1. Ni, 30. maj 2013.Milan MiloeviDepartman za fiziku, Prirodno-matematiki fakultetTim Astronomija iz fotelje

2. Najvanije pitanje Koliko su zvezde daleko? Merenje rastojanja Velika otkria u astronomiji povezana sa novimmetodama merenja 3. Rastojanje Metar, kilometar, svetlosna godina, parsek... Predlozi: duina klatna sa periodom od 2sekunde, desetimilioniti deo meridija kroz Pariz (od polado ekvatora) Francuska akademija (1791) izabrala meridijan, periodklatna je promenljiv zbog razliitog ubrzanja Prvi etalon 0,2 milimetra krai, zaboravljenaspljotenost Zemlje izazvana rotacijom 4. Rastojanje 1889 nov etalon, rastojanje izmeu oznaka na ipciod platine i iridijuma, na teperaturi od 00 celzijusa 1960 talasna duina zraenja krypton-86 1983. godina: SI definicija: 1 metar je rastojanje koje pree svetlost za1/299 792 458 sekunde 5. Neka vana rastojanja Prenik i obim Zemlje Rastojanje Zemlja Mesec Rastojanje Zemlja - Sunce 6. Obim Zemlje Eratosten (276 p.n.e. - 194 p.n.e.) Sijena prvi dan leta, u podne, Sunce tano iznad Aleksandrija senka! Razlika 7o Rastojanje 7/360o 7. Obim Zemlje Karavani 5000 stadija 700 stadia po stepenu Stadi ~ 185 metara Obim: 39.690 46.620 km Tano: 40.008 km 8. Rastojanje Zemlja - Mesec Aristrarh (310 pne. 230 pne.) Trajanje pomraenja -> rastojanje 2 R /2r = T/t 30 puta dalje od prenikaZemlje Tano ~32 puta 9. Rastojanje Zemlja - Sunce Astronomska jedinica Hajgens, 1659 Posmatrao Veneru Dva ugla i jedna stranica? Uglovi: Sunce-Venera-Zemlja Sunce-Zemlja-Venera Rastojanje Zemlja Venera ?!?!? Iz prividne veliine, pretpostavio prave dimenzije Venere Priblino taan rezultat, srea! 10. Astronomska jedinicaMerenje Prenika ZemljeArchimedes (3rd century BC) 10000Aristarchus (3rd century BC) 380-1,520Hipparchus (2nd century BC) 490Ptolemy (2nd century) 1210Godefroy Wendelin (1635) 14000Jeremiah Horrocks (1639) 14000Christiaan Huygens (1659) 24000Cassini & Richer (1672) 21700Jrme Lalande (1771) 24000Simon Newcomb (1895) 23440Arthur Hinks (1909) 23420H. Spencer Jones (1941) 23466Moderna merenja 23455 11. Danas... Radarski i laserski metodi Reflektori na povrini Meseca 12. Metodi merenja Direktni Paralaksa Drugi geometrijski metodi Indirektni Spektroskopski metodi Standardne svee Kosmoloki crveni pomak 13. Paralaksa Na Zemlji,svakog danahttp://lcogt.net/spacebook/parallax-and-distance-measurementwww.parallaxperspective.com/2012/04/16/what-is-a-parallax-anyway/ 14. Paralaksa u bioskopu 15. Paralaksa u (3D) astronomijiwww.nasa.gov/mission_pages/stereo/news/stereo3D_press.html 16. Paralaksa u astronomiji 17. Paralaksa Parsek rastojanje do zvezdekoja ima paralaksu od 2 sekunde (3,26 sv.g.) Sve zvezde < 1 lune sekunde W. Bessel 1983 0,314 lune sekunde 10 sv. god. HIPPARCOS, 1989. 120 hiljada zvezda o,97 lunih milisekundi hiljade zvezda sa < 2 lune milisekunde; 500 pc Radio talasi VLB interferometar; 100 lunihmikrosekundi; rastojanje 2300 pc 18. Geometrijski metodi Poznate dimenzije objetka Merenje ugla Rauna rastojanje Model galaksije NGC 4258 7,2 miliona pc SN1987A Godinu dana posle eksplozije Prsten poeo da svetli Rastojanje 160.000 sv. god.NGC4528 / M106 19. Spektroskopski metod Sjaj (zvezde) opada sa kvadratom rastojanja Apsolutni sjaj (magnituda) sjajn zvezde ako bi senalazila na rastojanju od 10 pc Prividni sjaj na nebu Veza: Jedan mali problem: Kako znamo apsolutni sjaj? 20. Apsolutni sjaj Spektri zvezda ija su rastojanja ve izmerenaparalaksom Zastupljenost elemenata klase zvezda O, B, A, F, G, K, M(Oh, be a fine girl/guy, kiss me) Svaka klasa karakteristina bojai temperatura O bele i najtoplije; M crvene i najhladnije 21. H-R dijagram Zvezde sa svim poznatimpodacima nanesu na dijagram - prava linija! Hertzsprung-Russell dijagram(nezavisno 1911 i 1913) Zvezde glavnog niza Dinovi i patuljci Ista temperatura, razliit sjaj - > razliita veliina H-R dijagram za nepoznato zvezdano jato, uporeuje sapoznatim i odreuje rastojanje! 22. Standardne svee Za HR dijagram potrebno mnogo zvezda, ak i onihnajtamnijih Ako znamo sjaj nekog objekta znamo i rastojanje Standardne svee Cefeide Supernove 23. Cefeide Promenljive zvezde Periodino menjaju sjaj i temperaturu Ime prvi predstavnik, Delta Cephei Veza perioda i apsolutnog sjaja Veza: 1908, Henrietta Leavitt zvezde u MalomMagelanovom oblaku 24. Cefeide 1915, Harlow Shapley veliina galaksije i poloaj Sunca 1924, Edwin Hubble Andromeda nije u naoj galaksiji 1929, Habl i Milton Humason Hablov zakon, galaksijese udaljavaju brzinom proporcionalnom rastojanju Sredina XX veka problemi Reeni podelom Cefeida u dve klase 1940, Walter Baade klasine i Tip II 25. Cefeide Klasine mlae i masivnije Tip II starije i manje Sjaj Cefeida tipa II u proseku manji Dinamika: Edingtonov ventil Brzina pulseva zavisi od mase zvezde He2+ manje proputa zraenje od He1+ Vie manje fotona naputa jezgro, vie se zagreva Ali vei pritisak gura slojeve dalje od jezgra, hlade se Vea temperatura > vea jonizacija Hlaenje ponovo vie He1+ Itd... Rastojanje - do 130 miliona svetlosnih godina 26. Supernove 27. Supernove 28. Supernove Tip IaSN1572 29. Kosmoloki crveni pomak 1926, Habl 30. Hablov zakon 1929. godina Crveni pomak (brzina)direktno proporcionalnirastojanju v = H r H Hablova konstanta; originalno 500 km/s/Mpc Danas: H = 67,4 km/s/Mpc (Planck)13,82 milijarde godina star svemir 31. Koliko su daleko zvezde? 32. Kraj... Ili tek poetak? Viegradska 33, krov PMF-a www.teleskoponline.info info@teleskoponline.info /teleskoponlineMilan Miloevimmilan@svetnauke.orgwww.svetnauke.org