lokalna samouprava -esej-

8/10/2019 LOKALNA SAMOUPRAVA -ESEJ-

1/10

SVEUILITE/UNIVERZITET VITEZ TRAVNIK

FAKULTET PRAVNIH NAUKA

LOKALNA SAMOUPRAVA SFRJ

E S E J

PREDMET: LOKALNA SAMOUPRAVA

PROFESOR: Doc. Dr. SLAAN AJVAZ

ASISTENT: ADIS OLAKOVI

STUDENT: EMINUDIN KAZIJA

INDEKS br.: 0026-08/ROP

SEMESTAR: VI

SMJER STUDIJA: OPE PRAVO

TRAVNIK, Mart 2011. Godine


2/10

SADRAJ

1.UVOD.............................................................................................................................................. 1

2.LOKALNA SAMOUPRAVA U JUGOSLAVIJI U PERIODU 1941-1945................................... 2

3.LOKALNA SAMOUPRAVA U FNRJ-SFRJ................................................................................. 3

3.1.Lokalna samouprava od 1946 do 1953 godine.......................................................................... 3




4.ZAKLJUAK................................................................................................................................. 75.LITERATURA................................................................................................................................ 8


3/10

1

1.UVOD

Tema koju u obraditi u eseju, odnosi se na lokalnu samoupravu bive drave Jugoslavije. U

uvodno dijelu rei u neto openito o lokalnoj samoupravi.

Lokalna samouprava je oblik odluivanja i upravljanja lokalnim zajednicama na uoj teritoriji,neposredno od strane njenih stanovnika ili putem predstavnitva kojeg stanovnici odno sno

graani neposredno biraju, kao i putem drugih lokalnih organa.

Lokalnoj samoupravi imanentna je iroka autonomija lokalnih jedinica u sistemu vertikalne

podjele vlasti te protutea centralnoj dravnoj vlasti. Lokalna samouprava je ne samo oblik

ograni enja centralizma ve i samostalna ustanova koja nerijetko djeluje samostalno, odnosno

nezavisno od centralnih institucija drave. Sistemom lokalne samouprave ostvaruje se politiko

pravo graana na samoodluivanje o lokalnim poslovima.

Temeljni princip k oji odreuje sadrinu lokalne samouprave je princip da je razvoj lokalne

samouprave vezan za demokratiju, i da bez demokratije nema lokalne samouprave. Lokalna

samouprava predstavlja oblik uprave i politiki oblik u osnovnim i irim politiko upravnim

jedi nicama i lokalnim zajednicama (mjestima, optinama, gradovima, srezovima, distriktima,

okruzima, departmanima, provincijama, vojvodstvima i oblastima regionima).

Lokalna samouprava nastaje prvenstveno u zajednicama obrazovanim u sociolokom smislu.

Meu tim, upravno- politika jedinica ne mora se uvijek poklapati sa istorijskim nastalim i

sticajem drugih okolnosti i elemenata konstituisanim lokalnim zajednicama. Lokalna

samouprava predstavlja u osnovi kategoriju ustavnog prava i politikog sistema.


4/10

2

2.LOKALNA SAMOUPRAVA U JUGOSLAVIJI U PERIODU 1941-1945.

Uporedo sa razvojem ustanka protiv faistike agresije, na osloboenim teritorijama ukidani dotadanji lokalni organi i poelo je organizovanje novih politikih organa, i to u prvom periodu manjim naseljenim podrujima (selo, optina) da bi se postepeno irilo na ire teritorijalno-administrativne jedinice (srez, okrug, oblast). U prvom periodu novi lokalni organi vlasti su

pruali politiku podrku oruanoj borbi a zatim brzo dobijaju osobine organa vlasti. Novilokalni organi su upravljali svim poslovima od lokalnog interesa na svom podruju ime s

postajali institucije lokalne samouprave. 1

Iako je u nauci prisutna tvrdnja da su Narodnooslobodilaki odbori bili spontani izrarevolucionar nih promjenama u prvom periodu narodnooslobodilake borbe, ne moe se

zanemariti injenica da su na formiranje lokalne vlasti vrlo znaajan uticaj izvrili Foansk propisi iz 1942.godine te Zadaci i ustrojstva narodnooslobodilakih odbora i Objanjen ja iuputstva za rad narodnooslobodilakih odbora u osloboenim krajevima, te akti Vrhovntaba, kojima je sluili kao osnova za foriranje i rad narodnooslobodilakih odbora sela, optingrada, sreza, okruga i oblasti. 2

Krajikim propisima iz jeseni 1942.godine narodnooslobodilaki odbori dobijaju karakter stalnorgana nove revolucionarne vlasti. Prerastanje u stalne organe vlasti doprinjelo je njihovom

povezivanju u jedinstven sistem lokalnih organa vlasti na cijeloj teritoriji Jugoslavije. Nadrugom zasjedanju AVNOJ- a 1943.godine narodnooslobodilaki odbori su potvreni kaoorgani narodne vlasti. U prvom periodu narodnooslobodilaki odbori su kao kolegijalna tijeimali sedam do petnaest lanova, koje su graani birali neposredno. Zadaci narodnoos lobodilakih odbora su bili vrlo znaajni i obuhvatili su sve poslove na svom

podruju, osim onih koji su bili u nadlenosti vojnih vlasti zbog prilika u kojima su djelovali.

1 Sirotkovi H. Grekovi L:, Dokumenti o razvoju narodne vlasti, Zagreb,1983.godine, str. 82 Markovi B.; Formiranje i razvoj narodne vlasti, Beograd, 1982.godine, str. 42-51


5/10

3

3.LOKALNA SAMOUPRAVA U FNRJ-SFRJ

3.1. Lokalna samouprava od 1946. do 1953. godine

Ustav Jugoslavije iz 1946.godine potvruje narodne odbore kao lokalne organe vlasti a definilokalnu samoupravu kao ustavnu kategoriju. Optim zakonomo narodnim odborima i1946.godine utvrena su naela o statusu, nadlenosti i o organizacijinarodnih odbora. Kaoadministrativno-teritorijalne jedinice uvedene su:

Mjesta (sela i manji gradovi) Gradovi u sastavu sreza Srezovi Gradovi u sastavu okruga Okruzi Oblasti

Reformom iz 1947.godine broj mjesnih narodnih odbora je smanjen na 7863 te je ustanovljeno

85 gradskih odbora, 338 seoskih i 2 oblasna. 3

Ukinuti su 1948.okruzi i gradovi u sastavu sreza. U kasnijem periodu esto su vrene promjeneadministrativno-teritorijalnoj organizaciji. Ponovo su 1949.godine uspostavljeni gradovi u

sastavu sreza i gradovi izvan sreza.Prema optem zakonu o narodnim odborima, narodniodbori su obrazovani mjestima, gradovimasrezovima, okruzima i oblastima. Narodni odbori su imali skuptine izvrne organe i upravnorgane. Nadlenost narodnih odbora nije bila podijeljena na poslove od lokalnog znaaja poslove iz prenesene nadlenosti. Narodni odbori su u prvom redu bili izvrni organi dravnvlasti, i manjim dijelom, organi lokalne samouprave.

Ovo je period izraene centralizacije vlasti u kome su narodni odbori ipak zadrali odreesamostalnost u upravljanju poslovima od lokalnog znaaja.4 Optim zakonom o narodnim odborima iz 1949.godine otpoeo je proces decentralizacije vlastnjene deetatizacije. Narodni odbori su imali nadlenost lokalnog karaktera i iz prenesenog

3 Ili M.; Grad u lokalnoj samoupravi, Ni, 2001, str. 35 4 orevi J.; Problemi lokalne samouprave i nai narodni odbori, Vojno- politiki glasnik,6/1952, Beograd, 1952,str. 9-39


6/10

4

djelokruga. Proces decentralizacije vlasti je nastavljen. Optim zakonom o narodnim odborima i1952.godine kojim jaaju lokalne zajednice i narodni odbori u svojstvu organa vlastii samoupravljanja.

3.2.Lokalna samouprava od 1953. do 1963. godine

Ustavnim zakonom iz 1953.godine samoupravljanje radnog naroda u optini srezu i gradudrutvena svojina nad sredstvima za proizvodnju postaju osnova drutveno- politikog ureenja irazvoja, a narodni odbori ostaju i dalje najvia predstavnika tijela narodnog samoupravljanja ulokalnim zajednicama i u isto vrijeme najvii organi vlasti. Optim zakonom o ureenju optiisrezova iz 1953.godine i Zakonom o nadlenosti narodnih odbora, optina i srezova i1955.godine, jaa uloga optine koja se definie kao osnovna politiko-teritorijalna organizacijasamoupravljanja radnog naroda i osnovna drutveno-ekonomska zajednica stanovnika na njenom podruju. Narodni odbori ostaju osnovni organi narodne vlasti a imaju dva vijea i to: optinsvijee i vijee proizvoaa. U sastavu organa uprave narodnog odbora obrazovane su mjesne kancelarije za pojedina naselja

ili dijelove naselja u optinama radi pribliavanja vrenja poslova lokalne uprave graanim.Opinskom upravom je rukovodio sekretar. Optinski budet je zavisio u prvom redu od visin

plata zaposlenih i prihoda graana. Povezivanje optinskih prihoda sa platama i prihodimgraana trebalo je da os optine stvori osnovnog nosioca privrednog razvoja, to je najee

praksi ostalo samo dobra or ijentacija bez veih efekata.U oblasti finansija jugoslovenski komunalni sistem se znatno razlikovao od zapadnoevropskih

sistema lokalne samouprave. Naime, zapadnoevropska termin javna potronja u jugoslovenskosistemu je oznaavan kao zajednika i opta potronja, pri emu zajednika potronj podrazumjeva rashode za obrazovanje, kulturu, zdravstvo, socijalnu zatitu, sport, komunaldjelatnosti, aoptu potronju su inili rashodi za djelatnost organa dravne vlasti svih nivoa.U tom periodu u oblasti finansiranja lokalnih zajednica dolazi do odreenih kvalitetnih promjena. Pored ostalog u budetskim rashodima narodni odbori tada uestvuju sa 16,7 ukupnih budetskih sredstava. 5

5 Ili M.; Grad u lokalnoj samoupravi, Ni, 2001.str. 39


7/10

5

Saveznim zakonima o ureenju i nadlenosti i optina i srezova iz 1955.godine i Zakonom odravnoj upravi iz 1956.godine znaajnije je otpoeo proces deetatizacije i naputanjadotadanjeg strogog centralizma, poveanja decentralizacije vlasti i ire autonomije lokalnihorgana.


Ustavom SFRJ iz 1963.godine optina se definie kao osnovna drutveno- politika zajednica.Komunalni sistem razvija se na principu monotipne organizacije optine. Optina je nadlena dupravlja svim drutvenim poslovima osim onih koji se ustavom ili zakonom stavljaju unadlenost republike odnosno savezne drave.Za optinu se veu i neki oblici neposredne demokratije, u prvom redu zborovi biraa referendum. U mjesnoj zajednici kao samoupravnoj zajednici graana gradskih i seoskih naselgraani neposredno ostvaruju samoupravljanje u djelatnostima i poslovima koji sluneposrednom zadovoljavanju njihovih potreba. Ustavima republika, statutima optina i statutimmjesnih zajednica preciznije su regulisani status i nadlenosti mjesnih zajednica. Mjesnezajednice su bile integralni dio optine i imale su znaajnu ulogu u ostvarivanju samoupravljanu optini. Narodni odbori su prerasli u optinske skuptine.

Skuptina optine je definisana kao najvii organ vlasti i organ drutvenog samoupravljanja optini odnoso optina je osnovna drutveno- politika zajednica.6 Skuptina optine je biladvodomna, imala je optinsko vijee i vijee radnih zajednica. Savjeti kao politiko-izvrniorgani skuptine i oblik drutvenog samoupravljanja u optini, obrazovani su za pojedine oblai djelatnosti.

Teritorijalna organizac ija optina je esto mjenjana. Od 581 optine i 40 srezova u 1963.godini broj optina je 1974.godine smanjen na 515. Srez je postepeno ukidan. Iako su ustavi pojedinrepublika sadravali odredbe o srezovima, oni su jaanjem uloge optine u drutveno-poli tikomsistemu ukidani i do 1967.godine su prestali da postoje na cijelom podruju SFRJ. Ustavni promjenama iz 1968.godine mijenja se ustavnopravni poloaj velikih gradova, ime oni dobijaadekvatniji status i to dovodi do odgovarajuih promjena u njihovoj organizaciji.

6 Ustav SFRJ od 1963.godine, lan 96


8/10

6


Ustavom iz 1974.godine nastavlja se reforma drutvenih i politikih odnosa ostvarena naroi

ustavnim promjenama iz 1968. i 1971.godine a u pravcu ubrzanja razvoja drutvenosamoupravl janja. Optine se definiu kao samouprave i osnovne drutvene zajednice zasnovanna vlasti i samoupravljanju radnike klase i radnih ljudi i graana. Stavljajui prioritet nsamoupravni karakter optine, bila je namjera da se ubrza dalji razvoj komunalnog sistema,odnosno lokalne samouprave.

Ustavom i statutom optine definiu se prava i dunosti optine, o tim da je primjenjen princ presumpcije nadlenopsti u korist optine kao osnovne drutveno- politike zajednice. Funkcijevlasti i upravljanje se ostvaruju u optini, osim onih koji su u ustavima stavljeni u nadlenostirih drutveno- politikih zajednica. U optini se ostvaruju i obezbjeuju uslovi za ivot i radusmjerava drutveni razvoj, usklauju i ostvaruju interesi, zadovoljavaju zajednike i op potrebe, ostvaruje vlast i upravlja drugim drutvenim poslovima. Tri su grupe optinskihnadlenosti: drutveno-ekonomska i koordinirajua, drutveno- politika i regulativna i zatitna inadzorna. Optina je jedinstvena samoupravna osnova za konstituisanje skuptina svih vidrutveno- politikih zajednica, optina je izgraivana kao osnova na kojoj je stvarna struktusvih nivoa vlasti. Skuptina optine, izabrana na delegatskom principu, imala je tri vijea

drutveno- politiko vijee, vijee udruenog rada i vijee mjesnih zajednica. Skuptina optine postaje organ samoupravljanja i najvii organ vlasti u okviru prava i dunosoptine. U pogledu ustavno- pravnog poloaja optina razlikovale su se optine u velikimgradovima, koje su se mogle u druiti u skladu sa republikim ustavom, u gradske zajednice kao posebne drutveno- politike zajednice kojima optine povjeravaju odreena prava i dunostiOsnovni nosilac prava i dunosti meuoptinske regionalne zajednice je skuptina, koja je borga nizovana kao jednodomna sa jednakim brojem delegata svih udruenih optina. Mjesnasamouprava je ostvarivana u mjesnim zajednicama, koje su u skladu sa statutom optine znaseljena mjesta ili dio naseljenog mjesta. U pogledu naina odluivanja o poslovima izdjelokruga mjesne zajednice dominantnu ulogu je imala skuptina mjesne zajednice i savjet kanjen izvrni organ, ali i neposredni oblici odluivanja, naroito zborovi radnih ljudi i graanreferendum.


9/10

7

4.ZAKLJUAK

Lokalna samouprava je autonomni sistem upravljanja lokalnim zajednicama, konstituisanim na

uim dijelovima dravne teritorije. Ona je istovremeno originerna i osnovna organizacija vlasti. Razvijenost lokalne samouprave je i jedan od uslova demokratije i pravne drave. Kako je

samouprava l okalnim zajednicama pravo graana obino garantovano ustavom, za dravu ono

znai obavezu da stvori uslove za kontinuirano funkcionisanje lokalne zajednice kao cjeline.

Ustav Jugoslavije iz 1946.godine potvruje narodne odbore kao lokalne organe vlasti a definie

i lokalnu samoupravu kao ustavnu kategoriju.

Optim zakonomo narodnim odborima iz 1946.godine utvrena su naela o statusu, nadlenosti

i o organizaciji narodnih odbora.

Ustavnim zakonom iz 1953.godine samoupravljanje radnog naroda u optini srezu i gradu i

drutvena svojina nad sredstvima za proizvodnju postaju osnova drutveno - politikog ureenja i

razvoja, a narodni odbori ostaju i dalje najvia predstavnika tijela narodnog samoupravljanja

u lokalnim zajednicama i u isto vrijeme najvii organi vlasti.

Ustavom iz 1974.godine nastavlja se reforma drutvenih i politikih odnosa ostvarena naroito

ustavnim promjenama iz 1968. i 1971.godine a u pravcu ubrzanja razvoja drutvenog

samoupravljanja.

Optine se definiu kao samouprave i osnovne drutvene zajednice zasnovane na vlasti i samoupravljanju radnike klase i radnih ljudi i graana

Optina je jedinstvena samoupravna osnova za konstituisanje skuptina svih viih drutveno -

politikih zajednica, optina je izgraivana kao osnova na kojoj je stvarna struktura svih nivoa

vlasti


10/10

8

5.LITERATURA

1. Sirotkovi H. Grekovi L:, Dokumenti o razvoju narodne vlasti, Zagreb, 1983.godine

2. Markovi B.; Formiranje i razvoj narodne vlasti, Beograd, 1982.godine 3. Ili M.; Grad u lokalnoj samoupravi, Ni,2001.godine4. orevi J.; Problemi lokalne samouprave i nai narodni odbori, Vojno- politiki glasnik,6/1952, Beograd, 1952.godine

5.Ustav SF RJ od 1963.godine,

lokalna samouprava -esej-

Documents