Łódź Śródmieście

CZWARTEK 17 MAJA 2007 r.

TEKST: JOANNAPODOLSKARYSZARD BONISAWSKI

REDAKCJA: JOANNAPODOLSKA

PROJEKT GRAFICZNY:MACIEJ KAKUS

FOTOEDYTOR:TOMASZSTACZAK

SKAD I AMANIE:STEFAN BRAJTER

BEZPATNY DODATEK DO GAZETYWYBORCZEJ

Na zdjciu: Willa Rassalskich przy ulicyWigury 4/6, w tle dzkiManhattan

NA STRONIE 12ZAMIESZCZAMYMATERIA REKLAMOWY

DRDMIECIE

CZ PIERWSZA

S P A C E R O W N I K

DRDMIECIE

CZ PIERWSZA

spacer1.qxd 2007-05-08 17:19 Page 1

11

2 | SPACEROWNIK | RDMIECIE - CZ PIERWSZA

% Zaczynamy nasz spacer z parkingu redakcjiGazety przy ul. Sienkiewicza 72, czyli dawnejfabryki Jzefa Balle (dojazd autobusem 57,tramwajami 8, 10, 14).

+ Dawna fabryka tam gumowych Jzefa Balle.Jzef Balle rozpocz karier przemyso-

w w odzi w 1869 r. od rcznej produkcjitkanin bawenianych. Rwnolegle z Wilhel-mem Balle prowadzi te wyrb tam gumo-wych przy ul. Piotrkowskiej 189. W 1897 r.Balle zbudowa wasn fabryk przy ul. Mi-

1

d fabryki, zachowano ceglan faktur mu-rw, a od strony pnocnej dobudowanonowoczesn, ale dopasowan stylistyczniecz wejciow wyoon granitem. Zmo-dernizowany budynek by wwczas wyso-ko oceniany przez specjalistw. Od 2004 r.w tym samym gmachu mieci si studio r a d i a Z o t e P r z e b o j e o r a z a g e n c j areklamowa AMS.

% W ssiedztwie redakcji Gazety przez ja-ki czas bya pusta dziaka, ktr w 2002 r.zaja Galeria dzka - nowoczesne centrumhandlowe. Na trzech kondygnacjach jest 170sklepw, butikw, kawiarni i restauracji. Mija-my j po lewej stronie, przechodzimy na wia-tach przez ul. Orl, idc ul. Sienkiewicza wkierunku poudniowym. Po drugiej stronieogldamy dzki Manhattan.

+Manhattan - osiedle wieowcw widocz-ne jest z rnych punktw odzi, tworzone rdmiejsk Dzielnic Mieszkanio-w. dzki Manhattan to zesp najwik-szych w Polsce budynkw mieszkalnych,tzw. megaszaf. Wieowce zostay wyko-nane w technologii wielkiej pyty na prze-omie lat 70. i 80. Do zespou nale m.in.dwa swego czasu najwysze - 25-kondy-gnacyjne - budynki w odzi, przy al. Pi-sudskiego 7 i Piotrkowskiej 182 (kady ma78 m wysokoci), dwa 19-pitrowce (po 60m) przy ul. Sienkiewicza 101/109 i ul. Piotr-kowskiej 204/210, ale te 14-kondygnacyj-ny blok przy ul. Wigury 15, gdzie miecisi galeria Manhattan.

2 lutego 1993 r. na dzkim Manhattanierozpocza nadawanie pierwsza komer-cyjna stacja radiowa w odzi i regionie,noszca nazw - oczywicie - Manhattan;w 2000 r. radio przystpio do oglnopol-skiej sieci i zmienio nazw na Eska. Na-dal jednak nadaje z tego samego wieow-ca przy ul. Sienkiewicza 101/109.

Do najwyszych budynkw odzi nale- te: liczcy 80 m tzw. Red Tower (daw-niej BRE Tower) przy ul. Piotrkowskiej148/150, ktry przechodzi wanie moder-nizacj oraz 72-metrowy wieowiec szpi-tala CKD przy ul. Czechosowackiej.

2

koajewskiej 72 (obecnie Sienkiewicza),gdzie zatrudnia 40 robotnikw. Fabryka by-a w peni zmechanizowana. Budynek we-dug projektu Leona Lubotynowicza otrzy-ma prosty ksztat pozbawiony dekoracyj-nych elementw. ciany z czerwonych ce-gie - jak byo wwczas w zwyczaju - nie zo-stay otynkowane. W 1908 r. fabryka prze-sza na wasno Goldmana Luzera i Micha-a Nutkiewicza. Wkrtce zmieni si profilfirmy, produkowano tu tkaniny techniczne,ptna filtracyjne i chusty do pras olejarskich.W 1913 r. wacicielem fabryki zosta RyszardRasig, ktry zmieni produkcj i wytwarzawyroby weniane. W okresie midzywojen-nym cz maszyn i hal bya wynajmowanarnym producentom weny. Po 1945 r. za-kady znacjonalizowano, nosiy wtedy na-zw Zakady Przemysy Wenianego im. An-drzeja Struga. Po przeniesieniu produkcjido nowego budynku w starych halachumieszczono magazyny Domu Ksiki. Od1984 r. budynek jest w rejestrze zabytkw.W 1998 r. kupia go Agora SA z przeznacze-niem na siedzib Gazety Wyborczej w o-dzi. Prace konserwatorskie uchroniy fasa-

START:GAZETA

ULICA SIENKIEWICZA

Do roku 1917 nazywaa si Mikoajewska (teNikoajewska). Zostaa tak nazwana na czecara Mikoaja II. Jeszcze wczeniej - prawdo-podobnie od 1827 do 1900 r. - bya to ulicaDzika, bo faktycznie byy tam pola i tyy ogro-dw przylegajcych do domw z ul. Piotrkow-skiej. Po mierci polskiego noblisty, autora Quovadis, otrzymaa jego imi. W 1988 r. wcho-na te dawn ul. Boczn.

Redakcja Gazety Wyborczej

Zapraszamy do zwiedzania odzi razem z nami. Przez pi tygodni pokaemy Pastwu pi tras po naszym miecie. Nie tylko je opiszemy,ale rwnie zaprosimy na wsplne spacery. Bdziemy po drodze pokazywa zabytki dobrze znane, ale take takie miejsca, o ktrychniewiele dotd byo wiadomo. Zachcamy te naszych czytelnikw do dopowiadania historii tych miejsc. Moe znacie Pastwo jakieciekawostki o budynkach, ktre bdziemy mija, ich wacicielach czy mieszkacach, moe macie w domu archiwalne pamitki czy fotografiez nimi zwizane, moe znacie rodzinne tajemnice... Prosimy, podzielcie si z nami. W Spacerowniku nie mamy zbyt duo miejsca, aleplanujemy wyda ksik, ktra bdzie wspaniaym przewodnikiem po odzi. Pierwsz tras zaczynamy w najblisz niedzielw samo poudnie z redakcji Gazety Wyborczej (ul. Sienkiewicza 72, rg al. Pisudskiego). Spotykamy si na parkingu redakcji.Na goci i uczestnikw spaceru czekaj niespodzianki. Mamy nadziej, e poznajc nasze miasto, pokochacie d tak jak my!

RYSZARD BONISAWSKI I JOANNA PODOLSKA

Wszelkie uwagi i uzupenienia prosimy kierowa na adres:Gazeta Wyborcza, ul. Sienkiewicza 72, 90-318 d,

e-mail: [email protected] dopiskiem Spacerownik

spacer1.qxd 2007-05-08 13:06 Page 2

1+ Do 1939 r. fabryka przy ul. Sienkiewicza82/84 naleaa do rodziny Eitingonw. Po wojnie w secesyjnym budynku fabry-ki urzdzono zakady poczosznicze im.M. Buczka Zenit. Dzi w dawnej fabry-ce funkcjonuj te inne instytucje, m.in.szkoa jzykw obcych.

Kim byli Eitingonowie?

Dwaj bracia Eitingon - Borys i Nahum - prowadziliod 1903 r. produkcj chustek wenianych i tkanin,tzw. szewiotw (przy ul. Piotrkowskiej 20 i 86). W latach I wojny wiatowej prowadzili interesy w Rosji, skd po rewolucji wrcili do odzi. W tymczasie nawizali kontakty z amerykask korpora-cj handlow i stali si z sukcesem jej przedstawi-cielami w Polsce. Wykorzystujc sprzyjajc ko-niunktur, wykupili kilka upadajcych fabryk, m.in.przy ul. Sienkiewicza 82/84. Wczeniej bya towasno Towarzystwa Akcyjnego Winkler, Gert-ner i Borman, ktre specjalizowao si w produkcjidzianin. Naleay do nich take przdzalnia i wy-koczalnia weny Zygmunta Richtera przy ul. Ra-dwaskiej 30 oraz przdzalnia i tkalnia weny BeraWachsa przy ul. Dowborczykw 9.W 1936 r. Wkiennicza Spka Akcyjna Eitingo-nw zatrudniaa 2 700 osb. Fabryka produkowaarkawiczki, poczochy oraz trykotae. Bya ww-czas jednym z najwikszych zakadw przemyso-wych w Polsce. Jej udzia w polskim eksporcie tka-nin bawenianych wynosi ponad 50 proc.Borys Eitingon by czynnym dziaaczem rnychtowarzystw spoecznych i zawodowych, m.in. pre-zesem dzkiego ydowskiego Towarzystwa Opie-ki nad Sierotami, prezesem Towarzystwa NiesieniaPomocy Biednym i Chorym Poonicom Linas Ha-cholim, prezesem dzkiego Banku Depozytowe-go.

% Skrcamy w prawo, w ul. Wigury,by obejrze dawn will Teschemachera.

3

+ Willa Wilhelma Teschemachera przyul. Wigury 12a jest obecnie siedzib PTTK i Centrum Fotografii Krajoznawczej. Budynekpowsta w latach 1890-1892. Pierwotnienalea do Teschemachera, waciciela fa-bryki pruneli ( jedwabna tkanina wzorzy-sta). Wybudowany zosta w stylu neore-nesansowym i jest wzorowany na Palaz-zo Farnese w Rzymie. Na parterze znaj-doway si pomieszczenia reprezentacyj-ne oraz oraneria. Zachowaa si z niejfontanna ozdobiona mozaik z warszta-tu weneckiego artysty Antonio Salviattie-go (warto zaznaczy, e w odzi mamytrzy inne mozaiki pochodzce z jego pra-cowni, m.in. przy ul. Piotrkowskiej 137, wpaacu Scheiblera przy pl. Zwycistwa i wmauzoleum Poznaskiego na cmentarzuydowskim).

Na pitrze byy mieszkania. Budynekwzbudza zachwyt mionikw zabytkw- obecnie willa jest siedzib dzkiegoOddziau PTTK. Na parterze jest restau-racja staropolska Soplicowo z piknymstylowym ogrodem, mona zamwi tuprawdziwy polski ur w misie chlebowej,a nawet faszerowanego baanta

% Po drugiej stronie ulicy wida Szpitalwitej Rodziny.

4

+ W latach 20. na rogu ul. Sienkiewiczai Pustej (dzi ul. Wigury 19), na terenachnalecych do rodziny Hoffrichterw,francuskie zakonnice z Bordeaux zaoy-y Szpital witej Rodziny. Leczono tam lu-dzi niezamonych. W czasie II wojny wia-towej szpital odebrano zakonnicom, byprzeznaczony dla chorych esesmanw ionierzy Wermachtu. Po zakoczeniuwojny suy wszystkim odzianom jakoszpital miejski. W latach 50. otrzyma imiLudwika Pasteura. Kilka lat temu wrcido pierwotnej nazwy. W Szpitalu witejRodziny na parterze znajduje si kaplica,na czwartym pitrze mieszkaj zakonni-ce. Teraz w szpitalnych pomieszczeniachmieci si poradnia lekarska Polmedica.Jednak nad wejciem zachowa si detalze starym napisem.

+ Po drugiej stronie ul. Sienkiewicza wi-da przdzalni Markusa Silbersteina (ul.Wigury 21). Zostaa wzniesiona w 1887 r. wgprojektu miejskiego architekta HilaregoMajewskiego. Masywna wiea dzieli budy-nek na dwie nierwne czci, nieotynko-wana fasada z czerwonej cegy zostaaozdobiona gzymsami, lizenami i ukamiokien. Za gwnym budynkiem wzniesio-no pomieszczenia dla maszyny parowej.W latach okupacji hitlerowskiej w miejscemaszyn przdzalniczych zainstalowanourzdzenia do produkcji tachografw. Powojnie dodatkowo rozpoczto wytwarza-nie zegarw, a firma zmienia nazw naMera Poltik, do dzi dziaaj Zakady Me-chanizmw Precyzyjnych, ale cz po-mieszcze jest do wynajcia.

Waciciel fabryki Markus Silberstein urodzi siw Lubochni koo Tomaszowa Mazowieckiego. Pozamieszkaniu w odzi ok. 1860 r. sprzedawatkaniny firmy Rudolfa Kindlera z Pabianic. Pro-wadzi take nakadcz produkcj tkanin, w 1877 r.zakupi rozlegy teren przy ul. Piotrkowskiej242/244 i wybudowa na niej okaza tkalnimechaniczn i magazyny, potem przy ul. Pustejwybudowa przdzalni. W 1891 r. powoa doycia Towarzystwo Akcyjne Wyrobw Wenia-nych i Bawenianych. Przemysowiec nalea doelity miasta, dziaa w wielu organizacjach go-spodarczych i filantropijnych, zmar w 1899 r. wwieku 61 lat. Firm prowadzili dalej jego dwajsynowie: Mieczysaw i Stanisaw; pierwszego za-strzelili robotnicy podczas burzliwych wydarzew 1907 r., drugi zosta zamordowany przez hitle-rowcw w Auschwitz. Warto przypomnie, eich siostra Sara bya on Maurycego Pozna-skiego. W majtku Silbersteinw w Lisowicachkoo Brzezin organizowano plenery malarskie,byli oni take inicjatorami utworzenia PolskiegoTowarzystwa Teatralnego, sponsorowali modychmalarzy i muzykw, przekazali ponad 1000 dziedo Miejskiej Biblioteki Publicznej w odzi.

%Mijamy Zesp Szk Gastronomicznych przyul. Sienkiewicza 88, ktra ksztaci kucharzy i mistrzw gastronomii. Po drugiej stronie stoigmach pogotowia.

6

5

3RDMIECIE - CZ PIERWSZA | SPACEROWNIK |

%uu1

ULICA WIGURY

Ulica Wigury - zostaa tak nazwana po mier-ci pilotw wirki i Wigury w katastrofie lot-niczej w 1932 r. Wczeniej, od 1827 r., nazy-waa si Pusta. Przez krtki czas (w 1940 r.)nosia nazw Schweikertallee, a potem dokoca wojny miaa imi Ulricha von Huttena,by w 1945 r. wrci do nazwy bohaterskiegopilota.

Niedawno zostaa odnowiona elewacja zabytkowej willi Teschemachera

spacer1.qxd 2007-05-08 13:08 Page 3

11

+dzkie pogotowie ratunkowe rozpoczodziaalno 1 grudnia 1899 r. przy dzisiej-szej al. Kociuszki 9, posiadao wtedy trzykaretki konne. Twrc i wieloletnim kie-rownikiem pogotowia by dr WadysawPinkus. W 1906 r. pogotowie przeniesionona ul. Gdask 83. W 1924 r. zostao prze-jte przez miasto i wystpowao pod nazwMiejskie Pogotowie Ratunkowe. Od 1952 r.dziaa w nowym budynku przy ul. Sienkie-wicza 137.

+Rodzinny Ogrd Dziakowy Sielankaprzy ul. Sienkiewicza 98 to jeden z 358 takichogrdkw w wojewdztwie dzkimi ponad piciu tysicy w caej Polsce.

+ Budynek, ktry stoi tu obok przystan-ku autobusowego (ul. Sienkiewicza 100),susznie wzbudza zainteresowanie o-dzian. To willa Henryka Michela, ktry bywacicielem niewielkiej fabryki prunelu- wzorzystej tkaniny na pantof le, zaoo-nej ok. 1896 r. przy ul. Nawrot 33. Jego domstan w 1905 r. Ma charakterystyczny wy-kusz na fasadzie, ktrego doln cz opla-taj delikatne pncza z limi i kwiatami.To typowy secesyjny ornament. Budynekzdobi te dekoracyjne kraty w oknach,sztukaterie i witrae. Po 1945 r. w willi mia-a siedzib komenda Hufca ZHP d-rd-miecie, obecnie budynek jest w rkach pry-watnych. Wymaga natychmiastowego re-montu. Byaby wielka szkoda, gdyby wa-ciciel nie wzi si za ratowanie tego pik-nego obiektu. I tak znikn ju wspaniayogrd.

% Skrcamy w legendarn ul. Abramowskiego.

9

8

7

ulubionym miejscem dziecicych zabaw, a ichnietypow urod wykorzystuj czsto filmow-cy z pobliskiej Filmwki. Po wybudowaniukomrek znajdujcy si za nimi ogrd upraw-ny, zwany przez mieszkacw ulicy polem,zamieniono na pasa przypominajcy nie-wielki park. Warto te zwrci uwag napikne leszczyny rosnce wzdu ulicy.

W 1928 r. wydzia plantacji miejskich posadzi na20 ulicach miasta 1 718 drzew, w tym take poobu stronach ul. Abramowskiego. Na wskichtrawnikach zasadzono prawie 200 drzewiastychleszczyn tureckich. Rni si pniem, niepodob-nym do gitkich prtw leszczyny pospolitej, a tak-e ksztatem i wielkoci lici oraz owocami zwi-sajcymi w pczkach.

+Na parterze bocznej oficyny przy ul.Abramowskiego 25 od 1945 r. jest kaplica Pol-skiego Kocioa Chrzecijan Baptystw. Po ode-braniu wity (ul. Nawrot 27 i ul. Rzgowska 41)byo to jedyne miejsce modlitw i spotka czon-kw zboru.

+Od 2 lutego 1923 r. do 1 lipca 1924 r. w skle-pie Marcjanny Sadowskiejprzy ul. Abramowskiego 29pracowaa Helena Kowal-ska, przysza wita Fau-styna, posanniczka Boe-

go Miosierdzia. Nad bra-m wisi przypominajca

o tym tablica.

% Z ulicy Abramowskiego wychodzi si wprostna du kamienic - do niedawna OrodekSzkolenia Zawodowego. My kierujemy si w prawo. 13

12

11

+ Z pewnoci niewielu odzian wie, e ma-my swoje dzkie katakumby. Znajduj siwanie przy ul. Abramowskiego.

Na pocztku lat 50. na tyach domw po po-udniowej stronie ulicy zburzono wikszooficyn i budynkw gospodarczych, w ich miej-scu wykopano szeroki i gboki rw cigncysi na dugoci caej ulicy, rwnolegle do daw-nego ogrodu Barciskich. W tym potnymwykopie zbudowano rzdy komrek i miet-niki przeznaczone do uytku mieszkacwtej strony ulicy. Pomidzy nimi biegnie jezd-nia wyoona trylink. Z podwrek poprowa-dzono zejcia, a na powierzchni utworzonotereny zielone osonite aurowym murkiem.Liczce ponad 400 m katakumby stay si

10


NA ABRAMCE

ULICA ABRAMOWSKIEGO

Znana jest w odzi nie tylko dlatego, e nale-y do tych niebezpiecznych - przypominajo tym zreszt liczne chuligaskie napisy namurach - ale rwnie z tego powodu, e pra-cowaa przy niej w. Faustyna, patronka o-dzi. Dzisiejsza ulica Abramowskiego powsta-a dopiero po 1898 r. jako cznik pomidzywczesn ul. Widzewsk (dzi Kiliskiego) iul. Mikoajewsk (dzi Sienkiewicza). Pierw-sza jej nazwa to Gubernialna, jeszcze przezwiele powojennych lat jej dawni mieszkacymwili, e mieszkaj w guberni. Jeden z pierwszych budynkw wzniesiono pod nr34. Na tyach domw po stronie parzystejznajdowaa si od 1899 r. fabryka AlbanaAuricha przeniesiona tu z ul. Sienkiewicza 9,produkujca poczochy i rkawiczki (wje-dao si na ni od ul. Kiliskiego 161).

Mody biegacz w katakumbach Abramki

Secesyjny wykusz z willi Michela

spacer1.qxd 2007-05-08 13:08 Page 4

1+ Najokazalsza w tej czci ulicy kamienicamieszczaska przy ul. Kiliskiego 176 ozdobio-na kulami wznoszcymi si ponad dachem,naleaa do Towarzystwa Akcyjnego WulffsonHugo ( fabryka wyrobw wenianych ul. Piotr-kowska 78 i 172).

+ Przy ul. Kiliskiego 178 znajduje si budy-nek dawnego kina 1 Maja, ktre powstao w 1927r. jako Mimoza, pniej nazywane byo Tcza(po 1933 r.) i Robotnik (po 1945 r.). Miecio nawidowni 600 osb.

+Ale najbardziej zdumiewa w tym miejscuelegancki niegdy paac Salomona Barciskie-go przy ul. Kiliskiego 177, dzi siedziba ko-mornika przy Sdzie Rejonowym d-rd-miecie.

Salomon Barciski od 1872 r. prowadzi z teciemIzydorem Birnbaumem fabryk wyrobw wenia-nych przy ul. Sienkiewicza 3/5. W zaoonej przed1888 r. spce produkcyjnej "Weniana Manufak-tura Schwartz, Birnbaum i Loew", ul. Tylna 2/6,peni funkcj administratora, a po rozwizaniu fir-my przej jej majtek i z Gustawem Schwartzemutworzy przedsibiorstwo Przemys Weniany S. Barciski i S-ka. W 1898 r. przy fabryce po-wsta paac otoczony ogrodem. Po mierci Salo-mona firm prowadzili jego synowie Henryk i Marceli. Henryk ukoczy studia ekonomiczne w Heidelber-gu, praktyk zawodow zdobywa w kilku dz-kich firmach, dziaa aktywnie w rnych stowa-rzyszeniach zawodowych i spoecznych, jego dzia-alno nagrodzono Krzyem Oficerskim OrderuOdrodzenia Polski. Aresztowany w 1939 r. zostazamordowany przez hitlerowcw. Marceli mia zainteresowania literackie, po uko-czeniu gimnazjum filologicznego studiowa w Lip-sku na wydziale literatury i sztuki. Umiejtnie -czy dziaalno gospodarcz i spoeczn, zasiadaw radach nadzorczych rnych instytucji finanso-wych, wsporganizowa pawilon wkienniczy na Wystawie Krajowej w Poznaniu, wspiera Pol-skie Towarzystwo Teatralne, Gimnazjum Kupcworaz Muzeum Nauki i Sztuki w odzi. By autoremsztuk teatralnych i recenzentem teatralnym. Wraz

z bratem bra czynnyudzia w pracach przyodbudowie zniszczone-go przemysu poI wojnie wiatowej.

15

14

13

% Po drugiej stronie ul. Kiliskiego widzimyzabudowania nalece do rodziny Grohmanw,ale teraz skrcamy w prawo, w ul. Tyln.

+ Fabryka Barciskiego przy ul. Tylnej 2/6po 1945 r. zostaa upastwowiona i przemiano-wana na Zakady Przemysu Wenianego 9 Ma-ja. Obecnie w miejscu starych pofabrycznychbudynkw powstaj lofty i apartamenty. Osie-dle nosi nazw Barciski Park.

16

+ Po drugiej stronie ul. Tylnej znajdowa sirozlegy teren przecity niewielkim strumie-niem. W jego wschodniej czci urzdzono placwiczebny towarzystwa Strzelec. Na rozlegychnieuytkach zorganizowano boisko i strzelni-c. Od 2003 r. powstaje tu osiedle mieszkanio-we - firma J.W. Construction wykupia czterenu midzy Tyln oraz Tymienieckiego i ru-szya z budow luksusowych mieszka. Cht-nych nie brakowao, ale przyszli mieszkacywci czekaj na wprowadzenie si, bo budo-wa ma due spnienie.

% Teraz musimy przespacerowa si duszykawaek midzy dwoma placami budowy, a zo-baczymy po lewej stronie budynki z czerwonejcegy, dzi krlestwo Polskiej Akademii Nauk.

+ W nowym budynku przy ul. Tylnej 3adziaa Centrum Biologii Medycznej PAN,natomiast przy Tylnej 1 i 3, w domach wybu-dowanych dla kadry technicznej fabrykiScheiblera, mieci si teraz m.in. Midzyna-rodowe Centrum Ekohydrologii PAN. To jedynatego typu instytucja w Europie, przy wejciuwisi tablica, e dziaa pod auspicjami ONZ.Na jej siedzib wybrano Polsk, gdy tu po-wstaa koncepcja ekohydrologii jako nauki in-tegrujcej procesy ekologiczne i hydrologicz-ne, a take pionierskie w skali wiatowej ba-dania dotyczce bioenergetyki ekologicznej.

% Wracamy na ul. Sienkiewicza. Po drugiejstronie wida ty fabryki Silbersteina, pniej-szej Olimpii, a dalej ogrd Schweikerta.

18

17


%uu1

KILISKIEGO I TYLNAULICA KILISKIEGO

Nosi t nazw od 1920 r., ale wczeniej przezniemal cae stulecie nazywaa si ul. Widzew-sk, poniewa na pewnym odcinkuprowadzia ze Starego Miasta do wsi Widzew.Dzi biegnie od ul. Pnocnej przez cae rd-miecie a na Grn.

ULICA TYLNA

Powstaa ju w latach 1824-28, w czasie,kiedy wytyczano osad przemysow dka.czya ul. Dzik z Widzewsk, a potemskrcaa ukonie przy mynie Lamus i jeszczeraz w kierunku ul. Emilii (obecnieTymienieckiego). Dzi koczy si na ulicyTargowej.

Dawny paac rodziny Barciskich

Archiwalne zdjcie domw przy ulicy Tylnej 1 i 3

spacer1.qxd 2007-05-08 13:08 Page 5

11

+ Przy ul. Sienkiewicza 112 , w dawnej szkoleZimowskiego mieci si obecnie Centrum Ba-da Molekularnych i Makromolekularnych Pol-skiej Akademii Nauk. Prywatna szkoa Alekse-go Zimowskiego powstaa w 1909 r., wwczasprzy ul. Bocznej 5. Najpierw byy tu tylko klasyprzedwstpne, ale stopniowo szkoa si rozwi-jaa. W roku szkolnym 1913-1914 przemianowa-no j na czteroklasowe progimnazjum, a ju rokpniej - na omioklasowe gimnazjum filologicz-ne. W 1919 r. waciciel szkoy otrzyma konce-sj na prowadzenie penego gimnazjum filolo-gicznego. W latach 30. XX w. w budynku funk-cjonowaa szkoa powszechna, gimnazjum i li-ceum. W grudniu 1939 r. szkoa zostaa zamkni-ta przez Niemcw. Po wojnie szkoupastwowiono.

+22 lipca 1969 roku przy ul. Sienkiewicza 175,otwarto Orodek Rozrywki i WypoczynkuWkniarzy przy ZPDz Olimpia. Jak informu-je tablica, wiszca nad wejciem do nieczynnejju od dugiego czasu pywalni, oddano j spo-eczestwu w 25. rocznic powstania PRL. Basenwybudowano z dotacji Centralnej Rady Zwiz-kw Zawodowych, Ministerstwa Przemysu Lek-kiego, Centralnego Funduszu Turystyki i RadyNarodowej Miasta odzi. Na pocztku lat 70. za-kady odzieowe Olimpia przekazay pywalnidzkiemu Orodkowi Sportu. Politechnikadzka czyni starania o pozyskanie tegoobiektu.

% Skrcamy w prawo,w ul. Tymienieckiego.

+Na rogu jeden z budynkwnalecych do kompleksu

domw fabrycznychKarola Scheiblera.

Jako jedyny

21

20

19 W 1996 r. zabytkowy gmach sta si siedzibBanku Przemysowego, wtedy zostaa przepro-wadzona cakowita rewitalizacja. Piknie odre-staurowana fasada oraz interesujco zaadopto-wane wntrza udowodniy, e mona poczyurod zachowanych elementw konstrukcyj-nych z wymogami wspczesnoci. Od niedaw-na urzduje tam m.in. architekt miasta i miejskikonserwator zabytkw.

KAROL SCHEIBLER (1820-1881)

Najwaniejszy dzkifabrykant zostawi posobie wiele wspania-ych budynkw,przede wszystkimogromny kompleksKsiego Myna z ze-spoem obiektw fa-brycznych i domwrobotniczych. Krl ba-weny by te znanymfilantropem. Przeznaczy due sumy m.in. na budo-w kocioa ewangelicko-augsburskiego i na cer-kiew p.w. w. Aleksandra Newskiego, zainicjowate budow linii kolejowej d - Koluszki, ktrapoczya d z kolej warszawsko-wiedesk.

+W 2005 r. w czci dawnej wykaczalni przyul. Tymienieckiego 3 Fundacja Edukacji Wizu-alnej i Midzynarodowe Muzeum Artystwutworzyy orodek artystyczny d Art Cen-ter. Do najwaniejszych projektw naley dBiennale i FotoFestiwal. Bez wtpienia indu-strialne przestrzenie sprzyjaj artystycznymwydarzeniom i nadaj im wietny klimat. Wdawnych halach mona zobaczy wystawy fo-tografii bd instalacje niemal przez cay rok.

% Idcmidzyfabrycznymibudynkami,dochodzimydo secesyjnej elektrowni Scheiblera. Niestety,obecnie na jej teren wchodzi si od ul. Milionowej.

23

zosta kilkadziesit lat temu otynkowany,przez co straci ca urod. By moe tynkpooono, by naprawi cian uszkodzonprzez niemieck bomb, ktra spadaw 1939 r. Obok niego sta jeszcze jeden fami-lok, ale wyburzono go, gdy powstawa basenOlimpia.

+Przyjmuje si, e bielnik Kopischa, stojcyprzy ul. Tymienieckiego 5, to najstarszy prze-mysowy budynek odzi, ktry przetrwa doczasw wspczesnych. Zosta wybudowany wlatach 1824-1826 przez rzd Krlestwa Polskie-go z przeznaczeniem na folusz, krochmalni imagiel. W 1853 r. ukazaa si pierwsza ksika onaszym miecie: Opis miasta odzi pod wzgl-dem historycznym, statystycznym i przemyso-wym pira Oskara Flatta. Tekst zosta zilustro-wany litografiami W. Walkiewicza. Ukazuj onewygld najwaniejszych budynkw odzi i par-ku rdliska. Na jednej z ilustracji przedstawio-no bielnik - zakad wykoczalniczy tkanin lnia-nych i bawenianych, wyprodukowanych przeztkaczy rcznych z odzi i okolicznych osad. Wy-budowany za pienidze rzdowe by pierwszymznaczcym obiektem przemysowym w odzi.Skada si z budynkw produkcyjnych poczo-nych funkcjonalnie z okazaym, klasycystycz-nym domem mieszkalno-produkcyjnym. Dzier-awili go kolejno Daniel Ill, Tytus Kopisch - prze-

mysowiec pochodzcy ze lska, ktry prze-j zakad w 1828 r. 50 lat pniej tereny po-siada bielnikowego wykupi najbogatszywwczas dzki fabrykant - Karol Scheibler.

Zasypa kanay, wybudowa bocznic ko-lejow i rozbudowa swj zakad.

22


NA GRANICYWIDZEWA

Ceglany krajobraz u zbiegu ulic Sienkiewicza i Tymienieckiego

GRANICA DZIELNIC

W odzi trudne s do ustalenia granice dziel-nic, nie s to granice historyczne, ale admini-stracyjne. To dlatego przebiegaj w sposbniekiedy zaskakujcy. W pobliu zakadwScheiblerowskich granica dzielnic Widzew irdmiecie przebiega w bardzo dziwny spo-sb, jej rysunek nie ma zwizku z tradycj, alezostaa dopasowana do interesw i wpywwpartyjnych. Poniewa Uniontex by najwik-szym dzkim zakadem, a jego gwna czleaa na Widzewie, to partyjni ojcowiedzielnicy nie mogli dopuci myli, e podzielsi Podstawow Organizacj Partyjn w fir-mie z inn dzielnic. Granica zakadu staa siwic automatycznie granic dzielnicy.

Bielnik Kopischa na fotografii z 1926 r.

spacer1.qxd 2007-05-08 13:17 Page 6

1+Elektrownia fabryczna Scheiblera, wzniesio-na w 1910 r. przez in. Alfreda Frischa, uznawa-na jest za najlepszy przykad zastosowania sece-sji w budownictwie przemysowym na tereniekraju. Budynek skada si z dwu poczonych hal- maszynowni i kotowni. W architekturze zasto-sowano konstrukcj elbetonow poczon zceg i tynkiem. W dekoracji elektrowni domi-nuj ogromne trjdzielne okna umieszczone natle tynkowanych pycin. Kontrastuj one z czer-wieni ceglanych okadzin. W hali turbin zacho-way si dekoracyjne detale metalowe oraz cera-miczne okadziny i witraowe okna. Delikatne,opalizujce pytki ceramiczne pokrywaj takeciany klatki schodowej. Dostp do elektrowniby zawsze utrudniony, stanowia ona czogromnego zespou fabrycznego, przez wiele latbya pod zarzdem SA Uniontex, teraz przeszaw rce prywatnego inwestora, ktry jeszcze nieprzedstawi konkretnych planw zwizanych zobiektem. Zapewnia jednak, e zabytek bdziedostpny dla mieszkacw i turystw.

24

+Rynek Bielnikowy - co ciekawe w ksztacie trj-kta, dzi niewiele osb o nim wie - mia penirol centralnego placu w nowo utworzonej osa-dzie dka. Ale wkrtce jego miejsce zaj usy-tuowany naprzeciwko Rynek Fabryczny (dzisiej-szy plac Katedralny), przy ktrym wkrtce sta-n miejski szpital. Niedugo potem, gdy rozsze-rzono granice osady na poudnie, powsta kolej-ny plac, przyszy Rynek Grny (dzisiejszy pl. Reymonta). I to wanie on sta si z czasemgwnym rynkiem handlowym dki.

% Skrcamywprawow ul.Piotrkowsk, gdziepochwiliwyaniasipaacScheiblerw.

+Budynek przy ul. Piotrkowskiej 266/268wzniesiono w 1844 r. wedug projektu LudwikaBethiera i Stanisawa Baliskiego. Pierwszymwacicielem by Karol Gebhardt, a potem od1852 r. - drukarz i farbiarz Leonard Fessler. W 1880 r. paac przeszed w rce Karola Schei-blera juniora. By to wwczas najokazalszy kla-sycystyczny dom mieszkalny w odzi. Kilku ar-chitektw pracowao na jego wspczesny wize-runek, Scheiblerowie poddali go kilku przebu-dowom, m.in. dobudowano wie w poudnio-wej czci. Te dziaania przeksztaciy budynekw miejski paac o neorenesansowym charakte-rze. Wntrza w znacznej czci zachoway bo-gate dekoracje: sztukaterie, polichromie i witra-e. Obecnie w paacu mieci si wydzia organi-zacji i zarzdzania Politechniki dzkiej. Od wie-lu lat w paacowych wntrzach organizowane skoncerty muzyczne. Uczelnia zakupia specjal-nie na t okazj fortepian firmy Petrof.

+Wybudowany w 1912 r. wedug projektu Ro-mualda Millera, paac Roberta Schweikertaprzy Piotrkowskiej 262 to dzisiejszy Insty-tut Europejski. Forma budynku ma wyranewpywy baroku, klasycyzmu i moderni-zmu. W wygldzie dominuje szeciokolum-nowy portyk z ukowatym podjazdem i schodami prowadzcymi do ozdobnych,cikich drzwi. Kolumny unosz pkolistytaras z metalow balustrad. Nad caocigruje wysoki dach mansardowy z komi-nem. Ukad wntrz i towarzyszcych zabu-

27

26

25

dowa nawizuje do francuskiego typu pa-acu entre cour et jardin odznaczajcego sisymetri oraz harmoni zaoenia. Wa-nym elementem jest reprezentacyjny holze schodami prowadzcymi na galeri pi-tra. W poowie wysokoci schody przecho-dz w podest owietlony witraami umiesz-czonymi w pkolistej cianie. Wyobrao-ne w witraach postacie s personifikacja-mi poj wypisanych po acinie na szybach.

AMOR - mio, kobieta z dzieckiem i paw.ABUDANTIA - obfito, uskrzydlona kobieta ze zot figurk w rce, u podna lira i podpisautora witray - S. Luciusa.COMERCIUM - handel, Merkury i dua d.INDUSTRIA - przemys, silny atletyczny mczy-zna, w tle architektura fabryczna, u podna ko-wado i elazne prty.ARS - sztuka, kobieta z palmowa gazk, u stp waza, detale architektoniczne i kosy.SAPIENTIA - mdro, kobieta w tunice z sowna ramieniu, u stp globus, Sfinks i opase ksigi.W grnej czci witray s prostoktne pola z gowami kobiet i mczyzn.

Przed budynkiem jest reprezentacyjnydziedziniec. Znajduje si na nim fontannaw ksztacie kuli obracajcej si pod wpy-wem wody na pionowym kamiennym sup-ku oraz pikny buk pospolity odmiany pur-purowej. Po bokach usytuowano zabudowa-nia gospodarcze. Peniy one te funkcjemieszkalne dla suby paacowej, teraz zo-stay dostosowane do potrzeb biurowych in-stytutu.

Godny uwagi jest ogrd na tyach paacu.Nadano mu regularny ksztat i ukad nawi-zujcy do ogrodw francuskich. Strome sze-rokie schody prowadz z wysokiego parteruprzez taras, na opadajce stopniami, w kierunku altany partery kwiatowe z pyt-kim basenem i fontann. Niska rolinno zo-staa wzbogacona egzotycznymi drzewami,wyrniaj si wrd nich: piramidalne d-by, platan z charakterystyczn kor, chojny i cisy oraz magnolie, ktre wczesn wiosnpokrywa paszcz piknych kwiatw. InstytutEuropejski jest bezporednio poczonyz ssiednim budynkiem, w ktrym znajdujesi centrum konferencyjno-szkoleniowe.


%uu1

Fragment planu odzi Oskara Flattaz 1853 r. z widocznymi rynkami:Bielnikowym i Fabrycznym (3). Liter Fzaznaczono bielnik Kopischa, D - SzpitalMiejski w. Aleksandra, E - Fabryk Geyera.

ULICA TYMIENIECKIEGO

Pierwotnie ulica cignca si wzdu grobliKsiego Myna nazywaa si Przdzalnian,ale ju w 1837 na planie wystpuje jako ulicaEmilii. Pono na pamitk ony wczesnegoburmistrza Emilii Traeger, cho nazywano jte w. Emili. Ta nazwa utrzymaa si niemalsto lat, a do 1935 roku, kiedy nadano jej imina cze pierwszego biskupa diecezji dzkiej,ksidza Wincentego Tymienieckiego. W czasiewojny bya nazwana Nibelungenstrasse, by po wojnie na sze lat znowu przyj imibiskupa. Komunici zmienili j w 1951 r.na 8 marca (czyby chodzio o Dzie Kobiet?). W 1990 r. wrcia stara nazwa.

... i obecnie

Secesyjna elektrownia w 1926 r. ...

Wntrze paacu Roberta Schweikerta

spacer1.qxd 2007-05-08 13:18 Page 7

11

+ Na drzwiach wejciowych centrumkonferencyjno-szkoleniowego, w niedawnoodrestaurowanym budynku przy ul. Piotr-kowskiej 260, wisi informacja, e w rodkumieci si centrum im. Alcide de Gasperi. Kimby Gasperi? Woskim premierem, ktry byr z e c z n i k i e m z j e d n o c z o n e j E u r o py,a centrum jest wanie czci Instytutu Eu-ropejskiego.

Gmach wzniesiony zosta przez Gustawa Lan-dau-Gutentegera w 1892 r. Jego wacicielem byfabrykant H. Birnbaum i zarzd spki Dbrw-

ka. W okresie midzywo-jennym mieci si tamkonsulat niemiecki. W 1981r. budynek dosta na swsiedzib Zarzd Regional-

ny NSZZ Solidarno. 13 grudnia 1981 r., powprowadzeniu stanu wojennego kamienic zde-wastowaa milicja i ZOMO, o czym przypominatablica dedykowana dzkim zwizkowcom wi-szca na cianie. W rodku jest niewielka sala pa-mici powicona dzkiej Solidarnoci. Mo-na j zwiedza po uprzednim umwieniu.

% Wracamywkierunkukatedry, po drodze mijajcpierwszydomKarolaScheiblera.

+ Po przyjedzie do odzi Scheibler zamieszkaw niewielkim domu przy ul. Piotrkowskiej 263 (narogu wczesnej ul. Placowej). Budynek zachowasi do czasw wspczesnych, ale w latach 90. zo-sta rozebrany i postawiony powtrnie w podob-nym stylu. Mieci si tam teraz ksigarnia archi-diecezjalna. Scheiblerowie darzyli swj pierwszydzki dom wielkim sentymentem. Nie sprzeda-li go nawet wwczas, gdy byli najbogatszymi o-dzianami.

29

28 Imponujce wntrze wprowadza w atmos-fer sztuki, ktra swymi korzeniami sigaredniowiecza - wysoka nawa rodkowai dwie nawy nisze czce si za otarzemgwnym (ambit) tworz charakterystycznyukad bazylikowy. Wyniose sklepienia krzy-owo-ebrowe, ostre uki i smuke kamiennef ilary udzco przypominaj gotyckiewitynie. Z ogromnym smakiem dobranoneogotyckie otarze i ambon, wykonaa je ty-rolska firma Stuflesserw wedug planw do-starczonych z odzi. Otarz gwny pod we-zwaniem Przemienienia Paskiego ufundo-wa przemysowiec Juliusz Heinzel, otarzeboczne: w. Stanisawa Kostki i Matki BoskiejRacowej - sfinansowali pracownicy zaka-dw L. Geyera i kupcy. Pikn ozdob wn-trza s stylowe witrae, najwyej umieszczo-no najstarsze wykonane w 1911 r., w nawiegwnej witrae utrzymane s w stylu artdco, wykonane wg projektu Jerzego Winia-rza w 1927 r., w nawach bocznych znajduj siwspczesne witrae projektu Haliny Boyk.

Nad wityni dominuje strzelista wie-a zaprojektowana przez Jzefa Kabana,liczca wraz z krzyem 104 m, do 1943 r. wjej wntrzu rozbrzmiewa potny dzwonZygmunt.

W latach okupacji katedra zostaa obra-bowana, zamknita i przeznaczona na ma-gazyn. Ale natychmiast po zakoczeniudziaa wojennych przystpiono do odna-wiania wityni. Kolejny dramat rozegrasi 11 maja 1971 r. - grony poar spopielicay dach i zniszczy cz wyposaenia.Wieloletni remont przywrci kocioowidawn urod i poprawi wygld otoczenia.

25 marca 1992 roku d zostaa wynie-siona do godnoci stolicy archidiecezji,a katedra otrzymaa tytu bazyliki mniej-szej.

+ Najbardziej charakterystycznym i znanymkocioem naszej archidiecezji jest strzelistaneogotycka archikatedra p. w. w. StanisawaKostki. Pomys jej wybudowania powsta w 1890 r., a wczesny proboszcz kocioa p. w.Podwyszenia witego Krzya ks. LudwikDbrowski doprowadzi do powoania komi-tetu budowy, na ktrego czele stan przemy-sowiec Juliusz T. Heinzel. W 1897 r. wadze

miasta przekazay pod budow wityni placpooony w poudniowej czci odzi, obokszpitala miejskiego, w nastpnym roku ogo-szono konkurs architektoniczny wygranyprzez dzk firm budowlan Wende i Za-rske. Przedstawiony przez nich projekt zo-sta wzbogacony uwagami znanych polskicharchitektw Jzefa Dziekoskiego i Sawo-mira Odrzywolskiego oraz Sigfrida Sterna - architekta wiedeskiego, ktry zaprojekto-wa wikszo neogotyckich detali architek-tonicznych.

16 czerwca 1901 r. powicono kamie w-gielny i przystpiono do wznoszenia murw,byy one jednak gotowe dopiero w 1909 r. Pozaoeniu elbetowych sklepie, pooonoposadzki i wstawiono wyposaenie. Pierw-sza msza zostaa odprawiona 22 grudnia 1912 r.

30


PLAC PRZED KATEDR

To dawny Rynek Fabryczny wyznaczony dlaosady dka. Znany te jako plac Szpitalny(bo tu mieci si szpital miejski w. Aleksan-dra) albo Skwer przy kociele. W latach1945 -49 nosi imi ks. Ignacego Skorupki.Potem do 1987 r. by to plac Katedralny. Po wizycie Ojca witego w odzi jego penanazwa to Plac Katedralny im. Jana Pawa II.

Archikatedra p. w. w. Stanisawa Kostki od poudniowego zachodu

Centrum im. Alcide de Gasperi

Pierwszy dzki dom Karola Scheiblera

spacer1.qxd 2007-05-08 13:11 Page 8

1++ Na placu przed katedr znajduj si trzypomniki. Pierwszy z nich to symbolicznyGrb Nieznanego onierza projektu StanisawaOstrowskiego. Zosta odsonity przez gen.Wadysawa Sikorskiego 22 marca 1925 r. Od-budowany po zniszczeniach wojennychprzez pracownikw Gazowni Miejskiej w 1946 r.

Pomnik Ignacego Skorupki upamitnia bo-haterskiego ksidza harcmistrza polegego w starciu z bolszewikami pod Ossowem w wojnie polsko-sowieckiej 14 sierpnia 1920 r.Pomnik zosta odsonity niemal dokadniedziesi lat pniej. Zniszczony przez hitle-rowcw doczeka si odbudowy dopiero w1989 r.

W 2000 r. powsta pomnik Jana Pawa IIduta Krystyny Solskiej. Monument przypo-mina o wizycie Ojca witego w odzi wczerwcu 1987 r. Pod pomnikiem wci s pa-lone wiece dla Papiea Polaka.

Po prawej stronie katedry 12 czerwca 2006 r.zosta posadzony db dla uczczenia pontyfi-katu Ojca witego Jana Pawa II. Drzewkowyhodowano z nasion powiconych przezOjca witego w 2004 r. podczas pielgrzym-ki lenikw do Rzymu.

+ Pierwsza siedziba Kurii Biskupiej w o-dzi znajdowaa si od 1921 r. przy ul. Piotr-kowskiej 102, w budynku udostpnionymprzez Heinzlw. W tym samym roku bp Ty-mieniecki pozyska od Scheiblerw sporparcel budowlan pooon w ssiedztwiekatedry, przy wczesnej ul. Placowej i zle-ci dzkiemu architektowi Jzefowi Kaba-nowi projekt reprezentacyjnego budynkudla kurii. Tempo budowy byo bardzo szyb-kie i ju jesieni 1924 r. przeprowadzonodo nowej siedziby wszystkie urzdy kurii.

32

31 Budynek nazywano paacem biskupim(obecnie przy ul. ks. Skorupki 1), jego syl-wetka, pena powagi i klasycznego pikna,staa si ozdob placu. Uwag przycigaprzede wszystkim potny czterokolum-nowy portyk zwieczony trjktnym na-czkiem oraz wysok, gadk attyk. Fa-sad oywiaj narone ryzality, niewielkiebalkony i wydatne gzymsy. Wntrza sfunkcjonalnie rozmieszczone wok due-go holu, ktry po niedawnych pracach kon-serwatorskich jest janiejszy i unowocze-niony. Na cianie holu znajduje si tabli-ca pamitkowa powicona wizycie Ojcawitego w rezydencji biskupa dzkiegow czerwcu 1987 r.

% Po drodze mijamy budynki nalecedo kurii, take Duszpasterstwo AkademickiePitka (ul. Skorupki 5), redakcj Radia Plus(ul. Skorupki 7), Klub Inteligencji Katolickiej(ul. Skorupki 13).

+ ul. w. Stanisawa 14 - Wysze SeminariumDuchowne - Muzeum Archidiecezjalne

W sierpniu 1921 r. dzki bp Wincenty Ty-mieniecki wyda dekret erygujcy Wysze Se-minarium Duchowne. Jego pierwszym rekto-rem zosta ks. Jan Krajewski. Uczelnia otrzy-maa od wadz odzi budynek dawnego szpi-tala w. Aleksandra, znajdujcy si w tym miej-scu od 1843 roku. Powsta on wedug projek-tu Henryka Marconiego, czonka Rady Ogl-nej Budowniczej najpierw na 50 ek, a pomodernizacji w 1874 r. Ignacego Markiewiczana 60. Potem stan nowy pawilon i mona by-o przyjmowa ponad stu chorych. Po I woj-nie wiatowej szpital przeniesiono, a budynekpoddano gruntownej przebudowie wedugplanw Jzefa Kabana. Podwyszono gmacho jedno pitro i rozbudowano boczne skrzy-da. To by ju zupenie inny budynek.

3 listopada 1921 r. odbya si uroczysta inau-guracja roku akademickiego dla pierwszychklerykw. W nastpnych latach budynek se-minarium stopniowo powikszano o kolejnepitra i skrzyda (w czci pnocnej powsta-a kaplica i aula). Seminarium otrzymao sta-tus i prawa wyszej uczelni. Okupacja przy-niosa kres jego dziaalnoci - budynek zajaorganizacja modych hitlerowcw - Hitlerju-gend. Po wyzwoleniu jej miejsce zaja Szko-a Oficerska Milicji Obywatelskiej, ktra opu-cia gmach w 1947 r. Od tego momentu uczel-nia jest wiadkiem wielu wanych dla Kocio-a wydarze, sesji naukowych i wizyt, udzielatake schronienia cennym zbiorom MuzeumArchidiecezjalnego (zwiedza mona pouprzednim umwieniu).

% Dochodzimy do ul. Wlczaskiej, ktra jestgranic rdmiecia i Polesia.

JZEF RICHTERPrzyby do Polski z Czeskiej Lipy i po 1841 r. za-kupi trzy dziaki osadnicze przy skrzyowaniuul. Wlczaskiej z Placow. Przeznaczy je nacele mieszkalne i produkcyjne, ale wbrew inten-cjom wadz nie zaj si przdzeniem, a urucho-mi tkalni wyrobw wenianych. Inni osadnicypostpowali podobnie - w tym czasie domoweprzdzalnie byy ju anachronizmem, zwycia-y fabryki napdzane maszyn parow. Richterzbudowa parterowy dom i rozpocz rczn pro-dukcj tkanin. Jednak szybko zrozumia, e praw-dziwe zyski moe przynie tylko produkcja me-chaniczna. Na kilka lat wyjecha do Rosji, abytam zdoby dowiadczenie i praktyk. Po po-wrocie uruchomi mechaniczn fabryk wyro-bw wenianych i pwenianych, zatrudniajcok. 200 robotnikw. W tym czasie by ju ona-ty z Juliann Sieber, a po kilku latach dochowasi trzech crek i czterech synw. W 1886 r. J-zef Richter przekaza synom zakad, a sam wy-jecha do rodzinnej miejscowoci w Czechach,gdzie zmar w 1898 r.

33


%uu1

ULICA WLCZASKA

Bya najdusz ulic dawnej odzi, wyty-czono j w 1825 r. wykorzystujc terenywsi Wlka, lece na tyach dziaek tka-czy, po zachodniej stronie ul. Piotrkow-skiej. Poudniow cz miasta nazywanow owym czasie dk i zgodnie z intencja-mi wadz Krlestwa Polskiego bya onaprzeznaczona dla osadnikw zajmujcychsi produkcj tkanin lnianych i bawenia-nych. Po wczeniejszym wytyczeniu dzia-ek dla tkaczy przystpiono do tworzeniaosady dla przdnikw lnu. Wydzielono imszerokie, dugie parcele po zachodniejstronie ul. Wlczaskiej, na zapleczu dzia-ek przebiegaa ul. Paska (obecnie e-romskiego), graniczca z lasem i pastwi-skami. Wrd pierwszych mieszkacwnowej osady dominowali Niemcy i Czesi,m.in. Jzef Richter.

ULICA KS. SKORUPKI

Pierwotnie nazywaa si Placowa. Pod taknazw wystpuje ju w 1827 roku, okoo1930 dostaa imi bohaterskiego ks. IgnacegoSkorupki, ktry w 1920 roku w wojnie polsko--bolszewickiej poderwa modych onierzydo walki pod Radzyminem. Zgin w wieku 27 lat. Po II wojnie uliczka przy katedrze tyl-ko sze lat moga nosi jego imi, w 1951 r.dostaa nazw Stanisawa Worcella na czedziaacza politycznego i publicysty. Od 1990 r.znowu jest ulic ks. Skorupki.

I JU... POLESIE

Elegancki paac biskupi

Pomnik Ojca witego Jana Pawa II

spacer1.qxd 2007-05-08 13:11 Page 9

11

% Przechodzimy ul. Wlczask i na chwilwchodzimyna teran Polesia. Po lewej stroniemamy jeden z najpiekniejszych dzkich zabytkw.

+Willa Reinholda Richtera (rektorat Politechni-ki dzkiej) przy ul. Skorupki 6/8 zaprojekto-wana zostaa w 1903 r. przez architekta Igna-cego Stebelskiego. W 1904 roku willa bya go-towa i otoczona uporzdkowanym parkiem.Zgodnie z zamierzeniami wybudowano oka-za bram z portierni i studni, reszty bu-dynkw gospodarczych nie wzniesiono.

Willa stanowi poczeniernych stylw: gotyckie-go, manierystycznego (wo-lutowe szczyty, kontrastyfaktury i koloru tynku, bal-kony) i secesyjnego, ktryw tym zestawieniu dosko-nale wspbrzmi. Secesyj-ne s tu mikkie uki, po-czenie detali murowanychz drewnianymi, zwiecze-nie wiey, owalne w niejokna itp. Wysoki dach zesmukymi kominami, por-tal o interesujcym wystro-ju i wprowadzenie kon-strukcji szachulcowej do-peniaj urody budynku.Warto wej do rodka, tuza drzwiami czeka nieby-way wiat antyku i rene-sansu, westybul wprowa-dza goci w atmosfer ar-tystycznych upodobawacicieli domu, ich podo-bizny odnale mona namalowidach sklepienia.Boczne ciany przyozdo-biono antykizujcymi pa-

skorzebami, a cian nad drzwiami do hollu -wiern kopi rzeby Zwiastowanie Andreadella Robii.

Obszerny hol rozjania wiato przenikajceprzez witraowy wietlik w suficie, ciany po-krywa boazeria czca si z obudow wnki.Otrzymaa ona dekoracj w postaci obrazu olej-nego z widokiem Wenecji. Gwnym akcentempejzau jest most Rialto nad Canale Grande.

Na przeciwlegej cianie jest duy neogotyc-ki kominek z rzebionymi skrzydami, na kt-rych jest Madonna i rycerz. Wok holu drew-niana balustrada otacza galeri pierwszego pi-tra, ponad schodami wisi ogromny obraz ze sce-n rodzajow namalowany przez Paula Her-mana i Carla Langhmana.

Z galerii mona si byo dosta do pomiesz-cze mieszkalnych, byy tu sypialnie, saloniki,azienki itp. Dzi pokoje administracji P.Oczywicie, reprezentacyjne pokoje znajdowa-y si na parterze, by tu gabinet pana domu,ogrd zimowy, salon, pokj stoowy i bawialnia.O ich dawnym wyposaeniu i wystroju wiad-czy mog ocalae meble,yrandole, metalowe oso-ny, klamki itp. Najpikniej-szym meblem jest tu pot-ny kredens z metalowymi

34

okuciami. Ich pikna secesyjna stylizacja czysi neogotyckimi szczegami snycerki. Mik-kie secesyjne dekoracje odnajdziemy w pyci-nach wielu drzwi parteru.Po 1945 r. w willi ulokowao si TowarzystwoUniwersytetu Robotniczego ze swymi agenda-mi: Wydziaem Owiaty, Ogniskiem Metodycz-nym i Uniwersytetem Powszechnym, nastp-nie Studium Przygotowawcze do WyszychUczelni i Wydzia Budownictwa Ldowego P.Po nim wprowadzi si rektor Politechniki dz-kiej. Na szczcie nowy gospodarz czasamiumoliwia odzianom obejrzenie wspaniaychwntrz.

+ Willa Jzefa Richtera, brata Reinholda, przyul.Skorupki 10/12, powstaa w latach 1888-1889wedug projektu Karla Seidla z Wiednia. Na-wizuje wygldem do woskich budowli rene-sansowych. Jest duo skromniejsza, ale nie bra-kuje jej wspaniaych detali. Miaa charakterwycznie mieszkalny. W 1933 roku willa byarezydencj wojewody dzkiego. Tu przedwybuchem wojny Gertruda Paula Ramischowa(ostatnia z Richterw), sprzedaa j HelmutowiBiedermannowi. Po wojnie zmieniaawacicieli. By tam dom dziecka. Urzd StanuCywilnego, a obecnie Centrum KsztaceniaMidzynarodowego P.

+ Paace przy ul. ks. Skorupki otacza piknypark Klepacza - wpisany do rejestru zabytkw -szczeglnie urokliwy wiosn, kiedy to pod wiel-kim rozoystym dbem tworzy si lazurowykobierzec z kwiatw cebulicy. W ssiedztwiejest take wiele cennych drzew: sosny - limba,czarna, wejmutka; wierk kujcy, ywotniki (tu-je), jaowce wirginijskie i duma parku - cyprysi-ki nutkajskie, ich charakterystyczne, mikkozwieszajce si gazie, mona bez trudu odna-le wrd innych drzew. Warto te poszukawyniosego klonu jesionolistnego, lip, wspania-ego dbu, ktry jak wiele rosncych w parkudrzew ma starsz metryk od budynkw. Fron-ton willi Reinholda przesania pomnikowyokaz buka zwyczajnego odmiany czerwonej.

+ W dawnej fabryce Richterw (ul.Skorupki17/19) ulokoway si kilka lat temu redakcjedwch dzkich gazet: Dziennika dzkiegoi Expressu Ilustrowanego.

% Skrcamy w prawo w ul. Stefanowskiego.Przed nami monumentalna hala sportowa.

37

36

35


ULICA STEFANOWSKIEGO

Nosi imi pierwszego rektora Politechnikidzkiej od 1983 roku. Wczeniej bya ul. Dug, potem Gdask.Profesor Bohdan Stefanowski (1883-1976),by inynierem energetyki. Przed wojn pro-fesor Politechniki Lwowskiej, potem Politech-niki Warszawskiej. W maju 1945 roku zostapierwszym rektorem Politechniki dzkiej izorganizowa dziaalno nowej uczelni.

Willa Reinholda Richtera

Tympanon ze Zwiastowaniem

Anio w gabinecie pana domu

Elegancka klatka schodowa

Portrety rektorw P w Sali Senatu

spacer1.qxd 2007-05-08 13:11 Page 10


%uu1

+ Budowa hali sportowej zacza si juw poowie 1948 r. Wtedy to teren midzyulicami eromskiego i Gdask o po-wierzchni 5 ha zosta przekazany w drodzeprzetargu pod zabudow firmie Martensi Daab. Autorem projektu by inynier Wi-told Prochaska z Politechniki Gdaskiej. Przybudowie stosowano nowatorskie rozwiza-nia, m.in. ruchome rusztowania przesuwanena szynach. Niestety z powodu braku fundu-szy budowa hali bya kilkakrotnie przerywa-na i zostaa ukoczona dopiero w 1957 roku.Bya to - jak pisaa wczesna prasa - najnowo-czeniejsza hala w Europie. Moga pomieci8 tys. osb. dzka hala sportowa kilka razyzmieniaa nazw, od 1964 roku bya dzkimOrodkiem Sportu, Turystyki i Wypoczyn-ku, w 1968 roku zostaa przeksztacona wdzki Orodek Sportu. Na pocztku lat 70.OS wzbogaci si o kolejny obiekt - pywal-ni Olimpia, w 1987 roku przy ul. Stefanow-skiego zostao wybudowane lodowiskoBombonierka.

Od 1982 roku w hali znajduje si MuzeumSportu i Turystyki (ul. ks. Skorupki 21). S tamzbiory pokazujce dorobek dzkich sportow-cw. Wrd eksponatw s m.in. kolekcje me-dali olimpijskich, okolicznociowe odznaki,zbiory pucharw sportowych. Muzeum czynneod poniedziaku do pitku, w godz. 8 - 16.

% Wychodzczhali idziemyul. Stefanowskiegow lewow kierunku ul. Radwaskiej. Mijamy halEXPO-Bis MT. A potem dochodzimy do siedzibydzkich harcerzy.

+ Zygmunt Richter, najstarszy syn Jze-fa,by wacicielem fabryki przy ul. Radwa-skiej zaoonej w 1879 r. W ssiedztwie za-kadu w otoczeniu zieleni stan jego parte-rowy dom, ktry w 1888 r. po wybudowaniupaacu przy ul. Wlczaskiej 199 sta si bu-dynkiem biurowym. W 1895 r. dzki archi-tekt Franciszek Chemiski przebudowabiurowiec przy dzisiejszej ul. Stefanowskie-go 19 na wygodn neorenesansow willotoczon ogrodem. Po 1927 r. staa si onawasnoci Eitingonw, a od 1959 r. ma w niej siedzib Komenda Chorgwi dzkiejZHP.

% Przechodzimyna drug stron ulicy iwracamydo hali EXPO.Po lewej stroniemijamydzkielodowisko.

+ Lodowisko Bombonierka (ul. Stefanow-skiego 28) powstao w 1987 r. To centrumdzkiej szkoy ywiarstwa figurowego,gdzie organizowane s zawody w ywiar-stwie figurowym na lodzie o randze ogl-nokrajowej.

40

39

+ Centrum Wystawienniczo-Handlowe EXPO-d zostao oddane do uytku w marcu1995 roku. Powstao na dawnej dziace Karola Fi-schera. W hali odbywa si wikszo organizo-wanych w odzi targw i wystaw. WacicielemCentrum s Midzynarodowe Targi dzkie,ktrych biuro mieci si w dawnej williZygmunta Richtera. Na tyach budynku stanpierwszy w odzi wielopoziomowy parking

+ Budynki fabryczne Zygmunta Richtera zo-stay zbudowane na skrajnej dziace przy ul. Ra-dwaskiej 8, rg ul. Dugiej (dzi Stefanowskie-go). Produkcja przdzy i procesy wykoczalni-cze byy zmechanizowane, a zakad zatrudniaw 1897 r. 213 robotnikw. Niewykorzystane tere-ny zostay stopniowo wyprzedane pod budow-nictwo mieszkalne i szpital w. Jana (obecnie Pi-rogowa). Na poudniowej skrajnej dziace prze-mysowiec wystawi w 1888 r. okaza will oto-czon ogrodem i parkiem. Zamieszka w niej zon Emili (crk kupca A. Kleista) i trojgiemdzieci. Syn Alfred, w 1897 r. przej od ojca fabry-k, a po jego mierci w 1921 r. - sta si gwnymlokatorem willi.

Dom rodzinny Zygmunta Richtera przy ul.Wlczaskiej 199 czy cechy wygodnej, kame-ralnej willi z potrzeb zamanifestowania za-monoci i pozycji spoecznej. Budynek zo-sta zaprojektowany przez nieznanego archi-tekta na planie nieregularnego prostokta.Zastosowano elementy neorenesansowe.Frontowa fasada willi jest skierowana nawschd. Bry oywia prostoktny taras naparterze i szeroki, murowany balkon na I pi-trze, urozmaicaj j ryzality i przedsionki.Urod balkonu podkrelaj cztery masywnewsporniki pokryte dekoracj rolinn orazdue okna ozdobione pilastrami i wydatny-

42

41 mi naczkami. Nad nimi dua prostoktnapyta kartuszowa z dat 1888,z gow anioka i limi wawrzynu. May pro-stoktny westybul wprowadza w atmosferdomu, zdobi go sztukaterie sufitowe, lustrow marmurowej oprawie i wski witra przed-stawiajcy amorka w ramie ze stylizowanychlici akantu. W dalszej czci znajduje si pro-stoktny hol z drewnian klatk schodowi drzwiami do reprezentacyjnych salonwparteru. Od strony poudniowej ulokowanodwa soneczne salony przedzielone rozsuwa-nymi drzwiami. Na osi budynku zaprojekto-wano duy salon w dbowej oprawie. Drew-niana klatka schodowa prowadzi na pitro,ktre w przeciwiestwie do reprezentacyj-nego parteru ma charakter mieszkalny, a po-zbawione ozdb pokoje suyy za sypialnie.Wysokie okno klatki schodowej wypenia du-y witra, barwne szyby ukadaj si w mo-tywy geometryczne wzbogacone stylizowa-nymi ptakami.

Willa Zygmunta Richtera bya przez wielelat siedzib przedszkola, a obecnie, pogeneralnym remoncie, jej zabytkowe, repre-zentacyjne wntrza su Midzynarodo-wym Targom dzkim. Jedno z wej usytu-owano od strony hali Expo.

% Z tego miejsca wida gmach PedagogicznejBiblioteki Wojewdzkiej im. Tadeusza Kotarbi-skiego (ul. Wlczaska 202), a po drugiej stronieszpital im. Pirogowa (ul. Wlczaska 191/195).Ale my kierujemy si pasaem PCK w kierunkuul. Piotrkowskiej. To prawdziwy wstyd, e takiemiejsca mamy w centrum miasta. Zbliamy sido budynku, gdzie do niedawna funkcjonowaafilharmonia, a teraz jest pusty i na oczach nisz-czeje.

Napis na gmachu MT

Hala EXPO MT to miejsce wielu imprez, nie tylko handlowych.

spacer1.qxd 2007-05-08 13:11 Page 11

11

spacer1.qxd 2007-05-08 13:11 Page 12


%uu1

+ Najstarszy z pitrowych domw w odzi, przyul. Piotrkowskiej 243, pochodzi z 1835 roku. Fa-sada neorenesansowa, poszerzona w 1889 r. (le-wa strona). W latach 1850-60 znajdowaa si tuszkoa elementarna ewangelicko-katolicka, a od1910 r. zasuone dla kultury odzi niemieckietowarzystwo piewacze, dla ktrego wybudo-wano w gbi posesji okaza sal koncertow.Tradycje piewacze przetrway w tym budynkudo lat 60. XX w., podtrzymywa je wileski teatrLutnia, czyli pniejszy zesp dzkiej ope-retki, ktry wprowadzi si tam ju w 1945 roku.

Przedstawienia byy prezentowane w tym gmachudo 1963 roku, kiedy Lutnia przeniosa si do no-wego miejsca przy ul. Pnocnej przyjmujc na-zw Teatr Muzyczny. Opuszczony budynek bywykorzystywany jako kino, a przez kilka lat by do-mem dzkiej filharmonii. Przeniesiono tu tym-czasowo zesp i koncerty po zamkniciu gmachuprzy ul. Narutowicza 20. Teraz znowu budynekjest pusty i istnieje groba, e zostanie zniszczonyprzez wandali. W oficynach mieszkaj lokatorzy- niektrzy pamitaj czasy, gdy cay budyneki wszyscy mieszkacy byli zwizani z teatrem. Tumieszkali aktorzy, a take krawcy, ktrzy szyli ko-stiumy. Dzi na pitrze budynku znajduje si zna-na pracownia witray.

+ Po drugiej stronie ulicy - Piotrkowska 252/254 -w 1887 r. stan dom waciciela farbiarni Karla Ko-eniga. Ma bardzo pikn fasad. W latach okupa-cji w budynkach pofabrycznych urzdzono obzdla jecw alianckich. W latach 90. w budynkufrontowym mieciy si biura wojewdzkiego kon-serwatora zabytkw, teraz stoi pusty. Tu obokprzetrwa relikt z czasw PRL - stacja paliw z frag-mentami dawnego logo CPN.

% Kierujemysina pnoc, po lewej stroniemijamytereny nalece niegdydo Silbersteinw, a potemdo ogrodnikaJerzegoKoaczkowskiego.

+ Rodzina Koaczkowskich naleaa do czo-wki ogrodniczej dawnej odzi. Feliks byogrodnikiem zatrudnionym w parku Leon-harda, Leon dba o ogrody Geyerw, a Zyg-munt prowadzi wasny zakad ogrodniczyprzy ul. Piotrkowskiej 83. Leon Koaczkowski,wszechstronnie wyksztacony fachowiec i uznany dziaacz ogrodniczy, w 1922 r. urz-dzi wasne gospodarstwo ogrodnicze przy ul.Przdzalnianej, a w 1926 r. pomaga synowiJerzemu w utworzeniu ogrodu przy ul. Piotr-kowskiej 235/241. Ogrd Koaczkowskiego prze-trwa do momentu wybudowania duego blo-ku mieszkalnego.

45

44

43

+ Od ponad 10 lat na rogu Piotrkowskieji Radwaskiej stoi szkielet przyszego hote-lu Borowiecki (tak nazywa si jeden z trzechbohaterw Ziemi Obiecanej WadysawaReymonta). Mia to by pierwszy cztero-gwiazdkowy hotel w odzi, ale kilkakrotniezmieniali si waciciele i budynek wci jestw budowie. Sprzed przyszego hotelu bdziepikny widok na dwie okazae kamienice.

+ Elegancka narona kamienica czynszowaSzmidtw przy ul. Piotrkowskiej 225 powsta-a w latach 1881-1893 wg projektu EdwardaKreutzburga. W jej architekturze monadostrzec elementy neorenesansui neoba-roku. Do dzi jest to budynek mieszkalny,a na parterze - tak jak przed wojn - mie-szcz si apteka i delikatesy.

49

48+ Przy ul. Piotrkowskiej 242/250 Markus Sil-berstein wybudowa swoj fabryk stylizowa-n na gotyck budowl obronn. Prawdopo-dobnie pocztkowo produkcja odbywaa siw parterowych domkach przy ulicy. Wkrt-ce w gbi placu stana parterowa tkalnia me-chaniczna zaprojektowana przez HilaregoMajewskiego. Monumentalny budynek tkal-ni wzniesiony zosta w 1896 r. przez inynie-ra Adolfa Zeligsona. Fasada posiada dwie po-tne wiee na naronikach. To jeden z naj-bardziej znanych fabrycznych budynkw o-dzi. Firma Silbersteinw w krtkim czasiedoczya do grona najwikszych w Krle-stwie Polskim. Po II wojnie wiatowej fabry-ka przy ul. Piotrkowskiej nosia nazw Pa-stwowe Zakady Przemysu Dziewiarskiegoim. Ofiar 10 wrzenia 1907 r., ale bardziej sznane Zakady Przemysu DziewiarskiegoOlimpia. Obecnie zabytkowy gmach wyko-rzystywany jest do celw handlowych, m.in.mieci si tam centrum meblowe, a ostatniow pofabrycznych halach powsta nowocze-sny klub fitness i sale do gry w squash.

+ Wski, dugi budynek przy ul. Piotrkow-skiej 242 pierwotnie rwnie nalea doSilbersteinw. Teraz jest pusty. Obokniego, pod numerem 240, stoi jeden zostatnich ju domw tkaczy przypominaj-cych dawn zabudow odzi. Wartozwrci uwag na stylow reklam pral-ni dywanw.

47

46

POWRTNAPIOTRKOWSK

Fabryka Markusa SilbersteinaDetal na budynku dawnej Lutni

spacer1.qxd 2007-05-08 13:48 Page 13

11

+ Na rogu ulic Piotrkowskiej i Brzenejwyrs niedawno nowoczesny gmach Towa-rzystwa Ubezpiecze i Reasekuracji WartaS.A. Jest on przyklejony do piknej kamie-nicy przy ul. Piotrkowskiej 236, ktra nalea-a do fabrykanta Augusta Haertiga. Przez du-gie lata miecia si tam siedziba dzkiegoPCK. Po remoncie to niewtpliwie jeden znajpikniejszych dzkich paacw. A al,e wntrza mog oglda tylko klienci firmy,bo to prawdziwe cacko architektury koca

50

+ Pierwsza w Polsce biblioteka dla dzieci i mo-dziey zostaa uruchomiona 18 marca 1922 r.w budynku przy ul. Piotrkowskiej 223. Jup roku pniej ta grupa najmodszych czy-telnikw otrzymaa kolejn wypoyczalniprzy ul. Rokiciskiej 1.

+ Po drugiej stronie ulicy Piotrkowskiejprzyciga uwag kilka modernistycznych bu-dynkw o takiej samej wysokoci (trzy pitraz podwyszonym poddaszem) i zblionej ar-chitekturze. Powstaway one w latach 1935-1938 dla rnych wacicieli, a ich autoramibyli rni architekci. Budynku nr 228 - Rado-saw Hans, 224/226 - Pawe Lewy i Henryk Le-winson, 222 - Izydor Fajnberg, a 220 - AdolfGoldberg. Jak pisze Krzysztof Stefaski, ele-wacje frontowe wyoone s ciosami piaskow-ca, a urozmaicaj je symetrycznie umiesz-czone po bokach wykusze bd prostoktnebalkony. Jeden z budynkw ma dekoracyj-n mozaik w zwieczeniu.

+Fabryka maszyn i odlewnia elaza Jzefa Johnadziaaa w odzi od 1866 roku przy ul. Piotr-kowskiej 219. W latach 1873-76 nosia nazwBerendt i John. Zajmowaa si produkcj na-rzdzi rolniczych i fabrycznych oraz maszynprzemysowych, a take kotw i odlewwz elaza. Po I wojnie powstaa Spka Akcyj-na Budowy Transmisji, Maszyn i Odlewwelaza J. John. Od 30 padziernika 1941 dokoca wojny pracowaa na rzecz III Rzeszyjako fabryka zbrojeniowa. W 1946 r. fabrykazostaa znacjonalizowana i funkcjonowaa ja-ko Zakady Mechaniczne im. J. Strzelczyka.Na murze wisi tablica dedykowana powojen-nemu patronowi zakadu. Jzef Strzelczykby dziaaczem KPP, bra udzia w wojnie hisz-paskiej, gdzie dowodzi batalionem im. Ja-rosawa Dbrowskiego.

+ Niedua kamienica przy ul. Piotrkowskiej215, naley do najstarszych budynkw o-dzi. Nad bram wida nr 702, jest to numerhipoteczny dziaki. Budynek powsta wedugprojektu Ignacego Markiewicza przed 1886 ro-ku. Jej wacicielem najprawdopodobniej byAdolf Gehlig pochodzcy z rodziny prowa-dzcej w odzi synny browar. Przez wielelat nie bya remontowana, teraz konserwacjidoczekaa si zabytkowa elewacja. Pienidzena remont i to niemae - ponad 200 tys. z -przekaza na ratowanie zabytku minister kul-tury. Na nowo odyy neorenesansowe deko-racje elewacji. Mieci si tam m.in. biuro po-sanki do Parlamentu Europejskiego.

54

53

52

51

XIX wieku. Kady sufit jest inny, dekoracjaklatki schodowej zapiera dech w piersiach,piece zachwycaj bogactwem elementw, zoryginalnymi dziewitnastowiecznymi wn-trzami doskonale wspgraj wspczesnestylizowane yrandole.

Projekt z 1896 roku podpisany zosta przezFranciszka Chemiskiego, ale autorem by praw-dopodobnie kto inny. Budynek jest bogato zdo-biony, zarwno z zewntrz, jak w rodku. Pracekonserwatorskie trway ptora roku, ale efektprzeszed oczekiwania. Odnowiono wszystko,od sufitw po podogi: wspaniae boazerie, cen-ne polichromie, kute kraty, kaflowe piece. Od ra-zu w korytarzu zachwycaj ciany imitowane namarmur i wspaniae sztukaterie pene rnorod-nych symboli. Na suficie klatki schodowej obokogromnych malowide prezentujcych poudnio-we krajobrazy - po jednej stronie schodw widokz Neapolu, po drugiej - z Konstantynopola - jestalegoria przemysu. Cherubiny trzymaj czen-ko, napis d po rosyjsku i inicjay wacicie-la paacu A.H. W jadalni sztukateria imituje drew-no. W kolejnej sali s oryginalne tapety z 1896 ro-ku przypominajce kurdyban. Wntrzu nadajeuroku piec sprowadzony niedawno ze lska, winnych salach zachoway si oryginalne majoli-kowe piece, ktre te poddane zostay konserwa-cji. Prawie w caoci przetrway sztukaterie z fir-my Guenzla czy balustrada Karla Krempfa.


Klatka schodowa paacu Haertiga Numer hipoteczny Piotrkowskiej 215

spacer1.qxd 2007-05-08 13:32 Page 14

1+Kamienica przy ul. Piotrkowskiej 211 powsta-a dla Icka Grossleita w 1910 r. wedug pro-jektu Gustawa Landau-Gutentegera. W ar-chitekturze widoczne s elementy secesyj-ne. Przez wiele lat miecia si tam siedzibaPekao, o czym przypomina napis przed wej-ciem. Swego czasu tylko tu mona byo le-galnie kupi dolary, zanim nie powstay kan-tory, a pod budynkiem mona byo zobaczycinkciarzy (sowo moe zupenie nieznanedzisiejszym nastolatkom - a pochodzi odzwrotu change money kierowanego do ob-cokrajowcw odwiedzajcych Polsk w cza-sach PRL).

% Po parzystej stronie jest cig pustych miejscpo dawnych domach tkaczy, ktre znikny wtempie byskawicznym na przeomie lat 70. i 80.

+ Kamienic przy Piotrkowskiej 203 wybudo-wano w 1937 roku wedug projektu IgnacegoGutmana. By to budynek Tomaszowskich Za-kadw Sztucznego Jedwabiu. Po wojnie dzia-a w nim Orodek Ksztacenia Ideologicznego

56

PZPR, gdzie odbyway si szkolenia partyjne.W 1994 roku wprowadzio si kino Charlie, kt-rego ambitny repertuar przyciga wymagaj-cych widzw. Kino jest organizatorem wieluwydarze artystyczno-filmowych, do najwa-niejszych nale: Forum Kina Europejskiego,Festiwal Twrcw Powikszenie, Noc Rekla-moercw.

Ciekawostk jest paskorzeba przedstawia-jca pegaza ze zamanym skrzydem, ktra znaj-duje si na cianie jednego z domw w podwr-ku posesji.

+Eklektyczna kamienica przy Piotrkowskiej 200pochodzi z koca XIX wieku. Od kilku lat fa-sada zostaa dramatycznie zmieniona dla po-trzeb dziaajcej tam restauracji U Chochoa.A trudno uwierzy, e konserwatorzy zabyt-kw i plastycy miejscy akceptuj takie ingeren-cje w zabytek. Niewielkim pocieszeniem jest,e w rodku mona zje dobr golonk. Obokherbaciarnia Niebieskie Migday.

+ Zabytkow will przy ul. Wigury 4/6 wy-budowa w 1925 r. Ignacy Rassalski, dzkiprzedsibiorca, ktry mia fabryk sznurw,lin i powrozw przy ul. Przybyszewskiego.Po wojnie w paacyku mieciy si m.in.: sie-dziba PPS-u, prokuratura i przedszkole. W 1992 roku budynek wrci w rce waci-cieli. Remont wykonano pod nadzorem wo-jewdzkiego konserwatora zabytkw. Przezkilka lat miecia si tam restauracja ZiemiaObiecana poczona z niewielkim pensjona-tem Deja Vu. W wystroju wntrza wykorzy-stano elementy dekoracji z wntrza sklepuWedla z 1922 roku. Kiedy przez drewnianedrzwi mona byo przej do urzdzonegow stylu rosyjskim pubu Anastazja. Dzi nie-stety pikny budynek jest pusty i na razie niewiadomo, jakie bdzie jego przeznaczenie.Tymczasem w ssiedztwie ulokowaa si...abka.

% Idziemy w kierunku ul. Sienkiewicza. Po drodze mijamy szko podstawow nr 14, a po drugiej stronie moemy obejrze DomPod Rami przy ul. Wigury 15.

+ Dom Pod Rami z Wigury 15 to bardzoudana inwestycja. I bardzo niezwyka. Marowe mury i efektowne wykusze. Kon-trastuje z szarymi elewacjami ssiedztwa.Na grze s mieszkania, na dole punktyusugowe. Na elewacji zamontowano rewyrzebione z piaskowca. Ich autorem byPawe Fabiszewski. To dlatego budynek na-zywa si domem pod rami. Plomba z uli-cy uzupenia pierzej: kiedy by tu wjazddo bloku i kiosk. Warto przypomnie, e wodzi mamy jeszcze kilka kamienic z na-zwami: Dom Pod Gralem, Pod Atlasamii Pod Gutenbergiem - wszystkie przyul. Piotrkowskiej. W dzkim Domu PodRami mieszka m.in. znany polityk Ste-fan Niesioowski.

% Mijamy sklep Matejko (ul. Wigury 12),gdzie chtnie zaopatruj si plastycyi architekci. Jest tam bogaty wybrpapierw, farb,pdzli i sztalug, a takeinnych materiaw plastycznych.

59

58

57


%uu1

Secesyjna kamienica z ul. Piotrkowskiej 211

Eklektyczna kamienica przy Piotrkowskiej 200Tajemniczy pegaz

Moemy zakoczy nasz spacer przy siedzi-bie PTTK albo uda si w kierunku redak-cji Gazety Wyborczej, gdzie na wytrwa-ych spacerowiczw czekaj niespodzianki.Tym sposobem nasz pierwszy spacer zatoczy koo.Dzikujemy. Zapraszamy za tydzie!

spacer1.qxd 2007-05-08 13:32 Page 15

1+Sienkiewicza 72 - redakcja Ga-zety Wyborczej, d. fabryka tamgumowych Jzefa Balle +Manhattan - osiedle wieowcw +Sienkiewicza 82/84 - fabrykaEitingonw +Wigury 12a - siedziba PTTKi Centrum Fotografii Krajoznaw-czej, d. willa Teschemachera+Wigury19-Szpital witej Rodziny+Wigury 21 - zakady Mera Po-ltik, dawna fabryka Silbersteina +Sienkiewicza 137/141 - PogotowieRatunkowe+ Sienkiewicza 98 - RodzinnyOgrd Dziakowy Sielanka +Sienkiewicza 100 - willa Michela+Abramowskiego - katakumby+Abramowskiego 25 - kaplicabapty-stw+Abramowskiego 29 - sklep, gdziepracowaa w. Faustyna

+Kiliskiego 176 - kamienica Tow. Akcyjnego Wulffson Hugo+Kiliskiego 178 - budynek dawne-go kina 1 Maja+Kiliskiego 177 - paac Barciskiego+Tylna 2/6 - fabryka S. Barciski i S-ka+Tylna - strzelnica - boisko Strzelca +Tylna 1, 3 i 3a - Centrum BiologiiMedycznej PAN i- MidzynarodoweCentrum Ekologii PAN +Sienkiewicza 112 - Centrum BadaMolekularnych i MakromolekularnychPolskiej Akademii Nauk+Sienkiewicza 175 - pywalnia Olimpia+Tymienieckiego 6 - dom familijnyz koca XIX w. +Tymienieckiego 5 - bielnik Kopi-scha +Tymienieckiego 3 - d Art Center +Tymienieckiego 3/Milionowa- Elektrownia Scheiblera

+ Rynek bielnikowy+Piotrkowska 266/268, Politechni-ka dzka, paac Scheiblerw+Piotrkowska 262 - Instytut Euro-pejski, kiedy paac Schweikerta, +Piotrkowska 260 - Centrum Kon-ferencyjno-Szkoleniowe InstytutuEuropejskiego, d. dom Birnbaumai konsulat niemiecki +Piotrkowska 263 - ksigarnia ar-chidiecezjalna, d. dom Scheiblera+ pl. Katedralny im. Jana Pawa II -archikatedra p. w. w. StanisawaKostki+pomniki przed katedr +Skorupki 1 - paac biskupi+w. Stanisawa 14 - Wysze Se-minarium Duchowne i MuzeumArchidiecezjalne + Skorupki 6/8 - rektorat Poli-techniki dzkiej, d. willa ReinholdaRichtera

+ ul. Skorupki 10/12 - CentrumKsztacenia MidzynarodowegoPolitechniki dzkiej, d. willa Jze-fa Richtera+ Park Klepacza+Skorupki 17/19 - redakcje Dzien-nika dzkiego i Ekspresu Ilu-strowanego+ Skorupki 21 - hala sportowai Muzeum Sportu i Turystyki+Stefanowskiego 19 - siedzibaChorgwi ZHP + Stefanowskiego 28 - lodowiskoBombonierka,+ Stefanowskiego 30 - hala Expo +Wlczaska 199 - Siedziba MT -d. willa Zygmunta Richtera+ Piotrkowska 243 - najstarszyz pitrowych domw w odzi+Piotrkowska 252/254- d. dom Karla Koeniga+ Piotrkowska 235/241 - ogrd Ko-aczkowskiego + Piotrkowska 242/250- centrum handlowe i klub fitness,d. fabryka Silbersteina+ Piotrkowska 240 - jeden z ostat-nich domw tkaczy+ Piotrkowska 227/rg Radwaskiej- przyszy hotel Borowiecki + Piotrkowska 225 - kamienicaczynszowa Szmidtw. + Piotrkowska 234/236 - towarzy-stwoubezpieczenioweWarta , d. pa-ac Haertigw + Piotrkowska 223 - pierwszaw Polsce biblioteka dla dzieci i modziey.+ Piotrkowska 220-228 - cig mo-dernistycznych kamienic+ Piotrkowska 219 - fabryka Jze-fa Johna+ Piotrkowska 215 - kamienicaAdolfa Gehliga.+ Piotrkowska 211 - kamienica Ic-ka Grossleita, d. budynek PKO+Piotrkowska 203 - kino Charlie,d. kamienica Tomaszowskich Zaka-dw Sztucznego Jedwabiu. + Piotrkowska 200 - eklektycznakamienica+Wigury 4/6 - willa Rassalskich+Wigury 15 - Dom Pod Rami5958

57

56

55

54

53

52

51

50

49

48

47

46

45

44

43

42

41

40

39

38

37

36

35

34

33

32

31

30

29

28

27

26

25

24

23

22

21

20

19

18

17

16

15

14

13

12

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

NAJWIKSZE ATRAKCJE NASZEJ TRASY

UWAGA! 24 maja Stary Widzew

SpacerownikSubiektywny przewodnik po dzkich dzielnicachco czwartek z Gazet Wyborcz

STU

DIO

GAZE

TA/S

TEFB

RA

spacer1.qxd 2007-05-08 13:35 Page 16

Łódź Śródmieście

Documents