köpeklerin+bilgeliğ+antikçağ+kiniklerinden+metinler+georg+luck

http://slidepdf.com/reader/full/koepeklerinbilgeligantikcagkiniklerindenmetinlergeorgluck 1/476
8/19/2019 Köpeklerin+Bilgeli+Antikça+Kiniklerinden+Metinler+Georg+Luck
Georg Luck1926 ylnda Bern'de dünyaya gelen Georg Luck, Baltimor Johns Hopkins Üniversitesi'nde klasik filoloji profesörüdür.
Yaymlanan eserleri: Die römische Liebeselegie (1961); Hexen und Zauberei in der römischen Dichtung (1962); Ovidus'tan Tris- tia (çeviri ve yorum) (1967/77); Magie und andere Geheimlehren in der Antike (1990).
GEORG LUCK
özgün Ad: Die Weisheit Der Hunde - Texte der antiken Kyniker
Copyright © 1997 by Alfred Kröner Verlag in Stuttgart
ISBN 978-605-02-0028-7 Sertifika No: 10962
Yayn haklan © Say Yaynlan Bu eserin tüm haklan sakldr. Yaynevin den yazl izin alnmakszn ksmen veya tamamen alnt yaplamaz, hiçbir ekilde kopyalanamaz, çoaltl am az ve yaymlanamaz.
Almancadan Çeviren: Ouz özügül Editör: Derya Önder Sayfa Düzeni: Tiilay Malkoç Kapak Tasarm: Mehmet lhan Kaya Kapak Resmi: Diogenes, Jean-L6on G£röme, 1860
Bask; Kurti Matbaas Topkap i stanbul Tel: (0212) 613 68 94
1. Bask: Say Yaynlan, 2011
Say Yaynlan Ankara Cad. 22 /12 • TR-34110 Sirked-Istanbul Telefon; (0212) 512 21 58 • Faks: (0212) 512 50 80 wwwjsayyayindlik.com • e-posta: [email protected]
Genel Datm: Say Datm Ltd. ti. Ankara Cad. 22 /4 • TR-34110 S ir ked-stanbul Telefon: (0212) 528 17 54 • Faks: (0212) 512 50 80 e-posta: [email protected] • önüne sat: www.saykitap.cxim
1. BON Giri............................................................................................ 249 Kaynaklar .................................................................................... 250
2. KERKDAS Giri............................................................................................ 266 Kaynaklar .................................................................................... 266
296Tutkulardan Kurtulmal..........................................................298
Giri............................................................................................307
3. EPtKTETOS Giri............................................................................................ 363
Kaynaklar .................................................................................... 364Kinizm Üstüne.......................................................................... 364
Kaynaklara likin Ksaltmalar
Gomoll
Gutas
= A. Barigazzi, Favorino. Opere, 1966 = J. F. Boissonade, Anecdota Gracca, 5 Bde., 1829 -
1933 = H. Diels, Poetarum philoBophorum fragmenta, 1901
= E. Des Places, Nurrtervius, Fragments, 1973
= F. Jacoby, Die Fragmente der griechischen Historiker, Bde., 1923-1930
= R. Förster, Scriptores Physiognomid graed et latiw, 2 Bde., 1893
- G. Giannantoni, Soaraticorum reliquiae, Bd.2,1983 = A. S. F. Gow /D. L. Page, The Greek Anthology: Hel
lenistic Epigrams, 1965= H. Gomoll, Der stoische Philosoph Hekaton, seine Begriffswelt und Nachwirkung unter Beigabe seiner Fragmente, 1933
= D. Gutas, Saying by Diogenes preserved in Arabic, in: Goulet - Cazé /Goulet (yay.) Le cynisme ancien, 1993,475 - 518
11
H. = J. Hammerstaedt, Die Orakelkritik des Kynikers Oi- nomaos, 1988
Hense = O. Hense, Teletis reliquiae, 190*9Hercher = R. Hercher, Epistolographi Graed, 1873 K. = T. Kock, Comicorum Atticorum fragmenta, 3 Bde.,
1880-1888 Kind. = J. F. Kindstrand, Bion of Borysthenes. A Collection
of the Fragments with Introduction and Commentary, 1976
K. -- Th, =A. Körte /A. Thierfelder, Menandri quae supersunt, 2 Bde., 1957 /1959
Köhler = L. Köhler, Briefe des Sokrates und der Sokratiker, in: Philologus, Suppl. 20,1928,142 vd. /
Mondolfo = R. Mondolfo /L. Taran, Eradito: Testimonialize e imitazione, 1972,279 vd.
MuUach = F.W.A. Mullach, Fragmenta philosophorum Graecorum, 3 Bde., 1860 -1881
PC G = R. Kassel / C. Austin, Poetae comici Graed, 1986 ff, PLG = T. Bergk, Poetae lyriri Graed, 3 Bde., 1878 -1882 Pow. = J. U. Powell, Collectanea Alexandrina, 1925 Ribbeck = O. Ribbeck, Scaenicae Romanorum poesis fragmenta,
2 Bde., 1898 Reuters - F. H. Reuters, Die Briefe des Anacharsis (Schriften
und Quellen der Alten Welt 14), 1963 SH - H. Lloyd /P. Parsons, Supplementum
HeUenisticum, 1983 SVF = J. von Arnim, Stoicorum veterum fragmenta, 4 Bde.,
1903-1924
TGF = A. Nauck, Tragicorum Graecorum fragmenta (1854), 1889
Us. = H. Usener, Epicurae, 1887 Wehrli = F. Wehrli, Die Schule des Aristoteles, Bd. 4,1967
12
Önsöz
Kinizm, kökleri Sokrates'in düüncelerinde, yani MÖ 5. yüz ylda bulunan ve MÖ 6. yüzylda hâlâ devam eden bir fikir, hareketiydi. Bu hareket Stoaclk, felsefi kukuculuk, Tevrat'n daha sonraki yazmlan, Yahudi filozof Philon ve ilk dönem Hristiyanlk üzerinde etkili oldu. En tannm temsilcisi Si noplu Diogenes'dr, kiilii ve öretisi Kinizme kesin biçimini
vermitir. "Kinizm" ad Antikçada farkl ekilde açklanmtr, ama
kesinlikle Grekçe "kyon", "köpek" sözcülüüyle ilikilidir. Kinikler orta halli çadalarnn gözünde köpek gibi davra nan insanlard V6 onlarn da, alaya alma amacru tayan bu ad benimsedii, adeta saygn bir ad haline getirdii tahmin edilir. Baka bir açklamaya göre bu ad Herakles'e adanm Kynosarges Gymnasiumu'ndan kaynaklanr, buraya Safkan olmayan Atmallar, yani '’piçler" devam ediyordu, aralarnda orada ders veren Antisthenes de vard.
Ne yazk ki Kinizmin ilk dönemlerinden günümüze eksik siz hiçbir eser kalmamtr. Buna karlk, bir örnek verirsek, imparatorlar döneminin lml Kiniklerinden biri olan Dion
Chrysostomos'un birçok konumas elimizdedir. Kiniklerin düünce tarzn Yeni Komedi fragmanlarndan, Horatius'un Satirlerinden ve Mektuplarndan, Philon'un makalelerinden, Seneca'nn Mektuplarndan örenebiliyoruz, ne var ki, ilk Ki nikler Antisthenes, Diogenes ve Krates'ten kalan fragmanlar bir sorun oluturuyor. Günümüze ulamayan kaynaklardan
aktaran felsefe tarihçisi Diogenes Laertios (MS 3. yüzyl) ol- 15
Köpeklerin BUgplii
masayd, ilk Kinikler hakknda bilgimiz çok kstl kalrd. Baz bilgiler ancak Maximus Confessor, Antonius Melissa ve
Johannes Stobaios gibi daha sonraki yazarlar tarafndan ak tarlmtr.
lk Kiniklerin birçok düünce ve verizesini sadece anekdot lardan ya da nükteli aforizma (Apophthegmata), soru-cevap (Chreiai) ve uzsöz (Gnomai) biçiminde öreniyoruz. An- tikçada bu tür anekdotlar ve vecizeler toplanp bir araya
getirilmi olmal. Aktarlanlarn baz tipik biçimleri öyle: 1) "Diogenes diyor ki (dedi ki)", 2) "Diogenes'in herkesçe bilinen vecizesi", 3) "Biri Diogenes'e sordu ..., ve o da öy le cevap v e r d i. .B a z l a r dedikodu havasnda, bazlar da uydurulmu, tahrif edilmi, çarptlm olabilir. Bu, Grek felse fesi tarihinde ender görülen bir durum deildi. Düünürler ve
okullar sk sk sert çatmalara giriyordu, ve bize ulaan haberlerbir polemik ortamn yanstyordu. Nerdeyse balangçtan itiba ren Kiniklerle Platoncular arasnda belirli bir husumet görülü yordu, oysa her iki okul da Sokrates'e dayanyordu. Kinci Bion- fragmamnda da kartlarn polemiini fark etmek mümkündür.
Kinizmin kökleri Sokrateçiüktedir. Uk Kinikler, tüm cid diyetlerine karn gülünç özellikleriyle güçlü, özgün, ayrks
kiiliklerdi, bir çeit halk kahramanlaryd ve örnek aldklan Herakles ile karlatrlyorlard. Antisthenes, Sokrates'le ta nm ve iliki kurmutu, onu, ciddiye almad Platon'dan daha iyi anladna inanmt. Platon'un Diogenes'i "kudur mu Sokrates" diye tanmlad söylenir. Gerçekten de Kinik ler Atina'nn büyük geçmiinin manevi mirasn önemli bir
anlamda üstlenmi ve bunu, iktidarn geniledii, zenginliin ve lüks yaam tarznn hüküm sürdüü bir dönemde Atmal lara yaayarak göstermitir. Onlar zaman geri çevirmeye ça lyor ve bu yüzden kimse tarafndan sevilmiyorlard. Kinik çilecilik, Atina'nn ünü dünyaya yaylan incelmi kültürünün tam kartdr. Kinikler bu kültürü hor görüyorlard ve öre
tileri ksmen buna kar bir protestoydu. 16
Önsöz
Ne var ki Kinizm sadece klasik dönemin Atmasmda orta ya çkabilirdi. Burada yalnz öretmenler ve okullan yoktu;
günlük yaam aslnda bir "paideia"yd. Atina, "kendi halk n eitiyordu" ve bir bütün olarak uygarlk, adap okuluydu. Ünlü sanatçlar görmek ve dinlemek, tannm sporcular çalma srasnda izlemek mümkündü. Böylece disiplinli ça lma, yani "askesi" kavram dikkatli izleyiciye gösterilmi oluyordu. Kiniklerin bu kavram sadece genelletirmesi ge rekiyordu. "Askesis" araclyla büyük bir sanatç ya da baarl bir sporcu olmak nasl mümkün olabildiyse, doru bir teknik ve eitimle gerçekten iyi bir insan olmak ve yalnz Atina'da deil, her yerde geçerli bir ideali gerçekletirmek de mümkündü. Bu arada, sözü geçen çileciliin, Aristoteles'in okulunda yürütülen bilimsel aratrmalarn kartm da can landrdn söyleyelim. nsann ikinci bir doas olmas için
bu çilecilik, iyi ve doru diye idrak edilenlerle titiz bir ekilde altrma yapmaktr.
Atina'da, örf ve adetler bir yere kadar düzenlenmi- ve bi çimlendirilmi olmasna karn, yeterince özgün ve ayrks kiiler vard ve onlara belirli bir yere kadar göz yumuluyor du. Bu tür münzevileri Komedi'den tanyoruz, ama Kinikler
tarafndan, "baka olmaya", "tersine dünya"ya özellikle özen gösteriliyordu. Üst katmanlarda zarafet saylan her eye Ki nikler burun kvryordu. "Herkes" kendine aç tutuyordu; "herkes" özenle giyiniyordu; "herkes" etrafna dalkavuklar ve asalaklan topluyordu; "herkes"in bir metresi vard; "kim se" meyhaneye ya da randevu evine gitaiyordu, Kinikler
bütün bunlarn tam tersini yapyordu. însanlan aknladüürmek ve kkrtmak, onlar tarafndan önemsenmek isti yorlard, sözlerine kulak verilmesini, hrpani klk kyafetleri ne ramen ciddiye alnmay talep ediyorlard.
Kadn Kiniklerden Aipparchia ile "ateist" Theodoros ara snda geçen konuma öreticidir. kisi de gerçekten sradan insanlar deildi. Kendi aralarnda konuan Grek aydnlany-
17
Köpeklerin Bilgelii
d söz konusu olan. yi de Theodoros ötekine ne diyordu? Onun bir kadn olduunu, aslnda evde oturup yün eirme
si gerektiini hatrlatyordu, bunun üzerine Hipparchia ona "paideia"nn, yani eitimin ev iinden daha önemli olduunu söyleyerek cevap veriyordu.
Diogenes Laertios'un, her birinin yaam öyküsüne ekle dii1Kinizm öretisine bir göz atarak balamak doru ola cak. Diogenes Laertios Kinizmi, bakalarnn iddia ettii gibi
sadece özel bir yaam tarz deil, gerçek bir okul olarak gö rüyordu: "Onlar, Chioslu Aristón gibi, manta ve fizie hiç deer vermiyor, sadece etikle ilgileniyor. Diokles bazlarnn Sokratesle ilgili haberlerini Diogenes'e atfediyor, onu öyle konuturuyor, insan:
"Evinde iyi kötü neler olup bittiini"2
sorup soruturarak örenmelidir. Onlar eitimj de reddedi yor. "Aklm bana toplam bir kimse", diyor Andsthenes "okuma yazmayla uramaz, böylece önemsiz eyler tarafn dan dikkati dalmaz". Geometriye, müzie ve benzer bilim lere srt çeviriyorlar. Diogenes, kendisine güne saatini göste
ren birine, "çok yararl, insan yemee geç kalmaz" diyordu. Ve yine kendisini müzik hakknda aydnlatmak isteyen baka birine öyle diyordu:
"Devlette ve de evde düzeni düünceler salar, yoksa lir ya da flüt sesi deil"3
Antisthenes'in Herakles'te yazd gibi erdemli yaam Kinik ler için (en yüce) amaçtr; bu amaç Stoaclar için de geçerfidir, özellikle bu iki okul arasnda belirli bir ilikinin mevcut oldu u düünülürse. Bu yüzden Kinizm "erdemin ksaltlmas" diye tanmlanr. Kitionlu Zenon da böyle yayordu. Onlar
kanaatkar bir yaam vaz ediyor, sadece açl giderecek ka 18
dar yiyecekle yetiniyor ve harmani giyiyorlar. Zenginlii, iti bar, soyluluu hor görüyorlar. Kimi zaman4 sadece yeillikle
besleniyor, genellikle yalnz souk su içiyorlar. Herhangi bir kulübede ve Diogenes gibi fçlarda barnyorlar, Diogenes, "hiçbir eye ihtiyaç duymamak Tanrya özgüdür, çok az eye gerek duymak Tannya benzemektir" diyor. Onlarn düün celerine göre erdem örenilebilir (Antisthenes Herakles'inde böyle söylüyor) ve kaybedilemez. Bilge kii cana yakn ve
hataszdr, kendisine benzeyen herkesin dostudur, ona göre hiçbir ey kadere baml deildir. Erdemle kötülük arasnda bulunan her eyi, Chioslu Aristón gibi, benzer ekilde ede erli diye açklyorlar."
Antisthenes'm etiinde ilginçtir ki haza eilimler saptan mak isteniyordu. Kukusuz Epikurosçulukla ortak noktalar
vardr ve Kinizmden alnan baz düünceler daha sonra "gülen filozof" Demokritos'a aktarlmtr. Belki kat çilecilii, en azndan alçakgönüllü zevklere izin veren lml bir biçimden ayrmak gerekir. Sokrates de kendine göre bir ehlikeyifti, hat ta rahat terlikler giyme lüksünü kendinden esirgemiyordu.
lk Kinikler öteki okul ve akmlara kar polemie girerek kendilerini onlardan ayryordu. Sokrates'e katlmadan önce
Antisthenes'in öretmeni Gorgias't, ama Kinikler Sofizmi hiç sevmiyordu, mantk oyunlarndan ve safsatalardan so umulard. Sonralar Bion gibi bir Kinik "Sofist" olarak da ortaya çkabiliyordu, ama bu sözcüün "profesör" den fa?la anlam yoktu artk.
lk Kiniklerle Platon ve Akademisi ve de kendi okulunu
kurduktan sonra Aristoteles arasndaki gergin iliki gözden kaçmaz. Kiniklerin, idealar öretisini eletirdikleri bilin mektedir, ama holanmadklar yüzeysel eyleri de, örnein Akademi'de ve Peripatos'ta hüküm süren k yaam tarz n da yerden yere vuruyorlard. Kiniklere göre Platon, bu günkü ifadelerle, fazlasyla seçkin, fazlasyla züppeydi, öte
yandan Aelian'm yazd gibi, Platon'un da Aristoteles'in 19
d görünüüne ilikin söyleyecek baz sözleri vard: "Çün kü Aristoteles'in giysileri ve ayakkablar çok gösteriliydi; Platon'a yabanc olan modaya göre tra oluyordu, parmaklan yüzük doluydu ve bundan gurur duyuyordu".5 Kinikler, ör nein her yere konuk olan" ve yaasam zevklerini tepmeyen Aristippos gibi öteki Sokratesçilerden de uzak duruyordu.*
Kinikler balangçtan itibaren her yönden saldmya ura mt. Gerçi baz oyrn yazarlan (özellikle Philemon) Kinik
düüncesini benimser, ama komedi sahnelerinde Kiniklere kar youn bir polemik yürütülmütür. Örnein EubuJos, Kinikleri "köpekler, baya köleler, piçler"7 ve baka bir yer de de "oburlar" ve "asalaklar"® diye tanmlar. lginç olan, polemiklerde ilk Kiniklerle çadalan arasnda bir ayrmn yaplmasdr. lk Kiniklere diyecek bir ey yok; onlar gerçek
Kinizmi temsil ediyor, ama kendilerine Kinik süsü veren ça dalan ya öretiyi tahrif ettiler ya da yaamlan bu öretiyle çeliti. Bu eilim Epiktetos'da, ama Lukianos'ta (Peregritus Proteus'un Ölümü) ve imparator Julianus'ta d4 (Herakletos'a Kar) açkça görülür.
Diogenes Laertius yaygn bir suçlamay reddeder: Ki
nizm sözde bir felsefe deil, bir yaam tarzym; "felsefe"deyince herhalde Aristoteles'inki gibi bir okul anîaüyordu, burada etiin yan sra mantk, fizik, metafizik (dorusu "fi zikten sonra gelen ey"), politika ve öteki disiplinler öreti liyordu. Bu tür evrensel bir felsefenin balangcn Platon'un Akademi'sinde buluyoruz, ama ilk defa Aristoteles psikoloji ve jeoloji gibi bilimleri sistematik olarak ele alp ilemi ve
böylece öretim, aratrma yaplan bir üniversite düüncesini gerçekletirmitir. Kinikler titizlikle etik, politika ve sosyoloji üzerinde younlayorlard; geriye kalanlar onlara göre za man kaybndan baka bir ey deildi. Kinizm balangçta el bette bir yaam tarzyd, ama bu, Stoaclar ve Epikuros okulu için de geçerliydi. Bir öretmene yanamak, onun öretisini
yalnz zihnen kavramak deil, üstelik bunu "yaamak" da 20
olaand. Üstat yalnz Öretmen deil dost, yaamsal sorun larda danman, psikologdu.
Kiniklerin yaam tarzm öteki filozoflardan ayran, on larn hiçbir koula uymamalaryd. Bu açk bir paradokstu, normal yurttalar için uygunluu düünülemezdi. Kinikler de göze çarpan ilk ey giyinileriydi. Üstlerinde yrtk prtk, pis bir harmani, yani 'ttribon',' ile dolayorlard. Bu durum, dilencilie itilen, Euripides'in ayn adl oyunla sahnede be
timledii kral Telephos'u hatrlatr. Kinikler hem kahraman hem de dilenciydiler. Harmanilerinin altna görünür hiçbir çamar, "chiton" giymiyorlard. Bu^bir Sparta töresi gibi gö rünür, ama baz Pythagorasçlar da böyle giyiniyordu ve bu moday Atina'ya Sokrates getirmiti.9 Antsthenes bunu oku lunun üniformas haline getirdi. Albani villasnda bir heykel
Diogenes'i çplak olarak ve bir elinde çanak, ötekinde birdenekle betimler; yaranda okulun simgesi olan bir köpek oturur. Kinikler çplak ayakla dolayordu.10 Bütün bunlar, Komedi'de alaya alnan Platonculann ve PeripatetikçUerin kastl zarafetiyle bir kartlk oluturur.11
Sakal da Kinik imgesine aittir; ama bakml sakala kar lk Kinikler için bakmsz, karmakark sakal tipiktir, zira birçok baka filozof da -Sokrates, Platon, Aristoteles, Zenon, Chrysippos, Epikuros- sakall olarak betimlenir.
Besinleri mümkün olduunca basittir. Genel olarak ek- mekle^sebzeyle ve meyveyle, örnein incirle ve pazardaki en ucuz elmalarla, frsat düerse balkla ya da etle beslenirler. Peynir, zeytin yasak deildi. "Elde ne varsa" o yeniyordu,
ama pahal ya da lezzetli yiyecekler asla. "Katk olarak aç lk" Kiniklerin sözüydü.12 Yalnz su içme mecburiyeti vard, ama süte de izin veriliyordu, arap da her zaman reddedil miyordu.
Kiniklerin düzenli geliri yoktu; örencilerin az ya da çok gönüllü balarm hesaba katyorlard. Yani dilencilie
izin vard, hemen hemen zorunluydu. "Hekate-yemekleri" 21
ile, yani dindarlarn ay takviminin son gününde sokak kö elerine brakt kurbanlk yiyeceklerle de karn doyuru
luyordu. Bunlar çörek, balk, yumurta, domuz ve köpek eti gibi yiyeceklerden, arnma kurbanlarnn artklarndan oluuyordu. An yemek ve içmek gibi kumar ve talih oyunlar da ayp saylyordu. Kinikler yerde ya da bir tah ta parçasnn üstünde uyuyordu, yataklar yoktu. Platon Akademi'de, Aristoteles Lykeion'da, Chrysippos "renkli
salon"da, Epikuros kendi "bahçe"sinde ders veriyordu, Kinikler ise Gymnasionlarda, tapmaklarda dolayor, ö retilerini hamamlarda, esnaf dükkânlarnda ya da sokak köelerinde yayyorlard.
Kiniklerin öretisini daha iyi anlamak için örnek aldklar eyleri ve idealleri göz önünde bulundurmak gerekir. Yönlerini
mitlere, tarihsel kiiliklere ve doaya göre çiziyorlard. Mitlerarasnda özellikle geri getirmek istedikleri Altm Ça13 hayali saylabilir. Dünyanm kötülüklerine kar mücadele eden Ki nikler, vahi hayvanlarla ve canavarlarla savaaH erak les'in ilerini de ömek alyorlard. Herakles Stoaclarn da bir çeit koruyucusu saylyordu ve Kinik Özelliklerini tayan Stoac Kleanthes "ikinci Herakles" diye övülmütü. Baka bir ideal
kiilik de büyük çileke14 Odysseus'tu; Penelope'nin taliple ri ve konuksever Pheakeler Kiniklerin gözü önünde mutla ka kaçnlmas gereken bir yaam tarz sergilerken o çilesini dolduruyordu. Yukanda deindiimiz gibi dilenci klkl kral Telephos da Kiniklere ömek tekil ediyordu; zira hakiki ruh sal soyluluk, gerçek krallk, aalanmada da sefalette de de
erini gösterir. Tarihsel örnekleri ise Spartallar, Iskitler, Persler, yani
Attika kültüründen belirgin ekilde aynlan kültürler olu turuyordu. Kinikler Sparta yaam tarzn övdüü zaman ke sinlikle ilk dönemleri düünüyorlard, zira Helerizmde ve imparatorlar döneminde Sparta da lüksten, bolluktan kendini
koruyamamü. 22
Mektuplar Kinik propagandasnn bir ürünü olan "soylu vahi" Anacharsis'in temsil ettii îskitler doaya uygun ya
amann etkili bir örneini sunuyorlard. Kinizme yaknlk duyan popüler filozof Tyroslu Máximos, Aracharsis hakkn da öyle diyordu: "O bir geveze deildi ve bilgelii Özellikle Örnek alnacak yaam tarzndan ve salkl görülerinden ileri geliyordu; konumas ksa ve özdü."15
Bir zamanlar Greklerin düman olan Persler imdi bir
ideal biçimine getirilmiti, özellikle de Kyros'un kiiliinde;Kyros'un eitimini, Antisthenes'e yakn bir Sokratesçi olan Ksenophon bir roman gibi betimliyordu. Ântisthenes de iki eserini Kyros'a ithaf ediyordu. Kinikler için Grekler ve Grek olmayanlar ("Barbarlar") arasndaki ayrmn hiçbir önemi ve anlam yoktu. Söz konusu soy ya da dil deil, zihniyetti. Sra dan Atmalnn kibirle tepeden bakt halklardan çok ey Ö
renmek mümkündür. Ve sonuçta bütün insanlar, ister Grek ya da Barbar, isterse özgür ya da köle olsun kardetir.
Hayvanlan da örnek almamz gerekir. Onlar doaya bo yun eer ve biz insanlarca uyulan yasalarn, göreneklerin üstündedir.“ Bu yüzden hayvanlar bizden daha mutludur. Hayvanlarla duygudalk yalnz Kiniklere özgü deildir, bu
nunla Platonculukta da karlalr17 ve bu duygudalk olas lkla Pythagoras'n mirasdr.
Etii tekellerine almay, felsefenin öteki disiplinlerinden vazgeçmeyi Ântisthenes gibi Platoncu Polemon ve Stoac Chioslu Aristón da talep etmitir. Felsefe, yaamn kaçnlmaz bunalmlarna ve snavlarna, ama özellikle Sokrates'te oldu
u gibi ölüme de bir hazrlk olmaldr, bunu da ancak etikbaarabilir. Geçerli olan, yaamdan beklenenleri azaltmak ve kat bir çilecilikle dayankllk kazanmaktr.
Ântisthenes ve ardllar bireysellii en uç noktasna kadar vardnyorlard. Onlar insann gerçek doas olan akl doru kullanarak bireyin kendini gerçekletirmesine izin veriyor lard sadece. Yaamn sözümona hazlan gereksizdir ve bir
23
engeldir, çünkü akl asl amaçlarndan saptrr. Zenginlik, iti bar, iktidar akln otoritesini tehdit eder, yoksulluk, yalnzlk,
iktidar sahibi olmamak bamsz düünmeyi kayrr ve ruhu arndrr. yi kii, bilge kii, yani Kinik tamamen bamszdr, kendiyle yetinir ve bu yüzden tanrlara benzer. O hiçbir dev lete, ulusa, zümreye ait deildir; bir "kosmopolites" tir.
mparator Julianus Kinik etiinin iki esas noktasn öyle ni teler: "Hayale kaplmamaya ilk defa karar verenler onlar oldu
ve bunu hiçbir istek ve beklentileri olmadan uyguladlar/'18 Bu idealler nasl gerçekleir? Örenerek, uygulayarak ve di siplinle. nsann, belirli ilkeleri benimsemesi, tekrar tekrar Örenmesi ve tüm yaamn onlara göre biçimlendirmesi gerekir. nsan, erdemin ("arete"), yani doru davrann bir doru düünme sonucu olduuna, erdemin en yüce merci
olarak kendine yettiine, toplumsal kurallarn ve geleneklerin önemsiz ve de anlamsz kaldna inanmaldr. Bu ideali yaamyla gerçekletiren Kinik nasl görülür? O
genel olarak çadalarnn gözünde bencil, ayrks, toplum d, aksi huylu biridir; normal yurttalara satar, el avuç açar ve üstelik onlarla alay eder, kendi tercihi yoksulluk içinde ev lilii, aileyi, dostluu reddeder, dur durak bilmeden dolar ve kendini tanrlarla bir tutar! Kimi zaman "ötekiler"e mer hamet duyar, onlan hekimin hastay iyiletirmesi gibi doru yola çevirmeye urar ve kendini insan dostu, tanrlarn el çisi diye tantr.
En geni anlamda özgürlük Kinik etiinin en yüce amac dr. Bu amaç dilsel olarak "auto", yani "kendi; öz" ile balayan
birçok temel kavramda ifadesini bulur, Bu kavramlara aada deineceiz. Sadece bilge kii (yetenekli ve anlayl, iyi, zeki kii) özgürdür. Cicero bu beliti (axiom) Stoa paradoksu olarak formüle etmi19 ve Horatius20 sradan insanlar için iradesiz kuk lalar imgesini kullanmtr; bilgelerin özgürlüü ise "bamsz davranlardan ileri gelir. Bamllk, boyun eme, uyum sa
lama, deersiz zihniyet bilgeye yabanadr. 24
Kendineyeterlik("autarkeia")ideaIinidahaKsenophanes'te Sokrates formüle etmiti.21 Gerçek zengin, yaamak için mut
lak asgariyle yetinen kiidir; zira kendine yetme doann zen ginliidir. Benzer düünceleri Aristippos'ta ve Sokrates'in ma nevi mirasna ait olan Kyrenaikelerde buluruz. Horatius bunu kendi tarznda ifade eder:22 Bilge, kendi kendinin efendisi ve hükümdardr; o hiçbir eyden ve kimseden korkmaz; tama men kendi Ben'inin içindedir ("in se ipso totus"). "Autarkeia"
kavram, "autourgia", "bamsz etkinlik" ve "autodiakonia", "kendi kendinin hizmetkâr" kavramlarna çok yakndr. Bilge her iini kendi yapar; kimsenin yardmna ve el uzatmasna ihtiyac yoktur.
"Euteleia", "kanaatkârlk" gibi ayn ekilde "sophrosyne", her eyde "doru ölçü"23 de önemlidir. Bu denli çok talebi
yerine getiren kii "doaya göre" yaadm söyleyebilir. Bütün bu bilgiler doru tasarmlardan, doru bilmekten ve dü ünmekten çkar. Felsefenin asl amaa "yaamay ve ölmeyi anlamak"tr, yani insann kendi özü içinde ne olduunu, özü nü gerçekletirmek için neye ihtiyaç duyduunu bilmektir.
Kiniklerin aksine insanlarn büyük bölümü "yanl tasanmlar"a ya da "sadece kanlar"a ("doxai") kaplyor. Yanl görüler "yaam"la, yani hakiki, doaya göre yaamla "savamaya yol açyor". "Doxa"nm yerine karmza edeer olan u ifadeler de çkar: "Kenodoxai", "bo görü"; "oiesis", "tahmin"; "hypolepsis", "varsaym" ya da "typhos"". Bu so nuncusu (aslnda "duman") "yanlsama", "hayal", "abes", "kuruntu" diye anlalabilir. JuvenaP "erroris nebula"dan
söz ettii zaman benzer bir imgeye bavurur; bu, insanlarn kafasnda yer etmi yanlgdr. Baka bir imgeyle Bion'da kar lalr: Yanl bir düünce, görü, snlmamak için boynun dan tutulmas gereken zehirli bir ylandr; erdem yolunda bir engeldir.
Bu yüzden Kinikler, kitlenin hayran kald ve çok deer
verdii eylere sadece gülebilir. Ün, saygnlk, toplumsal ko 25
num, zenginlik, iktidar hiçbir anlam tamaz. "Satraplar" ve "despotlar" (zenginler ve iktidar sahipleri) çok ama çok mut suzdur. Ne var ki, çounluk ahmaklardan oluuyor.25 Kinikler hakikati, sadece bilinçli olarak geçerli kanlara ve geleneklere kar davrand zaman bulur. Bu nedenle "deerleri altüst etmek", "paray yeniden basmak" Kiniklerin parolas olur. Bakalar için "tersine dünya" olan ey Kinik için asd hakiki dünyadr; o burada kendi yolunu bulur. nsanlara, "yaam
nz batan aaya deitirmelisiniz!" diye seslenir ve onlar inandrmak için Nietasche gibi çekiçle deil, denekle felsefe yapar.
Kinik kendi kendinin efendisi ve üstaddr, am a onun bir görevi vardr, yani /'Ötekiler"e bir eyler öretmek ve onla r mümkün olursa doru yola çevirmek,26 ksacas, misyoner
olarak çalmak. Tyanal Apollonius'un gizemcilii Kinie yabana olmasna karn Kinik, tanrlar tarafndan gözlemci, danman ve elçi olarak gönderilmi "tannsal adam" ("theios aner") tiplemesine uyar. Onlarn ister istemez ilerine kar mak ("tallotria polypragmonein") zorundadr ve bu yüzden kiisel yükümlülüklerden kurtulmaldr. Böylece/o kendini,
amac ruhu arndrarak ("katharsis") kötülükle savamakolan bir psikolog olarak görür. Kazanma hrsna, açgözlülüe, yani günlük yaamn güçlü
itkilerine kar büyük bir kararllkla mücadele edilir. Özde yilerden biri, "yaz k kazan bakalm dostum", öteki "herkes nasl kazanrsa o kadar çok deerlidir."27 lerin iyi yürümesi, sanayi ve ticaret araclyla zengin olmak ve bu zenginlii bir
sonraki kuaa miras brakmak Grek Polis'inde çok deerli bir yer tutuyordu. Ama Plutarkos'un2* olaslkla bir Kinik kay nandan aktard anonim bir dizede, "kvranp duruyorsun ve bir salyangoz gibi yayorsun" deniyordu. Kazanma hr s ve açgözlülük ruh hastalklardr. Kimin çok mal mülkü varsa kskançlk ve tasa onun yakasn brakmaz. Cimriden
herkes nefret eder, hatta en yakn akrabalar ve dostlan bile. 26
Baka bir hastalk da açgözlülüe ve cimrilie çok yakn dr; bu hastalk, insanlarn yaamda üstlerine düen rolden,
yazglarndan müzmin bir eküde honut olmamalardr. Zira yaam bir tiyatro oyunu gibidir, burada yazg, talih ya da rastlant birer rol olarak datlr. Söz konusu olan, sadece kendi rolünü bir dereceye kadar iyi oynamaktr39 ve "memp- simoiros", yani devamJj honutsuz biri olarak talihine küs- memektir.
Zenginlik ve lüks zararlysa az ve göze çarpmayan refahnen iyi ey olduu sanlabilirdi. Ama bu konuda da Kinikler farkl düünür: Erdeme ve böylece mutlu yaama, bahtiyar ölüme giden yol olarak kendi tercihleri olan yoksulluun propagandasn yaparlar. Kinikler meakkatli ilerde çal- may her ne kadar vurgulasa da, bu iler para kazanmaya yaramamaldr; zira bara, huzura da ait olan bo zaman40 gerçek mutluluun kouludur. Sadece düzenli çalmayan, hiçbir ticari ie karmam olan, sorumluluk tamayan bir insan mutlu olabilir. nsan her eyi kendinden uzak tutmal dr. Antisthenes büe Sokrates'i dinleyebilmek için bo zama nnn olmasn diliyordu. Stoa bu noktada ayrlr, avarelii mahkûm eder, politik olan da dahil sorumAluk ve görev
almay mecbur tutar. Bugün uygarlk, kültür, teknik, ilerleme kavramlar halin
de özetlediimiz her ey Kinikler için bir yük, bir ba belasy- d, çünkü bunlar insan bilgelie, bilinçlenmeye götürmüyor, tersine, yolundan saptryor, yani birer safra oluyordu. Bizi ilgilendiren eye ("to idion") karlk bizi hiç ilgilendirmeyen
eyler ("ta allotria"). Antikça düünürlerini ve ozanlarn fazlasyla megul eden, kültürel ya da teknik kazanmlan "ilk bulan" kiinin kim olduu sorusu Kinikleri hiç ilgilen dirmiyordu. Sadece bir tek gerçek ilerleme vard, yani etik alanndaki ("prokope") üerleme. Kinikler çok gelimi Attika kültürünün ilineklerine (araz) de iddetle kar çkyorlard. Bunlar arasnda örnein asalaklar, dalkavuklar, ama hekim
28
ler de vard. Asalaklar -açlarn yan sra- deyim yerindeyse sradan komedilerin kahramanlaryd.*1Dalkavuklar bu refah
toplumunun kanser hücreleriydi. Hekimler de aslnda gerek sizdi, herkes doaya uygun yayordu.42
Kiniklerin eitim ve Örenime kar tavr nedir? Gerçi kendilerini Hellas'm (Yunanistan) eitmenleri olarak gö rüyorlar, ama geleneksel anlamda deil. Atina okullarnda, Akademi'de ve Peripatos'ta verilen dilbilgisi, mantk, retorik
derslerini gereksiz buluyorlard.13 nsan elbette dilbilgisine hâkim olmalyd, ki doru konuabilsin ve yazabilsin, böy- lece etkili bir ekilde ders verebilsin, ama dilbilgisi bizatihi amaç olmamaldr. Bu, ayrca klasik yazarlarn okunmasn da içine alyordu, öyle ki Augustinus44 bile Kinikler gibi öyle söyleyebiliyordu: "Beni, Aeneas adnda birinin yolculuk, se
rüvenlerini ezberlemeye zorladlar, bu arada ben kendi serüvenlerimi unuttum/' Biricik örenim dal felsefedir ve felsefe içinde de, daha
önce deinildii gibi, sadece etiktir. Bu kstlama konusun da Kinikler yalnz deildir: Gorgias, Aristippos ve Epiku- ros da benzer eyler söylerler; Epikuros'un, "yelkenlerini aç ve her çeit eitimden kaç!" dedii rivayet edilir. Platon'un Akademi'sinin giriinde, "yalnz geometri bilenler girebilir" yazldr, ancak Kinikler bu bilimi de, Sokrates gibi, zaman kayb sayar.45 skenderiyeli Clemens ve Büyük Basilius gibi Hristiyan yazarlar, zengin içerikli pagan eitimin tersine ti tizlikle snrlandrlm bir kural (kanon) gelitirmilerdir. Ki niklerin birbirinden pek ayrlmayan astroloji ile astronomiyi
de reddetmelerine kimse amamal. Helen eitiminde önemli bir ilevi olan müzik, Kinik anla
yna göre eitim açsndan hiçbir önem tamyordu.46 arap ve sohbet gibi ölenlere ait olan flüt müziine deer vermi yorlard. Tragedyaya Aristoteles'in "katharsis"i anlamnda psikoterapi olarak göz yumuyorlard; Diogenes'in, düünce
lerini dram biçiminde de yaym olduu söylenir. Sporu red 29
rru tutkular"n ("metriopatheia") ön aamasndan deil, tüm tutkulardan kurtulmakte. Tutkulardan kurtulan kii tanrlara eittir.54 Deiik dönemlerde deiik düünürler insanlardan benzer taleplerde bulunmu, sadece biçimleri farkl olmu tur: Hepsinin ortak hedefi duygu dünyasnn dinginliidir. Pythagoras'n, hiçbir eye amamak ("meden thaumazein") bilgeliin Özüdür, dedii söylenir. Demokritos da pek farkl eyler söylemez: nsan "athambia"y amaç edinmelidir, yani hiçbir eyin kendisini ykmasna izin vermemelidir. Kinikler ve Stoaclar, ideali, "apatheia" ya da "ataraxia", yani "sarsl- mazlk" diye deitirmilerdir, ve bundan ne anladklarn Cicero55 çok güzel ifade eder: "Bir kimse, yaamda kendisini büyüleyerek fazlasyla sevindirir gibi görünse de ezen, cesa
ret kran eyi katlanlmaz bulursa mutlu olur... Bu tür skn tlardan kurtulan bir duygu dünyas insann eksiksiz, tama men mutlu olmasn salar". Yldzl gökyüzü mucizesinin gözlemlenmesi bile bu insanlarn ruh dinginliini bozamaz, bu durumda bizi heyecanlandran zenginlik, iktidar, saygn lk gibi dütyevi eylerin buna deip demediini sormamz
gerekir. Platon’un dedii gibi, amak felsefenin balangcn da yer ahr, ama felsefe insann artk hiçbir eye amamas gerektii sonucuna götürür, çünkü fenomenlerin iç yüzü an lalmtr ve onlarda olaanüstü bir ey bulunmamtr. Sé neca54 "akldan, zihinden baka hiçbir ey mucizevi deildir" der, ve Marcus Aurelius,57 hiçbir eyin kendini artmama
sn, sarsmaya gücünün yetmemesini ("to athaumaston kaianekplekton") ruhunun zenginlikleri arasnda sayar. Kinik bilgenin "apatheia"s, özellikle iftiralara, sövme
lere, hakaretlere, tehditlere sakin ve soukkanl bir ekilde katlanmasndan belli olur. Bu tür bir dayankllk Kinik'in, deyim yerindeyse donatm, zrhdr; ancak bu düünce de Sokrates'e5* dayanr. Tutkular arasndan özellikle saknlmas
31
gerekeni "geçid bir ruh hastal"59 olan ölkedir. Maruz kal nan bir hakaretin acs, öç alma arzusunu kamçlayan büyük
bir öfkenin, bilgeye yakmayan heyecanlarn ortaya çkma sna neden olur. Horatius'un60 dedii gibi "srf zehir" olan haset de tehlikelidir. Anacharsis'e, haset insanlarn niçin hep skntl, gaml olduklar sorulunca öyle cevap verir: "Çünkü onlan kemiren yalnz kendi mutsuzluklar deil, bakalarnn payna düen iyiliktir de."61
Ötekiler gibi umut da "tutku", yani güçlü bir duygusaldevinim saylr, önemsiz ve deersizdir; biz de benzer ekil de "bo umutlar"dan söz ederiz. Öte yandan umutsuzluk da kötü bir durumsa, yaklaan olaylar karsnda nasl davranl- mas gerektii sorulmaldr. Cevap ne biri ne de öteki, sadece hayale kaplmamak, salkl bir gerçekçilik ve bütün aksilik lerle ba etmek için hazr olmak olacaktr. "Felakete katlana mam ak", der Bion, "büyük bir felakettir."
Kinik-Stoa etiinin Ortaça teolojisi üzerindeki etkileri de ilginçtir. "Kilisenin dinibütün çocuu olarak Latince vaftiz edilen" Yedi Ölümcül Günah aslnda bize yabana olmayan Helen popüler felsefesinin "kötülük"lerinden baka bir ey deildir: "avaritia", açgözlülük; "gula", sefahat; "invidia",
haset; "luxuria", ehvet; "superbia", kibir; "ra", öfke; "acci- dia" (Grekçe asl "akedeia"), tembellik. Kinikler ve Stoaclar merhamet, duygudalk, efkat gibi duygulan kiliseden farkl deerlendirirler. Bunlar geni anlamda ruhsal heyecanlardr, zira ruh huzurunu bozarlar. Tekil durumlardaki merhametin ya da efkatin yerine genel bir insan sevgisi ("philanthropia")
ideal olarak geçer. Bu emre en iyi ekilde insanlar doru yola çevirerek ve ruhsal hastalklarn iyiletirerek uyulur.
Kaçnlmas ya da snrlandrlmas gereken güçlü heye canlar arasna zevk, ihtiras ve genel olarak tensel hazlar girer, yani yemek yemenin, içmenin ve cinsel ilikinin bize verdii sözümora zevkler. Epikuros'un, ihtiraslar 1) doal ve zorun
lu, 2) doal, ama zorunlu deil, 3) ne doal ne de zorunlu, 32
diye sruflandnn bu ekliyle Kiniklerde görmek mümkün deildir. Baka Sokratesçiler, Örnein Aristippos ve yandala
r, hazza lml biçimde olmak üzere belirli durum ve koul larda göz yumarken, ilk Kinikler onu ilkesel olarak reddeder, üstelik yine izin verilen bir haz, yani düünmekten, zihinsel faaliyetten, iirden ve sanattan alnan haz söz konusuyken. Antisthenes, "haz duymaktansa çldrm olmay tercih ede rim" der. Açlk, susuzluk ve öteki doal ihtiyaçlar en basit, en
ucuz ekilde giderilmelidir. Bu ilke cinsel itkiye de uygulanr.Geneleve gitmekten daha basit ve daha ucuz tatmin ekli ken di kendini tatmindir. Bu, bütün açldyla ve iyi terbiye aln yurttalarn duyarln göz önüne almadan ifade edilir.62 Bir likte birçok yük getirdii için evlilik mutlaka tavsiye edilmez. Krates'in bulduu gibi bir kadn bulunmal, yani bir "köpek evlilii" yaplmaldr. Ama bu çok ender görülen bir dunun
dur; birçouna göre evlilik zorunlu bir kötülük olacaktr. Hem evlenmek hem de evlenmeden yaamak kötüdür, diyen eski bir atasözü,63 Sokrates'e64 göre, benzer ekilde Kinikler tarafndan da kullanlmtr.65 Fahielerden ve metreslerden de saknmaldr. En kötüsü evli kadnlarla ilikidir. Sokrates66 zamparalar, düüncesizce maruz kaldklar tehlikeler ko
nusunda uyarr. Eski bir kaynaa göre Plutarkos67 da, vaat edilen kukulu elencelerin zahmete demediini söyler. Kerkidas’m 3. Meliambos'una göre Romal ozanlar68 bu ko nuyu Kinik polemikleri anlamanda ele alr.
Kiniklerin devlet öretisi bize esas olarak Epikurosçu Philodem'in ve Kolotes'in polemikleriyle ve de Zenon'un
"Devlet"inden69 kalan birkaç fragmanla ulamtr; Sextus Empiricus70 da bu konuda bilgi verir. Kiniklerin ideal devletinde enseste ve yamyamla "doaya uygun" bir ey diye göz yu mulmas bizi artmamal; zira Antisthenes ile Diogenes'e göre yasalar ve görenekler insan eliyle yaplm, bu yüzden zamana bal ve önemsiz eylerdir. Bireyin özgürlüü Kinik ler için yalnzca bir ideal deildir; bu özgürlük kendini somut
33
olarak, özellikle dardan gelen yükümlülüklerden bamsz olma davrannda gösteriyordu, bunlar arasnda, toplumun
insanlarn omuzlarna yükledii ve bizim için bir devlet ol makszn düünülemeyen kurallar ve gelenekler bulunur. Bamszlk talebinde mutlak olan bir eyler vardr: Bilge kiinin aileye, dosta, hatta tanrlara ihtiyac yoktur, çünkü kendisi tanrlara eittir. Hiçbir eye ihtiyaç duymama ilke sinden doan mantksal bir sonuçtur bu. Platon gibi Kinikler
de toplum içinde adalet talep eder.71 Adaletin gerekleri, hak eitlii ("isotimia") ve mal ortakldr ("koinonia"). Bireyin topluma kar ödevlerini Kiniklerin nasl vurgulad açk de ildir, çünkü Cicero ile Ambrosius'un temsil ettii öretileri çok dikkatli deerlendirmek gerekir.
Kadnlarn ve kölelerin hak eitlii ilkesel olarak kabul
edilir, ama mutlaka talep edilmez. Hipparchia ile ilgili olarakbildiklerimiz, ilk Kiniklerin kadnlara felsefi eitim hakkm tanm olduklarm kantlar; daha sonra Musonius da benzer eyler söyler. Kiniklerin özgürlük kavramndan ve gelenekle ri, kurumlan, kurallan reddetmesinden köleliin "doal ol mayan" bir kurum olduu sonucu kesinlik kazanr. Kiniklere özgü bir düünceye göre, "özgür bir kimse" zevklerinin, ihti raslarnn, servetinin kölesi olabilir,72 köle ve de yoksul biri ise kendini içten içe özgür hissedebilir. Krates malm mülkünü datarak Özgürlüüne kavumutur.
"deal bir hükümdar" -k i bu konuda Kinikler Platonla söz birlii eder- bilge, filozof olmaldr. Kiîuk propagandas, son ralar Büyük skender'den -savata bir Homeros kahraman,
barta gerçek bir insan dostu olan- "hayrsever bir hüküm dar" ("basileus euergetes") yaratmtr. Gerçek soyluluk soya deil, zihniyete dayanr.
Kinik teolojisine ilikin bilgilerimiz de parça parçadr. Bilge kiinin tanrlarn elçisi, biricik gerçek rahip olduu dü üncesi Kiniklere aittir; bir yandan Diogenes, her eyin tan
rlara ait olduunu söyler, öte yandan çadalarn inanca ve 34
balarlar. Yabans kültlerden de nefret ederler. Aynca ka muya açk büyük enlikleri, yozlatklar için reddederler.
Hemen hemen hiç abartmayan Philon,77 bu "rahiplerin ha yr dualaryla onaylanan...fuhu" hakknda bizi aydnlatr. Fahielerin ve ad çkm suçlularn gizem-kültlerine katl malarna kar Kiniklerin öfkesi Philon'da yanklanr: "yi insanlardan hiçbirinin gizemlerde kutsanmadklarna sk sk rastlanyor, ama kimi zaman hayduüarn, korsanlarn
ve sefih, ahlaksz bir ym kadnn kapclara ve barahip lere sadece giri ücretini ödedikleri zaman kutsandklar görülüyor."7®
Kinikler her türlü eskatolojiye (son bilimi) kukuyla yak lar. Halkn düündüü anlamda ölümden sonra yaam yoktur. Bion, kutsanmam olanlarn Hades'te su tamak zorunda kalaca, öte yandan kutsanm olanlarn vaat edil dii gibi "tanrlarla birlikte olaca" inanyla elenir. Antist- henes, "biz o ii bu dünyada yapyoruz" der. Kinikler, hal kn kahramanlar-kültü'nden de soumutur; Lukianos'un7*' eserinde Menippos, yeryüzündeyken kahraman ve kehanet sahibi olarak sayg gören Trophonios'u Hades'te alaya alr; bu kehânet törenleri de oldukça garip bir ritüel halinde ya
plyordu: inançl kii keten bezine sanlarak elinde ball bir çörekle kutsal maaraya dar bir açklktan girmek için yuka rya trmanyordu. Kinikler genel olarak kehânet sistemini ve gaipten haber verme sanatnn öteki yöntemlerini reddeder. Kiniklerin eletirel mit yorumlar Platon'tm yorumlaryla olan benzerlie iaret eder.*® Platon81gibi Krates'in de aclar
n, kederini alaya bir ekilde betimledii yallk ve ölüm de Kinikleri korkutamaz. Elbette Kresüs, Midas ve Sardanapal Örneklerinde görüldüü üzere sanki hiç ölmeyecekmi gibi yaanmamaldr. Euripides'e göre içimizde kök salm olan yaam sevdasna kar mücadele edilmelidir, çünkü yaam tanrz, ama ölümü tanmayz, böylece "herkes gün m
terk etmekten korkar". 36
Baka bir teolojik sorun da dünyadaki kötülüün kökeni sorunudur. Ksenophon'da82 bunun, tanrlarn bir cezas oldu
u düüncesiyle karlarz, ve enlie katlan Antisthenes bu düünceye kar çkmaz, ama onaylad da söylenmez. Hemen eklemek gerekir ki, kitle için bir kötülük oluturan eyleri Kinikler umursamaz. Stoaclara göre kötülük tanrsal yaratma ediminin zorunlu bir ilineidir (araz); Zenon da kö tülüün sonuçta, deyim yerindeyse iyilik tarafndan yutula
cana inanmt. Ancak bu düünceler Kiniklere çok snrluygulanmaldr. Kinikler için bireysel bir günah bilincinin, pimanlk duygusunun, vicdani uyarmlarn mevcut olduu daha çok belgeden okunabilir. Diogenes, "hatalarm ruhum dan gizleyemem”, der. Philon, "piman olanlarn ruhunda daha önceki günahlarn yara yerleri ve izleri kalr"83 dedii zaman, bu sözler tamamen Kiniklerin azndan çkm gibi dir. Ayrca Kinik doktrini Stoa doktrininden önemli bir ayr lk göstermez.84
Kiniklerin merkezi kavramlarndan biri de "konuma özgürlüü"dür ("parrhesia"), yani "her konuda sözünü esir gememe" hakk, bu hak, bilindii gibi, Eski Komedi ve Lu- dlius gibi hiciv yazarlar tarafndan kullanlmtr. Gözden
dümü ve itici her eyin ayrcalkl oluu, Horatius’un dedii gibi "multa cum libertate notare,"85 Atina gibi bir demokrasi de bile doal deildi. Gülünç kiilerin ve Kiniklerin durumu na belki "deli özgürlüü" denebilir. Bilinçli olarak artan ve kkrtan bu acmasz açksözlülüü, arka plann tipik Attika nezaketinin, gizleyen ve mazur gösteren toplumsal yalanlarn
oluturduu bir ortamda görmek gerekir. Asalaklarn -Kinik lerin nefret ettii figürlerden biri- dalkavukça sözleri, konu ma özgürlüüne bir kartlk oluturur; Quintilian bu özgür lüü, "kötülüe kar savata son derece uzdilli, anlaml bir açksözlülük"86 diye betimler. Kiniklerin çadalarna yönelt tikleri sövgüler de tipiktir. Saygdeer yurttalara "köleler", "ayaktakm", "boktan herifler" diyorlard. nsanlar doru
37
yola getirmek üzere an çaba harcarken edep ve terbiye sn rm atklar için "utanmazlk"lan yüzlerine vuruluyordu.
Baz düünme ve üslup biçimleri belki Kiniklere özgüdeildir, ama sk sk etkili bir ekilde kullanlr. Olaslkla Sofizmden miras kalan antitez ve insana parmak srtan ("to thaumaston") ifadeler ve imgeler Kiniklerin donatmlar ara sndadr. Kiniklerin dili önemli Ölçüde Attika argosudur, ama son derece betimleyici, renkli ve güçlüdür. imgelerin askeri ya da tbbi alandan seçilmesi ender deildir. Hayvanlar dün yasndan benzetmelere ve karlatrmalara da sk sk rast lanr; hayvann insana mutlaka örnek olmas gerekiyordu. Genellikle atasözleri kullanlyor, olaslkla yeni biçimlere so kuluyordu. aka ile ciddiyeti birletirme ("to spoudogelion"), "hakikati neeli bir tarzda söyleme"87 sanat tipiktir. aka, is tihza, alay, yergi, hiciv Kiniklerin edebi silahlandr ve Menip-
pos gibi büyük bir mizahç bu silahlan ustaca kullanmtr. "Kinik-Stoa polemikleri" üzerine çok ey yazlmtr. lk
Kinikler belirli edebi bir tarza saplanp kalmaz; örnein An- tisthenes, Platon gibi diyaloglar yazar, ve Diogenes'in kendi ad altnda öretisini yayan tragedyalan vardr. Üstadn reh berliiyle ciddi bir ekilde felsefeyle ilgilenecek örenciler ka
zanma amacyla kamuoyu için kaleme alnm belirli anlam da propaganda yazlan da vard. Bu amaç Kinik yazarlarda, Platon ve Aristoteles'ten daha belirgin ekilde ortaya çkyor du. Helenizmde polemii edebi bir tür haline getiren de bu tipik misyonerce çabadr. Bu çabann yaratcs da Bion'dur. Bu polemikleri, canl, akalarla (müstehcen olanlanyla da),
alntlarla ve Örneklerle tatlandrlm öütler ve^uyanlar diyetanmlamak mümkündür; bir çeit monolog, diyalog ve hita bet karm, üslup açsndan kurnazca, asla can skc olma yan, ama her zaman da özgün ya da derin deil, daha çok eklektik. Aslnda yazl ders "diatribe" ile sözlü ders "lexis" arasnda bir ayrm yapmak gerekirdi, ama baz metinler ders srasnda oluan pratik ihtiyaçlardan meydana çkmtr, öte
38
Önsöz
yandan bunun tersine bilimsel bir çalma bir ders gibi ele al nabiliyordu. Birbirine yakn edebi türler vaaz, felsefi sohbet, deneme'dir. Kinik düüncelerin etkisi bir yana braklrsa, tür olarak polemiin Antikçadaki etkisi hatn saylr derecede dir. Daha önce de konuyla ilgili baz adlara deinilmiti: Ho- ratius, Seneca, skenderiyeli Philon, Prusah Dion, ona öykü nen Themistios ve de Plutarkos,
Son olarak Kinizmin, kendi çizdii, ama daha sonra net liini kaybeden snrlarn am etkilerine bir göz atalm.
Bütün olarak Stoacln, deiiklie uram, belli bir açdan lml Kinizm olduuna daha önce deinilmiti, Kurucusu Ze- non ve ilk örencileri Kinizmin belirgin izlerini tayorlard, ama okul sonradan kendi özgün karakterini kazand, man tk ve fizii kapsayan bir öreti olarak ksa zamanda öteki okullarla ayn düzeye geldi. Sonralar baz Stoaclar -Seneca,
Musonius Rufus, Epikietos- yeniden Kinik düünceleri be nimsediler, ama Kinizme özgü saylan her eyi eletirmeden de onaylamadlar. Kinizm, Pyrrhon'un (365-270) ve onun kukuculuk akmnn, özellikle en önemli örencisi Phlius- lu Timon'un (325-235) üzerinde güçlü etkiler yaratmtr, Timon'un Silloi'leri (iir biçiminde hicivleri) Kinik polemi
i anlamnda, Thales'ten çadalarna kadar dogmatik filozoflar alaya alyordu. Yeni Pythagorasç ve keramet sahibi Tyanal Apollonios'un (1. yüzyl) roman gibi biyografisinde, Philostrat (ö. 250) kahramannn dostluunu Kinik Demetrios ile bezeyip güzelletirir; Kinik düücelerinin zaman zaman ortaya çk ilginçtir.
Tevrat'n daha sonraki, ksmen gerçek olmayan kitaplarn da Kinik düüncelerine rastlandna inanlr, örnein Vaiz, Sirachî sa ve Bilgelik kitaplarnda. Yalnz içerik bakmndan deil, biçimsel olarak da bir çizginin Bion'dan balayp Ga- d ar al Menippos üzerinden Vaiz Kitab'nm yazarna kadar gitmi olmas mümkündür. Yahudi Platoncu skenderiyeli Philon (MÖ 30-MS 45) hiç kukusuz Stoa-Kinik polemiklen-
39
ni yakndan biliyordu; kapsaml eserlerinde Kinizm kaynakl ideallerle, düünce emalaryla ve oylamlarla karlalr. Philon, basit yaam ve çilecilii över, yanlsamalara ve yanl kanlara kar savar, çeitli biçimlere giren hazdan saknl mas konusunda ihtarda bulunur (bir keresinde "ac çekmek haz duymaktan daha iyidir" demitir, lüksü mahkum eder, bilgenin Özgürlüüne, tutkular amasna hayranlk duyar, çok iyi eitim alm olmasna ramen geleneksel eitime kar çkar ve insanln ahlaksal çöküüne esef eder.
Ülkelere sirayet eden, kültürleri birletiren hareket olarak Kinizmin ncil'i anlamamza katksnn olup olamayaca soru sunu cevaplamak zordur. Kesin olarak unu söyleyebiliriz: sa ve havarileri, kat bir toplum düzeninin ve yöneticilerinin kar t olarak, bilinçli ekilde insanlardan kaçan Kiniklere benzer ler. Doru yola avdet'in*8 ve de sa'nn gönderilme bilincinin,
hastalan iyiletirmekle yükümlü havarinin09 vurgulaum kar latrmak mümkündür. Ne ki, Kiniklerde merkezi bir tann kavram, cennet umudu, yeniden dirili inana yoktur. Aziz Pa- ulus çektii aalan ve mahrumiyetleri sralar,190ama yine de ne eli ve zengindir; erdemler ve kötülükler katalogunu hazrlar,91 ve hiç çekinmeden "konuma Özgürlüü"nü kullanr.91
Kinik belitlerini (axiom) ciddiye alan kilise büyükleri vekeiler unlardr: skenderiyeli Clemens, Büyük Basilius (Diogenes'in çok deer verdii yoksulluu yolda olarak çölde kantlamtr), Nyssal Gregor (keramet sahibi Gregor'u Kinik etkisi altnda kalan Hristiyan kahraman olarak betim ler), Nazianzh Gregor (erdem, öfke, zenginlik, temizlik has tal üzerine iir halinde polemikler yazm ve Kinizmden baz eyler almtr, öte yandan Hristiyanlkla badamayan her eyi reddetmitir), Evagrius Ponticus (çileci bir disiplini temsil eder), Amaseial Asterios (vaazlarnda Kinik etiine Hristiyanla Özgü bir biçim verir).
Hristiyanlkla Kinizm arasndaki ilikilere deinilirse atlanmamas gereken gariplikler olarak iki kukulu kiinin,
40
Peregrinus "Proteus"un ve Maximos-Heron'un adlarm an mak gerekir. Lakabndan da anlalaca üzere bin bir kla girebilen Peregrinus, rivayete inanlacak olursa, Kinizmi de
kabul ve ikrar eden ilk Hristiyan'd. 1. Yüzyln sonlarnda Parium'da (Mysien) domu ve Filistin'de bir Hristiyan ce maatine katlmt, daha sonra da bu cemaati yönetmiti, H ristiyan olmasndan dolay zindana atld, ama Suriye'deki Roma valisi tarafndan, adnn kahramana çkmasn önlemek için serbest brakld. Tekrar gezgin yaamna döndü ve kut
salla kar saygszlkta bulununca Hristiyanlarca dland. Msr'da Agathobulos'un etkisiyle Kinizme geçti, imparatora hakaret nedeniyle kovulduu Roma üzerinden Atina'ya gitti, orada felsefe çalmalar yapt. Aulus Gellius ona öretmen olarak deeT veriyordu, Herodes Atticus ise düman oldu. 167 yl enliklerinde Olympia'da, kendi tercihi olan ehitli
i Herakles'in kahramanca intiharyla birletirerek, gösterili bir ekilde kendini atee verdi. Buna tank olan Lukianos, Peregrinus'a bir yergi ithaf etti. Nazianzl Gregor, "Heron" lakap la skenderiyeli Máximos'u iyi bîr Hristiyan ve ömek alnacak bir Kinik diye herkesin önünde övüyordu. Ancak Máximos kendini gizlice Konstantinopolis piskoposluuna seçtirince Gregor'un gö zünden dütü, imparator Julanus'a 9. Konuma'da saldran ano nim Kinik belki de Maximos'tur.
5. Yüzyln sonu ile 6. yüzyln balarnda yaam Suriyeli Salloustios sonuncu Kinik saylr. Hakknda bildiimiz çok az eyin kayna, filozof Isidoros'un eksik bir ekilde günümüze kalan bir biyografisidir. Salloustios felsefe ve retorik eitimi alm, bir gezgin yaam sürmütür. Yeni Platonculardan ba
zdan onun çileri yaam tarzna hayranlk duymu, ama o ga rip muziplikleriyle naho bir ekilde göze batmtr, ve böyle- ce çadalarna canl bir paradoks olarak görünmütür.
Hristiyan etiinin ve çiled keiliin Kinizmden uyarm lar aldna dair hiçbir kukuya yer yoktur, ama bu etkiler ya da eilimler tamamen farkl koullarda vuku bulmu ve çe
41
Önsöz
25 Hor. epist. 1,1,79. 26 Seneca, epist. 89,13; Epikt. 3, 22,77. 27 Hor. sat. 1,1, 62.
28 Plut. avar. 5, 525e. 29 Hor. sat. 1,16, 80 vd. 30 Hor. sat. 2, 3,109; 166. 31 Plat. Euthyd. 280. 32 Aristot. protr., Rose 57. 33 Hor. sat. 2, 2,126 -135; epist. 2, 2,172 -177. 34 Ksenop.mem. 1,6,10.
35 Kr$. georg. 2 ,461 - 466; Culex 56 - 58; Hor. epist. 1,10,12 vd.; Lygda-mus im Corp. Tib. 3,3,11 - 1 9 . 36 H. 94 vd. 37 Cic. Tusc. 5, 94. 38 Hor. sat. 2, 2. 39 Hor. sat. 1,1 ; Lukianos. Menippos 16. 40 Dion Chr. or. 21 ,19;PhUemon, PCG 74. 41 Diodoros, PCG Z
42 Phoinikides, PCG 4. 43 Sen. epist. 108,6. 44 Aug. conf. 1,13, 20. 45 Ksenophon'da, mem. 4,7,2. 46 Sen. epist. 88,9. 47 Platon, Gorg. 477b; bkz. Hor. epist. 1,1,42. 48 Aristot. NE 8,1 ,1246b 34.
49 Philemon, PCG 27 dev.; Philippos, PCG 2.50 Lukianos. Menippos 4; bkz. Nigrin 27; Paulus, 1 Kor. 9, 27; Gal. 5,14. 51 Hor. sat. 1, 6,30; epist. 1,1,28 - 32; carm. 2,2,13; Mar. Aur. 4,41. 52 Philemon, PCG 105. 53 Julianus, or. 6,201d. 54 Julianus, or. 6 ,192a. 55 Cic. Tusc. 4, 37 dev. 56 Sen-epist. 8,5.
57 Marc. Aur.l, 15. 58 Epikt. 2,12,14; 3, 22, 54; ench. 20; 22. 59 Hor. epist. 1, 2, 62; Sen. de ira 1,1, 2. 60 H o t . sat. 1, 4,101; bkz. epist. 1,2 ,57 vd. 61 Gnomol. Vat. 19. 62 Lukianos, Cynicus 10. 63 Susarion'da PCG 1.
43
64 Diog. Laert. 2, 33. 65 Menanderos, K.- Th. 578; 623; Poseidippos, G.- F. 22.
66 Ksenophon'da, mem. 2,1 , 5.67 Plut. de curios. 9. 68 Hor. sat. 1, 2. 69 SVF 3, 753. 70 Pyrrh. hyp. 1, 145 -163 ; 3, 247 dev. 71 Philemon, PCG. 97. 72 Ksen. ap. 16. 73 Gnomol. Vat. 277.
74 Min. Fel. 19,13. 75 Ksenophon'da mem. 1, 3, 2. 76 Favorinus; Max. Tyr. or. 5; Persius, 5; Juv. 10. 77 Vita Mosis 2 ,23. 78 Leg. special. 1,323. 79 Lukianos, dial. mort. 3. 80 Bkz. Plat. rep. 2, 378d.
81 Plat. rep. 1, 327a - 331d.82 Ksenop. symp. 4,47. 83 Leg. special. 1,103. 84 Bkz. Sen. de ira 1,16, 7. 85 Hor. sat. 1, 4,1. 86 Quint, inst. 10,1, 65. 87 Hor. sat. 1 ,1, 24; bkz. 32 —36; 10,14; epist. 1,16,42; 2,2 ,60. 88 Bkz. Mt 18, 3.
89 Mt 9,13. 90 Kor. 9,24 vd.; 15, 32; 2 Kor. 6,4 vd. 91 Röm. 1,16 vd.; bkz. Jak 2 ,14 vd.; mektubun tamam Diatribe sayla
bilir. 92 1Thess 2,2.
Antisthenes bir Atinalmn ve Trakyaf bir kadn kölenin olu
olarak 455 /445 ylnda dünyaya geldi ve olaslkla 365/ 360 y lnda öldü. Eer o, 430 ylnda ölen Eleal Zenon'u gerçekten dinlemise doum ylnn445deil de 455 olmas daha akla ya kndr. ön ce sofist Gorgias'm örencisi oldu, sonra Sokrates'e yanat, Ksenophon'un dostuydu, Platon'a ise pek deer vermiyordu, ki bu duygu karlklyd. Antisthenes, yaam
tarz ve öretisi nedeniyle Kinizmin kurucusu saylr, ancak bu sav daha Antikçada bile tartmalyd. Yine de Diogenes her halükârda onun Örencisi ve halefi olarak görülmelidir, Krates'in, Diogenes ile Antisthenes üzerinden Sokrates'Ie bir ba kurduu genelde kabul görür. Hatta bir sava göre Antist henes ile Diogenes baz bakmlardan Sokrates'e Platon'dan
ve öteki Sokratesçilerden daha yakndr.Anthistenes, sadece öretmen olarak deil, içinde Sokra tes'e yer verdii Diyaloglaryla da etkili olmu ve Antikça- da Ksenophon ile Platon'un yan sra üslupçu olarak da sayg görmütür. Günümüze kadar ulaan Aias ve Odysseus adl hitabetleri olaslkla kendisine aittir, ama felsefesi hakknda pek fazla bilgi vermez, bu eserler "sofistlik evresi"nin ürün leridir.
Antisthenes'ten günümüze iki tasvir kalmtr: Biri Tivoli'den birHerme,ki imdi Vatikan'dadr, ötekiPompei'den
terracotta bir heykel, ki imdi Napoli'dedir. Birincisi sakall, gür saçl bir kiiyi betimler. Yüz hatlar çok belirgindir, burnu büyük ve etlidir. Omuzlarnn üzerinde gösü açk brakan
47
bir harmani vardr. Terracotta heykel onu, neredeyse ayak larna kadar uzanan ksa koll bir tunikle betimler. Sa eli
kucandadr, sol eliyle sa elinin bileini tutar. Yüz ifadesihüzünlüdür, kincisinde ise hemen hemen trajiktir. Diogenes Laertios, Antisthenes'in eserlerinin listesini
verir.1 Listeyegöre bu eserler on cilt halinde düzenlenmi 60 balk ve çift-bahktan olumaktadr. Antisthenes, -Platon ile Ksenophon'un yan sra- klasik Attika üslubunun Önde gelen temsilcisi saylr. Eserlerinden bazlar retorik sorunlar ile üs
lup sorunlarn, bazlar da Homeros ve Theognis gibi eski ya zarlar, ama birçou etik ve politika konularn ele alr. Üç balk Herakles'in adn, dört tanesi de Kyrosün adn tar; bunlar Kinik örneklerdir. ki balk -Meneksenos ve ASdbiades- Platon'un ayn adl diyaloglarn hatrlatr. Aas ile Odysseus balkl hitabetleri Antiphonün eserlerinde ek olarak korunmutur. Yeni-Platoncu
îamblichos'unProfreptitosündaAntisthenes'inPnrfrept/iüsündanparçalarn bulunmas akla yakn bir varsaymdr. Stoac Panaitios'un yargsna göre2 Antisthenes'in diya
loglarnn yan sra Sokratesçilerin diyaloglarndan sade* ce Platon'un, Ksenophanes'in ve Aischneisinkiler kesinkes gerçektir; Phaidon ile Eukleides'inkilere kukuyla baklmas gerektiini, bütün ötekilerin de gerçek olmadn söyler. T- mon, Antisthenes'i "an üretken bir geveze"3 diye tanmlar. Öteki Sokratesçiler gibi Antisthenes de sofistlerin tekniini, yani etik konulan üzerine ders biçimini kullanr. Bu teknik Bion'un Diatriben'inde etkisini gösterir.
Tek tek eserleri hakknda sadece tahmin yürütülebilir. Arche- laos adl eseri olaslkla Dion Chysostamos'u etkilemitir.4 Kyros
J'de tahminlere göre Kyros ile AUdbiades'i karlatrmtr: AJJd- biades, yoksun kald bir dünya egemenliini dükler, Kyros ise Kinik görü açsndan aydnlanm bir egemen olarak iini doru yapar. Bu ikisinden Büyük skender'e sadece bir adm vardr, s kender kendisinden önce hiçbir hükümdarn baaramad dün ya egemenliine belirli bir ölçüye kadar ulamtr, ama ikinci bir Kyros olmak için de çok erka ölmütür.
48
K a y n a k l a r
A n t i s t h e n e s ' i n Y a a m
1 DOG. LAERT. 6 ,1 = G. 1 Antisthenes'in olu Antisthenes Atinalyd. Onun safkan Ati na l olmad söylenirdi. Bunu yüzüne vuran birine, "tanrla rn anas da Frigyal" dedi. Annesi besbelli ki Trakyalyd.
2 DlOG. LAERT. 2,31 = G. 3 Biri Sokrates'e Antisthenes'in Trakyal bir annesi olduunu söylediinde, o öyle cevap verdi: "Böyle adam gibi adam bi rinin iki Atinalnn soyundan geldiini mi sandn?"
3 DOG. LAERT. 6 ,1 = G. 3Antisthenes Tangara savamda üstün gelince Sokrates'in öy le demesine neden oldu: "Böyle adam gibi adam birinin iki Atinalnn soyundan gelmesi mümkün deildir."
4 DlOG. LAERT. 6 ,4 = G. 3 Onun iki özgür yurttan soyundan gelmedii yüzüne vuru
lunca öyle dedi: "Ben iki güreçinin soyundan da gelmiyo rum, ama yine de bir güreçiyim."
5 Gnom. Vat. 743rt 10 = G. 5 Kendisinin [gerçek] bir Atinah olmadn söyleyerek hakaret eden birine öyle dedi: "yi, tamam; ama bugüne kadar hiç
kimse bir Korinthoslu ya da Attikal aslan görmedi, ama oyine de soylu bir hayvandr".
6 Theon prog. 5 = G. 7 Antisthenes Atmalyd, ama Atina'dan Sparta'ya gittii za man öyle dedi: "Kadnlar bölümünden erkekler bölümüne gelmi gibi bir izlenim edindim".
49
7 DÎOG. LAERT, 6 ,1 = G. 8 O, topraktan domu olmakla övünen Atmallar gülünç bu
luyordu. "Hiçbir ey sümüklüböceklerden ve çekirgelerden daha soylu deildir."
8 DtOG. LAERT . 6, 2 = G.9 Hermippos'a göre Antisthenes, Isthmoslulann ulusal enli inde Atmallar küçük düürmek, Thebailileri ve Spartallan
övmek niyetindeydi. Ama kent devletlerinden büyük bir ka labaln geldiini görünce bundan vazgeçti.
9 PLUT. Lyk. 30 ,7 = G. 10 Sokratesçi Antisthenes, Thebaililerin Leuktra'da kazandklan zaferden sonra nasl gururlandklarn gördü ve öyle dedi:
"Öretmenlerini dövdükleri için sevmen küçük çocuklarabenziyorlar."
10 DOG. LAERT. 6,18 f = G. 37 Antisthenes hastayd ve ölüm döeinde yatyordu. Ziyareti ne gelen Diogenes, "bir dosta ihtiyacn var m?" diye sordu. Sonra elinde bir hançerle ona yaklat. Antisthenes, "beni a rlarmdan kurtarabilecek bir ey olsayd keke" diye inledi. Bunun üzerine Diogenes: "ite bu" dedi. Antisthenes: " 'A rlarmdan' dedim, 'yaamdan deil!' "
11 DlOG. LAERT. 6 ,19 = G. 38 Ben de onun için öyle bir iir yazdm:
"Bir köpektin yaamda Antisthenes ve öyle bir yaratln vard ki,
yürekleri aznla deil, sözlerinle i Ardn Ama eriyip gittin ite. Belki biri diyecek ki: 'Neden olmasn? Hades'e inerken bir klavuzu
olmal insann/" 50
Antisthenes
Ö t e k i F i l o z o f l a r l a ve Ö r e n c i l e r l e l i k i s i
12 DlOG. LAERT. 6 ,2 = G. 12 Sonra Sokrates'e yanaan Antisthenes kendini ona kar o kadar çok müteekkir hissediyordu ki, örencilerine ciddi ciddi Sokrates'in örencisi olmalarm salk verdi. Antisthenes Pireus'ta oturuyordu ve Sokrates'i dinlemek için her gün 40
Stad'lk bir mesafeyi yürüyerek kat ediyordu. Antisthenes onun "manevi gücünü" ve "tutkulara kar direncini" benim sedi ve kendine mal etti; böylece Kinizmi kurmu oldu.
13 HERONYM. adv. lovin. 2 ,1 4 = G. 12 te Antisthenes. O parlak bir retorik hocasyd, ama Sokrates'i
dinleyince örencilerine öyle dedii rivayet edilir: "Gidin,kendinize bir hoca arayn, ben kendiminkini çoktan buldum." Sonra elde avuçta ne varsa satt, kendisine sadece bir harma ni ayrarak kazand paralan halka datt. Yoksulluuna ve çektii zahmetlere, Ksenophon'un ölen kitab ile ksmen fel sefi, ksmen retorik nitelikteki kendi kitaplan tanklk eder.
14 EUS. Praep. ev. 15,13, 6-8, p. 816 = G. 139 Antisthenes Sokrates'in örencisi oldu [...] "Köpek" Dioge- nes onun örencisi oldu [...] ve Krates onlan izledi. Stoa oku lunu kuran Kitionlu Zenon Krates'in örencisiydi.
15 KSEN. symp. 4, 61-64 = G. 13
Sokrates: "Antisthenes sen orospulan iyi yönetiyorsun gali ba." Antisthenes: "Bu sanat bana öretir misin?" Sokrates: "Elbette, hiç kukun olmasn, zira ben senin bu sanata ba l baka bir sanata da iyice hâkim olduunu görüyorum". "Hangisiymi o?" "Pezevenklik". Antisthenes (içerleyerek): "Bu ii yaptim nereden biliyorsun Sokrates?" "Kallias'
deneyimli Prodikos'la birletirdiini biliyorum, birinin felse 51
feye ilgi duyduunu, ötekinin paraya ihtiyac olduunu an lamtn. Ben senin, Kallias' Elisli Hippias ile birletirdiini
biliyorum, çünkü o Hippias'tan bellek sanatn örenmiti. Bu yüzden o kendine daha çok hayranlk duydu, böylece idrak ettii güzellii artk hiç unutmayacakt. Ksa süre önce He- rakJeial konuumuzu da benim yanmda göklere çkardn, içimde ona kar iddetli bir arzu uyandrdn ve bizi bir araya getirdin. Bu nedenle sana müteekkirim, çünkü o sevimli, iyi
bir insan. Phliuslu Aischylos'u bana övdüün zamanki gibi burada da bende ayn duygulan uyandrmadn m? Senin sözlerin yüzünden birbirimize âk olmadk m ve birbirimi zi aramak için taban yank itler gibi yollara dümedik mi? Becerdiin ilere baktm zaman senin bir pezevenk oldu una hükmetmek zorunda kalyorum! Zira kimin kime uy
gun dütüünü anlamaya ve birinde ötekine kar iddetli birarzu uyandrmaya ehil olan bir kimse hiç kukusuz devletler arasnda anlamalar da yapabilir ve uygun çiftlerin evlenme lerini salayabilir. Bu kii devlete, dostlarna ve yurttalarna rehberlik etmeye büyük ölçüde muktedir olurdu.5 Ben senin iyi bir pezevenk olduunu söyledim ve sen içerledin, çünkü beni yanl anladn." "Hayr, artk yeter, kesinlikle yeter. Ben böyle bir i yapabilsem ruhum zenginliklerle dolup taar."
16 Ksen. symp. 8,4-6 = G. 14 Sokrates: "Ve sen Antisthenes? Kimseyi sevmeyen bir tek sen misin?" Antisthenes: "te imdi her ey biter! Ben seni seviyo rum ya, hem de çok". Sokrates (kendini ardan satmak ister
gibi, aka yollu): "Lütfen bana zorluk çkarma. Gördüün gibi baka ilerim var". Antisthenes: ''Evet, pezevenklii kendin yaptn zaman bir eylerle uratn açkça görüyorum. Sen Daimonion’unu (yol gösterici güç, cin ya da ruh; Sokrates töresel bir sezgi anlamnda kullanr - Çev. n.), kimi zaman benimle ko numak zorunda kalmamak için, kimi zaman da bakasn iste
diin için, bahane olarak kullanyorsun." Sokrates: "Ama hayr, 52
Antisthenes
azizim! Beni yerden yere vurma, ne olur bunu yapma! Bana is tediini yapabilirsin; buna katlarmn, dostluk duygulanm kay
betmeden dayanrm; ama sevgini gizli tutmak zorundayz, zira sen ruhumu deil, d görünüümün güzelliini seviyorsun!"
17 DlOG. LAERT. 6, 8; bkz. 2, 36 = G. 15 Antisthenes harmanisindeki bir delii fark edilecek ekilde öne çevirince, Sokrates bunu gördü ve öyle dedi "Harmaninin
içinden kendini beenmiliini (deersizliini) görüyorum."
18 AEL. var. hist. 2,11 = G. 16 Sokrates, "Otuzlar"n egemenli srasnda saygn Atmallarn nasl öldürüldüklerini ve despotlarn zenginleri rahat brak madn görmütü. Bir gün Antisthenes'le karlat ve ona öyle dedii rivayet edilir: "Tragedyalarda izlediimiz kral lara benzer ekilde büyük ve önemli birer kii olmadmza üzülüyor musun, hani bilirsin u Atreus ya da Thyestes, Aga memnon ya da Aigjsthos gibi? Hepsi katledildi ve sonlan çok kötü oldu [?] irenç ziyafetler düzenlediler ve her zaman a rya kaçtlar.6 Ama oyunlarndan birinde bütün bir Koro'yu7 öldürten böylesine delimen, kendini tutamayan bir tragedya
yazan bugüne kadar görülmedi".
19 Ksen. symp. 2 ,1 0 = G. 18 Antisthenes Sokrates'e: "Bu nasl mümkün olur? Sen dirayet li birisin ve kanmca mevcut en zor kadnlardan biri olan, ki geçmite de öyleydi, ileride de öyle olacak Ksanthippe'yi yine
de eitemiyorsun?"
20 DlOG. LAERT. 6, 7 = G. 27 Antisthenes, çalmndan yanma varlmayan biri olarak gör düü Platon'Ia alay ederdi. Bir gün bir enlik alaynda bur nundan soluyan bir at gördü ve Platon'a öyle dedi: "Sen de
benim gözümde kibirli bir at gibisin." Ancak o bunu. Platon 53
Antisthenes
26 SlMPL. in Aistot. cat. 208, 28 vd. = G. 149 Önceki filozoflardan bazlar özgülüü yadsyor, ama bir eyin yapsnn herhangi bir ekilde olabileceini kabul ediyorlard. Örnein Antisthenes Platon'la tartrken öyle diyor: "Azizim Platon, ben gerçi hayvan görüyorum, ama hayvanl deil." Bunun üzerine Platon: "Elbette, hayvan gören bir göz var sende, ama hayvanl gören bir gözün yok."
27 ATH. 5 ,220c = G. 141 Kyro'nin ikinci kitabnda Antisthenes, Alkibiades'e serzeni te bulunur ve öyle der: Sen kadnlarla ilikilerinde ve yaam tarznla yasalara kar geldin, örnein Persler gibi annenle, kznla ve kz kardeinle yattn.
28 DtOG, LAERT. 6,13-15 = G. 22 Antisthenes derslerini, kent kapsndan pek uzak olma yan "Kynosarges" Gymnasionu'nda veriyordu. Kimileri "Kinizm" adnn buradan geldiini söyler. Kendi takma ad da "Haplokyon"du. Diokles'in anlattna göre, iki katl harmani giyen tek kii Antisthenes'ti ve baka giy
sisi yoktu. Bir denek ve heybe de tard. Neanthes, ikikatl harmaniyi ilk onun kullandn söyler. Sosikra- tes F ilozof O kullar adl eserinin 3. kitabnda Aspendoslu Diodoros'un sakal braktn, denek ve heybe kullan dn yazar. Theopompos, bütün Sokratesçiler arasnda hakknda iyi eyler söylenecek tek kiinin o [Antisthenes] olduunu belirtir, ve onun çok iyi bir konumac olduu
nu, istedii zaman herkesi ustaca sözleriyle yanna çek tiini yazar. Bu özellii, eserlerinden ve Ksenophon'un ölen adl kitabndan da anlalyor. Stoa Okulu'nu, onun en yürekli biçimiyle kurann aslnda o olduu sanlyor. Bu yüzd en ep igram ozan Athenaios onlar hakknda öyle diyor:
55
"Sîzler, Stoa mitini iyi bilenler, en iyi öretileri, yani ruhun biricik hâzinesinin erdem olduunu Kutsal levhalara yazdnz, Zira sadece o kurtarmtr insanlarn yaamn ve devletleri. Bakalarnn özledii hedefi, yani tensel zevkleri (sadece) anlarn kzlarndan bir tanesi seçti."8
O, Diogenes'in tutkulardan uzak duruunun, Krates'in
itidalinin, Zenon'un metanetinin yolunu gösterdi ve okulun9 temellerini att. Ksenophon onun son derece hosohbet oldu unu, baka konularda ise olaand çekingen davrandn söyler.
29 DOG. LAERT. 6 ,4 = G. 169
Neden bu kadar az Örencisi olduu sorulunca, "onlar gü mü denekle dövüyorum" dedi. Örencilerini neden bu ka dar sert cezalandryorsun diye sorulduunda, "hekimler de hastalarna ayn eyi yapyorlar" diye cevap verdi.
30 DOG. LAERT. 6, 3 - G. 171
Karadenizli bir delikanl onun örencisi olmak istiyorduve bunun için nelerin gerekli olduunu sordu. Antisthenes, "yeni bir not defteri, yeni bir ta kalem ve yeni bir tablet" diye cevap verdi, ama "yeni"yi [ = "ve akl"] vurgulayarak.
31 DOG. LAERT. 6, 8 f. = G. 172 Phanias SokratesçÜer Üzerine adl eserinde, birinin Antisthenes'e, "nazik, iyi bir insan" olmak için ne yapmal, diye sorduunu, onun da "zayflklarnla mücadele etmeyi uzmanlardan ören melisin" diyerek cevap verdiini aktarr [...] Heykeltraa mo dellik yapmak için kendine çeki düzen veren bir delikanlya sordu: "Heykelin dili olsayd nesiyle övünürdü?" "Güzelliiyle" diye cevap verdi beriki. "Ne? Cansz bir nesne gibi ayn eyden
56
holanmaya utanmyor musun?" Karadenizli bir delikanl, tuzlu balk yüklü gemim limana yanar yanamaz gelil seni görürüm,
diye Antisthenes'e söz verdi. O da bo bir çuval alarak delikanly la birlikte, arpa krmas satan bir kadnn dükkânna geldi, çuval doldurup gidecek oldu. Kadn parasm isteyince, "bu delikanl, tuzlu balk gemisi yanar yanamaz param verecek" dedi.
32 STOB. 2, 31, 76 = G. 173
Biri, olunun hangi dersleri almas gerektiini sorunca öylededi. "Tanrlarla beraber yaamak istiyorsa felsefe, insanlarla beraber yaamak istiyorsa söz sanat".
33 STOB. 2, 2,15 = G. 174 Sana kar'çkan birini sen de ona kar çkarak deil, onu ay dnlatarak susturabilirsin. Bir deliyi, kendin de delirerek iyi-
letiremezsin,
34 ARSTOT. poL 3 ,1 3 ,1284a, 11-17 = G. 68
Buradan, soya ve iktidara göre eit olanlar bakmndan yasa çkarmann gerekli olduu ortaya çkyor. Yasa böyleleriyle [yani olaand insanlarla]10 uramaz; zira onlarn kendileri yasadr. Onlara yasalar kabul ettirmeye kalkan biri gülünç duruma düerdi. Çünkü onlar, Antisthenes'e göre, [hayvanla rn] bir araya geldii bir toplantda tavanlarn söz alarak her
kese eit pay datlmasn talep etmeleri üzerine aslanlarnbuna karlk olarak söyledii sözleri söyleyeceklerdi belki.
35 TOB. 4 ,4 ,2 8 = G. 70 "nsan politikaya nasü yaklamal?" 'Tpk atete olduu gibi, çok yaklama, ki yanmayasn, çok uzaklama, ki üüme
yesin."
57
36 DlOG. LAERT. 6 ,5 = G. 71 Bir devlet, artk hayrla er birbirinden ayrt edilmedii za
man yklr.

köpeklerin+bilgeliğ+antikçağ+kiniklerinden+metinler+georg+luck

Documents