kasaysayan ng panitikan

5/24/2018 kasaysayan ng panitikan

1/29

Dahil ang laman ng panitikan ang mga impluwensya ng panitikan ay mga

sumusunod: tula, tugmang bayan, bugtong,at marami pang iba na

nagagamit natin sa ating pag aaral...ay ang buhay , kaganapan na nangyari

sa totoon

PINAGMULAN NG PANITIKAN

Sa pinakapayak na paglalarawan, ang panitikan o panulatan ay ang

pagsulat ng tuwiran o tuluyan at patula. Subalit upang maipagkaiba ito

mula sa ibang mga walang saysay na babasahin o patalastas lamang, ang

mga panitikan ay ang mainam na pagsulat na may anyo, pananaw, at

diwang nakasasanhi ng matagal na pagkawili at gana. Samakatuwid, may

hugis, may punto de bista at nakapagpapahaba ng interes ng mambabasa

ang isang sulating pampanitikan.[1] Nagsasalaysay ng buhay, pamumuhay,

lipunan, pamahalaan, pananampalataya at mga karanasang kaugnay ng

iba't ibang uri ng damdaming tulad ng pag-ibig, kaligayahan, kalungkutan,

pag-asa, pagkapoot, paghihiganti, pagkasuklam, sindak at pangamba.[2] Ito

ang isang dahilan kung bakit pinag-aaralan ang larangan ng literatura samga paaralan. Ang Iliad ni Homer, ang isang halimbawa ng mga mabuting

likhaing pampanitikang kanluranin, maging ang Aeneid ni Vergil.[1

Kasaysayan ng Panitikan sa PILIPINAS Sinaunang Panahon Kasalukuyan

Panahon ng Kastila Panahon ng Batas Militar Panahon ng Propaganda

Panahon ng Bagong Kalayaan Panahon ng Amerikano Panahon ng Hapon

INTRO

Kasaysayan NG PANITIKANG PILIPINO

Ang kahalagahan ng panitikan sa bawat bansa sa daigdig ay katulad

ng isang walang katapusang daloy ng tubig sa batisan.M agwawakas

lamang ito kung ang mga nakalimbag na titik ay mawawala sa daigdig at


2/29

kung ang mga tao ay mawawalan na ng kakayahan sa pagpapahayag ng

kaisipan, damdamin at karanasan. - Mula sa aklat na Panitikang Filipino

(Pandalubhasaan) ni Consolacion Sauco et al.

Repapips! Paano nga ba nagsimula ang panitikan sa Pilipinas?

Bago pa man dumating ang mga kastila sinasabing may sarili na tayong

panitikan... Karamihan ay nagpalipat-lipat lamang sa mga bibig ng mga tao .

Kadalasan ay nasa anyong alamat, kwentongbayan, kantahing bayan, epiko

at mga karunungang bayan..

Sinasabing may ibat ibang panahon na humubog ng ating Panitikan....

Unang Panahon: Bago Dumating ang mga Kastila o KATUTUBONG

PANITIKAN

May sarili nang panitikan ang ating mga ninuno sa panahong ito

- -Gumagamit din sila ng mga biyas ng kawayan , talukap ng bunga o niyog

at dahon at balat ng punungkahoy bilang sulatan at matutulis na bagay

naman bilang panulat

Mga uri ng Panitikang sumibol at sumikat sa sinaunang panahon:

1.ALAMAT

2.KWENTONG BAYAN

3.EPIKO a. Bidasari b. Biag ni Lam-ang c. Maragtas d. Haraya e. Lagda f.

Kumintang g. Hari sa Bukid

4. Mga Awiting Bayan - Moro - Iloko - Bisaya - Bisaya - Bisaya - Tagalog -

Bisaya


3/29

5. Karunungan Bayan a. Salawikain - nagsisilbing batas at tuntunin ng

kagandahang- asal ng ating mga ninuno. hal. Aanhin pa ang damo kung

wala na ang kabayo.

b. Sawikainmga kasabihang walang natatagong kahulugan hal. Nasa

Diyos ang awa, nasa tao ang gawa.

c. Bugtongmaikling tulang karaniwang naglalarawan ng isang bagay na

siyang pahuhulaan. hal. Isang tabo , laman ay pako. (langka)

Salawikain Ilokano:

Salin: 1. Habang basit iti kumot agururay mga agbaluktot Habang maigsiang kumot magtiis kang mamaluktot.

2. Nu inayab na utang mapilitan ka agbayad. Kapag tinawag na utang

sapilitang babayaran.

3. Iti sakit iti aminamin ket awaten amin iti bagi. Ang sakit ng kalingkingan

damdamin ng buong katawan.

Salawikain Cebuano:

1. Ang kabugnaw sa pulong sa kalayo makapalong. Salin: Ang lamig ng

salita sa apoy ay makakapuksa. Kapampangan:

2. Atiw queng Dios ung lunus, atiw queng tau ing gawa. Salin: Nasa Diyos

ang awa nasa tao ang gawa. Kapampangan:

3. Eca man magmanang salapi, usto me ing mayap a ugali. Salin: Hindi manmagmamana ng salapi tama na yong mabuting ugali.

Bugtong Gilubag ang walay sala, Nagpatulo ug daghang luha Pinipilit ang

walang sala, Tumulo ang maraming luha. Sagot: Damit na nilabhan


4/29

Maadlaw morag haligi, magabii murag pagi. Sagot: banig Sa araw ay parang

poste, sa gabiy parang pagi.

Mga Impluwensya ng Kastila sa ating Panitikan: 1.Nahalinan ng Alpabetong

Romano ang Alibata 2.Naituro ang Doctrina Cristiana 3.Naging Bahagi ng

Wikang Filipino ang maraming salita sa Kastila 4.Nadala ang ilang akdang

pampanitikan ng Europa at tradisyong Europeo na naging bahagi ng ating

panitikan gaya ng awit, corido, moro-moro at iba pa.

Ang Doctrina Cristiana ang pinakaunang aklat na naipalimbag sa Pilipinas

5. Nasinop at nasalin ang makalumang panitikan sa Tagalog sa ibang wikain

6. Nailathala ang ibat ibang aklat pambalarila sa wikang Filipino tulad ng

Tagalog, Ilokano at Bisaya 7. Nagkaroon ng makarelihiyong himig ang mga

akda

Mga Unang Aklat: a.Ang Doctrina Cristiana (1593)Padre Juan de

Placencia at Padre Dominga Nieva b.Nuestra Senora del Rosario (1602)

Padre Blancas de San Jose c.Ang Barlaan at Josaphat (nobelang Tagalog)

Padre Antonio de Borja d.Ang Pasyonibat ibang bersyon sa Tagalog

(Mariano Pilapil, Gaspar Aquino de Belen, Anecito de la Merced at Luis de

Guia) e.Ang Urbana at FelisaModesto de Castro (Ama ng klasikang

tuluyan sa Tagalog)

Mga Akdang Pangwika: a. Arte Y Reglas de la Lengua Tagala b. Compendio

de la lengua Tagala c. Vocabulario de la Lengua Tagala d. Vocabulario de la

Lengua Pampango e. Vocabulario de la Lengua Bisaya f. Arte de la LenguaBicolana g. Arte de la Lengua Iloka

Mga Kantang Bayan: a.Leron leron sinta (tagalog)

b.Pamulinawen (Ilocano) Huwag Kang Magtampo


5/29

C. Sarong Banggi (Bicolano) One Evening

d. Atin Cu Pung Singsing (Kapampangan) I Have a Ring

Baleleng (Tausug)

Mga Dulang Panlibangan 1.Tibag 7. duplo 2.Lagaylay 8. kurido 3.Sinakulo 9.

saynete 4.Panubong 10. karagatan 5.Karilyo 11. sarswela 6.Moro-moro

P anahon ng P agbabagongisip (P ropaganda)

Mula sa Diwang Makarelihiyon Makabayan -humihingi ng pagbabago sa

sistema ng pamamalakad sa pamahalaan at simbahan -Nagkaroon ng

diwang liberalismo

Mga Propagandista a. Dr. Jose Rizal/ Laong Laan at Dimasalang (Noli at El

Fili) b. Marcelo H. Del Pilar (Palridel, Piping Dilat at Dolores Manapat)

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa, Kaiigat Kayo at Tocsohan c. Graciano Lopez

Jaena (Fray Botod, Sa Mga Pilipino atbp) d. Antonio Luna (Noche Buena,

Por Madrid atbp)

1.Maalab ang diwang makabayan na hindi na magawang igupo ng mga

Amerikano

2. Pinasok ng mga manunulat na Pilipino ang ibat ibang larangan ng

panitikan tulad ng tula, kwento, dula, sanaysay, nobela atbp.

3. Pag-ibig sa bayan at pagnanais ng kalayaan ang tema ng mga isinusulat

4. Namayani sa panahong ito ang mga akda sa wikang Kastila, Tagalog at

wikang Ingles

5. Pinatigil ang mga dulang may temang makabayan 6. Sa panahong ito

nailathala ang babasahing Liwayway 7. Pinauso rin ang balagtasan

katumbas ng debate


6/29

Mga Pahayagan: 1.El Nuevo Dia (Ang Bagong Araw) ni Sergio Osmena

(1900) 2.El Grito del Pueblo (Ang Sigaw ng Bayan) itinatag ni Pascual

Poblete (1900) 3.El Renacimiento (Muling Pagsilang)itinatag ni Rafael

Palma (1900)

Mga Dulang Pinatigil:

1. Kahapon Ngayon at BukasAurelio Tolentino

2. Tanikalang GintoJuan Abad

3. Walang SugatSeverino Reyes

Ilang kilaKasaysayan ng Panitikan sa PILIPINAS Sinaunang Panahon

Kasalukuyan Panahon ng Kastila Panahon ng Batas Militar Panahon ng

Propaganda Panahon ng Bagong Kalayaan Panahon ng Amerikano Panahon

ng Hapon INTRO

Kasaysayan NG PANITIKANG PILIPINO

Ang kahalagahan ng panitikan sa bawat bansa sa daigdig ay katulad

ng isang walang katapusang daloy ng tubig sa batisan.M agwawakas

lamang ito kung ang mga nakalimbag na titik ay mawawala sa daigdig at

kung ang mga tao ay mawawalan na ng kakayahan sa pagpapahayag ng

kaisipan, damdamin at karanasan. - Mula sa aklat na Panitikang Filipino

(Pandalubhasaan) ni Consolacion Sauco et al.

Repapips! Paano nga ba nagsimula ang panitikan sa Pilipinas?

Bago pa man dumating ang mga kastila sinasabing may sarili na tayong

panitikan... Karamihan ay nagpalipat-lipat lamang sa mga bibig ng mga tao .

Kadalasan ay nasa anyong alamat, kwentongbayan, kantahing bayan, epiko

at mga karunungang bayan..


7/29

Sinasabing may ibat ibang panahon na humubog ng ating Panitikan....

Unang Panahon: Bago Dumating ang mga Kastila o KATUTUBONG

PANITIKAN

May sarili nang panitikan ang ating mga ninuno sa panahong ito

- -Gumagamit din sila ng mga biyas ng kawayan , talukap ng bunga o niyog

at dahon at balat ng punungkahoy bilang sulatan at matutulis na bagay

naman bilang panulat

Mga uri ng Panitikang sumibol at sumikat sa sinaunang panahon:

1.ALAMAT 2.KWENTONG BAYAN 3.EPIKO a. Bidasari b. Biag ni Lam-ang c.Maragtas d. Haraya e. Lagda f. Kumintang g. Hari sa Bukid 4. Mga Awiting

Bayan - Moro - Iloko - Bisaya - Bisaya - Bisaya - Tagalog - Bisaya

5. Karunungan Bayan a. Salawikain - nagsisilbing batas at tuntunin ng

kagandahang- asal ng ating mga ninuno. hal. Aanhin pa ang damo kung

wala na ang kabayo. b. Sawikainmga kasabihang walang natatagong

kahulugan hal. Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa. c. Bugtong

maikling tulang karaniwang naglalarawan ng isang bagay na siyang

pahuhulaan. hal. Isang tabo , laman ay pako. (langka)

Salawikain Ilokano: Salin: 1. Habang basit iti kumot agururay mga

agbaluktot Habang maigsi ang kumot magtiis kang mamaluktot. 2. Nu

inayab na utang mapilitan ka agbayad. Kapag tinawag na utang sapilitang

babayaran. 3. Iti sakit iti aminamin ket awaten amin iti bagi. Ang sakit ng

kalingkingan damdamin ng buong katawan.

Salawikain Cebuano: 1. Ang kabugnaw sa pulong sa kalayo makapalong.

Salin: Ang lamig ng salita sa apoy ay makakapuksa. Kapampangan: 2. Atiw

queng Dios ung lunus, atiw queng tau ing gawa. Salin: Nasa Diyos ang awa


8/29

nasa tao ang gawa. Kapampangan: 3. Eca man magmanang salapi, usto me

ing mayap a ugali. Salin: Hindi man magmamana ng salapi tama na yong

mabuting ugali.

Bugtong Gilubag ang walay sala, Nagpatulo ug daghang luha Pinipilit ang

walang sala, Tumulo ang maraming luha. Sagot: Damit na nilabhan

Maadlaw morag haligi, magabii murag pagi. Sagot: banig Sa araw ay parang

poste, sa gabiy parang pagi.

Mga Impluwensya ng Kastila sa ating Panitikan:

1.Nahalinan ng Alpabetong Romano ang Alibata

2.Naituro ang Doctrina Cristiana

3.Naging Bahagi ng Wikang Filipino ang maraming salita sa Kastila

4.Nadala ang ilang akdang pampanitikan ng Europa at tradisyong Europeo

na naging bahagi ng ating panitikan gaya ng awit, corido, moro-moro at iba

pa.

Ang Doctrina Cristiana ang pinakaunang aklat na naipalimbag sa Pilipinas

5. Nasinop at nasalin ang makalumang panitikan sa Tagalog sa ibang wikain

6. Nailathala ang ibat ibang aklat pambalarila sa wikang Filipino tulad ng

Tagalog, Ilokano at Bisaya 7. Nagkaroon ng makarelihiyong himig ang mga

akda

Mga Unang Aklat: a.Ang Doctrina Cristiana (1593)Padre Juan de

Placencia at Padre Dominga Nieva b.Nuestra Senora del Rosario (1602)

Padre Blancas de San Jose c.Ang Barlaan at Josaphat (nobelang Tagalog)

Padre Antonio de Borja d.Ang Pasyonibat ibang bersyon sa Tagalog

(Mariano Pilapil, Gaspar Aquino de Belen, Anecito de la Merced at Luis de


9/29

Guia) e.Ang Urbana at FelisaModesto de Castro (Ama ng klasikang

tuluyan sa Tagalog)

Mga Akdang Pangwika: a. Arte Y Reglas de la Lengua Tagala b. Compendio

de la lengua Tagala c. Vocabulario de la Lengua Tagala d. Vocabulario de la

Lengua Pampango e. Vocabulario de la Lengua Bisaya f. Arte de la Lengua

Bicolana g. Arte de la Lengua Iloka

Mga Kantang Bayan: a.Leron leron sinta (tagalog)

b.Pamulinawen (Ilocano) Huwag Kang Magtampo

C. Sarong Banggi (Bicolano) One Evening

d. Atin Cu Pung Singsing (Kapampangan) I Have a Ring

Baleleng (Tausug)

Mga Dulang Panlibangan 1.Tibag 7. duplo 2.Lagaylay 8. kurido 3.Sinakulo 9.

saynete 4.Panubong 10. karagatan 5.Karilyo 11. sarswela 6.Moro-moro

P anahon ng P agbabagongisip (P ropaganda)

Mula sa Diwang Makarelihiyon Makabayan -humihingi ng pagbabago sa

sistema ng pamamalakad sa pamahalaan at simbahan -Nagkaroon ng

diwang liberalismo

Mga Propagandista a. Dr. Jose Rizal/ Laong Laan at Dimasalang (Noli at El

Fili) b. Marcelo H. Del Pilar (Palridel, Piping Dilat at Dolores Manapat)

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa, Kaiigat Kayo at Tocsohan c. Graciano LopezJaena (Fray Botod, Sa Mga Pilipino atbp) d. Antonio Luna (Noche Buena,

Por Madrid atbp)


10/29

1.Maalab ang diwang makabayan na hindi na magawang igupo ng mga

Amerikano 2. Pinasok ng mga manunulat na Pilipino ang ibat ibang

larangan ng panitikan tulad ng tula, kwento, dula, sanaysay, nobela atbp.

3. Pag-ibig sa bayan at pagnanais ng kalayaan ang tema ng mga isinusulat

4. Namayani sa panahong ito ang mga akda sa wikang Kastila, Tagalog at

wikang Ingles

5. Pinatigil ang mga dulang may temang makabayan 6. Sa panahong ito

nailathala ang babasahing Liwayway 7. Pinauso rin ang balagtasan

katumbas ng debate

Mga Pahayagan: 1.El Nuevo Dia (Ang Bagong Araw) ni Sergio Osmena

(1900) 2.El Grito del Pueblo (Ang Sigaw ng Bayan) itinatag ni Pascual

Poblete (1900) 3.El Renacimiento (Muling Pagsilang)itinatag ni Rafael

Palma (1900)

Mga Dulang Pinatigil: 1. Kahapon Ngayon at BukasAurelio Tolentino 2.

Tanikalang GintoJuan Abad 3. Walang SugatSeverino Reyes

Ilang kila

ang mga impluwensya ng panitikan ay mga sumusunod: tula, tugmang

bayan, bugtong,at marami pang iba na nagagamit natin sa ating pag aaral...

Ang Panitikan sa Pilipinasay pangunahing tumutukoy sa umiiral,

umuunlad, at namamayaning uri at anyo ng katutubong panitikan sa

bansang Pilipinas. Subalit nakakasama rin dito ang mga panitikang

nilikha at ginawa ng mga Pilipinong nasa labas ng sariling bansa,

sapagkat inakdaan ang mga ito ng mga Pilipino, o ng may-lahing

Pilipino sa malawak na nasasakupan ng paksa. Dahil dito, tinatawag

dingPanitikang Pilipino[1]ang Panitikan ng Pilipinas.[2]Sa

kasalukuyan, tinatawag din itong Panitikang Filipino[3]

,sapagkat
http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Lorma-1http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Lorma-1http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Sauco-2http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Sauco-2http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Sauco-2http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Eskwela-3http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Eskwela-3http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Eskwela-3http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Sauco-2http://tl.wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas#cite_note-Lorma-1


11/29

kinabibilangan ng mga likhang pampanitikang nagmula sa at

kinabibilangan ng ibat ibang wika sa Pilipinas.

Ipinalimbag ang aklat na 25 Pinakamahusayna Kathang

Filipino may katangiang

katulad ng mga sumusunod:1.Ang mga paksa ay matimpi.

2.Ang mga pangyayariy madula ngunit di

maligoy.

3. Ang mga kwento ay walang balangkas.4.Ang mga paksa

ay iba-iba, yaong nauukol

sa karaniwang karanasan at buhay ng mga

tao.5. Ang mga paraang ginamit ay iba-iba.

6.Ang pagkakaroon ng mga malawak na

paningin ng mga manunulat ay bakas nabakas sa kanilangmga sinulat.

7.Ang mga pangungusap na ginamit ay payak,

isang bagay na nakapagpapaganda sa mgaito.Dahil sa

kakitiran ng mga paksain ng mgamanunulat ay hindi nila

maisiwalat nangmatapat at malaya ang kanilang mga iniisipat

dinaramdam na bunga ng karanasan ngmga tao nang

panahong iyon.

Ang Dula


12/29

Ang dulang tagalog ay nagtangkangbumangon upang

magbigay ng kauntingaliw sa mga mamamayan.

Nangangailangan sila ng paglilibang upangmalimutan ang

mga pangamba,pag-aalala at

ibat ibang emosyong sumasanib sa

kanilang katauhan

Patianak

Tagatanod sa lupa

Mamanjig

Tagapangiliti ng bata

Limbang

Tagatanod sa kayamanang nasailalim ng lupa

Tiktik

isang ibong kasama ng aswang

Tanggal/Aswang

1.


13/29

KATUTUBONG PANAHON

MgaNegrito,IndonesatMalayang mga prinsipal na

mamamayan ng Pilipinas.Naganappa ang iba

pangmigrasyonsa pamamagitan ng pagbiyahe sa tubig at

nangyari sa loob ngilang libong taon.Naging laganap ang

sosyal at pulitikal na organisasyon ngpopulasyonsa mga

pulo. Angmgamagsasakalamang ngHilagang Luzonang

nagkaroon ng konsepto ngteritoryalismo.

[1]

Ang simpleng yunit ngpamahalaanay angbarangay,na isang

grupongpinamunuan ng isangdatu.Sa isang barangay, ang

mga sosyal na dibisyon ay angmga

maharlika

,kung saan kasama ang datu; ang mga

timawa

;at ang mga

alipin

. Maraming kategorya ang mga alipin: ang mga

magsasakang walang lupa; ang mgatimawang nawalan ngkalayaan dahil sa pagkakautang o parusa sakrimenat ang

mgabihag ngdigmaan. Dinala angIslamng

mgamangangalakalat mgamisyonaryomula saIndonesia.

[2]


14/29

Noongika-16 dantaon, matatag na ang Islam saSuluat

lumaganap ito mula saMindanao; nakarating ito

saMaynilanoong1565.

[1]

Kahit kumalat ang Islam saLuzon,angpagsamba pa rin sa

mgaanitoangrelihiyonng karamihan sa mga pulo ng

Pilipinas.Dinala ng mga Muslim ang pulitikal na konsepto ng

mga estadong pinamunuan ngmgarahaatsultan.Ngunit ang

mga konsepto ng mga Muslim at ng mga magsasaka

ngHilagang Luzon ng teritoryalismo ay hindi lumaganap sa

ibang lugar.

[1]

Nang makaratingang mga Kastila noong ika-16 dantaon,

karamihan sa humigit-kumulang na 500,000katao ay

nanirahan sa mga panirahang barangay.Alibata - NoonPanahon ng mga KatutuboBago pa dumating ang mga

Kastila'y may sarili nang kalinangan ang Pilipinas.

Mayroonnang sariling pamahalaan (sa kanyang barangay),

may sariling batas, pananampalataya,sining, panitikan,

alibata at wika. At ang kanilang sistema ng pagsulat ay

tinatawagnaAlibata.

2.

PANAHONG NG KASTILA


15/29

Nang lumapag si Magellan sa Pulo ng Limasawa noong ika-

16 ng Marso 1521, angPilipinas ay isa ng Bansa ng mga

Muslim sa kadahilanang ang karamihan ng populasyonay

mga Muslim na.Pinatutunayan din sa kasaysayan na noongdumating si Legaspi (ang pumalit kayMagellan na napatay ni

Lapu-Lapu), ang kaharian ng mga Muslim ay naitatag na

saBatangas, Pampanga, Mindoro, Panay, Catanduanes,

Cebu, Bohol, Samar, Manila,Palawan, na hindi pa kasali ang

solidong mga Pulo ng Mindanao.

pANITIKAN

Ang pagbabasa at pagsusulat ay mabilis na natutuhan ng

mga Pilipino kayat nakasulat silang aklat. Ipinakilala ng mga

Kastila ang mga likhang-sulat na pawang mga romansa at

korido.Walang kalayaan sa pagsusulat noon kayat ang mga

manunulat na Pilipino ay nagtiyaga nalamang sa mga

paksang nais na pamahalaan ng Simbahan. Ang mgapaaralang itinatag ng mgaEspanyol ay nag-iwan ng malaking

epekto sa kamalayan at isipan ng mga Pilipino lalo na

nungmag-umpisang magsulat ang iba nilang

kababayan.Lalong umunlad ang antas ng

kaalaman,kasanayan at pagpapahalaga nila. Nakita nila

angkahalagahan ng edukasyon upang umunlad ang kanilangbuhay. Naunawaan nila na makakaya

matandang babaengsumisipsip ng dugo ng sanggol. Sa

kanyangpaglalakbay, iniiwan ang kalahati ngkaniyang

katawan.


16/29

Tama-Tama

maliit na taong kumukurot onagpapaiyak ng sanggol

Kapre

maitim na higanteng lagingnakatabako

Salot

nagsasabog ng sakit


17/29

Dahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago ang mga

manunulat sa ilalim ng ibat

ibang sagisag-panulat upang maprotektahan ng mga sarili

laban sa mapang-alipustahangKastila at upang patuloy namakasulat.

Ang pambansang bayaning si Dr. Jose P. Rizal na may

sagisag-panulat na

Laong Laanay naging bahagi ng pahayagang La Solidaridad; at ang

may-akda ng mga nobelang

Noli Me Tangere

at

El Filibusterismo

na unang nalimbag at nalathala sa Espanya at naging mitsa

samga rebolusyonaryong Pilipino na mag-aklas laban sa

mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mgasanaysay gaya ng


18/29

Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino

at

Sa Mga Kabataang Dalaga sa Malolos

.

Ang mga bayaning sina Marcelo H. Del Pilar (na may

sagisag-panulat na

PLARIDEL

),Graciano Lopez-Jaena, Antonio Luna, Mariano Ponce,

Pedro Serrano Laktaw, EmilioJacinto, Apolinario Mabini, at

marami pang iba ay nagsisulat din.

Pananakop ng Amerikano

Dahil sa pagnanais ng mga Pilipino na mapatalsik ang mga

Kastila, nagingtagapagsagip ang mga Amerikano nang

dumating sila noong 1898 na tuluyang nagpabagsaksa

pamahalaang Kastila.

Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa

Pilipino, edukasyon naman angnaging pangunahing


19/29

ipinamana ng mga Amerikano. Sa panahong ding ito isinilang

ang mgailang imortal na makatang Pilipino na nagsisulat sa

Ingles at Tagalog.

Sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano sa bansa,

sumulat ang mga Pilipinosa Kastila, Tagalog at iba pang

wikang panlalawigan. Nagsimula lamang umusbong ang

mgapanitikan sa Ingles noong 1910 dahil sa mga bagong

silang na manunulat.

Kabilang sa mga manunulat sa panahong ito sina Cecilio

Apostol na sumulat ng mga

oda

para kay Rizal; Claro M. Recto na naging tanyag sa kanyangnatatanging mga

talumpati

; siLope K. Santos na sumulat ng obra-

maestrang Banaag at Sikat at nagpauso ng panitikang

sosyalista; si Jose Corazon de Jesus na tinaguriang

Makata ng Pag-ibig

at may panulat-


20/29

sagisag na Huseng Batute; at si Jose dela Cruz na may

panulat

-

sagisag na Huseng Sisiw

dahil sisiw ang ipinababayad kapag nagpapagawa sa kanya

ng tulang pag-ibig; si Severino

Reyes na sumulat ng imortal na dulang Walang Sugat at

tinaguriang

Ama ng DulangTagalog

; si Zoilo Galang na pinakaunang nobelistang (A Child of

Sorrow) Pilipino sa Ingles atmaraming-marami pang iba.

Ang mga Amerikano ang nagpakilala ng mgafairy tale

sa mga Pilipino na ginamit ngmga gurong

Tomasites

sa pagtuturo.Ipinakilala rin ng mga ito ang iba pang uri (

genre

) ngpanitikan gaya ng oda at nagpakilala sa pinilakang-tabing


21/29

ang

pelikula

.

Dahil sa impluwensiyang pangteknolohiyang dala ng mga

Amerikano,naimpluwensiyahan din ang panitikan sa bansa.

Dula ang naging pangunahing panitikan sapanahong ito.

Dala nila ang mga

bodabil

na isang uri ng dula kung saan umaawit at sumasayawang

mga artista na nagbunga sasarsuwela

ng Pilipinas. Dahil sa dala rin ng mga Amerikanoang pelikula

sa bansa, ngunit nag-umpisa ito sa mga artistang gumagalaw

lamang atnagsasalitang walang tinig (

silent films

); unti-unting naisantabi pansamantala ang dulangpanteatro

sa bansa dahil sa nakahiligan na ng mga Pilipino ang

panonood ng pelikulang-tahimik.


22/29

Ang mga unang pelikulang ginawa sa bansa ay halos mga

dokumentaryo ukol sapagsabog ng mga bulkan at iba pang

kalamidad at ang iilang dokumentaryong bunga lamangng

pagka-ignorante ng mga Amerikano sa mga katutubong

Pilipino.

Ang mga unang pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa

buhay ng bayaning si Rizal atng kanyang dalawang nobela.Ang pinakaunang pelikulang Hollywood na ginawa sa bansa

ayang pelikulang

Zamboanga

. Ito ang kauna-unahang Hollywood film na may underwater

scene.Ngunit ang pinakaunang pelikulang produksyon ng

Pilipino ay sa pamumuno ni JoseNepumuceno hango sa

dulang panteatrong

Dalagang Bukid

(dula ni Hermogenes Ilagan) namalateatro rin ang

kinalabasan.

Di naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino na makawala sa

kamay ng mga Amerikano.Ngunit hindi rin naging mabilis ang

pagkamit sa kalayaan.Ang dula ay sadyang kinasangkapan


23/29

ng mga manunulat na Pilipino upang ipahayag anghangad na

paglaya ng bayan at makabayang pananaw. Ang kalayaang

tinamasa sa kamay ngmga Amerikano ay alangang ihambing

sa ipinalasap ng mga Kastila. Gayunpaman, hindirinnasiyahan ang mga manunulat.

Isa sa mga unang dulang itinanghal sa panahon ng mga

Amerikano na umuusig sa mgaAmerikano at sedisyoso ay

ang kay Juan K. Abad na itinanghal noong Mayo ng 1903

ang

Tanikalang Ginto

.

Inakyat ng mga alagad ng batas ang Batangas habang

itinatanghal angdulang ito dito at dinakip ang may-akda.

Ngunti napawalang sala rin sa tulong ng isangmahusay na

manananggol na Pilipino. Ang dulang

Kahapon, Ngayon at Bukasni AurelioTolentino ay tumuligsa rin sa Amerikano. Ngunit

pinakamatindi ang paghihimagsik ng dulang


24/29

Hindi Ako Patay

na hindi na nakilala ang may

-akda dahil sa ginamit nito ang pangalan ngkanyang may-bahay.

Pananakop ng Hapon

Sa pambobomba ng Amerika sa Hiroshima, gumanti ang

Hapon sa paglusob nito saPearl Harbor noong Disyembre 7,

1941. Dahil nasa isalalim ng kolonya ng Estados Unidos

kayat sinakop ng Hapon ang Pilipinas

. Ngunit para sa karamihang manunulat na Pilipino,

isangbiyaya sa larangang panitikan ng bansa angpangyayaring ito. Sumibol nang lubos angpanitikan ng bansa

sa panahong ito dahil ipinagbawal ng namumunong Hapon

ang paggamit ng

wikang Ingles at itinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan

gamit ang mga katutubong wika sabansa. Sinunog din angmga aklat na nasusulat sa Ingles upang masigurong hindi

mababahiranng kanluraning ideya ang panitikang

nililikha.Ang panahong ito sa kasaysayan ng bansa at ng

panitikan ang tinaguriang


25/29

GintongPanahon ng Panitikang Filipino

dahil higit na malaya ang mga Pilipino (kaysa noong

saAmerikano) sa pagsulat ng panitikan at pagsanib ng

kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipinosa mga ito.

Sa panahon ding ito kinilala ang mga manunulat na babaeng

Pilipino sa pangalan ninaLiwayway A. Arceo at Genoveva

Edroza-Matute dahil sa mga makintal na maka-

feministangmaikling-kwento.

Dahil sa dinalang

haiku

(maikling tulang may tatlong taludtod at may bilang na pantig

na5-7-5 sa taludtod), nagkaroon ang mga Pilipino ng

tanaga

(maikling tulang may apat na taludtodat ang bilang ng pantig

ay 7-7-7-7)

Panahon ng Pagkamit ng Kalayaan hanggang Kasalukuyan


26/29

Naging makasaysayan sa mga Pilipino ang pagbabalik ng

kanilang kalayaan mula sakamay ng mga Hapon. At dahil sa

kalayaang natamo, higit ring sumigla ang

kalayaangpampanitikan ng bansa.

Bilang patunay ng kasiglahan ng panitikang Filipino sa ibat

ibang uri sa panahong ito ay

ang pagkakalimbag ng mga sumusunod na katipunan ng

mga aklat:

Mga Piling Katha

at

Mga Piling Sanaysay

ni Alejandro Abadilla,

Maiikling Kwentong Tagalog

ni Teodoro Agoncillo,

Akoy

Isang Tinig

ni Genoveva Edroza-Matute at marami pang iba. Kinilala rinbuhat sa panahong itoang mga panitikang panlalawigan dahil

sa mga inilunsad na mga pambansang pananaliksik

atpagsasaling-wika ng panitikan ng Pilipinas.


27/29

Lalo pang sumigla ang panitikang Filipino nang ilunsad ang

gawad Carlos PalancaMemorial Awards for Litetature.

Sumilang din sa panahong ito ang aktibismo ng mga batang

mag-aaral noong

nagsisimula ang dekada 80 at ang kanilang pani

tikang aktibista gaya nina Virgilio Almario (namay sulat-panulat na

Rio Alma

) at Quintin Perez.

Pinakamasigla rin ang mga panitikang namayagpag sa

media

gaya ng sa radyo,telebisyon at sinehan. Nagsilang ang

panahong ito ng mga musikerong Imelda Papin at

VictorWood, ng Hotdog, Sampaguita, Asin, Ryan Cayabyab,

Levi Celerio, Pepe Smith at FreddieAguilar na naging laman

ng mga

jukebox

. Mga lagaristang gaya nina Ricardo Ricky Lee (may


28/29

-akda/

Himala

at

Oro, Plata, Mata

), Lino Brocka (tagadirehe/

Maynila sa Mga Kuko ng Liwanag

)

Ang Salawikain o Kasabihan ay madalas nating naririnig banggitin ng mga matatanda bilang paalala o

pangaral sa atin subalit hindi binibigyan ng pansin ang mga salita lalo na ng mga kabataan. Ang mga salita ay

matalinghaga subalit may kahulugan upang mapag ingatan natin ang mga sarili at mapaghandaan ang

kinabukasan.

-Pagkahaba-haba man ng prusisyon, sa simbahan din ang tuloy.

-Kahulugan: Sa tinagal-tagal man ng samahan ng magkasintahan, sa bandang huli ay humahantong din ito sa

kasalan.

Salawikain: Lahat ng gubat ay may ahas.

-Kahulugan: Saan man sa ating lipunan ay may mga taong traydor na gumagawa ng mga bagay na

nakalalason o nakasisira sa samahan ng bawat isa.

Ang palaisipan ay isang suliranin o uri ng bugtong (enigma) na sinusubok ang katalinuhan ng lumulutas nito.

Sa karaniwang palaisipan, inaasahan na lutasin ang palaisipan sa pamamagitan ng pagsama-sama ng mga

piraso sa isang lohikal na paraan para mabuo ang solusyon. Kadalasang nililikha ang mga palaisipan bilang

isang uri ng libangan, ngunit maaari rin namang magmula ito sa seryosong matematikal at lohistikal na

suliranin sa mga ganitong kaso, ang kanilang matagumpay na pagkalutas ay isang mahalagang ambag sa

pagsaliksik sa matematika.[1]

2. May isang bilog na bahay. Any lolo ay napatay. Ang mga suspects ay ang ate, kuya, tatay, nanay, lola

Ito ay nasabi nila:

Ate- nagagawa ako ng HW

Kuya - Na sa eskuwelahan ako

tatay - nagagawa ng trabaho ako


29/29

nanay - na sa palengke ako

lola- naglilinis ako sa sulok

Sino pumatay ang lolo?

Sagot: ang lola kase walang solok sa bilog na bahay

Ang kawikaan ay kagay din ng mga tanaga, bugtong salawikain atbp. ito rin ay may dalang aral at

kaalaman sa mga mambabasa ng mga ito. Ang kaibahan lang nito ay ang anyo nito. Ang panaludturan

nito ay tatatluhin.

1."ANg maggawa ngaun, Huwag ng ipagpabukas"

2."Kung anong taas ng lipad, Siyang lakas ng lagapak"

3."Ang tapat na kasagutan, Ay tanda ng mabubuting pagkakaibigan"

4."Sa malambing na pakiusap pusong bato'y mababagabag, pati na ang hari ay mahihikayat"

5."Ang karunungan ay higit na Mabuti kaysa kalakasan"

Ang bulong ay isang matandang katawagan sa orasyon ng mga sinaunang tao sa kapuluan ng Pilipinas.

Sa kasalukuyan, ang salitang ito ay may iba nang kahulugan sa wikang Tagalog ng Maynila, subalit

nanatili pa rin ang tunay na pakahulugan nito sa ilang mga lalawigan sa Katagalugan, Kabisayaan at

Kabikulan. Isang panalangin ang bulong binuhay dahil sa pagnanais na makamtan ang isang pangyayari

o pagbabago sa hinaharap na mga pangyayari sa kapalaran. Isang halimbawa ng uri ng bulong na

nagtataboy ng masasamang diwa o maligno ang Xristac Ortac Aminatac.

agaw-buhay -- naghihingalo, between life and death

anak-pawis -- magsasaka; manggagawa farmer; laborer; blue-collar worker

anak-dalita -- mahirap, poor

Ang bugtong, pahulaan, o patuturan ay isang pangungusap o tanong na may doble o nakatagong

kahulugan na nilulutas bilang isang palaisipan (tinatawag ding palaisipan ang bugtong)

. Nakatalikod na ang prinsesa, ang mukha'y nakaharap pa.

Sagot: balimbing

kasaysayan ng panitikan

Documents