym w Raporcie 2005: “Państwa członkowskie powinny wzmacniać możliwości wdrażania poprzez lepszą koordynację działań podejmowanych przez różne agendy i szczeble rządowe (tj. krajowe, regionalne, lokalne) oraz umacnianie monitorowania i oceny polityk”. 9

(2) Włączenie do działań bardzo różnych partnerów związanych z problemem Każdy kąt trójkąta może zostać wypełniony przez bardzo różne grupy aktorów, z których każda ma swoje bardzo odmienne interesy. Świadczeniodawcy opieki społecznej reprezentują wielość dyscyplin i środowisk. Faktyczny udział władz lokalnych w procesie pracy należy zwykle do obowiązków konkretnego wydziału urzędu miejskiego takiego, jak wydział spraw społecznych i (lub) wydział spraw mieszkaniowych. Instytucjami mieszkaniowymi mogą być prywatni właściciele mieszkań, stowarzyszenia i organizacje typu non-profit, gminy i spółdzielnie. Lokale socjalne i znajdujące się we władaniu państwa stanowią główne zasoby dla zapewniania mieszkań wszystkim grupom słabym społecznie i objętym marginalizacją, a także w rosnącym stopniu przesiedleńcom i ludziom z mniejszości etnicznych. Dlatego też potrzebny jest odpowiedni dostęp do tych zasobów mieszkaniowych dla wszystkich zainteresowanych.10

8 tamże, strona 9 ; zob. też strona 9, Raport dot. Integracji Społecznej (JIR 2004), (PDF) na stronie

http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/social_inclusion/jrep_en.htm. 9 tamże, str. 9. 10 Wszystkie Kraje Członkowskie muszą zapewniać ten dostęp nie tylko dla obywateli Unii, ale także dla osób z krajów trzecich. które od dawna

mieszkają w danym kraju.

© The Ridings, UK

© The Ridings, UK

3 - 4

Jednakże, jak pokazały przykłady, te strategie mieszkalnictwa, które odnoszą sukcesy nie muszą polegać wyłącznie na tradycyjnych dostawcach mieszkań socjalnych. W szczególności na zwartych rynkach mieszkaniowych ważne jest włączanie innych sektorów takich, jak sektor prywatnego wynajmu, w celu uzupełniania zasobu lokali, udostępnianych w ramach umów ze świadczeniodawcami opieki społecznej i władzami lokalnymi. Przykłady pokazały, że możliwe jest zagwarantowanie sobie współpracy prywatnych właścicieli mieszkań przy zapewnianiu miejsc stałego zamieszkania dla grup słabych społecznie i dotkniętych marginalizacją, na przykład poprzez gwarancje finansowe oraz wsparcie, udzielane samym lokatorom. Jednakże ważne jest też, aby dostrzec, iż chęć do współpracy ze strony prywatnych właścicieli mieszkań będzie zależeć od lokalnego rynku mieszkaniowego (tzn. tam, gdzie istnieje wysoki popyt na prywatne, wynajmowane mieszkania, ich właściciele raczej nie zechcą wynajmować ich grupom słabym społecznie i marginalizowanym). (3) Angażowanie i zachęcanie do samowystarczalności klientów Znaczenie angażowania klientów i uwzględniania ich opinii i preferencji (na przykład poprzez badania ankietowe osób opuszczających lokale instytucji opieki społecznej czy badania stanu zadowolenia lokatorów) jest szeroko dostrzegane. Jednakże stopień, w jakim współpracujące instytucje aktywnie konsultują się z klientami i włączają ich do podejmowanych działań jest znacznie zróżnicowany. W większości krajów wiele jeszcze pozostaje do zrobienia, jeżeli idzie o udział klientów. Opracowywanie bardziej skutecznych i odpowiednich interwencji wymaga o wiele większego angażowania samych użytkowników usług i organizacji, reprezentujących interesy grup słabych społecznie w procesy decyzyjne jako część procesów szerszej integracji z życiem społecznym, gospodarczym i politycznym. Większość przykładów dobrych praktyk dostrzega także znaczenie "upodmiotowienia" lub pomaganiu klientom w pomocy samym sobie. W przypadku tak działających instytucji i służb, świadczeniodawca nie "prowadzi" poszczególnych przypadków, lecz zamiast tego pomaga jednostkom, zapewniając im wsparcie i doradztwo tam, gdzie jest to konieczne, aby w niezależny i odpowiedzialny sposób radziły sobie z problemem przeciwdziałania utracie mieszkania, lub reintegracji z "zadomowionym na stałe społeczeństwem". Przykładem jest tu szkolenie i instruowanie ludzi, w jaki sposób postępować ze specjalnymi warunkami (i pułapkami) lokalnego rynku mieszkaniowego (jak w przypadku Zamiany Mieszkań w Wiedniu), lub egzekwowanie aktywnego udziału klientów w przebudowie bądź budowie mieszkań (co posiada wartość dodaną w postaci nabywania doświadczenia w pracy), na przykładzie osiedla Darzybór w Poznaniu lub realizacji przebudowy mieszkań socjalnych w Brnie.

Raport (2004)11 podkreśla znaczenie angażowania i konsultowania się z klientami – nie tylko dlatego, iż prowadzi to do rozwoju lepiej skoncentrowanych i mających większych związek z problemem polityk i usług, ale ponieważ takie uczestnictwo pomaga rozbudzać rozwój osobisty i wzmocnienie roli jednostki.

(4) Rozszerzanie współpracy na innych aktorów Oprócz trójki głównych aktorów "trójkąta COOP", wiele innych agencji i świadczeniodawców może być bezpośrednio i pośrednio wciąganych w pomaganie ludziom w utrzymaniu przyzwoitych mieszkań i standardu życia. Opisane powyżej podejście holistyczne zależy od zaangażowania do współpracy całego wachlarza instytucji i organizacji oficjalnych, wolontarystycznych i nie nastawionych na zysk, np. oświatowych, szkoleniowych, zdrowotnych, zajmujących się kwestiami zatrudnienia, doradztwa w sprawach zadłużenia, wydziałów pomocy społecznej oraz (jak w Wiedniu i Duisburgu) sądów i firm komercyjnych, takich jak prywatni właściciele mieszkań, dostawcy mediów (gazu, wody, elektryczności). Przykłady pokazują, że wymiana informacji pomiędzy całą grupą świadczeniodawców i służb jest konieczna nie tylko po to, aby przeciwdziałać utracie mieszkań, ale również aby móc oceniać popyt i planować udzielane świadczenia.

Większość Krajowych Planów Działania podkreśla bardzo ważną rolę, odgrywaną przez agencje pozarządowe w działaniach na rzecz integracji społecznej i z pewnością tak samo było w przykładach dobrych praktyk. Projekt FOHOIN (kolejne przedsięwzięcie w ramach Programy Wymiany Ponadnarodowej, które również zajmuje się kwestią bezdomności i świadczeniami dla ludzi bezdomnych) także podkreśla – jako główny priorytet – podejście holistyczne przy zajmowaniu się bezdomnością.

(5) Równość pomiędzy partnerami współpracy, mającymi tę samą wizję i cele Przykłady pokazały, że współpraca staje się bardziej owocna, kiedy wszyscy partnerzy są sobie równi. W układzie dobrze działającej współpracy jej partnerzy mają także wspólną wizję i cele, jednakże jest rzeczą istotną, że może występować także pewien konflikt interesów, nawet w obrębie dobrze współpracujących ze sobą instytucji (na przykład polityka eksmisyjna instytucji mieszkaniowych przeciwstawiona woli niedoprowadzania do zjawisk bezdomności). Partnerzy w skutecznie współpracujących ze sobą układach starają się rozumieć rolę i ograniczenia swoich partnerów,

11 tamże, str. 112-114.

3 - 5

szanować różniące się interesy i pracować nad rozwiązywaniem ewentualnych sprzeczności interesów, które mogą negatywnie wpływać na cele współpracy. Współpraca staje się gładsza, kiedy interesy i decyzje partnerów stają się przejrzyste, a sami partnerzy na wczesnym etapie informują się wzajemnie o istotnych kwestiach lub trudnościach. (6) Dobra koordynacja przynosi sukcesy w partnerstwie Analiza dobrych praktyk pokazała, że w większości wypadków współpraca funkcjonuje najbardziej efektywnie, kiedy obowiązki i zakresy odpowiedzialności każdego z partnerów są wyraźnie określone i zdefiniowane. Zatarcie granic pomiędzy mieszkalnictwem, pomocą socjalną i opieką społeczną (jak to ma miejsce w Wielkiej Brytanii) może tworzyć bardziej złożony system układów organizacyjnych, który przeszkadza w wysiłkach na rzecz koordynacji. Przykłady pokazały także, iż współpraca funkcjonuje bardziej efektywnie, jeżeli jeden z partnerów obejmuje przywództwo w koordynowaniu prac wszystkich partnerów. Na przykład koordynator czy kierownik projektu może spowodować, aby dani partnerzy angażowali się w dyskusje czy spotkania tylko wtedy, gdy jest to właściwe i ma związek ze sprawą. Zmniejsza to niepotrzebne obciążenia partnerów, oszczędzając ich cenny czas i pieniądze.

Świadczone usługi muszą być skuteczne i warte wydawanych na nie pieniędzy. Ma to szczególne znaczenie zwłaszcza w okresie pogarszającej się sytuacji gospodarczej w Europie i zmniejszonych możliwości organizacyjnych i finansowych ze strony władz lokalnych i krajowych, co podkreśla Raport 200512.

(7) Ścisła współpraca pomiędzy działaniami podejmowanymi na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym Włączanie innych aktorów zakłada również bliższą współpracę pomiędzy instytucjami pracującymi na różnych szczeblach i (lub) w różnych sektorach, jak na przykład w Wiedniu współpraca pomiędzy sądami a Ośrodkiem FAWOS, lub w Wielkiej Brytanii pomiędzy rządem krajowym (który zapewnia ramy działania i finansowania dla programu Wspieramy Ludzi), samorządami lokalnymi (które prowadza niezbędną ocenę i zlecają usługi) oraz organizacjami sektora wolontariatu (które świadczą usługi), działającymi na szczeblu krajowym lub regionalnym. (8) Najpierw profilaktyka!! Przykłady dobrych praktyk podkreśliły kluczowe znaczenie wczesnych interwencji w zapobieganiu kryzysom mieszkaniowym. Ważne jest, aby świadczeniodawcy byli w stanie rozpoznawać i reagować na wczesne oznaki problemów socjalnych, np. zaległości w czynszach, zanim problemy nie zwiększą się lub gdy wdrożone procedury prawne, uzgodnienia lub działania spowodują, że interwencja stanie się już niemożliwa albo okaże się zbyt późna, aby była skuteczna. Przykład FAWOS w Wiedniu pokazuje wartość dodaną podejścia proaktywnego (tj. nawiązywania kontaktów oraz zapewniania doradztwa i pomocy ludziom zagrożonym eksmisją przed wydaniem decyzji sądowych). Jest to możliwe, ponieważ w ramach austriackiej federalnej Ustawy o Najmie Lokali istnieje prawnie zagwarantowany dostęp do informacji, pochodzących z właściwych sądów na temat wniesionych pozwów eksmisyjnych.

12 Komisja Europejska, Wspólny Raport dot. Ochrony Socjalnej i Integracji Społecznej 2005,

http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/social_inclusion/jrep_en.htm.

© The Ridings, UK

© The Ridings, UK

3 - 6

Ta jednoznaczna lekcja płynąca z wymiany w ramach COOP jeszcze raz udowodniła znaczenie głównego celu w walce z nędzą i wykluczeniem społecznym: “zapobiegać niebezpieczeństwu wykluczenia”.13. Znajduje ona także poparcie w dużym nacisku, jaki kładzie się na profilaktykę, co wielokrotnie powtarzano na Europejskiej Konferencji FEANTSA 2005. 14

(9) Dochodzenie do mieszkania samodzielnie Przykłady pokazują, że przygotowanie do poprawy warunków życiowych, przywrócenie normalnych warunków mieszkaniowych, usługi na rzecz utrzymania najmu oraz udzielane zmienne wsparcie to wszystko elementy, które odgrywają rolę w pomaganiu ludziom przy osiąganiu i utrzymaniu własnego miejsca zamieszkania. Większość służb działa w kierunku zachęcania i umacniania swoich klientów w tym, aby dokonali wyboru i podjęli odpowiedzialność za zachowanie swoich nowych domów, chociaż dla niektórych z nich może to być proces długi (na przykład, osoby od wielu lat bezdomne i mieszkające na ulicy, którym trudno jest zaangażować się w prowadzone dla nich działania służb pomocy społecznej, aby poprawić swoją egzystencję i osiąść w stałym miejscu zamieszkania). Chociaż "mieszkanie samodzielnie" to wynik pożądany dla większości jednostek, przykłady pokazują, że niektórzy ludzie o złożonych i trwałych potrzebach (np. osoby z problemami zdrowia psychicznego lub słabi ludzie w podeszłym wieku) będą wymagać stałej pomocy dla zachowania swoich mieszkań i niedopuszczenia do powtórnego popadnięcia w bezdomność. (10) Działania ukierunkowane na klientów o specjalnych potrzebach Chociaż niektórzy świadczeniodawcy uważali za rzecz ważną, aby nie piętnować swoich klientów ani nie przyczepiać im żadnych etykietek, jest rzeczą jasną, iż pewne grupy wymagają ukierunkowanych usług, jeżeli mają integrować się z głównym nurtem społeczeństwa. Na przykład osoby uzależnione, kobiety narażone na przemoc w rodzinie, mniejszości etniczne (np. Romowie), imigranci, osoby ubiegające się o azyl i uchodźcy to wszystko grupy o specjalnych potrzebach. Niezależnie od tego, należy pamiętać, że ludzie w tych grupach ryzyka mają potrzeby jednostkowe, i że oczywiście tacy ludzie często należą do więcej niż jednej grupy ryzyka, i mogą mieć zróżnicowane potrzeby i preferencje.

W Procesie Integracji Społecznej główny priorytet polityki dotyczy zwiększonej integracji mniejszości etnicznych i imigrantów poprzez rozwijanie podejścia ukierunkowanego, zwracającego szczególną uwagę na Romów15 (zob. przypadek Brna w Projekcie COOP). Krajowe Plany Działań na rzecz Integracji Społecznej z 2003 roku podkreślają potrzebę uwzględniania w większym stopniu sytuacji osób, stających wobec rozlicznych zagrożeń: zwalnianych więźniów, ludzi opuszczających różnego rodzaju zakłady opieki, osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków, z położeniem nacisku na różnice pomiędzy nimi, wynikające z płci.16

(11) Strategie lokalne, standardy krajowe Świadczenie usług dla ludzi znajdujących się w potrzebie mieszkaniowej jest działalnością lokalną, jednakże przykłady pokazały, że ważną rzeczą jest dysponowanie krajowymi (lub w niektórych krajach regionalnymi) standardami i wymogami w tej dziedzinie. Obejmują one krajowe standardy jakości opieki i zamieszkania, zobowiązania władz lokalnych do prowadzenia oceny potrzeb, opracowywania strategii dotyczących przeciwdziałania bezdomności oraz świadczenia odpowiednich usług. Pomagają sprawić, aby wszystkie organy samorządu lokalnego i gminy rozumiały i wypełniały swoje obowiązki wobec grup słabych społecznie i objętych marginalizacją. (12) Wsparcie polityczne i finansowanie Władze krajowe i lokalne twierdzą, że popierają zmniejszanie zakresu zjawiska bezdomności i zapobieganie jej nowym przypadkom. Jednakże finansowanie często nie dotrzymuje kroku deklaracjom politycznym, szczególnie w czasach recesji gospodarczej. Badania COOP ponownie uwypukliły fakt, iż niedostateczne finansowanie niweczy najlepsze wysiłki skądinąd udanych przedsięwzięć. Skuteczna współpraca zależy od gwarantowanego finansowania, oraz długofalowego podejścia do rozwiązywaniu problemów mieszkaniowych. Częste zmiany polityki oraz priorytetów i (lub) zasad finansowania stanowią niepotrzebne obciążenie dla współpracujących instytucji i świadczeniodawców.

13 Rada Unii Europejskiej (2002), tamże. 14 FEANTSA i FNARS: Pomoc społeczna w nagłych wypadkach i interwencje kryzysowe w dużych miastach Europy

Konferencja europejska, 27-28 października 2005, Paryż. 15 Zob. też studium tematyczne w ramach Programu Działania Wspólnoty - Focus Consultancy Ltd.; European Roma Rights Center, the European

Roma Information Office: Sytuacja Romów w powiększonej Unii, nacisk na wspieranie integracji społeczności romskich, oraz na "uwzględnienie specyficznych działań, dotyczących Romów… w tym mieszkań, usług socjalnych i pomocy."

16 Zob. Raport na temat Ochrony Socjalnej i Integracji Społecznej 2005, oraz Raport na temat Integracji 2004.

3 - 7

(13) Zwiększony nacisk na współpracę i finansowanie, zgłaszanie i monitorowanie problemu (wejście) i rozwiązania (wyjście) Monitorowanie i ocenę dokonywaną przez współpracujących partnerów na szczeblu zarówno lokalnym, jak i regionalnym można wykorzystywać do szacowania popytu i podaży usług, oraz do kształtowania strategii lokalnych i krajowych. Regularne monitorowanie usług (w okresie krótko-, średnio- i długoterminowym), zarówno wewnętrznie (przez personel i odbiorców usług) i zewnętrznie (przez instytucje finansujące i władze) pokazuje także efektywność i skuteczność współpracy oraz utrzymujące się jej znaczenie (poprzez dane o kierowanych przypadkach, przyjmowaniu ich do realizacji i jej wynikach). Jest to aspekt, który należy poprawić we wszystkich krajach. Wiele służb zbiera obszerne dane społeczno-demograficzne, które mogą być wykorzystywane jako linia odniesienia przy monitorowaniu w dłuższym okresie czasu. Jednakże, niektóre współpracujące instytucje i praktycy podkreślali znaczenie, jakie niesie unikanie przeregulowania. Działając według swojego doświadczenia różne władze nadzorujące i instytucje finansujące stawiają różne wymagania, jeżeli idzie o monitorowanie i ocenę, co prowadzi do niepotrzebnych obciążeń administracyjnych. Lekcje płynące z Projektu COOP kształtowały opracowanie szeregu zaleceń dla polityki oraz zaleceń dotyczących dalszego działania i badań, skierowanych do Unii Europejskiej i władz wszystkich szczebli (krajowego, regionalnego i lokalnego). Szczegóły tych zaleceń podano poniżej.

Zalecenia dotyczące polityki Na wszystkich szczeblach

• Istnieje potrzeba zapewnienia świadomości istnienia Krajowych Planów Działania na rzecz Integracji Społecznej (NAP) i promowania wsparcia dla ich celów. Widać było wyraźnie, iż wielu partnerów krajowych z sektora wolontariatu i organizacji ustawowo zobowiązanych do świadczenia pomocy nie wiedziało przed przystąpieniem do Projektu COOP o istnieniu tych Planów.

• Jest rzeczą ważną, aby wszystkie kraje członkowskie opracowywały strategie krajowe dla realizacji celów, określonych w swoich Planach NAP, promowania integracji społecznej, zwalczania bezdomności i rozwiązywania potrzeb mieszkaniowych. Z krajów członkowskich biorących udział w COOP tylko Wielka Brytania wprowadziła strategie dla wykorzenienia zjawiska bezdomności, a Belgia jest na etapie opracowywania takiej strategii.

• Komisja Europejska podkreśliła już potrzebę ambitniejszych i określonych celów w Krajowych Planach Działania na rzecz Integracji Społecznej oraz planów ich finansowania i to winno być realizowane. Jeżeli cele i założenia Planów NAP mają być realizowane, to krajom członkowskim musi być udostępniane odpowiednie finansowanie dla rozwijania strategii i usług.

• Zapobieganiu bezdomności pierwotnej i wtórnej (poprzez skuteczne przywracanie normalnych warunków mieszkaniowych i pomoc w zachowaniu najmu mieszkań) powinno się poświęcać więcej uwagi. Konieczne jest przesunięcie nacisku z interwencji kryzysowych (zakwaterowanie doraźne w nagłych wypadkach, redukcja bezdomności) na zajmowanie się przyczynami nie dającej się uniknąć bezdomności i zapobieganie eksmisjom. W niektórych wypadkach bardziej proaktywne podejście w zakresie pomocy środowiskowej przyniosłoby większą korzyść tym ludziom, którym trudno jest uzyskać dostęp do usług mieszczących się w głównym nurcie pomocy, albo radzić sobie z biurokracją (chociaż celem długookresowym byłoby tu wspieranie klientów w tym, by w jak największym stopniu radzili sobie samodzielnie).

• Unia Europejska, władze krajowe i lokalne muszą dostrzegać i reagować na sprzeczne cele polityki, które mogą niweczyć wysiłki współpracujących organizacji i służb. Na przykład polityka przeciwdziałania zachowaniom antyspołecznym, która skupia się wyłącznie na egzekwowaniu a nie na rehabilitacji i pomocy w osiedleniu się w nowych warunkach mieszkaniowych może prowadzić do eksmisji oraz cyklu bezdomności.

• Decydenci na wszystkich szczeblach powinni dążyć do zapewnienia, aby ogół społeczeństwa miał świadomość trudności, przed jakimi stają grupy słabe społecznie i zmarginalizowane. Na szczeblu lokalnym instytucje winny pracować z lokalnymi społecznościami i informować grupy sąsiedzkie o swoich osiągnięciach dla uzyskanie lepszego zrozumienia problemu i zjednania sobie ich współpracy.

• Powinno się dostrzegać na wszystkich szczeblach, że chociaż "mieszkanie samodzielnie" stanowi cel pożądany, to nie jest on jednak realistyczny dla każdego członka grupy ryzyka. Decydenci i ośrodki finansujące nie powinni nakładać nierealistycznych żądań na służby pomocy i ich klientów. Służby te powinny pomagać ludziom w czynieniu jak największych postępów, ale w niektórych wypadkach konieczna może być stała

3 - 8

pomoc, aby umożliwić takim ludziom zachowanie mieszkań. Decydenci winni zapewnić dostępność funduszy na tego rodzaju pomoc, która może zapobiegać wtórnej bezdomności (i związanym z nią kosztom) oraz promować integrację społeczną w okresie długofalowym.

• O ile jest rzeczą ważną zapewnianie specjalnych warunków mieszkaniowych dla ludzi, którym trudno jest integrować się ze społeczeństwem, to nie mogą one być traktowane jako stałe. Jak stwierdzono w ocenie peer review, dokonanej dla Komisji Europejskiej oraz w ocenie Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Zaangażowanych na rzecz Bezdomności (FEANTSA), która objęła duńskie "niekonwencjonalne mieszkania dla wyobcowanych"17, jednostki mogą się zmieniać. Jeżeli ludzie czynią postępy i znajdują w sobie motywację, to powinno się im umożliwiać przeniesienie do normalnych warunków mieszkaniowych.

• Stosowne rozwiązania (mieszkania dla osób wymagających częściowej opieki i zmienne wsparcie) powinny nadal być rozwijane po to, aby ludzie mogli mieszkać w jak największym stopniu samodzielnie, w przyzwoitych, stałych warunkach mieszkaniowych wśród społeczności. Potrzeby i preferencje klientów powinno się regularnie analizować, aby zagwarantować, że ich warunki mieszkaniowe i udzielana im pomoc jest przez cały czas odpowiednia.

• Należy mieć także świadomość, iż niektórzy ludzie mogą napotykać na trudności, które będą zagrażać ich sytuacji mieszkaniowej po osiedleniu się w nowym miejscu zamieszkania. Wszystkie służby powinny zapewnić, aby dla tych ludzi dostępne było odpowiednie wsparcie (np. mieszkania i porady prawne, doradztwo w sprawach długów) i by klienci mieli świadomość istnienia takiego wsparcia oraz sposobu korzystania z niego.

• Chociaż celem ostatecznym dla współpracujących instytucji i świadczeniodawców powinno być zapobieganie bezdomności, reintegracja i powrót do społeczeństwa, to pozostaje potrzeba zakwaterowania awaryjnego w nagłych sytuacjach życiowych i pracy środowiskowej dla wciągnięcia ludzi najbardziej zmarginalizowanych (np. bezdomnych śpiących na ulicach) i pomagania im w rozwiązywaniu ich problemów.

• Chociaż jest rzeczą ważną, aby dostrzegać potrzeby specjalnych grup klientów, władzom, decydentom i świadczeniodawcom opieki społecznej nie wolno tracić z pola widzenia jednostek. Od instytucji i świadczeniodawców winno się wymagać stosowania indywidualnych planów działania, opracowywanych wspólnie z klientem (na przykład w ramach standardów krajowych), i poddawanych regularnej analizie, dokonywanej także z klientem.

Dla Komisji Europejskiej i innych organów Unii Europejskiej • Unia powinna w dalszym ciągu podkreślać znaczenie odpowiedniego i właściwego mieszkania jako klucza

do zmniejszania zakresu wykluczenia społecznego, ale również promować bardziej holistyczne podejście, która dostrzega role różnych służb pomocy, przyczyniające się do integracji społecznej. Parlament Europejski powinien być szczegółowo informowany o tych zagadnieniach.

• Komisja Europejska dostrzega, iż z powodu braków na swoich rynkach mieszkaniowych wszystkie kraje członkowskie muszą interweniować w celu zwalczania wykluczenia społecznego gospodarstw pokrzywdzonych przez los. Mieszkalnictwo uważane jest normalnie za sferę działania, leżącego w kompetencjach danego kraju, ale dostęp do przyzwoitych warunków mieszkaniowych jest kluczowym priorytetem Komisji Europejskiej. Zgodnie z sugestią Raportu 200518, w projektowaniu i wdrażaniu polityk Unii istotne jest, aby uwzględniać integrację społeczną, jeżeli polityki te mają wspierać wysiłki poszczególnych krajów, promujące integrację społeczną. Komisja Europejska i Parlament Europejski winny zatem promować rolę mieszkalnictwa socjalnego w swoich politykach integracji społecznej.19

• Komisja Europejska winna także dostrzegać i promować rolę samorządów lokalnych i gmin w zajmowaniu się wykluczeniem społecznym i wspieraniu integracji poprzez zapewnianie mieszkań.

• Projekt COOP udowodnił skuteczność informacji mieszkaniowych, poradnictwa i wsparcia na szczeblu lokalnym (np. FAWOS, Zamiana Mieszkań w Wiedniu) dla pomocy ludziom w zachowaniu najmu mieszkań i zapewnieniu bezpiecznych warunków mieszkaniowych. Modele tego typu należy promować i wspierać finansowo we wszystkich krajach członkowskich.

17 Meert, Henk: Preventing and Tackling Homelessness, Synthesis Report. Peer Review in the Field of Social Inclusion Policies. Denmark 2005; FEANTSA Shadow Peer Review (2005), Homelessness in Denmark: Freak Houses for Freak People or Unusual Housing for Unusual Lifestyles, Brussels: FEANTSA. 18 tamże, str. 112-113 19 Znaczenie tej kwestii było także mocno podkreślane w czasie Europejskiego Tygodnia Mieszkalnictwa Socjalnego "Housing Europe" w Brukseli,

10-14 października 2005.

3 - 9

• Prawo do pomocy mieszkaniowej jest obecnie poddawane dyskusjom na szczeblu europejskim. Prawo to (do wszystkich form pomocy) powinno zostać przyjęte w polityce UE.

• Dyrektoriat Generalny ds. Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Wyrównywania Szans powinien zestawić i poddać ocenie w ramach procesu Otwartej Metody Koordynacji nie tylko Krajowe Plany Działania na rzecz Integracji Społecznej, ale także wyniki, przyniesione przez różne aspekty Programu Działania Wspólnoty, koncentrujące się na poszczególnych grupach tematycznych, w naszym przypadku na kwestii bezdomności. Aspekty te obejmują cele, wskaźniki, wyniki analiz peer review dokonywanych w grupach środowiskowych, studia tematyczne, SILC, projekty Okrągłego Stołu i Wymiany Ponadnarodowej. Komisja Europejska winna ułatwiać lepsze rozpowszechnianie wyników badań nie tyko poprzez publikacje, ale też poprzez warsztaty i seminaria.

• Komisja Europejska powinna zlecić dalsze, pogłębione badania tematyczne, nie tylko w kwestii dostępu do mieszkań dla imigrantów i mniejszości etnicznych, ale także dla innych grup słabych społecznie, bądź zagrożonych marginalizacją, ze szczególnym zwróceniem uwagi na nowopowstające tego rodzaju grupy takie, jak grupy ludzi młodych czy bezdzietnych kobiet.

• Wykluczenie społeczne to problem wielostronny, stąd bardzo pożądany jest plan ulepszonych, wspólnych działań. Wspólnego działania należy wymagać nie tylko od Dyrektoriatu Generalnego ds. Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Wyrównywania Szans, ale także od Dyrektoriatów Generalnych, odpowiadających za opiekę zdrowotną i fundusze strukturalne, jeżeli chcemy, aby zróżnicowane potrzeby grup wykluczonych społecznie były rozwiązywane w sposób holistyczny (np. zdrowie i zdrowie psychiczne, kwestie strukturalne i profilaktyka).

Dla szczebla europejskiego, krajowego i regionalnego • Decydenci muszą w dalszym ciągu pracować nad czynnikami strukturalnymi (nędzą, bezrobociem, brakiem

mieszkań), które narażają ludzi na utratę miejsca zamieszkania i bezdomność. • Unia Europejska i rządy krajowe powinny pracować nad sformułowaniem standardów krajowych w zakresie

zapewniania mieszkań, opieki i wsparcia dla grup słabych społecznie i zagrożonych marginalizacją. Wszystkie służby winny być poddawane zdecydowanemu monitorowaniu i ocenie, aby zagwarantować utrzymywanie zadowalających standardów oraz odpowiedniości i efektywności kosztowej świadczonych usług. W miarę możliwości monitorowanie i ocena usług powinny być znormalizowane, aby uniknąć niepotrzebnej biurokracji i dublowania wysiłków.

• Unia Europejska i rządy krajowe powinny w dalszym ciągu działać w celu opracowania wspólnych wskaźników i definicji, w tym danych Statystyki Dochodów i Warunków Życia (SILC). Porównywalne dane pomogą wyjaśnić wyzwania, stojące przed każdym krajem członkowskim. Porównywalne dane pomogą także w monitorowaniu krajowych i lokalnych wysiłków oraz w realizacji Krajowych Planów Działania na rzecz Integracji Społecznej. Plany te w dalszym ciągu powinny być częścią działań, rozwijanych w ramach Otwartej Metody Koordynacji (OMC). 20

• Decydenci powinni wymagać od współpracujących instytucji i służb opracowywania strategii, mających na celu angażowanie klientów w rozwijanie, świadczenie, monitorowanie i ocenianie usług. Trzeba jednak pamiętać, że niektóre jednostki mogą nie życzyć sobie, aby je do tych działań włączano, i wówczas trzeba te życzenia uszanować.

• Władze muszą dostrzegać specyficzne potrzeby różnych grup słabych społecznie i objętych marginalizacją (np. uchodźców, ofiar przemocy, kobiet, ludzi młodych, mniejszości etnicznych, osób uzależnionych) i opracowywać polityki pomocy i interwencji na rzecz tych grup ludzi, ale bez ich piętnowania. Chociaż celem końcowym jest pomaganie ludziom w integracji i powrocie do społeczeństwa, w innych studiach (np. Edgar, 2004) wskazywano na znaczenie w niektórych krajach świadczeniodawców wyspecjalizowanych, np. prowadzonych przez mniejszości etniczne towarzystw budownictwa społecznego.21

20Pierwszy aspekt w ramach Programu Działania Wspólnoty – badania i analiza, zob.

http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/social_inclusion/programme_en.htm; wspólne wskaźniki, zob. http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/social_inclusion/indicators_en.htm; Komisja Europejska /Eurostat: prezentacja danych na temat bezdomności i niedostatków mieszkaniowych w Unii Europejskiej: przegląd i propozycje 2004. http://www.eds-destatis.de/downloads/work/en3wp_production_of_data.pdf; http://www.eustatistics.gov.uk/themes/population/index.asp.

21 Edgar, B. (2004) Policy Measures to Ensure Access to Decent Housing for Migrants and Ethnic Minorities, St Andrews: Joint Centre for Scottish Housing Research.

3 - 10

• Władze muszą pracować dla wciągania przedstawicieli grup słabych społecznie i zmarginalizowanych do procesów decyzyjnych i rozwoju usług, jeżeli usługi te mają zapewnić odpowiednie i skuteczne rozwiązanie potrzeb mieszkaniowych.

• Władze krajowe i regionalne powinny badać możliwości w zakresie zmian prawnych, dotyczących polityki prywatności i ochrony danych, oraz promować opracowywanie protokołów udostępniania informacji (np. w sprawach eksmisji) dla zoptymalizowania możliwości przeciwdziałania bezdomności.

• Państwowe zasoby mieszkaniowe stanowią ważny potencjał dla grup słabych społecznie i zagrożonych wykluczeniem. Władze krajowe, regionalne i lokalne nie powinny (dalej) zmniejszać swoich zasobów mieszkaniowych.

• Instytucje mieszkalnictwa socjalnego zachowują kluczowe znaczenie dla zaspokajania potrzeb mieszkaniowych grup słabych społecznie i dotkniętych marginalizacją. Dlatego też politykę w zakresie mieszkalnictwa socjalnego należy wzmacniać, a jego instytucje pobudzać i wspierać w utrzymywaniu odpowiedniego zasobu przyzwoitych i dostępnych mieszkań.

• Decydenci winni podkreślać odpowiedzialność społeczną, która wiąże się z własnością (w systemie społecznym, opartym na gospodarce rynkowej) i powinni zdawać sobie z tego sprawę, mówiąc o strategiach otwierania rynku mieszkaniowego dla nowych graczy.

• Decydenci winni zdawać sobie sprawę z potencjalnej roli prywatnych, nastawionych na zysk dostawców mieszkań (np. prywatni właściciele mieszkań, trusty inwestycyjne zajmujące się nieruchomościami) i opracowywać strategie angażowania ich do zapewniania mieszkań dla grup wymagających pomocy.

Dla szczebla krajowego, regionalnego i lokalnego • Należy pobudzać rozwijanie form współpracy, obejmujących zróżnicowane grupy aktorów (instytucji ochrony

zdrowia, służb zatrudnienia, mediów komunalnych). Zaleca się, aby władze lokalne przejmowały kierownictwo przy rozwijaniu i koordynowaniu współpracy partnerskiej (zob. m.in. Sieci Opieki Lokalnej w Rotterdamie, koordynowane przez personel z instytucji komunalnych). Tam, gdzie jest to konieczne, władze lokalne winny rozważyć zlecenie ekspertom zewnętrznym pomagania w rozwoju zintegrowanych usług (tak, jak ma to miejsce m.in. w Duisburgu).

• Jeżeli mają być rozwijane uwieńczone powodzeniem formy współpracy, wciągającej bardzo zróżnicowanych aktorów, to ważne jest doprowadzenie do tego, aby partnerzy współpracy byli równi, podzielali wspólne cele i wartości, rozumieli swoje role i obowiązki, lecz także ograniczenia i bariery. Władze krajowe i lokalne powinny zapewniać fundusze na seminaria, warsztaty lub dyskusje okrągłego stołu, stwarzające głównym interesariuszom możliwość spotykania się i omawiania tych spraw, przezwyciężania ewentualnych konfliktów interesów, formułowania strategii i pracy nad rozwojem owocnych form współdziałania.

• Władze krajowe, regionalne i lokalne powinny wziąć pod uwagę nadzorowanie form współpracy i zdecydowane ocenianie ich skuteczności i efektywności. Doświadczenia (sukcesy i porażki, mocne i słabe punkty, główne czynniki powodzenia, itp.) należy rozpowszechniać i wprowadzać do procesów decyzyjnych w drodze dyskusji z decydentami, praktykami i klientami.

Potrzeba przyszłych badań i działań • Mimo, iż w Wielkiej Brytanii przeprowadzono sporo badań nad potrzebami i preferencjami osób bezdomnych w

największym stopniu zmarginalizowanych, tj. osób od dawna mieszkających na ulicy22, istnieje potrzeba dalszych badań (i (lub) rozpowszechniania ich wyników w innych krajach członkowskich. Jest to konieczne dla zrozumienia niektórych z barier, na jakie natrafiają jednostki w dostępie do usług i poprawie swoich warunków życiowych, oraz dla rozwijania odpowiednich i dostępnych usług. Istnieje niebezpieczeństwo, że potrzeby tych jednostek, którym trudno jest radzić sobie z usługami lub które nie czynią odpowiednio szybkich postępów na drodze ku samodzielnemu życiu i reintegracji ze społeczeństwem zostaną zaniedbane przez świadczeniodawców.

• Sprawą, która została poruszona w Projekcie COOP, ale której nie udało się w pełni zgłębić w ramach kompetencji Projektu było zagadnienie tego, gdzie grupom słabym społecznie i zmarginalizowanym przydziela się miejsca stałego pobytu, tzn. czy ludzi tych należy rozpraszać, czy nie. Zdawano sobie sprawę, że niektóre

22 http://www.odpm.gov.uk/

3 - 11

grupy, np. mniejszości etniczne mogą chcieć zamieszkiwać razem, ale istniało też przeświadczenie, iż grup takich nie należy umieszczać w żadnych gettach ani przesiedlać do najbardziej niekorzystnych rejonów, czy najgorszych warunków mieszkaniowych. Konieczne są dalsze badania na temat preferencji tych grup, ale jednocześnie decydenci powinni pracować nad zapewnieniem przyzwoitych warunków mieszkaniowych w odpowiednich rejonach dla wszystkich obywateli.

• Dla uniknięcia dublowania wysiłków badawczych i opracowania bardziej zintegrowanego podejścia w przyszłych działaniach Dyrektoriatów Generalnych, zaleca się powołanie forum instytucji i grup, które wniosły swój wkład do Programu Działania Wspólnoty w kwestiach zapewnienia mieszkań dla grup słabych społecznie i dotkniętych marginalizacją. Pozwoliłoby to na skuteczniejsze rozpowszechnianie i dzielenie się wiedzą na temat dobrych praktyk przy realizacji kluczowych priorytetów i wyzwań w kwestii rozwiązywania problemu wykluczenia społecznego.

• Umożliwienie wymiany wiedzy i informacji na temat problemów bezdomności poprzez finansowanie ze strony Komisji Europejskiej jest działaniem godnym polecenia, ale pojawiają się tu ograniczenia, kiedy konieczne są nowe badania podstawowe. Dyrektoriat Generalny ds. Zatrudnienia, Spraw Socjalnych i Wyrównywania Szans powinien budować sojusze z Dyrektoriatem Generalnym ds. Badań i innymi instytucjami, wspierającymi badania w Europie dla zaakcentowania konieczności dalszych badań nad integracją społeczną w 7. Programie Ramowym i innych podobnych programach.

• Nie było możliwe w ramach Projektu zbadanie w pełni wymiaru bezdomności w aspekcie płci, ale, jak zauważyli w 2001 roku Edgar i Doherty23, istnieje konieczność dalszych badań nad specyficznymi potrzebami kobiet, w tym kobiet z mniejszości etnicznych, szczególnie w nowych krajach członkowskich.

• COOP nie zajmował się problemem gospodarczej integracji ze społeczeństwem poprzez zatrudnienie, chociaż niewielka liczba przykładów dobrych praktyk uwzględniała szkolenie i zatrudnienie jako część podejścia holistycznego do zapewnienia trwałych warunków mieszkaniowych i integracji społecznej. Istnieją przykłady programów i systemów, które pomagają ludziom w przeszłości bezdomnym wracać do pracy (np. program Działania Biznesu dla Bezdomności w Wielkiej Brytanii) i prowadzone były także badania nad rolą zatrudnienia w zwalczaniu bezdomności (było to jedno z zagadnień, badanych przez FOHOIN24 w studium, prowadzonym w ramach programu Wymiany Ponadnarodowej). Chociaż integracja ekonomiczna jest wyraźnie celem ważnym i szeroko dostrzeganym w Komisji Europejskiej, istnieje potrzeba dalszych badań dla poprawy zrozumienia tego, w jaki sposób świadczone usługi mogą najlepiej wspierać ludzi w ich powrocie do pracy, poznania barier, stających przed grupami zmarginalizowanymi (np. systemy zasiłków i dyskryminacja) oraz sposobów ich pokonywania.

• Konieczne są dalsze badania nad rolą innych form konkretnej działalności (praca społeczna, działania w ramach opieki społecznej, organizacja czasu wolnego, kształcenie i szkolenie) dla promowania integracji społecznej i rozwiązań zapewniających trwałość warunków mieszkaniowych. Wiele z badań nad bezdomnością sugeruje, iż nuda, wyizolowanie i brak struktur mogą zagrozić stabilności warunków mieszkaniowych, ale niewiele dotąd wiadomo o potrzebach i preferencjach grup zmarginalizowanych i słabych społecznie.

• W niektórych krajach (chociaż nie we wszystkich) trzeba więcej badań dla zrozumienia, w jaki sposób wciągać klientów i zachęcać ich do aktywnego uczestniczenia w rozwijaniu usług i działaniach prowadzonych w praktyce.

• Ogólnie mówiąc, na szczeblu Wspólnoty Europejskiej większość wysiłków skoncentrowano na opisywaniu różnych usług, oraz ich kontekstu, związanego z polityką działania i praktyką. Chociaż tego rodzaju studia są przydatne w poruszaniu kluczowych kwestii i dostarczaniu ilustrujących je przykładów możliwych, skutecznych praktyk, nie są one w stanie zapewnić niezbędnych dowodów, pozwalających na przewidywanie wyników. Istnieje potrzeba dalszego rozwijania instrumentów oceny, które mogą być wykorzystywane w badaniach (do mierzenia skuteczności i efektywności) i które będą pomocne w formułowaniu zasad polityki opartej na dowodach naukowych.

23 Edgar, B. i Doherty, J. (2001) Women and Homelessness in Europe: Pathways, services and experiences, Bristol: Policy Press. 24 FOHOIN Forum Integracji Holistycznej, http://www.fohoin.info/

ANEKS

Redaktorzy raportu (krajowe instytucje koordynujące): Instytucja Ośrodek Badań Miejskich i Regionalnych SRZ Sp. z o.o. SRZ Stadt+Regionalforschung G.m.b.H. Adres Lindengasse 26/2/3, A 1070 Wien, Austria Telefon +43 (0) 1 523 89 53 12 Faks +43 (0) 1 523 89 53 12 Strona internetowa www.srz-gmbh.com Osoba do kontaktu Heidrun Feigelfeld , hf@srz-gmbh.com Interdyscyplinarny zespół SRZ, promotor Projektu COOP, łączący nauki urbanistyczne ze społecznymi i politycznymi, posiada ponad dwudziestoletnie doświadczenie w dziedzinie badań mieszkalnictwa i rozwoju miast oraz doradztwa dla władz wszystkich szczebli. Od założenia w roku 1991, SRZ prowadził badania z zakresu polityk mieszkalnictwa, systemów mieszkaniowych, mieszkań dla specjalnych grup społecznych (imigranci, kobiety, ludzie starsi, grupy zagrożone marginalizacją, itp.), różnych rodzajów zasobów mieszkaniowych i nowych form budowy, przepisów i dotacji odnoszących się do mieszkalnictwa, podaży i popytu mieszkaniowego, jak również oceny opieki społecznej. Na szczeblu ponadnarodowym SRZ wykonywał porównania systemów mieszkalnictwa, organizował i dokumentował wymianę informacji na temat przekwalifikowania urbanistycznego w Europie oraz prowadził Projekt UE pod nazwą SOCOHO – "Znaczenie systemów mieszkalnictwa dla ochrony spójności społecznej w Europie". Inż. dypl. Heidrun Feigelfeld jest kierownikiem projektu COOP. Jest współzałożycielką, partnerem i starszym pracownikiem naukowym SRZ, a tym samym szefem Projektu i współpracownikiem szeregu innych projektów. Obiektem jej zainteresowania są badania i doradztwo w dziedzinie rozwoju miast, przekwalifikowania miast, mieszkalnictwa i grup aspołecznych, narażonych na dyskryminację. Opublikowała ponad dwadzieścia książek i raportów z projektów, a także liczne artykuły naukowe w kilku językach. Jest członkiem Europejskiej Sieci Badań nad Mieszkalnictwem (ENHR). Instytucja Population and Social Policy Consultants (PSPC) Adres Maria-Louizasquare 33/b2, 1000 Brussels, Belgia Telefon +32-(0)2-2300224 Faks +32-(0)2-2300224 Strona internetowa www.pspc-Brussels.org Osoba do kontaktu Dragana Avramov , avramov@avramov.org; pspc@skynet.be Population and Social Policy Consultants (PSPC) założono w 1995 roku, z siedzibą w Brukseli. Grupuje w ramach interdyscyplinarnych projektów badawczych naukowców i ekspertów o ściśle określonych kwalifikacjach i doświadczeniu z zakresu nauk społecznych i studiów nad oddziaływaniem polityki na szczeblu międzynarodowym, krajowym i regionalnym. Population and Social Policy Consultants realizuje swoje badania naukowe w dziedzinie studiów ludnościowych i społecznych, wykluczenia społecznego i ochrony socjalnej, polityki państwa i rozwoju, mieszkalnictwa i bezdomności, oraz polityki demograficznej, rodzinnej i społecznej w Europie. Jako przykłady ostatnich projektów, realizowanych przez PSPC można podać: Zintegrowane polityki dotyczące relacji między płciami, starzenia się populacji i migracji w Europie; Potrzeby imigrantów-kobiet i ich integracja ze starzejącymi się społeczeństwami; Studium akceptacji polityki ludnościowej: punkt widzenia obywateli i aktorów polityki w odniesieniu do zarządzania zmianami dotyczącymi populacji; Sieć zintegrowanych europejskich studiów ludnościowych: główne tendencje, dotykające rodziny w nowym tysiącleciu; Demograficzne implikacje wykluczenia społecznego; Godność ludzka a wykluczenie społeczne; Aktywne starzenie się; Starzenie się populacji a wyzwania dla strategii i programów w krajach rozwiniętych i rozwijających się; Wymiar mieszkaniowy reformy pomocy społecznej; Mieszkania dla rodzin o niskich dochodach; Zakwaterowanie doraźne i przejściowe dla osób bezdomnych: potrzeby i przykłady najlepszych praktyk; koordynacja badań w ramach Europejskiego Obserwatorium bezdomności. Dr socjologii Dragana Avramov jest doradcą Rady Europy i ekspertem Komisji Europejskiej, a obecnie Recenzentem Polityki w dziedzinie wykluczenia społecznego i systemów bezpieczeństwa socjalnego dla Dyrektoriatu Generalnego ds. Badań Naukowych w UE. Jej dorobek wydawniczy obejmuje 12 książek i ponad 70 artykułów naukowych w kilku językach z dziedziny socjologii, badań populacji i rozwoju, polityki społecznej i ochrony socjalnej.

Instytucja Firma Inżynieryjno-Konsultingowa ÚRS Wydział Rozwoju Regionalnego i Mieszkalnictwa Adres Pražská 18, 102 00 Praha 10, Republika Czeska Telefon +420 271 751 327 Faks +420 271 751 175 Strona internetowa www.urspraha.cz Osoba do kontaktu Miloš Červený, cerveny@urspraha.cz Firma ÚRS Praha, a.s. powstała jako sukcesor Instytutu Racjonalizacji Przemysłu Budowlanego w 1992 roku. Główna działalność firmy obejmuje kompleksowe usługi w zakresie wyceny produkcji budowlanej. Wydział Rozwoju Regionalnego i Mieszkalnictwa założono w 2001 roku. Dostarcza on analizy, prognozy i koncepcje rozwojowe w dziedzinie demografii i mieszkalnictwa na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, przeznaczone dla władz centralnych oraz dla innych instytucji państwowych i prywatnych. Świadczy także usługi sekretarskie dla Czeskiego Towarzystwa Rozwoju Mieszkaniowego. Miloš Červený – był zatrudniony przez 9 lat w departamencie regionalnym czechosłowackiej Komisji Planowania, a od 1963 roku w przedsiębiorstwie planowania regionalnego, zajmującym się także sieciami osadniczymi i rozwojem mieszkalnictwa. Spędził dziewięć lat za granicą, pracując przy realizacji projektów ONZ dotyczących rozwoju obszarów metropolitalnych w Pakistanie, Sri Lance i Nigerii, a przez pięć lat kierował czeskim sekretariatem programów INTERREG II/C i III/B. Brał aktywny udział w opracowywaniu pierwszej wersji Narodowego Planu Rozwoju Republiki Czeskiej na lata 2000-2006.

Instytucja Instytut Mieszkalnictwa, Nieruchomości, Rozwoju Miast i Regionów Institut für Wohnungswesen, Immobilienwirtschaft, Stadt- und

Regionalentwicklung GmbH an der Ruhr-Universität Bochum (InWIS) Adres Springorumallee 20, 44795 Bochum, Niemcy Telefon +49 234 9447 700 Faks +49 234 9447 777 Strona internetowa www.inwis.de Osoba do kontaktu Melanie Kloth, melanie.kloth@inwis.de Instytut został założony w 1994 roku. Jest instytutem badawczym typu non-profit, afiliowanym przy Uniwersytecie Ruhry w Bochum. Działalność Instytutu wspierana jest przez stowarzyszenie, grupujące firmy mieszkaniowe, federalne i regionalne zrzeszenia firm mieszkaniowych, Niemieckie Stowarzyszenie Lokatorów, firmy ubezpieczeniowe i banki kredytowe. Cele Instytutu obejmują zarówno akademickie, jak i stosowane badania nad mieszkalnictwem, nieruchomościami oraz rozwojem miast i regionów. Specjalnym celem jest transfer wiedzy pomiędzy badaniami a zastosowaniem w praktyce. Wśród instytucji zlecających zadania Instytutowi są ministerstwa federalne i regionalne, Komisja Europejska, rady miejskie, firmy mieszkaniowe i budowlane oraz banki kredytowe. Personel Instytutu liczy około 20 osób. stanowiących zespół interdyscyplinarny (socjolodzy, geografowie, urbaniści) Inż. dypl. Melanie Kloth – zatrudniona w Instytucie od 1999 roku – jest urbanistą i ruralistą. Uczestniczy w badaniach i konsultacjach w dziedzinach mieszkalnictwa (analiza rynku, ocena programów mieszkaniowych) i rozwoju miast (rewitalizacja obszarów miejskich, integracja imigrantów, współpraca świadczeniodawców opieki socjalnej i władz lokalnych). Instytucja Instytut Rozwoju Miast (IRM) Adres ul. Cieszyńska 2 30-015 Kraków Telefon 012 633 85 72 Faks 012 633 94 05 Strona internetowa www.irm.krakow.pl Osoba do kontaktu Jerzy Adamski, jerzyadamski@wp.pl; jadamski@irm.krakow.pl Instytut Rozwoju Miast z siedzibą w Krakowie powstał w listopadzie 2002 roku, w następstwie decyzji Ministra Infrastruktury o połączeniu zasobów Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej – Oddziału w Krakowie oraz Instytutu Gospodarki Mieszkaniowe w Warszawie. IRM jest instytutem naukowo-badawczym. Personel Instytutu składa się z 79 osób, stanowiących interdyscyplinarny zespół pracowników naukowych i technicznych. Doświadczenie Instytutu obejmuje prace nad planowaniem przestrzennym, gospodarką miejską, oceną oddziaływania na środowisko, komunikacją, strategią i polityką mieszkaniową na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, problemami społecznymi i ekonomicznymi mieszkalnictwa, rynkiem budownictwa i nieruchomości.

Jerzy Adamski – zatrudniony od 1983 roku, uczestniczy w badaniach i wdrożeniach w dziedzinie mieszkalnictwa (potrzeby mieszkaniowe, ocena polityki mieszkaniowej, lokalne strategie mieszkaniowe, zarządzanie komunalnymi zasobami mieszkaniowymi i prywatyzacja, analiza rynku nieruchomości). Członek międzynarodowych zespołów w ramach projektów badawczych finansowanych przez brytyjski Know How Fund (lokalne strategie mieszkaniowe), USAID (LGPP- Program Partnerstwa dla Samorządu Lokalnego)), Centrum Otwartej Edukacji w Sofii, OSI Budapest. Instytucja Instytut Badawczy Mieszkalnictwa, Miast i Mobilności (OTB) Adres Delft University of Technology

OTB Research Institute for Housing, Urban and Mobility Studies PO Box 5030, 2600 GA Delft, Holandia

Telefon +31 (0)15 278 30 05 Faks +31 (0)15 278 44 22 Strona internetowa www.otb.tudelft.nl Osoby do kontaktu Helen Kruythoff i Reinout Kleinhans E-mail H.Kruythoff@otb.tudelft.nl; R.Kleinhans@otb.tudelft.nl Instytut Badawczy Mieszkalnictwa, Miast i Mobilności (OTB) specjalizuje się w niezależnych badaniach naukowych i doradztwie w dziedzinie mieszkalnictwa, budownictwa i środowiska zbudowanego. Instytut jest częścią Politechniki w Delft i został założony w 1985 roku. Pracuje dla realizacji współpracy międzynarodowej i transferu wiedzy. Obszary działania OTB koncentrują się wokół różnych aspektów środowiska zbudowanego. Badania są prowadzone w takich dziedzinach, jak mieszkalnictwo, rewitalizacja miast, transport i infrastruktura, rozwój miast i regionów, budownictwo zrównoważone i polityka budowlana, zasoby geoinformacyjne i technologia GIS. Dr Helen Kruythoff – zatrudniona w OTB of 1987 roku jest starszym pracownikiem badawczym wydziału "Rewitalizacji miast i mieszkalnictwa". Pracuje nad szerokim zakresem zagadnień, jak np. rewitalizacja miast, segregacja społeczna, udział i współpraca lokatorów. Do chwili obecnej była kierownikiem tematu w zespole badawczym "integracja społeczna i przestrzenna". Dr Reinout Kleinhans – zatrudniony w OTB od 1999 roku jest pracownikiem naukowym w tym samym wydziale, co Helen Kruythoff. Specjalizuje się w badaniach restrukturyzacji miast i kapitału społecznego. 8 listopada 2005 roku obronił pracę doktorską na temat społecznych implikacji restrukturyzacji miast i przemieszczeń społeczności powojennych. Instytucja Centrum Polityki Mieszkaniowej, Uniwersytet w York (CHP) Adres Centre for Housing Policy, University of York, York, Y010 5DD Telefon + 44 1904 321480 Faks + 44 1904 321481 Strona internetowa http://www.york.ac.uk/inst/chp/ Osoba do kontaktu Deborah Quilgars / Anwen Jones, djq1@york.ac.uk; naj3@york.ac.uk Centrum Polityki Mieszkaniowej założono w 1990 roku i dziś jest ono jednym z wiodących ośrodków akademickich i kształtowania polityki w dziedzinie badań nad mieszkalnictwem w Wielkiej Brytanii i poza jej granicami. Stanowiąc część uniwersytetu, CHP jest zlokalizowane na jednym z najwyżej ocenianym uniwersytetów w Wielkiej Brytanii, a jako część Instytutu Polityki i Opieki otrzymało ocenę pięć w ostatnich sprawdzianach Research Selectivity Exercise. Centrum posiada bogaty dorobek w zakresie podejmowanych zadań dla departamentów i agencji rządu brytyjskiego, w tym Kancelarii Wicepremiera i biura Scottish Executive. Zrealizowało także dużą liczbę projektów dla sektora wyższej użyteczności publicznej, w tym fundacji Joseph Rowntree Foundation i Shelter. Jest członkiem instytucjonalnym Europejskiej Sieci Badań nad Mieszkalnictwem (ENHR). Deborah Quilgars jest starszym pracownikiem naukowym, pracującym w CHP od 1990 roku. Głównymi obszarami jej zainteresowań badawczych jest bezdomność, mieszkalnictwo i opieka, oraz mieszkalnictwo i zagrożenia. Wraz z innymi kolegami z CHP podjęła badania sondażowe ludzi bezdomnych i oceny profilaktyki bezdomności, mieszkań z opieką i usług wsparcia dla ludzi młodych, osób z problemami zdrowia psychicznego i rodzin bezdomnych. Deborah Quilgars jest członkiem Komitetu Badawczego Fundacji Josepha ds. Imigracji i Integracji Społecznej. Anwen Jones jest pracownikiem naukowym, który związał się z centrum w 1997 roku. Jej główne zainteresowania badawcze obejmują bezdomność i zachowanie antyspołeczne. Anwen prowadzi badania nad potrzebami ludzi bezdomnych, doświadczeniami bezdomnych kobiet, dostępem do podstawowej opieki zdrowotnej dla ludzi bez dachu nad głową oraz nad programem "Bezdomni do domu", zajmującym się umożliwianiem powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych rodzinom bezdomnym. Obecnie pracuje nad oceną projektu dotyczącego rehabilitacji i powrotu do normalnych warunków mieszkaniowych osób uporczywie dopuszczających się zachowań antyspołecznych.

Krajowi partnerzy i współautorzy Austria Ogólna koordynacja Projektu+ koordynacja na szczeblu krajowym SRZ-Stadt+Regionalforschung GmbH SRZ-Urban+Regional Research ltd. Heidrun Feigelfeld Lindengasse 26/2/3 A-1070 Wien tel. +43-1-523-89-53-12 faks +43-1-523-89-535 hf@srz-gmbh.com www.srz-gmbh.com Partnerzy Österreichischer Verband gemeinnütziger Bauvereinigungen – Revisionsverband Austriacka Federacja Stowarzyszeń Mieszkalnictwa Niskoczynszowego Eva Bauer Bösendorferstraße 7 A-1010 Wien tel. +43-1-505-58-24-25 faks +43-1-505-58-28-25 ebauer@gbv.at www.gbv.at Volkshilfe Österreich „Wohndrehscheibe“ Zamiana Mieszkań Christian Perl Auerspergstraße 4 A-1010 Wien tel. +43-1-893-61-17-15 faks +43-1-893-61-20 christian.perl @volkshilfe.at www.volkshilfe.at Volkshilfe Wien „FAWOS“ Centrum Bezpiecznego Wynajmu Mieszkań Renate Kitzman Schiffamtsgasse 14/3 A-1020 Wien tel. +43-1-218-56-90-85011 faks +43-1-218-56-90-85030 Kitzman.fawos@volkshilfe-wien.at http://members.aon.at/fawos/ Caritas der Erzdiözese Wien (Caritasverband) Caritas Wiedeńska Hermann Schuster Albrechtskreithgasse 19-21 A-1160 Wien tel. +43-1-545-36-06-21 faks +43-1-545-36-06-30 hschuster@caritas-wien.at www.caritas-wien.at Stadt Wien, Magistratsabteilung 50 Wohnen Gabriele Mörk Graumanngasse 7 A-1150 Wien tel. +43-1-4000-74571

faks +43-1-4000-99 74574 moe@m50.magwien.gv.at www.magwien.gv.at BAWO – Bundesarbeitsgemeinschaft Wohnungslosenhilfe Austriackie Stowarzyszenie Świadczeniodawców dla Bezdomnych Renate Kitzman, Alex Hrach, Stefan Ohmacht Radetzkystraße 27/2/14 A-1030 Wien tel. +43-1-812-72-02 faks +43-1-817-67-85 Kitzman.fawos@volkshilfe-wien.at www.bawo.at Belgia Koordynacja na szczeblu krajowym Population and Social Policy Consultants (PSPC) Dragana Avramov Maria Louizasquare 33/b2 1000 Brussels Belgia tel. +32-2-230.02.24 faks +32-2-230.02.24 mailto:avramov@avramov.org www.pspc-brussels.org Partnerzy Ministère de la Région de Bruxelles-Capitale, Administration de l’aménagement du territoire et du logement, Direction du logement Ministerstwo regionu Bruksela-Stolica, Administracja Planowania Środowiskowego i Mieszkalnictwa – Dyrekcja ds. Mieszkalnictwa Myriam Bossuroy CCN, Rue du progrès, 80, Bte 1 1035 Bruxelles tel. +32-2-204 24 21 faks +32-2-204 15 18 mbossuroy@mrbc.irisnet.be www.mrbc.irisnet.be Société du logement de la Région Bruxelloise (SLRB) Stowarzyszenie Mieszkaniowe Regionu Brukselskiego Pol Zimmer Rue Jourdan, 45-55 1060 Bruxelles Belgia tel. +32-2-533 19 11 faks +32-2-533 19 00 pzimmer@slrb.irisnet.be www.slrb.irisnet.be Association des Maisons d’Accueil et des Services d’Aide aux Sans-Abri (AMA) Stowarzyszenie Schronisk i Służb Pomocy Socjalnej Pascale Paternotte Centre Antoine Dansaert Rue d'Alost, 7-11 1000 Brussels, Belgia tel. +32-2-513 62 25 faks +32-2-514 23 00 mailto:ama@ama.be

Agence Immobilière Sociale asbl IRIS Agencja Mieszkań Socjalnych IRIS Isabelle Jennes Rue du Vieux Marché aux Grains, 20 bte 10 1000 Brussels tel. +32-2-5141849 faks +32-2-5024805 asbliris@freegates.be Republika Czeska Koordynacja na szczeblu krajowym ÚRS Praha a.s. Wydział Rozwoju Regionalnego i Mieszkalnictwa Miloš Červený Pražská 1279/18 10200 Praha 10 Republika Czeska tel. +(420)271 751 327 faks +(420)271 751 175 cerveny@urspraha.cz Partnerzy Urząd Miasta Brna Wydział Opieki Społecznej Jitka Tesařová Koliště 19 60167 Brno tel. +(420)54 21 73 732 faks +(420)54 21 73 802 tesarova.jitka@brno.cz Urząd Miasta Brna Wydział Mieszklanictwa Jitka Kalášková Malinovského nám. 3 60167 Brno tel. +(420)542 173 242 kalaskova.jitka@brno.cz Armáda spásy (Armia Zbawienia) Pavel Akrman Mlýnská 25 60200 Brno tel. +(420)543 212 530 faks +(420)543 245 530 reditel_adbrno@armadaspasy.cz Czeskie Towarzystwo Rozwoju Mieszkaniowego Jaroslav Dupal c/o ÚRS Praha Prazská 1279/18 10200 Praha 10 Republika Czeska tel. +(420)267 219 322 faks +(420)271 751 175 andrle@urspraha.cz dupal@urspraha.cz

Niemcy Koordynacja na szczeblu krajowym InWIS GmbH Melanie Kloth, Regina Höbel Springorumallee 20 44795 Bochum tel. +49-234-9447-717 faks +49-234-9447-777 melanie.kloth@inwis.de www.inwis.de Partnerzy Stadt Duisburg, Amt für Soziales und Wohnen Miasto Duisburg, Wydział Spraw Socjalnych i Mieszkaniowych Andrea Bestgen Schwanenstraße 5-7 47051 Duisburg tel. +49-203-283-3086 faks +49-203-283-3123 a.bestgen@stadt-duisburg.de www.stadt-duisburg.de Stadt Duisburg, Amt für Soziales und Wohnen Miasto Duisburg, Wydział Spraw Socjalnych i Mieszkaniowych Hendrik Kretzschmar Fachstelle für Wohnungsnotfälle Bismarckplatz 1 47198 Duisburg (Homberg) tel. +49-203-283-8858 faks +49-203-283-8890 h.kretzschmar@stadt-duisburg.de www.stadt-duisburg.de Diakoniewerk Duisburg GmbH Roland Meier Beekstraße 45 47051 Duisburg tel. +49-203-9313-131 faks +49-203-99299-40 roland.meier@diakoniewerk-duisburg.de www.diakoniewerk-duisburg.de GEBAG – Duisburger Gemeinnützige Baugesellschaft AG Hans Aholt Tiergartenstraße 24-26 47053 Duisburg tel. +49-203-6004-170 faks +49-203-6004-146 aholt@gebag.de www.gebag.de Soziale Wohnraumhilfe GmbH Carl-Dietrich Verdick Schaumburgstraße 3 30419 Hannover tel. +49-511-27803-11 faks +49-511-27803-19 verdick@swh-trio.de www.swh-trio.de Diözesan-Caritasverband Köln Stowarzyszenie Caritas Diecezji Kolońskiej Andreas Sellner

Georgstraße 7 50676 Köln tel. +49-221-2010-248 faks +49-221-2010-398 andreas.sellner@caritasnet.de www.caritasnet.de VdW Rheinland Westfalen e.V. Stowarzyszenie Przemysłu Mieszkaniowego Nadrenii Westfalii Roswitha Sinz Golteinstraße 29 40211 Düsseldorf tel. +49-211-16998-46 faks +49-211-16998-50 r.sinz@vdw-rw.de www.vdw-rw.de BAG Wohnungslosenhilfe e.V. Krajowa Federacja Organizacji Pomagających Bezdomnym Dr. Thomas Specht-Kittler Quellenhofweg 25 33617 Bielefeld tel. +49-521-14396-0 faks +49-521-14396-19 bagwohnlos@aol.com www.bagw.de Holandia Koordynacja na szczeblu krajowym Instytut Badawczy Środowiska Zbudowanego (OTB), Politechnika w Delft Helen Kruythoff, Reinout Kleinhans Jaffalaan 9, 2628 BX Delft P.O. Box 5030, 2600 GA Delft tel. + 31 15 278 69 53 / 61 17 Faks+ 31 15 278 34 50 h.kruythoff@otb.tudelft.nl r.kleinhans@otb.tudelft.nl www.otb.tudelft.nl Partnerzy Miasto Rotterdam, Wydział Urbanistyki, Mieszkalnictwa i Ruchu Drogowego Stella Adams, Pieter Bol Galvanistraat 15, 3029 AD Rotterdam P.O. Box 6699, 3002 AR Rotterdam Tel. + 31 10 489 31 47 / 63 98 Faks + 31 10 489 72 58 s.adams@dsv.rotterdam.nl p.bol@dsv.rotterdam.nl www.dsv.rotterdam.nl Miasto Rotterdam, Wydział Spraw Socjalnych i Zatrudnienia Christl van Gerven, Jaap Weltevrede Willem Ruyslaan 225, 3063 ER Rotterdam P.O. Box 1024, 3000 BA Rotterdam Tel.:+ 31 10 453 34 54 / 35 77 Faks:+ 31 10 453 37 95 c.vangerven@sozawe.rotterdam.nl j.weltevrede@sozawe.rotterdam.nl www.sozawe.rotterdam.nl

Maaskoepel (organizacja patronacka towarzystw budownictwa społecznego w Rotterdamie) Rob Sonneveld Weena 723, 3013 AM Rotterdam P.O. Box 29169, 3001 GD Rotterdam Tel.:+ 31 10 413 27 55 Faks:+ 31 10 240 04 83 sonneveld@maaskoepel.nl www.maaskoepel.nl CVD (Centrum Usług), Wydział ds. Koordynacji Przyjmowania i Kwaterowania Azylantów) Bas Franssens Stoomtramweg 122, 3071 ZH Rotterdam The Netherlands Tel.:+ 31 10 486 23 77 Faks:+ 31 10 486 22 77 bfranssens@cvd.nl www.cvd.nl CVD (Centrum Usług), Wydział Schronisk i Mieszkań Peter Zuidam Glashaven 50, Rotterdam The Netherlands P.O. Box 208, 3000 AE Rotterdam Tel.:+ 31 10 243 81 30 Faks:+ 31 10 467 82 01 pzuidam@cvd.nl www.cvd.nl Polska Koordynacja na szczeblu krajowym Instytut Rozwoju Miast Jerzy Adamski Ul. Cieszyńska 2 30-015 Kraków tel. +(48 12) 634 29 53 faks +(48 12)633 94 05 jerzyadamski@wp.pl Partnerzy Fundacja BARKA Jarosław Południkiewicz Ul. Św. Wincentego 6/9 61-003 Poznań tel. +(48 61) 872 02 86 faks +(48 61) 872 02 86 barka@barka.org.pl Spółdzielnia Mieszkaniowa KRAKUS Anna Kosior Ul. Świętokrzyska 12 30 - 015 Kraków tel. +(48 12)630 23 05 faks +(48 12)630 23 74 spoldzielnia@krakus.net.pl Caritas Archidiecezji Łódzkiej Tomasz Kopytowski Ul. Gdańska 111 90 - 507 Łódź tel. +(48 42) 639 95 81 faks +(48 42) 639 95 80 t.kopytowski@toya.net.pl

Partner stowarzyszony Miasto Kraków, Wydział Mieszkalnictwa Elzbieta Rzycka Ul. Wielopole 17 a 31 -072 Krakow tel. +(48 12) 616 82 40 faks +(48 12) 616 82 43 mailto:rzyckael@um.krakow.pl Wielka Brytania Koordynacja na szczeblu krajowym Centrum Polityki Mieszkaniowej, Uniwersytet w York Deborah Quilgars, Anwen Jones Heslington / York YO10 5DD Tel.:+44 1904 321480 Faks:+44 1904 321481 djq1@york.ac.uk naj3@york.ac.uk http://www.york.ac.uk/inst/chp/ Partnerzy Towarzystwo Budownictwa Społecznego Ridings (RHA) Jenny Brierley, Barbara Kempf 205 Roundhay Road Leeds LS8 4HS Tel.:+44 113 2350202 Faks: +44 113 2350482 jenny.brierley@theridingsha.org.uk barbara.kempf@theridingsha.org.uk http://www.theridingsha.org.uk/

Stowarzyszenie Pomocy Społeczności Lokalnej im. Św. Anny Sharon Allen 6 St Mark’s Avenue Leeds LS2 9BN Tel.: +44 113 2435151 Faks: +44 113 2451526 Sharon@st-annes.org.uk http://www.st-annes.org.uk/ Rada Miejska Leeds – Wydział ds. Społeczności i Mieszkalnictwa Tom Wiltshire 110 Merrion Centre 6th Floor West Leeds LS2 8BB Tel.:+44 113 2476073 Faks: +44 113 2243859 tom.wiltshire@leeds.gov.uk/ http://www.leeds.gov.uk/ Partner stowarzyszony Szkoła Planistyki i Mieszkalnictwa UCE Birmingham Wydział Środowiska Zbudowanego Henryk Adamczuk (Adam) Birmingham B42 2SU Tel: (+44) (0)121 331 5116 Henryk.Adamczuk@uce.ac.uk http://boris.uce.ac.uk/

Redaktorzy Jerzy Adamski Dragana Avramov Miloš Červený Heidrun Feigelfeld Anwen Jones Reinout Kleinhans Melanie Kloth Helen Kruythoff Deborah Quilgars

Współpraca Partnerzy krajowi oraz współpracownicy z siedmiu krajów (patrz lista)

Koordynacja redaktorska i projektowa SRZ Stadt+Regionalforschung GmbH / Urban+Regional Research ltd. Heidrun Feigelfeld Lindengasse 26/2/3 A 1070 Wien, Austria Pomoc Jürgen Hajek Bernhard Schöffmann Eva Stocker

Tłumaczenie Henryk Zwolski, Włodzimierz Warmiński (z angielskiego na polski)

Projekt okładki Atelier Unterkircher Jankoschek, Vienna, A

Druk Facultas Verlag, Vienna, A

Nakład 100 egzemplarzy. Publikacja jest także dostępna na stronie internetowej jhttp://www.srz-mbh.com (w formacie pdf).

Copyright © SRZ Stadt+Regionalforschung GmbH 2005 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być reprodukowana ani tłumaczona w jakiejkolwiek postaci bez pisemnego zezwolenia wydawcy i autorów.

Projekt finansowany przez Wspólnotę Europejską. Całkowitą odpowiedzialność za tę publikację ponosi autor, a Komisja nie odpowiada za wykorzystanie informacji w niej zawartych.

PSPC