RELJEFNA KARTA CRNE GOREPredrag Malbaa

diplomirani arheolog, vii kustos i konzervator savjetnik Reljefna katra Crne Gore danas spomenik kulture i interesantna turistika

atrakcija nastala je u istorijskom jezgru Cetinja pod specifinim okolnostima.Kada su Austrougarske vojne snage krajem januara 1916. godine definitivno

zaposjele teritoriju Crne Gore za naelnika taba posadnih trupa u Crnoj Gori odreen je major Gustav Hubka, bivi vojni atae na Cetinju. injenica da je okupacija Cetinja bila suprotna tradicionalnom slobodarstvu Crnogoraca nije mogla biti zanemarena ni u tabu neprijatelja. Na elu okupacionih vlasti nalazili su se veoma dobri poznavaoci crnogorske istorije i etike. Pored majora Hubke, koji je kao obavjetajac bio dobar poznavalac ondanje Crne Gore na poloaj civilnog komesara okupacionih vlasti, formalno najznaajnije linosti, bio je postavljen Eduard Oto, bivi austrougarski poslanik na Cetinju, sposoban diplomata, koji je dobro poznavao crnogorski mentalitet. Za vrijeme svog slubovanja na Cetinju njih dvojica su imali priliku da se upoznaju sa mnogim pojedinostima i osobinama Crnogoraca.

Radi breg uvrivanja vlasti i efikasnijeg sporovoenja svojih planova, osvajau je bilo potrebno da ima to bolji i jednostavniji pregled teritorije Crne Gore. Ovo tim prije, to je vladalo miljenje da je geomorfoloki poloaj Crne Gore veliki saveznik Crnogoraca u vievjekovnoj oslobodiakoj borbi i vojnim uspjesima. Zato je, po ideji majora Hubke, i zapoeta gradnja specijalne Reljefne karte Crne Gore na Cetinju. Za njeno podizanje odabran je prostor izmeu Biljarde, u kojoj je bio smjeten kadetski korpus i manastirske bate. Izgradnja je poela krajem aprila ili poetkom maja 1916. godine i trajala je vie od godinu dana.

Na betonskoj podlozi prenesen je kartografski obojen reljef Crne Gore, izveden u vrlo ilustrativnim dimenzijama, u razmjeri 1:10.000. Na izradi Reljefne karta Crne Gore radila je brojna ekipa strunjaka razliitih naunih i tehnikih disciplina. Meu njima su zabiljeeni: potpukovnik Mayer, potpukovnik Albert, major Stickel, ininjer Mler, vajar Marko Breanin, narednik Schugar i akademski slikar Grabwinkler. Njihova imena su urezana na tabli koja se danas uva u Republikom zavodu za zatitu spomenika kulture na Cetinju.

Reljefna karta je u to vrijeme bila zatiena zgradom paviljonskog tipa koja se sastojala od lagane armirane betonske konstrukcije stubova i greda koja je nosila krov od drveta sa lanternim osvjetljenjem. Sa krova do zida, visokog 80 cm, sputala se staklena zavjesa. Iznad Reljefa bio je postavljen drveni most koji je na vie mjesta bio proiren malim balkonima, koji su omoguavali zadravanje bez

zatvaranja prolaza. Osvjetljenje je bilo prirodno i dolazilo je sa strane kroz staklene zidove i odozgo kroz otvore srednjeg broda. Transparentni zidovi i blagi nagib krova inili su ovaj objekat potpuno podreenim Biljardi.

Tako je, iz vojno-strategijskih razloga, nastao jedan veoma interesantan objekat, kojeg, osim primarnih vojno politikih pobuda, karakterie stvaralaki duh irokih potreba mirnodopskog ivota i koji slui zajednikom dobru civilizovanog svijeta.

Reljefna karta Crne Gore je kartografsko djelo posebne vrste i pripada primijenjenoj umjetnosti. Ona je proizvod primjene interdisciplinarnog naunog saznanja i umjetnikih vjetina. Osim toga, s obzirom na vrijeme i nain postojanja, ima vrlo izraenu istorijsku komponentu. Kako je na karti ozaneno jedno urbano i geomorfoloko stanje koje ilustruje prolost, to je evidentan i njen dokumentarni karakter.

Iako je Reljefna karta Crne Gore vrednovana i registrovana kao spomenik kulture sredinom prolog vijeka je postojala odreena odbojnost koja je proisticala iz gledanja na nju kao na djelo neprijatelja. Vjerovatno je iz tog razloga sredinom 70-ih godina razmatrano i miljenje da se na Reljefnoj karti unesu svi bitni elementi koji su uticali na izmjenu reljefa Crne Gore od 1917. godine do tada, odnosno da se na njoj intervenie unoenjem vjetakih jezera, raznih saobraajnica, industrijskih objekata i novih naselja. Ova ideja je i razmatrana prilikom jednog seminara posdiplomaca muzeologije u Zagrebu. Nakon diskusije dolo se do zakljuka da nije ispravno na Reljefnoj karti kao spomeniku kulture, unositi nove elemente. Time bi se naruila izvornost, a istovremeno nametnula obaveza unoenja takvih podataka i ubudue. Meutim, ideja o davanju informacije o savremenoj Crnoj Gori u okviru Reljefne karte je u naelu prihvaena. Potovanje autentinosti, uz unoenje savremenih audio-vizuelnih sredstava kao pomonog materijala i dobijanje kompilacije dokumentarnog, izraeno na samoj reljefnoj karti, i savremenog, koje se ilustruje putem tehnikih pomagala, trebalo je da skupa ini poseban sadraj iz kojeg e se dobiti vea saznanja o naoj dravi, i to putem efektnog i trajnog percipiranja doivljaja.

Koncept audio-vizuelne prezentacije Crne Gore u prostoru Reljefa Crne Gore nametnuo je nekoliko tehnikih varijanti. Jedna je predviala kompletnu graevinsku sanaciju postojeeg objekta, tako da u svim graevinsko-arhitektonskim elementima i karakteristikama ostane nepromijenjen. Ovaj koncept je polazio od pretpostavke da se kompletnom sanacijom zgrade ili njenom minimalnom izmjenom stvore infrastrukturni preduslovi za primjenu novih tehnikih dostignua.

Meutim, koncept audio-vizuelne prezentacije Crne Gore je zahtjevao ozbiljnije intervencije na zgradi i unutranjem prostoru. Kako se kroz tehniku dokumentaciju pa samim tim i u praksi nisu mogli sprovesti nune tehnike intervencije odlueno je da se napravi nova zgrada u kojoj e biti smjetena Reljefna karta Crne Gore. Planirano je da novi objekat bude na temeljima stare zgrade, da niim ne konkurie Biljardi ili iritira okolni prostor i da na kraju obezbijedi tehnike uslove za ugradnju audio-vizuelnih informacionih sistema.

Nakon obavljenih radova krajem 70-ih godina prolog vijeka Reljef Crne Gore dobio je novi dom. Novi objekat je moderna kvadratna konstrukcija iji je krov etvorovodni i prekriven limom. Na 80 cm uzdignutom zidu postavljene se "staklene stijene" u visini od oko 2,50 m. Staklo je nelomljivo i obojeno, to omoguava panoramsko reflektovanje okoline. Hodna linija je kruna, oko ivice karte i odvija se preko staze, koja je za 80 cm uzdignuta od nivoa reljefne povrine.

Na alost ono to je bio osnovni povod da se pristupi izgradnji ovakvog objekta nije nikada zaveno. Unutranjost je istina podeena za maksimalno pruanje informacija, neposredno i preko tehnikih pomagala ali ona ni do danas nisu postavljena. Takoe vjetako osvjetljenje direktno i totalno, sa mogunou izbora i komandovanja nije nikada stavljeno u funkciju.

To upeatljivo govori da ovaj veoma interesantan i vrijedan spomenik nije ni do danas dobio odgovarajui znaaj i da jo uvjek nijesu potpuno prepoznati njegovi turistiki potencijali. Ako je u prolom vijeku postojala odreena odbojnost i hladnoa koja je proisticala iz gledanja na Reljefnu kartu Crne Gore kao na djelo neprijatelja, injenica je da on onakav kakav jeste, ni jednim svojim fizikim ili estetskim izrazom ne vrijea crnogorsko dostojanstvo i slobodoljublje. Na njemu nema ni jedne oznake bilo ijih simbola vlasti, sile ili moi i bez svake sumnje danas ima izuzetnu materijalnu i kulturno-umjetniku vrijednost.

Drutveni razvoj Crne Gore, moe se objasniti na osnovu predmeta u muzejima, ali on ne moe biti kompletno objanjen bez predstave o dravi, njenim geomorfolokim komponentama i prirodnoj sredini. Prirodne raznolikosti nae drave i njene specifinosti najbolje se mogu sagledati, gotovo u jednom dahu, preko ove karte. Istina, karta prikazuje Crnu Goru spoetka 20-og vijeka, ali se primjenom brojnih audio-vizuelnih efekata moe veoma pogodno upotpuniti ilustracijom sadanjeg stanja. Moderno osmiljena prezentacija Crne Gore u prolosti i sadanjosti moe obogatiti saznanje o Crnoj Gori kod svih onih brojnih muzejskih posjetilaca, koji u toku svoga boravka u Crnoj Gori obiu samo jedno ili dva mjesta, dok o drugim mjestima, ljepotama i mogunostima Crne Gore ne znaju nita. Na taj nain bi se sinhronizovao prikaz na Reljefnoj karti i digitalnim

pomagalima to bi predstavljalo originalnu komparaciju savremene Crne Gore i njene prolosti.

RELJEFNA KARTA CRNE GORE