Cyllideb Cymru 2018: Adroddiad y Prif Economegydd Jonathan Price, Prif Economegydd Llywodraeth Cymru

Hydref 2018

Llywodraeth Cymru

© Hawlfraint y Goron 2018 WG36009 ISBN digidol 978-1-78964-234-6

llyw.cymru

Adroddiad y Prif Economegydd 2018

Perfformiad economaidd diweddar a’r rhagolygon mwy byrdymor

Mae Brexit yn parhau i roi pwysau ar ragolygon twf Cymru a’r DU gyfan; bydd

difrifoldeb yr effaith yn dibynnu ar ffurf Brexit a’r afleoli a fydd ynghlwm wrth y

broses o adael. Mae’n debygol y bydd Brexit “caled” yn taro Cymru’n

anghymesur o galed.

Sbardunau perfformiad economaidd Cymru yn y tymor byr i ganolig

Dros y tymor byr i ganolig, mae perfformiad economi Cymru’n gyffredinol yn dilyn

trywydd perfformiad y DU yn ehangach yn eithaf agos, er bod rhai amrywiadau (sydd

efallai’n adlewyrchu amrywioldeb ystadegol yn ogystal ag effeithiau gwirioneddol

sy’n gysylltiedig â pha mor gyflym y teimlir y siociau economaidd ledled y DU).

Mae ffigur un yn dangos Gwerth Ychwanegol Gros (GYG) y pen ar gyfer Cymru a

gwledydd a rhanbarthau dethol eraill yn y DU, o’u cymharu â’r DU gyfan. GYG yw

cyfanswm gwerth nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir yn yr ardal; mae hefyd yn

cynrychioli cyfanswm gwerth yr incwm sy’n cael ei greu mewn ardal (ond nid o

reidrwydd yn cael ei dderbyn gan breswylwyr).

Ffigur un: GYG y pen (DU = 100)

Ffynhonnell: ONS

Yng Nghymru, fel yn y rhan fwyaf o ranbarthau, ychydig o newid a fu mewn

tueddiadau o gymharu â’r DU gyfan dros y blynyddoedd diwethaf. (Mae nifer o

gyfyngiadau i GYG y pen fel dangosydd, fel y trafodir isod, ac fe’i defnyddir yma at

ddibenion enghreifftio.) Trafodir y rhesymau dros berfformiad cymharol wan Cymru o

ran lefelau GYG y pen isod hefyd.

Nid yw’r berthynas agos hon rhwng perfformiad yr economi yng Nghymru a’r DU yn

ehangach dros y tymor byr i ganolig yn syndod.

Yn gyntaf, am resymau daearyddol a hanesyddol, mae economi Cymru wedi’i

gwreiddio’n ddwfn yn economi’r DU yn ehangach, ac mae ganddi gysylltiadau

arbennig o agos ag ardaloedd cyfagos yn Lloegr. Ac er bod strwythur yr economi

yng Nghymru’n wahanol i’r hyn a geir yn Lloegr gyfan (lle mae gwasanaethau

ariannol a busnes, er enghraifft, yn chwarae rhan lai pwysig, a gweithgynhyrchu’n

chwarae rhan fwy pwysig), mân wahaniaethau yw’r rhain o gymharu Cymru â

rhanbarthau yn Lloegr y tu hwnt i’r de ddwyrain.

Yn ail, Llywodraeth y DU sy’n gyfrifol am yr ysgogiadau polisi macro-economaidd

allweddol – dros bolisi ariannol a chyllidol. Mae’r ysgogiadau polisi y mae

Llywodraeth Cymru’n gyfrifol amdanynt – yn enwedig o ran addysg, sgiliau a

seilwaith – yn hanfodol bwysig o ran canlyniadau economaidd, ond yn gweithredu’n

bennaf dros y tymor hwy.

60

70

80

90

100

110

120

South East

Scotland

South West

Northern Ireland

North East

Wales

Y De Ddwyrain

Yr Alban

Y De Orllewin

Gogledd Iwerddon

Y Gogledd Ddwyrain

Cymru

Perfformiad economaidd diweddar y DU

Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae twf economaidd ledled y DU wedi parhau ar y

trywydd gwan a welwyd ers pleidlais Brexit. Yn chwarter cyntaf 2018, gwelwyd twf o

0.2%, a 0.4% yn yr ail chwarter, a’r ddau chwarter yn is na’r cyfartaledd hirdymor o

fwy na 0.5%. Ac ystyried y cyfnod cyfan ers y refferendwm, mae’r DU wedi tyfu’n

arafach na’r economïau datblygedig eraill.

Mae ffigur dau yn cymharu twf chwarterol y DU a’r UE cyfan. Mae’r DU wedi tyfu’n

arafach na’r UE ym mhob chwarter bron ers y refferendwm, ac mae’r gwahaniaeth

cronnol bron yn 2%. Pe bai dim ond hanner y diffyg hwn i’w briodoli i’r bleidlais

Brexit, byddai’n gyfwerth â thua £200 y pen yng Nghymru ar gyfer pob blwyddyn

gyfan y byddai’n parhau.

Mae’r sianeli achosol y mae Banc Lloegr wedi nodi eu bod yn ffynonellau allweddol o

ran twf arafach yn ei gwneud yn gredadwy priodoli (llawer o’r) diffyg i’r bleidlais

Brexit: erydu incymau real pobl yn sgil dibrisiant y bunt ar ôl y bleidlais (oherwydd

bod disgwyl effeithiau economaidd negyddol tymor hwy) ac effaith yr ansicrwydd

sydd ynghlwm wrth Brexit ar benderfyniadau buddsoddi busnesau. Mae effaith tymor

byr i ganolig o 1% i 2% o CMC yn cyd-fynd â llawer o asesiadau prif ffrwd a wnaed

cyn y refferendwm – o ran maint os nad amseru (roedd sawl un yn disgwyl i’r effaith

gael ei theimlo ar unwaith).

Ffigur dau: Twf CMC chwarterol – y DU o’i chymharu â 28 yr UE

Ffynhonnell: Eurostat

Nododd dadansoddiadau o effeithiau byrdymor disgwyliedig Brexit, a wnaed cyn y

refferendwm, y gallai’r effaith fod hyd yn oed yn fwy negyddol (un enghraifft yw’r un a

gynhaliwyd gan Drysorlys EM). Er hynny, dylid nodi y bu oedi cyn tanio Erthygl 50 yn

y pen draw; ychydig o ansefydlogrwydd gwleidyddol tymor byr a brofwyd; rhoddodd

Banc Lloegr ymyriadau polisi ariannol gwrthbwysol ar waith a chafwyd perfformiad

economaidd byd-eang cryf ar ôl y bleidlais.

Rhagolygon economaidd mwy byrdymor

Mae’r rhagolygon ar gyfer yr ychydig flynyddoedd nesaf yn dibynnu yn eu hanfod ar

ffurf unrhyw fargen Brexit derfynol, gan gynnwys y trefniadau trosiannol. Mae

consensws cryf ymhlith economegwyr prif ffrwd annibynnol y bydd yr effaith yn y pen

draw ar economi’r DU yn uniongyrchol gymesur â graddfa’r mynediad a gedwir i

farchnad sengl yr UE, gydag amcangyfrifon yn amrywio hyd at 10% o’r incwm

blynyddol o dan fersiynau “caletach” o Brexit. Yn ogystal, byddai disgwyl i drefniant

trosiannol “ymyl y dibyn”, os na fydd bargen wedi’i tharo, achosi lefel uchel iawn o

aflonyddwch ar unwaith.

Yn hyn o beth, mae’r disgwyliadau economaidd bron yn gyfan gwbl ddibynnol ar

ddatblygiadau yn yr arena wleidyddol.

Mae nifer o astudiaethau wedi ystyried sut y gallai gwahanol rannau o’r DU ymdopi o

dan Brexit. Unwaith eto, mae llawer yn dibynnu ar ffurf Brexit, ond gan fod cyfran

-2.0%

-1.5%

-1.0%

-0.5%

0.0%

0.5%

Quarterly growth difference Cumulative growth difference since 2015 Q1

Refferendwm yr UE

Gwahaniaeth twf chwarterol Gwahaniaeth twf cronnol ers 2015 Q1

uwch o allforion Cymru’n cael eu hanfon i’r UE na’r DU gyfan, mae’n rhesymol

disgwyl y byddai’r effaith ar Gymru’n fwy negyddol na’r cyfartaledd.

Rhagolygon economaidd tymor hwy: cyd-destun y DU

Ychydig iawn o dwf a welwyd yn incymau real pobl yn sgil twf cynhyrchiant

araf dros y degawd diwethaf ac mae hyn wedi cyfrannu at yr heriau a wynebir

o ran ariannu gwasanaethau cyhoeddus. Nid ydym eto’n deall yn llwyr y

rhesymau dros y duedd hon, na welwyd ei thebyg o’r blaen mewn hanes

economaidd modern, ac sydd wedi effeithio’n arbennig o wael ar y DU. Os

bydd y duedd yn parhau, gallai arwain at heriau cymdeithasol a gwleidyddol

dybryd.

Sbardunau economaidd safonau byw

Dros y tymor hir, mae safonau byw materol uwch yn cael eu sbarduno gan dwf

economaidd. Mae twf economaidd yn cynyddu cyflogau real ac yn ffynhonnell bosib

o refeniw trethi i ddiogelu’r rhai sy’n agored i niwed, i ddarparu gwasanaethau

cyhoeddus o safon uchel.

Yn ei dro, mae twf economaidd hirdymor yn dibynnu ar wella cynhyrchiant – pa mor

effeithlon y mae allbynnau’n cael eu creu o fewnbynnau. Mae gwella cynhyrchiant yn

deillio o arloesi yn yr ystyr eang – o ffyrdd newydd neu well o gynhyrchu nwyddau a

gwasanaethau sydd eisoes ar gael ac o gynhyrchu nwyddau a gwasanaethau

newydd neu well. Er hynny, nid yw pob gwlad a rhanbarth, ac ni allant, arwain yn y

cyfnodau arloesi cynharaf. Yn wir, mae ymchwil yn dangos, i’r rhan fwyaf o wledydd

a rhanbarthau, mai’r allwedd i hybu twf economaidd yw gallu “amsugno” a

chymhwyso syniadau arloesol a ddatblygwyd yn rhywle arall yn effeithiol.

Arafu yn nhwf y DU

O leiaf ers tua adeg y dirwasgiad mawr a ddechreuodd yn 2008, mae cyfradd twf

economaidd gwledydd datblygedig wedi arafu’n fawr.

Mae’r arafu hwn wedi bod yn arbennig o amlwg yn y DU, ac o ganlyniad mae lefel yr

allbwn yn awr tua 15% yn is nag y byddai wedi bod pe bai tueddiadau blaenorol wedi

parhau (gweler ffigur tri). Yng nghyd-destun y DU, mae’r arafu a welwyd o ran twf

cynhyrchiant wedi’i wrthbwyso i ryw raddau gan gynnydd mewn cyfraddau cyflogaeth

– i lefelau uwch nag erioed o’r blaen. Pe na bai hyn wedi digwydd, byddai’r diffyg

mewn twf wedi bod tuag 20%, yn hytrach na’r 15% a welir yn ffigur tri. Wrth gwrs, ni

all cyfraddau cyflogaeth barhau i godi’n ddiddiwedd, a gan fod cyfraddau cyflogaeth

wedi cyrraedd neu bron â chyrraedd lefelau uwch nag erioed o’r blaen, mae’n debyg

bod y twf hwn bron wedi’i ddisbyddu.

Ffigur tri: CMC real y DU, tuedd wirioneddol a chyn y dirwasgiad

Ffynhonnell: ONS, Llywodraeth Cymru

Ni welwyd arafu estynedig o’r fath mewn twf erioed o’r blaen mewn hanes

economaidd modern – tua 2% y flwyddyn ar gyfartaledd fu’r twf cynhyrchiant

blynyddol dros y ganrif ddiwethaf o leiaf, a fwy na thebyg ers y chwyldro diwydiannol.

Mae’r arafu a welwyd mewn twf yn golygu nad yw incymau real pobl wedi tyfu rhyw

lawer ar gyfartaledd ers tua degawd. Mae hyn eto’n rhywbeth na welwyd ei debyg o’r

blaen mewn hanes economaidd modern. Mae’r arafu hwn hefyd wedi bod yn ffactor

mawr ym methiant refeniw trethi i dyfu’n unol â thueddiadau’r gorffennol, ac mae

hynny wedi cyfrannu at yr heriau a wynebir o ran ariannu gwasanaethau cyhoeddus

– er, wrth gwrs, fod dewisiadau gwleidyddol Llywodraeth y DU ynglŷn â lefelau

trethiant a dosbarthu gwariant cyhoeddus hefyd wedi bod yn allweddol.

Dylid nodi mai ychydig o newid sydd wedi bod o ran anghydraddoldeb incwm ledled

y DU dros y degawd diwethaf (gwelwyd cynnydd mawr mewn anghydraddoldeb

incwm ledled y DU dros y 1980au) – nodwedd ddiffiniol y degawd diwethaf oedd y

twf llesg mewn incymau real, nid cynnydd mewn anghydraddoldeb (er bod

dadansoddiad gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid a’r Resolution Foundation yn

awgrymu bod hyn yn debygol o newid os bydd y toriadau lles pellach sydd ar y gweill

gan Lywodraeth y DU yn mynd rhagddynt).

Nid yw’n glir beth yw’r rhesymau dros yr arafu o ran twf cynhyrchiant, ac yn arbennig

felly pam y mae perfformiad y DU wedi bod yn arbennig o wael ers y dirwasgiad, ac

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

194

8

195

1

195

4

195

7

196

0

196

3

196

6

196

9

1972

197

5

197

8

198

1

198

4

198

7

199

0

199

3

199

6

199

9

200

2

200

5

200

8

2011

201

4

201

7

£ b

n

mae anghytuno ynghylch hyn. Yn rhannol, gallai perfformiad anarferol o wael y DU

fynd law yn llaw â’i pherfformiad cryf yn y farchnad lafur, gyda chyflogaeth uchel yn

adlewyrchu marchnad lafur hyblyg a llai o bwysau o’r herwydd ar gwmnïau i

fuddsoddi ac arloesi.

Wrth gwrs, yn ogystal â’r arafu gwaeth na’r cyfartaledd ym mherfformiad

cynhyrchiant y DU, mae problem hirsefydlog yn y DU o ran lefelau is o gynhyrchiant

llafur o gymharu â llawer o wledydd datblygedig eraill. Mae ymchwil yn awgrymu bod

y broblem hon yn gysylltiedig â nifer uwch o fusnesau yn y DU sydd “ar ei hôl hi” a

chanddynt lefelau cynhyrchiant isel iawn ond hefyd â gwendidau o ran sbardunau

sylfaenol cynhyrchiant, addysg a hyfforddiant sgiliau yn enwedig ar y “pen isaf”, a

lefelau isel o fuddsoddi mewn seilwaith a busnesau fel ei gilydd.

Fel mae’r OECD wedi dadlau, mantais canolbwyntio ar addysg a sgiliau ar y pen isaf

yw fod hynny hefyd yn helpu i hybu twf cynhwysol.

Y rhagolygon ar gyfer adfer twf cynhyrchiant

Er nad oes consensws llwyr o bell ffordd ynglŷn â’r hyn sydd wedi achosi’r arafu

rhyngwladol mewn twf cynhyrchiant, mae ystod o ymchwil wedi dangos y gallai’r

ffactorau sydd wedi cyfrannu at hynny gynnwys:

Yr hwb a roddodd TGCh i gynhyrchiant yn y 1990au yn pylu

Gwaddol barhaus y dirwasgiad mawr, sydd wedi gadael creithiau o ran yr

effeithiau ar barodrwydd cwmnïau i fuddsoddi a gallu sefydliadau ariannol i i

fenthyca i gefnogi buddsoddi.

Wrth i wledydd datblygedig brofi cyfnod estynedig o arafu yn eu cynhyrchiant, bu

llawer o drafod ar oblygiadau awtomeiddio’n gyffredinol (a thechnolegau digidol yn

benodol) i gyflogaeth. Mae yma baradocs – mae cyfraddau cyflogaeth wedi

cyrraedd, neu ar fin cyrraedd, lefelau uwch nag erioed, ac mae twf cynhyrchiant araf,

mewn egwyddor, yn fwy tebygol o adlewyrchu arloesi araf, yn hytrach na chyflym.

Yn ogystal, wrth gwrs, nid yw awtomeiddio yn y gorffennol wedi arwain at ostwng

niferoedd swyddi, gan fod mwy o alw (yn rhannol yn sgil incymau uwch) wedi arwain

at greu swyddi newydd sydd wedi mwy na gwneud iawn am y swyddi a gollwyd. Er

hynny, mae’n bosib na fydd hyn yn wir yn y dyfodol ac mae goblygiadau mwy

cyffredinol y technolegau newydd yn teilyngu llawer o astudio gofalus, fel sy’n

digwydd yn rhan o adolygiad Llywodraeth Cymru o arloesi digidol.

Un posibiliad yw fod technolegau newydd a gyflwynwyd dros y blynyddoedd diwethaf

yn creu newidiadau sylfaenol iawn ledled yr economi, a fydd yn cymryd blynyddoedd

i'w gwireddu, ac mai rhywbeth dros dro yw’r “seibiant mewn twf” a welwyd dros y

blynyddoedd diwethaf wrth i effeithiau aflonyddgar y newid sy’n digwydd gelu’r

enillion posib a ddaw yn sgil y technolegau newydd.

Mae nifer o sylwebwyr wedi dadlau, os na ellir adfer twf cynhyrchiant i gyfradd sy’n

debyg i’w dueddiadau hirdymor, gan gyfrannu at godi safonau byw dros amser, y

gallai fod goblygiadau cymdeithasol a gwleidyddol dybryd iawn wrth i ddisgwyliadau

pobl beidio â chael eu bodloni, yn enwedig ymhlith y rhai sydd ar incymau isel.

Perfformiad economaidd Cymru dros y tymor hwy

Mae perfformiad yr economi yng Nghymru ers datganoli wedi bod yn gymysg;

mae gwelliant cymharol arwyddocaol mewn cyfraddau cyflogaeth – wedi’i

sbarduno gan lai o anweithgarwch, ac wedi’i grynhoi yn Ngorllewin Cymru a

Chymoedd y De – wedi ei orbwyso gan ddirywiad cymharol mewn

cynhyrchiant ac mewn cyflogau, y mae perthynas agos rhyngddynt.

At ei gilydd, mae’r newid cyfyngedig mewn GYG cymharol y pen yng Nghymru

wedi adlewyrchu’r effeithiau hyn sydd ar y cyfan yn wrthbwysol. Er hynny, yn

y data ar gyfer y ddwy flynedd ddiweddaraf (2015 a 2016), mae GYG y pen wedi

tyfu’n gynt yng Nghymru na ledled y DU gyfan.

Bydd gwelliannau ym mherfformiad economaidd cymharol Cymru yn y dyfodol

yn dibynnu’n allweddol, ond nid yn gyfan gwbl, ar lwyddiant polisïau i wella

lefelau addysg a sgiliau ac ar gysylltiadau trafnidiaeth a chyfathrebu gwell.

Perfformiad economaidd Cymru ers datganoli

Dros y tymor byr i ganolig, perfformiad economi’r DU yw’r dylanwad pwysicaf o bell

ffordd ar ganlyniadau economaidd Cymru.

Dros y tymor hwy, mae polisïau Llywodraeth Cymru – yn enwedig ar addysg, sgiliau

a seilwaith – yn hanfodol, ond hyd yn oed yma mae cyd-destun y DU yn bwysig, yn

arbennig o ran adfer cynhyrchiant mewn unrhyw ffordd ystyrlon.

O’i chymharu â llawer o wledydd eraill, mae diffyg cydbwysedd gofodol mwy yn y

DU, gyda Llundain a’r De Ddwyrain ehangach yn dominyddu i raddau mwy na

rhanbarthau arweiniol mewn sawl gwlad arall. Mae hyn yn adlewyrchu cymysgedd

gymhleth o ffactorau hanesyddol a daearyddol, ond mae polisïau Llywodraeth y DU,

er enghraifft ar fuddsoddi mewn seilwaith ac ar strwythur trethiant a dosbarthu

gwariant, hefyd yn debygol o gael effeithiau pwysig.

Ac ystyried bod yr economi yng Nghymru wedi’i hintegreiddio’n agos â gweddill y

DU, mae’r naturiol asesu perfformiad economaidd Cymru yng nghyd-destun y DU.

Yn hyn o beth, ac ystyried y cyfnod ers datganoli yn 1999, mae perfformiad cymharol

yr economi yng Nghymru wedi bod yn gymysg.

Fel y dangosir yn ffigur un, o ran y dangosydd GYG y pen, mae Cymru wedi aros ar

waelod tabl cynghrair gwledydd a rhanbarthau’r DU. Er hynny, mae nifer o

gyfyngiadau i’r dangosydd hwn sy’n golygu nad yw, o’i ystyried ar ei ben ei hun, yn

adlewyrchu perfformiad economaidd yn llawn.

Yn gyntaf, oherwydd ei strwythur demograffig, mae gan Gymru boblogaeth ddibynnol

gymharol fawr, sydd ond yn cyfrannu cymharol ychydig i GYG. Yn ail, mae Cymru’n

profi all-gymudo net. Mae all-gymudwyr yn cyfrannu at incymau Cymru ond nid (yn

uniongyrchol) at GYG Cymru. Yn drydydd, mae corff eang o dystiolaeth sy’n dangos,

a bwrw bod popeth arall yn gyfartal, fod cynhyrchiant (GYG fesul awr a weithiwyd) a

chyflogau’n tueddu i fod yn uwch mewn canolfannau mawr ac yn is mewn ardaloedd

mwy prin eu poblogaeth.

Am y rhesymau hyn, mae’n bwysig ystyried cyfres o ddangosyddion economaidd, yn

hytrach nag un mesur megis GYG y pen. Mae Llywodraeth Cymru’n cyhoeddi, ac yn

diweddaru’n rheolaidd, gyfres o ddangosyddion economaidd, sydd ar gael yma:

https://gov.wales/statistics-and-research/economic-indicators/?lang=cy

Dros y cyfnod ers datganoli, mae Cymru wedi perfformio’n gymharol gryf ar

gyflogaeth, diweithdra ac anweithgarwch, ond yn llai cryf ar gynhyrchiant a chyflogau

(y mae perthynas agos rhyngddynt). Mae hyn wedi arwain at sefyllfa lle y mae

Cymru, yn ôl y data diweddaraf, ar waelod y rhestr o 12 gwlad a rhanbarth y DU ar

gynhyrchiant a chyflogau ond mae’n gwneud ychydig yn well ar gyfraddau cyflogaeth

ac ar incwm aelwydydd (y mesur gorau o les economaidd), yn uwch na Gogledd

Ddwyrain Lloegr a Gogledd Iwerddon ar y naill a’r llall.

Dangosir y gwelliannau amlwg mewn cyfraddau cyflogaeth ledled Cymru ers

datganoli yn ffigur pedwar.

Ffigur pedwar: Cyfradd gyflogaeth, Cymru a’r DU 1999 a 2017

Ffynhonnell: ONS

Mae ffigur pedwar yn dangos bod y bwlch rhwng cyfraddau cyflogaeth Cymru a’r DU

gyfan wedi lleihau’n sylweddol ers datganoli, gyda’r gwelliant mwyaf yng Ngorllewin

Cymru a Chymoedd y De. Mae’r gwelliant wedi’i sbarduno’n bennaf gan lai o

anweithgarwch. Mae’r gwelliant yn y gyfradd gyflogaeth wedi bod yn arbennig o

amlwg ymhlith menywod.

Mae Cymru wedi symud o sefyllfa yn y 1990au pan oedd perfformiad y farchnad

lafur yn anghydnaws yng nghyd-destun y DU, ac yn sylweddol waeth na’r

perfformiad ar draws Gogledd Lloegr, i sefyllfa lle nad yw hynny’n wir mwyach, er

bod mwy i’w wneud eto er mwyn cau’r bwlch â gweddill y DU yn llwyr.

Fel y nodwyd eisoes, ac fel y mae ffigur pump yn ei ddangos, ni wnaed cynnydd

tebyg ar gynhyrchiant (a bu diffyg cynnydd tebyg hefyd ar gyflogau, sy’n perthyn yn

agos i gynhyrchiant).

Ffigur pump: GYG fesul awr a weithiwyd (DU=100)

Ffynhonnell: ONS

Mae ffigur pump yn dangos cynhyrchiant (GYG fesul awr a weithiwyd) ar gyfer

Cymru a detholiad o wledydd a rhanbarthau’r DU, i gyd wedi’u mynegi o gymharu â

chyfartaledd y DU gyfan.

Ar ôl cyfnod o ddirywiad, mae cynhyrchiant cymharol Cymru wedi sefydlogi ers tua

2010 ac mae’n bosib ei fod wedi gwella ryw ychydig. Nid ydym yn deall yn llawn y

rhesymau dros y duedd hon ond mae’n bosib bod gwelliannau yn y farchnad lafur,

wedi’u crynhoi yn rhan gyntaf y cyfnod, yn gysylltiedig â’r ffaith bod pobl (yn enwedig

menywod) a chanddynt lefelau sgiliau is na’r cyfartaledd a fyddai wedi bod yn

anweithgar cyn hynny wedi cael gwaith.

Ac ystyried y cyfnod cyfan ers datganoli, mae’r newid yn y GYG cymharol y pen yng

Nghymru wedi adlewyrchu effeithiau gorbwysol i raddau helaeth y gwelliant yn y

gyfradd gyflogaeth a dirywiad mewn cynhyrchiant cymharol. Er hynny, dros y ddwy

flynedd ddiweddaraf, mae GYG y pen wedi tyfu’n gynt yng Nghymru na ledled y DU

gyfan.

60

70

80

90

100

110

120

130

140

London

Scotland

North East

N Ireland

Wales

Llundain

Yr Alban

Y Gogledd Ddwyrain

G Iwerddon

Cymru

Rhagolygon perfformiad economaidd cymharol Cymru dros y tymor hir

Yn y dyfodol, bydd perfformiad economaidd cymharol Cymru’n dibynnu ar i ba

raddau:

Y mae cynhyrchiant a chyflogau’n cynyddu;

Y mae modd gwella perfformiad y farchnad lafur ymhellach, gan ddileu’r

bwlch rhwng cyfraddau cyflogaeth Cymru a’r DU gyfan.

Fel y trafodir ymhellach isod, ar ôl datganoli pwerau trethu, byddai cynnydd yn y

meysydd hyn yn creu goblygiadau pwysig hefyd i sylfaen drethu Cymru ac o’r

herwydd i’r refeniw a fyddai ar gael i Lywodraeth Cymru i ariannu gwasanaethau

cyhoeddus.

Mae dadansoddiadau gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol a Llywodraeth Cymru’n

dangos nad yw amrywiadau o ran cymysgedd y diwydiannau’n dylanwadu’n gryf ar

wahaniaethau cynhyrchiant cymharol ledled y DU – a bod gwahaniaethau o fewn

diwydiannau’n bwysicach o lawer.

Mae ymchwil hefyd yn awgrymu bod cysylltiad cryf rhwng cynhyrchiant ledled y DU a

lefelau cymwysterau, ac ar ôl caniatáu ar gyfer hyn, a’r “crynswth economaidd” –

hynny yw, a bodolaeth canolfannau gweithgarwch economaidd mwy o faint a mwy

dwys eu poblogaeth.

Mae’r berthynas rhwng cynhyrchiant (a chyflogau) a chrynswth economaidd yn

gryfach o lawer mewn diwydiannau gwasanaeth nag mewn gweithgynhyrchu, ac yn

cael ei sbarduno gan ystod o ffactorau, gan gynnwys, er enghraifft, ei bod yn haws

paru pobl a swyddi mewn canolfannau mawr.

Ar y lefel uchaf, felly, bydd llwyddiant polisïau i wella lefelau addysg a sgiliau, ac i

helpu i gynyddu’r crynswth economaidd effeithiol drwy wella cysylltiadau trafnidiaeth

a chyfathrebu, yn allweddol er mwyn gwella perfformiad cynhyrchiant cymharol

Cymru.

Er bod cysylltiad cadarnhaol rhwng lefelau cynhyrchiant a chrynswth economaidd

(ac felly gysylltiad negyddol rhyngddynt a phrinder poblogaeth), nid oes perthynas

syml rhwng crynswth economaidd a thwf. Mae ffigur chwech yn dangos twf yng

nghyfanswm y GYG a’r GYG y pen ar gyfer is-ranbarthau ystadegol Cymru dros y

cyfnod ers yn union cyn datganoli (defnyddir cyfartaleddau i leihau anwadalwch yn y

data, sy’n cael ei ddarparu p’un bynnag i amlygu patrymau cyffredinol yn hytrach nag

i ddiffinio’r sefyllfa mewn is-ranbarthau unigol). Nid yw’r ffigurau hyn wedi’i haddasu

yn ôl chwyddiant, ac maent felly’n dangos perfformiad cymharol is-ranbarthau, yn

hytrach na chynnydd real mewn GYG1.

1 Dylid nodi bod Siart 6 yn dangos newidiadau i GYG. Mae patrymau cymudo’n effeithio’n fawr ar

lefelau GYG, yn enwedig ar gyfer is-ranbarthau, a dylid dehongli hyn yn ofalus iawn

Dangosir yr is-ranbarthau sy’n drefol yn bennaf mewn coch, a’r is-ranbarthau

gwledig yn wyrdd. Yng Nghaerdydd a Bro Morgannwg y gwelwyd y cynnydd mwyaf

yng nghyfanswm y GYG. Ond gwelwyd cynnydd mawr yn y boblogaeth yno hefyd,

felly mae GYG y pen wedi codi i raddau llai nag mewn llawer o is-ranbarthau eraill.

Ffigur chwech: GYG a GYG y pen, 2014-16 a 1996-98

Ffynhonnell: Llywodraeth Cymru

Nid yw ffigur chwech yn dangos patrwm daearyddol clir. Yn groes i rywfaint o’r

sylwebaeth, nid yw twf GYG mewn ardaloedd gwledig wedi bod yn is yn systematig

nag mewn ardaloedd trefol.

Mae’n dilyn felly, er bod perfformiad cymharol Cymru o ran lefelau cynhyrchiant a

chyflogau dan anfantais oherwydd diffyg crynswth economaidd, nad yw’r ffactorau

hyn yn awgrymu bod yn rhaid i’r twf a ragwelir mewn cynhyrchiant a chyflogau fod yn

is yng Nghymru nag mewn mannau eraill am y rheswm hwn.

Roedd adroddiad y llynedd yn cynnwys rhagor o wybodaeth am wahaniaethau

daearyddol o ran perfformiad economaidd yng Nghymru. Mae ffactorau daearyddol

yn bwysig ond dros y tymor hir y gwelir eu heffeithiau fel arfer ac maent yn aml yn

anuniongyrchol. Fel y dangosodd adroddiad y llynedd, mae gan bobl â nodweddion

tebyg – yn enwedig cymwysterau, ond hefyd statws iechyd a ffactorau eraill – siawns

weddol debyg o fod mewn cyflogaeth ble bynnag y maent yn byw yng Nghymru, neu

yn wir ledled y DU.

Cyd-destun cyllidol y DU

Mae dadansoddiad y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol (OBR) yn dangos bod

polisïau Llywodraeth y DU, wedi degawd o gwtogi gwirioneddol ar wariant ar

wasanaethau cyhoeddus na welwyd ei debyg o’r blaen, yn awgrymu y bydd

pum mlynedd arall o wariant cyfyngedig. Bydd graddfa’r cyfyngiadau’n

dibynnu i ba raddau y bydd y gwariant ychwanegol a gyhoeddwyd yn

ddiweddar ar gyfer y GIG yn Lloegr yn cael ei wrthbwyso gan gwtogi mewn

mannau eraill.

Mae amcanestyniadau cyllidol tymor hwy’r OBR yn awgrymu bod arian

cyhoeddus y DU yn gyllidol anghynaliadwy oherwydd y byddai bodloni’r

amcanestyniadau canolog o ran y galw am wasanaethau cyhoeddus heb godi

trethi’n creu dyled gyhoeddus a fyddai’n parhau i gynyddu.

Rhagolygon cyllidol tymor byr y DU

Mae cyd-destun cyllidol y DU yn hollbwysig i bwrs cyhoeddus Cymru, a bydd yn

parhau i fod yn hollbwysig, gan fod Cymru’n cael cyfran helaeth o’i chyllid cyhoeddus

ar ffurf grant bloc gan lywodraeth y DU. Hyd yn oed ar ôl datganoli pwerau trethu,

bydd mwy na 70% o wariant datganoledig yn dod o’r grant bloc.

Mae’r DU yng nghanol proses o gwtogi cyllidol na welwyd ei thebyg o’r blaen. Yn

rhannol, mae hyn yn adlewyrchu gwaddol y dirwasgiad, ac yn benodol fethiant yr

economi i adfer cyfraddau twf hanesyddol fel y disgrifir uchod2. Mae hefyd yn

adlewyrchu’r dewisiadau o ran gwariant a threthu a wnaed gan lywodraethau

diweddar y DU.

Mae’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol (OBR) wedi dangos, er gwaethaf y cyni, fod

cyfradd araf y twf economaidd wedi peri bod cyfradd y gwariant cyhoeddus yn GYG

y DU yn agos at gyfartaleddau hanesyddol. Yn y cyd-destun hwn, mae llywodraeth y

DU wedi gwneud dewisiadau penodol, yn enwedig ynglŷn â threthiant, sydd wedi

arwain at gwtogi’n ddifrifol ar wariant dydd-i-ddydd ar wasanaethau cyhoeddus (yr

hyn a elwir yn RDEL) mewn termau real.

Mae ffigur saith yn dangos y gostyngiad canrannol cronnol mewn gwariant real ar

wasanaethau cyhoeddus dydd-i-ddydd ledled y DU gyfan. Mae’n dangos ffigurau

alldro a dwy senario ar gyfer rhagolygon gwariant yn sgil y gwariant ychwanegol ar

iechyd a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2018. Mae’r rhagolwg gwariant cyntaf yn tybio

y bydd y gwariant ychwanegol ar iechyd a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2018 yn

2 Efallai hefyd fod y broses o dorri gwariant cyhoeddus ei hun wedi cyfrannu at arafu’r twf.

cael ei wrthbwyso’n llawn gan doriadau i feysydd eraill yng ngwariant y llywodraeth.

Mae’r ail ragolwg yn tybio bod y gwariant ychwanegol yn gyfan gwbl atodol. Nid yw

Llywodraeth y DU eto wedi egluro i ba raddau, os o gwbl, y bydd y gwariant

ychwanegol yn atodol.

Ffigur saith: Newid cronnol mewn RDEL real y pen (%)

Ffynhonnell: OBR

Gellir gweld, hyd yn oed os yw’r gwariant ychwanegol ar iechyd yn gyfan gwbl

atodol, na fydd ond yn gwrthbwyso’r toriadau real a wnaed eisoes, gan adael

gwariant dydd-i-ddydd real ar wasanaethau cyhoeddus tua 8% yn is nag yr oedd yn

2007-08.

Yn ogystal, wrth gwrs, gwnaed toriadau real mawr i wariant lles, ac mae Llywodraeth

y DU yn bwriadu gwneud mwy o doriadau. Bydd y toriadau hyn yn cael effaith

ddifrifol yng Nghymru oherwydd bod lefelau ei hincymau’n is na’r cyfartaledd a’r

lefelau salwch ac anfantais yn uwch.

Rhagolygon cyllidol tymor hwy y DU

Mae’r OBR yn ddiweddar wedi adolygu rhagolygon cyllidol hirdymor y DU yn ei

Fiscal Sustainability Report, lle mae’n llunio amcanestyniadau ynghylch gwariant

cyhoeddus a refeniw trethi’r DU dros y cyfnod hyd at y 2060au. Llunnir

amcanestyniadau gwariant ar sail y galw disgwyliedig ac yn hyn o beth nid yw wedi’i

-15

-10

-5

0

5

10

Alldro

Gwariant ychwanegol ar iechyd yn cael ei wrthbwyso'n llwyr gan doriadau i

feysydd gwariant eraill

Gwariant ychwanegol ar iechyd yn gyfan gwbl atodol

gyfyngu gan refeniw trethi, y llunnir amcanestyniadau ar ei gyfer yn gyffredinol ar sail

cynnal ei gyfran gyfartalog hanesyddol o incwm cenedlaethol.

Mae newid demograffig (sy’n effeithio’n benodol ar bensiynau, iechyd a gofal

cymdeithasol) a’r duedd i gostau darparu iechyd a gofal cymdeithasol godi’n gynt na

nwyddau a gwasanaethau eraill yn sbardunau allweddol o ran galw. (Mewn

gwirionedd, o dan yr amcanestyniadau gwaelodlin, mae pwysau costau’n cael mwy o

effaith ar wariant iechyd na phwysau newid demograffig.)

Dangosir amcanestyniad gwaelodlin yr OBR yn ffigur wyth. Y prif falans yw’r graddau

y mae gwariant cyhoeddus yn fwy na refeniw trethi cyn talu llog ar ddyled y sector

cyhoeddus. Mae prif falans negyddol yn ychwanegu at y ddyled (neu’n fwy manwl,

dyled net y sector cyhoeddus (PSND)). Mae’r ffigur yn dangos, ar sail yr

amcanestyniad gwaelodlin, fod y prif falans yn gynyddol negyddol dros y cyfnod, a

dyled y sector cyhoeddus yn cynyddu tuag at 300% o CMC.

Mae’r OBR o’r farn bod hyn yn gyllidol anghynaliadwy, gan awgrymu ei bod yn

debygol y bydd llywodraeth yn y dyfodol yn ymateb drwy weithredu rhyw gyfuniad o

gwtogi ar wariant cyhoeddus a/neu gynnydd mewn refeniw.

O ran y cyntaf o’r rhain, mae hyn yn awgrymu y byddai gwariant cyhoeddus wedi’i

gyfyngu islaw’r lefel angenrheidiol i fodloni’r galw. O ran yr ail, dylid nodi bod refeniw

trethi, fel cyfran o incwm cenedlaethol, ar hyn o bryd yn gyffredinol yn cyd-fynd â’r

cyfartaledd hanesyddol. Mae rhagolygon diweddaraf yr OBR (Mawrth 2018) yn

dangos bod disgwyl i dderbyniadau cyfredol (refeniw trethi yn bennaf) gyrraedd

uchafswm o 36.8% o CMC yn 2020-21 – dyma fyddai’r lefel uchaf ers 1986-873.

Mae’r OBR yn nodi bod amcanestyniadau ynghylch anghenion gwariant yn y dyfodol

yn ansicr iawn a bod sawl senario yn bosib. Er hynny, byddai angen cyfuniad o

ragdybiaethau ffafriol iawn i sicrhau cynaliadwyedd cyllidol hirdymor gan ragdybio

bod cyfran y trethi’n parhau i fod yn agos at ei chyfartaledd hanesyddol.

Mae ystadegau demograffig diweddar gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn

awgrymu y gallai’r cynnydd hanesyddol yn nisgwyliad oes pobl ledled y DU fod wedi

aros yn ei unfan mewn blynyddoedd diweddar. Gwelwyd arafu tebyg hefyd mewn

llawer o wledydd datblygedig eraill, ond i raddau llai. Mae’n rhy fuan i bennu ai

rhywbeth dros dro yw’r arafu hwn ynteu newid yn y duedd. Ond dylid nodi hefyd fod

heneiddio ymhlith y boblogaeth yn cael ei sbarduno gan newid dros amser yng

“nghymysgedd” y boblogaeth, yn adlewyrchu cyfradd genedigaethau ymysg y

boblogaeth frodorol sydd islaw’r “gyfradd amnewid”, ac nid dim ond gan gynnydd

mewn hirhoedledd.

3 Er hynny, mae gan lawer o wledydd datblygedig gyfrannau trethiant uwch mewn CMC.

Ffigur wyth: Amcanestyniadau gwaelodlin ar gyfer y prif falans a PSND

Ffynhonnell: OBR

Rhagolygon cyllidol Cymru

Mae rhagolygon cyllidol Cymru’n dibynnu i raddau helaeth ar sefyllfa a

pholisïau cyllidol Llywodraeth y DU gan mai’r rhain sy’n pennu maint y grant

bloc, ac i raddau llai ond arwyddocaol serch hynny, ar y refeniw a godir o

drethi datganoledig.

Bydd y sefyllfa dros y tymor canolig – hyd at 2022-23 – yn dibynnu’n rhannol

ar ddull Llywodraeth y DU o ariannu’r cynnydd a gyhoeddwyd yn ddiweddar i

wariant ar gyfer y GIG yn Lloegr.

Mae sefyllfa a pholisïau cyllidol hirdymor Llywodraeth y DU yn ansicr, a

chyflwynir sawl senario. Er hynny, mae dadansoddiad yr OBR yn awgrymu y

dylai rhagdybiaeth y ceir cyfnod estynedig o ddarbodaeth cyllidol barhau i fod

yn greiddiol i’r senario ganolog.

Bydd trethi Cymreig datganoledig yn cyfrif am tua 30% o wariant ar

wasanaethau cyhoeddus datganoledig yng Nghymru. Mae’r sylfaen drethu

ddatganoledig yn wynebu rhai risgiau ond mae hefyd yn cynnig cyfleoedd i

Lywodraeth Cymru i lunio polisïau i ddatblygu’r sylfaen drethu a thrwy hynny

gynyddu refeniw trethi.

Cyd-destun cyllidol Cymru

0

50

100

150

200

250

300

-10

0

10

20

30

40

PS

ND

fel can

ran

o C

MC

Pri

f fa

lan

s f

el can

ran

o C

MC

Prif falans

PSND

Yn debyg i bob rhan o’r DU y tu allan i Lundain, mae gwariant cyhoeddus yng

Nghymru’n uwch na’r refeniw trethi. Nid yw hyn yn syndod mewn undeb cyllidol lle

mae rhai trethi’n raddoledig ac mae rhywfaint o ailddosbarthu o blaid pobl â lefelau

incwm is.

Yn y flwyddyn ddiweddaraf y mae data ar gael ar ei chyfer – 2016-17 – mae

ffigurau’r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos mai tua £26bn oedd cyfanswm y

derbyniadau (trethi’n bennaf) yn deillio o Gymru. Roedd cyfanswm y gwariant

cyhoeddus yng Nghymru neu ar ran dinasyddion Cymru tua £13bn yn uwch na hyn.

Gwelir diffyg cydbwysedd tebyg yng ngwledydd a rhanbarthau eraill y DU a

chanddynt lefelau uwch o angen a lefelau incwm is. Roedd cyfanswm y derbyniadau

fel canran o CMC, mesur o’r ymdrech drethu, yn uwch yng Nghymru na ledled y DU

gyfan (ffigur naw).

Ffigur naw: Refeniw trethi fel canran o CMC yn 2016-17

Ffynhonnell: ONS a Llywodraeth Cymru

O gyfanswm y gwariant cyhoeddus yng Nghymru yn 2016-17, roedd tua 90% yn

“adnabyddadwy” – hynny yw, o fudd uniongyrchol i breswylwyr neu fentrau yng

Nghymru. Roedd tua 10% yn anadnabyddadwy – hynny yw, yn cael ei wario ar ran

y DU gyfan, megis taliadau llog ar ddyled gyhoeddus, cymorth rhyngwladol a

gwariant milwrol.

Gwariant mewn meysydd datganoledig oedd i’w gyfrif am bron i hanner y gwariant

cyhoeddus yng Nghymru.

Rhagolygon cyllidol tymor canolig Cymru – 2019-20 hyd at 2022-23

Wrth asesu’r rhagolygon cyllidol ar gyfer Cymru dros y tymor canolig, mae

pwysigrwydd parhaus y grant bloc, hyd yn oed ar ôl datganoli pwerau trethu, yn

golygu y dylai’r dadansoddiad a wnaed gan yr OBR yn ei gyhoeddiad ym mis

Mawrth, Economic and Fiscal Outlook, ac ym mis Gorffennaf yn ei adroddiad, Fiscal

Sustainability Report, fod yn fan cychwyn.

Mae’r amcanestyniad tymor canolig yn tybio bod yr holl gynnydd a gyhoeddwyd i’r

GIG yn 2019-20 yn bwydo i mewn i gynyddu DEL adnoddau cyfan Cymru. Y tu hwnt

i hynny, rhagdybir bod cyhoeddiad y GIG yn cael ei ariannu fwyfwy drwy gwtogi

gwariant mewn adrannau “nad ydynt wedi’u gwarchod” – hyd at 50% erbyn 2022-23.

Yn y senario hon, byddai cyllideb adnoddau gyfan Cymru’n tyfu tua 2% mewn

termau real rhwng 2019-20 a 2022-23 (gweler ffigur 10). Mae’r gyfradd twf flynyddol

o 0.5% y flwyddyn o 2020-21 ymlaen yn debyg i’r cyfartaledd yn ystod y

blynyddoedd diwethaf. O fewn y gyllideb gyfan, pe byddai twf yng nghyllideb GIG

Cymru’n parhau ar yr un raddfa ag a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU i Loegr,

byddai gweddill y gyllideb yn lleihau 2% y flwyddyn mewn termau real ar ôl 2019-20.

Ffigur 10: Amcanestyniad tymor canolig ar gyfer cyllideb adnoddau

Llywodraeth Cymru mewn termau real (£m, prisiau 2017-18)

Ffynhonnell: Llywodraeth Cymru

Rhagolygon cyllidol tymor hwy Cymru – 2023-24 hyd at 2029-30

Mae’r amcanestyniadau tymor hwy’n defnyddio’r senario tymor canolig a nodir uchod

yn fan cychwyn. Yna, defnyddir un o’r tair senario hyd at 2029-30 (gweler ffigur 11).

Senario un: Amcanestyniadau gwariant “ar sail galw” yr OBR

Yn seiliedig ar brif amcanestyniadau’r OBR ar gyfer gwariant perthnasol heb

gynnwys llog na budd-daliadau yn ei adroddiad yn 2018, Fiscal Sustainability

Report. Mae gwariant Llywodraeth y DU sy’n berthnasol i gyllid y grant bloc yn

tyfu tua 1% y flwyddyn yn gynt nag CMC, sy’n adlewyrchu galw cynyddol

oherwydd ffactorau megis poblogaeth sy’n heneiddio a chynnydd yng

nghostau real darparu gwasanaethau iechyd a gofal.

Mae’r OBR yn nodi y byddai gwariant o dan y senario hon yn anghynaliadwy

o dan bolisïau trethu cyfredol.

Senario dau: Twf yn unol ag CMC

Mae gwariant Llywodraeth y DU sy’n berthnasol i gyllid grant bloc Llywodraeth

Cymru ar gyfer gwariant dydd-i-ddydd yn tyfu ar tua’r un gyfradd ag economi’r

DU. Gellid ystyried bod y lefel hon o wariant yn fwy fforddiadwy na’r hyn a

awgrymir yn y senario gyntaf gan Lywodraeth y DU sy’n amharod i gynyddu

cyfran yr incwm cenedlaethol sy’n deillio o drethiant.

Senario tri: Twf un pwynt canrannol yn llai nag CMC

Mae gwariant perthnasol Llywodraeth y DU yn tyfu un pwynt canrannol yn

arafach nag economi’r DU, sy’n adlewyrchu senario lle mae Llywodraeth y DU

yn mabwysiadu polisi i leihau dyled net y sector cyhoeddus, sydd ar hyn o

bryd ar lefel y gellid ei hystyried yn rhy uchel.

Ffigur 11: Amcanestyniadau tymor hir ar gyfer gwariant dydd-i-ddydd (cyllideb

adnoddau) Llywodraeth Cymru mewn termau real, o dan dair senario, £m

Ffynhonnell: Llywodraeth Cymru

Yn gyffredinol, y casgliad allweddol yma yw nad yw hyd yn oed senario ar sail galw

ond yn rhoi cyllid Llywodraeth Cymru ar gyfraddau twf cyn y dirwasgiad ac nad yw’n

gwneud dim i adfer y twf a gollwyd dros y degawd diwethaf.

Yn allweddol, gellid ystyried bod y senario hon yn rhy optimistaidd i fod yn debygol,

os na ragwelir naill ai bod Llywodraeth y DU yn barod i godi trethi’r DU i lefel lle y

maent yn cyfrif am gyfran o’r incwm cenedlaethol sy’n sylweddol uwch na’r

cyfartaledd hanesyddol neu weld dyled y sector cyhoeddus yn codi i lefelau uwch

nag erioed o’r blaen.

Byddai’r senario is, lle y mae Llywodraeth y DU yn lleihau dyled y sector cyhoeddus,

yn golygu bod cyllideb Llywodraeth Cymru’n tyfu ar yr un gyfradd lefel isel ag mewn

blynyddoedd diweddar ac na fyddai ond yn mynd yn ôl i lefel 2010-11 erbyn diwedd

y ganrif nesaf.

Byddai’r senario hon, ynghyd â chyllideb y GIG sy’n parhau i dyfu ar yr un gyfradd ag

a gyhoeddwyd ar gyfer Lloegr dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, yn golygu y byddai

cyllid i weddill y gwasanaethau cyhoeddus datganoledig yn gostwng fwy nag 20%

mewn termau real dros y degawd nesaf. Hyd yn oed pe bai gwariant perthnasol

Llywodraeth y DU yn tyfu’n unol ag CMC (yr ail senario), byddai’r cynnydd hwnnw

yng nghyllideb y GIG yn golygu bod gweddill cyllideb Llywodraeth Cymru’n gostwng

10% mewn termau real dros y degawd nesaf.

“Galw” am wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru

Mae’r Fiscal Sustainability Report a gyhoeddwyd gan yr OBR yn trafod yn

systematig bwysau’r galw yn y tymor hwy ar wariant cyhoeddus ledled y DU yn sgil

newidiadau yn y ffactorau sy’n sbarduno’r galw a’r ffactorau sy’n cynyddu costau.

Mewn sawl ffordd, mae’r newidiadau amcanestynedig yng Nghymru’n debyg iawn i’r

rhai ledled y DU gyfan.

Mae hyn oherwydd bod y ffactorau allweddol sy’n sbarduno’r newidiadau hyn yn

debyg. Ymhlith y ffactorau hyn mae newidiadau demograffig tebyg, a phoblogaeth

sy’n heneiddio a fydd yn gosod gofynion cynyddol ar iechyd a gofal cymdeithasol, yn

rhannol wrth i gyflyrau cymhleth a chydafiachedd ddod yn fwyfwy cyffredin (gweler

ffigur 12).

Ffigur 12: Twf amcanestynedig y boblogaeth yng Nghymru (o gymharu â 2016)

Ffynhonnell: Prif amcanestyniadau’r ONS ar sail 2016

Ymhlith y ffactorau cyffredin eraill mae newidiadau yng nghost gymharol darparu

iechyd a gofal cymdeithasol (sy’n adlewyrchu natur lafurddwys y gwasanaethau hyn

a’r posibiliadau cyfyngedig i wella cynhyrchiant) a darparu triniaethau meddygol

newydd, sy’n aml yn gostus.

Dros 85

Dros 75

Mae Cymru’n wynebu rhywfaint o ansicrwydd critigol, sy’n debyg i’r hyn a welir

ledled y DU gyfan. Gallai triniaethau meddygol newydd (er enghraifft i atal neu drin

dementia) leihau dibyniaeth yr henoed yn fawr. Gallai newidiadau i batrymau mudo

rhyngwladol gael effaith fawr ar faint ac adeiladwaith y boblogaeth yn y dyfodol. I

Gymru, mae amcanestyniadau’r boblogaeth yn dibynnu’n allweddol ar ragdybiaethau

am ymfudo “mewnol” yn y DU, sy’n hynod ansicr, ac o bosib yn agored i weithredu o

ran polisi.

Un canlyniad i’r ffaith fod newid demograffig yn gyffredin i Gymru a’r DU gyfan yw

fod y twf amcanestynedig yng nghyfran y bobl hŷn yng Nghymru, er bod cyfran uwch

o bobl hŷn ym mhoblogaeth Cymru ar hyn o bryd, yn eithaf tebyg i Loegr (gweler

ffigur 13). Felly, a bwrw bod popeth arall yn gyfartal, dylai’r newid o ran galw hefyd

fod yn debyg. Mae’n dilyn i’r graddau y bydd pwysau cynyddol yn cael eu hariannu

yn Lloegr, y bydd Cymru’n derbyn ei chyfran ar sail y boblogaeth drwy’r grant bloc.

Wrth gwrs, mae’n ddigon posib y bydd gan lywodraethau’r DU a Chymru farn

wahanol ynglŷn ag i ba raddau y dylid ariannu’r pwysau.

Ffigur 13: Twf y boblogaeth dros 75 (o gymharu â 2016)

Ffynhonnell: Prif amcanestyniadau’r ONS ar sail 2016

Wedi i dreth incwm gael ei datganoli yng Nghymru, fel y nodwyd uchod, bydd trethi

datganoledig a lleol yn cyfrif am bron i 30% o wariant mewn meysydd datganoledig.

Bydd lefel gwariant Llywodraeth Cymru felly’n cael ei phennu’n rhannol gan lefel y

trethi datganoledig a lleol a thwf y sylfaen drethu yng Nghymru.

Lloegr Cymru

Sylfaen drethu Cymru

O ran twf y sylfaen drethu, mae’r cytundeb ariannu rhwng llywodraethau Cymru a’r

DU – y fframwaith cyllidol – yn cynnig rhywfaint o amddiffyniad i gyllid Llywodraeth

Cymru pe byddai cyfraddau twf is yn sylfaen drethu Cymru (yn bwysicaf oll drwy

warchod Llywodraeth Cymru rhag newidiadau yng nghyfansoddiad y rhai sy’n talu

treth incwm ar draws y bandiau treth). Mae’r cytundeb hefyd yn darparu cyllid

ychwanegol yn y tymor byr i ganolig a gwarant hirdymor i atal cydgyfeirio mewn cyllid

cymharol a achosir gan fformiwla Barnett.

Nid yw’r amcanestyniadau hyn yn newid y ffaith y bydd perfformiad y sylfaen drethu

yng Nghymru o’i chymharu â gweddill y DU yn effeithio ar rym gwario Llywodraeth

Cymru. Dangosir hyn yn ffigur 14, sy’n dangos yr hyn a fyddai’n digwydd i gyllideb

adnoddau Llywodraeth Cymru pe byddai trethi datganoledig yng Nghymru’n tyfu 1%

yn gynt neu’n arafach bob blwyddyn na’r rhai cyfatebol yn Lloegr a Gogledd

Iwerddon. Erbyn 2029-30, gallai hynny olygu cynnydd neu ostyngiad o £400m yng

ngrym gwario Llywodraeth Cymru.

Ffigur 14: Cyllideb adnoddau Llywodraeth Cymru gyda pherfformiad amrywiol

trethi datganoledig (£m) prisiau 2017-18

Ffynhonnell: Llywodraeth Cymru

Mae adroddiad Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru, Risgiau a Chyfleoedd Trethu yng

Nghymru, yn tynnu sylw at rai o’r risgiau sy’n gysylltiedig â’r sylfaen drethu yng

Nghymru ar hyn o bryd4:

Cyfran is o bobl sy’n ennill cyflogau uchel (am amryw o resymau, gan

gynnwys lefel ac ansawdd swyddi, mewn perthynas â lefelau cymwysterau yn

y gweithlu);

Prisiau eiddo a gwerthoedd rhent is;

Cyfran is o eiddo uchel ei werth (a llai o ddibyniaeth ar eiddo mwy gwerthfawr

ar gyfer refeniw trethi);

Cyfran uwch o’r boblogaeth y tu allan i’r gweithlu (mwy o bobl hŷn yn

gymharol, ac er gwaetha’r gwelliannau a welwyd dros y cyfnod ers datganoli,

lefelau uwch o anweithgarwch yn y boblogaeth oedran gweithio).

Dylid pwysleisio unwaith eto mai’r hyn sy’n bwysig ym mhob un o’r meysydd hyn yw

twf gwahanredol yn y dyfodol rhwng Cymru a Lloegr, nid lefelau. Er hynny, mae rhai

tueddiadau cyfredol yn peri risgiau real i’r refeniw trethi yng Nghymru ac mewn

meysydd lle y mae Cymru’n tanberfformio ar hyn o bryd, megis cyfraddau cyflogaeth

a chyflogau cyfartalog (sy’n adlewyrchu cynhyrchiant); byddai polisïau i gau’r

bylchau hyn yn creu refeniw trethi ychwanegol i Lywodraeth Cymru.

Mae amcanestyniadau poblogaeth y Swyddfa Ystadegau Gwladol5 yn awgrymu bod

risg benodol i sylfaen drethu Cymru yn y dyfodol, a rhagwelir y bydd y boblogaeth

oedran gweithio’n tyfu’n arafach nag yn Lloegr – gweler ffigur 15. Wrth gwrs, ac

efallai hyd yn oed yn bwysicach, mae goblygiadau ehangach i hyn o ran perfformiad

economaidd cymharol Cymru yn y dyfodol ac o ran canlyniadau cymdeithasol.

4 Yn ogystal â graddfa’r sylfaen drethu, mae effeithlonrwydd trethi a’r cyfraddau y gosodir hwy arnynt

yn amlwg yn faterion allweddol a chymhleth ond ni thrafodir hwy ymhellach yn yr adroddiad hwn.

5 Sydd er hynny’n hynod ansicr, i ryw raddau oherwydd eu sensitifrwydd i ymfudo – ac yn enwedig

ymfudo y tu mewn i’r DU.

Ffigur 15: Twf y boblogaeth 16-64 o 2016

Ffynhonnell: Prif amcanestyniadau’r ONS ar sail 2016

Os bydd twf arafach yn y boblogaeth oedran gweithio yng Nghymru’n bwydo’n

uniongyrchol i mewn i dwf arafach mewn refeniw datganoledig, gallai’r effaith ar

gyllideb Llywodraeth Cymru fod bron yn £150m y flwyddyn erbyn diwedd y degawd

nesaf (gweler ffigur 16).

Ffigur 16: Effaith bosib twf arafach yn y boblogaeth oedran gweithio ar

gyllideb Llywodraeth Cymru (£m, prisiau 2017-18)

Ffynhonnell: Llywodraeth Cymru

Pe byddai tueddiadau’r boblogaeth yn y degawd wedi hynny hefyd yn adlewyrchu’r

amcanestyniadau poblogaeth diweddaraf, byddai’r bwlch hwn yn parhau i dyfu.

Wrth gwrs, byddai i dwf gwahanredol ym mhoblogaethau oedran gweithio Cymru a

Lloegr oblygiadau economaidd a chymdeithasol ehangach o lawer, ond mae

pwyslais mwy penodol yma ar y goblygiadau cyllidol.

Nid yw’r adroddiad hwn yn ystyried yr ymatebion polisi posib a fyddai’n codi llu o

faterion. Er hynny, mewn egwyddor, gallai fod ystod o opsiynau i ymdrin â thwf

gwahanredol yn y boblogaeth oedran gweithio, yn enwedig oherwydd y gallai sawl

ardal o Gymru fod yn lleoedd deniadol iawn i bobl fyw a gweithio ynddynt.

Yn berthnasol hefyd yn y cyd-destun hwn mae canfyddiad Canolfan Polisi

Cyhoeddus Cymru fod cymudwyr allan o Gymru’n ennill incymau uwch ac yn

cyfrannu mwy o dreth incwm na gweithwyr cyfartalog.

Mae cyflenwad tai priodol yn y dyfodol yn un ffactor, a fydd yn dylanwadu ar

botensial Cymru i gadw, a denu, pobl o oedran gweithio. Ar wahân i’r cysylltiad â

lefelau’r boblogaeth yn y dyfodol, mae i’r cyflenwad tai oblygiadau uniongyrchol i

refeniw trethi eiddo yng Nghymru.

Mae’n werth nodi bod data’n dangos bod nifer yr unedau tai arfaethedig sy’n cael

caniatâd cynllunio yng Nghymru’n is na’r disgwyl o gymharu â rhannau eraill o’r DU

(gweler ffigur 17)6.

Ffigur 17: Unedau tai a gymeradwywyd fesul 1,000 o’r boblogaeth

Ffynhonnell: Ffederasiwn yr Adeiladwyr Tai

Gallai bodolaeth safleoedd wedi’u tan-ddatblygu sydd wedi cael caniatâd cynllunio

olygu nad yw’r data ar ganiatâd cynllunio’n ganllaw da o ran lefelau datblygu yn y

dyfodol. Er hynny, mae’r data sydd ar gael ar anheddau newydd a gwblhawyd hefyd

yn awgrymu y gallai’r cyflenwad tai yng Nghymru fod wedi cwympo y tu ôl i rannau

eraill o’r DU mewn blynyddoedd diweddar – gweler ffigur 18.

Er bod y data yn ffigurau 17 ac 18 yn cynnwys anheddau o bob math, nid ydynt yn

cynnwys anheddau sydd wedi’u cynllunio a/neu eu cyllido ond sydd heb eu

hadeiladu neu heb gael caniatâd cynllunio eto. Bydd rhai tai cymdeithasol a’r tai

fforddiadwy a gyllidir gan Lywodraeth Cymru a’r awdurdodau lleol yn perthyn i’r

categori hwn, a byddant yn ychwanegu at y cyflenwad yn y blynyddoedd sydd i

ddod.

6 Mae’r data yn y ffigur hwn ac yn ffigur 18 yn cyfeirio at bob annedd newydd, gan gynnwys y rhai sy’n eiddo i

berchen-feddianwyr, sy’n cael eu rhentu’n breifat neu eu darparu’n gymdeithasol.

1

2

3

4

5

6

7

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

England Scotland

North East Yorkshire & the Humber

Wales

Lloegr

Y Gogledd Ddwyrain

Cymru

Yr Alban

Swydd Efrog a’r Humber

Ffigur 18: Anheddau newydd a gwblhawyd fesul 1,000 o’r boblogaeth

Ffynhonnell: Y Weinyddiaeth Dai, Cymunedau a Llywodraeth Leol a Llywodraeth Cymru

0

1

2

3

4

5

6

1991-92 1995-96 1999-00 2003-04 2007-08 2011-12 2015-16

England

Wales

Scotland Yr Alban

Cymru

Lloegr