S ra i ca nh nc Vn Lang

Nhn xt: - Tnh nhn vn: + Php lut bo v quyn con ngi; + Php lut bo v li ch ca thn dn trm h, bo v li ch ca cng ng, TTTA, pht trin SX.

- Tnh dn tc: + Th hin PP lm lut nhng quy nh ca PL khng ging hoc khng c trng hp PL PK Trung Hoa, c th: v hnh thc, v ni dung; + PL phn nh nhng k k t - c tr - xh i Vit th k XV

Cau 1: S ra i ca nh nc Vn Lang1. Nhng bin chuyn v kinh t x hi

T thi k Phng Nguyn tri qua giai on ng u, G Mun n ng Sn, do thut luyn kim ngy cng pht trin n hon ho, nn cng c bng ng thau dn dn thay th hn cng c bng . giai on u, giai on Phng Nguyn, cng c bng cn chim u th, nn kinh t cn mang tnh cht nguyn thu. n giai on ng u, G Mun v nht l ng Sn, nhiu loi hnh cng c bng ng ra i v ngy cng phong ph, a dng nh li cuc, li cy, li thung, xng, ru, v.v.. Mi loi cng c sn xut cng c cc kiu dng khc nhau. li xo, hnh li xo, hnh bn chn, hnh li lch, ngoi ra cn c li Trong khong 200 chic li cy bng ng c ti 4 kiu dng, l li cy hnh tam gic c hng tra cn to kho c phn b dc sng Thao, li cy hnh thoi, hnh bu dc c phn b vng ng bng Bc B, vng sng M, li cy hnh xng vai ngang c phn b vng lng Vc. Cuc cng bao gm nhiu kiu nh li cuc c l tra cn, cuc hnh tam gic, cuc c vai, cuc hnh ch U, cuc hnh qut, li ru gm c ru hnh ch nht, hnh t din lim ng, cng c lao ng bng st.

S tin b ca cng c sn xut bng ng c vai tr quan trng trong vic thc y nn kinh t ngy cng pht trin, t n mt trnh kh cao. Nn kinh t bao gm nhiu ngnh, ngh, trong nng nghip trng la nc chim a v ch o, ph bin rng ri khp lnh th t trung du, ng bng n ven bin.Vi vic ch to ra li cy, nng nghip dng cy thay th nng nghip dng cuc, nh du bc pht trin mi, mnh m trong nn kinh t thi Hng Vng. Vic nhiu loi hnh cng c sn xut bng ng ra i cn chng t bc tin v k thut canh tc ca c dn by gi. Nng nghip dng cy l ngun cung cp lng thc chnh nui sng x hi, tr thnh c s ch yu ca mi hot ng khc.

Nhng di ct tru b nui tm thy trong cng mt di tch vn ho ng Sn, hnh b khc ho trn mt trng ng l bng chng c dn Hng Vng s dng tru b lm sc ko trong nng nghip dng cy. Nhng du tch thc go, nhng cng c gt hi tm thy cc di ch thuc vn ho ng Sn chng t s pht trin mnh m ca ngh trng la nc thi Hng Vng.

S pht trin ca nn kinh t nng nghip trng la nc i hi cng tc tr thu, thu li, khai khn t ai, m rng din tch canh tc. c mt s ti liu cho thy c dn by gi bit s dng bin php ti, tiu, "ti rung theo nc triu ln xung".

Vi nhng cng c bng kim kh, c dn ng Sn m rng a bn c tr, y mnh cng cuc khai khn t ai, chinh phc vng ng bng, ven bin Bc B v Bc Trung B. C dn ng thi trng la trn cc loi rung nc,bi v nng ry vi nhng hnh thc canh tc ph hp vi a hnh v t ai tng vng. La gm c la t v la np.Ngoi trng la nc l ch yu, ngi ng thi cn pht trin ngh lm vn, trng rau c, cy n qu lm phong ph ngun lng thc. Kho c hc tm thy du vt ca cc loi bu b, u, khoai, sn. Thu hoch trong nng nghip ngy cng cao. S tch "bnh dy bnh chng" ni ln bc pht trin ca nn nng nghip trng la thi . S c ca Trung Quc cho bit vo nm 111 trc CN, s gi nh Triu cng cho tng Hn l L Bc c 1000 h ru,100 con b. S kin cng chng t s pht trin ni trn.Cng vi nng nghip, chn nui, nh c v th cng nghip cng rt pht trin. phc v nng nghip, c dn by gi y mnh vic chn nui tru, b. Nhiu di tch vn ho ng Sn c nhiu xng tru, b. Cc loi gia sc, gia cm cng c nhn dn chn nui rng ri, nh ln, g, ch, v. v... Ngh th cng t c bc tin rt quan trng t khi c dn Phng Nguyn pht minh ra ngh luyn kim, ngh c ng, tin n ngh luyn st giai on ng Sn. Vic pht hin c nhng khun c ng v x ng khng nh ngh luyn kim do c dn Hng Vng sng to ra. K thut luyn ng ca ngi Vit c thi ng Sn t n trnh iu luyn khin cho cc hc gi nc ngoi kinh ngc v i n ph nhn tnh cht bn a ca n. Trng ng, thp ng l nhng hin vt tiu biu nht cho tr tu v ti nng, thm m ca ngi th th cng c ng by gi. Thc t cho thy t Phng Nguyn, ng u, G Mun n ng Sn khng nhng s lng cc cng c bng ng ngy cng tng nhanh chng m cn phong ph, a dng ca cc loi hnh v s tin trin v trnh k thut, ngh thut.Vic nghin cu v nu luyn hp kim ng ph hp vi cc loi hnh cng c khc nhau l mt thnh tu ln ca ngi th th cng c ng by gi. Vic cu to hp kim ch to cng c bng ng thi Hng Vng tri qua 2 giai on. giai on u, hp kim gm c ng - thic, giai on sau, hp kim gm c ng - ch - thic vi t l ng 80-90%, cn thic, ch chim t 10-20%. lm nng chy hp kim ni trn, cc th c ng to nn mt nhit trong l luyn l t 12000c-12500c V bn thn l phi chu c nhit 14000c. lm c iu khng phi d i vi ngi Vit C cch y my ngn nm lch s.

T k thut luyn ng, c dn by gi tin ln mt bc cao hn c ngha rt quan trng, to nn bc ngot, loi tr hn . Trong mt s di tch thi Hng Vng nh Tin Hi, G Chin, ng My, G Chin Vy, ng Mm, Vinh Quang tm thy cc di vt bng st. Ti khu C Loa tm thy du tch ch to st. Ngi ng Sn. Ch to st bng nhiu phng php, t cch luyn ra st xp, rn st n phng php c. S pht trin ca trnh k thut luyn kim ni ring v ngh luyn kim ni chung thi Hng Vng khng nhng lm thay i v cht v nng cao hiu qu ca cng c sn xut, thc y s pht trin mnh m ca nn kinh t m cn to nn bc chuyn bin quan trng trong quan h sn xut - x hi, a n s phn cng lao ng trong x hi. Mt s th th cng tch khi nng nghip.

Ngh lm gm cng pht trin ln mt bc. Ngh thut nn gm bng bn xoay c ci tin. Ngi th gm by gi cn bit dng phng php to hnh bng cch khun vo nung trong l kn chuyn dng. Gm ngy cng cng v t thm nc hn, mn ngy cng tng. Trnh to hnh cng ngy cng cao hn (cc bnh gm phn ming, ra ming, on eo tht c u n, cc ng song song chy quanh thn gm, loi hnh sn phm gm phong ph, a dng). Tuy nhin, ngh lm gm by gi vn cha vt qua c gii hn ca gm th. Vo cui thi Hng Vng, gm tr nn n iu v t c ch gia cng trang tr.

Cc ngh th cng khc nh mc, an lt, ko t, dt vi, dt la, ng thuyn vn tip tc pht trin. Ngh sn xut hin v t trnh k thut kh cao vo thi ng Sn (sn c nhiu mu v trang tr p). S pht trin ca nn kinh t l c s cho s m rng trao i hng ho vi nc ngoi. Hin tng mt s trng ng loi I H g ca nc Vn Lang Thi Lan, Malaixia...cng nh s c mt ca nhng li qua ng Chin quc nhiu di tch vn ho ng Sn chng t vic bun bn gia ngi Vit C ng thi vi cc quc gia quanh vng. Mt s trang sc, tru, b cng tr thnh hng ho trong vic bun bn gia Vn Lang - u Lc vi cc nc ln bang. S pht trin mnh m ca nn kinh t, s phn cng lao ng x hi gia nng nghip v th cng nghip, s traoi sn phm v cc nguyn liu gia cc a phng ngy cng m rng di thi Hng Vng to iu kin thun li cho vic tng thm ngun ca ci x hi. Sn phm d ngy cng nhiu dn n s phn ho x hi. Nhng ca ci chung ca x hi (do lao ng cng ch, do thu nhp t rung t cng ca ching, ch) dn dn b mt s ngi tm cch chim ot, bin thnh ca ring. Ch t hu ti sn ra i v ngy cng pht trin theo s pht trin kinh t - x hi, ng thi cng dn n mt chuyn bin x hi quan trng, l s phn ho thnh k giu ngi ngho.

2. S phn ha x hi

T thi Phng Nguyn, hin tng phn ho x hi xut hin nhng cha ng k. Trong s 12 ngi m khai qut Lng Ho (Ph Th) c 2 m ch c 2 hin vt chn theo ngi cht, 2 m c ti 20 hin vt v 24 hin vt, ph bin l s m c t 3 n 13 hin vt. tu tng ging nhau gm cng c, dng bng , gm. Nh vy l, giai on u thi Hng Vng, quan h cng ng nguyn thu mi bc vo qu trnh tan r. T giai on ng u, G Mun n ng Sn, mc phn ho x hi ngy cng r nt hn. khu m tng Lng Ci (Vit Tr, Ph Th) thuc giai on ng Sn c 307 m tng th s m ngho khng c hin vt tu tng chim ti 84,1%. S m c t 1 n 2 hin vt chim 10,1%. S m c t 11 n 15 hin vt chim 11,8%. S m c t 16 hin vt tr ln chim 1%. Ngi m c s hin vt nhiu nht l 23 trong c 15 gio, 1 dao gm, 2 ru, 1 thung, 1 thp, 1 v gm, 1 b kho tht lng c tng ra. Di tch m tng Lng C cho thy s phn ha x hi y kh r rt. Ngi ngho chim a s trong x hi. Ti khu m Thiu Dng (Thanh Ho) c 115 m thuc giai on ng Sn th 2 m khng c hin vt chn theo, 53 m ch c gm, 20 m c t 5 n 20 hin vt 4 m c trn 20 hin vt, c bit mt m, s hin vt ln ti 36. Trong s 5 m hnh thuyn Vit Kh (Hi Phng) c 4 m khng c hin vt, 1 m c 107 hin vt trong c 93 hin vt bng ng (bao gm cng c sn xut, nhc kh, ng qu gi, v kh). Cng c mt s khu m li khng thy c hin tng khc nhau v hin vt. Theo mt s ti liu thng k 714 m thuc nin i ng Sn ca 5 khu m tng ni ting l ng Sn (102 m), Vinh Quang (51), LngVc (226), Lng C (219), Thiu Dng (116 m) th s ngi m ngho (khng c hay ch c mt t gm v trang sc bng n gin) chim phn ln (51,9%). Nhng ngi m mc trung bnh, c mt s gm, c thm mt t cng c v v kh bng ng, hoc c thm cng c st chim 41,4%. Nhng ngi m giu c, chn theo nhiu ng, st, nhng sang trng ch phim mt t l nh (6,5%).

T s phn tch cc hin vt trong cc khu m tng thi Hng Vng cho thy x hi by gi c hin tng phn ho thnh cc tng lp giu, ngho khc nhau. S phn ho din ra t t, ngy cng r nt hn qua mt qu trnh lu di t Phng Nguyn n ng Sn. Tuy nhin, s phn ho x hi by gi cha su sc.S phn ho ti sn l biu hin ca s phn ho x hi. Gn lin vi hin tng ny l s ra i ca n l, gia trng, dn ti s hnh thnh cc tng lp x hi khc nhau:

- Qu tc: gm c cc tc trng, t trng b lc, th lnh lin minh b lc v nhng ngi giu c khc.Tng lp bnh dn t do: l tng lp ng o nht trong x hi, gi vai tr l lc lng sn xut ch yu.

- N t: tng lp thp nht, phi phc v qu tc.

Nh vy, hnh thnh tng lp trn ca x hi ngy cng giu c v nm gi cc cng v qun l cng vic cng cng ca ching, ch (lng x v sau). Nhng tin u tin, cn thit cho s hnh thnh nh nc thi HngVng vo giai on ng Sn xut hin. S ra i ca cng x nng thn do yu cu t v chng cc mi e do t bn ngoi, yu cu thu li ca nn kinh t nng nghip trng la nc thc y nhanh v mnh qu trnh hnh thnh nh nc, a n s ra i ca nh nc Vn Lang thi Hng Vng vo giai on ng Sn (th k VII-VI trc CN).

Cc cng x th tc tan r, lng xm nh c (cng x nng thn) xut hin. Da vo cc di tch kho c t Phng Nguyn n ng Sn, ta thy a bn c tr ca c dn by gi m rng dn t vng rng ni xung ng bng,ven bin, tp trung ch yu vng ng bng, ven cc con sng ln Bc B, bc Trung B. Cc khu vc c tr thng kh rng, t hng ngn mt vung n mt vi vn mt vung. Tng vn ho cng kh dy, nht l giai on ng Sn. Nhng khu vc c tr l nhng xm lng nh c, trong c nhiu dng h khc nhau chung sng v c mt dng h chnh, thng gi l k, ching, ch. Mi xm lng c mt s gia nh theo ch gia nh ph h, nhng ngi ph n vn c v tr quan trng trong gia nh v ngoi x hi, c mi ngi coi trng. Trong xm lng, quan h huyt thng vn c bo tn bn cnh quan h lng ging (a l).

3. Nh nc Vn Lang ra i

Vo thi k ng Sn, do nhng yu cu v thu li v t v chng ngoi xm, cc b lc sng ri rc vng Bc B v Trung B t nguyn lin minh vi nhau. B lc Lc Vit l ht nhn ca lin minh . Phm vi phn b ca vn ho ng Sn cng ph hp vi cng vc ca nc Vn Lang thi Hng Vng. Trong phm vi cng vc c 15 b lc c mi quan h cht ch do qu trnh cng chung sng, c chung mt s phn lch s, mt nhu cu tn ti v pht trin, dn dn to nn cho c cng ng c dn mt li sng, phong ho chung. V nh vy, t cc n v cng c ca mt x hi nguyn thu b lc hnh thnh cc n v (b) ca mt quc gia s khai cng vi s hnh thnh lnh th chung v mt t chc chung qun l v iu hnh x hi.

- Nh nc Vn Lang (T chc b my):

Th tch c chp li cc truyn thuyt v nc Vn Lang l nh nc s khai nc ta, ng u l vua, gi l Hng Vng. Hng Vng l ngi ch huy qun s ng thi ch tr cc nghi l tn gio. Di Hng Vng c cc lc hu, lc tng. Lc tng cn trc tip cai qun cng vic ca cc"b". Nc Vn Lang c 15 b (trc l 15 b lc). Lc tng (trc l t trng) cn gi l ph o, b tng. Di b l cc cng x nng thn (by gi c tn gi l k, ching, ch). ng u k, ch, ching l cc b chnh. Bn cnh b chnh c l cn c mt nhm ngi hnh thnh mt t chc c chc nng nh mt hi ng cng x tham gia iu hnh cng vic ca cng x nng thn, mi cng x c ni trung tm hi hp, sinh hot cng ng, thng l mt ngi nh cng cng.Cn c vo li tu ca M Vin ln vua nh Hn v tnh hnh u Lc trc khi nh Hn xm lc v h nc ta, c th ni, by gi nh nc Vn Lang c php lut iu chnh x hi. Sch "Hu Hn th" vit: lut ca ngi Vit so snh vi lut Hn hn mi iu. Cng c th "lut Vit" m sch Hu Hn th ghi theo li tu ca M Vin l mt th lut tc (tp qun php ch cha phi l lut php thnh vn). Sch thng ghi c dn nc ta by gi l ngi Lc Vit v quc hiu l Vn Lang do vua Hng t.

Sch i Vit S lc ghi rng: "i Trang Vng nh Chu (696-682 trc CN) b Gia Ninh c ngi l, dng o thut thu phc c cc b lc, t xng l Hng Vng, ng Vn Lang, hiu nc l Vn Lang. Vit Vng Cu Tin (505-462 trc CN) cho ngi n d hng nhng Hng Vng khng theo. Da vo cc ti liu v nhng thnh tu nghin cu v thi i Hng Vng hin nay, c th ni thi im ra i ca nc Vn Lang vi tnh cht l mt nh nc s khai l vo khong th k VII-VI trc CN (vo giai on u ng Sn, l kt qu ca mt qu trnh hnh thnh, chun b cc iu kin ra i ca nh nc v cc mt).

S ra i ca nc Vn Lang d cn hnh thc s khai v c phn sm vi s phn ho x hi cha su sc nhng nh du mt bc pht trin c ngha thi i ca lch s Vit Nam - m u thi i dng nc v gi nc ca dn tc.

Tra loi 2:Nh nc ch c th ra i v tn ti trong nhng iu kin lch s nht nh. Xem xt s vn ng v chuyn ha ca x hi nguyn thy trong sut thi i ng, chng ta thy nhng tin dn n s xut hin ca Nh nc ngy cng r nt.

-Tin kinh t:

Bc vo thi i ng thau, nn nng nghip dng cy y li v thay th dn nn nng nghip dng cuc. Nhng kinh nghim sn xut cng vi k thut ch to cng c mi lm cho nng sut trng la cao hn, sn phm nng nghip tr nn a dng hn. Bn cnh trng trt, ngnh chn nui cng pht trin. Hu ht cc loi gia sc, gia cm m chng ta quen thuc ngy nay u c thun ha v nui dng.

Cc ngh th cng cng pht trin mnh m. Lc lng th th cng v k thut ch tc tuy b mai mt, nhng ngh lm gm, ngh mc, ngh an lt v ngh dt vi ... tr nn hng thnh hn trc. C mt ngh mi xut hin, l ngh sn. Cc nh kho c tm thy mt s hin vt bng g c sn nu hoc sn v trang tr kh p trong mt khu m c Vit Kh. Tuy nhin, ngh th cng chim gi v tr quan trng nht vn l ngh luyn kim v c ng.

S pht trin ca nng nghip v th cng nghip dn n hin tng bt u c sn phm tha. iu kin ra i v tn ti ca lc lng bc lt cng t m ny sinh.

- Nhng tiu v chnh tr v x hi:

s k ca thi i mi, hnh thi t chc x hi ph bin ca ngi nguyn thy trn t nc ta l th tc mu h. n hu k thi i mi, t chc x hi t n mt trnh cao hn, l cng x th tc mu h pht trin. Hai hnh thi ny, cao thp tuy c khc nhau, nhng u ging nhau ch u l x hi th tc mu h. Bc vo s k thi ng thau, cc cng x th tc mu h b thay th dn bi cc cng x th tc ph quyn. S chuyn i quyn lc v a v khin cho v tr ca ngi n ng trong x hi tr nn quan trng hn, nhng trc sau th hnh thi th tc vn gi nguyn, khng thay i. n hu k ca thi i ng, hnh thi t chc cng x nng thn xut hin v nhanh chng tr nn ph bin. y l mt bc tin ht sc quan trng, m ra qu trnh tan r v mt kt cu ca x hi nguyn thy. i ng qu tc b lc t ch l lc lng iu khin mi hot ng ca cng x dn dn tr thnh tng lp bc lt cc thnh vin ca cng x. Giai cp v mu thun giai cp bt u ny sinh.

-Nhu cu thy li, tr thy:

T vn ha Phng Nguyn, c dn by gi m rng a bn sinh sng, tin xung khai ph vng ng bng sng Hng v cc khu vc ln cn. Cc c dn ny u ly hot ng nng nghip trng la lm hot ng chnh. iu kin t nhin Bc B v Bc Trung B bn cnh mt s yu t thun li, cng gy ra khng t kh khn cho ngh trng la nc. Mt yu cu bc thit ca c cng ng c dn by gi l phi c nhng cng trnh ti tiu, m bo ngun nc cho cy trng v p chng l lt, i hi phi sm c mt s ngi tch khi lao ng m bo cng vic chung. T trong cuc u tranh khc phc nhng tr ngi ca thin nhin (ma, l lt, hn hn, bo ... ) i hi mi thnh vin ca nhiu cng x, nhiu b lc phi lin kt li vi nhau mi c th khc phc c. y l tin a n s ra i ca cng ng dn tc, quc gia, nh nc Vn Lang.

-Nhu cu t v, chng ngoi xm:

Nc ta c mt v tr quan trng trong khu vc ng Nam , nm trn cc u mi giao thng thy b t Bc xung Nam, t ng sang Ty, nh mt u cu t bin tin vo t lin. T thi c i, vng ng Nam l ni giao lu kinh t, vn ha pht t, ng thi cng l ni nhiu cuc xung t, nhiu mi e da ca ngoi xm. Bi vy, yu cu t ra l phi lin kt, thng nht lc lng gia cc b lc t v v bo v li ch ca tng b lc, cng l bo v li ch ca c cng ng sng trn a bn Bc B v Bc Trung B. Yu cu gp phn quan trng thc y mnh m s lin kt, thng nht c dn sng trn cc a bn khc nhau c cng ting ni, phong tc, tp qun thnh mt cng ng dn tc thng nht.

Tuy bn thn nhn t thy li v chng ngoi xm khng th lm sn sinh ra nh nc, nhng c tc dng thc y qu trnh hnh thnh v quy nh thm tnh cht, chc nng ca nh nc . C th hiu rng, trn c s c s phn ha x hi, hnh thnh nn cc tng lp x hi, giu, ngho khc nhau l tin vt cht quan trng s mt, v sau , nu cha c s phn ha x hi su sc , mu thun giai cp quyt lit, th yu cu ca c cng ng c dn i hi c mt nhm ngi tch khi lao ng, ng ra m nhn cc cng vic t chc cc cng trnh thy li ( ti, tiu nc v phng chng thin tai ) v yu cu t v, bo v cng ng, u tranh chng s xm nhp t bn ngoi, lm cho nh nc lc ban u c chc nng x hi, i biu cho li ch ca tp th cng ng, x hi, dn dn chuyn sang a v c lp i vi x hi, thng tr x hi.Cu 2: Cng lao xy dng ca cc triu i :* Triu Ng c cng t nn mng xy dng chnh quyn*Triu inh c cng thng nht t nc .*Tin L : L Han khng chin chng Tng thng li.*Triu L :L Thng Kit khng chin chng Tng thng li nm 1075-1077* Triu Trn: 3 ln khng chin chng qun Nguyn thng li .* Triu L s :khng chin chng qun Minh thng liCu 3 :B my nh nc thi L ,Trn v L s :Ni dungL TrnL s

T chc b my nh nc trung ng : hon chnh , nhng cn n ginThi l Thnh Tng han chnh v cht ch hn.Nhn xt : Vua L Thnh Tng b chc tng quc , i tng qun, i hnh khin; vua trc tip ch huy qun i; tng cng h thng thanh tra gim st

H thng cc n v hnh chnh :-Thi L c nc chia thnh 24 l ph, di l huyn , hng , x.- Thi Trn cnc chia thnh 12 l, di l ph, chu huyn, x-L Thnh Tng chia lm 13 o tha tuyn; mi o do 3 ty ph trch l ty- Hin ty-Tha ty.-Di l ph, chu, huyn

Cch o to tuyn chn quan li :Xut thn t ng cp qu tc .Phi c hc mi c tuyn dng lm quan .

c im nh nc :Nh nc qun ch qu tc .Nh nc qun ch quan liu chuyn ch

Cu 4 : Nhng im ging nhau v mt x hi ( giai cp v tng lp) gia thi L Trn v thi L s :

*Ging nhau : u c giai cp thng tr v b tr ,u c tng lp qu tc, a ch , nng dn v n t .* Khc nhau :Thi L Trn : tng lp qu tc , vng hu rt ng nm mi quyn hnh ; tng lp nng n v n t chim s ng.Thi L s: tng lp a ch t hu rt pht trin; tng lp n t gim v xa b .Cu 5: Lut php thi L, Trn v L s :+ Thi L : nm 1042 ban hnh b Hnh Th .+ Thi Trn :b Quc triu hnh lut.+ Thi L s : vua L Thnh Tng ban hnh b Lut Hng c.* Ging nhau :bo v quyn li ca nh vua, triu nh , giai cp thng tr, khuyn khch sn xut pht trin, bo v quyn t hu ti sn, cm git tru b .* Khc nhau :B lut Hng c y , hon chnh hn , v c im tin b l bo v quyn li cho nhn dn v ph n .Cu 6 : Tn gio :*Khc nhau :-Thi L Trn : Pht gio pht trin v chim a v c tn ;-Thi L s: Pht gio b hn ch ; Nho gio chim a v c tn.Cu 7:Tc phm vn hc , s hc , khoa hc khc , kin trc :Ni dungThi LThi TrnThi L s

Vn hcNam Quc Sn H ca L Thng Kit-Hch Tng S ca Trn Quc Tun .-Ph Sng Bch ng ca Trng Hn Siu .-Tng gi han kinh s ca Trn Quang Khi-Qun Trung t mnh tp ; Bnh Ng i co; Ph ni Ch Linh ca Nguyn Tri .-Hng c Quc m thi tp,Qunh Uyn cu ca, C tm bch vnh ca L Thnh Tng

S hci Vit s k ca L vn Hu-i Vit s k Ton th ca Ng S Lin.-Lam Sn Thc lc . Hong Triu Quan Ch

Kin trc v iu khc :*Kin trc pht trin :Thp Bo Thin , Cha Mt Ct*iu khc :Tng Pht Adi ,Tng Rng mnh trn , ton thn un khc , uyn chuyn nh mt ngn la .Kin trc c Cung Thi Thng Hong, thp Ph Minh, thp Bnh Sn, Thnh Ty (Thnh Nh H).iu khc tng h, s t , tru. tng rngKin trc : cung in Lam Kinh phong cch s ., k thut iu luyn .

Khoa hc khc :-Qun s :Binh Th Yu Lc ca Trn Hng o-Thin vn c ng L,Trn Nguyn n-Y hc vi Tu Tnh nghin cu thuc nam.-Ch to sng thn c v thuyn chin c H Nguyn Trng-a l : Hng c bn ca L Thnh Tng; D a Ch ca Nguyn Tri , An Nam hnh thng ..-Y hc : Bn tho thc vt tot yu ca Phan Phu Tin-Tan hc : i Thnh tan php ca Lng Th Vinh; Lp thnh tan php ca V Hu

Cu 8 : So snh kinh t thi L Trn v L S:Ni dungL TrnL s

Nng nghiprung tin trang , thi p-Php qun in .-C quan chuyn trch nh Khuyn nng s , H s, n in s-Cm git tru b , cm iu phu vo lc gt , cy

Th cng nghipXut hin gm Bt Trng-Nhiu lng th cng chuyn nghip.-Xng th cng nh nc Ngh th cng truyn thng pht trin nh ko t, dt la , lm gm, rn st , nhiu lng th cng ra i . Thng Long c 36 phng th cng .- Cc lng th cng chuyn nghip , v phng th cng chuyn nghip ra i nh gm Bt Trng ;c ng i Bi ; rn st Vn Chng ; dt vi la Nghi Tm ; lm giy Yn Thi; phng Hng o nhum iu .-Xng th cng nh nc gi l Bch tc sn xut dng cho nh vua , v kh . ng thuyn , c tin ng .

Thng nghipy mnh ngoi thngThng Long l trung tm bun bnBun bn: khuyn khch lp ch mi , bun bn vi ngi nc ngai Vn n , Vn Ninh ( Qung Ninh ), Hi Thng ( Ngh An), Lng Sn , Tuyn Quang

Cau 9: NN va PL Thi L: Nm 1009, L Cng Un ln ngi lp ra nh L, t nn mng cho mt trong nhng triu i thnh tr ca lch s phong kin dn tc. Song song vi qu trnh hon thin b my nh nc l s tin b tng bc ca php lut nh L.Nhng ng gp tch cc th hin qua cc im sau:Php lut thnh vn u tin. Nm 1042, L Thi Tng ban hnh b lut hnh th. Vi s kin ny, chng t nh nc trung ng tp quyn tng i n nh, thit ch tng i hon chnh; khc phc s tn mn, tu tin, bt thng nht, khng cng bng t triu i trc.Php lut triu L c phm vi iu chnh rng, khng ch hnh s m cn qui nh v qui phm php lut, gii quyt kin co, khiu ni th tc xt x tc lut t tng hnh s. Php lut xc nh quyn s hu ti sn tru b, rung t, vic cm c ot mi, vic tranh chp rung ao tc lut dn s. Php lut cn qui nh vic ly v chng, nui con nui, ngha v v chng tc lut hn nhn v gia nh. N cn qui nh nguyn tc tng qut v hot ng t chc nh nc, nh qui ch tuyn dng quan li, y phc ca quan vn v, qui ch bo v cung cm, khen thng, k lut qui nh ngha v ca nhn dn n c gi tr nh lut hnh chnh. Hnh th cn qui nh thu m v cch thc thu thu, tc lut hnh chnh. Hnh th qui nh nhng ti v tr ti i vi nhng hnh vi nguy him cho x hi nhm bo v ti sn, a v chnh tr ca giai cp thng tr, tng ng lut hnh s.Php lut trin L cn c dng i t: nh Tng vn gi li t Vt Dng v Vt Ho tc hai chu Quy Ho v Thin An vi l do hai chu l c t trng thiu s a phng em np cho nh Tng. Chuyn i i t , vua L giao cho L Vn Thnh lm s gi. L Vn Thnh dng php l i t bng lp lun: t th c ch. Cc vin coi gi mang np v trn i, th t y thnh ra vt n cp ca ch. S ch giao cho m t ly trm khng tha th c m trm ca hay tng tr th php lut khng cho php. Hung chi nay chng li mang t trm dng lm nh bn s sch ca nh vua. . Nh Tng chu giao tr t cho nh L trc s sc so v cht ch v php lut ca s thn i Vit. y l thng li ngoi giao ln ca i Vit nh s gp sc ca lut php.Triu L t nn mng cho cc triu i sau v k thut lm lut. K thut lp php thi L t n trnh tin tin, th hin qua nhn thc v nhng qui nh:- Mt ngi nu nhn thc c hnh vi sai tri m vn lm gy hu qu nghim trng mi c coi l k ti phm- Phn bit ti c v ti v - Xc nh ngi c kh nng chu trch nhim php l v tui, sc kho nhn thcHnh th xc nh c nhng nguyn tc t tng nht nh. n x xong th khng x li. Xc nh thi gian cn c tha kin v thi gian kt n; xc nh thm quyn ca ti phn; cng ch v min hnh pht i vi ngi phm tiSong song vi cng tc xt x, lm lut l bin php m nh L php lut vo cuc sng. Chia dn theo cc bo (mi bo c 3 h gia nh) kim sot, t co v cng chu trch nhim, t to c mng li an ninh nhn dn. Hay nh L cho t chung ku oan ca cng nh, dn c oan th n nh chung ku oan. Ngoi ra, php lut nh L c qui nh khen thng i vi nhng ngi tch cc t gic ti phm.Hn ch thy r nht ca lut php nh L l cho ngi phm ti c chuc ti bng tin. Qui nh ny lm bt cng gia ngi giu v k ngho. Ngi ngho khng c tin phi chu ti, cn k giu ly tin coi thng lut php, tr nn hng hch. im hn ch ny khng c khc phc nhng triu i sau m cn gia tng mnh m nht l thi Trnh Nguyn phn tranh. N pht trin thnh nn mua bn quan tc v nn tham nhng.

Cau 10: NN va PL Thi TrnNh Trn thay th nh L (1225) tip tc xy dng v bo v t nc trn nhiu lnh vc, trong c lut php. Nh Trn c nhiu vn bn lut hon chnh hn so vi nh L. Ni bt ln l nhng b lut: Quc triu tng ch; Quc triu thng l(1230); Hong triu ngc ip (1267); Hong triu i in (1341); Hnh lut th (1341); Cng vn cch thc (1290) Hu ht nhng vn bn lut ny c phm vi iu chnh rng, bao qut hu ht mi lnh vc i sng. Php lut triu Trn cao thc t ch, thc c lp dn tc v s sng to. Nh Trn lp ra nhng c quan php lut chuyn trch: Thm hnh vin; tam ti vin; quan a phng. Nh vy, triu Trn c bc pht trin hn hn v php lut so vi nh L.im hn ch ca php lut Trn ngoi qui nh cho chuc ti bng tin, rung, php lut nh Trn th hin su sc ch ng cp nh cm dn khng c n mc, xy nh ca ging quan li qu tc; cng phm ti nhng ngi l qu tc th chi pht nh hn. Tha nhn s tn ti ca ch n t. Nh Trn hn nhn ng tc do php lut khng c qui nh v hn nhn gia nh, tha nhn to hn, bo v ch gia trng

Cau 11: NN va PL Thi L s Nm 1427, sau khi cuc khi ngha Lam Sn thng li, L Li m ra cho lch s dn tc mt triu i thnh tr. Vi chc nm sau vua L Thnh Tng anh minh, thc hin nhng chnh sch cai tr tng i tin b. Trong lut php, nh L xy dng c h thng vn bn php lut tng i hon chnh, pht trin thnh nh cao trong lch s php lut phong kin dn tc. Trong ni ln cc b lut: Quc triu hnh lut; Lut th, Quc triu lut l, L triu quan ch (1471), Thin nam d h tp (1483), Hng c thin chnh th (1470 1497) Cc b lut ny c phm vi iu chnh rt rng v qui nh rt chi tit.Trong php lut L s ni ln vn c nhiu nh nghin cu quan tm l php lut bo v quyn li ngi ph n. y l iu c bit tin b xt trong hon cnh triu L s l nh nc phong kin chuyn ch mang t tng Nho gio su sc. T tng Nho gio khng cao ph n. Tuy lut Hng c c hc tp cc b lut ca Trung Hoa nhng v mt ny th tin b hn hn.Lut t tng cht ch th hin s tin b nhn i, tc dng ngn chn s tu tin v thiu cng bng trong xt x, buc ngi xt x phi c trch nhim i vi nhng qui nh nh trn. Do lut php c cao v c tc dng.Nh L s c nh gi l triu i vi tay n l lng mt cch su sc v hiu qu nht so vi cc triu i khc. t lu, nhng phong tc ca nhn dn tn ti trong cc lng x song song vi php lut nh nc. Mi lng x l mt cng ng tng i hon chnh. Ngi dn sng trong lng x rt tn trng l lng m xa vi php nc. L lng c biu hin qua truyn ming hoc bn hng c. Vua L Thnh Tng ra chnh sch cc lng mun lm hng c phi son v thng qua quan trn. T nh nc c th kim sot tt hn hng c lng x, bin hng c tr thnh bn c th ho php lut nh nc.Lut Hng c th hin r nt thc giai cp ca nh L trong cc mi quan h nhng cng phn nh kh r nt tnh dn tc. y ni ln thc bo v quyn li ca ph n, ca ngi dn t do cng nh thc bo v c lp dn tc v ton vn lnh th.

* Nhng thnh tu ca php lut thi l s+. PHP LU T THI L S K THA CC PHONG TC TP QUN CA NHN DN:

S quy nh ca php lut l gii hn v php lut d c hon thin n u cng khng th no tin liu ht nhng tnh hung, nhng trng hp c th xy ra.

Trong iu kin ca mt x hi nng nghip la nc, tuyt i a s c dn sng trong cc lng vi nhiu phong tc tp qun c hnh thnh t lu i, cho nn khi xy dng php lut, cc nh lm lut triu L thc c rng, nu duy tr cng nhc cc nguyn l ca Nho gio v p dng cng nhc cc iu lut t Trung quc vo s dn n mu thun gia h t tng Nho gio v lut vi phong tc c truyn. V vy cc nh lp php triu L c nhng chm chc nht nh khi xy dng h thng php lut.

B Quc triu hnh lut lut ha nhiu tp qun, l nghi khi nhng tp qun, l nghi khng lm phng hi n li ch ca nh nc tp quyn. B lut nh L chp nhn nhiu phong tc tp qun tt p ca dn tc nn nhiu iu khon c sa i cho ph hp vi phong tc Vit Nam. C th thy iu trong quy nh ti iu 2 ca Quc triu hnh lut. quan nim v Thp c c sao chp t cc b lut ca Trung Quc nhng c nhng sa i nht nh. V d theo php lut Trung Quc, vic con chu tch ra khi ng b cha m s b quy ti bt hiu. Th ti iu 2 ca Quc triu hnh lut th vic con chu chia tch ti sn ra ring khng b coi l bt hiu, iu ny ph hp vi phong tc Vit Nam, v theo phong tc ca ta, con chu c php tch ra ring ngay c khi cha m cn sng..

Do s kt hp cc phong tc tp qun lu i ca Vit Nam vi o c Nho gio, ha nhp chng vo h thng php lut ca triu nh, pht huy cc phong tc tp qun tt p ca dn tc m php lut triu L s c mt sc sng mnh lit trong dn gian. S nh hng ca n cn ko di cho n php lut thi Nguyn sau ny.

+. PHP LUT THI L S K THA TINH THN PHP LUT L-TRN:

K tha l thuc tnh t nhin ca php lut. V vy khi xy dng lut l c triu i mnh, cc vua L noi theo truyn thng php lut dn tc, k tha nhiu thnh tu lp php ca thi L- Trn. S k tha y c th hin r nt nht trong b Quc triu hnh lut.

Trc ht, h thng hnh pht Ng hnh: Suy, Trng, , Lu, T ca php lut L- Trn c php lut L s k tha, s k tha th hin trong iu 1 ca Quc triu hnh lut, nhng c sa i, b sung thm i vi hnh pht v Lu. iu 1 Quc triu hnh lut b sung thm mc pht tng phng binh vo hnh pht v cc hnh pht ph km theo nh pht trng, thch ch nhng c quy nh nh hn thi k L- Trn. V hnh pht Lu, o chiu nm 1044 ca L Thi Tng quy nh cc quan b trn b x ti theo 3 bc Lu nhng khng ni r ni lu y. Thc tin p dng php lut di thi Trn cho bit lu y ti nhn n chu c Thy (Yn Bang-Qung Ninh). Nh vy khi quy nh ti Lu c 3 bc, bc 1 lu cn chu Ngh An, chng t php lut thi L k tha v pht trin hn so vi hnh pht Lu ca thi L-Trn.

Mt s nguyn tc chung quy nh ri rc trong cc o chiu ca php lut L-Trn nh nguyn tc chuc ti bng tin (chiu nm 1042, nm 1071, nm 1398), nguyn tc truy cu trch nhim hnh s lin i (chiu nm 1123, nm 1142)... cng c k tha trong Quc triu hnh lut vi nhng quy nh c th, cht ch hn. Cc iu 6, 4 15 trong Quc triu hnh lut quy nh c th loi ti v din c chuc ti bng tin;Trong lut thi L-Trn, nguyn tc truy cu trch nhim hnh s lin i c cn c vo mi quan h gia nh v lng ging, cn php lut thi L, ngoi quan h gia nh cn cn c vo quan h ng c (iu 424 Quc triu hnh lut).

Hu ht cc iu khon quy nh v Ng hnh v cc nguyn tc chung nu trn trong php lut nh L u c tip thu t ng lut nhng c sa i, b sung cho ph hp vi iu kin c th ca quc gia i Vit di cc triu i L, Trn, H v Hu L, iu ni ln tnh nhn vn, tin b ca php lut thi k ny m nh cao l php lut triu L s. Tnh nhn vn y th hin s c lp, sng to, tnh thc tin cao trong hot ng xy dng php lut ca thi k ny. Nh vy, s k tha v pht trin cc thnh tu lp php ca triu i L-Trn l mt biu hin ca tnh nhn vn, v n l mt trong nhng yu t to nn s c sc ca php lut thi L s.

+.PHP LUT L S BIT TIP THU CHN LC TINH HOA CA PHP LUT PHONG KIN TRUNG HOA:

Vit Nam v Trung Quc vn c s giao thoa v vn ha t rt sm, trong c vn ha php l. Php lut nh L chu nh hng t php lut ng, Minh. Nh trong cu trc ca b Quc triu hnh lut th c m phng cu trc ca b lut nh ng, tr cc chng 3,4,6,7 ra, c 9 chng cn li ca Quc triu hnh lut u ging vi cc chng cn li trong b lut nh ng. Tuy nhin, chnh s c mt ca 4 chng ring bit ny phn no ni ln tnh sng to ca cc nh lm lut triu L s.

V cch thc th hin cc iu khon, "cc b lut Trung Quc c coi l c c trng kha cnh hnh s.... Cc iu khon trong thng c pht biu nh sau: Ngi no lm iu X th phi chu hnh pht Y". B Quc triu hnh lut ca nh L cng trnh by hu ht cc iu khon theo cch thc . Tuy nhin mt s iu khon iu chnh quan h tha k rung hng ha ca Quc triu hnh lut li c cch trnh by c o, d hiu bng vic m t nhng tnh hung c th (iu 395) hoc a ra nhng gi nh thc t vi tn gi c th (iu 397). iu ny cho thy tnh dn tc th hin trong vic sng to ca cc nh lm lut triu L khi quy nh nhng vn c lin quan n phong tc c truyn.

V ni dung, ch ni ring b Quc triu hnh lut, th b lut gm 722 iu trong c 261 iu vay mn hon ton hoc mt phn t lut nh ng, c 53 iu vay mn t lut nh Minh. Nhng iu khon vay mn u thuc cc lnh vc hnh s, hnh chnh, l nghi triu chnh v gia nh.Nhiu nh nghin cu cho rng, b Quc triu hnh lut vay mn cc iu khon t lut nh ng mt cch gin tip thng qua h thng php lut L-Trn. C l, chnh cch ny lm cho s tip thu php lut Trung Quc trong php lut nh L c chn lc ch khng n thun ch l s sao chp nguyn vn nhng iu khon ca lut Trung Hoa, m s tip thu ny c sa i cho ph hp vi iu kin thc t ca nc i Vit.

Cau 12: NN va PL Thi nh Nguyn Nguyn nh sau khi nh bi triu i Ty Sn lp ra triu nh nh Nguyn. Triu Nguyn xy dng trn c s cao t tng Nho gio. Nh Nguyn c 13 i vua nhng phn ln gi ngi khi t nc thuc Php. Php lut c t ra theo h t tng Nho gio. T khi Php xm lc, chng c nhiu tc ng n h thng lut php nh Nguyn. Do , bi vit ny ch nghin cu php lut phong kin Vit Nam trc khi c thc dn xm lc, tc l n nm 1858.Hin nay chng ta c nhiu t liu vit v php lut triu Nguyn. Ni bt nht trong s b lut triu Nguyn l b Hong triu lut l hay cn gi l lut Gia Long. B lut ny cng ging lut Hng c v phm vi iu chnh rt rng. Lut Gia Long mang nng t tng Nho gio. N hc tp gn nh nguyn mu lut ca i Thanh.im hn ch ca lut Gia Long ni ring v lut triu Nguyn ni chung l n mang nng tnh phn bit ng cp kht khe. N gn nh khng c tnh dn tc trong v lut Gia Long gn nh sao chp hon ton lut i Thanh. V vy, n tc b quyn ph n, t quan tm n phong tc tp qun v cc vn dn lut, t ch n quan h ti sn gia v v chng Lut Gia Long l mt bc tt hu so vi lut Hng c.Nh vy, tri qua qu trnh lch s t th k X n na u th k XIX, php lut phong kin nc ta c s pht trin i n hon thin v vn bn lut, phm vi iu chnh, c quan chuyn trch Php lut Vit Nam qua cc triu i c s tn ti song song gia lut php nh nc vi phong tc ca nhn dn, n bao gm php tr v c tr. Khi nghin cu nhng c im ny s cho chng ta nhng bi hc lch s ngha.Vua Gia Long sai cc quan da vo b lut Hng c cng b lut ca nh Thanh son li mt b lut mi cho Vit Nam. Quan i thn Nguyn Vn Thnh c giao nhim v lm tng ti vic bin son. Cng vic c bt u vo nm 1811 v n nm 1815 l hon thnh, c thy 22 quyn gm 398 iu. B lut ny c tn l "Hong triu lut l" v vn thng c gi l b lut Gia Long.

So vi lut Hng c th lut Gia Long kht khe hn, quyn li ca ph n khng c coi trng, phm vi trng tr b m rng cho n vi c b con thn thut ca phm nhn. Cc hnh pht d man nh lng tr (xo tht cho cht dn), trm khiu (chm bu u), phanh thy... c duy tr.

Cau 13 .T chc b my chnh quyn thi L s : -L Li ln ngi Hang khi phc li nc i Vit . -Vua nm mi quyn hnh , gip vua c 6 b (l Li, H, l, Binh, Hnh, Cng ), ng u mi b c quan Thng th , bn cnh b c Hn Lm Vin (cng vn) ,Quc s vin ( bin son lch s ),Ng s i ( kim tra ). -Vua L Thnh Tng b chc tng quc ,i tng qun ,hnh khin ; trc tip lm tng ch huy qun i , cm cc quan lp qun i ring . -Vua L Thnh Tng chia c nc ra lm 13 o tha tuyn do 3 ty cai qun l ty ( qun s ), Hin ty (x n ), Tha ty ( hnh chnh ); di c ph , huyn, chu ( min ni ), x . S t chc chnh quyn thi L s (1428-1527Cau 14 T chc qun i thi L s -Qun i thi L s c t chc theo ch ng binh nng . -C 2 b phn chnh l: qun triu nh v qun a phng . -Bao gm b binh , thy binh, tng binh , k binh ; v kh c dao, kim, gio , mc , cung , tn , ha ng, ha pho. -Qun i thi L c im khc vi thi Trn l khng c qun i ca cc vng hu, qu tc . Vua trc tip nm quyn ch huy qun i -T chc ging thi L , Trn theo ch Ng binh nng ; khc l khng c qun i ca vng hu, qu tc , vua trc tip ch huy qun i .Cau 15 .Lut php : -Vua L Thnh Tng cho son b lut Hng c ( Quc triu hnh lut) : bo v vua, hang tc , quan li, giai cp thng tr .bo v ch quyn quc gia - C im tin b bo v quyn li ca ph n v pht trin kinh t .Quyn li ca ngi ph n trong B LUT HNG CNm 1483, vua L Thnh Tng sai cc triu thn su tp tt c cc iu lut, cc php lnh ban b v thi hnh trong cc triu vua thi L s, son nh li, xy dng li thnh mt b lut hon chnh. l b "Quc triu hnh lut" hay cn gi l b Lut Hng c. Lut Hng c ni ring v php lut thi L ni chung mang c th ca php lut i Vit, phn nh chn thc v su sc tnh trng x hi nc ta th k XV v sau ny.Tnh c th ca "Quc triu hnh lut" th hin r trong hai chng "H hn" v "in sn". Qua hai chng ny, cc nh lm lut coi trng c nhn v vai tr ca ngi ph n - iu m cc b lut trc v sau khng my quan tm. C 53/722 iu lut (7%) bn v hn nhn - gia nh; 30/722 iu lut (4%) bn v vic hng ha, t l, tha k v s hu ti sn. Nhng iu lut ny t nhiu cp n mt s quyn li ca ngi ph n trong x hi v trong gia nh.Ngi v, trn l thuyt, b i hi phi l thuc vo chng v khng c lm iu g nu khng c s ch o hay ng ca chng. Nhng trn thc t, a v ca ngi v - chng thay i nhiu ty thuc theo v tr x hi v kinh t ca h. Cng ging nh chng, ngi ph n Vit Nam xa c ti sn ring v tham gia cc hot ng kinh t. l iu khc bit vi ngi ph n Trung Quc. Trong lao ng, ngi ph n c tr cng ngang bng vi ngi th nam, "khng c s phn bit v tin cng nht cho lao ng n ng vi n b"(1). iu 23 trong "Quc triu hnh lut" quy nh tin cng nht cho n t l 30 ng. Vic tr cng ngang bng nh th r rng cho thy lao ng ca ph n c nh gi cao v v tr ca ngi ph n c tn trng trong x hi.Trong hn nhn, ngi ph n cng c th yu cu ly hn (m n kin).iu 322 - "Quc triu hnh lut" ghi: "Con gi thy chng cha ci c c tt c th ku quan m tr snh l", nu "con r lng m cha m v, em tha quan, cho ly d". Trong gia nh ngi v tng i bnh quyn vi ngi chng v do , hn nhn khng c coi l s chuyn giao hon ton c gi t gia nh bn ni ca mnh sang gia nh chng nh Trung Quc. Khng nhng th, lut php cn bo v ngi ph n. H c php n nh ng chc xin ly hn trong trng hp chng khng chm nom, sn sc v trong 5 thng (1 nm - nu v c con). Nu v em n n cng ng th b lut cho php cng bc ly hn. Ngha l, ngi chng khng lm trn ngha v vi v th ngi v cng khng buc phi lm trn bn phn ca mnh. Quy nh ny khng c trong bt k b lut no ca Trung Quc cng nh cc vn bn c lut trc hay sau triu L. Ngay c khi lut bt buc ngi chng phi b v ngoi mun ch quan, iu 310 quy nh "V, nng du phm vo iu "tht xut" m ngi chng n nhn khng b th phi ti bim ty theo nng nh". Tuy nhin, s khng th ly hn c nu nh khi phm vo iu tht xut ngi v ang trong ba trng hp (tam bt kh): tang nh chng 3 nm; khi ly nhau ngho m sau giu c; khi ly nhau c b con m khi b li khng c b con tr v. ng thi, khi hai bn v chng ang c tang cha m th vn ly hn cng khng c t ra. Khi ly hn, con ci thng thuc v chng, nhng nu mun gi con, ngi v c quyn i chia mt na s con. iu 167 - Hng c thin chnh th - quy nh r hnh thc thun tnh ly hn: Giy ly hn c lm di hnh thc hp ng, ngi v v ngi chng mi bn gi mt bn lm bng. Vy l, bn cnh s ng thun ca cha m hay cc bc tn thuc rt quan trng th s ng thun ca hai bn trai - gi cng l mt thnh t c nh lp php ch n.Quan h nhn thn gia v v chng sau khi ly hn hon ton chm dt, hai bn u c quyn kt hn vi ngi khc m khng b php lut ngn cm. Thng thng, nu ly hn khng do li ca ngi v th phn ti sn ring (gm c in sn v t trang), ngi v c quyn mang v nh mnh. Trong trng hp c li; thng th t ngi v khng em theo ti sn hoc trong mt vi trng hp lut nh ngi v buc phi li ti sn cho chng, "ngi v m i gian dm, ti sn phi tr v cho chng"(2).Ngoi ra, vic phn chia v tha k ti sn cn ty thuc vo vic v chng c con hay khng c con. Php lut quy nh c th cc iu 374, 375 v 376 (Quc triu hnh lut). Ti sn ca v chng c hnh thnh t 3 ngun: Ti sn ca chng tha k t gia nh nh chng; ti sn ca ngi v tha k t gia nh nh v v ti sn do hai v chng to dng trong qu trnh hn nhn (ti sn chung). Khi gia nh tn ti, tt c ti sn c coi l ca chung. Khi ly hn, ti sn ca ai, ngi c nhn ring v chia i ti sn chung ca hai ngi.Cn khi chng cht trc (hay v cht trc) ti sn c do b m dnh cho c chia lm hai phn bng nhau, mt phn dnh cho gia nh bn chng/v lo vic t l (b m bn chng/v hoc ngi tha t bn chng/v gi). Mt phn dnh cho v/chng phng dng mt i (nhng khng c quyn s hu). Khi ngi v/chng cht, th phn ti sn ny giao li cho gia nh bn chng.i vi ti sn do hai ngi to ra cng chia lm hai phn bng nhau: mt phn dnh cho v/chng lm ca ring; mt phn dnh cho v/chng chia ra nh sau: 1/3 dnh cho gia nh nh chng/v lo vic t l; 2/3 dnh cho v/chng phng dng mt i, khng c lm ca ring, khi cht giao li cho gia nh bn chng. "Quc triu hnh lut" khng nhc ti ng sn, ch cp ti in sn, theo V Vn Mu: "im ny cng d hiu v trong mt nn kinh t trng nng, cc ng sn khc ch l nhng vt c t gi tr". Song trong "Hng c thin chnh th" (iu 258-259) khng gt hn cc ng sn ra ngoi tha k. "n nh nh ca ch c th chia lm hai, ngi sng c mt phn lm ch , ngi cht c mt phn lm ni t l". "Cn n ca ni, phi cung vo vic t t v theo l dn tr n ming, cn tha bao nhiu cng chia cho v con". "Ca ni" y c hiu l vng, bc, la, vi, thc la, ging chiu, s, mm thau... Nh vy, php lut ghi nhn mt cch bnh ng s ng gp ca ngi v trong ti sn chung ca v chng v bo v quyn s hu hp php i vi ti sn do hai v chng lm ra.Trong quyn tha k ti sn ca cha m li, php lut nh L khng phn bit con trai - con gi. Nu cha m mt c th ly 1/20 s rung t lm phn hng ha, giao cho ngi con trng gi, cn li chia u cho cc con (iu 388); "ngi gi hng ha c con trai trng th dng con trai trng, khng c con trai trng th dng con gi trng" (iu 391). "Rung hng ha giao cho con trai, chu trai, nu khng c th giao cho chu gi ngnh trng".V vic p dng hnh pht "ng hnh" (3), c s phn bit gia n ng v n b: khng p dng hnh pht "trng" cho n b v p dng ring tng loi ti "" cho n ng v n b (iu 1 - Quc triu hnh lut).Tm li, b lut Hng c c ngha rt ln trong lch s ch phong kin Vit Nam. Php lut y v c bn c duy tr thi hnh nhng th k sau, cho n khi nh Nguyn ban hnh b lut Gia Long th uy tn, tinh thn nhng iu khon lut Hng c vn cn sng trong dn gian. B lut y c nhng quy nh tng i tin b, cng nhn cho ngi ph n trong x hi phong kin mt s quyn li v phn no bo v h i vi thi "trng nam khinh n"... C l v th m chng ta mi thy xut hin trong lch s nhng on Th im, H Xun Hng, B huyn Thanh Quan... mnh m, mnh lit, kht khao by t tnh cm, m cng su sc, trm lng bit bao! H ln ting cho ngi ph n. H u tranh cho ngi ph n... V cho n by gi, di thi i H Ch Minh, ngi ph n bnh ng vi nam gii, khng cn s "trng nam khinh n" na, quyn li ca ngi ph n c cng nhn v bo v nh nam gii, th chng ta mi thy c nhng quyn li ca ngi ph n xa vn cn qu t i, h cn b g b, rng buc, chi phi bi bit bao nhiu nguyn tc o c phong kin, nhng "tam tng, t c"... Tuy nhin, phi thy rng, nh nc thi L bt u nhn thy vai tr ln lao ca ngi ph n trong sn xut v trong cuc sng. l iu tin b trong cc triu i phong kin Vit Nam.* Cc quynh trong hn nhn-gia nh:Cc nguyn tc c bn trong lnh vc hnnhn ca b lut l: hn nhn khng t do, a th v xc lp ch gia nhgia trng. N th hin l ngha Nho gio, trt t x hi-gia nh phong kin,tuy nhin vn c mt s im tin b.Hn nhnTrong lnh vc hn nhn, b lut iuchnh cc quan h nh kt hn, chm dt hn nhn (do cht hoc ly hn).Kt hnTrong quan h kt hn, lut quy nh cciu kin c th kt hn l: c s ng ca cha m (iu 314), khng ckt hn gia nhng ngi trong h hng thn thch (iu 319), cm kt hn khiang c tang cha, m hay chng (iu 317), cm kt hn khi ng, b, cha hay mang b giam cm, t ti (iu 318), cm anh (em) ly v ga ca em (anh), trly v ga ca thy (iu 324), vi mt s quy nh khc trong cc iu 316,323, 334, 338, 339. Tuy nhin, lut Hng c khng quy nh tui kt hn, mcd trong Thin Nam d h tp (phn l Hng c hn gi) c vit: "Contrai 18 tui, con gi 16 tui mi c th thnh hn", c l l do tn ti mt vn bn khc cng thi quy nh v iu ny. Lut Hng c cng quynh v hnh thc v th tc kt hn nh nh hn v thnh hn (cc iu 314,315, 322). Lu l lut Hng c cho thy cuc hn nhn c gi tr php l tsau l nh hn. V d iu 315 quy nh: G con gi nhn snh l mli thi khng g na th phi pht 80 trng...Cn ngi con gi phi g chongi hi trc. Tuy nhin, nu trong thi gian t l nh hn cho n khithnh hn m mt trong hai bn b c tt hay phm ti th bn kia c quyn thn.] Chm dthn nhnLut Hng c quy nh cc trng hpchm dt hn nhn l: mt trong ngi cht, ly hn.V trng hp chm dt hn nhn do mttrong hai ngi cht cn lu l quan h hn nhn ch thc s chm dt ngaynu ngi cht l v, cn nu l chng cht th n ch chm dt sau khi mntang. Quy nh ny c t ra mt cch gin tip trong cc iu 2 v 320.V trng hp ly hn c ba nhm sau:1. Buc phi ly hn (cc iu 317, 318, 323,324, 334) do hn nhn vi phm cc quy nh cm kt hn.2. Ly hn do li ca ngi v: iu 310 quynh ngi chng phi ly hn khi ngi v phm phi iu ngha tuyt (ontuyt ht n ngha v chng) nh: khng con, ghen tung, c tt (mc cc bnhnh phong, hi), dm ng, khng knh cha m, lm li, trm cp.3. Ly hn do li ca ngi chng: Cc iu308 / 333 quy nh ngi v c quyn trnh quan xin ly hn khi: chng blng v 5 thng khng i li (c quan x lm chng), tr khi chng c vic phii xa hay nu con r ly iu th phi mng nhic cha m v.* TNG NG V KHC BIT GIA B LUT HNG C V CC B LUT CA TRUNG HOA?

Cu hi ny c nhiu bn sinh vin hi ti, y l mt cu hi hay, di y l mt vi gi tr li. Xin c chia s cng cc bn sinh vin: Trong cun sch Law and Society in Seventeenth and Eighteenth Century ca tc gi Insun Yu, xut bn ti Seoul, Hn Quc, nm 1990 ch ra rng: "Trong s 722 iu khon ca B lut Hng c, c 261 iu vay mn hon ton hoc mt phn t Lut nh ng, 53 iu t Lut nh Minh v 1 iu t lut khc. Cn li 407 iu l c ring trong B lut nh L." [tr.72]

- im tng ng:

C nhiu im tng ng nhng im tng ng r nt nht l BLH v cc B lut Trung Quc u c xy dng trn nn tng Nho gio, nn BLH v Lut ca Trung Hoa u coi trng ch TRUNG v HIU. (Trong o Tam cng, ba mi quan h quan trng thi by gi u c nhng chun mc nht nh: Qun nhn - Thn trung; Phu t - T hiu; Phu ngha - Ph knh)

V d 1: u nu ln qui nh thp c trong c ti 5 ti (Mu phn, mu i nghch, mu chng i, i bt knh, bt ngha) lin quan n quan h vua - ti, n s n nh ca triu nh.

V d 2: Chng V cm gm 47 iu, trong c 17 iu vay mn t cc o lut Trung Hoa, nhm bo v tnh mng, thn th, uy tn v quyn s hu ti sn ca nh vua.

V d 3: iu 2 c ti bt hiu gm t co, ra mng ng b cha m, tri li cha m dy bo, nui nng thiu thn, c tang cha m m ly v, ly chng, vui chi n mc nh thng, c tang ng b cha m m giu kn...

- im khc bit:

im khc bit tng i nhiu, nhng di y l 5 im khc bit c bn:

+Th nht, Bo v ch s hu nh nc, s hu cng ca lng x, s hu t nhn v rung t: Cc vua u thi L ra lnh tch thu rung t ca qun Minh v bn tay sai. Sau , dng mt phn t ban cp cho qu tc, quan li lm lc in (phn nh l cp vnh vin, dn tr thnh rung t; phn ln ch cp cho s dng, sau khi cht vi ba nm phi hon li cho nh nc) v mt phn b sung vo rung t cng ca lng chia cho dn cy cy theo ch qun in. (Xem iu 183, 346, 347, 350, 353, 355, 356...);

+Th hai, Bo v c lp, ch quyn quc gia: L mt nc nh, bn cnh mt ch hng cng, QTHL t ra cc iu nh 72, 73, 74, 75, 88...th hin s trng pht thch ng nhng ngi bn rung t, binh kh, vt cm cho nc ngoi; nhng k gi ca quan khng lm trn phn s; nhng s thn ra nc ngoi ly ca hi l m tit l cng vic quc gia...

+ Th ba, th hin chnh sch trng nng, s quan tm n i sng dn sinh, n vic chm sc ngi gi c n, bnh tt, ri ro: Trong i Vit S K Ton th [tr.457] c chp Vua L Thnh Tng tuyn b "Nhng ngi c trng trch mt phng phi bit th hin theo lng nhn ca triu nh, yu thng dn chng..., mi vic li nn lm, mi mi ha nn trnh". T tng y c th hin nhiu iu lut.

iu 181: "Nu vic sa nhng sng ln khng ng hn, vic gi khng vng xy ra v , l lt lm mt hoa mu ca dn th quan l v quan gim phi x bim hay bi chc";

iu 284: "Cc quan ty lm vic ngoi nu khng bit lm vic li, tr vic hi dn phi phiu bt i ni khc th b ti bi chc hay ti "

iu 294: "Trong kinh thnh hay phng, ng v lng xm c k au m m khng ai nui nng, nm ng x, cu, im, cha, qun th x quan phi dng lu ln sn sc v cho h cm cho thuc men, ct sao cu cho h sng, khng c b mc cho h rn r khn kh. Nu khng may m h cht th phi chn ct, khng c phi l thi hi; nu tri lnh th quan x phi chu bim chc hay bi chc". C nhiu qui nh bnh vc nhng ngi ngho kh. V d: Pht ngi quyn qu c hip, nhng nhiu dn inh (iu 300, iu 302); Bo v ngi dn c qu, tn tt, tr m ci (294, 295); Chng nn n t ha (365, 291);

Chnh sch trng nng, an dn. VD: Trng pht ph hoi (596); ph hoi cy ci, hoa mu (601); T tin git tru nga (580); Th tru ph hoi hoa mu (.581)

+ Th t, Bo v quyn li ngi ph n:

Ngi ph n c quyn b chng, c quyn ngang vi nam gii trong vic hng tha k, c quyn qun l ti sn khi chng mt, c quyn tha k rung t hng ha. y l nhng c quyn ca ph n Vit Nam thi phong kin, khng tm thy trong php lut Trung Hoa. C hai trng hp ngi v c quyn b chng:

iu 308: "Ngi v c quyn trnh vi quan s ti v c quan s ti chng thc xin b chng, nu chng b lng v 5 thng khng i li";

iu 333: "Con r nu ly chuyn phi l mc nhic b m v th ngi v c quyn b chng"

Ngi ph n c tha k t hng ha:

iu 388 v 391: "Nu cha m mt c th ly 1/20 rung t lm rung hng ha, cn li chia u cho cc con khng phn bit trai, gi. Trng hp ngi gi hng ha khng c con trai th con gi c giao rung hng ha th cng t tin".

+ Th nm, bo v phong tc tp qun, nhng di tch vn ha:

Khi qun Minh sang xm lc, chnh sch ca chng l mt ch khng st v p nt cc bia khng tr mt ci no. Sau khi ginh c lp nh L rt ch trng bo v nhng di tch vn ha, ni th t.V d: iu 178, 432, 599, 600...).

B Lut Hng c ra i cng khng ph nhn hoc thay th hon ton nhng phong tc, tp qun ca cc dn tc. VD: iu 40. Nhiu vn , B lut cho tp qun iu chnh, v d B lut khng qui nh tui kt hn, khng qui nh trch nhim ca hc tr phi tang thy gio, nhng thc t tp qun nhiu ni, hc tr cng tang thy gio t lng thnh knh, tn s trng o.

Tm li, B lut Hng c phn nh r nt gi tr tch cc ca Nho gio, ni chnh xc chnh l Nho gio c tip bin, tng tc, chia s, thu ha bin i tr thnh Nho gio Vit Nam. Chc chn, nhng tc ng tch cc nh gip con ngi sng ha thun, hiu ngha, c trc sau, c trn di, coi trng vic hc sut i, coi vic hc t tu t tnh, rn luyn lim s, bit xu h v tit dc vng... s mi l nhng gi tr bt dit ca Nho gio Vit Nam*SO SNH Ging nh cc b lut phong kin khc, lut Hng c th hin r bn cht giai cp ca n. Mc tiu hng u ca n l bo v vng quyn, a v v quyn li ca giai cp phong kin, cng c trt t x hi v gia nh gia trng phong kin. N l s php in ha t tng chnh tr v o c Nho gio. Tuy vy, khng th ph nhn cc im c sc v tin b ca n.

Lut Trung Hoa Lut Hng c tip th nhiu thnh tu lp php ca Trung Hoa, chu nh hng ca c lut php nh ng v nh Minh. Tuy vy, n c nhng im khng ging vi cc b lut ca nh nc phong kin Trung Quc c v ni dung ln b cc. V b cc, b ng lut c 500 iu chia thnh 12 chng (Danh l, V cm, Chc ch, H hn, Khai kh, Thin hng, o tc, u tng, Tr ngy, Tp lut, B vong, on ngc) trong 30 quyn. C th thy, trong lut Hng c cc quy nh v cc nhm ti tnh dc v cc vn rung t c quy nh ring bit v c th hn. V ni dung, cc quy nh v hn nhn-gia nh, in sn ca lut Hng c c ch trng hn so vi ng lut (quy nh c th v vn t, chc th, ch v phng thc chia tha k, ti sn ca v-chng khi ga ba v.v). Chnh v th, sau ny cc ta n thi Php thuc hay Ta thng thm Si Gn thi Vit Nam Cng ha hay da trn cc quy nh ny ca lut Hng c phn x cc v kin tng lin quan ti ti sn v-chng.

B lut nh Nguyn So vi b Hong Vit lut l (HVLL hay lut Gia Long) (nm 1811) ra i sau hng th k, c th thy lut Hng c cha c tnh khi qut ha cao v phn ngnh r nh HVLL. Tuy nhin, s bo v quyn li ca ngi ph n trong lut Hng c li tt hn so vi HVLL. Nh gio s V Vn Mu vit khi nhn xt v HVLL bao nhiu nhng s tn k mi l trong b lut triu L khng cn lu li mt cht du tch no trong lut nh Nguyn. Khng cn nhng iu khon lin quan n hng ha, n chc th, n cc iu kin v gi th, n ch ti sn ca v chng. (V Vn Mu, C lut Vit Nam v t php s, quyn 1, tp 1, Si Gn, 1973).

Cc im tin b im tin b trong lut Hng c l n cho thy vai tr ca ngi ph n c cao hn rt nhiu so vi cc b lut ng thi trong khu vc. N cho thy ngi v c quyn qun l ti sn ca gia nh (khi chng cht) v h c quyn tha k nh nam gii.

im th hai, l hnh pht cho phm nhn n bao gi cng thp hn so vi phm nhn nam.

im th ba, n th hin chnh sch trng nng ca triu L. B lut trng pht rt nng cc ti nh ph hoi iu (iu 596), cht ph cy ci v la m ca ngi khc (iu 601), t tin git tru nga (iu 580) v.v im th t, lut Hng c th hin s quan tm v bo v dn thng. Trong b lut c nhiu iu trng pht nghim khc nhng ngi quyn qu c hip, nhng nhiu thng dn (cc iu 294, 300, 302, 304, 365).

-Dn c

-Lnh th

- Chuyn ha q lc xh thnh q lc NN

-T chc qlys xh hnh thnh lin minh cc b lc vo khon th k VII TCN

* Php lut thnh vn cha tn ti, cc q h trong c sng ch yu c iu chnh bng tp qun php, phong tc hay mnh lnh khu truyn a nh vua

So do to chuc BM thoi nguyen