letrafebrièr2013
TRANSCRIPT
1
11 car. Enric Fabre 09100 PÀMIAS 05.61.69.60.96/[email protected]
http://ieoarieja.wordpress.com
Mot del president de l’IEO d’Arièja
La creacion d’un site internet de l’IEO d’Arièja marquèt la fin de l’annada 2012. Me pensi qu’es un primièr pas que, dempuèi lo temps que se’n parlava, caliá far. Ara, coma o diguèri lo còp passat, cal que lo fascam foncionar e viure. Pel moment, es encara en construccion mas s’i pòdon trobar las actualitats ligadas a la nòstra seccion, una mòstra de las activitats prepausadas, la Letra mesadièra o Lo Diari de l’IEO regional, unes ligams... Encara un còp, lo cal consultar e lo cal far conéisser per mostrar qu’a la sieu utilitat. Vos’n remembri l’adreça d’accès: http://ieoarieja.wordpress.com/. Las estatisticas de visitaires pendent lo primièr mes e mièg indican una frequentacion plan desparièra e irregulara segon los jorns e, tròp sovent, de visitas vesinas del non-res... L’idèa èra de crear una veirina; una veirina, cal que siá vista, mas cal tanben que i aja de causas a i far veire, es vertat...
Ara, sèm en 2013 que serà un an d’escomesas importantas per nosautres totes. Primièr, coma o sabètz dempuèi bèl brieu, soi pas pus brica en capacitat d’assegurar l’anar de cada jorn de l’IEO d’Arièja. Es necessari, al mai lèu, de preparar la seguida, tant val dire la relèva; cal prene vertadièrament al seriós la question del cambiament al cap de la seccion d’Arièja, tanplan se i a besonh d’un temps de transicion... temporària. L’Amassada generala estatutària annadièra serà convocada per las setmanas que venon e cal que tot siá mes en plaça a aquel moment, en tenent compte de tot aquò. Autra escomesa, ligada a la precedenta, mas que va plan mai enlà, es la de la subrevida de l’IEO d’Arièja e dels sieus emplecs. Sens emplec, paucas causas de çò que fasèm se poirián far, encara que benlèu d’autras se farián, saique. Quines mejans per quines emplecs? Cal aviar la reflexion, cresi e, aquí tanben la cal prene plan al seriós. Lo còst creissent dels emplecs exigís que se financen... es una evidéncia. E podèm pas comptar, tot còp, suls dons personals per se salvar. Podèm refusar una prestacion quand passa? I a tot un trabalh a menar aquí dessús en i inclure la plaça dels benevòls dins las accions.
D’autra part, dins las escomesas grandas, las que nos permeton d’èsser visibles e credibles, i a la question dels corses d’occitan pels adults. Quand nos lancèrem dins la professionalizacion, en 2007, amb totes los trabucs que trobèrem a l’exterior mas tanben a l’interior, èra per desvolopar l’ofèrta de corses en quantitat (=ne dubrir un pauc pertot e atraire d’aprenents) e en qualitat. Aquí tanben me pensi que
Febrièr de 2013 n° 179
AGENDA Corses debutants e confirmats
A Pàmias, Le Fossat, Foish, Sent Guironç, L’Avelhanet, Saurat, Clarmont. 05.61.69.60.96 [email protected]
Ràdios Del diluns al divendres, a l’entorn de 8h20, 12h00 e 18h40 sus Ràdio Transparence (93.7 FM), De còr e d’òc.
Cada dimars, de 19h00 a 20h00 - Era votz dera montanha, sus Ràdio Coserans 94.7 FM.
Acamps
7 e 21/02/2013 a 20h30 a Pàmias a l’Espaci occitan – Acamp del Cercle occitan-IEO Prospèr Estieu. Contacte : 05.61.69.60.96 o [email protected]
Animacions
Parladissa a Foish al fogal Leo Lagrange (lo diluns un còp/mes). Organizat pel Cercle occitan-IEO de Foish. Entresenhas al 05.61.65.22.48
Talhièr de danças « tradicionalas » a Pàmias a l’Espaci occitan (lo dimars de 18h a 20h00 cada 15 jorns). 30 € l’annada. Contacte : 05.61.60.58.08 o [email protected]
Talhièr de cants « tradicionals » a Pàmias a l’Espaci occitan (lo dissabte de 10h00 a 12h00). 90 € l’annada. Contacte : 05.61.60.58.08 o [email protected]
01/02/2013 a 20h30 a Saurat (sala paroquiala) – Espectacle francés-occitan « Crocodeon en saule mineur » per la companhiá du Poisson Soluble. Organizat per Festenoc : http://www.festenoc.com
02/02/2013 a Maseras (sala Fèbus) a 19h00 : asinat – 21h00 : bal amb Aigarèla. Repais-bal : 15 € (adults) 8 € (– de 12 ans) ; bal sol : 5 € (adults) A gratis (- de 12 ans). Reservacion obligatòria. Contacte : 06.17.53.29.62 o 05.61.69.60.96 [email protected] o [email protected]
02/02/2013 a l’Èrm (sala polivalenta) – 17h00 : Iniciacion a las danças tradicionalas – 21h00 : Bal Trad amb Revelhet. 6 €uros. Proposat per Viure en vilatges. Contacte : 05.61.65.69.15.
23/02/2013 a 20h45 a Foish a l’Estiva – Concèrt de Revelhet a l’escasença de la sortida del disc Remenilh.
DE L’INSTITUT D’ESTUDIS OCCITANS D’ARIÈJA
2
poirem pas far l’esfòrç, tant seriá pauc agradiu, de far un balanç suls dos plans, lo quantitatiu (dins quin sens va lo nombre de corses e d’inscrits) e lo qualitatiu. Ja, l’an passat, comencèrem un trabalh dins aquel sens, mas lo cal perseguir e afinar e, se s’escatz, arribar a las conclusions que s’impausan.
2013 serà tanben l’annada de l’acabament previst per l’operacion de valorizacion del collectatge que nos foguèt fisada per l’Universitat de Tolosa-Le Miralh. Ne caldriá dire fòrça causas sul biais que foguèt “organizada” (es benlèu pas exactament lo mot que convendriá...). Mas aquò depend pas de nosautres que, a nosautres, nos cal realizar l’operacion quines que sián las condicions e los obstacles rescontrats. Una primièra fasa es a mand de s’acabar a la prima, la fasa d’elaboracion e de sortida del DVD seguirà rapidament, puèi vendràn totas las animacions. A aquel moment, riscam de nos trobar acarats a una dificultat plan simpla: cossí far totas aquelas animacions en tan pauc de temps? Es de plànher que los conceptors de l’operacion ajan pas volgut pausar la question abans...
O vesètz, 2013 es una annada importanta - coma cada annada, me diretz. Vos i demòri totes per ajudar, cadun, a far possible la dintrada dins l’annada 2014! La situacion e l’importància dels enjòcs del moment demandan l’implicacion de totes.
Patrici Pojada
Dus poèmas de Paul Verlaine
Aqueste òme, poèta francés, nescut a Metz en 1844, que publica en prumèr Poèmes saturniens (1866), pueish Fêtes galantes (1869) e La bonne Chanson (1870). Le junòme que pòrta a l'editor aquel manuscrit qu'a una bona notorietat. Mes qu'é dejà ivronha, orgiac, violent, e qu'entretié relacions « copablas ». Portant, qu'é fiançat a una demaisèla de setze ans. Les poèmas de La bona Cançon que furen escriuts en aquel periòde. Aquí la traduccion de dus d'aquestis :
La Bona Cançon (VI) La Bona Cançon (XII)
La luna blanca Lutz dins les bòsques De cada branca Part una votz Jos la ramada.
Ô plan aimada.
L'estanh rebat, Pregond miralh, La siloeta Del sauce ner Ont le vent plora …
Revem, qu'é l'ora, Un grand e trende Apaisament Sembla baishar Del firmament Que l'astre irisa.
L'ora requisa.
La dura espròva que's va acabar Còr meu, soritz a l'avenir.
Que son passats les dias d'alarmas Ont èra triste entrò las larmas.
Non suputes mès les moments Arma meva, encara chiu de temps.
Qu'è calat las paraulas amaras, Forabandit las sornas quimèras.
Mos uelhs exilats de la véser De per un dolorís dever,
Mon aurelha cassida d'enténer Las nòtas d'aur de sa votz trenda,
Tot mon èstre e tot mon amor Aclamont le banastrós jorn
Ont, sol sòmi e sola pensada Me tornarà la fiançada !
Ailàs! Aquel periòde d'apasiment que non durarà cap. Après le maridatge que vieràn le desamor e les desòrdres, jos la fòrma d'un adolescent equivòc e trebolant : Artur Rimbaud! Comprometut politicament, que pèrd le sèu pòste de foncionari, e, en companhia del sèu amic, que fug en Belgica, pueish a Londres.
Quand tornan a Brussèlas, Rimbaud que'l vòl quitar. Alavetz Verlaine que li tira dus còps de revolvèr, e que’l blassa.
En preson, que torna a trobar la fe catolica e que compausa Romances sans paroles (1874), pueish Jadis e naguère (1884), Les Poètes maudits (1884).
Devengut, sense aver-'c volgut, le cap de « l'escòla descadenta », que mia una vida miserabla de garnit en espital, e que’s mor a París en 1896, a 52 ans. Qu’a deishat l’imatge d’una persona mès lèu depravada, çò qu’empacha pas que la sèva poesia sia d’una limpiditat e d’una melodia que’s desgrunan coma nòtas de musica.
La cronica de Claudina Ribèra-Solhà
3
Virem pas a l’entorn del pòt
Sus la granda cheminèia de la cosina d'Adèla aviam totjorn vist un regat de pòts – sabètz d'aquelis pòts amb un cobèrt, enrengats del pus grand al pus petit – que portavan sul ventre : Farina, Sucre, Cafè, Tè, Sal, Espècias, Pebre…
Les d'Adèla èran de fèrre, un simple fèrre blanc, mas las letras èran de coire. Èran cap precioses, ni per la matèria ni pel contengut mas totis les mainatges d'Adèla les aimavan ; les avián totjorn vistes sus la nauta cheminèia, al dessús del fornèl. E puèi èran inseparables del sovenir de la menina. Quantes repaisses aviá preparat Adèla ! Perfumats, deliciosis, gaujosis.
Un jorn, non pas un bèl jorn, non ! Un triste jorn, un jorn de pena, Adèla se morisquèc, abandonant son ostal, sa cramba, sa cosina e tot çò qu'aviá, a sos mainatges. Ailàs la mòrt es tarribla. Amb ela començan las disputas, las gelosiás, las envejas dels que demòran. Atal, Júlia e Lèa, las petitas filhas, se botèron a envejar totas doas les famoses pòts. Benlèu que Júlia les voliá per far biscar Lèa, la mès atjada, qu'aviá conegut Adèla e qu'aviá vist les pòts dempuèi mès de temps, mas fusquèc Júlia que se les emportèc…
Al vilatge pròche, Iveta fa le recapte dins l'ostal dels sieus parents mòrts e geta tot çò que li tomba jos la man per que tròba qu'aquò es tròp vièlh e ara es passat de mòda e dins la carreta geta les famoses pòts de fèrre, sens cap de regret. Iveta a una sòr : Laura que regrèta plan aqueles pòts de faiança blua amb letras blancas. Les auriá plan volguts. Li ven l'idèa d'anar a la descarga veire çò que s'i tròba… Miracle ! Quina suspresa ! Les sèt pòts i son, un pauc mal tractats mas fa pas res. Se les empòrta, les escura, les eissuga e la vièlha faiança se bota a lusir qu'es un plaser d'ac veire ! Tota fièra, les enrega plan en òrdre sul bufet de la cosina.
Las annadas passan… Una nuèit de Nadal, Júlia se tròba dins sa cosina, tota sola ; s'es pas jamès maridada. A pas qu'un gat
blanc per li téner companhiá… e le regat de pòts sus la cheminèia. A un moment li sembla ausir plorar davant la pòrta. Escota melhor… Es vertat, i a qualqu'un defòra.
Druèp la pòrta e tròba un mainatjòt de cinc o sièis ans assietat sul peiron que plora e s’amoca. - Qué i a valent ? Perqué ploras ?
En s’amocant le petit li respond : - Mamà es malauta. A l'ostal, i a pas que ma sòr per s'ocupar de nosaus e… avèm pas res per…
La sang de Júlia fa pas qu'un torn ! Pren le dròlle per la man e se'n va rendre compte de çò que se passa. Dins l'ostal vesin es la desolacion ! La maire aflaquida sul lièit e la filha que plora sens bruch. - Vos inquietetz pas femnas, vam adobar tot açò. Anatz venir al meu ostal qu'ai tot çò que cal mas que soi tota sola. Soi plan contenta d'aver trobat un chic de companhiá e vam preparar un cocon per festejar Nadal.
Júlia sòrt tot çò que cal per far la pasta. Arrapa le pòt de farina sus la cheminièra, les uòus, le sucre, la sal… La sòr ainada gaita les polidis pòts e ditz : - Nosaus, tanben n'avèm… mas son de faiança blua. Èran de la nòstra mairina… es un sovenir e les aimam plan. - Sustot quand son plenis ! ajustèc le capdet.
Totis risen… mas a aquel moment, Júlia torna pensar a aquelis pòts que disputèc a sa sòr en la privant d'un sovenir preciós e una lagrema li venguèc al coènh de l'uèlh mas degun se n’avisèc pas…
���
Dissabte 23 de febrièr de 2013 a 20h45 a l’Estiva a Foish
Revelhet en concèrt
Sortida del disc "Remenilh"
"i aurà totjorn un polit remenilh"... Dintrada liure
Istòria del temps passat d’après una idèa originala de Marie Geneviève Dagain de Gabre
4
La puericultura al sègle XIX Le mastegon
A aquela epòca ont i aviá una morala estricta, las femnas se devián amagar las popas consideradas coma objècte sexual e lor prumièr ròtle èra noirissièr de l’enfància que podiá pas escrasar les aliments duscas l’aparicion de las dentses.
Alavetz entre doas popadas, la maire fasiá le mastegon : dins sa boca escrasava un tròç de pan e quand èra plan mòl, emplenat de saliva, le donava al mainat que l’engolissiá. La maira ne teniá le compte e comptava : « Ai fait tres mastegons uèi ! ».
Coma les ausèls, la maire fasiá boca a boca. Josèp SANS de Pessaurat
���
Concors d’escritura
Lo Lecteur du Val (associacion de las bibliotècas del Sicoval - comunautat d'aglomeracion del sud-èst tolosan) prepausa per la 15ena annada d’arrèu un concors de novèlas en francés e en occitan dubèrt a totis, dròlles, joves e adults. S’agís d’escriure un tèxt cort (6 paginas max) començant per una frasa donada. Aquesta annada, los bibliotecaires convidan los escrivans en èrba a una passejada campèstra, amb la frasa : « Quilhat sul tractor, espincha las doas siloetas que s’engulhan pels virasolelhs »
La participacion a aqueste concors (dubèrt fins al 22 de febrièr 2013) es a gratis. Cada annada, las novèlas seleccionadas per la jurada (dont lo president es, per aquesta 15ena edicion, l’escrivan Alain Leygonie), son publicadas dins un recuèlh recampant un vintenat de tèxtes, totas categorias barrejadas (dròlles, joves collègi, joves licèu, adults). Lo règlament complet, coma totas las informacions utilas, e quitament los tèxtes de qualques novèlas premiadas de las annadas passadas, son sus : http://www.lecteurduval.org/310-concours-nouvelles.html o tanben sus demanda (règlament e/o aficheta del concors) a [email protected] A prepaus del concors en occitan : Totas las variantas de la lenga d’òc son planvengudas - a carga, pel participant, de passar l'incipit dins sa pròpria varianta d'escritura. Demai, a l'edicion del tèxte seleccionat per la jurada s'ajustarà la realizacion d'un cd-àudio contenent los melhors tèxtes occitans recebuts. Entre-senhas e inscripcions : Lecteur du Val (association des bibliothèques du Sicoval) 10-12 bd des Genêts 31320 Castanet-Tolosan Tél. 05.61.00.51.16 Courriel : [email protected] Site : http://www.lecteurduval.org Twitter : @lecteurduval
���
Resultats de la Dictada occitana de Foish del 26 de genièr de 2013
Collegians: - Pèire Pojada Liceans: 1- Clamença Pojada 2- Audrey Roche Debutants: - Maria Vidal
Confirmats: 1- Odila Chauffour 2- Joan Miquèl Faure 3- Nicòla Lehmann e Jòrdi Subrà a egalitat Professionals: 1- Maria Anna Brun e Patrici Pojada a egalitat 3- Camilha Bilhac-Lassale
Gui Chauffour que dicta
Una part dels participants
Bernat Bergé dit Lo Bernat Contaire
Nicòla Lehmann, la presidenta del cercle-IEO de Foish