kulturarv i klepp 2005 - 2016 · 2018-10-18 · eldre steinalder yngre steinalder middelalder....

Kommunedelplan

Kulturarvi

Klepp

2005 - 2016

Klepp - verd å ta vare påFrå registrering til handling

Kulturminne i samtid og framtid Tilhøve til andre planar Målsetjingar

Kva har vi mista ?

Tidlegare tids kulturminne Steinalder Bronsealder Jernalder

Bygg Jærhus Særeigne bygg

Elektriske installasjonar Industri- og næringsbygg

Krigsminne

Kulturlandskap

Ferdselsårer

Kystkultur

Stadnamn

Historiske foto

Konkrete tiltak

Vedlegg Automatisk freda fornminneSEFRAK-registreringar klasse A og B Feistein fyr

Frå registrering til handlingI 1997 blei den første kulturminneplanen vedteken iKlepp kommune. Planen var langt på veg eisamling av SEFRAK-registrerte hus bygde før1900.

Planen er i ettertid blitt brukt som ein viktig reiskap isaksbehandlinga i kommunen. Det har også voreinteresse for planen blant innbyggjarane ikommunen.

Med denne reviderte planen er ønsket å koma eitskritt vidare i arbeidet med kulturarven. Planen skalsyne kva for ulike kulturminne vi har i kommunen,og kva verdi dei har. Kulturminne er meir enngamle bygg. Det er difor teke med eit relativt breittutval av materielle og immaterielle spor ettermenneskeleg verksemd, frå dei eldste samfunn ogfram mot vår eiga tid.

Planen skal flytte fokus frå registrering til handling.Ved å ta med oss delar av fortida til nåtida, ogbruke dei som ein positiv ressurs i lokalsamfunnet,vil nye generasjonar få kjennskap til eiga historie.Ein fornuftig bruk og gode opplevingar avkulturminne bidreg til identitetsbygging.

For å ta med dei lokale kunstnarane somkulturberarar, har vi lagt inn dikt og stubbar fråforfattarar frå Klepp. Registreringar og kulturfaglegeutgreiingar ligg som vedlegg.

Krosshaug

Lalandshuset

Kommunedelplan Kulturarv i Klepp 2005 - 2016

frå vår kulturarv skal bli teken vare på gjennomfrivillighet, tilrettelegging og bruk. Men forvaltning ogtilrettelegging av kulturminne kan vere eit vanskelegtema. I dei fleste tilfella er kulturminna i privat eige.Grunneigarane er difor dei viktigaste forvaltarane.Forsøk på offentleg styring kan falle uheldig ut.Samarbeid med eigar, og støtte frå det offentlege vilofte vere rette modellen for forvaltninga.

Utfordringa ligg i å styrke bevisstheten om kulturminnasi betydning for livskvalitet og trivsel, både i eit lokalt ogeit globalt perspektiv.

Turismen i Norge er tufta på opplevingar innan natur ogkultur. Nokre av kulturminna er tilrettelagde forbesøkande. Men det finst langt fleire som er høvelege åbruke som attraksjonar i reiselivssamanhang.

Vi lever i ei tid med store endringar. Vår livsformkrev stadig meir plass i form av bustader ognæringsbygg, vegar og hamner. Endringane i deifysiske omgjevnadene skjer ofte på kostnad avspora frå tidlegare samfunn.

Kulturvern tyder å ta vare på spor etter menneskelegverksemd i nær og fjern fortid. Slike spor blir samlakalla ”kulturarv”. Kulturarven kan vere av materiellart (gjenstandar, bygningar) eller av immateriell art(arkivmateriale, språkminne, biletmateriale).

Motiva for å ta vare på kulturarven kan vere mange.Ein kan ha eit vitskapeleg utgangspunkt for ådokumentera fortida, det kan vere ønskje om åskapa ei identitetskjensle eller det kan vere for åtilby ulike opplevingar ut frå eit reiselivsperspektiv.

Fysiske spor frå før-reformatorisk tid (før 1536) erverna etter Lov om kulturminne § 4 (automatiskfreda kulturminne). Dette gjeld og bygningar eldreenn 1650. Det formelle ansvaret for desse ligg hosRiksantikvaren. Nyare kulturminne kan bli freda ettersærskilt vedtak etter kulturminnelova eller teke varepå gjennom regulering til spesialområde etter plan-og bygningslova.

Det er likevel berre eit fåtal kulturminne det eraktuelt å verna. Meir interessant er det kva ein kangjera for å ta vare på kulturminna gjennom bruk. Idenne planen har ein derfor lagt vekt på at eit utval


Kulturminne i samtid og framtid

OVERORDNA MÅL:

1. Kulturminna i Klepp skal gjerasttilgjengelege.

2. Forvaltning av kulturminne skal inngå somein synleg og integrert del av denkommunale verksemda.

3.Kommunen skal leggja til rette for atprivate kan ta vare på kulturarven.

4. Kulturarven i Klepp skal brukast som eitviktig element i kommunen si satsing påreiseliv og turisme, gjennom informasjon ogfysisk tilrettelegging.

Satsinga på folkehelse, fysisk aktivitet og ”Frisk ifriluft” i Klepp krev også at turmål blir tilrettelagde,gjerne med kulturminne som turmål. Forvaltning ogtilrettelegging av kulturminne må derfor gå inn somintegrert del i den kommunale verksemda og i ulikekommunale planverk.

Tilhøve til andre planarFINK- fylkesdelplan for friluftsliv, idrett,naturvern, kulturvern, vedteken 2004, setmellom anna følgjande mål for det regionalekulturminnevernarbeidet:”øke kunnskapen om fornminnene for på denmåten langsiktig å bidra til at flere blir bevart ogforblir urørt. Kulturminner skal være en ressurs,ikke et problem.Bidra til at disse kulturminnene får tjenlig juridiskvern og praktisk vern/vedlikehold.Arbeide for økte muligheter for økonomisktilskudd knyttet til objekters verneverdi.”

Tiltaksplan for Jærhus i kommunaneRandaberg, Stavanger, Sola, Sandnes,Gjesdal, Klepp, Time og Hå. (2000), gjer einoversikt over jærhus i regionen, kva verdi dessehusa representerer, og kva for vern ogvedlikehald dei bør ha.

Målsetjingar

Under kvart enkelt tema ligg det i gule tekstboksarmål for det vidare arbeidet. Desse vil igjenkonkretiserast i eit fireårig handlingsprogram for2005-2008. Ved rullering av planen vil nye tiltaksetjast opp.

Av kommunen sine eigne planar er det mellom annareiselivsstrategi og kommunedelplan for fysiskaktivitet som har betydning for tilrettelegging ogbruk av kulturminna i kommunen.


Kva har vi mista?Sidan forrige kulturminneplan blei skriven i 1997har 18 % av bygningane i SEFRAK klasse B blittrivne.Det er ein naturleg prosess at bygg blir rivne pågrunn av forfall eller for å gi plass til nye bygg.Likevel bør ein tenkja seg om før gamle bygg blirrivne, enten dei er av monumental eller meirsmålåten karakter.

”Riv den gamle driden!”…. Kan hende kan deigamle husa passast inn i ny busetnad? Kan deibevarast gjennom ny funksjon?

”Breidablikk”- Jæren folkehøgskule

Jærhus Engelsvoll


Hattalandshuset

Kvernhusene i Orstadåen

Jeg ser de gamle kvernhusved Orstadåen stårog måbe med de slørte vindusøine,som søker mot en dott av folk;som arbeidslutet gårog bryter stein,så ryggen får sig røyne.

De kvesser bolt og bannerog slår med ildske ljo,så sleggehodet spytter ild og kviner.Å, jo med kan det lyesover gamle Vaglemo,at mangen kar på Ålgådsbanen miner

De gamle, vene kvernhusmed alderdommens lag,som ikke lenger hører kverner danse,har hvilet lange årefter mangt et hausta-takog sørget fordi kadlen måtte stanse.

Theodor Dahl


Det finst ikkje ein landsstatistikk forfjerning av eller skade påfornminne. Men eit prosjekt underleiing av Norsk Institutt forKulturminneforskning har undersøkt15 kommunar. Her er og Sandnesog Gjesdal med. Rapportane viserat i Sandnes er 6,9% av deiregistrerte fornminna fjerna ellerskada. I Gjesdal ligg talet på13,5%. Tala kan vanskelegoverførast direkte til Klepp, menpress på utbygging og jordbruk kantyde på at også fornminna i Kleppligg utsett til.

Eit prosjekt gjennomført avRogaland Fylkeskommune syner atav fornminne i Klepp som ligg iområde regulert til spesialområdebevaring, er 40% skada eller delvisfjerna.

Steinalder (ca 8000-1500 f.Kr.)

Jæren blei tidleg isfri. Mildt klima ga gode tilhøvefor planter og dyr, og dermed også for dei førstemenneska som slo seg ned i Klepp.

Menneska var avhengige av fangst og fiske, og sloseg ned der det var mat å finna. Mange stader ikommunen er det funne gjenstandar etter dessemenneska. Flintavslag, pilespissar, dolkar ogskraper er funne særleg langs vassdraga.

Langs Figgjovassdraget finn ein fleiresteinalderbuplassar innanfor Klepp kommune.

Øksnevadhedlaren

Øksnevadhedlaren ligg på eigedomen tilØksnevad vidaregåande skole. Skulen hartilrettelagt ein natur- og kultursti der hedlareninngår som eit element.

Steinalderfunn frå Grude

7000 år f.kr. 5000 år f.kr. 3000 år f.kr. 1000 år f.kr. 1000 år e.kr.

Bronsealder JernalderReforma-sjonen

2000 år e.kr.

Eldre steinalder Yngre steinalder Middelalder

Septemberkvell

Nå blenkje solo på Særeis-leideå `jyddle fint gjøno garakrå.Og Særeis-øygjene går på beideå kjelvo lyse av grøne hå.

Å solo sige seg ne-om heioå legge god`l i adle le,Og farga stråle på heila leioog blenkje vidt øve markjo ne.

Og raunbærtreno langs gar og jeiladei drøyme kvellstilt med krans ikrans.Og det æ skoming og fre` det heilasom stri og mø`a det allre fanns.

Torvald Tu

Stangelandshedlaren inngårsom ein del av eitinteressant område medfleire kulturminne.

Steinalderbuplass,bygdaborg frå 1200-talet ogkrigsminne viser at områdethar vore viktig i fleiretidsepokar.

Stangelandsdhedlaren

Holmeisel frå StangelandFlintøks frå SalteSkaftholøks frå Hauge

Kommunedelplan Kulturarlepp 2005 - 2016

Bronsealder (ca 1500-500 f.Kr.)

I bronsealderen gjekk utviklingamot meir bufasthet. Frå dennetida stammer truleg dei eldstegardsnamna i Klepp, som tdErga, Orre, Anda, Braut, Kleppe,Nese, Tjøtta, Sele, Tu med fleire.Dette er korte namn, som alletruleg er naturbetinga.

Frå denne tida kjenner einstorhaugane. Desse er oftefunne i tilknyting til storgardane.

Dei 33 gravfunna frå eldrebronsealder i Klepp utgjer 1/6 avalle norske funn frå denneperioden. Ein har altså ein sværthøg tetthet av slike funn ikommunen.

Frå yngre bronsealder ligg detføre få funn. Dette truleg fordigravskikkane hadde endra seg.

Tangarhaug



2000 år e.kr.


Ved overgangen til eldre jernalderendra gravskikkane seg. Det bleidå vanleg å brenna lika. Deibrende beina blei lagt i leirkar.

Frå jernalderen ligg det føre særleg rike funn fråKlepp. Særleg i området rundt Tu og Hauge er detgjort funn. I Krosshaug ble det gjort funn av enkvinnegrav. Ut frå gjenstandane som blei funne igrava kan ein gå ut frå at kvinna må ha vore frå deiøvre sosiale lag.

På Tu er det også funne ein rekkje gjenstandar igravhaugar frå denne tida.

Jernalder (ca 500 f.Kr.-1000 e.Kr.)

Krosshaug

Minneklokkene ringje …

Å, i jor`o bygdo gjøymdedæ som soga okkå gløymde.Fram or mollo vart dæ ristagod`l å steid`n te minne-kista.Kvide steld`n på Tu vart funnenva te gude-dyrking bunnen.

Theodor Dahl

- Tilgangen til fornminna skal betrast gjennomfysisk tilrettelegging i kulturlandskapet.- Lage informasjonsmateriell om dei enkeltefornminna til bruk i skule og reiselivsamanhang.



2000 år e.kr.


JærhusJærhusa har vore karakteristiske bygg i det jærskekulturlandskapet. Plassering og utforming av husasyner korleis ver, vind og materialtilgang heilt fram motvår tid prega byggeskikken.

Noko forenkla kan ein seie at det finst tre typar jærhus:-Det usamansette, med stove, kammers, kjøkken oggang. I åra 1820 – 1850 utviklast det samansettejærhuset med midtgangsplan. Eldre jærhus av denenkle typen blei ofte påbygt slik at dei og får ein slikplan. Dei fleste jærhusa som ennå står er av dennetypen. Her er det stove og kammers på kvar side oggang og kjøkken i midten. - Det ”lange” eller utvidajærhuset har i tillegg eit endekammers. I begge endarav huset er det bygd skutar, som når dei var fylde medtorv og hadde ein isolerande funksjon.

Det er elles ei definisjonssak kva eit jærhus er. ITiltaksplan for Jærhus (2000) går ein inn i dennediskusjonen. Etter denne registreringa har vi 8 jærhusi Klepp kommune. Bygdemuseet på Haugabakka,Kristinahuset og Lalandshuset er i kommunal eige,medan privatpersonar har teke vare på og restaurertjærhus på Riskjell, Braut, Grødaland, Salte ogSveinsvoll.

Klepp har også fleire døme på lange hus utan skutar-ofte med midtgangsplan og endekammers. Dessevert gjerne kalla jærhus. Desse er ikkje tekne med ijærhusrapporten.

Klepp bygdemuseum


Folkevise

Det står ein ask uti grønan lund.- Kom vind, kom vår -Der leikar livet kvar dag ogstund.- Kom sol, kom sår -

To fuglar byggjer sitt reir på kvist.- Kom vind, kom vår -Og songen er det som tagnarsist.- Kom sol, kom sår -

Og sevja stig frå den djupe mold.- Kom vind, kom vår -Så trør vi dansen på mjuke voll.- Kom sol, kom sår -

Åse Marie Nesse

Lalandshuset Kristinahuset

- Dei gjenverande jærhusa skal ikkje rivast.

- Hovudprinsipp for vedlikehald er bevaring av opphavlege eller gamlebygningselement og detaljar.

- Jærhusa skal bevarast gjennom fornuftig bruk.

- Spreie kunnskap om og auke interessa for husa.


Særeigne bygg

Lensmannshuset

Jamvel dei enklaste husa har detaljar somplasserer dei i tid. Ei utskoren taklist, eitvindauge med sprosser eller eit dørhandtak –alt er med på å fortelje ei historie. Kanskjefortel detaljane at huset er ombygd og endrafleire gonger i levetida si, eller kanskje står viframfor eit hus som har det opphavlege pregetsitt intakt.

Forma på hus og bygningsdetaljar er avhengigav historiske hendingar, samfunnstilhøve,tilgjengelege byggjemateriale ogmoteretningar. Difor er det skilnad på husbygde i ulike tidsperiodar og under varierandegeografiske og klimatiske tilhøve.

Panel og utvendig listverk, dører, vindauge ogbeslag er saman med konstruksjon,materialval, planløysing, talet på etasjar ogforma på taket med på å gje bygningen eitvisst tidspreg. Alle desse bygningselementahar vorte påverka av dei rådande estetiskeideala, teknologien og økonomien i tida.

Friluftshuset Orre

Kveld på Håbakken

Eg sede med hytto i kvelden blåkikka å lye.Himmelen drøyme i blome-klædd åmed sovanne skye.Frøylandsvatnet hev skugga seg innmed svarte borde om strenne.Langt i aust øve hol og rinnVorherre sjødnene tenne.

Eg sveibes i freden på Håbakken minkikka å lye.Tankane vandra i himlane innsom drøymanne skye.Svive om sovanne hus og heimsmyge om lyng og bloma.Å, for en fred i tanke-sveimnår kvelden om Jæren skoma.

Theodor Dahl

Jordkjellar SkasStolpabu Skas

Enkelte bygg markerer segsterkare enn andre. Dette kanvera på grunn av sin funksjon, tildømes kyrkjebygg, dei kan verasærleg synlege i landskapet, hasæreigen arkitektur eller anna.

Felles for desse signalbygga er atdei er kjennemerke ogidentitetsskaparar. Dei vekkjerkjensler og gjenkjennelse hosinnbyggjarane.

HeradshusetOrre Gamle kyrkje


Brauttun

- Hovudprinsipp for vedlikehald er bevaring avopphavlege eller gamle bygningselement ogdetaljar.

- Jærhus og bygg i SEFRAK A skal ikkje rivast.Eksteriørmessige endringar skal ikkje gjerast utanat det ligg føre særleg grunn. Ved utskifting,ombygging, tilbakeføring og påbygging skal planarførehandsgodkjennast av hovudutval for lokalutvikling.

- Bygg i SEFRAK B skal så langt råd er ikkjeendrast eller rivast. Ved om/påbyggingar,fasadeendring og større reparasjonar skalkommunen ha melding.

- Registrere og evaluere gode døme påbyggeskikk frå 1900-1950 innafor SEFRAK-registeret.

- Sikre dei viktigaste bygga gjennom regulering tilspesialområde bevaring.

- Signalbygg skal ikkje rivast eller endrast utansærleg vurdering.

- Rivings/endringssøknader på hus eldre enn1950 skal leggast fram for kulturvernkonsulent foruttale før handsaming.

Klepp kyrkje


Vindmølle - Jære folkehøgskule

Elektriske installasjonar

Ved innføringa av elektrisk energivar det også nødvendig medintallasjonar for å produsera ogføra fram energien.

Ein enkel variant av reisverk forkraftlinjer var steinheller sett påhøgkant i steingardane. Til dessevar det festa tverrliggjarar sombar sjølve kraftledningane.

Restar etter slike konstruksjonarkan ein framleis sjå enkeltestader.

Seinare kom dei karakteristisketrafokioskane. Fleire og fleire avdesse blir likevel borte fråjærlandskapet.

Straumproduksjon er det lite av iKlepp. Lite fall i vassdraga gir litepotensiale for kraftproduksjon.

Vind er det nok av. Førebels erdet likevel berre ei vindmølle ikommunen. Denne har no trulegmeir symboleffekt enn praktisknytte.


- Eit representativtutval av elektriskeinstallasjonar iforhold til utviklingog tidsepokar skalbevarast.

- Bevisstgjering avgrunneigarar oginnbyggjarargjennom å spreiekunnskap ominstallasjonane.

Industri- og næringsbyggIndustri- og næringsbygg forteljar ofte kva sjølvegrunnlaget for ei busetjing har vore. Derfor vil ogsåslike bygg vera sentrale i dei fleste lokalmiljø.

Samstundes er desse bygga konstruerte forfunksjonalitet, mindre med omsyn til estetikk. Oftevil dei også vera plasskrevjande og stå i vegen forvidare utvikling dersom dei mistar sin opphavelegefunksjon.

Tekniske nyvinningar har ført til ei radikal omveltinginnan jordbruket, og har, saman med storøkonomisk vekst, ført til at mesteparten av eldreløer, fjøs og andre uthus er reve og blitt erstattamed meir moderne og funksjonelle driftsbygningar.

Potetmjølfabrikken Klepp stasjon

Sandnes kulturhus

Derfor er det spesielt viktig at desse blir tekne varepå for å vise tilbake til ein viktig del av vår kulturarv,vår gamle bondekultur.

Nokre stader har ein lukkast med å ta vare påbygga, eller viktige delar av dei, for å fortelje omhistoria. Ved bygging av Sandnes kulturhus er pipaog grunnprinsipp i eksteriøret teke vare på for åsynleggjer Sandnes indre hamn som tidlegareindustriområde.


Hu Gritte

Det er sagta Gritte hu heide,kono han Hallvar på Leidè.Hu er altì så godt i lagje.Ser du så ei lido komlaå sorra mest så ei homla,- hu æàv det svintna slagje !

Han Hallvar er sjæle-glaèhen he`sleg ei kvikke kona;-men jamenn va`det mest skaèatta inkje han Bernt skò få `na!

Han Bernt så bu nor`på Vod`l,han `jekk au å fria te` `na,- så fekk han eit gamalt trod`lså røygje, - å heide Lena.

Når han Hallvar æ`litt på einlitteså skrøyde han av `na Gritte,- å så lær han så godt å seie`: -”Det æ`jamenn-tru løgne greiè.

Tenk at àn Bernt på Vod`lfekk slikt eit amjols trod`l- å eg fekk eit `jille kona.

- Ja tenk - det vaèg så sko få`na.

Torvald Tu

Meieriet - Kleppe


- Næringshistoria i kommunen skal synleggjerast.

- Integrere Dei industrielle kulturminna bør bevarast eller integrerast inybygg ved å behalde viktige detaljar.


KrigsminneHistorisk har Jærkysten vore eit viktigforsvarsområde.Ikkje minst er dette knytt til sisteverdskrig. Den sentrale plasseringa i forhold tilSola og flyplassen der, gjorde Klepp til eit viktigområde. Tyskarane sine anlegg i Klepp var for detmeste invasjonsforsvar og peile-og radioutstyrsom blei brukt til å å lede tyske bombefly til mål iEngland.

Engelske fly som skulle bombe Sola flyplass tokland på Reve og fylgde sjøkanten nordover.Installasjonane på Reve kunne også kontrollereog beskytte tyske konvoiar langs kysten. Ein goddel av anlegga kan framleis sjåast i dagen.

Frå ”Knickebein” navigasjonspeileren påHaugabakka var det fri sikt over Nordsjøen, ogradiosignal herfrå sende tyske flygarar motbombemål i England. Det blei også lagaomfattande sperringar i form av steingardar,grøfter og landminer.

Dei siste to-tre åra av krigen var tyskarane reddefor alliert invasjon, med landgang via dei langesandstrendene. Sperringane var ein kombinasjonav steingardar, grøfter, landminer m.m. knytt tilstørre vassdrag som til dømes Orrevatnet.

Mange av installasjonane blei fjerna i åra etter

”Knickebein” på Haugabakka

krigen. Men framleis er det mogleg å sjå spor etterokkupasjonsmakta i Klepp.

- Eit representativt utval av krigsminne sombunkersar og grøfter skal takast vare på.

- Krigsminna skal tilretteleggjast, til dømes gjennomavtalar med grunneigarar i samband med turstiar,eller for undervisning/reiseliv.

KulturlandskapJordbruk har alltid vore grunnlaget fornæringslivet i Klepp. Omforming av landskapetfrå uproduktiv utmark til produktivt jordbrukslandpregar kommunen. Driftsformene har endra segmed den maskinelle utviklinga.

Alt landskap prega av menneskeleg verksemder kulturlandskap. I denne samanheng er det iførste omgang landskap prega av driftsformerfrå tidlegare tider som blir rekna somkulturlandskap.

Fysiske spor etter torvskjering, steingardar,geilar og liknande element er delar avkulturlandskapet som vitnar om utviklinga ikommunen. Særleg er steingardane synlege ogviktige kjennemerke på det jærskekulturlandskapet.

Produksjonstilskotet skal mellom anna gigardbrukarane kompensasjon for ulempa med åta vare på kulturlandskapet.

Steingardane som deler eigedomar og teigar erein viktig og veldig synleg del avkulturlandskapet. Desse skal takast vare på ogikkje fjernast utan særleg grunn. Særleg viktiger steingardane langs innfartsårene tiltettstadane og der gardar somkulturlandskapselement er særlegframherskande.

Torvskjering


Beitelandskapet på Nese er eitt av fåkulturlandskapsområde som er nemnt i den nasjonaleregistreringa ”Verdifulle kulturlandskap i Norge”.

Vegetasjonen er prega av lyng som eitt av svært få områdei Klepp. Området er, som andre kulturlandskap, avhengigav aktiv drift for å oppretthalde sitt preg.

Dyrka mark og beite med steingardar vil også ha sinspesielle biologi. Kantane ved steingardane, åkerholmar ogliknande kan vera store nok område til at dei kan fungeresom levestad og grøntkorridorar for ei rekkje arter.

SMIL- ordninga (Spesielle miljøtiltak i landbruket) gir tilskottil grunneigarar som særleg ønskjer å halda gamaltkulturlandskap i hevd.

Beitelandskap Nese


Trekkfuglar

Uutgrunnelegesom fuglar i bærtuaflokkar dei seg ved matbordetsit dei ytst på stolenvengjene falda under himmelblå forklealltid klar til oppbrot

Eingongstår det eit brus av vengeropp frå vinterhuset -trekkfuglar på vegmot ein eviggrøn kyst

Åse Marie Nesse

- Eit utval kulturlandskap med driftsformerfrå tidlegare tidsepokar skal takast vare på.- Det opne landskapet skal bevarast.- Ved val av planter i léplantingar bør ein taomsyn til landskap og estetikk.- Det naturlege biologiske mangfaldet skaltakast vare på og sikrast for framtidigegenerasjonar.- Steingardar skal takast vare på så lengedet ikkje går urimeleg ut over praktiskgardsdrift.

Mål henta frå vedteken landbruksplan 2002-2013.

Ferdselsårer

Skjævelandsbrua

Gangsteinar


Dei første spora etter vegfar er dei gamle holveganesom sannsynlegvis skriv seg frå ca 500 år f.Kr. Deiligg far slitt ned i terrenget etter mange års ferdsle.Dei første vegane var meint for fotgjengarar og hestar.Gjennom den austlege delen av Klepp finn ein restar avPostvegen og Kongevegen. Dei var viktige i dentidlegaste vegutviklinga, og Postvegen er framleis i dageit vitne om tidlegare tiders vegkunst.

Gangsteinsrekka går over Figgjoelva mellomStangeland og Øksnavad, og består av til saman22 steinar. Steinane var kjende før 1636, og vartruleg og i bruk i mellomalderen. Gangsteinanefungerte som ein del av kyrkjevegen frå gardanepå Stangeland til Klepp kyrkje. I 1940 blei det sett nedeit jarnrekkverk i steinane slik at dei kunne brukastsom skuleveg for elevane på landbruksskulen.Rekkverket førte imidlertid til at isgangen fekk forskuvefleire av steinane, men desse er seinare lagt tilbakeder dei låg.

Skjævelandsbrua blei teke i bruk i 1852 som ein delav den Vestlandske hovudveg. Steinbrua blei teiknaav Ingebrigt Mossige, og entreprenør var Gabriel G.Høyland. Resultatet var bra, ei hundre meter lang solidsteinkvelv-bru i hoggen stein. Midt på brua stårherredsdelemerket mellom Klepp og Sandnes.


Den gamle geilen

Eg kjem den gamle geilen nedog stoggar her ved markaledog ser mot heim mi.Ho ligg her rein og frisk og fjågsom eg så ofte henne sågi sæle barndomstid…..Og geilen er ein minnestad:Her var eg mang ein gong så glad!

Javisst, i mine barneårmen du så fort som åra gårmed foten trør så vidt.Men borte,- når eg lengta mestog drøymde meg som heimgjest- då såg eg geilen tidt….Eg såg det kjære markaledog desse gamle krøkte tre…

Torvald Tu

Brukar Gamle Orstadveg

Gangsteinane og Skjævelandsbrua er med i Nasjonalverneplan for vegar, bruer og vegrelatertekulturminner.

- Eit representativt utval av ferdselsårer skalsikrast og takast vare på.

- Ferdselsårene skal leggjst til rette for bruk tildøme gjennom å knyte dei opp mot turvegnettet ikommunen.

Kystkultur

Som kystkommune har Klepp rike tradisjonar fråaktivitet på og ved sjøen. Frå tarebrenning tilfyrhistorie og redningsdramatikk. Storestrukturelle endringar har endra bruken av havet,men det står framleis att installasjonar og byggsom har spelt ei viktig rolle.

Redningsstasjonen på Reve fortel om tida då detvar ei farefull ferd å passera Jæren med skip.

Dagmerket på Reve, gjenoppsett i 2004, harikkje berre historisk verdi, det har og einbruksverdi i dag. Truleg har det stått dagmerkepå Reve i om lag 150 år, og det gir god hjelp tildei som ferdast langs kysten.Dagmerke Reve

Feistein


Feistein fyr

Eg tenner eit fyrlys

Fyrlyset finst

På ei lita øy i opne havet, mot vest.Mitt barndoms hav, mitt sommarhav.Eg ser det frå den strand eg kallarmi, ser dei lange lysstrålne, forkynnesin glade bodskap til ein verden somer lysfrelst frå før, når siste juninattaror mot land.Ser augustmørket tetne kring øya ogkviskre om ein haust som ventarlangt derute, medan lys-stråleneblunkar og veit at dei vinn …

Fyrlyset finst. Feistein fyr vedJærkysten. Stranda heiter Sele. Dervart diktet til. I ein rytme av bølgjersom fløder innover rullestein ogsand og flyt i eitt medsommarkvelden:Eg tenner eit fyrlys …

Åse Marie Nesse

Feistein fyr

Fyret på Feistein stod ferdig i 1859 og detvar til umåteleg stor hjelp for skipsfartensom her må passere eit ureint og verhardtfarvatn. Fyret har fått nytt liv som attraksjon idet lokale reiselivet og fortel samstundes omlivet på fyret.

I 1868 omkom fyrvaktaren og eitenestejente då ein overhendig sjø tok deimens dei var i ferd med å berge på land einrobåt.


- Tilgang til Feistein fyr skal sikrast.

- Bruk av Feistein fyr, Reve redningsstasjon ogDagmerket på Reve i reiselivssamanhang skalleggjast til rette.

- Informasjon om kystkulturen i Klepp skal spreiastgjennom trykksaker og arrangement.


Stadnamn

Som folk flest har kleppsbuen i stor grad orientert seg ilandskapet ved hjelp av stadnamn ellerlokalitetsnemningar-språklege uttrykk som tener å identifisere eller lokalfestevisse terrengformer.På somme gardsbruk finst det ei mengd hagar og gjernelike mange hagenamn som tener å skilje dei ulike teiganefrå kvarandre. På sjøen vil ein ofte finne namn på grunnerog skjer som er farlege for båtferdsla, og på ulikebotnlokalitetar som ein har fiska på.

Når namn mister si identifikasjonsoppgåve, går dei ut avbruk og blir gjerne gløymde. På gardane blir steingjerderivne og hagar slått saman til større einingar. Med detforsvinn namna på dei gamle teigane. Samstundes kjemdet nye namn til, av typen Vestanfor Løa o.l. Namnelagingog endring heng såleis nøye saman med utviklinga inærings- og arbeidslivet til ei kvar tid.

Nye bustadområde i Klepp treng namn som gjer atbebuarane kan skilje dei ulike gatene frå kvarandre.Å ta i bruk gamle namn knytt til dei ulike bruka er ein godmåte å halde dei gamle namna i live på. Klepp kommunehar innarbeidd at dei gamle stadnamna dannarutgangspunkt for nye vegar og bustadområde.Samstundes ser ein og at dei ulike gardsbruka finn fram tildei gamle namna og tek dei i bruk på garden sin.

- Dei gamle namna skal vere identitetsberarar.

- Meir bruk av dei gamle stadnamna skaloppmuntrast gjennom informasjon tilgrunneigarar.

- Dei gamle namna skal nyttast i regulerings-og plansaker i kommunen.


Historiske fotoKlepp kommune eig K.K. Kleppe si fotosamling og flyfoto teke av Widerøe på 1950- og60-talet. I samlinga finst og bilete frå privatpersonar. Denne samlinga på i underkant av 10 000 bilete er i ferd med å digitaliserast. Samlinga skal gjerast tilgjengeleg gjennom biblioteket sin database.

Gjennom bilete kan ein få innblikk i korleis livet arta seg i tidlegare tider, både kvardagsliv ogved høgtider. K.K. Kleppe si samling inneheld bilete frå stortingsliv i Oslo og reiser rundt om i landet. Den inneheld bilete frå Jæren Folkehøgskule, og ei rekkje portrett av folk busett i Klepp.

I tillegg til kommunen si eiga fotosamling vil også dei private samlingane gje gode iinntrykk av dagleglivet i kommunen dei siste 150 åra. Det er derfor viktig å stimulera til at desse samlingane blir tekne vare på.

Frå Kleppekrossen

”Jernhesten” frå 1920-talet

- Fotosamlinga skal gjerast kjend og lettare tilgjengeleg.

- Stimulere private eigarar til å ta vare på fotosamlingar.

Økonomiske støtteordningarTilskot til spesielle miljøtiltak i jordbruket (SMIL-midler).Gjeld tilskot til vedlikehald av kulturminne ogskjøtsel av kulturlandskap. Søknadsskjema hoskommunen. Søknadsfrist 1. April.

Tilskot til verneverdige bygningar. Kommunen kan gitilskot til restaurering/rehabilitering av eldre bygningar.Søknadsfrist er 1. mars.

Rogaland Fylkeskommune gir tilskot til verneverdigebygningar. Tilskotsordningar frå Riksantikvaren forfreda bygningar blir også formidla gjennomfylkeskommunen. Søknadsfrist er 1. november.

Miljøverndepartementet gir kvart år ut eit rundskriv medinformasjon om ordningar knytta til kulturminnevern ognaturforvaltning. I rundskrivet står informasjon om fristarog prosedyrar.Husbanken kan gi lån til utbetring av verneverdigebustader. Det skal liggje føre ei tilråding fråfylkeskonservator/byantikvar som stadfestar at bustadener verneverdig, og at dei arbeida som skal gjerast tekomsyn til dette. Teikningane skal vere godkjende ogstempla av fylkeskonservator. Kontakt Husbanken formeir informasjon.

Feistein fyr

Krosshaug

Konkrete tiltak 2005-2008

Med utgangspunkt i dei tema og prioriteringar som ergjennomgått i planen, er det her sett opp konkrete tiltaki det fireårige handlingsprogrammet. Ved rullering avplanen vil ein ny handlingsplan bli sett opp.

Nokre av tiltaka er knytt opp mot større prosjekt. Mellomanna er det søkt om pengar for Helleberget ogPilegrimsleden gjennom fylkeskommunen sittpartnerskapsprosjekt.

Andre tiltak skal koordinerast med plan for fysiskaktivitet, og dei prioriteringane som er gjort der isamband med søknad om spelemidlar.

Jærlandet

Jærelandet drøymer med torvmyr og lynghavleidi blundar langt ute …Mildvinden suslar og fuglane syngOg husi du serpå tuftene derhev solflaum på nov og på rute

Jærlandet trollar kva tanke du eigsjaa det i solfest mot nottiHimmelen skin i kvar einaste teigDet lever, det lærkor vide du ferog spelar med smil i kvar smotti

Torvald Tu

Område/tema Tiltak Kostnad 2005 2006 2007 2008Jærhuset på Laland Avklare framtidig bruk.

Sykkeltur til fortida Tilrettelegging av rute, kart og informasjon. 50 000

Steinstjerna Sele Tilrettelegging og skjøtsel. Koble motNordsjøsykkelveg.

30 000

Pilegrimsled Varhaug- OrreGamle Kyrkje

Vandringsled langs Jærstrendene.Avtale med grunneigarar, merking av trasé.

120 000(første trinn)

Helleberget Kultur- og tursti. Tilrettelegging forfunksjonshemma.

350 000

Verneverdige bygningar Registrere og vurdere bygningar bygd mellom1900-1950 gjennom SEFRAK.

Samling med historiske foto Fullføre digitalisering for publisering viainternett.

Turveg Orstad Gamle bru Restaurering. 1 354 000

Turløype kulturminne langsPostvegen- Frøylandsvatnet

Merking, kart, informasjon. 50 000

Kulturminne på nettUtarbeide presentasjon av kulturminna ikommunen til bruk for skular, innbyggjarar ogtilreisande.

Orre Gamle kyrkje Leggje til rette for parkering, toalett etc.

Tryggve Gran monumentFlytte til rv.507, leggje til rette medinformasjonsskilt. Knyte saman medDagmerket på Reve og Turistveg Jæren.

kulturarv i klepp 2005 - 2016 · 2018-10-18 · eldre steinalder yngre steinalder middelalder....

Documents