kanceri i gjirit- njohurit, sjelljet dhe qendrimet e femrave shqiptare te zonave urbane ne shqiperi-...

REPUBLIKA E SHQIPËRISËUNIVERSITETI I MJEKËSISË, TIRANËFAKULTETI I MJEKËSISËDEPARTAMENTI I SHËNDETIT PUBLIK

TEMË DIPLOME

NJOHURITË, SJELLJET DHE QËNDRIMET E POPULLATËS FEMËRORE URBANE, MBI

KANCERIN E GJIRIT, NË 16 QYTETE TË SHQIPËRISË

PUNOI: Andi Rabiaj UDHËHOQI: Prof. Ass ALBAN YLLI Ilir Alimehmeti Phd, Msc Md

Prirja epidemiologjike e Kancerit të Gjirit

Renditet I pari në llojin e kancerave që prekin femrat si në vëndet në zhvillim ashtu edhe në vendet e zhvilluara.

Renditet I dyti si shkaktari kryesor i vdekjeve per femrat në mbarë botën dhe po ashtu edhe në vendin tonë.

1 në 8 femra ka risk për tu prekur nga kanceri i gjirit dhe është gati dyfishin e riskut për tu prekur nga kanceri I mushkrive


Karakterizohet nga luhatje të thella të incidencës në

a. zona gjeografike;

b. popuj e grupe etnike të ndryshme;

c. ndërmjet shtresave të ndryshme brenda të njëjtit vend.

Ky kancer është i lidhur me tranzicionin epidemiologjik dhe atë demografik

Trend rrites por ulje e vdekshmerise per shkak te rritjes se depistimeve dhe permiresim te trajtimit.

Mbijetesa pas 5 vitesh eshte 60%-80% ne varesi te testit te depistimit (ëorld Cancer Report 2014)


Të dhëna për vitin 2012- World Cancer Report 2014

1,67 milion raste të reja me Kancer gjiri ose 25% e të gjitha rasteve me kancer që prekin femrat ose 12%

të gjithë kancerave në të dyja gjinitë.

522 000 raste me kancer gjiri vdiqën ose 15% e të gjitha vdekjeve nga kancerat.

Prirja epidemiologjike e Kancerit te Gjirit- Vëndet e Zhvilluara

Incidenca me e larte ne vendet e Zhvilluara

Amerika Veriore dhe Evropa Veri- Perëndimore (70/100 000 femra)Prevalenca: 25%-28%

Shkaktari kryesor i vdekjeve në grup-moshën 35-55 vjec Në vendet e zhvilluara kanceri i gjirit ka një incident prej 66,4 për

100.000 banorë dhe vdekshmëri 15.3 për 100.000 banorë Jemal at al 2011

Prirja epidemiologjike e Kancerit të Gjirit -Vëndet në Zhvillim

Incidenca me e ulët në vendët më pak të zhvilluara

Afrika dhe Azia Jug-Lindore përfshirë dhe Japoninë ku është 5-10 herë më i rrallë.

Në vendet në zhvillim ka një incidenc prej 27.3 për 100.000 banorë dhe vdekshmëri 10.08 për çdo 100.000 banorë, të dhëna këto të

standardizuara sipas moshësJemal at al 2011


Incidenca e kësaj sëmundje është në raport të drejt më shkallën e urbanizimit dhe zhvillimit të një vendi dhe që

nënkupton jo vetëm industrializimin por dhe stilin e jetesës.

Por dhe vet brenda të njëjtit vend incidenca është më e lartë në zonat Urbane dhe në vendet që kanë shtresa me

nivel me të lartë socio-ekonomike.

Kjo është një tregues i qartë se kanceri i gjirit është sëmundje e vendeve të zhvilluara.

Prirja epidemiologjike e Kancerit të GjiritPrevalenca 5 vjecare /100,000 Femra

Prirja epidemiologjike e Kancerit të GjiritIncidenca

Prirja epidemiologjike e Kancerit të Gjirit- Shqiperia

Gjatë 25 viteve të fundit ka pasur një rritje te shpejt të rasteve me Kancer të gjirit (GlobalCan 2012)

Prej vitit 1980 deri, vdekshmëria është rritur me 3 here per vit. Kjo vërehet edhe në shtete të tjera në zhvillim.

Një pjesë e madhe e rritjes së numrave të kancerave shpjegohet nga rritja e moshës mesatare të popullatës por në Kancerin e gjirit kjo rritje mbetet edhe pas mënjanimit të efektit moshë.

Eshtë kanceri që haset me shpesh te femrat mbi 50 vjec.

Raste te reja me kancer gjiri te diagnostikuar ne QSUT gjate viteve

Burimi: Instituti i Shëndetit Publik

Diametri I kancerit te gjirit ne momentin e diagnozes. Mesataret vjetore ne periudhen 2006-2010 krahasuar me periudhen 2011-2013

Burimi: Instituti i Shëndetit Publik

NJOHURITË, SJELLJET DHE QËNDRIMET E POPULLATËS FEMËRORE URBANE, MBI

KANCERIN E GJIRIT, NË 16 QYTETE TË

SHQIPËRISË

Studimi i parë i këtij lloji në Shqipëri por dhe në Rajon

Tabela e përmbajtjes 1. Qëllimi dhe Objektivat e studimit

2. Metodologjia e përdorur

3. Rezultatet e Studimit

4.Rekomandime në bazë të rezultateve

Qëllimi kryesor i studimit

Vlerësimi i njohurive dhe qëndrimeve të popullatës

femërore Urbane, Shqiptare mbi faktorët e riskut, shenjat, simptomat e hershme dhe

metodat e depistimit të kancerit të gjirit.

Objektivat specifik të studimit:

Vlerësimi i nivelit të njohurive të popullatës femërore shqiptare në 16 qytete kryesore mbi faktorët e riskut, shenjat dhe simptomat e hershme të kancerit të gjirit

Vlerësimi i qëndrimeve të popullatës target kundrejt kësaj neoplazme.

Analizimi, rishikimi i situatë dhe sugjerime për ndërtimin e programeve të ndërhyrjeve efektive dhe efecientë në kuadër të kësaj sëmundje

Vlerësimi i diferencave apo dallimet e shfaqjes së kancerit të gjirit në grupet e popullatës.

Verifikimi i lidhjeve ndërmjet njohurive/informacionit mbi kancerit të gjirit dhe qëndrimeve/sjelljeve kundrejt kësaj sëmundje.

Përshkrimi i karakteristikave socio-demografike të një grupi femrash më kancer gjiri.

Metodologjia e përdorurStudim deskriptiv, transversal me intervista te administruara nga intervistuesit te trajnuar me

pare.

Periudha: Tetor 2014 –Tetor 2015

16 Qytete te përfshira në studim

Studimi u krye mbi kampione proporcionale joprobabilitare.

Shkalla e përgjigjeve 1/4

Pyetesori ishte i ndare ne kater seksione .

Sesioni I : Te dhena demografike;

Sesioni II : Te dhena te lidhura me sjelljen kundrejt Ca te Gjirit

Sesioni III : Te dhena te lidhura me shenjat dhe simptomat

Sesioni IV : Te dhena te lidhura me faktoret risk.

Popullata e marre studimNumeri i Rasteve te vlefsheme 5341 nga 5862 raste fillestare

O,4% e Poullatës femërore0,7% e Popullatës femerore

UrbaneMosha e popullates ne studim 15-86 Vjece

Mosha mesatare dhe deviacioni standard

39,1 vjec SD=15,6 vjec

Numri i rasteve me femije 3369 (72,2%)Mosha mesatare e lindjes i femijes se

pare23,56 SD=5 vjec

Qytet 82,3%Fshat 7,3%

Familjare me Ca gjiri 986 (18%)Me Ca Gjiri 277(5%)

Popullata e marre studim

Popullatë femerore Urbane, me niveli arsimor kryesisht Universitar (44,5%) dhe Gjimnaz (38,49%)

Kampioni ishte përgjithësisht me status civil të martuar (60%) dhe Beqar (31%)

Përgjithësisht popullatë me nivel ekonomik mesatar 55, 3%

Shpërndarja e rasteve sipas Qyeteteve te perfshira ne studim

Berat

Durres

Elbas

an Fier

Gramsh

Korce

Kruje

Lezh

e

Libra

zhd

Lush

nje

Permet

Pogra

dec

Skrap

ar

Shko

der

Tiran

eVlor

eTje

tër

Mungo

jnë0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

1%

12%

5%

7%

2%

9%

3% 3% 2%4%

1%2% 2%

5%

28%

9%

3% 2%

Shperndajra e rasteve sipas qyteteve te perfshira ne studim

Shpërndarja Moshore e kampionit Studimor

Grup-Mosha FrekuencaPërqindja (%)

15-44 Vjec 3190 59.745-65 Vjec 1925 36.066-86 Vjec 226 4.2Total 5341 100.0

15-24 Vjec 25-34 Vjec 35-44 Vjec 45-54 Vjec 55-64 Vjec 65-74 Vjec 75-86 Vjec

25.3

18.9

15.7

19.5

15.6

4.4

0.7

Shpërndarja e rasteve te intervistuara sipas grupmoshës (%)

Sjelljet/Qëndrimet ndaj kancerit të gjirit.

Ky session konsistonte në vlersimin e sjelljeve dhe qendrimeve te femrave te perfshire ne studim kundrej kesaj semundje. Ketu u moren parasysh vetem elementet kryesor sic jane Alkooli, Duhanpirja, Vizita te mjeku i familjes ose specialist, kryerja e vetekontrollit dhe mamografise.

Cdo pergjigje positive vlersohesh me nje 1 pikë dhe cdo përgjigje negative vlersohesh me o pikë. Max i pikëve ishte 12 pikë.

Mesatarja e pikëve të marra ishte 6 pike, me një deviacion standard prej 2 pikësh, dhe modë prej 5 pikësh

Sjelljet/qendrimet e rasteve te perfshira ne studim

Piket

Sjellje/qendrime jo te mira 0-7 Pike

Sjellje/qendrime te mira 8-12 Pike

Sjelljet/Qendrimet ndaj kancerit te gjirit

73.4

26.6

Sjelljet/Qendrimet ndaj kancerit te gjirit e rasteve te marre ne studim (%)

Sjellje/Qendrime jo te mira (0-7 Pike)Sjellje/Qendrime te mira (8-12 Pike)

Sjellja/Qendrimet sipas nivelit arsimore te rasteve te marra ne studim

Fillore Tetevjecare Gjimnaz Universitet Pasuniversitar0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

80.0%

90.0%

100.0%

79.7% 81.8%69.8% 74.2% 70.7%

20.3% 18.2%30.2% 25.8% 29.3%

Sjelljet/qendrimet e femrave sipas nivelit arsimor

Sjellje/Qendrime jo te mira (0-7 Pike) Sjellje/Qendrime te mira (8-12 Pike)

Vihet re se niveli arsimor nuk jep ndonje efekt ne permiresimin e sjelljeve dhe qendrimeve positive ndaj kancerit te gjirit. Testi Chi Square tregoi se nuk ka lidhje ndermjet Arsimit dhe Sjelljeve/Qendrimeve ndaj kancerit te gjirit ( Vlera e testit 0,034 dhe p=0,186)

Kryerja e mamografise dhe vetekontrollit te gjirit

Jo Po Nuk e di Mungojne

74.0

25.5

0.3 0.2

23.1

76.1

0.3 0.4

Kryerja e mamografise dhe vetkontrollit (%)

Perqindja e Mamografise Perqindja qe kryjne/ ose kane kryer vetkontroll

Vihet re nje diferenc e madhe ndermjet femrave qe kryejne vetekontroll te gjirit dhe femrave qe kryejne mamografi. Megjithate numri i mamografive te kryera te pakten nje here ne vit ka ardhur ne rritje

Sjellje/Qendrime jo te mira 0-7 Pike Sjellje/Qendrime te mira 8-12 Pike

7.8%

74.6%

Shperndarja e mamografive sipas sjelljeve/qendrimeve ndaj kancerit te gjirit

Po

15-44 Vjec 45-65 Vjec 66-86 Vjec0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

462

830

71

Kryerja e mamografive sipas 3 grup-moshave

Po

Kryerja e mamografise sipas nivelit arsimor


5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

21.6%

19.5%

30.9%

22.9%22.9%

Kryerja e mamografive sipas nivelit arsimor

Po

Verejme se serisht , femrat me nivel arsimor me te lart “Gjimnaz” kane nje perqindje me te larte te kryerjes se mamografive. Dallohet qe nuk ka nje trend te caktuar

ndermjet ketyre dy faktoreve

Sjellja/Qendrimet dhe kryerja e vetekontrollit te gjirit


69.3%

95.9%

Sjellja/Qendrimet ndaj kancerit te gjirit dhe kryerja e vetekontrollit te gjirit

Po

Nga grafiku vihet re se femrat me sjellje/qendrime te mira kryejne vetekontroll 30% me shume se femrat qe kane sjellje/qendrime jo te mira.

Kryerja e vetekontrollit te gjirit

15-44 Vjec 45-65 Vjec 66-86 Vjec66.0%

68.0%

70.0%

72.0%

74.0%

76.0%

78.0%

80.0%

82.0%

74.4%

80.3%

71.3%

Kryerja e vetekontrollit te gjirit sipas tre grup moshave

Po

Kryerja e vetekontrollit te gjirit sipas nivelit arsimor


10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

80.0%

90.0%

63.5%68.2%

77.5% 78.1% 79.3%

Kryerja e vetekontrollit te gjirit sipas nivelit arsimor

Ne dallim me kryerjen e mamografive, vetekontrolli i gjirit rritet me rritjen e nivelit arsimor.

Besimi ne trajtimin e duhur te kancerit te gjirit ne Shqiperi

F i l l o r e T e te v j e c a r e G j im n a z U n i v e r s i te t P a s u n i v e r s i ta r0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

36.5%

47.4%

54.8%

61.6%

59.0%

A besoni se ne shqiperi trajtohet kanceri i gj ir it ne menyren e duhur? (%)

Jo

Me rritjen e nivelit arsimor shikojme qe ulet besimi kundrejt trajtimit te duhur ndaj kesaj semundje. Besimi kundrejt trajtimit te duhur ndikon drejt per drejt ne programet e nderhyrjes dhe ne programet depistuese te kancerit te gjirit pasi femrat nuk do te perfshihen ne keto nderhyrjet. (56% e femrave nuk besonin ne trajtimin e duhur)

Njohurit/Informacioni mbi faktoret e riskut dhe simptomat e Kancerit e Gjirit.

Ky session kerkonte te vlersonte nivelin e njohurive mbi faktoret e riskut dhe simptomat e kancerit te gjirit.

Ne total perbehej nga 23 pyetje. Cdo pergjigje e sakt u vlersua me 1 pike dhe cdo pergjigje e gabuar

me 0 pike. Për arsye lehtësimit të analizës, pikët u grupuan në tre kategori

Njohurit/informacioni mbi kancerin e gjirit

Piket

Njohuri/Informacion jo të mirë 0-10 Pikë Njohuri/Informacion mesatar 11-14 Pikë- Njohuri /Informacion të mirë ndaj kancerit të gjirit.

15-23 Pikë-

Njohurit/informacioni mbi simptomat dhe faktoret e riskut te kancerit te gjirit

Njohuri jo te mira (0-10 pike) Njohuri mesatare (11-14 pike) Njohuri te mira (15-23 pike)0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

45.0

50.0

37.1

49.1

13.8

Njohurit/Informacioni mbi simptomat dhe faktoret e riskut te kancerit te gjirit (%)

A ka nje lidhje ndermjet sjelljeve/qendrimeve ndaj kancerit te gjirit me informacioni

Njohuri jo te mira (0-10 pike) Njohuri mesatare (11-14 pike) Njohuri te mira (15-23 pike)0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

20.7%

29.5%

32.0%

Lidhja e Sjelljeve/Qendrimeve ndaj kancerit te gjirit me informacionet/njohurive te femrave

Sjellje/Qendrime te mira 8-12 Pike

Paraqitja grafike tregon per nje mardhenie ndermjet njohurive/informacionit te mire dhe sjelljeve/qendrimeve positive. Testi Chi Squara tregon se ka nje mardhenie ndermjet ketyre dy variablave. . (vlera e testit 0,198 dhe p<0,05)

Niveli i informacionit/Njohurive mbi simptomat dhe faktoret e riskut te kancerit te gjirit sipas nivelit arsimor

Fillore Tetevjecare Gjimnaz Universitet Pasuniversitar

56.8%

41.5%

35.7% 36.4%38.6%

36.5%

48.1%51.9%

47.5% 47.9%

6.8%10.4%

12.4%16.2%

13.6%

Niveli i informacionit/Njohurive mbi simptomat dhe faktoret e riskut te kancerit te gjirit sipas nivelit arsimor

Njohuri jo te mira (0-10 pike) Njohuri mesatare (11-14 pike) Njohuri te mira (15-23 pike)

Nga grafiku vëmë re se me rritjen e nivelit arsimor rriten njohurit dhe informacioni mbi kancerin e gjirit por që ne nivelin pasuniversitar bien

njohurit mbi kancerin e gjirit

Niveli I njohurive/informacionit dhe kryerja e vetekontrollit te gjirit

Jo Po0.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

39.0%

31.3%

47.9%

52.8%

13.1%15.9%

Niveli i njohurive/informacionit dhe kryerja e vetekontrollit te gjirit


Niveli I njohurive/informacionit dhe kryerja e mamografise

Jo Po Nuk e di

39.2%

32.1%

70.0%

47.8%52.2%

30.0%

13.0%15.6%

Niveli i njohurive/informacioni mbi kancerin e gjirit dhe kryerja e mamografis


Analiza e rasteve me kancer gjiri dhe rasteve qe kishin familjare me kancer gjiri


66.8%

24.2%

9.0%

Rastet me kancer gjiri dhe niveli i tyre i njohurive/informacionit mbi kete semundje? Po

Pavarsisht faktit te te patur kancer gjiri, duket se nuk ka luajtur ndonje rol ne permiresimin e njohurive mbi simptomat dhe faktoret e riskut ndaj kancerit te gjirit.

Rastet me kancer gjiri dhe sjellja/qendrimet e tyre ndaj kesaj semundje


63.2%

36.8%

Rastet me kancer gjiri dhe sjellja/qendrimet e tyre ndaj kesaj semundje?

Edhe ne kete rast, shumica kishin qendrime/sjellje jo te mira pavarsisht faktit te te patur kancer gjirir.

Femrat qe kishin familjare me kancer gjiri dhe niveli I tyre I njohurive/informacionit mbi kancerin e gjirit.

Jo Po Nuk e di

36.5% 38.4%

69.7%

49.6% 47.8%

27.3%

13.9% 13.8%

3.0%

Femrat qe kishin familjare me kancer gjiri dhe niveli i njohurive/informacionit mbi kancerin e gjirit


Duket se fakti I te pasurit familjare me kancer gjiri nuk ka ndihmuar ne rritjen e njohurive/informacionit mbi kancerin e gjirit. Femrat qe kane familjare me kancer

gjiri kane me pak informacion/njohuri te mira

Permbledhja e rezultateve te studimit

Vetëm 26,7% e femrave kishin sjellje dhe qëndrime të mira ndaj kancerit të gjirit. Një nivel shumë i ulët i sjelljeve dhe qëndrimeve pozitive, gjë e cila ndikon drejt për drejt në kapjen e hershme të kancerit të gjirit, në trajtimin e tij dhe në implementimin programeve parandaluese. Ky është një tregues që përshkruan kulturën shëndetësore dhe jo efektivitetin e programeve që kanë pasur në fokus përmirësimin e sjelljeve shëndetësore dhe qëndrueshmërinë e saj, specifikisht mbi kancerin e gjirit.

Femrat që kishin kryer “gjimnazin” si nivel arsimor më të lart, kishin sjellje/qëndrime më të mira ndaj kancerit të gjirit (30,2%) në krahasim me rastet e tjera, pjesë e studimit , të cilat kishin përfunduar nivele të tjera arsimore

Vetëm ¼ e popullatës së marrë në studimi kishte kryer mamografi të paktën një herë ne jetën e tyre ndërsa vetëkontrollin e gjirit e kryenin gati 2/3 e tyre

Femrat kishin një besim të ulët në sistemin tonë shëndetësor për trajtimin e kancerit të gjirit. Vetëm 28% besonin se kanceri i gjirit mund të trajtohet si duhet në vendin tonë.

Permbledhja e rezultateve te studimit

Popullata jonë e marrë në studim kishte një nivel të ulët njohurish mbi kancerin e gjirit. Vetëm 14% kishin njohuri të mira mbi kancerin e gjirit, por jo njohuri maksimale. 37% kishin njohuri të dobëta mbi kancerin e gjirit dhe pjesa tjetër kishin njohuri mesatare.

Përkatësisht 66,8% e femrave me kancer gjiri kishin njohuri jo të mira mbi kancerin e gjirit dhe 66,3% kishin sjellje/qëndrime jo të mira ndaj kancerit të gjirit, pavarësisht faktit se ishin aktualisht ose kishin qenë me përpara të diagnostikuar me kancer gjiri si për sjelljet si për njohurit ky grup i lidhur drejt për drejt me kancerin e gjirit kishin të dhëna shqetësuese.

Fakti i të pasur kancer gjiri ose të pasur familjar me kancer gjiri duket se nuk ndikon në njohurit dhe informacionin mbi kancerin e gjirit. Ndërsa femrat që kishin kancer gjiri pas analizës u vu re një rritje me 10% e sjelljeve dhe qëndrimeve të mira ndaj kancerit të gjirit kundrejt grupit te cilet nuk kane sjellje/qendrime jo te mira.

Rekomandime te bazuara ne rezultate

Kryerja e një programi kombëtar gjithëpërfshirës mbi edukimin dhe ndërgjegjësimin e femrave, kryesisht të moshës 40-65 vjeç, si mosha më kritike për shfaqen e kancerit të gjirit.

Pjesë e këtij programi gjithëpërfshirës të behën pjese edhe vajzat e reja që prej moshës 20 vjeçare me qëllim që te marrin bazën e parë të edukimit mbi ketë tematik.

Në këtë program Kombëtar të përfshihen dhe stafi shëndetësor, infermier, mjek i përgjithshëm, kabineti i planifikimit familjare, etj., si kontakte të parë më komunitetit.

Të shfrytëzohen mjetet e komunikimit masiv për të arritur edhe femrat të cilat është e pamundur të arrihen nëpërmjet ndërhyrjeve të ndryshme.

Krijimi i grupeve të femrave si “edukatore bashkëmoshatarë” me qëllim që të jenë të afta që të ndërveprojnë në komunitetin femëror për edukim, këshillim dhe referime të rasteve të dyshimta. Kjo është një metodë kosto efektive e vërtetuar nga shumë studime.

Rekomandime te bazuara ne rezultate Vendosja pajisjeve të mamografis në çdo spital rajonal me qëllim që femrat të

kenë akses të vazhdueshëm për kryerjen e saj. Rritja e informacionit/njohurive dhe aftësive profesionale të personelit

shëndetësor, të cilet merren drejtpërdrejt me femrat të cilat janë diagnostikuar me kancer gjiri me qëllim rritjen e nivelit të njohurive të këtij grupi

Të shikohet mundësia e kurrikulave bashkëkohore në Universitete të ndryshme dhe në shkolla profesionale, të cilat do tu shërbejnë studenteve të marrin informacion mbi kancerin e gjirit, shenjat, simptomat, faktorët e riskut dhe se si mund ta kapin në faza shumë të hershme.

Vetëkontrolli të mos promovohet me si metodë e kapjes në faza të hershme të Kancerit të gjirit, por të promovohet vetëm ndërmjet femrave të cilat kanë historik familjarë të kësaj sëmundje. Mjeket të informohen me guidat e reja ndërkombëtare rreth mamografive dhe vetëkontrollit të gjirit.

Realizimi i një studimi më të detajuar mbi situatën e kancerit të gjirit në nivel Kombëtar, si për femrat e zonave rurale dhe për femrat e zonave urbane.

Pyetje?

Faleminderit per vemendjenClick icon to add picture

kanceri i gjirit- njohurit, sjelljet dhe qendrimet e femrave shqiptare te zonave urbane ne shqiperi-...

Health & Medicine