lehen il-qala - milied 2011

-Festi awguraw il ollha N alin k -tajba lil Q t

The place for Ur future Shopping at the Best Discount Prices

Triq il-For n, QALA tel: 2156 6748 / 9946 0763

Leen il-Qala - Milied 2011

Il-Kelma tal-AriprietRev. Kan. Dr Joe Zammit

Glorja l AllaQuddiem katastrofi naturali u orajn li nistgu nsejulhom umani, li bxorti aina qed nassistu galihom fi minijietna u bmod tant frekwenti, nistgu ana nibqgu nemmnu fAlla u iktar u iktar li Alla hu mabba, kif jistqarr bmod konvinenti San wann (1w 4,16) li kien tant qrib qalb il-Verb Inkarnat. Il-Milied huwa proprju r-risposta puntwali gal din id-domanda inkwetanti. U dan galiex l-istess Skrittura tgidilna; Hu li gad li kellu n-natura ta Alla, ma qagadx ifittex tiegu li hu daqs Alla, ida xejjen lilu nnifsu billi a n-natura ta lsir (Fil 2,5) u tkompli fi kliem Kristu Alla hekk abb lid-dinja li ta lil Ibnu l-wadieni (w 3, 16) u wkoll add ma gandu mabba akbar minn din (w 15, 13) u Hu, li kien abb lil tiegu li kienu fid-dinja, abbhom gall-aar (w 13,1). Fil-Misteru tal-Inkarnazzjoni tal-Verb, Alla jieu fuqu l-akbar katastrofi gax libes id-dnub li fih kien waqa l-bniedem u bkonsegwenza l-univers kollu. Kif jistqarr San Pawl Dak li ma kienx jaf xinhu dnub, Alla gamlu dnub galina (2Kor 5,21). U kellu jkun Alla, hu biss u wadu, bala Alla, li seta jinel fid-dagbien tal-waqga, fid-dlamijiet, minn fejn seta jgolli l-kreazjoni kollha gall-ie tad-dinjit oriinali tagha u iktar: Galhekk Alla gollieh sas-smewwiet, u ejnu bl-isem li hu fuq kull isem, biex fl-isem ta es - fis-sema, fl-art u fqieg l-art - il-lejjaq kollha jinlu garkopptejhom, u kull ilsien jistqarr; es Kristu hu l-Mulej gall-glorja ta Alla l-Missier (Fil 2,9-11). U tkompli turina kemm dan hu minnu l-Iskrittura Mqaddsa meta tfakkarna bmod qawwi u oriinali, spejalment quddiem minijiet qalila li gaddejja minnhom id-dinja tagna balissa; Il-olqien kollu gadu sissa jitniehed bl-uig tal-las; u mhux hu biss, imma wkoll ana li gandna l-ewwel frott tal-Ispirtu, ana wkoll nitniehdu fina nfusna waqt li nistennew l-adozzjoni ta wlied, il-fidwa ta isimna (Rum 8, 22-23). Mela l-konklujoni hija wada loika. Kull darba li l-Verb tAlla jitwieled fina permezz tal-grazzja, ana minna nfusna nkunu qed inkantaw il-glorja ta Alla sa ma jasal il-waqt li l-katastrofi l-kbira tad-dnub tintreba minn fuq wi l-art kollha, hi u l-konsegwenzi terribbli tagha u jinbtu sema did u art dida (Ap 21,1). U l-Verb sar bniedem u gammar fostna, u ana rajna l-glorja tiegu (w 1,14)!

1

Lehen il-QalaId-39 Sena No. 110 - Serje E - No. 21 Milied 2011


FDin il-araIl-Kelma tal-Aripriet 1 Drawwiet u Tradizzjonijiet dwar il-Milied fGawdex 3 Editorjal 6 L-Gana tal-Milied 7 San uepp Fostna 9 Frak ta Storja 13 To Our English Speaking Residents 14 L-Immakulata Kunizzjoni arsa Biblika 15 Il-Milied fnofs diskussjoni 17 It-Tifsira vera tal-Milied 19 Katekei Luqa 10: Versi 25-37 21 Il-Milied fGajnejn i-gaag 23 Simboli tal-presepju 25 L-esperjenza tal-Kor Magnificat fMessina 27 L-esperjenza tiegi fl-Etjopja 29 Qala fest2 a model to be copied by all parishes 31 L-Oratorju Vokali u Strumentali San uepp 33 Mid-Djarju ta uepp Debono 35 Mons. Mikiel Cefai geluq it-30 sena minn mewtu 39 Pana Adolexxenti u gaag Qalin 41 Pjan Pastorali 2011/12 42 Programm - Kunizzjoni 2011 44 Programm - Milied 2011 46 Tu es sacerdos in aeternum - Dun Krystof Buttigieg 49 Kumitat entrali tal-Festa 57 O mien elu... 59 American Qala Association 61 Australian Qala Association 63 Qala International Folk Festival 65 ita - Pellegrina fi Krakow il-Polonja 67 Persunai Qalin 73 Gozo International Celebration 78 Il-Komunit Kummerjali tal-Qala - 60 sena ilu 79 Il-Preparazzjoni gall-Festa tal-Immakulata Kunizzjoni 86 Kronaka tal-Parroa 91 Radju Leen il-Qala 96 Mill-Uffiju Parrokkjali 97 Ritratt tal-ara 99

B o R D E D I to R JA L IAr. Kan. Joe Zammit Chairman Mario Bugeja Pubblikatur tar-Rivista Mary Josette Xerri Joe Grima Qari tal-Provi Lorne Cremona Frank Ion Magro Ritratti Euchar Mizzi Editur Mary Josette Xerri Philip Pisani Doris Cutajar bir tar-Reklami Victor Grech Fr. Charles Buttigieg Membri

Qoxra: Prima Messa ta Fr. Krystof Buttigieg, 31 ta Lulju 2011. Direzzjoni u Amministrazzjoni: Uffiju Parrokkjali, Pjazza San uepp, Qala, Gawdex. Tel/Fax: 2155 6684 Mobile: 9940 3612 Toro tliet darbiet fis-sena, fix-xhur tApril, Awwissu u Diembru, u titqassam bxejn ida kull offerta tii aettata. Il-fehmiet li jistqarru l-awturi u l-korrispondenti tal-artikli li jiu ppubblikati mhumiex neessarjament dawk tal-Bord Editorjali. Kull korrispondenza gandha tintbagat lill-Bord Editorjali, Leen il-Qala, Dar Parrokkjali, Pjazza San uepp, Qala, Gawdex, jew e-mail: [email protected] Ritratti tal-qoxra: ajr lil The Foto Grafer. Tel: 21660166 Isettjat: Mario Bugeja. Mob: 9960 3167 Stampat: A&M Printing Ltd. Qala. Tel: 2155 3217

We organise your wedding from start to finish... you have less hassle and more peace of mindJothain - Plot 19, Triq il-Mag. Salvu Attard - Qala Tel: 2156 4209 Mob: 9922 8699

Joe Gatt - Wedding Organiser

2


Drawwiet u tradizzjonijiet Folkloristii dwar il-Milied fGawdexminn: EUCHAR MIZZI

Il-Milied: Il-kelma Milied ejja mill-verb wiled li tfisser kellu tifel jew tifla. Bl-Ingli ngidulu birthday Jum it-Twelid. Per l-Milied huwa Jum it-Twelid ta es Bambin. add ma jista jgid illum huwa l-milied tiegi, imma ngidu geluq snini, jew bl-Ingli il-birthday tiegi, gax il-kelma Milied hija riervata biss gat-Twelid ta es. Fil-fatt hemm persuna ieor li l-kelma Milied kienet tapplika wkoll galih u dan hu wanni l-Battista. Infatti nsibu l-Milied il-kbir ta es Bambin u l-Milied i-gir ta wanni l-Gammiedi. Il-Milied hija festa kbira u nistgu ngidu Universali. Fil-fatt l-Insara kollha jielebrawha bsollennit kbira madwar id-dinja kollha. L-Ortodossi jielebraw il-Milied fis-6 ta Jannar, festa tal-Epifanija tal-Mulej, meta nfakkru l-mija tas-Slaten Mai fi dan es Bambin meta marru jadurawh u joffrulu r-rigali taghom, ta deheb, inens u mirra. Bosta huma d-drawwiet kulturali u folkloristii li huma marbuta ma din il-festa, uud minnhom drawwiet spejali li jinsabu biss fostna fpajjina. Il-Presepju: Il-Presepju li mhuwa xejn gajr tifkira tal-Grotta ta Betlem, fil-waqt li l-Pasturi huma r-Rgajja (Pastore). Fpajjina l-presepju folkloristiku kien ikun magmul mill-ebel tarrina. afna kienu jmorru fuq l-goljiet fejn isibu dan it-tip

ta ebel. Anke t-triqat tal-presepju kienu jsiru bi trab isfar li joro mill-ebla Maltija. Imbagad din il-grotta kienet tii mejna bis-Sagtar u blejet ix-xi li kienu jdaluha bejn il-ebel innifsu. Bhekk il-presepju kien ikun lest u kull ma jkun fadal li jejnuh bil-pasturi. Kif gedna, dawn huma Rgajja li skont it-tradizzjoni kienu huma l-ewwel nies li ew mgarrfa bit-twelid ta es permezz tal-Anlu kif insibu fil-Vanelu meta qal li dehrilhom Anlu u abbrilhom fer kbir li kien tweldilhom is-Sultan u s-Salvatur tal-Lhud li hu es kejken tarbija. Imbagad naturalment hemm diversi pasturi li oriinarjament kienu xebh ta personai ta mien es. Pereempju, insibu l-Mistageb fnofs il-Presepju jew ilGrotta jistageb bis-sbuija u l-lewwa tat-tarbija Ges. Presepju mingajr dan il-pastur huwa kkunsidrat mhux komplut. Hemm ukoll ir-ragaj rieqed li minkejja l-kant talAnli baqa rieqed. Insibu wkoll ix-xabbatur. Dan il-pastur jidher garkupptejh jew mimdud jixxabbat biex jaqtalkurit u jara t-tarbija li gadha kif twieldet. Pasturi hemm kemm trid u dawn jidiedu u jinbidlu skont il-pajji li jkun. Dari kont issib ew tipi ta Pasturi, dawk imlibbsin ta Lhud skont mien es u orajn imlibbsin bilbies lokali. Dawn it-tnejn kienu jkunu magmula mit-tafal lokali li kienu jibru minn fuq l-goljiet, fosthom dak tal-golja li tinsab qrib l-Gasri magrufa bala tal-Avea. Kienu

3

Leen il-Qala - Milied 2011jinbiegu l-ewwel tliet abbiet il-wieed imbagad jien niftakarhom sold il-wieed. Wara naturalment komplew jimxu mal-goli tal-ajja. Kienu bosta dawk li kienu jadmu dawn il-Pasturi. Illum pasturi tat-tafal kwai ma ssibx gajr xi wieed l hawn u l hemm. Per grazzi gall-Gaqda bieb tal-Presepju, kemm il-Presepju kif ukoll il-Pasturi qed jergu jiedu l-ajja u jidlu fid-djar kollha tagna. Mhemmx dubju li fil-presepju nsibu dak ir-ragaj bilaruf fuq spallejh sejjer joffrieh lil es. Imma l-qofol tal-Pasturi huma l-Madonna, San uepp, il-Bambin, il-baqra u l-mara. Grotta mingajr dawn, mhi presepju xejn. Naturalment ma jonqsux l-Anli kemm kbar kif ukoll puttini, dawn huma anli gar li jikkonsistu fir-ras u l-wiena biss. jagtuhulna fnumru ta kastelli, per eempju tmien kastelli li jiu tnejn u tletin lewa, e. Konna nilagbu l-logba ta-ippitatu li skont fejn jaqa tirba jew titlef u anke kemm titlef jew tirba. Normalment anke din illogba kienet tkun gal-lew. Logba ora li niftakar jien kienet dik tal-qagaq tal-gasel. Din konna norbtuha ma sira jew ma xi adid tat-tara u bidejna fuq wara u min jigdimha jeodha jikolha. Logob ieor kien dak tal-boi tal-ie li nilagbuhom fl-art fuq it-torba bit-tliet toqbiet quddiem xulxin. Naturalment hemm imbagad il-logob normali tat-tombla li dan jintlagab matul is-sena kollha minabba l-popolarit kbira tagha. Min jirbah kien jingata xi qalb tal-pasti miksija bil-elu kkulurit jew xi elu ieor. Ikel u Xorb tal-Milied: Mal-Milied insibu marbuta wkoll tipi ta Ikel u elu. Iddundjan jibqa l-ikla prinipali ta Jum il-Milied galkemm illum dan il-laam insibuh matul is-sena kollha. Imbagad hemm l-imboljuta. Din hija tisjira ta qastan mgolli filkokkodina bi ftit tal-qxur tal-larin imqatta rqiq gattogma. Imbagad naturalment lejlet u nhar il-Milied xarba kokkodina ma tonqosx. Din konna neduha sew wara l-ikel kif ukoll filgaxija qabel immorru l-Quddiesa ta nofsillejl u qabel norqdu. Il-Qagaq tal-gasel galkemm illum insibuh is-sena kollha, kien ikun id-deerta tal-Milied. Magha nidu wkoll il-qagaq tal-Qastanija. Fi mieni konna nixtru s-sufl tal-Milied mimli saffi differenti ta kuluri ta krema, morbidu u btogma elwa li togob kemm li-gar kif ukoll lill-kbar. Meta konna mmorru t-tombla, bala rigali lir-rebbiea kien ikun hemm hampers mimlija ew, lew, pasti differenti, xorb tal-Vermut u xi flixkun Anietta jew Whisky. Tradizzjoni li gadha ajja sallum hija l-Ikla tal-Milied gall-familja kollha fnofs inhar, inklui kultant anke xi zijiet u saansitra anke n-nanniet L-ganjiet tal-Milied: Ma jistax ikun li festa kbira ball-Milied mgandhiex ukoll ganjiet marbuta magha. Nibda biex insemmi per eempju l-ganja Ninu Ninu tal-Milied, li hija ganja purament tal-Milied. L-ganja Ninni La tibkix Ijed ta Patri Indri Schembri, iwita, hija l-ganja famua ta pajjina, l-ganja li tismagha fkull knisja li tirfes fi mien il-Milied. Inkantawha wkoll fl-iskejjel tagna u waqt attivitajiet tal-Milied li jsiru mal-Pajji kollu. Hemm orajn li dalu minn barra u naturalment inqalbu gallingwa tagna. Ganja famua mondjali hija bla dubju Silent Night O Lejl ta Skiet, liema ganja tkantat fuq il-battaljun tal-gwerra mis-suldati matul il-lejl qaddis u gai tal-Milied, meta l-attakki waqfu kompletament almenu gal lejl wieed. Jesu Redemptor Omnium u Alma Redemptoris huma innijiet bil-latin li jitkantaw matul in-Novena tal-Milied fil-Knejjes Kattolii kollha. It-temp: Il-Milied huwa l-festa tat-temp. Dan galiex hemm afna drawwiet marbuta mat-temp. Nibdew bl-Istilel tal-Maltemp. Dawn huma seba festi tal-Qaddisin Verni

Fil-bogod imbagad jitpoew it-tliet Slaten Mai u dawn jitressqu ftit pulzieri kuljum, dejjem joqorbu lejn il-Grotta sa ma jaslu fit-Tre Re, l-Epifanija. Kurit hi li filpresepju ma tidolx il-moga. Dwar din hemm leenda elwa li nitkellmu fuqha aktar tard. Il-libsa tal-Bambin Din fi mienna kienet xi aa li kwai t-tfal kollha kienu jiedu gost jagmluha, anzi kienu huma stess li jistaqsu lillkonfessur galiha. Xinhi din il-libsa tal-Bambin? Din kienet spei ta sagrifiju gir ta tfal li konna, li kien jagtina l-konfessur fil-bidu tal-Avvent u li ddum tosservaha salMilied. Bhekk dan is-sagrifiju gir kien iservi ta libsa spiritwali li kull tifel u tifla kienu jiedu gost li jagmlu. Dawn is-sagrifiji kienu jikkonsistu per eempju, billi wieed ma jikolx ikkulata jew elu matul dan i-mien tal-Avvent, jew li darba fil-imga tkun trid tmur iur lil xi add marid fid-dar jew fl-isptar. Jew li ma tixrobx soft drinks u l-flus taghom toffrihom gall-karit jew tagtihom lil xi add fil-bonn li tkun tafu. Mal-Milied dan jispia u nergu gan-normal. Logob tal-Milied: Dan i-mien tal-Milied gandu wkoll diversi logob konness miegu. Per eempju nsibu l-logob tal-ellew, jew tal-lew kif forsi l-aktar li nafuh ana. Dan il-logob kien jikkonsisti fil-logba tal-kastelli, tal-ofra, tal-kukklu, e. Fi mieni l-galliema fil-Milied kienu jagtuna bora lew biex ikollna biex nilagbu. Kastell lew kien jikkonsisti ferba lewiet u meta kienu jagtuna dan il-lew kienu

4

Leen il-Qala - Milied 2011Nisa li huma Santa Roa ta Viterbo, Santa Teresa ta Avila, SantUrsola, Santa eilia, Santa Katerina, Santa Barbara u Santa Luija. Dawn jisseju Stilel tal-Maltemp gax fihom kien jagmel il-Maltemp. Imbagad fit-13 ta Diembru, jibdew l-Irwiegel. Dawn kienu 12-il urnata li jirregolaw il-kalendarju tal-biedja u li jirrappreentaw it-tnax-il xahar tas-sena. Jekk per eempju fit-13 ta Diembru tagmel ixxita, ifisser li Jannar ser tagmel ix-xita. Jekk fl-20 tax-xahar tkun urnata tax-xemx, ifisser li Awwissu ser ikun wieed sun bafna xemx. Imbagad kull siega tal-urnata tirrappreenta kull urnata ta dak ix-xahar partikulari u l-kumplament. Il-Leendi dwar il-Milied: Il-Gawgaw. Xinhu l-gawgaw. Il-gawgaw hija fantama. Skont l-gidut, kull min jitwieled fnofsillejl ta lejlet ilMilied, peress li dan il-in huwa riservat biss gat-twelid ta es Bambin, kull sena fdak il-lejl dan isir gawgaw. Allura r-ru ta dan, kultant anke bil-isem bkollox, toro barra fit-triq bejn nofsillejl u l-Paternoster tierra mat-toroq. Kienu jirrakkontaw li xi nisa li wiehom kienu jsiru gawgaw, kienu jmorru jfittxuhom fis-sodda u ma jsibuhomx. Biex jeilsu minn dan l-inkwiet, dawk li jitwieldu dakinhar, kienu jgaddu minn nofsillejl sal-Paternoster bilqiegda bgarbiel fidejhom jgoddu t-toqob tiegu. Il-Moga u l-Presepju. Din il-leenda tgid li meta l-moga dalet fil-Gar ta Betlem, hija bdiet tgajjat u qajmet lill-Bambin u dan meta qam masud beda janfarha u hija u iera l-Bambin qabdilha denbha u refaghulha l fuq u hekk gadu sal-lum. Barra minn dan, il-leenda tgid li qallha: nofs alibek ikun misut. Filfatt il-alib tal-moga huwa nofsu ilma u mhux tajjeb per eempju gall-bejniet, gax fih ma ssib xejn, per huwa tajjeb biex jinxtorob waqt il-mard gax huwa alib afif. Storja elwa li baqget marbuta mat-twelid ta es Bambin. Is-Sira tat-tin. Il-leenda tas-sira tat-tin tirrakkonta li meta San uepp u l-Madonna kienu sejrin lejn l-Eittu biex jaarbu lil Erodi, jum minnhom semgu li s-suldati ta Erodi kienu ejjin warajhom. Malajr huma raw sira kbira tat-tin u dalu tatha biex jinbew u peress li din kienet golja talbuha biex titbaxxa u tostorhom. Fil-fatt is-sira tbaxxiet u gattiethom bil-weraq tagha. Fl-istess waqt brimba kbira bdiet tagmel l-ganqbut u gamlet ganqbuta kbira. Ftit wara waslu s-suldati u waqfu viin din is-sira gax issuspettaw li jistgu jkunu tatha. Ida l-kap taghom qallhom li ma jistax ikun meta hemm daqshekk ganqbut, li ovvjament kien jieu -mien biex jifforma ruu. Bhekk baqgu sejrin u l-familja kienet salvata. L-Galqa tal-Qam. Leenda ora elwa marbuta ma es Bambin, hija din tal-galqa tal-qam. Jingad li darba waqt li s-Sagra Familja kienet fi triqtha lejn l-Eittu, raw wieed qed jira l-qam. San uepp staqsieh xkien qed jagmel u dan qallu li kien qed jira l-qam. San uepp qallu: gada ejja u asdu. Il-bidwi qallu kif jista jkun? imma ueppi qallu: Agmel kif qed ngidlek. L-gada, il-bidwi bkurit kbira mar l-galqa u bgaeb kbir, ra l-galqa mimlija qam li a kien niexef gall-sad u beda jasdu. Waqt li kien qed jasad, waslu fuqu s-suldati li kienu qed ifittxu lit-tarbija es u staqsewh jekk kienx ra xi koppja bit-tarbija gaddejja minn hemm. Dan wieeb iva u huma staqsewh xin rahom. Il-bidwi aseb ftit u qallu li kien rahom meta kien qed jira dak il-qam. Galhekk is-suldati qalu li allura ser iduru lura gax mindu tira sa ma tasad gadda mien biejjed biex dak li jkun jilaq jasal fejn kellu jasal u ijed minn hekk. Galhekk daru lura u Ges ie salvat. Fl-istess in il-bidwi ma gidibx gax hu kien rahom il-urnata ta qabel meta kien qed jira dak il-qam. Il-alib tal-Bambin. Leenda ora tgid li darba waqt li l-Madonna kienet qed tisqi lill-Bambin ewwa galqa, waqgalha xi alib li ie fuq xi xtieli tax-xewk selva u dan beda jarar minn werqa gall-ora . Dan it-tip ta xewk gadu jeisti sal-lum bin-nofs tal-werqa tiegu kulur abjad bal alib li arar fuqu.

Il-Priedka tat-tifel u l-Purissjoni tal-Bambin: Fi mien il-gwerra numru ta Maltin ew Gawdex bala refujati u maghom abu anke xi drawwiet fosthom abu per eempju, il-Priedka tat-Tifel ta Lejlet il-Milied. Imbagad is-Superjur tal-Muew Mr. Bianco mhux biss daal il-Muew fGawdex imma introdua wkoll gallewwel darba il-Purissjoni tal-Bambin li gadha ssir sallum mis-Sojet tal-Muew. Il-Quddiesa ta nofsillejl kienet u gadha l-mument l-aktar sollenni tal-Milied u ferti parroi l-priedka gadha ssir mit-tifel li aktarx li jkun mgallem mis-Sojet tal-Muew. Gat-tfal ir-rigali talMilied huma xi aa mistennija wisq. Dari l-gajta kienet li r-rigali jibhom lit-tfal il-Bambin u jsibuhom hekk kif iqumu fuq is-sodda fJum il-Milied. Illum aktarx li jsibuhom tat is-sira tal-Milied u ga-gar iibhomlhom Santa Klaus. Niltaqgu sena ora. Il-Milied u s-Sena t-tajba lil Kuladd. Nota: Dan l-artiklu kien mibni fuq intervista li l-awtur kien gamel mas-Sur Anton F. Attard, kittieb magruf l-aktar fis-suett tal-Folklor ta Pajjina. Inroddulu ajr.

5


L-Editorjal

Il-Milied.. mien ta Hena, Pai u Sliem!!!Ninsabu fi mien il-Milied. mien ta hena, pai u sliem. mien ta mafra u ta rikoniljazzjoni ma Alla u mal-bnedmin. Meta ngidu mafra nifhmu kemm-il punt li ana gandna nafru lil min hu ati galina, kif ukoll nitolbu mafra lil min ana nqasna jew weajna bi kliemna jew bgemilna, sew jekk dan sar bmod konxju kif ukoll jekk dan sar bmod mhux intenzjonat. Dan hu l-ewwel pass gall-bniedem nisrani li verament jixtieq u jrid li jkollu Milied hieni mimli pai u sliem. Kif tista tgid li kellek Milied sabi meta lejl u nhar ittaqtaq fuq dak u fuq dik u xxandar dawk l-affarijiet li inti tqis bala iena jew ta gajb, biex forsi tipprova tbaxxi, iekken u ttellef ir-reputazzjoni ta dak li jkun? Kif tista jkollok Milied qaddis meta xoglok hu biss li elled u timla lil dak u lil dik, kontra dak jew kontra l-ieor gax tobogdu u allura trid tagmillu d-deni billi toloq il-firda u l-mibegda fil-familja, fil-komunit jew fir-raal tiegek stess? Il-Milied hu mien ta fer. Mela anke ana rridu nagmlu ilitna biex inkunu kemm jista jkun feranin u persuntna trid tipprova tferra lil addieor, lil taddar, lill-bieb tagna, lil tat-triq tagna, lill-komunit li ngixu fiha. Irridu fdan i-mien sabi u qaddis, li niftakru faddieor. Niftakru l-ewwel u qabel kollox filfamiljari tagna, kemm jekk huma qrib kif ukoll dawk talbogod. Niftakru fil-morda li hemm fl-isptarijiet, l-aktar dawk li jafuna. Niftakru anke fdawk li jgixu weidhom, fdarhom, jew fxi Dar tal-Anzjani. Niftakru anke fdawk li baljaw u balissa jinsabu fil-Failit Korrettiva ta Kordin, galiex le, dawn mhumiex utna u niesna wkoll. Irridu niftakru wkoll fl-geie mejtin tagna. Filenituri, utna, qrabatna li llum mgadhomx magna. Dawn ukoll jistennew il-happy Christmas tagna, imma mhux permezz tal-Card, galkemm bukkett fjuri u xemga fuq qabarhom tagmel sabi afna, imma billi nitolbu galihom aktar mis-soltu, billi noffrulhom quddiesa bsuffraju gal ruhom. Dan mgandux isir billi nagtu quddiesa lis-saerdot biex iqaddes gal ruhom, imma li ana nisimgu dik il-quddiesa u noffruha galihom. Dan hu r-rigal tagna li huma tant jistennew bil-erqa minn gandna. Imbagad gandna nibbenefikaw il-massimu li jagtina l-Milied billi nejju runa gat-tifkira kbira u qaddisa tat-twelid ta es. Dan nagmluh billi nersqu gassagramenti mqaddsa u billi nattendu gall-funzjonijiet sbie li l-Knisja tielebra bpompa kbira fdan i-mien spejali tas-sena. Meta nagmlu dan, imbagad a mmorru niddevertu u nipparteipaw mal-familja u mal-bieb fattivitajiet sojali u festivi li dan i-mien iib miegu. Mela le! Gax inkunu gamilna d-dmirijiet ta ittadini nsara veri u jkollna fina l-hena, il-pai u s-sliem li jaf jagti es Bambin. Il-Milied u s-Sena t-Tajba lil Kuladd. Euchar Mizzi. Editur.

Appell: Rivista Leen Il-QalaIl-Bord Editorjali tar-rivista Leen Il-Qala gandu pjair jikkonferma li qed jagmel kull ma jista sabiex ikompli jikkonsolida l-kwalit a tajba tar-Rivista. Mhux biss, ida qed isir dak kollu possibbli sabiex din ilkwalit tkompli togla u titjieb. Kif wieed jista jifhem dan isir bew modi; binvestiment ta sieb, ippjanar u idma, u dan kollu qed isir fuq bai volontarja, binvestiment finanzjarju kemm fdik li hija kwalit ta stampar kif ukoll kwalit tal-karta u l-preentazzjoni. Dan qed isir ukoll. Galhekk il-Bord jappella lilkom geie qarrejja regolari ta din ir-rivista, sabiex bala apprezzament ta dan kollu, bmod volontarju toffru xi aa gira biex tagmel tajjeb gall-ispejje involuti. Il-eneroit talQalin mhemmx galfejn tistaqsi galiha. Kunu enerui mar-Rivista tagkom. Grazzi. Il-Bord Editorjali.

6

E-mail: [email protected]


L-Gana tal-Milied minn: Josette ButtigiegIl-Milied hu l-festa li aktar minn kwalunkwe festa ora matul is-sena ib magha elebrazzjonijiet u tradizzjonijiet partikulari. Galkemm il-urnata proprja tal-Milied hi l-25 ta Diembru, il-festa tifrex il-fer tagha fuq perijodu afna itwal, u tant hu qawwi l-ispirtu ta festa li donnu li anke -mien li suppost marbut magha mhux twil biejjed. Il-preparazzjoni gall-festa tibda uffijalment fl-ewwel add tal-Avvent u ttul erba imgat; preparazzjoni li thejji lilna l-insara gall-mija ta Kristu u tfakkarna fil-vera tifsira tal-Milied. U malli jibda l-Avvent, id-dinja u mhux inqas pajjina donnhom jisplodu forja ta dwal u tijin li jixhdu l-erqa li biha l-poplu jistenna u jlesti gall-festa li ejja. Per dak li jagti l-aktar ajja lil dan i-mien hu l-gana u d-daqq marbut mal-festa tat-twelid ta Kristu. L-gana tal-Milied fl-Ewropa jaf il-bidu tiegu, eluf ta snin ilu saansitra qabel il-mija ta Kristu fid-dinja. Naturalment ma kinux ganjiet tal-Milied imma ganjiet popolari pagani marbuta mal-jum li fih jibda l-istaun tax-xitwa, il-21 ta Diembru. Dan hu l-iqsar jum tassena u dawn in-nies antiki kienu jqisuh bala l-bidu ta-mien li jwassal gar-rebbiega u t-twelid did tannatura u galhekk kienu jielebrawh bi fin u daqq u kienu jikkomponu gana apposta gal din il-festa. Il-25 ta Diembru, il-jum li fih jii elebrat it-twelid ta Kristu, hu qrib afna lejn din id-data. L-ewwel li nafu li l-Milied ie elebrat fil-25 ta Diembru kien fis-sena 336W.K. fi mien Kostantinu, l-ewwel Imperatur Ruman nisrani. Ftit wara l-Papa ulju I iddikjara li t-twelid ta Kristu jii elebrat fil-25 ta Diembru, u baqa jii elebrat fdin id-data minn dak i-mien. L-ewwel insara allura, bidlu -elebrazzjonijiet marbuta mal-21 ta Diembru fdawk li jielebraw il-Milied. Kienet uanza li kienet dia bdiet snin qabel, li ganjiet btema nisranija jiedu post l-ganjiet pagani. Fis-sena 129W.K. isqof Ruman qal li ganja li kien jisimha L-ganja tal-Anlu imissha titkanta waqt servizz tal-Milied fi knisja fRuma. Ganja ora famua nkitbet fissena 760W.K. minn Comas ta erusalemm gall-Knisja Ortodossa Griega. Wara dan, afna kompoituri bdew jiktbu ganjiet gall-Milied, per dawn l-ganjiet ma tantx ew milquga mill-poplu gar-rauni li kienu miktuba bilLatin, lingwa li l-popolin ma kienx jifhem. Barra minn hekk sa ma waslu -minijiet tan-nofs, madwar is-sena 1200, afna nies kienu tilfu l-interess li jielebraw il-Milied. Dan kollu nbidel minn San Franisk ta Assisi fis-sena 1223 meta beda t-teatrin tal-Milied fl-Italja. L-atturi fdawn itteatrini kienu jirrakkontaw l-istorja tal-Milied bil-kant u galkemm il-korijiet kienu bil-Latin, l-ganjiet kienu billingwa tal-poplu u galhekk in-nies mhux biss talli setgu jifhmu l-istorja imma setgu wkoll jingaqdu mal-atturi fil-kant. Fqasir mien dan il-kant infirex gal pajjii ora,

l-aktar Franza, Spanja u l-ermanja. Il-kant tal-Milied qabad sew u nibtu ganjiet li galkemm imdawra malistorja tal-Milied per kienu stejjer fittizji tant li ma baqgux jitkantaw fil-knejjes, izda kienu jitkantaw fiddjar u fil-pjazez minn gannejja vjaaturi li kienu jmorru minn post gall-ieor, ikantaw u jdoqqu biex jallegraw lillpoplu. Hekk bdew l-ganjiet tal-Milied. afna mill-ewwel ganjiet intilfu, orajn inbidlu, filwaqt li nkitbu orajn odda. L-Gana tal-Milied fMalta Galina l-Maltin l-ganjiet l-aktar popolari huma dawk Inglii, ganjiet li bdew jitkantaw madwar mitejn sena ilu u li kibru u diedu ma-mien. Inobbu nkantawhom fit-test taghom Ingli, imma llum insibu testijiet bilMalti li ew addattati gall-muika ta dawk Inglii. afna minnhom inkantawhom ukoll fil-knejjes waqt ilquddies fi mien il-Milied. Barra minnhekk gandna wkoll ganjiet proprja Maltin li ma-mien qegdin jidiedu. Imma gur li l-aktar wada li hi gall-qalb tal-Maltin u li jkantaw ma Malta kollha bl-akbar emozzjoni hi l-ganja Ninni la tibkix ijed. Dan nistgu ngidu li hu grazzi gallmembri tal-MUSEUM. Inkitbet kwai mitt sena ilu imma sabet il-popolarit tagha fis-snin sittin meta Dun or, illum San or Preca, mal-membri tal-MUSEUM beda jorganizza l-purissjonijiet tal-Bambin mal-irula kollha ta Malta. Dawn il-purissjonijiet gadhom isiru u ajar ngid li saru karatteristika importanti fi-elebrazzjoni talMilied Malti. Sa mill-bidu taghom, membri, tfal u nies li jakkompanjaw fil-purissjoni, kienu u gadhom ikantaw btant ea l-ganja Ninni la tibkix ijed. Tossha

7

Leen il-Qala - Milied 2011verament iera mill-qalb u mhux wieed u tnejn jidhru bid-dmug ielben ma addejhom bl-emozzjoni. o Lejl tas-Skiet Jekk Ninni La Tibkix Ijed hi l-ganja l-aktar mabuba mill-Maltin, l-ganja l-ora mabuba fMalta u mad-dinja kollha u li tidwi fkull rokna fi mien il-Milied hi O Lejl tas-Skiet. Tismagha bkull lingwa fi knejjes, fpostijiet pubblii, fil-qalba tad-djar, kantata mill-kbar u mi-gar, min-nies gonja u min-nies semplii, minn korijiet u minn solisti, imma kantata dejjem bentujamu, bemozzjoni u fuq kollox, briflessjoni. Din l-ganja tant mabuba gandha l-istorja tagha. Il-kliem tagha nkiteb minn qassis Awstrijak Dun Joseph Mohr, filwaqt li l-abib tiegu, Franz Gruber, galliem, ikkompona l-muika. Dun Mohr talab lil Gruber biex jikteb akkompanjament gall-kitarra u l-ganja kienet se tindaqq fis-servizz tal-Milied fil-knisja ta San Nikola fObendorf, l-Awstrija fl-1818. L-idea kienet li jkantawha t-tfal bala sorpria gall-enituri taghom. Skont l-istorja marbuta mal-ganja jingad li waqt ilprovi l-orgni ratlu l-sara gax kienu gerrmuh il-rieden u ma setax jissewwa. Galhekk it-tfal kellhom ikantaw akkumpanjati bil-kitarra. Imma tant kienu jafuha tajjeb li ma kellhomx bonn ta akkumpanjament. Per ma nsibu l-ebda rekord ta dan il-kor tat-tfal jew li l-orgni nkiser. Fl1818 nafu li Dun Mohr u Franz Gruber kantaw is-sitt strofi tal-ganja filwaqt li l-kor tal-knisja kanta l-aar ew versi ta kull strofa. Sentejn wara Dun Mohr ittraskriva l-muika tal-kitarra u din hi l-ewwel manuskritt li gadu jeisti u li hu mimum fil-Muew Carolino Agusteum fSalzburg. Wara dan Franz Gruber gamel diversi arranamenti tal-muika u l-manuskritti taghom ukoll gadhom mimuma. L-ganja riet gal postijiet orajn fl-Awstrija. Jasbu li wieed organista li xoglu kien isewwi orgnijiet, kien arr miegu din il-muika u daqqha fafna postijiet. MillAwstrija gaddiet gal pajjii orajn, u fl-1839, wieed u goxrin sena biss wara li nkitbet, indaqqet gall-ewwel darba fi New York quddiem il-knisja tat-Trinit. Sa dan imien inbidlet u tranat u l-muika kienet saret kif nafuha llum. Il-kliem oriinali tal-ganja kien bil-ermani, imma malajr iet maqluba fafna lingwi. Sa-mien li l-ganja saret famua Dun Mohr kien miet. aga kurjua kienet li Franz Gruber kiteb lill-awtoritajiet tal-muika fBerlin

jgidilhom li kien hu li kkompona l-muika tal-ganja. Per ma emmnuhx u qalu li nkitbet minn Haydn, Mozart jew Beethoven tliet kompoituri famui Awstrijai. Imma l-verit aret meta nstab il-manuskritt li kien ittraskriva Dun Mohr. Fir-rokna tal-manuskritt Dun Mohr kien kiteb Melodija ta Franz Gruber. O Lejl tas-Skiet hi ganja mill-aktar jekk mhux l-aktar irrekordjata mad-dinja kollha, kantata minn nies ta kull ens u fkull lingwa, u dejjem bl-akbar emozzjoni u nostalija. Forsi fatt li jixhed kemm hi mabuba, hu meta fDiembru 1914, waqt il-waqfien mill-glied gal mien il-Milied fl-ewwel gwerra dinjija, is-suldati fit-trunieri nstemgu ikantaw O Lejl tas-Skiet. Kienu jafuha s-suldati ta-ew naat u gal dak il-mument insew il-gwerra ta bejniethom u kantaw l-ganja flimkien.

8


SAN UEPP FoStNAIt-tieni Parti:(Jaqbad mill-ara tal-Festa 2011) kitba ta VICtoR GALEA

d. It-transtu ta San uepp. L-inkwatri tat-Transtu ta San uepp, jiifieri talagunija u l-mewt tiegu, bdew jidhru fil-Punent fissbatax-il seklu, mien il-barokk, kif ukoll mien li fih id-devozzjoni lejn San uepp kienet ikkargat sewwa. Ruma, insibuh ipittirha lil Franisk Trevisan, Napli hemm xogol ta Annibali Carracci, u Vienna pittruha Karlu Marutta u Luqa Giordani. Malta, nsibuha fil-benniena tal-kult ta San uepp, fil-lunetta tal-fratellanza tiegu Ta ieu, ir-Rabat talImdina. Din saret wara li kienet tlestiet il-kappella fl1670. Ma setax jonqos li din il-fratellanza tkun minn tal-ewwel li tpini t-Transtu ta San uepp, meta tqis li l-fratelli, sa mill-bidu li twaqqfet il-fratellanza, snin qabel ew hawn il-Kavalieri, kienu jiedu sieb jagmlu t-twiebet lill-foqra u, wara li jidfnuhom, kienu jibrulhom gall-quddies. Il-fratelli kienu jimxu wkoll quddiem il-vjatku u jerfgu l-baldakkin. Fi nkwatru qadim ta pittur Sqalli tas-sittaxil seklu, li juri l-familja ta Nazaret fi triqtha gall-Eittu, in-naa tisfel naraw lill-fratelli ta San uepp lebsin il-kunfratija bil-maktur frashom, mexjin quddiem ittebut ta xi add li miet fil-faqar. Duzzina, fl-1575, isemmi li l-fratellanza kienet twassal lill-ikkundannati gall-mewt, mill-abs tal-Imdina salPonta tal-Forok, barra s-swar, u tieu sieb tidfinhom. Fost dawn l-imgallqin insibu lit-Tabib ueppi Callus, li kien gallqu il-Grammastru La Valette, fl-1560. Dan kien wieed minn tal-ewwel li kien jismu ueppi fost il-Maltin, gax qabel kont issibu fost il-Lhud biss.

e. L-ospizju ta San uepp, a-ebbu. Post ieor fejn insibu kif jixraq inkwatru tatTranstu ta San uepp, hu dan l-Ospizju jew Sptar ta San uepp, a-ebbu. Feta gall-konvalexxenti, sewwasew nhar San uepp tal-1788, bissensja tal-Isqof Labini, (1780-1807), fid-djar u l-onna ta Dun ann Patist. Benefatturi ora kienu Patist Debono, Dun uepp Mamo, Dun Filippu Calleja u Dun Anton Saliba. Dan barra l-gajnuna tal-Isqof Labini u x-xogol bxejn taebbuin. Il-kappella, bl-inkwatru tal-Mewt ta San uepp, qiegda ftarf is-sala biex il-morda jkunu jistgu jisimgu l-quddies. Fl-1900 aduh fidejhom is-Sorijiet tal-Qalb ta es u fih jilqgu, barra x-xju u t-tfal iltiema, skola gat-tfal. f. L-Arzella tat-transtu ta San uepp, l-Imsida. Billi l-leenda tal-mewt ta San uepp, Malta, sabet l-aqwa interpretazzjoni tagha fil-kapulavur tal-Pittur Anton Inglott, (1915-1945), ma nistax ma niqafx fit-tul fuqha qabel ma naglaq. Fdin l-arzella mhux biss Anton Inglott laaq il-qofol tal-arti tiegu bala pittur, imma

9

Leen il-Qala - Milied 2011billi kien jaf li l-polza tiegu kienet tat il-platt, balma naqraw li kienet gal San uepp fil-leenda, gax ilpittur miet biss ftit imgat wara li kien elisha, ma setax fih ma jallix it-testment tiegu, kemm bala pittur u kemm bala Nisrani. Dan gax fl-arzella, barra s-senga tal-pittur fl-aqwa tagha, naraw ukoll kapulavur talispiritwalit profonda tiegu fl-aar ta ajtu. Fl-arzella, isfel, naraw qisu tubru gamla ta tebut bSan uepp mejjet mimdud gal tulu brasu tistrie fuq imadda, bdirgajh u spallejh gerja. Sidru jidher imkebbeb sew ffarda tas-suf. Il-bqija ta ismu mgotti bliar kbir donnu kefen nieel mal-art minn kullimkien. Wieqaf wara San uepp hemm es, li figurtu tieu bia sew mill-arzella, iares il fuq lejn id-dawl qawwi abjad bax-xemx fid-daqqa ta nofsinhar, bdirgajh miftua jitlob l Alla jilqa ru San uepp, li gadha kif aret. es liebes tonka wiesga bla iem. Fuqha gandu mantell kbir li minn wara mifrux u nieel sal-art, imma minn quddiem merfug biejjed biex sata joro dirgajh, qisu qassis liebes pjaneta hu u jqaddes. Liebes hekk, u fdik il-qagda, es ma jistax ma jiux aspett lituriku. Warajh, es gandu qatig anli, libsithom tbajjad fiddija tad-dawl nieel minn fuqhom, ikantaw galenija. es, imbagad, gandu ew anli, wieed kull naa, arira ikbar mill-orajn, bilbies twil u wiesa, safrani. Dawn qegdin juru bsubgajhom lejn is-sema. Skont illeenda dawn mhumiex lief San Mikiel u San Grabiel, donnhom qegdin jgidulu, li lil San uepp se jtellguh maghom il-enna. Garkupptejha, dejn saqajn San uepp, liebsa l-amar dagmieni, bmantell kalieni jgattilha persunitha kollha minn rasha l isfel, hemm il-Madonna, bidejha ma xulxin titlob. Warajha hemm ew nisa ora, garrkupptejhom balha, brashom baxxuta iktar mill-Madonna u milfufa fmantell kbir ikal, bsinjal ta vistu. Fuq in-naa l-ora dejn rasu, San uepp gandu mara aguga, garkupptejha ball-orajn, imma liebsa mantell abjad jgattilha minn spallejha l isfel. Fidha gandha l-atar ta San uepp bil-ilju abjad ukoll, kollha simbli tas-safa ta San uepp, fruu u fismu. dejha hemm mara ora, garkupptejha balha, imma brasha baxxuta mgottija bvelu. Din liebsa safrani baew arkanli, imma skur afna, gax qiegda fid-dell ta dik id-dija qawwija li hemm fil-quata fnofs l-arzella li ddawwal l-anli, lil es u lil San uepp. Jekk l-iskema tal-ilwien hi simbolika, balma hu l-abjad ta lbies il-mara ta dejn ras San uepp, bil-iljuwa bkollox, li qed juru s-safa u l-qdusija ta San uepp, l-isfar tal-arkanli u tal-mara ta dejn ix-xbejba liebsa l-abjad, ifisser, fost wejje ora, il-perseveranza. L-ikal, imbagad, galkemm tal-Madonna hu dak li soltu jlibbsu lid-Duluri, xorta id-daqs tiegu u tan-nisa ta warajha, jista jfisser it-tama qawwija li talbhom jasal.

3. San uepp patrun tal-iltiema. Sa mill-1600, il-pitturi Spanjoli kienu bdew ipinu lil San uepp ma es Bambin jew ma es tifel imfarfar. Il-Pittur Carlier saansitra pina lil es tfajjel iqieged kuruna fuq ras San uepp. Malta, kemm flinkwatri u kemm fil-vari li gandna dejjem juru lil San uepp ma es tarbija jew tfajjel. Galhekk drajna naraw lil San uepp bala l-bniedem li kien rabba lil es u gallmu senegtu. Mhux hekk biss, imma l-grotta li dari iktar mil-lum issib fkull dar nhar il-Milied, darrietna nqisu lill-familja ta Nazaret mal-familji l-foqra. Sqallija, galhekk, hemm id-drawwa li nhar San uepp jagmlu ikla lill-foqra tal-post. Fost il-mistednin ikun hemm tlieta meqjusa bala l-familja ta Nazaret. Barra fid-djar, il-foqra ie li jagtuhom ikla fil-knejjes, u flok il-kap tal-familja, iservuhom il-qassisin. Barra l-Bambin fdirgajh, lil San uepp ana mdorrijin narawh ukoll bil-ilju fidu, billi hu meqjus ukoll xempju tal-kastit. Galhekk insibuh iares lix-xbejbiet imlaqa ga-wie. Dan iwassalna biex naraw l-gamla li a fpajjina l-patroinju tal-iltiema u x-xbejbiet foqra filkonservatorji, spizji u istituti, li llum insibuhom djar galihom, kollha msemmija gal San uepp. a. Il-Konservatorju ta San uepp, Bormla. Bnietu Lawrika Agius, fl-1699, biex fih jilqa x-xbejbiet foqra gall-edukazzjoni taghom. Fl-1708 allietlu l-imgax fuq 4525 skut, li jibu 978. Bnieh mill-did l-Isqof Labini, fl-1790, fuq Santa Margerita, fuq bia

10

Leen il-Qala - Milied 2011art li a minn gand il-Gvern bens ta gaxar abbiet fis-sena, xi 0.008. Benefattur ieor kien l-Aripriet tal-Isla, Dun uepp Bonanno, li kien dam mien jamministrah. Dan are 1104 liri, 2572, biex tah dawra u kabbarlu l-kappella, fl-1919. Fl-1858 kien waqa fidejn is-sorijiet ta San uepp talApparizzjoni. Bi-mien inbidel fi skola primarja gallBormla. Il-kappella gandha nkwatru ta San uepp ta Bastjan Conca. Fuq il-bieb tagha hemm l-armi tal-isqfijiet ta Malta, Labini, (1780-1807), u Mattei, (1808-1829). Ilfaata tagha tares fuq Pjazza Santa Margerita. b. Id-Dar ta San uepp, il-amrun. Meta l-kanonku Dun Franisk Bonnici, (1852-1905), Bormli, kien imexxi l-Missjoni -gira, laqtuh ilafna tfal subien jierrew mat-toroq bla ebda skola. Bil-gajnuna tal-Isqof Anton Buhagiar, Kapuin, xtara dar dejn il-knisja tas-Samra, il-amrun, u semmieha d-Dar ta San uepp. Ma damx wisq ma mlieha bit-tfal u xtaq post akbar. IlGvern tah bens ta disga u disgin sena bia raba fl-inawi tal-Palazz l-Amar. Tinsab fit-Triq Irjala San uepp, bejn l-Istitut Vincenzo Bugeja u d-Dar tal-Iljuni, u llum tagmel ma Santa Vendra. Kabbarha Dun or Bugeja li laaq floku fl-1916. iedha d-Dekan ueppi de Piro, il-fundatur tas-Sojet Missjunarja ta San Pawl, li kellhom jitgabbew bil-pi tat-tmexxija tagha. Il-kappella ta mad-Dar ta San uepp, li kien bena l-fundatur, bnieha mill-did gamla ta salib Dun or Bugeja, u kkonsagraha l-Arisqof Mawru Caruana fl-1916. Fl-1960. it-tfal tad-Dar, kisbu post tal-villeatura gassajf Birebbua, minn gand il-familja Cachia Zammit. . Id-Dar ta San uepp, i-ejtun. Fl-1908, l-iskola l-qadima ta-ejtun kienet waqget fidejn il-Knisja li gaddietha lis-Sorijiet tal-Qalb ta es. Dawn fetu hemm dar gall-iltiema. d. Id-Dar ta San uepp, Gajnsielem. Din id-Dar kienet fetet gas-subien, fl-1925, bit-tabrik tal-kappillani Gawdxin u ta Monsinjur De Piro, fid-dar tal-Balliju Chambrai, li bena l-Belt Xambr biex jistkennu fiha l-Gawdxin, qribha, fit-Triq tax-Xatt. Sal-1937, kienu mexxewha l-qassisin tas-Sojet Missjunarja ta San Pawl, u minn dakinhar il quddiem adha fidejh l-isqof li beda jqabbad il-qassisin Gawdxin jiedu siebha. It-tfal ta San uepp, kif konna nsibuhom, kellhom uniformi kannella, li tgidx kemm kont naraha pulita. Kienu jooru jabbtu bieb bieb u kienu jeduhom ukoll fxi funeral, biex idabbru xi aa. Dawn id-drawwiet ma-mien qatguhom. Jien, l-ikbar abib li kelli meta kont il-Lieo, fis-snin ta wara l-gwerra, kien sewwa sew wieed minnhom. Fl-1949, kienet bdiet tinbena d-dar tal-lum li tlestiet fl-1957, imma t-tfal dejjem baqgu fejn kienu qabel. Imbagad, id-dar il-qadima iduha, fl-1973, u t-tfal

baqgu joqogdu fiha sal-1991. Il-post il-did illum inbidel fdar gan-nies bi bonnijiet spejali, li jniluhom hemm kuljum biex iserru ftit lil nieshom. e. Id-dar ta San uepp, a-abbar. Din id-dar li tilqa l-iltiema bniet, qiegda fi Triq Bajjada, dari kif tidol a-abbar. olomha id-Dumnikan Feli Grech. Beda jibniha fl-1930 u lestiha seba snin wara. Telaqha fidejn is-sorijiet Dumnikani. Il-kappella kien ikkonsagraha l-Arisqof Gonzi fl-1961. Gandha artal wieed binkwatru li pittru ueppi Briffa.

Dawn id-djar u orajn juruna kemm imxiet Malta u Gawdex il-qima lejn San uepp, patrun tat-tfal iltiema (ikompli fil-ara li jmiss tal-Gid il-Kbir 2012)

11


Xerri il-BukkettBar - Restaurant PizzeriaZewwieqa Road, Qala - Gozo Tel: 2155 3500 Fax: 2156 5394 Mob: 9949 0679 E-mail: [email protected] yourself with our vast selection of dishes starting from our... Soup, Antipasto dishes leading you all the way to our crispy Salad Bowls, enjoying our selection of Pasta Dishes. From the Chafing dishes, Fish, Beef, Pork & Chicken complimented with chefs sauces, vegitables & potatoes. Enjoy your selection of Cheeses served with galetti, Bread Table and our assortments of desserts, Fresh Fruits and Fruit Salad from or Sweet Table

GEORGE ZAMMIT & SONSd e a l e r & s u p p l i e r o f r e l i g i o u s a r ti c l e sOpening Hours: Monday to Saturday 09.00 - 13.00 Friday open all day 146, Old Bakery Street, Valletta - Malta Shop: 2123 2933 Mob: 9985 6842 Cera dellErom - Xema Likwida

12


L-Arlo tal-Knisja

Frak ta Storja (3)minn: Winston L. Zammit B.A.,(Hons.), P.G.C.E., M.A.Fl-1921, l-irula kollha ta Gawdex, minnbarra dak tal-Qala, ilkoll kellhom arlo imwaal fil-faata tal-knejjes parrokkjali rispettivi taghom. Fis-Seduta tal-Assemblea Leilattiva tas-27 ta Diembru 1921, l-Avukat Luigi Camilleri LL.D., wieed mill-erba deputati Gawdxin, li kien jirrappreenta lil Gawdex, fl-Assemblea Leilattiva, ibed l-attenzjoni tal-Prim Ministru l-Onor. Joseph Howard gal dan il-fatt. Staqsieh jekk kienx il-sieb tal-Prim Ministru li jagti l-ordnijiet metiea biex il-Qala jkollha arlo simili. Fir-risposta tiegu l-Prim Ministru informa lill-Onor. Dr. Luigi Camlleri, li kien il-sieb tal-Gvern li jagti l-ordnijiet metiea, biex il-Qala jkollha arlo, simili gal dak imwaal malfaata ta knejjes ora fGawdex.(1) It-talba tal-Avukat Camilleri ma waqgetx fuq widnejn torox, gax fis-seduta talAssemblea Leilattiva tas16 ta Marzu 1923 tressaq vot Nru. 27, li kien jirrigwarda x-Xoglijiet Pubblii, u dan kien jinkludi somma ta 120 biex isir arlo fGawdex. Il-Ministru tax-Xoglijiet l-Onor. Ninu Dalli spjega lill-kamra, li din is-somma kienet intia biex isir arlo fil-Qala fGawdex. Il-Ministru Dalli, qal li dan kien se jkun it-twettiq ta wegda tal-Gvern, li kienet saret snin ilu ida li kienet ser titwettaq mill-Gvern preenti.(2) Dan il-vot ie approvat mill-Kamra fl-istess seduta.(3) Mir-rapport tas-supretendent tax-Xoglijiet Pubblii gas-sena finanzjarja 1925-1926, li jib id-data tal11 tAwwissu 1926, insibu li l-arlo tal-Qala twaal fpostu fdin is-sena finanzjarja. L-ispia biex twaal l-arlo telget gal 28.(4) 1. 2. 3. 4. D(ebates) of the L(egislative) A(ssembly) Vol. 1 sessioin 27.XII.1921 p.99. Ibid Vol IV, session 16 IIIv- 1923 p.858, 861. Ibid p.866. Report of the superintendent of Public Works for 1925 1926, Malta Govt. Gazzette, Suppliment No.LXIV, 8. X.1926, p.694. 24.IV.2011.

Sliema-Malta.

13

Leen il-Qala - Milied 2011to our English Speaking Residents: Hello my friends This is the third time Im addressing you in my capacity of Editor of our Parish quarterly magazine Leen il Qala. This is the Christmas edition and as such it will be full of messages and articles concerning this most beautiful and blessed time of the year, Christmas. A festive season celebrated throughout the world. The Maltese and Gozitan people love Christmas, and in fact start preparing for it as early as November. Most families build a crib, or as its better known, il-Presepju. Its dominated by the Baby Jesus in the manger surrounded by Mary and Joseph, and kept warm by the cow and the donkey. This will be the centre of attraction in every house during the Yuletide period, and will be enjoyed by both young and old members of our families. By late November our houses will take on that magical look, with Christmas trees and decorations twinkling merrily behind windows and front doors. In the first week of December our Local Councils see to it that the village squares and main streets are all lit up and decorated with Christmas lights and cribs, which gives a wonderful feeling of warmth and hope. Apart from the material preparations, as Catholics we also prepare ourselves in a spiritual way for the feast of the birth of Jesus, which occured in Betlehem 2010 years ago. It is important for us that we attend and participate in full at every church function and social activity during this happy event. This is a time of peace and happiness, something which we all yearn for and do our best to achieve. It is a time when hatred is left behind and family feuds forgotten. Even wars stop for Christmas. In this time we have a tradition of remembering those less fortunate than we are. Those who are old, alone and in hospitals. Many of us make it a point to visit them and give a small gift which is so much appreciated. It is little things that make their Christmas bright. From here we would like to invite all of you to participate in our joyful celebrations. Enjoy your parties, dinners and receptions. Permit me one word of caution. Remember if you are driving dont drink, take care of yourselves and others. May we all have a peaceful and blessed Christmas. Merry Christmas to all. Euchar Mizzi Editor.

14


Rui tfaar il-kobor tal-Mulej, u l-ispirtu tiegi jifra fAlla s-Salvatur tiegi (Luqa 1:46-47).

L-Immakulata Kunizzjoniarsa biblikaminn: Fr Charles ButtigiegStorja ta mabba: Fil-persuna tal-Verni Marija naraw l-isba storja ta mabba ta bejn Alla u l-kreaturi tiegu. Xi jfisser li Marija tnisslet bla tebga tad-dnub oriinali? Dan ifisser li iet ippreservata mid-dnub ta Adam u Eva u tnisslet bl-ikbar intimit u gaqda ma Alla. Mhux ta bxejn mela li fMarija naraw il-glorja tAlla, dik li hi mimlija bilgrazzja. Dik li hi l-ewwel frott tar-redenzjoni ta Kristu. Id-dnub hu distakk minn Alla, imma fMarija id-dnub ma gandux postu, galiex hija qiegda tassew fgaqda perfetta ma Alla. Hija iet magula sabiex tkun Omm il-Feddej. Kien hemm bonn li titwieled qaddisa sabiex trawwam lit-tarbija es fl-umanit tagha. Sa mill-Eternit: Din l-istorja ta mabba hija inizjattiva ta Alla. Sa milleternit Alla gael biex tkun Omm Ibnu, wada minn ulied Irael, tfajla Lhudija minn Nazaret tal-alilija, xebba mgarrsa ma rael jismu ueppi, mid-dar ta David. Din ix-xebba kien jisimha Marija. (Lq 1:26-27). Marija tnisslet l-ewwel fil-mo ta Alla. Alla li sa minn qabel lema il-kobor ta din il-mara ta Irael. Potuit, decuit, ergo fecit, gal Alla dan kien possibbli, kien jixraq u galhekk gailha gall-missjoni tiegu. Alla li ried jikkomunika ruu mal-umanit, jagel dan il-mument l-iktar partikulari, l-iktar perfett fil-persuna ta Marija. Fl-Istorja tas-Salvazzjoni: Marija tnisslet fl-istorja tal-poplu ta Irael. Il-missjoni ta Marija tejjiet minn diversi personai fl-Antik Testment spejalment meta narsu lejn xi uud millpersonai nisa. Dan narawh fil-enesi 3:15: U jien, inqajjem mibegda bejnek u bejn il-mara, bejn nislek u nisilha, u hu jisaqlek rasek u int tisaqlu garqubu, fSara li Alla jbierek il-wild tagha, fl-istorja ta Samwel u wanni l-Battista. Marija tnisslet minn familja l-iktar safja u ta mabba, dik ta kif jurina l-ktieb apokrifu ta San akbu, il-Proto evanelju tiegu, fejn Marija tnisslet frott tal-imabba li tant kienu ilhom jistennew il-enituri tagha SantAnna u San wakkin. Dik li kienet fost i-kejknin ta Irael iet magula sabiex tkun Omm il-Feddej, iet mogtija minn Alla doni li jixirqu lill-uffiju goli tagha. Il-amar li kien qed jinema fl-istorja, sar dawl gad-dinja kollha filpersuna ta Marija. Kien galhekk li l-anlu fit-tabbira tiegu, isellem lil Marija mimlija bil-grazzja (Lq 1:28) u tilqa` bil-fer il-missjoni fdata lilha. It-taglim tal-Knisja: Il-Knisja ntebet matul i-minijiet li Marija mimlija bil-grazzja iet mifdija sa mit-tnissil tagha kif tgid id-domma tat-Tnissil bla Tebga tal-Verni Marija filBolla Ineffabilis Deus tal-Papa Beatu Piju IX fl-1854: L-Imqaddsa Verni Marija sa mill-ewwel mument tat-tnissil tagha, bi grazzja u favur singulari ta Alla li jista` kollox, fie il-merti magrufin minn qabel ta es Kristu, is-Salvatur tal-bnedmin kollha, kienet gal kollox ielsa minn kull tebga tad-dnub tan-nisel.

15

Leen il-Qala - Milied 2011Missirijiet il-Knisja tal-Lvant iseju lil Omm Alla Panaghia - dik li hi kollha kemm hi qaddisa; u jqimuha bala dik li kienet ielsa minn kull tebga ta dnub gax qisha maguna mill-Ispirtu s-Santu u magmula olqien did. San Irinew jgid: L-goqda tad-diubbidjenza ta Eva nallet bl-ubbidjenza ta Marija, dak li rabtet Eva bin-nuqqas ta fidi tagha, allitu Marija bil-fidi tagha. Hija s-Santwarju Qaddis tal-Ispirtu s-Santu, kif jgidilna San wann Dammaxxenu. Alla qies minn qabel il-merti tal-istess Iben tiegu sabiex iares lil Ommu minn kull tebga ta dnub. San Anselmu jgidilna li Marija hi verament imlibbsa bil-kwiekeb, hi verament dawl gal olqien, hi barka li jitbierek biha kuladd: Bik mhux biss il-olqien jitbierek mill-allieq ida ukoll il-allieq jitbierek mill-olqien. Alla nissel lil dak li bih sar kollox. Marija welldet lil dak li bih ie salvat kollox. Konkluzjoni: Jaqbel afna li nielebraw is-Solennit talImmakulata Kunizzjoni proprju fil-bidu tal-Avvent li hu preparazzjoni gal Kristu permezz tal-Ispirtu. Hekk gamlet ukoll Marija li mimlija bl-Ispirtu aettat lil Kristu. Din l-istorja ta mabba li rajna fMarija, Alla jagmilha ukoll magna galkemm gur bmod differenti. Ana ukoll inorru o fina storja ta vokazzjoni. Ana li bl-ispirtu aj aettajna lil Kristu u nimxu warajh. Ejjew galhekk nitfgu l-arsa tagna lejn Marija, ejjew nintrabtu mal-ankra soda tagha u t-tama tagna tkun gura fdin l-istorja famua ta imabba.

Biblijografija: Bertetto, D., Maria la serva del Signore, Napoli 1988. OCarroll, M., Theotokos. A Theological Encyclopedia of the Blessed Virgin Mary, Washington Delaware 1982. Passarelli, G., Licona della Madre di Dio, con inno Akathistos, Milano 1992. Stacpoole, A. (ed.), Marys Place in Christian Dialogue, Middlegreen (U.K.) 1982. Zuffi, S., Episodi e personaggi del Vangelo, I Dizionari dellArte 4, Milano 2002.

Salvu Camilleri & Sons Ltd.(Tan-Najsi)Suppliers of Ready Mix Concrete, Crane HireReady Mix Plant: 2156 0346 Residence: 2155 1485 Mobile: 9949 537816

Gelluxa SupplieS ltdGeneral MerchantStoreA, N.B.GrunjuStreet, Qala,GozoT:21551555 F:21554273 M:99824300 E:[email protected]

Camilleri House Belveder Street, QALA


Il-Milied f'nofs diskussjoniminn: Mons. Salv Grima

Kienu draw lil xulxin sewwa gax tul l-istaun tas-sajf kienu saru bieb kbar u ma naqsux li jiltaqgu flimkien ta spiss. Il-festi u okkajonijiet fejn jielebraw kienu gal qalbhom afna. U ladarba -mien beda dieel, ma setgux ma jaqbduhiex fuq l-eqreb ranet li jmiss fejn mill-did jistgu jqattgu l-isba in ta vaganzi u jippjanaw bejniethom kif jafu huma. Allura qabduha fuq il-Milied. Wieed minnhom dar fuq sabu u asadhom xi ftit gax staqsihom: Giduli ftit, kemm-il Milied hawn?. Kemmkemm ma asbuhx li qed jiajta, jew ej bxi qabda argumenti ejda. Bis-serjet qed ngidilkom, insista bil-entilezza maghom. Sabu kienu jafuh bala bniedem tal-affari tiegu u galhekk malajr fehmu li kellu xi punt importanti xjgidilhom. Mohom beda jhewden dwar xgamla ta Milied kienu jgaddu fl-imgoddi. Il-fer ma kienx jonqos, ir-rigali ma kullimkien, it-tijin dejjem jidied, l-appuntamenti minn jum gall-ieor, postijiet gall-ru u gall-ikel, u xewqat spejali gall-ranet partikulari. Mhux l-istess Milied ikollna? qabe iwieeb wieed minnhom. Ma ninsewx kemm konna mein gan-novena, provi ta kant, xi reita ol-knisja u l-armar gall-okkajoni. U hawn deher li setget tibda xi diskussjoni. U ftit ftit ippruvaw juru xjasbu. Il-Milied propjament ma bdejnihx ana, ida, kikolli ngid, biddilnih kif fettlilna rrimarka ieor minnhom. Ilkoll baqgu jiftakru mien it-tfulija taghom u bejn wieed u ieor fiex kien jikkonsisti dan i-mien. Ana suppost nielebraw festa kbira tal-imabba li Alla wera magna l-bnedmin meta l-Iben twieled fostna bala tarbija u allura nifiru bil-mija tiegu bala s-Salvatur mwieged u li kellna tant bonnu, ied ifiehem l-ewwel wieed. Ma tantx tista tgidu dan il-kliem lil erti nies! qabe ir-raba wieed. L-atmosfera llum hija iktar mixuta

fuq il-kummer, ix-xalar, il-parties, l-ikel, l-awguri, ixxiri u l-qsim tar-rigali, u wejje ora ta lussu. U kompla jispjega bliema mod jintramaw il-wienet, l-istabbilimenti kbar tar-rigali, l-inviti gall-ikel barra, flimkien ma ruxxmata ta karti u riklami li jitqassmu fiddjar biex ikomplu jqajmu l-ispirtu tal-Milied. Propju galhekk staqsejtkom kemm-il Milied hawn. U l-gwaj hu li qed ninsew gal kollox il-vera tifsira tiegu. Sabu qablu miegu, u osservaw li din it-tendenza qed tkompli tikber ladarba dil-rajja kbira ma baqgetx tirrifletti dak i-mien meta seet gall-ewwel darba, fis-skiet u l-abra tal-kampanja, bogod mill-gala, il-gewiija u l-aga tal-ajja mimlija storbju. Illum mhemmx Milied mingajr sejjes, iri u tabit. Issib min jgidlek li minkejja dan kollu lanqas jaf li ej il-veru Milied. Agar u agar meta llum afna qed jiddubbaw bdan kollu biex jifgaw fihom dik l-imiba jew stil ta ajja li xejn ma tixraq lill-bniedem ikkummenta ieor. U din mhix invenzjoni ora ta Milied? Milied pagan, gax gal kollox jaslu. Jippruvaw jagtu dehra falza minn barra li xejn ma tkun taqbel mar-realt tal-ajja taghom. Allura xtifsira gandhom ix-xewqat tal-festi? Jien naraha ftit stramba kif xuud jixtiequ Milied hieni meta ma jkunx qed jirrifletti l-verit. Xi tgidu gal dawk li ma jasbuhiex darbtejn biex minkejja li ma jkunux fi stat xieraq ta ajja xorta wada jippretendu li malprofan u d-diordni jalltu dak li hu qaddis u sagru? Qed nifhem gall-attendenza spontanja u tradizzjonali gallQuddiesa, basta ta nofsillejl. Kompla jikkommenta ieor minnhom. U kemm tista tippretendi profitt xieraq minn dawk li jiffullaw fl-aar mument gallhekk imsejja qrar! Jew dawk li jagmlu bal sabhom bla ma jfittxu l-tiea tal-qrar. Biex ma nsemmux innuqqas ta dekor jew imiba xierqa li titlob elebrazzjoni tant sollenni.

17

Leen il-Qala - Milied 2011Minn sieb gall-ieor il-bieb tagna baqgu gaddejjin gal iktar kummenti. Din mhix festa li tfakkarna fi twelid li se fil-faqar, fis-sempliit, fl-imwarrab, galkemm bmessa importanti gal kuladd? Kellu raun jgid hekk, ida bejn l-istorja ta dakinhar u dak li nielebraw illum hemm qaba kbira. Xi ngidu gall-ela bla raan, infiq anki bla bonn, jew bla sieb ta add? ie li jidiedu l-inidenti tat-traffiku mill-iktar serji fdawn il-ranet ied jgid siebu. Niftakar, kompla dan meta konna gar ie li rrakkontawlna kif kienu jielebraw il-Milied missjunarji fartijiet imbiegda. L-insara taghom lanqas joolmu bdak li gandna ana. Allura, tgid ma kinux iossu fihom xi fer spejali fdawn il-ranet? Naseb li hawn missejna Milied ieor, differenti mill-orajn, u li jgaddi afna lil tagna, gax il-pai taghom ma nafx fejn tista ssibha ajar. asra li dak li nalu ana ma jistax jasal gandhom. Ma dawn ta min iid ukoll dawk li joffru xi in biex jginu xi morda, fi djar tal-anzjani, fistituti tat-tfal jew gand xi familja fil-bonn kompla ieor biex juri kemm hu fwaqtu li wieed jipprattika xi xogol ta volontarjat, fis-sena ddedikata gal dan il-gan. Ma kinitx diskussjoni galxejn. Malajr qablu li gal dis-sena jippjanaw jumejn fid-Dar tal-Providenza. Min jaf jekk gal darbora nagmlux esperjenza missjunarja gal abta tal-Milied? esprima x-xewqa dak li gamlilhom l-ewwel mistoqsija.

in-najsiMario Camilleri For

Camilleri Family 21, Independence Street, Qala, Gozo.

18

9988 5457

Tel: 2155 4941 Mob: 9946 0725

all kind of Concrete Works Crane Hire


It-tifsira vera tal-Miliedminn: Angelo Xuereb

Galina l-Milied gandna nossuha bala festa. Ida nixtieq nistaqsi xtip ta festa qegdin nielebraw jekk hijiex materjali biss jew relijua. L-aspett uman tal-Milied; parties, xi ara, rigali u kartolini, mhumiex xi aa aina anzi fihom afna tajjeb. Ida ma jridx jiri li dawn inessuna s-sens veru tal-Milied. Ir-rakkonti marbuta mat-twelid ta es Biex niskopru xifisser il-Milied galina sewwa li niftu l-Evanelji u naraw l-istejjer li hemm marbuta ma dan i-mien. Naraw lil San uepp u l-Verni Marija jmorru jinkitbu fi-ensiment fBetlem; es jitwieled fgar tal-annimali u l-anli faru lil Alla; ir-rgajja kienu l-ewwel li marru jagtuh qima. Ta tmint ijiem gamlulu -irkonijoni u ngata l-isem ta es. Ta erbgin jum es ie ppreentat fit-tempju. Il-mai jiu mil-Lvant biex jaduraw. Erodi joqtol lit-tfal innoenti u s-Sagra Familja tarab lejn l-Eittu biex teles mill-qilla tiegu. Sensiela ta stejjer li jekk nimmeditaw fuqhom idaluna fl-ispirtu veru tal-Milied. Naraw lil es jitwieled fil-faqar jiifieri fgar tal-annimali. Irrgajja li kienu meqjusa bala emarinati kienu l-ewwel dawk li marru jadurawh. Naraw ukoll li l-mai ew mill-bogod biex jagtuh qima. Filwaqt li r-rgajja kienu meqjusin bla nies ta livell baxx, ilmai kienu gorrief li abulu deheb, inens u mirra. Id-deheb ifisser li huwa sultan, l-inens li huwa Alla u l-mirra li kien ser ibati.

It-tarbija ta Betlem hija l-Iben ta Alla li sar bniedem Forsi wieed jistaqsi: Galiex dan l-interess kollu; it-tarbija ta Betlem kienet l-Iben ta Alla li sar bniedem balna fkollox barra mid-dnub. San wann jesprimi din il-verit bdan il-mod: U l-Kelma (jiifieri es) saret isem u gammret fostna (1, 14). U dan gandu jkun l-istagib tagna fil-Milied. Alla jsir bniedem balna. It-tarbija ta Betlem mhijiex tarbija bal orajn ida hija t-tieni persuna tat-Trinit li adet natura umana u hekk dalet flistorja tal-bniedem biex kull min jemmen fih jikseb il-ajja ta dejjem. Fil-Milied ma nistgux ma niftakrux kemm nies twajba stennew il-Messija. Niftakru wkoll filprofeti li abbru l-mija tiegu filwaqt li ppriedkaw il-konverjoni tal-mo u l-qalb. L-awtur tal-Ittra lil Lhud jgidilna: Wara li bosta drabi u bafna manjieri kellem Alla ilu lil missirijietna bil-profeti, dan l-aar, fdawn il-jiem, kellimna bIbnu, li Hu gamlu werriet ta kollox u li bih ukoll alaq iddinja (1, 1-2). Nistgu ngidu li d-dul ta Kristu fl-istorja taddinja kien l-aqwa avveniment li ara wara l-olqien tad-dinja. Ida fil-pjan ta Alla din il-mija seet fis-skiet u min jilaqha ried fidi kbira. Jekk naraw it-Testment il-Qadim naraw li l-Lhud kienu jmorru erusalemm biex jagtu qima lil Alla. Kienu jqisu li Alla huwa kbir u ta setga kbira.

19

Leen il-Qala - Milied 2011L-attejament lejn es Ida fBetlem din is-setga dehret fes tarbija. U galhekk il-Verni Marija u San uepp kienu ta fidi kbira biex jaettaw dan il-misteru. L-Evanelju ta San Luqa jgidilna: U Marija kienet iomm dan kollu fmoha u taseb fuqu fqalbha (2,19). Naraw il-mai li ew mil-Lvant biex jaduraw lil es. Bkuntrast mal-fidi ta San uepp, tal-Verni Marija, r-rgajja u s-slaten mai naraw il-qilla ta Erodi li wasal biex joqtol lit-tfal innoenti. es sa mill-bidu kien sinjal ta kontradizzjoni kif abbar Xmuni l-profeta waqt il-preentazzjoni fit-tempju: Ara, dan ikun tirif u qawmien gal afna fIsrael, u sinjal li jmeruh (Lq 2, 34). es kien il-veru dawl tad-dinja ida min ried jimxi fid-dlam ma aettahx. Id-dawl jiddi fid-dlam ida d-dlam ma laqgux (w 1, 4). Ta min jinnota li dan l-attejament ta dawn ilpersuni kollha gadu sejjer sa llum. Jekk inarsu lejn l-istorja tal-Knisja nsibu persuni li mxew il quddiem fit-triq tal-virt u bbaaw kollox fuq es. Insibu wkoll dawk li ma tawx kas tat-taglim tiegu u nsibu min oloq afna tfixkil lit-tajbin gax qalbu baqget fid-dlam u ma aettax lil es fajtu. es fajjitna Galhekk dan il-Milied waqt li niftakru fl-istejjer tat-tfulija ta es naraw xtip ta attejament gandna lejn es. Niftakru li t-tarbija ta Betlem hija l-vera dawl kif jgidilna l-Evanelju ta San wann: Kien id-dawl tassew, li jdawwal kull bniedem sa jii fid-dinja (1, 9). Nistaqsu jekk dan id-dawl nifidx il-ajja tagna bmod li naraw kollox ej minn l-idejn setgana ta Alla avolja ma jkunx jogobna u jekk qalbna hijiex miftua biejjed gal es bmod li ajjitna tkun ibbaata fuqu. Niftakru li es jrid jitwieled fqalbna billi nemmnu aktar fih u billi nirevuh ta spiss fl-Ewkaristija. Quddiem es ma nistgux nibqgu indifferenti. Jekk ma jibdlilniex ajjitna jkun ifisser li gadu ma daalx biejjed fajjitna. Biex es jidol fajjitna gandna bonn li nkunu nixbhu lill-Verni Marija, lil San uepp, lir-rgajja u lill-mai. Dawn kollha kellhom spirtu kbir ta umilt u aettazzjoni ta es. L-Evanelju ta San wann isemmilna l-id li jsir lil dawk li laqgu lil Kristu fajjithom: Imma dawk li laqguh tahom is-setga li jsiru wlied Alla, dawk li emmnu fismu, dawk li mhux mid-demm u lanqas mir-rieda talbniedem imma twieldu minn Alla (1, 12-13). Veru li bil-magmudija nsiru wlied Alla ida dan is-sagrament irridu ngixuh kuljum billi naettaw aktar fajjitna lil es u nagtu xhieda tiegu. Niftakru li l-aettazzjoni ta Kristu fajjitna mhijiex xi aa li tiri mil-lum gal gada ida tieu ajjitna kollha.

20


Katekei

LUQA 10: Versi 25-37minn: Marie Josette Xerri Is-Samaritan it-tajjeb Is-silta tal-kelma ta Alla li gandna llum hija meuda mill-Vanelu ta San Luqa, fejn es bil-parabbola tas-Samaritan it-Tajjeb, abar fil-qosor it-taglim essenzjali tiegu, li kuladd, kull min jagmel it-tajjeb skont il-lii ta Alla, jista jkollu l-ajja ta dejjem. Fdin is-silta li gandna ser nirriflettu fuq dak li San Luqa jirrakkonta fKap. 10, versi minn 25 sa 37. Il-Lhud kienu mkabbrin bil-lii u kienu jasbu li huma biss kienu jistgu jarsuha. Bil-parabbola, es wriehom li min mhuwiex Lhudi jista jarisha wkoll u jasal ukoll gall-ajja ta dejjem u abilhom l-eempju ta rael Samaritan, wieed minn dawk li l-Lhud kienu jqisuhom bala mwarrbin u midinbin. Madankollu, kien is-Samaritan li osserva l-lii u mhux il-qassis u l-Levita taghom. Bdin il-parabbola es kkonferma wkoll it-taglim tiegu dwar l-imabba tal-proxxmu, li gandha tkun universali, li tobb lil kuladd u ma teskludi lil add, lanqas lill-gedewwa. Hekk jgidilna es fSan Luqa, Kapitlu 6, versi 27 sa 36: obbu l-gedewwa tagkom, agmlu l-id lil min jobgodkom, itolbu gal min ieblakom. Agti lil kull min jitolbok u min jeodlok xi aa tiegek titlobhilux lura. Kif tridu li l-bnedmin jagmlu lilkom, hekk ukoll gamlu intom lilhom. Jekk intom tobbu lil min iobbkom, xi las jista jkollkom? Gax il-midinbin ukoll iobbu lil min iobbhom u jagmlu l-id lil min jagmel il-id lilhom. Imma intom obbu l-gedewwa tagkom, agmlu l-id u tkunu ulied Alla l-Goli, li hu tajjeb mal-ingrati u l-iena. ennu bal ma hu anin Missierkom. Hekk jitkellem es fuq l-imabba tal-gedewwa. Kliem ar kemm jista jkun u li jifhmu kuladd. Il-Lhud kienu jasbu li l-proxxmu taghom kienu biss uthom il-Lhud, tan-nazzjon u r-relijon taghom. es wera li l-imabba vera u skont l-ispirtu ta Alla, taddan il-bnedmin kollha. L-garef tal-lii suppost kien jafha l-lii. Galhekk es dawwar gal fuqu l-mistoqsija li kien gamillu. U l-ieor wieeb tajjeb. Wieeb bil-kliem tat-talba Xema, li l-Lhud kienu jgidu fis-sinagogi taghom u li tinsab fil-ktieb tad-dewteronomju kapitlu 6, versi 4 u 5. obb mela lill-Mulej Alla tiegek, bqalbek kollha, bruek kollha u bsatek kollha u ied magha l-vers u lill-proxxmu tiegek balek innifsek meuda mill-ktieb tal-Levitiku kapitlu 19, vers 18. L-gaqda flimkien ta dawn i-ew kmandamenti kienet magrufa fMark, kapitlu 12, versi 29 sa 31, meta es mistoqsi gal darbora minn wieed millkittieba. Liema wieed fost il-kmandamenti kollha huwa l-ewwel? es wiebu hekk, Int gandek tobb lill-Mulej Alla tiegek, bqalbek kollha, bruek kollha, bmook kollu u bil-qawwa tiegek kollha. U t-tieni hu dan, obb lil gajrek balek innifsek. Mhemmx kmandament ieor akbar minn dawn.

21

Leen il-Qala - Milied 2011Kemm San Mark u kemm San Mattew isemmu dan l-episodju tal-Vaneli taghom. Il-Kmandament ilKbir. Fil-kuntest tal-Levitiku, il-proxxmu hu utek, niesek u qrabatek. Imma mhux il-barrani u l-gadu tiegek, kif kien qed jgallem es, Il-proxxmu tiegek min hu? U tah l-okkajoni li joro bdin il-parabbola sabia. It-triq minn erusalemm gal eriko kienet taqsam mid-deert ikrah tal-Lhudija, kienet perikolua, gax fiha kienu jinbew il-allelin biex jagmlu gal xi add li kien ikun gaddej u jisirquh. Il-parabbola tagtina xnifhmu li l-qassis u l-Levita kienu sejrin lura lejn darhom wara li kienu taw qima l Alla fit-Tempju ta erusalemm. Madankollu, meta raw lil dak l-imsejken mixut mal-art, ma tawx kasu u baqgu gaddejjin, il-lii ma arsuhiex. Ir-relijon taghom ma kinitx vera, kienet tat-tempju biss u mhux tal-ajja. Il-figura tas-Samaritan anin turi kuntrast qawwi malqassis u l-Levita, li baqgu indifferenti quddiem iltiea ta dak il-proxxmu u hawn hi l-aktar it-taglima tal-parabbola. Is-Samaritan li, skont il-Lhud ma kienx mill-poplu ta Alla, ieb ruu ta proxxmu u ares il-lii ta Alla, u l-qassis u l-Levita tal-poplu ta Alla lanqas biss garfu li kisru l-lii ta Alla. Lill-garef tal-lii, Lhudi li kien jistmell is-Samaritan, es qallu biex jagmel bas-Samaritan. Hekk jgid ukoll lil kull min irid iares il-lii ta Alla u jkollu l-ajja ta dejjem. Hemm xi add li ana nqisuh bala gadu tagna? Kif inibu runa miegu? Galiex insibuha daqshekk bi tqila biex nafru lill-gedewwa tagna? Xjiifieri tafer tassew? Fhiex gandna niftakru meta niltaqgu ma diffikultajiet kbar biex nafru lil xi add? Gandna nasbu u niftakru li l-imabba lejn l-gedewwa hija bal termometru li jimmarkalna kemm imxejna l quddiem fil-ajja nisranija. Turina jekk aniex insara tassew jew jekk gadniex inibu runa ball-pagani. Gax gan-nisrani, l-imabba tal-gedewwa mhix lussu, mhix xi aa merfuga gal ftit nies qaddisin. Ma tistax tkun nisrani jekk ma tkunx lest biex tobb lil kuladd, ukoll lill-gedewwa tiegek. Gax min mhux lest li jagmel dan, ikun qieged igiddeb lilu nnifsu. Ikun qieged jiad l-imabba ta Alla u l-Ispirtu ta Kristu li fuqu gandu jimxi. l-imnikktin, afer lill-midinbin, tema lil min kien bilu u ta dan il-id kollu minflok bil-grazzi allsuh bissalib. U fuq is-salib es jibqa jagder u jibqa jobb. Bala wlied Alla, ana l-insara mhux biss nafru lill-gedewwa tagna ida naslu wkoll biex nitolbu galihom u nagmlulhom il-id. Ana l-insara nimxu fuq dak li jgidilna San Pawl fl-ittra tiegu lir-Rumani, kapitlu 12, vers 20 fejn jgid hekk. Jekk il-gadu tiegek hu bil-u itimgu, jekk hu bil-gatx isqih. Tallix il-aen jirbek ida irba il-aen bit-tajjeb. Il-qawwa tat-tjieba u tal-imabba hija akbar minn dik tal-mibegda u tal-vendikazzjoni. Mhux aa fali li nobbu lil xi add li ma namlux. Insibuha diffili afna biex nafru. Ma nkunux irridu naqgu gal min jagmlilna xi azzjoni aina. Ida niftakru li quddiem Alla min jafer u jgin mhux jaqa jkun qieged, imma jkun qieged jogla lejn ilquata tal-imabba ta Alla nnifsu. Huwa bis-saa ta din l-imabba bla tarf ta Alla li ana nistgu nafru mill-qalb u nginu wkoll fejn nistgu lillgedewwa tagna gax waedna maniex kapai nobbu. Ana ma nistgux nagtu lil addieor minn dak li mgandniex. Aktar ma nobbu lil Alla u naettawh fajjitna, billi nalluh jgix u jaixxi fina, aktar inkunu kapai nobbu lill-orajn. add ma jista jobb il-bnedmin bla ma jobb lil Alla. Il-mabub u mibki, il-Beatu Papa wanni Pawlu II darba qal li bil-parabbola tas-Samaritan it-Tajjeb, es jbiddel it-termini tal-mistoqsija. Il-mistoqsija mhix min hu l-ar tiegek imma min gamel lilu nnifsu ar tar-rael msejken li waqa vittma talvjolenza tal-allelin. Eempju prattiku biex nifhmu. Jekk naf li hemm persuna, hi min hi, li gandha bonn l-gajnuna per eempju, wara xi operazzjoni u tgix waedha, gandi nkun Samaritan Tajjeb galiha u mmur nara xgandha bonn u nginha, biex bhekk nagmel lili nnifsi ar tagha, bla ma nippretendi xejn lura. Is-Samaritan tal-parabbola mhux talli ma stenna xejn, talli fvers 35 nsibu li, l-gada are bitejn flus, tahom lil tal-lukanda u qallu, u siebu, jekk tonfoq xi aa ijed, inroddhielek jien meta nera ngaddi. Fvers 36, es lil dak l-garef tal-lii staqsieh min minn dawk it-tlieta jidhirlu li ab ruu ta proxxmu u dak wieeb, min enn galih. Fl-aar vers, 37, es qallu. Mur u agmel hekk int ukoll. Inossuh fil-qieg ta qalbna dan il-kmand, dan l-amar ta es, issa, es qed jgid proprju lilna biex, fkull irkostanza li niltaqgu magha, inibu runa ta Samaritani Tajbin ma kuladd.

22

Kristu ma gamilx lief id, fejjaq il-morda, farra


Il-Milied fGajnejn i-gaagminn: Chelsi Cefai ej il-postman! kont inlissen minn tat lil ommi, bajta eitament, hekk kif il-oss tal-mutur jibda jinstema viin tad-dar tagna. Tista tgid li hekk kont ngaddi kull godwa tal-vaganzi talMilied xi gaxar snin ilu; bsaqajja nkollati wara t-tieqa ta barra, nistenna bil-erqa l-kartolini nelin wada wada ol-kaxxa tal-ittri. U erini mbagad inarrat kull invelopp alli bilri nqabbel liema tkun l-isba li revejt dakinhar jew min gandu l-isba kaligrafija! Illum inares lura bi tbissima u forsi anke bsens ta nostalija ga-mien uniku tat-tfulija. Li kieku dak i-mien kellek tistaqsini xifisser il-Milied galija forsi kont nazzarda nsemmilek dan l-episodju, ir-rigali ta tat is-sira tal-Milied, il-knisja li kull filgaxija tkun mixgula ferm aktar mis-soltu u probabbli anke l-fatt li gal dan l-istaun is-sigla fuq it-televixin tkun ukoll mibdula! Ida jekk tistaqsini llum, naseb li l-istorja gandha tkun kemxejn differenti! Nemmen li fis-sojet tagna gad fadal diversi sterjotipi, anke rigward i-gaag. gur u mhux forsi li huma l-afna li jassojaw i-mien tal-Milied u -gaag max-xalar u l-ru, filwaqt li l-anzjani maelebrazzjonijiet interni. Imma kif qatt tista tpoi lil kuladd fkeffa wada tieneralizza! Minkejja li afna jpittru l-enerazzjoni aguga bala dik vendikattiva u vulnerabbli gall-vizzji, nemmen li jekk tfittex bir-reqqa issib orajn li jikkontradixxu dan it-timbru u li gadhom iaddnu valuri sodi. Per fil-verit nammetti li noss illi kieku kellu jsir vox pop fejn i-gaag jiu mistoqsija xjabat l-ewwel ma mohom meta nsemmu Milied, il-maoranza l-ewwel taenna ga-mien taxxalar imbagad gat-twelid ta es Bambin. Ninsabu fdinja fejn it-tentazzjonijiet li dejjem kienu hemm gall-enerazzjonijiet preidenti qegdin kull ma jmur jikbru. Ilkoll nafu li llum il-medja tal-massa tilgab irwol importanti fid-dawl ta affarijiet li jinfluwenzaw li-gaag. U jekk dak li hu ain jinstema ola minn dak li hu verament tajjeb, fl-et fejn wieed iobb jesperimenta, tal-ewwel se jegleb. Din tista tkun ir-rauni galiex id-divertiment bosta drabi jieu post funzjonijiet relijui li afna gaag imbagad jistmerru jagmlu. Mhux galiex i-gaag tal-lum kollha bla qalb, irrisponsabbli, krudili, immaturi..., kif kemm-il darba nisma adulti jargumentaw. Tal-opinjoni li fgajnejn il-maoranza ta-gaag ilMilied ikun dak li jintrodui l-istaun tad-divertiment li jinkludi pawsa mir-rutina tal-iskola. Galdaqstant ma jonqsux il-festini u l-ammonti akbar ta gaag

li jokkupaw id-diskoteki, il-wienet li jiu frekwentati minnhom aktar mis-soltu u xi ikla mal-bieb ma tonqosx. Fil-frattemp issib orajn li dan i-mien isibuh opportun biex jinqatgu mix-xenarju ta barra u minflok iqattguh mal-familja fil-pai. Galhekk gal dawn, ilMilied gandu sinifikat ta gaqda u mistrie. Galkemm nassumi li l-funzjonijiet relijui mhumiex fost dawk l-attivitajiet immarkati bala prijorit fuq il-kalendarju ta-gaag, issib uud li jattendu bi arhom. Orajn isibu l-vaganzi tal-Milied utli gal ganijiet filantropii. Hu att verament nobbli meta mien bal dan ikun mezz li jqawwi qlub dawk l-aktar batuti fis-sojet meta l-fer enwin iwarrab is-sofferenzi ta dawk l-anzjani solitarji. Meta l-enerija dinamika ta-gaag tissellef gal ftit lil dawk gaag balna li din is-sena se jqattgu l-Milied fl-isptar, jirrekjedu bonnijiet spejali jew jassumu li dan se jkun tal-aar. Is-sigriet gal Milied hieni, fl-opinjoni tiegi, hu li nsibu lok gal kollox - il-bilan. Li naarbu mill-vera sinifikat tal-Milied u li nintilfu fid-divertiment biss jirriulta fMilied bla sens, elebrazzjoni bla skop. Jew xi skop jibqgalha l-Quddiesa ta Nofsillejl jekk ngodduha bala tradizzjoni drawwa jew rutina ta bilfors? It-tifsira vera tal-Milied, it-twelid ta es Bambin, gandha mnejn qiegda tiajpar. U galhekk irridu nadmu biex dawk i-gaag li jaddnu l-valuri relijui ma jitqisux bala devjanti fis-sojet tal-lum. Nistinkaw sabiex il-mod ta kif kienu jarsu lejn din il-festa missirijietna jibqa fissojet tagna fil-qlub aguga. Gandu jkun mien fejn nasbu fgaag ora mferrxin madwar il-globu li jafu li hekk kif jintemmu dawn il-ranet, tissokta l-gwerra fpajjihom u li ma kull jum li jgaddi jittamaw li jkun jum eqreb lejn sbie godwa serena. U forsi gandu jkun mien xieraq li nidlu fina nfusna u nistarru kif nistgu nkunu ana li nibdew insaltnu l-pai u l-gaqda madwarna; mhux biss fi mien il-Milied imma matul is-sena kollha. Jew forsi kif ana stess nistgu nkunu l-istilla l-istilla li fid-dlam tallejl tispikka fuq il-kanvas sewdieni u tqawwi qalb lil dak ilmitluf fi triq imwarrba; tigwida li-agug lejn Dak li jkun jistenna bidejH miftua fil-kesa tal-lejl, abbandunat minn afna, ewwa l-maxtura.

23


Fresh Fish Supplies

FISH MARKETMarrRoad,Gajnsielem,Gozo Tel:21560686-21555668-Fax:21555668-Mobile:99439012

55, St. Joseph Square, Qala - Gozo 2785 5051 - 7905 5051 For top quality fresh meat cuts, marinated pork, beef & chicken for BBQs, a vast selection of superior meat products such as roast pork, beef, or chicken, kebabs, meatballs, bragioli, burgers and lots more...

Peters Butcher Shop

Tal-KelbaTriq il-Kunizzjoni Qala, Gozo

Building Contractor Crane & Generator HireContact: Raymond CefaiTel: 21557847 - 21562532RayRita, Triq it-Tempju, Qala, Gozo

tel: +356 2156 5626 Antoine mob: 9922 4114 Franco mob: 7953 6874 email: [email protected] web: www.divebluewaters.om

Mobile: 9949 3169

24


Simboli tal-presepjuminn: Victor Grech Billi riesaq i-mien tal-presepju tajjeb li nagmlu gadd ta riflessjonijiet spiritwali biex nifhmu ajar xi jfisser il-presepju u l-personai li nsibu fih u li ilna ngou minn kunitna. Ftu: Illum il-Verni tat lid-dinja u l-art tat gar lill-Goli li hu fuq kollox u fuq kuladd. Ifaruh l-anli u r-rgajja, jersqu lejh il-Mai mmexxija minn kewkba, u San uepp iares lejH hieni. L-Gar: L-art laqget lill-Mulej u tatu gar. In-natura laqget lill-Iben tAlla. Kien il-bniedem li ma laqax lil es. San uepp u Marija sabu l-bibien magluqa. Ana ukoll sikwit naglqu l-bibien ta qalbna gax togobna iktar il-ajja kif irriduha ana, inqabblu fejn jaqbel. talba: Mulej iftilna qalbna galik, idol fina, aginna kif trid, sir i-entru ta ajjitna alli kull ma nagmlu, ngidu u nasbu jkun offerta lilek u jagtik glorja. Kewkba: Il-kewkba kienet dawl u kumpass li tat direzzjoni lill-mai. Fid-dlam ngixu kif irridu, ngaffu u nfasslu ajja bla direzzjoni spiritwali. Id-dawl jurina l-kobor ta Alla, ir-rieda tiegu u t-triq li twassalna fis-Saltna Eterna. Meta nilqgu d-dawl ta Alla nsiru dawl ana lkoll, insiru dawl gal orajn bil-kelma, bl-eempju u bl-imabba. talba: Mulej alli d-dawl tiegek idawwalna u jiddi fina quddiem il-bnedmin, ginna alli l-gemejjel tagna jagtu glorja lilek. Kun inti t-tmun ta ajjitna alli twassalna fil-post tas-salvazzjoni. Erodi: Erodi bea minn es. Bea li jeodlu l-poter, il-ajja komda u l-gana. Ana ukoll nibgu li l-kelma ta Alla tedilna l-kumdit falza tal-vizzju u d-dnubiet, is-sigurt falza tal-id materjali. Imma es li ie mfisqi bala tarbija alla l-faxex materjali meta rxoxta. Ma tellax il-fisqija u l-faxex miegu fis-sema. Ana ukoll nallu kollox warajna mal-mewt. Jibqa biss it-tajjeb li nkunu gamilna. Dak biss jissarraf fil-bank etern. talba: Mulej kei minn qalbna l-idoli, ir-rabta ejda malaffarijiet ta din id-dinja. Ginna nibnu u ninvestu fil-kelma tiegek gax dik biss tagtina l-fer u l-passi u tagtina l-premju li ma jintemm qatt. Ir-rgajja: Meta twieled es tfaaw anli kollha dija u qalu lirrgajja li twieled il-Messija u dawn marru jadurawh. Ir-rgajja kienu meqjusa foqra spiritwalment, injoranti u ma kellhomx in jitgallmu u jitolbu fissinagoga minabba l-merliet taghom. Imma es gael li juri lilu nnifsu tarbija lilhom l-ewwel. Gael is-sempliit, is-safa u l-onest tar-rgajja u mhux ilqdusija falza ta min jidhirlu li hu qaddis iktar minn addiehor, jitkaa bl-orajn u jiudika lill-proxxmu. talba: Ginna Mulej inkunu safjin, semplii u onesti. Ginna alli l-Ewkaristija tkun mimlija tifsir galina, alli norru l-fer u l-pai u l-qdusija tal-Ewkaristija kull fejn inkunu, alli nkunu mimlijin niena u mabba dejjem u ma kuladd.

25

Leen il-Qala - Milied 2011Il-Mai: Il-mai kienu slaten gorrief li telqu gall-vja diffili u perikulu alli jfittxu lil es gax fehmu li Hu l-Messija. Sabu lil es u offrewlu r-rigali taghom. es aettahom gax Hu ie biex isalva lil dawk kollha li jemmnu fiH u jimxu fuq il-kelma tiegu. Is-saltna ta Alla hi miftua gal min jgix u jwassal il-Kelma u l-Imabba ta Alla lill-orajn u mhux gall-insara talqoxra li jaduraw lil Alla bil-fomm biss u mhux bil-qalb. In-nisrani veru jgin, jafer u jobb gax jara lil es mobi fil-proxxmu tiegu. talba: Mulej ginna niftu qalbna u mona gall-kelma u l-imabba tiegek, noffru dak kollu li nagmlu gall-glorja tiegek, nerfgu s-salib tagna kuljum u nimxu warajk. Marija: Marija kienet pura qabel it-twelid, fit-twelid u wara t-twelid. Meta ana nkunu nodfa u melusin mill-jasar tad-dnub inkunu puri u sbie minn ewwa u galhekk inossu l-fer u l-pai tal-Mulej fqalbna. Marija kienet ubbidjenti. Meta ana nobdu l-lii ta Alla u nagmlu r-rieda tiegu nkunu qrib ta Alla, iktar siguri u mimlijin grazzja. Marija marret tgin lil Eliabetta bumilt kbira. Meta niekknu fgajnejn addieor nikbru fgajnejn Alla. Marija saret omm es bilqawwa tal-Ispirtu s-Santu u omm tagna lkoll. Fuq issalib es qal lil wanni, Hawn hi ommok. Marija kienet l-ewwel tabernaklu gax arret lil es fufha. Hi weldet lil es balma ana gandna l-obbligu li nwelldu lil es lill-orajn. Hi poiet lil es tarbija fMaxtura minn fejn kienu jieklu l-annimali. Hekk es sar ikel divin galina fl-Ewkaristija. talba: Ginna Mulej alli nibqgu nagrfu r-rigal ta kobor bla qies li Inti tajtna permezz ta Marija. Nitolbuk Marija ommna tat il-mant tiegek, omm gajnejk fuqna u weinna bit-talb tiegek. es: Alla l-Missier wieged lil Adam u lil Eva li gad jibgat il-Messija biex jisaq ras ix-xitan u amm kelmtu. L-iben ta Alla sar bniedem balna fkollox minbarra d-dnub u gael li jitwieled fgar kiesa, geri u skomdu. Meta ppriedka poa fuq ebla mhux fuq tron. es uriena l-kobor tal-umilt, talmafra u tat-tbatija u kollox idur fuq l-imabba infinita Tiegu galina. es gallimna dwar Alla l-Missier u xi jrid minna Alla fil-ajja ta kuljum. es allilna s-sagramenti, gejjun ta grazzja galina. Meta tela s-sema bagtilna l-Ispirtu s-Santu a jagtina l-gerf, l-gaqal, il-qawwa a ngixu kif irid Alla u nagmlu r-rieda tiegu. talba: Twieled mill-did fqalbna es alli eddidna u tginna ningu l-libsa tad-dnub, u nfasslu ajjitna fuq il-Kelma u l-Imabba li Inti tajtna.

26


L-esperjenza tal-Kor Magnificat fMessinaminn: Patricia Buttigieg Din il-mawra kienet possibbli bis-saa ta stedina li l-Kor Magnificat irieva mingand Mons Gulletta, l-Aripriet tal-Katidral famu ta Messina, biex ikanta lejlet il-festa ta Santa Marija, il-jum tal-konsagrazzjoni tal-Katidral li lilha hu ddedikat. Il-preparazzjonijiet bdew minn imgat qabel il-festa tarraal, ovvjament ma stajniex nitilgu hemm mingajr provi, galhekk il-kor kien jiltaqa frekwenti. Waslet il-urnata tat-tluq tal-imga 12 ta Awwissu 2011 fejn grupp ta sitt membri mill-kor flimkien mal-Aripriet tagna, Direttur tal-kor, u xi enituri kellhom jitilgu Sqallija gal din l-esperjenza. Qbadna il-vapur gal xi s-sebga ta filgodu u erejnielha gall-ajruport ta Malta. Wara nofsinhar wasalna fMessina, Collereale, li hi home kbira u sabia tal-anzjani, fejn issetiljajna l-affarijiet u kellna xi ftit in tal-mistrie. Filgaxija stess sibna biex immorru naraw il-Katidral fejn il-kor kellu jkanta. Galavolja ma kienx masub, il-kor gamel prova gira. Ta min jgid li huma gandhom wieed mill-aqwa orgni li jinsab fl-Ewropa, galhekk biex isiru l-provi wieed ried jiftiehem minn qabel gax mhux kuladd huwa permess li jua dan l-orgni. Ngid galija kien kemxejn ta xokk xin rajt il-kobor talKatidral filwaqt li l-orgni kien enormi qisu surround system mal-knisja. Kif konna a ninstemgu? Filgaxija rina gall-ikel u komplejna nduru mal-madwar ta Messina ovvjament xi ajta l hawn u l hemm ma naqsitx minn naa ta kuladd. L-gada filgodu qomna, adna kolazzjon flimkien imbagad kuladd kellu in biex idur u jagmel dak li tixtieq qalbu. Hekk gal nofsinhar kilna l-ikla u kellna xi mumenti ta mistrie qabel ma tlaqna gal general rehearsal malorganista elebri Rosario Mangano fil-Katidral ta Messina. Fil-provi morna tajjeb afna. Ovvjament hu importanti ferm li tossok kunfidenti fl-aar prova biex tkun tista tagti performance tajba quddiem il-pubbliku. Filgaxija gal darbora rina nieklu u wara morna fejn il-port taghom fejn kellhom lejl ta folklor. Il-kor beda bl-ewwel ganja tiegu a cappella Tota Pulchra u kompla bsolo tiegi l-Ave Maria ta Gounod. L-Aripriet kanta l-Ave Maria ta Arcadelt u wara l-kor akkumpanjah fl-Invocazione ta Mro Giuseppe Giardini Vella li l-Bailika ta San or offritilna entilment. Melodiji ora kienu Fil-lewwa ta Mejju u Ismagha l-Ganja. Mhemmx xi tgid, ilpubbliku li kien numeru baqa hemm iares lejna millbidu sal-aar minuta tal-kunert. U fl-aar laqguna bafna apip. Mons. Gulletta wara ta tifkira lillAripriet bala ringrazzjament filwaqt li gamel ew kelmiet verament sbie ta apprezzament.

Il-add 14 ta Awwissu, il-urnata tant mistennija u li tant konna ilna nippreparaw galiha. Filgodu qomna, adna l-kolazzjon flimkien u wara bdew il-preparamenti. Tlaqna xi siega qabel peress li kellna xi ftit bogod u ridna nilbsu l-uniformi. Saru xi warm up tal-vui u fkemm ilni ngidlek kien sar il-in biex nitilgu fuq il-presbiterju biex nagtu bidu gall-kunert li a xi amsa u erbgin minuta. Il-kunert kien iddedikat lill-mibki Fr. Joshua Muscat li tant kien mabub mill-poplu tal-Qala u li kien ar dan ilKatidral flimkien mal-Aripriet tagna meta kien gadu filPreseminarju u wara bala seminarista.

27

Leen il-Qala - Milied 2011Wara l-kunert il-grupp irritorna lura gal ftit mistrie u ikel u wara rea beda jipprepara gall-quddiesa ta filgaxija fejn gal darbora l-kor kellu jsemma lenu waqt il-quddiesa ta lejlet Santa Marija. Did-darba l-organista tal-quddiesa kien Mons. Gulletta nnifsu. Il-kor anima l-quddiesa tajjeb afna. Eegwixxa l-quddiesa ta Mro Carmelo Zammit. Fuq il-arsa ta dawk kollha hemm prezenti iktar u iktar talgrupp kollu stajt issib tbissima ta sodisfazzjon. Il-kor wara ie mistieden mill-Aripriet tal-Katidral gall-elat u gal ftit mumenti flimkien. Wara rina u morna nieklu l-ikla ta filgaxija flimkien. Ilum iktar minn qatt qabel ma setax jonqos fin, kant, daq u ajt bejnietna.

Gal darbora bi preparamenti li saru hemmhekk stess irnexxielna mmorru Catania fil-Casa Madre tas-sorijiet ta San Vinenz de Paul fejn laqguna afna, afna. Malli wasalna aduna gall-kolazzjon u wara krew vann u xufier biex aduna fuq il-Vulkan Etna. Kienet xi aa sabia li tara li s-sorijiet, li dawn kemm kemm qatt rawna, laqguna daqshekk. Wara ma kienx jonqos li mmorru xi ftit sigat induru fit-toroq ta Catania fejn hawnhekk kuladd kien liberu jagmel dak li xtaq. Il-in beda jagmel mielu u lkoll irritornajna lura il-kunvent tas-sorijiet fejn fl-aar siega qgadna nitkellmu maghom u nkantaw xi ganjiet. Kien qed isir il-in biex nitilqu lura lejn l-ajruport alli naqbdu l-ajruplan gall-vja tagna lura lejn Malta. L-gada filgodu bis-saa ta preparamenti impossibbli u ta malajr minabba li kienet festa pubblika, qomna lkoll kmieni biex immorru urnata Taormina. Filgodu dorna mhux ftit fit-toroq dojoq u sbie ta dan il-post. Wasalna fpjazza u fdaqqa wada nisimgu oss ta qanpiena kejkna ddoqq gall-quddiesa. Mingajr sieb il-kor spia janima bla muika u bla noti l-quddiesa. Is-Salejan li l-Aripriet qaddes miegu, wara l-quddiesa adna nieklu xi aa flimkien. Ilkoll bqajna mistagbin kemm laqagna dan il-qassis minkejja li dan sa siega qabel l-anqas biss kien jaf bina. Ovvjament ma setax jonqos li mmorru gal ftit in sal-baar. Wara rritornajna fejn il-kow li kienet qiegda tistenniena biex nirritornaw lura lejn Messina. Filgaxija rina dawra gall-aar darba fMessina u wara tlaqna nippakkjaw il-bagalji biex l-gada stajna mmorru Catania. Xi aa li nibqa niftakar minn din il-mawra, apparti l-esperjenza tal-kant, hija gur kemm konna milqugin galavolja ma kinux jafuna afna. Kienet esperjenza ferm sabia u gur li din se nibqgu niftakruha. Nixtieq minn hawn nirringrazzja lillAripriet Kan. Joe Zammit li gal snin sa kien hemm biex jgallimna u jedukana, kemm gall-ajja imma spejalment fil-qasam tal-muika, li ngid galija mingajr is-sapport tiegu gur li add ma kien ikun jaf bil-iliet muikali tiegi. Jekk hemm xi tfal interessati jingaqdu mal-Kor Magnificat jikkuntattjaw l-Aripriet; il-provi jsiru kull nhar ta Sibt mill-dax sa nofsinhar.

28


L-esperjenza tiegi fl-Etjopjaminn: Loren Buttigieg Gadni ejja lura minn kwai xahar l-Etjopja. Huwa ferm diffili tikteb l-esperjenza tiegek wara xahar bal dak. Diffili afna tispjega xi toss u tara fdan il-pajji! Trid tesperjenzaha int stess biex tifhem xjien ngid. Per xorta a nipprova nispjega alli taraw ftit galfejn min imur fuq xogol ta volontarjat ikun irid jera jmur! taghom. Gamilna ukoll xi bir qabel tlajna biex xin inkunu hemm nginu lill-organizzazzjonijiet li qed nadmu maghom kemm bl-gajnuna tagna kif ukoll finanzjarjament. Organizzajna ukoll attivitajiet bal ikliet, carwashes, car boot sales u BBQ alli jkollna ammont sabi xintellgu magna. barna ukoll id-donazzjonijiet mill-irula Gawdxin fejn millbir waqt il-quddies barna l-ammont ferm sabi ta 2,448 mill-irula ta Sannat, Gajnsielem, Qala u San or (395 minnhom mill-Qala). Inabru ukoll il-flus mill-idejn fejn mill-Qala nabar l-ammont ferm sabi ta 435. Dawn il-flus tqassmu priniparjament o 4 organizzazzjonijiet: l-istitut fejn konna noqogdu Kidane Mehret, l-isptar ta Madre Terea, skola li jiedu siebha s-sorijiet Franiskani u dar gal tfal bi bonnijiet spejali. Sa fl-aar waslet il-urnata tal-31 ta Lulju. Wasalna l-ajruport fis-siega u nofs ta wara nofsinhar biex naqbdu t-titjira tagna lejn il-Kajr fl-erbga per kellna delay ta sagtejn u minflok tlaqna fis-sitta. Kellna titjira ta sagtejn u nofs u mbagad minn hemmhekk kellna nergu naqbdu titjira ora, din id-darba gal Addis Ababa, il-belt kapitali tal-Etjopja. Hemmhekk rea kellna delay ta xi tliet sigat ora, allura wasalna l-Etjopja naqra iktar tard milli kien ippjanat. Xin rina mill-ajruport bqajna miblugin. Xin taseb fl-Afrika bla ma trid taseb fnixfa u sana. Ida sibna kompletament il-kontra. Kull fejn tares kien mimli muntanji u dura. L-Etjopja balissa huwa mien ix-xita allura l-ambjent huwa vera adar. Xin konna fil-vann u konna qed inarsu l barra, bdejna nindunaw li l-esperjenza ser tkun differenti milli konna qed nistennew.

Il-preparazzjonijiet gal dan il-vja inbdew minn afna qabel il-31 ta Lulju, il-urnata li kellna nitilqu gal din l-esperjenza. L-ewwel aa li saret kienet li mlejna l-applikazzjoni. Kienet twila u vera ddettaljata! Tajna l-applikazzjoni u ftit ranet wara li galqu l-applikazzjonijiet irivejt email biex immur gallinterview ftit tal-ranet wara. Dakinhar tal-interview vera kont ma niflax imma xorta mort gax ma ridtx nitlef dik l-opportunit! Ftit ranet wara l-interview irivejt email ora, din id-darba li ejt aettata! Kont vera ferana u eitata li ejt aettata, imma fl-istess in kont xi ftit inkwetata kif ser ngid lil ommi u lil missieri li ser immur xahar l-Etjopja. Jien kont dia tarraftilhom xi aa li ser napplika, imma ma stennewx li daqshekk malajr ser ngidilhom li filfatt ser immur. Huma damu ftit sa xin aettawha li verament sejra, per mbagad xin indunaw li vera rrid nagmilha aettawha u ssapportjawni. Kellna ftit preparazzjonijiet xnagmlu mhux ain qabel morna. L-ewwel aa kienet li kellna niedu l-prekawzjonijiet kollha u galhekk adna t-tilqim kollu li kellna bonn. Qabel morna kellna ukoll xi lezzjonijiet biex jginuna xin inkunu hemm bal fuq kif niedu sieb tagna nfusna, kif tnaddaf xi ferita kif ukoll anke lezzjonijiet fuq il-lingwa u l-kultura

29

Leen il-Qala - Milied 2011fis-swali. Jiena xogli hemmhekk kien iktar affarijiet baii peress li ma gandix sfond ta mediina, bal li nilgab mat-tfal jew ngin fit-tqassim tal-ikel. Xogol li xorta jagtik afna sodisfazzjon li tkun hemm malpazjenti. Parti kbira mill-in kont inqattgu nitkellem mal-pazjenti. Huma jiedu afna gost jaraw li hemm xi add li mhux qed jiddejjaq joqgod fejnhom u jitkellem maghom.

Wada mill-esperjenzi li gur ma nistax ninsa hija dik ta xin wasalna. Morna sa Istitut li konna ser inkunu fih. Huwa ta mara Maltija li tieu sieb wieed u goxrin tifel li kienu fit-triq. Dawn it-tfal aru jilqguna barra waqt li ana konna gadna fil-vann. Avolja ma nilniex mill-vann u ma stajniex inkellmuhom wisq, stajna nossu l-imabba taghom lejna, avolja dawn ma jafuniex. Mument li diffili tispjega xassejt, per kien ta fer kbir. Ana hemmhekk priniparjament konna nadmu mas-sorijiet ta Madre Tereza fl-isptar taghom u mas-sorijiet Franiskani fl-istitut li huma jmexxu. Fl-istitut jien kont ngallem il-Matematika littfal ta bejn l-et ta dax-il sena u sittax-il sena. Xin tkun ma dawn it-tfal gal inijiet twal tibda tara d-differenzi fil-karattri taghom. Tara ukoll li galkemm ma gandhomx afna affarijiet, xorta huma feranin. Jiieldu u jillatikaw bejniethom bal tfal ora, per xorta wara ftit a tera tarahom bit-tbissima fuq fommhom. Esperjenza ora vera qawwija hija meta tkun ma xi add fl-aar mumenti ta ajtu. Tara lil xi add imut mhix esperjenza sabia, imma fl-istess in tgallmek afna. Tgallmek tapprezza l-ajja u tgix ajtek bl-ajar mod possibbli. Hija esperjenza agar meta tara li kieku l-pazjent kien qieged Malta kien ifieq bla problema ta xejn filwaqt li hemmhekk imut gax ma gandhomx il-kura galih. Jiddispjaik afna galihom u tgid kemm ana xortina tajba li noqogdu Malta u li nsibu l-kura kollha li jista jkollna bonn. Xin tii lura tara differenza kbira bejn i-ew pajjii. Tara li hawn Malta gandna iktar milli gandna bonn filwaqt li hemmhekk bilkemm gandhom in-neessitajiet ta kuljum. Per, d-differenza hi li allavolja ana gandna kollox, xorta ngergru gal kull aa ta xejn u ma aniex feranin gax ma gandniex aktar, filwaqt li hemmhekk bilkemm gandhom biex jgixu u bilkemm jafu hux ser ikollhom xjieklu llejla, per xorta ma jgergrux. Qabel tlajt l-Etjopja kont ngid li nitla darba kemm spei naqtal-kurit u daqshekk. Imma xin tmur u tesperjenza dik it-tip ta ajja, ta lanqas galija personali, huwa vera diffili biex ma tkunx trid tera tmur! Titgallem afna fesperjenza bal din. Min gandu x-xewqa li jgix din l-esperjenza neu biex jagmilha, gax barra li tkun mort fpajji ieor u tkun tajt l-gajnuna tiegek, titgallem afna u tagmlek persuna ajar milli tkun mort.

30

Waqt dan ix-xahar konna nadmu ukoll mas-sorijiet ta Madre Terea. Konna nagmlu dak li jkun hemm bonn fl-isptar li huma gandhom fAddis Ababa. Bia mill-grupp qed jistudjaw suetti relatati malmediina allura dawn setgu jagtu aktar gajnuna speifika bal fid-diwi tal-feriti u li jkun hemm bonn


QALA FEStA A MoDEL to BE CoPIED BY ALL PARISHESfrom Paul Louis Fenech The small village of Qala celebrates the feast of the patron saint on the first Sunday of August. Those who really want to experie

lehen il-qala - milied 2011

Documents