kanalıizasyon

7/30/2019 kanalizasyon

1/19

AYRIK SSTEM KANALZASYON SSTEMLERNN PROJELENDRLMES

Bir yerleim blgesinin kanalizasyon ebekesinin yaplabilmesi iin bu beldenin basnl ime

suyu ebekesine sahip olmas, akn gerekleebilmesi iin yeterli debinin toplanmas veprojelendirmede dikkate alnacak gelecekteki nfusun iskan edilecei bir imar plannnbulunmas gerekir.

Kanal denecek veya denmeyecek sokaklar; mevcut durumlar, imar durumu, sokakgenilii, oluacak kullanlm su debisine gre belirlenir. Sokak genilii, her trl nlemeramen inaat yapmaya uygun olmayan, evredeki binalarn zarar grmesi sz konusu olan,ak iin gerekli debiyi oluturmayan, halen mevcut olup imar plannda bulunmayan sokaklarakanalizasyon borusu denmez.

skan halinde olup imar planna uymayan sokaklardan sadece kendi kullanlm sularn

tayacakekilde kanal a geirilir.

Kanalizasyon projeleri beldenin 35 yl sonraki gelecek nfusu dikkate alnarak dzenlenir.Halen yerleim halinde bulunan yerler birinci kademe, sonra yerleime alacak yerler isekademeli olarak ina edilir. Ancak, birinci kademe olarak inaat yaplacak kesimleregelecekte ina edilecek kesimlerden st debi gelmesi sz konusu ise bu durum gz nnde

bulundurulmaldr.

Bir kanalizasyon projesinin hazrlanabilmesi iin ncelikle bir planlama raporununhazrlanmas gereklidir.

PLANLAMA RAPORUNUN HAZIRLANMASI

Bir planlama raporunda aada belirtilen konular detayl olarak incelenir.

1.Corafi Durum

Proje yerinin lke iindeki konumu, hangi corafi blgede bulunduu, komu yerleim yerleri(il ve ileler), deniz seviyesinden ykseklii, kara ve demiryolu a zerindeki konumu,geim kaynaklar, hayat seviyesi, gelime olanaklar vb. zellikler belirtilerek proje yerinintantm yaplr.

2. Toporafik Durum

Proje yerinin genel toporafik zellikleri halihazr durum ve imar plan zerinden incelenerekana toplayclarn yerleri, kanallarn ak ynleri, artma tesisi yerinin konumu, gerekli ise

pompa istasyonu veya istasyonlarnn yerleri belirlenir.

3. Jeolojik Durum

Beldenin genel jeolojik yaps hakknda bilgiler verilir. Kanal gekileri ve kanal a zerindegerekli pompa istasyonu vb. yerlerin konumlar da dikkate alnarak sondaj ukurlar alr

ve/veya daha nce blgede yaplm sondaj verileri kullanlmak suretiyle kaz asndan


2/19

gerekli nlemler ve zeminin emniyetli tama gc belirlenir. Keif hazrlanmasndakullanlmak zere zemin klas yaplr.

4. klim

Kanalizasyon projelerinin hazrlanmasnda iklim zellikleri nemli yer tutar. Gz nndetutulmas gerekli iklim zellikleri;

a) Yalar

Yalarn cinsi (yamur,kar vb), yl iindeki dalm, ortalama yllk ya, ksa srelisaanak yalarn iddet, sre ve yinelenme saylar belirlenir. Bu deerler, zellikle birleiksistem kanallarn boyutlandrlmasnda nemlidir.

b) Hakim rzgar yn ve hz

Artma tesisi yerinin seiminde ve atk sularn artldktan sonra gl ve ky sularna boaltmsz konusu ise ortamdaki akntlarn yn ve hzlar zerinde rzgar nemli rol oynadndanrzgar verilerinin analiz edilerek rzgar gl oluturulmas ve bunun matematik modelalmalarnda kullanlmas gereklidir.

c) Scaklk ve don derinlii

Don derinlii, minimum kaz derinliinin belirlenmesinde, scaklk ise artma tesislerinde vealc alc ortam (nehir, gl ve ky sularnda) ierisindeki biyokimyasal reaksiyonlar asndannemlidir.

5. Akarsular

Artma sonras, alc ortam olarak kullanlabilecek akarsularn minimum, ortalama vemaksimum debileri DS ve EE lmlerinden yararlanlarak belirlenir. Dearj sonrasseyrelme oran en dk minimum debide olacandan akarsuyun minimum debisi su kalitesiasndan nemlidir. Akarsudaki minimum ve maksimum su seviyeleri ise dearj kotunun

belirlenmesi asndan nemlidir. Ayrca, akarsuyun ak aasnda ne amala kullanld,uygulanacak artma veriminin belirlenmesinde ve tipinin seiminde nemli rol oynar.

6. Gl ve denizler

Blgedeki gl ve denizlerin alc ortam olarak kullanlp kullanlamayacaklarnbelirleyebilmek iin bu ortamlarn kullanm amalar gz nnde tutularak doal artmayeteneklerini gemeyecek ekilde kirlilik yklerinin belirlenmesi buna gre artma tesisitipinin, artma veriminin, dearj yerinin ve kotunun seilmesi gerekir. Bu amala ncelikle,ortamn hidrodinamik yapsn belirlemek amacyla yeterli sayda lmle kalibre edilmimatematik modeller kullanlarak ortamdaki akntlarn yn ve hzlarnn belirlenmesi gerekir.Daha sonra ortamdaki hidrodinamik yapy, kirlilik yklerini, reaksiyon parametrelerini ierensu kalitesi modelleri kullanlarak olas su kaliteleri tahmin edilir ve farkl rzgar ynleri vekirlilik ykleri altnda dearj noktasnn yerleri deitirilmek suretiyle en uygun zmn

bulunmasna allr.


3/19

8. Mevcut (halihazr) durum ve imar durumu

Mevcut yerleim durumu imar plan zerinde ilenerek aralarndaki farklar belirlenir. Mevcutyaplama durumu dikkate alnarak birinci kademede ve daha sonra ina edilecek ksmlarbelirlenir. Boyutlandrmada kullanlacak debilerin belirlenmesi iin mevcut yerleim ekli(bitiik, baheli, blok nizam vb) ve nfus younluklarnn belirlenerek younluk katsaylar

belirlenir.

9. Gelecek nfus

Yerleim yerinin gemi yllardaki nfus saymlar dikkate alnarak nfus art yzdesi ;

p= ( ) *N

N

y

e

a 1 100

hesaplanr.

Burada;

Ny : Yerleim yerinin yeni (son) nfus saymn,Ne : Yerleim yerinin eski nfus saymn,a : Yeni ve eski nfus saymlar arasndaki yl saysn,

p : Nfus art yzdesini

gstermektedir.

ller Bankas Ynetmeliklerine gre;

p


4/19

10. me suyu durumu

me suyu ebekesinin ne zaman yapld, yeterli olup olmad, kii bana gnlk su

kullanm gibi konular incelenir ve ime suyu yeterli deilse gerekli neriler yaplr. Kiibana su kullanmnn belirlenmesinde belediye sular idaresinin kaytlarndan ve mevcutprojeden yararlanlabilir. Bu konuda, ller Bankasnn ngrd kii bana gnlk sukullanm miktarlarndan da yararlanlabilir.

11. Binalarn bodrum derinlikleri

mar plannda ngrlen bodrum saylar, derinlikleri ve ne amal olarak kullanlacaklar(depo, snak, garaj vb) belirtilir. Daha sonra bu deerler, minimum kaz derinliklerinin

belirlenmesinde veri olarak kullanlr.

12. Yol kaplamalar ve genilikleri

Yol kaplamalarnn cinsi kaz almalarnda ve inaat sonras yolun eski haline getirilmesindeve birleik sistem kanalizasyon sistemlerinin boyutlandrlmasnda nemlidir. Yolgenilikleri ise kaz almalarnn gvenlii ve yol geniliine bal olarak kanal saysn vecadde zerindeki konumunu belirlemek iin gereklidir.

13. zel debiler

Fabrika, atlye gibi tesislerin atk sular debi olarak llmeli ve analizleri yaplarak

kanalizasyon ebekesine verilmesinin uygun olup olmad aratrlmaldr. Scakl 350 C den yksek olan, yksek asit ve baz zellii gsteren sular ve yksek kirlilik yk olan atksular kanalizasyon ebekesine verilemezler.

14. Mevcut kanalizasyon ebekesinin ve atk sularn durumu

Mevcut kanalizasyon tesislerinin yapl tarihi, projeli olup olmad incelenmelidir. Mevcutkanal ann geki, boru cinsi, boru ap ve kanal eimi ynnden uygun olup olmad

belirlenmeli ve yaplacak projede uygun grlen ksmlar deerlendirilmelidir.

15. Yeraltna denmi tesisat

Kanalizasyon borusunun cadde zerindeki yeri ve derinliinin belirlenmesi ve inaat srasndazarar verilmemesi iin mevcut tesisatn (ime suyu, telefon, elektrik vb) cadde zerindeki yerive derinlii belirlenmelidir.

16. Salk durumu

Blgedeki salk kurulularn cins ve kapasiteleri, blgede zellikle sudan geen salgnhastalklarn bulunup bulunmad mevcut kaytlardan aratrlmaldr.


5/19

17. Malzeme salanmas ve maliyetleri

naatta kullanlacak malzemenin (kum, demir, imento, boru vb.) nereden salanaca, proje

sahasna hangi yollarla tanaca ve tama maliyetleri belirlenmelidir. Tama yerineantiyede imalatn daha uygun olup olmad incelenmelidir.

18. Mali kaynaklar

Proje ve inaat almalar iin gerekli mali kaynan nereden karlanaca ( yerel olanaklar,kamu destei, kredi olanaklar) aratrlmaldr.

Yukarda belirtilen bilgilerden kamu kurum ve kurulularndan alnanlar ilgili kurumlarca,blgeye ait bilgi ve belgelerin doruluklar ise ilgili belediye tarafndan onaylanmaldr.Gerekli belgeler ekte verilerek rapor ierisinde kaynak gsterilerek kullanlmaldr.


6/19

2. AYRIK SSTEM KANALZASYON PROJES DZENLEME ESASLARI

me suyu ebekesi ile abonelere datlan suyun kullanldktan sonra dzenli olarak

toplanmas, evreye zarar vermeyecekekilde artldktan sonra bir alc ortama verilmesi iinkullanlm sular ve yamur sularn yerleim blgesinden toplayan, uzaklatran sistemlere "kanalizasyon sistemi" denir. Kanalizasyon sisteminde kullanlm sular ve yamur sular

birlikte toplanyorsa "birleik sistem", ayr ebekelerle toplanyorsa "ayrk sistem"kanalizasyon ebekesi ad verilir.

Her iki sistemin de birbirlerine gre iyi ve kt taraflar vardr. Bu nedenle yerleimblgesinin iklim ve toporafyasna, atk sularn artldktan sonra boaltlacaklar ortamndurumuna, var olan kanalizasyon ve yamursuyu drenaj kanallarnn yerlerine vekapasitelerine, mali kaynaklara gre uygun olan sistem seilir. lkemizde, genellikle ayrksistem tercih edilmekte, ncelikle kanalizasyon sistemi ina edilmekte, yamur suyu drenaj

sistemleri ise yerleim yerlerinin dk kotlu, takn riski yksek olan blgelerindeyaplmaktadr.

2.1 Kullanlm su debisi (Qkull)

Yerleim blgesinin knda kanalizasyon ebekesinde toplanm olan kullanlm su debisi ;

Qkull=p1*p2*Qil

olarak hesaplanr.

Burada;

Qil : me suyu iletim debisini,

p1 : me ve kullanma suyunun kullanlm su haline gei orann,

p2

: Dn sresi orann ( p2=24/Td),

Td : 24 saatte ime suyu ebekesine verilen suyun kanalizasyon ebekesine dn sresini

gstermektedir.

me suyu ebekesiyle datlan suyun bir blm park ve bahelerin sulanmas, cadde vesokaklarn temizlenmesi vb. ilerde kullanldndan, ime suyu ebekesiyle datlan suyuntm kanalizasyon ebekesine dnmez, ancak; bu deerlerin hesaplanmasnn gl,kanalizasyon ebekesine yeralt veya yamur sularndan olan szmalar gz nnde tutularakemniyetli tarafta kalacakekilde ller Bankas Ynetmeliklerince p1=1 kabul edilir.

Td dn sresi , yerleim yerinin bykl ve yaam biimine gre 8-16 saat arasnda

deimektedir. Yaantnn tek dze olduu krsal yerleimlerde Td=8 saatten balayarak

sanayinin gelimi olduu, faaliyetlerin gn boyunca yayld byk yerleim birimlerinde

Td=16 saate kadar kmaktadr. Ancak, bu srenin her yerleim yeri iin belirlenmesinin


7/19

gl gz nnde tutularak ller Bankasnca bu deer Td=12 saat olarak sabit kabuledilmektedir. Buna gre p2=2 olmaktadr.

2.2 Birim kullanlm su debisi (qk)

Kanalizasyon projesi yaplacak beldenin her yerinde nfus younluu niform olmad iinsu kullanm da niform olmaz. Bu nedenle ebekedeki tm cadde ve sokaklar ayn cinstenifade etmek gerekir. Bu nedenle birim kullanlm su debisi hesaplanr. Birim kullanlm sudebisinin hesaplanmas iin her cadde ve sokan nfus younluu ve arlkl sokakuzunluunun hesaplanmas gerekir

2.2.1 Younluk katsays

mar plan

nda ngrlen nfus younluklar

(N/ha), inaat nizam

(blok, bitiik, baheli vb),ve kat adetleri gz nnde bulundurularak yerleim blgesinin cadde ve sokaklargruplandrlr. En az nfus younluuna sahip olan sokak "k=1" kabul edilmek suretiyledierleri buna gre k=1.5, 2 vb. olacakekilde belirlenir.

2.2.2 Arlkl sokak uzunluu

Her sokan gerek uzunluu ile younluk katsaysnn arpm toplanmak suretiyle kentinArlklSokakUzunluu hesaplanr.

=

= N

1i

)i(k*)i(LASU

ebekenin arlkl sokak uzunluu belirlendikten sonra birim kullanlm su debisi(l/s/m)

=

=

N

1i

kull

)i(k*)i(L

Qq

olarak hesaplanr.

Burada;

N : ebekedeki kanal saysn gstermektedir.

2.2.3 zel debiler

Birim kullanlm su debisinin (qk) hesabnda, ime suyu ebekesi ile abonelere datlansuyun kanalizasyon ebekesine dnen ksm hesaba katld iin, ime suyu ebekesi dnda

bir kaynaktan (rnein bir kuyudan) al

nan su kanalizasyon ebekesine dnyorsa bu durum


8/19

zel debi veya ek debi olarak dikkate alnr. Bu tr uygulamaya daha ok endstrikurulularnda rastland iin bu debiye ou kez endstri debisi ad da verilir.

2.3 Hesap debisi

Bir kanaln hesap debisi, dendii sokan kullanlm suyu, bu kanala suyunu boaltan stblgedeki kanallarn debisiyle varsa o kanala suyunu boaltan endstri debisinin toplamnaeittir.

Q45=qk*L45*k45 + QEnd + qk* (L1*k1+ L2*k2 + L3*k3)

KANAL AININ OLUTURULMASIAyrk sistem kanalizasyon ebekesinde kanal ann geirilmesinde;

a) toporafyab) boaltm yeri veya yerleric) ekonomi

gz nnde tutulmas gerekli en nemli faktrlerdir.

HESAP N GEREKL N ALIMALAR

1/5 000 veya 1/10 000 leindeki genel ebeke a, daha detayl olarak 1/500 , 1/1000 veya1/2000 lekli e ykselti erili planda incelenir. lk ilem olarak; kullanlm su ebekesiveya yamursuyu kanallarnn balang ve bitimlerindeki bacalar numaralandrlr.

Numaralama ilemi belirli bir sistematie gre ve numaralar tekrarlanmayacakekilde yaplr.Daha sonra baca ara mesafeleri, kavak kotlar, younluk katsaylar, varsa endstrikurulularnn yerleri ve kanal ana balant yerleri belirlenir. Bu ilemler tamamlandktansonra, toporafik durumu, artma tesisi yerini ve alc ortama boaltm durumunu gz nnde

bulundurarak ak ynleri iaretlenir, ana toplayclarn (kollektrlerin) yerleri iaretlenir.Hidrolik hesaplarda dikkate alnmak zere tipik cadde en kesitleri zerinde bodrum derinlii

ve ev balantlarna bal olarak gerekli minimum i srt derinlikleri hesaplanr. naat


9/19

maliyetini artrmamak iin bacalarn yerleimine dikkat edilmeli ve gereksiz yere bacakullanlmamaldr.

KANALZASYON EBEKESNN HESABI

Kanal eimleri

Planda cadde ve sokaklar boyunca alnm boy kesitlerden yararlanlarak kanal eimlerihakknda bir n fikir elde etmek mmkndr. Ancak, gerek kanal eimlerininhesaplanabilmesi iin mecra i srt derinliklerinin belirlenmesi gerekir. Mecra i srtderinliklerinin belirlenmesinde ise binalarn bodrum derinlikleri, cadde zerindeki dier

tesisatn konumu, trafik yk, uygun ak hzlar ve doluluk oranlarnn salanmas ile bacayabirleen dier kanallarn kotlar rol oynar.

Bir kanaln kaz hacmi ve iilik ynnden en uygun denme hali kanal eiminin sokakeimine eit alnmasyla mmkndr. Bu durumda kanal uzunluu boyunca kaz derinliisabit olaca iin kaz ilemi daha kolaydr. Ancak, bu durum eimin az veya fazla olmasdurumlarnda gerekletirilemez.

Cadde veya sokak eimi az ise, kanal balangcnda minimum i srt derinlii alnarak, kanalaminimum eim verilmek suretiyle kanal sonundaki i srt derinlii hesaplanr. Balangtakii srt derinlii "h1", sondaki i srt derinlii "h2" ile gsterilirse; bu durumda her zamanh2>h1 dir. Dier bir syleyile; kanal eimi (minimum eim)> sokak eimi alnm olur.

Cadde veya sokak eimi az ise, kanal balangcnda minimum i srt derinliiyle balanr,kanala minimum eim verilmek suretiyle kanal sonundaki i srt derinlii hesaplanr.Balangtaki i srt derinlii "h1", sondaki i srt derinlii "h2" ile gsterilirse; bu durumdaher zaman h2>h1 dir. Dier bir syleyile; kanal eimi (minimum eim)> sokak eimialnm olur.

Cadde veya sokak eimi fazla ise, kanal balangcnda maksimum i srt derinlii alnr,kanala maksimum eim verilir, bu durumda kanal eimi arazi eiminden daha az olduu iin

ilerledike i srt derinlii azalr. srt derinliinin minimuma eritii yerde d (t)yaplarak, baca knda daha byk bir i srt derinliiyle balamak suretiyle devam eder.Balangtaki i srt derinlii "h1", sondaki i srt derinlii "h2" ile gsterilirse; bu durumdaher zaman h1>h2 dir. Bu durumda; kanal eimi (maksimum eim)< sokak eimi alnm olur.

Boru cinsi ve zellikleri

Kanalizasyon ebekesinde genellikle beton veya betonarme boru kullanlr. Ancak yeraltsuyu seviyesinin altnda kalan kullanlm su kanallarnn birleim noktalarndaszdrmazln salanmas gerekir. Ayrk sistem kanalizasyon ebekelerinde minimum ap 20

cm, yamursuyu kanallarnda ise 30 cm dir. Beton boru iin Manning przllk katsayskullanlm su iin n=0.014-0.015, yamursuyu iin n=0.013 dr. Boyutlandrmada


10/19

Manning Forml yerine Kutter forml kullanlacaksa Kutter Formlndeki m=0.35alnmaktadr.

Forml ve Abaklar

Hidrolik hesaplarda;

a) Ganguillet-Kutter forml :

2/1

1

100 )RJ(vR

m+=

b) Manning-Strickler forml :

2/13/2n1 JRv =

formlleri kullanlmaktadr. Ayrca uygulamada Manning formlnn abak veya tablo halinegetirilmiekilleri de tercih edilmektedir.

Bu formllerle yar

dolu ve tam dolu durum iin hesap yapmak yeterli olmas

na ramen dierdoluluk oranlar iin hazrlanm tablo ve abaklar kullanlarak hz ve doluluk oranlarhesaplanabilmektedir.

Baca kullanm yerleri

Kanalizasyon ebekelerinde;

Kavaklarda, Akmn yn deitirdii yerlerde,

Kot deiikliklerinde, Byk eim deiikliklerinde, ki baca arasndaki uzunluk apa gre belli deerleri

getiinde baca kullanlr.

Kontrol (muayene), dl (tl) ve ykama bacalar olmak zere tr baca kullanlr.

Kontrol bacalar

Kontrol bacalar; akmn kontrol edilmesini, kanal iinde akan suyun atmosfere ak olmasnve aerobik koullarda kalmasn ve kanallar tkandnda almasn salayan bacalardr.


11/19

Kullanlan boru apna gre maksimum baca aralklar Tablo ........ de verilmektedir.

Tablo Boru apna Gre Baca Aralklar

ap (cm) Maksimum Baca Aral (m)20- 55 5060-80 7090-140 90>140 125-150

Dl (tl) Bacalar

Sokak eimlerinin kanallar iin kabul edilen maksimum eimlerden daha fazla olmasdurumunda, kanal a zerinde dler yaplarak istenilen eimler elde edilir. D gerekenyerlerdeki kontrol bacalarnn giri ve k kotlar arasnda genellikle 2 metreyi gemeyecekekilde kot farklar dzenlenir. zel durumlarda, gerekli koullar salamak kaydyla 4metreye kadar d yaplabilir.

Ykama Bacalar

zellikle balang kanallarnda debiler ok az olduu iin akmn gereklemesi iin gereklisu derinliinin ve ak hznn salanmas zordur. Akm hznn 0.5 m/s den kk olduu

bacalarda ; dardan su verilmek veya baca ierisinde kullanlm suyu depolamak ve sonraserbest brakmak suretiyle ykama yaplr. Bu tr bacalara ykama bacas denir.

Maksimum, minimum ak hzlar ve eimler

Kanalda kelme olmamas iin ak hznn 0.5-0.6 m/s den byk olmas istenir. Maksimumak hz ller Bankasnca 2-2.5 m/s olarak snrlandrlmtr. Byk hzlar borununanmasna ve zellikle debinin byk olduu kanallarda akm ynnn deitii yerlerde

byk itki kuvvetlerinin olumasna neden olurlar.

Tablo. Boru aplarna Gre Eim Deerleri

Kanal Tr ve Boruap

En az Eim En Fazla EimNormal zel Durum

En UygunEim

Ev balantlarD=15 cm

1:100 1:15 1:7 1:50

Balang kanallarD=20-30 cm

1:300 1:15 1:7 1:50 -1:150

Tali kanallarD=35-60 cm

1:500 1:25 1:15 1:100 - 1:200


12/19

Ana kanallarD=65-100 cm

1:1000 1:50 --- 1:200 - 1:500

Ana kollektrlerD=100-200 cm

1:3000 1:75 --- 1:300 - 1:750

Minimum ve maksimum doluluk oranlar

ller Bankas Ynetmeliinde kullanlm su kanallarnda; minimum doluluk oran (h/D=0.1),maksimum doluluk oran(h/D=0.60) ngrlmektedir. Ancak yeralt suyunun bulunmad,evlerden yamur sularnn kanala gelmeyecei bilinen yerlerde doluluk oran 0.80 e kadarartrlabilmektedir.Kanallarn ksmi dolu olarak hesaplanmasnn sebepleri unlardr;

Yeralt suyundan kanala szmalarn olabilecei, Kullanlm sularn zamanla ayrarak metan ve hidrojen slfr gibi gaz oluturmas, Kullanlm sularn kimyasal yapsndan dolay kanal kapasitesinin zamanla azalmas, Gelecekte su kullanmnn ngrlen deerlerden fazla olmas.

Maksimum hendek derinlii

Maksimum kaz derinlii 4 m dir. Kaz masraflarnn dk tutulmas iin kanallarn fazladerine denmemesi gerekir. Kaz derinlii arttka, hendek kenarlarnn kendini tutmasgleir. Bu durumda hendein gmemesi iin ya iksa yapmak, yada hendekevlerini yatkyapmak gerekir. Her iki durumda da inaat maliyeti artar. Ayrca, hendek derinlii arttka

yeralt suyu da sorun olur.

YAMUR SUYU DRENAJ SSTEMLERNN PROJELENDRLMES

1. GENEL BLGLER


13/19

Su yaplar boyutlandrlrken; belli bir deerdeki debinin ka ylda bir tekrarlanacann veyaalacann bilinmesi; takn koruma yaplarnn ve baraj dolu savaklarnn boyutlandrlmas,kentsel blgelerdeki yamur suyu drenaj kanallarnn veya birleik sistem kanalizasyonebekelerinin boyutlandrlmas asndan son derece nemlidir. Konuyla ilgili temel

kavramlar aada ksaca tanmlanmaktadr.

Yamur sresi : Yamurun balangc ile bitimi arasnda geen sredir.

Yaiddeti: Birim zamanda den yamur miktarna yaiddeti denir. Bir "t" sresindebir yzeye den yamurun ykseklii (H), buharlama ve szma vb. kayplar olmayacakekilde llrse, yamurun idddeti (I), mm/dak olarak;

IH mm

t dak =

( )

( )

olarak ifade edilir. Yan iddeti bilindii zaman birim alandan oluan debi (l/s/ha);166.67*I olarak hesaplanabilir. Bu deeryamur verimi olarak adlandrlr.

Sresi ve iddeti eit olan yamurlarn oluum periyoduna ( ka ylda bir olutuuna)yinelenme sresi denir.

N ylda bir gelen debi, N ylda bir yaan ya: 100 yllk, 500 yllk veya 1000 yllk birdebiye gre; bir barajn planlanmas belirli bir yklma olaslnn nceden kabul edilmesidir.Kentsel blgelerde yamur suyu drenaj sistemlerinin 2, 5, 10, 25 yl gibi bir yinelenmesresine gre boyutlandrlmas ise; seilen sreden daha uzun yinelenme sresine sahipyalarn yapaca zararlarn nceden kabullenilmesidir.

2. YAIDDET-SRE-FREKANS BAINTISI

Yerleim blgelerindeki, yamur suyu drenaj kanallar veya birleik sistem kanalizasyonborularnn boyutlandrlmas ve bu sistemler zerindeki pompa istasyonlar, su tutmahazneleri ve yan savaklarn optimum ekilde boyutlandrlmas iin ya iddetinin, yasresi ve frekansna gre nasl deitiinin bilinmesi gerekir.

Dier bir deyile seilen projelendirme sresi ierisinde hangi iddetteki yalarn beklendiive bu yalarn oluturaca akmlarn nceden belirlenerek yamur suyu drenaj ebekelerinin

buna gre boyutland

r

lmas

gerekir.

Ksa sreli sanak yalarn iddet-sre-frekans ilikisi;

IKT

t

a

b= (1)eklinde bir fonksiyonla, yeterli duyarllkta analitik olarak ifade edilebilmektedir (Bayazt,

1974 ve Diler, 1979).


14/19

Burada;

T : Yinelenme sresini (yl),t : Ya sresini (dak),a, b, K : Blgeye ait katsaylar,

I : Yaiddetini (mm/dak)gstermektedir. Frekans ise f

T=

1olarak tanmlanmaktadr.

(1) bantsndaki bilinmeyenler grafik veya analitik yntemle hesaplana-bilir. Bunun iin; (1)bantsnn dorusal hale dntrlmesi gerekir.

lo g lo g lo g lo gI K a T b t= + (2)

Her Ti, ti ifti iin bir Ii deeri elde edileceinden (2) denklemi;

lo g lo g lo g lo gK a T b t= + (3)

eklinde yazlabilir.

N rasat sresini gstermek zere I=1,2,3,....., N deerleri iin (3) denklemi yazlrsa bir lineerdenklem sistemi elde edilir.

X1i : log TiX2i : log tiYi : log Ii

o : log K dnm ile;1 : a2 : b

Y

Y

Y

X X

X X

X XN N N

o

N

1

2

11 21

12 22

1 2

1

2

1

2

1

1

1

.

.

.

. . .

. . .

. . .

*.

.

.

=

+

(4)

(Nx1) (Nx3) (3x1) (Nx1)

veya matris gsterimiyle;

[ ] [ ][ ] [ ]Y X= + (5)

yazlabilir. Bu dorusal denklem sisteminin zmyle o , 1, ve 2 deerleri bulunur.

K=10O , a=1, b=2 ters dnmyle de (1) denklemindeki bilinmeyenler hesaplanr. Bu


15/19

amala gelitirilen bir bilgisayar program yardmyla Ege Blgesi iin ya-iddet-sre-frekans bantlar elde edilmitir (Karahan, 1987).

Denizli Meteoroloji stasyonun lmleri kullanlarak; Denizli merkezi iin ya-iddet-sre-frekans bants;

IT

t=

2664 0 310

0 603

. * .

.(6)

olarak elde edilmitir.

ekil 1. Denizli Ya-iddet-Sre-Frekans Erisi

3. HESAP DEBLERNN BULUNMASI


16/19

3.1 Yinelenme ve Hesap Yamuru Sresinin Seimi

Yamur suyu veya birleik sistem kanallarn boyutlandrlmasnda esas alnan yamurahesap yamuru ad verilir. Hesap yamuru uzun sreli gzlemlerden ekonomik koullar

dikkate alnarak seilir. ok byk iddetli yalar hesap yamuru olarak seilirse, taknriski azalr buna karlk drenaj ebekesinin maliyeti artar. Kk iddetli yalar seilirseboru aplar kk kar, sistemin maliyeti der buna karlk takn skl ve verdii zararlarartar. Takn koruma sistemlerinin maliyeti, proje, inaat ve iletme olmak zere kalemdetoplanabilir. Faydas ise; nledii zarardr. Projenin, fayda ve masraflar karlatrlarakoptimum bir zme gidilir.

Hesap yamurunun yinelenme sresi (T), yerleim merkezinin byklne gre aadakiekilde seilebilir.

Tablo 1: Yerleim Yeri Byklne Gre Yinelenme Sresi

Yerleim Yeri T (yl)Kr yerleimleri ve kk kasabalar 0.5Kasaba 1-2ehir 2-5Bykehir 5-20

Tablo 2: Hesap Yamuru Sresi

Eim Durumu Hesap Yamuru Sresi (dak)Byk eimli yerler 5Orta eimli yerler 10Az eimli yerler 15

Ya sularnn hesap edilecek kesite gelmesi iin geen sreye toplanma sresi denir.Toplanma sresi: giri sresi+ak sresi olmak zere iki bileenden oluur. Toplanma sresive ya sresi arasndaki ilikiye gre;

a) Yamur sresi toplanma sresinden bykse;

Yamur suyu kanallarnn debisi, yan balangcndan itibaren sfrdan balayarak artar.Tm alann sular, incelenen kanala ulacaya kadar bu art devam eder ve bir maksimumdeere eriir ve yamur sresince maksimum debi gemeye devam eder. Yamur durduktansonra kesitten geen debi zamanla azalr ve sfr olur.

b) Yamur sresi toplanma sresinden kkse;


17/19

Toplama havzasnn uzaktaki noktalarna den ya sular, istenilen kesite ulamadan yakesilirse, uzaktaki noktalarn sular gelinceye kadar yakn blgelerin sular kesitten gemiolacandan su veren alan toplam alandan daha kk olur. Bu durumda sresi toplanmasresine eit bir yamurun debisi esas alnarak boyutlandrma yaplr.

c) Yamur sresi toplanma sresine eitse;

Yan balangcndan itibaren tm alann sular incelenen kesite gelinceye kadar debisfrdan balayarak artar, bir maksimum deere eriir ve bundan sonra zamanla azalarak sfrolur.

3.2 Ak Katsays

Bir kanaln toplama havzasna den yan tamam kanala ulamaz. Bir ksm buharlar, birksm yzeysel ukurlar doldurur, bir ksm szar; dier ksm ise kanallara ular. Akkatsays 0 ve 1 arasnda deien bir katsaydr. Bykl aadaki faktrlere baldr.

Yzey kaplama cinsi Toprak cinsi ve zemin zellikleri Bitki rts Yzey eimi Yamurun sresi Yamurun iddeti Blgenin iklimi Hava scakl ve nem oran

Tablo 3: Kaplama Cinsine Gre Ak Katsaylar

Kaplama Cinsi Ak KatsaysMetal kapl atlar 0.70 - 0.95Kiremit kapl atlar 0.85 - 0.90Deiik rtl atlar 0.50 - 0.80Asfalt yzeyler ve szdrmaz kaplamalar 0.85 - 0.90Derzleri szdrmaz ta kapl yzeyler 0.75 - 0.85Derzleri yaltlmam yzeyler 0.50 - 0.70Ta kapl yollar 0.25 - 0.60akl yollar 0.15 - 0.30Kaplamasz yzeyler 0.10 - 0.20Park ve baheler 0.00 - 0.15

Tablo 4: skan Durumuna Gre Ak Katsaylar


18/19

skan ekli Yap alanyzdesi

Nfus younluu(N/ha)

Ak katsaysC

ok youn 50 400 - 800 0.60 - 0.85Youn 40 250 - 350 0.50 - 0.65Orta youn 30 150 - 200 0.40 - 0.55

Seyrek 20 100 - 120 0.25 - 0.45Baheli evler 10 60 - 90 0.20 - 0.30Baheler, spor alanlar 0 - 0.05 - 0.20Parklar, ormanlar 0 - 0.00 - 0.10

Tablo 1 ve 2 den yinelenme ve hesap yamuru sresi seildikten sonra bu deer ya-siddet-sre-frekans bantsnda yazlarak ya iddeti hesaplanr. Tablo 3 ve 4 yardmyla akkatsays belirlenir. Boyutlandrlacak kanallarn beslenme alanlar imar planlarndan hektarcinsinden bulunarak kentsel blgelerin ve kk havzalarn drenajnda kullanlan RasyonelForml yardmyla debi hesaplanr.

Q C I=16667. * * * (7)

Burada;

Q: debiyi (l/s), A: alan (ha), I: yaiddetini (mm/dak), C: ak katsaysn gstermektedir.

4. YAMUR SUYU KANALLARININ BOYUTLANDIRILMASI

Yamur suyu drenaj kanallar minimum ap 30 cm, doluluk oran maksimum % 80 olacak

ekilde Manning veya Kutter formlleri kullanlarak boyutlandrlr. Kanallarn kontrol,temizlenmesi ve havalandrlmas bacalar yardmyla yaplr. Bacalar kanallarn kavakyerlerinde, eim ve apn deitii yerlerde, kanal ynnn deitii noktalarda ve kanal

balanglarnda dzenlenir. Ayrca, kavak yerleri arasndaki mesafe maksimum bacaaralndan bykse, kanal apna gre 60 - 100 m arayla baca konur.

Balang kanallarnda cadde zerindeki debi 80-100 l/s oluncaya kadar kanal denmez, ilk

cadde azl bundan sonra yerletirilir. Bundan sonra 300-800 m2 cadde alannn sularntoplayacak ekilde, yol eimine gre 50-80 mde bir cadde azl yerletirilir. Kavaknoktalarna yakn yaya kaldrmlarnda cadde azlklar eime uygun ekilde yerletirilerek,

yaya kald

r

mlar

n

n mmkn olduu kadar kuru olmas

salanmal

d

r.

Yamur suyu drenaj sistemlerinde oluan debiler kanalizasyon borularn-daki debilere greok byk olduundan (100-200 kat) boru aplar ar byr bu nedenle doal drenajolanaklar iyi deerlendirilmeli ve kentsel blge dndaki alanlarn ya sularnn, kent

blgesine girii mmkn olduunca nlenmelidir.

mar planlar yaplrken kanalizasyon ve yamur suyu drenaj sistemlerinin maliyetiniartrmayacak ve mmkn olduunca pompaj gerektirmeyecek ekilde yollar geirilmeli vetakn riski olan blgeler yerleim amal kullanlmamaldr.

Kent ierisinde uygun yerlerde geciktirme hazneleri yaplarak boru aplarnn ar bymesinlenmelidir. yi bir planlama ile bu blgeler ayn zamanda bir dinlenme alan olarak


19/19

deerlendirilmelidir. Bylece boru aplarna ek olarak kaz masraflar da byk orandaazalacandan proje maliyetinde nemli bir azalma olacaktr.

Binalarn bodrum katlar, imar planlarnda belirtilen amalara uygun olarak kullanlmalsonradan tadilat yaplarak iyeri ve konuta dntrlmemeli veya bu ilemin yaplabilirlii

altyap asndan incelenerek gerekli ilemler yaplmaldr. Yap kullanm izni verilirken buadan durum iyi incelenmelidir.

Ayrk sistem kanalizasyon sebekeleri, sadece evsel kullanlm sular toplamak veuzaklatrmak amacyla yapldndan bu ebekeye binalarn at ve/veya bahelerindekiyamur sular kesinlikle balanmamaldr. Denizlide, yalar srasnda zellikle bodrumkatlarn su basmas imar planna aykr olarak bodrum katlarn daireye dntrlmesinden ve

binalarn at ve bahe sularnn kanalizasyon ebekesine balanmasndan kaynaklanmaktadr.Bu nedenle, vatandalar basn ve yayn organlar araclyla aydnlatlmal ve konu belediyecesk denetlenmelidir.

Yeni iskana alan blgelerde ve kaplamas onarlan blgelerde, yol kaplama cinsleriseilirken szmay nleyici, ak artrc kaplamalardan kanmal ve yap alan yzdesidrlerek kent at ve yollardan oluan bir alana evrilmemelidir.

Yamur suyu drenaj ebekesi bulunan blmlerde, yamursuyu ve kanalizasyon borularnnbalant asndan kartrlmamasna zen gsterilmeli ve yamur suyu giri zgaralarnnbakm ve temizlenmesi dzenli olarak yaplmaldr.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

KARAHAN, H., "Ya iddet-Sre Frekans Bantsnn Bilgisayar Yardmyla EldeEdilmesi", evre "87" Sempozyumu, Ekim 1987, zmir.

KARPUZCU, M., Su Temini ve evre Sal, T, 1985, stanbul.

MUSLU, Y., Su Temini ve evre Sal, T naat Fakltesi, 1974.

SAMSUNLU, A., Su Getirme ve Kanalizasyon Yaptlarnn Boyutlandrma Esaslar, DE

Mh.Mim. Fak. Yay

n

ULUGR, M., Su Mhendislii, alayan Kitabevi, stanbul.

kanalıizasyon

Documents