ถอดเนอหา

หนงสอ Water and Climate Change in the Lower Mekong Basin:Diagnosis & recommendations for adaptationนำำและกำรเปลยนแปลงภมอำกำศในเขตลมนำำโขงตอนลำง: สำเหตและขอเสนอแนะในกำรปรบตว

ผเขยน Marko Keskinen, Suppakorn Chinvanno, Matti Kummu, Paula Nuorteva, Anond Snidvongs, Olli Varis & Kaisa Västilä

ปทพมพ 2009

จำำนวนหนำ 72

สำำนกพมพ TKK & SEA START RC

สรปโดย วฑรย ปญญำกล และ ศรนนต สวรรณโมล (2553)มลนธสำยใยแผนดน, กรงเทพ.

เขตลมนำำโขงตอนลำงเปนเขตทมควำมเปลยนแปลงทำงสงคมและเศรษฐกจอยำงรวดเรว ควำมเปลยนแปลงของภมอำกำศกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม ซงจะมนยสำำคญตอเศรษฐกจและกำรเมองของผคนทใชชวตในเขตภมภำคน โดยเฉพำะในประเทศกมพชำและเวยดนำม งำนวจยชนนไดศกษำปฏสมพนธระหวำงกำรเปลยนแปลงของภมอำกำศและทรพยำกรนำำในเขตลมแมนำำโขงตอนลำง เพอทำำควำมเขำใจเบองตนเกยวกบสภำพกำรณทอำจเกดขน รวมทงแนวทำงในกำรรบมอกบควำมเปลยนแปลงดงกลำว ตลอดจนแนวทำงในกำรศกษำวจยและขอเสนอแนะในทำงปฏบต

ผลกำรศกษำแบงออกไดเปน 4 สวน คอ 1) กำรคำดกำรณควำมเปลยนแปลงของภมอำกำศทจะเกดขนในอนำคต 2) ผลกระทบทำงอทกศำสตร 3) ยทธศำสตรกำรปรบตวและกำรดำำรงชพของชำวบำน และ 4) นโยบำยในกำรปรบตว

1) การคาดการณความเปลยนแปลงของภมอากาศทจะเกดขนในอนาคต: อากาศจะรอนขนและฝนชกขน

ขอมลจำกกำรจำำลองสภำพกำรณในอนำคตอก 100 ปขำงหนำ (ครสตศตวรรษท 21) ภำยใตสมมตฐำนอนำคตทงแบบ A2 และ B2 บงชวำ ลมนำำโขงจะมอำกำศรอนขนเลกนอย แตพนททมอำกำศรอนขนจะขยำยวงกวำงขนและรอนยำวนำนขนกวำในปจจบน ระดบอณหภมสงสดและตำำสดรำยวนจะสงขน สวนปรมำณฝนนนจะมควำมผนผวนในชวงตนครสตศตวรรษ แตชวงครงหลงของครสตศตวรรษ มแนวโนนทปรมำณฝนจะเพมขน ซงเกดขนจำกกำรทมฝนทตกหนกมำกขน โดยทฤดฝนยงคงมระยะนำนเทำเดม ซงปรมำณฝนจะเพมขนมำกในกรณของสมมตฐำนอนำคตแบบ A2

หนำ 1 จำก 12

ในขณะเดยวกน ระดบนำำทะเลมแนวโนมทยกตวสงขน เนองจำกลมมรสม (โดยเฉพำะลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ) มทศทำงและควำมเรวลมเปลยนไป รวมทงกำรขยำยตวของนำำทะเล เนองจำกสภำพอำกำศทรอนขน ซงจะสงผลตอระบบพลวตรของนำำในเขตพนทปำกนำำโขง และพนทชำยฝง

2) ผลกระทบทางอทกศาสตร กำรวจยใชโมเดลพยำกรณ 2 อยำงรวมกน คอ โมเดลอทกศำสตรของลมนำำ (basin wide hydrology) และโมเดลพลวตรของพนทนำำทวม (floodplain dynamics) แลวทำำกำรจำำลองสภำพกำรณอนำคตในชวง 40 ปขำงหนำ (ป พ.ศ. 2553 - 2592) โดยใชขอมลจำก (ก) กำรเปลยนแปลงทำง

อทกศำสตรในบรเวณพนทลมนำำ ทเกดจำกกำรเปลยนแปลงอณหภมและปรมำณฝน และ (ข) กำรยกตวของระดบนำำทะเล โดยศกษำผลกระทบตอ (1) โตนเลสำบในประเทศกมพชำ (2) เขตพนทนำำทวมในกมพชำ และ (3) สำมเหลยมปำกนำำโขงในประเทศเวยดนำม (ดงแสดงในภำพท 1)

ในบรเวณพนททมนำำทวมเปนชวงๆ (flood pulse) ซงเปนระบบอทกศำสตรสำำคญของของลมนำำโขงตอนลำงนน ปฏสมพนธระหวำงชวงทมนำำทวมและชวงนำำลด ทผนดนไมมนำำทวมขง ทำำใหพนทบรเวณดงกลำวมควำมอดมสมบรณสงมำก เพรำะเปนพนทรบนำำและตะกอนจำกแมนำำโขงแทบทงหมด โดยพนทดงกลำวรบนำำ 93% ของนำำจำกแมนำำโขง และตะกอนดน 95% ทไหลมำจำกตนแมนำำโขง ซงชวงทมนำำไหลมำกทสดคอชวงปลำยเดอนกนยำยน กำรเปลยนแปลงของแมนำำโขงตอนบนจงมควำมสำำคญมำกตอนำำและตะกอนดนทไหลมำยงเขตแมนำำโขงตอนลำงทอยปลำยนำำ

(ก) การเปลยนแปลงพนทนำาทวมในลมนำาโขงโดยรวมกำรจำำลองภำพกำรณในอนำคต พบวำ กำรเปลยนแปลงภมอำกำศจะสงผลตออตรำกำรไหลของนำำ

ในแมนำำโขง โดยปรมำณนำำในแมนำำโขงจะมปรมำณกำรไหลเพมขนอยำงชดเจนในชวงฤดฝน (โดยเฉพำะชวงเดอนสงหำคม กนยำยน และตลำคม) ในขณะทในชวงฤดแลง ปรมำณนำำจะไหลลดลงอยำงมำก (โดยเฉพำะในชวงเดอนเมษำยนและพฤษภำคม) แตอยำงไรกตำม อำจมควำผนผวนของปรมำณนำำในแมนำำในแตละปทมสภำพอำกำศวกฤต เชน ปทนำำแลง (driest water year) และปทมนำำมำก (wettest water year) โดยกำรผนผวนดงกลำวนำจะเกดขนชดเจนในชวงเดอนมถนำยน - ตลำคม

หนำ 2 จำก 12

พนทททำำกำรศกษำในกมพชำและเวยดนำม

(ข) การเปลยแปลงของพนทนำาทวมถง (floodplain) ในเขตลมแมนำาโขงตอนลาง

นกวจยไดใชโมเดลกำรวเครำะหพนทนำำทวมถงของ EIA 3D ในกำรประเมนผลกระทบของกำรเปลยนแปลงภมอำกำศตอพนทวจยทง 3 แหง คอ โตนเลสำป พนทนำำทวมถงในกมพชำ และพนทปำกแมนำำโขง ผลกำรศกษำพบวำ ปรมำณนำำเฉลยในแตละปจะเพมขนในทง 3 พนท ภำยใตสมมตฐำนอนำคตทกรปแบบ และระดบนำำทลดลงตำำสดกมแนวโนมทจะสงขน ซงปจจยทมควำมสำำคญตอกำรเปลยนแปลงน คอ กำรยกตวของระดบนำำทะเล (ซงมผลคอนขำงมำกตอพนทปำกแมนำำโขง) และกำรเปลยนแปลงของระบบอทกศำสตรในลมแมนำำโขง (ซงมผลกระทบมำกตอพนทนำำทวมถงในกมพชำและโตนเลสำป)

ในสวนของลกษณะนำำทวมนน มแนวโนมทระดบนำำทวมสงสดจะเพมขน ในชวงปปกตและปทมนำำนอย ในขณะทปทมนำำมำก ระดบนำำทวมสงสดดจะไมเปลยนแปลงชดเจนนก โดยโตนเลสำปนำจะประสบกบปญหำกำรเปลยนแปลงของระดบนำำทวมสงสดมำกทสด ในขณะทพนทอนอกสองแหงจะพบปญหำนนอยกวำ แตในขณะเดยวกน พนททมแนวโนมของกำรมนำำทวมกวำงขวำงมำกทสดกลบเปนพนทนำำทวมถงในกมพชำ

โดยสรป ผลจำกกำรศกษำแสดงใหเหนถงแนวโนมของผลกระทบตอกำรเปลยนแปลงจำกสภำพภมอำกำศนำจะสงผลตอพนททมนำำทวมเปนชวงๆ ของโตนเลนสำป ดงน

หนำ 3 จำก 12

ปรมำณเฉลยของนำำทไหลในแมนำำโขงในปจจบนและอนำคต

ปรมำณนำำเฉลยในชวงเดอน ก.พ.-ก.ค. นำจะเพมขนคอนขำงแน

ปรมำณนำำเฉลยในชวงเดอน ส.ค.-ม.ค. นำจะเพมขน

ปรมำณพนททถกนำำทวมเปนประจำำทกป นำจะเพมขนคอนขำงแน

ระดบนำำสงสด นำจะเพมขน

พนทมำกทสดทจะถกนำำทวม นำจะเพมขน

วนเรมตนของนำำทวม นำจะเกดเรวขนคอนขำงแน

วนทนำำทวมสงสด นำจะเกดชำลงในปปกต แตจะเกดเรวขนในปทแลง

วนทนำำทวมลดลงหมด นำจะเกดขนชำลง

ชวงระยะควำมยำวนำนของนำำทวม นำจะเพมขน

3) ยทธศาสตรการดำารงชวตและการปรบตวของชาวบานเปนผลกำรศกษำผลกระทบของกำรเปลยนแปลงภมอำกำศตอวถกำรดำำรงชวตของชำวบำนใน

2 พนทคอ โตนเลสำปและปำกแมนำำโขง

3.1 โตนเลสาบและพนทนำาทวมนกวจยทำำกำรศกษำวถชวตของชำวบำน โดยเนนทวถชวตทเกยวของกบกำรใชนำำ ซงไดรบผลกระ

ทบจำกกำรเปลยนแปลงของทรพยำกรนำำและสงแวดลอม ซงกำรเปลยนแปลงนบำงสวนเทำนนทเกดขนจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ เพรำะอำจมสำเหตอนๆ (เชน กำรสรำงเขอน หรอโครงกำรตำงๆ และกำรเปลยนแปลงทำงเศรษฐกจสงคม) ทมผลทำำใหทรพยกำรนำำและสงแวดลอมของโตนเลสำบเปลยนไป

ชำวบำนสวนใหญทอำศยอยบรเวณโตนเลสำบมวถชวตหลกอย 2 แบบ คอ กำรทำำนำปลกขำวและกำรทำำประมงจบปลำจำกทะเลสำป ซงวถชวตทงสองอยำงนตองพงพำสมพนธกบพลวตรของระบบนำำของทะเลสำป ทเปนไปตำมกำรเกดนำำทวมเปนชวงๆ (flood pulse) ตำมฤดกำล ชำวบำนในบรเวณนมฐำนะทยำกจน จงคอนขำงมควำมเปรำะบำงตอกำรเปลยนแปลงของทรพยำกรและสงแวดลอมเปนพนฐำนอยแลว

นกวจยใชกรอบกำรวเครำะห 2 ดำน คอ ควำมยดหยนตอผลกระทบ (resilience theory) และวถชวตทยงยน (sustainable livelihoods approach ) โดยในเรองควำมยดหยนตอผลกระทบน จะศกษำระดบของกำรเปลยนแปลงทระบบยงคงสำมำรถรบมอไดอย โดยไมกอใหเกดควำมเสยหำยทรนแรงเกนไป รวมถงกำรปรบมอรบมอกำรเปลยนแปลงนนๆ สวนในดำนะวถชวตทยงยนนน จะวเครำะหวำ ชำวบำนทยำกจนมทนอะไรอยบำง ทจะชวยใหสำมำรถรบมอกบแรงกดดนทเพมขนและภำวะวกฤตตำงๆ (stress and shock)

หนำ 4 จำก 12

วตถประสงคของกำรศกษำนมอย 2 ดำนหลก คอ (ก) กำรประเมนผลกระทบตำงๆ ทนำจะมผลตอวถชวตของชำวบำนทโตนเลสำบ จำกกำรเปลยนแปลงของสภำพแวดลอมและทรพยำกรนำำ ทไดเกดขนแลว หรอกำำลงเกดขออย รวมทงศกษำวำ ชำวบำนกลมไหรมควำมเปรำะบำงตอกำรเปลยนบำงนบำง และ (ข) ทำำกำรประเมนควำมยดหยนวถชวตตอผลกระทบทเกดขน ซงกคอ ควำมสำมำรถในกำรรบมอกบแรงกดดนทเพมขนและภำวะวกฤตตำงๆ ซงแมวำ ชำวบำนจะตองเจอกบควำมผนผวนตำมฤดกำล เนองจำกกำรเกดนำำทวมเปนชวงๆ ของกำรเปลยนแปลงของแมนำำโขง และวถชำวบำนกไดปรบตวใหเหมำะสมกบกำรเปลยนแปลงตำมฤดกำลนอยแลว แตประเดนสำำคญ คอ กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ (หรอกำรเปลยนแปลงอนทเกดขน) อำจมผลกระทบจนถงระดบทชำวบำนรบมอไมไหวหรอไม ซงถำใช กอำจทำำใหเกดกำรลมสลำย หรอกำรเปลยนแปลงครงใหญ รวมทงศกษำกลยทธกำรปรบตวของชำวบำนทใชกนอยแลว โดยเฉพำะกลยทธกำรปรบตวเชงรบ (autonomous adaptation) เพอประเมนวำ กลยทธเหลำนจะสำมำรถนำำมำประยกตใชในอนำคตไดหรอไม

กรณศกษทโตนเลสำปไดทำำกำรสมภำษณชำวบำนใน 6 หมบำนรอบๆ เขตทมนำำทวมถง 2 จงหวด คอ เสยมเรยบและปรสำท ซงเปนหมบำนทอยดำนตรงขำมฝงกนของทะเลสำบ

สงทพบในการวจยชำวบำนในบรเวณโตนเลสำบนตระหนกถงกำรเปลยนแปลงของรปแบบและควำมรนแรงของนำำทวม

ซงไดเพมแรงกดดนตอวถชวตของพวกเขำมำบำงแลว โดยเฉพำะในชวงทนำำขนสง จนเกดเปนนำำทวม ซงไดสรำงควำมเสยหำยตอนำขำวและบำนเรอน สวนในชวงทเกดภยแลงรนแรง กจะเกดปญหำกำรขำดแคลนนำำดม รวมทงปญหำคณภำพนำำในแมนำำ สระ หรอบอนำำตำงๆ รวมทงชำวบำนทตองอำศยนำำชลประทำนในกำรเพำะปลกกจะมนำำไมเพยงพอ

ชวงมรสม จะมปญหำลมพำยและพำยฝนทตกหนก สรำงควำมเสยหำยแกบำนเรอน เรอประมง และพชผลกำรเกษตร รวมทงกระทบตอกำรดำำเนนชวต เพรำะทำำใหไมสำมำรถไปทำำนำ หรอทำำประมงได

ปญหำกำรทงขยะและกำรใชสำรเคมกำรเกษตรในพนทตนนำำกมผลตอคณภำพนำำดวยเชนกน ซงสงผลกระทบตอสขภำพของชำวบำน ขำดนำำสะอำดสำำหรบบรโภค และยงมผลกระทบตอปลำ ตลอดจนพชและสตวนำำอนๆ

หนำ 5 จำก 12

แผนทบรเวณของโตนเลสำบทถกนำำทวม ลกศรแสดงบรเวณพนทตดขวำงทไปเกบขอมล

นอกจำกนน ปรมำณปลำมแนวโนมลดลง ซงเกดขนทงจำกกำรจบปลำดวยวธทผดกฎหมำยทมำกขน โดยเฉพำะเรอประมงขนำดใหญ ในขณะทกลไกกำรบงคบใชกฎหมำยกไมมประสทธภำพ รวมทงกำรทแหลงวำงไขและทอยของลกปลำ (ปำรมตลงทนำำทวมถง) กถกทำำลำยไปมำก และมแนวโนมทจะรนแรงขน เนองจำกกำรเปลยนแปลงของระบบอทกศำสตร และกำรกอสรำงสำธำรณปโภคตำงๆ เชน ระบบชลประทำน ถนน ซงสงผลตอกำรอพยพยำยถนตำมฤดกำลของปลำหลำยชนดดวย

ผลกระทบตอการดำารงชวตปญหำนำำทวมทำำใหนำและบำนเสยหำย แตบำนแบบลอยนำำไดอำจไมไดรบผลกระทบมำกนกจำกนำำ

ทวม แตจะเปรำะบำงตอลมพำยและลมฝน โดยเฉพำะบำนของจนทโครงสรำงไมแขงแรง กจะเสยหำยไดงำยกวำ อกทงมทนทจะซอมบำนทเสยหำยนอยดวย ซงผลกระทบนอำจทำำใหมกำรยำยบำนไปตงในพนททมควำมเสยงตำำกวำ (ทงจำกนำำทวม หรอจำกลมพำย)

สวนผลกระทบจำกกำรขำดนำำสะอำดสำำหรบบรโภค จะเกดขนในชวงทแลงมำกๆ และกระทบตอชำวบำนทกกลม แมวำชำวประมงทอำศยอยใกลทะเลสำปอำจมนำำใชไดอย แตกยงคงขำดนำำสะอำดทดมได แตนำำบำดำลทอยบรเวณใกลๆ ทะเลสำป จะมควำมสะอำดมำกกวำ

กำรลดลงของผลตภำพของทะเลสำป โดยเฉพำะปลำ จะสงผลกระทบตอวถชวตของชำวประมงโดยตรง อำชพประมงเปนอำชพทรองรบชำวบำนทยำกจน ทไมมทดนไมเพยงพอทำำกน หรอ ไมมทดนเลย รวมทงชนกลมนอยตำงๆ นอกจำกน ปลำจำกโตนเลสำบยงเปนแหลงโปรตนสำำคญของประชำชนเขมรทงประเทศ ผลของกำรลดลงของผลตภำพของทะเลสำปจงอำจสงผลกระทบทกวำงขวำงมำกทเดยว วธทชาวบานใชในการปรบตว

เมอเกดปญหำมขำวไมพอกน ชำวบำนทมฐำนะทำงเศรษฐกจดและปำนกลำง กอำจจะใชเงนออมไปซอขำวมำบรโภคได แตชำวบำนทยำกจน อำจตองยมเงนจำกพอคำ ญำต หรอเพอนบำน แตถำยมเงนไมได กอำจตองขำยทรพยสน เชน ควำย หรอเรอประมง ซงกอำจแปญหำเฉพำะหนำได แตจะมผลกระทบระยะยำวตอวถกำรดำำรงชวตของพวกเขำได

ชำวบำนสวนใหญไดใหขอมลวำ ควำมชวยเหลอจำกภำยนอกอยำงภำครฐหรอ NGOs โดยควำมชวยเหลอทไดรบ จะเปนสวนแบงของขำวในชวง 1 - 2 สปดำห สำำหรบบรโภคในชวงทวกฤต

อกวธในกำรรบมอชวงวกฤตเมอเกดภยนำำทวม คอ กำรหำงำนระยะสน โดยแหลงของงำนจะตำงกนไปตำมพนเพของกำรดำำรงชวต เชน ชำวประมงชำวบำนจะไปเปนลกจำงของประมงขนำดใหญ สวนชำวบำนทเปนเกษตรกร กจะเขำไปทำำงำนโรงงำน หรอไปรบจำงทำำนำใหกบเจำของนำขำงเคยงทรวยกวำ ชำวประมงสวนหนงอำจเกบพชผก เชน ผกบง บวสำย ไปขำยเพอหำรำยไดมำจนเจอครอบครวดวย

หนำ 6 จำก 12

กำรอพยพยำยถนเขำไปหำงำนในเมองมกจะเปนในลกษณะของกำรสงลกหลำนคนหนงในครอบครวเขำไปหำงำนทำำ วธนชวยใหสำมำรถมเงนสำำรองไวในระยะยำว แตชำวบำนสวนใหญยงอยำกใชชวตในชมชนมำกกวำ วกฤตดำนสงแวดลอมอำจทำำใหมกำรอพยพยำยถนเพอเขำไปทำำงำนในเมองใหญเพมขน

อกวธในกำรรบมอกบกำรเปลยนแปลงของสงแวดลอมคอ เปนเรองทำงดำนเทคนคหรอกำรกอสรำง เชน กำรยำยบำนไปอยทสง กำรสรำงบำนใหสงขน กำรสรำงคนดนกนนำำ กำรขดทำงระบำยนำำ รวมทงกำรเปลยนพนธขำวททนนำำทวมมำปลกแทน ตลอดจนอำจเกบอำหำรไวสำำรองยำมฉกเฉน และกำรยำยสตวเลยงไปไวบนททสงขน

เปนทนำสงเกตวำ แนวทำงในกำรปรบตวของชำวบำนไมสำมำรถแยกออกวำ เปนกำรปรบตวดวยตวเอง หรอไดรบกำรสนบสนน/กระตนจำกภำยนอก โดยเฉพำะจำกหนวยงำนภำยนอก ซงชำวบำนสวนใหญไมไดใสใจทจะดำำเนนกำรปรบตวเหลำนดวยตวเอง เพรำะไมใชกำรปรบตวทพวกเขำคดขนเองจรงๆ

ปจจยททำาใหขาดความยดหยนในการดำารงชวตของชาวบานทจรงแลว วถชวตของชำวบำนคอนขำงมกำรปรบตวใหสอดคลองกบกำรเปลยนแปลงตำมฤดกำลของ

สภำพแวดลอมและทรพยำกรนำำอยแลว แตควำมเปรำะบำงของชำวบำนทเกดขนน เพรำะกำรเปลยนแปลงทเกดขนเรมมควำมผนผวนจำกเกดระดบปกตทวไป ซงชำวบำนทยำกจนในปจจบน มควำมยดหยนทตำำกวำกลมอน โดยเฉพำะในชมชนประมง ซงควำมยดหยนนมแนวโนมทจะแยลงเรอยๆ ทำำใหชำวประมงทยำกจนจำำนวนหนงมองไมเหนควำมหวงในอนำคตของตวเองมำกนก เพรำะไมรจะปรบเปลยนกำรดำำรงชวตอะไรได โดยเฉพำะชำวบำนทอยใกลทะเลสำปมองไมเหนวำจะปรบไปทำำกำรเกษตรไดอยำงไร เพรำะบรเวณรอบชมชนไมมพนททเหมำะกบกำรเกษตร สวนชำวบำนททำำเกษตรอยแลว กประสบปญหำควำมเสอมโทรมของสงแวดลอม รวมทงจำำนวนประชำกรทเพมขน ในขณะททดนทเหมำะตอกำรเกษตรมอยจำำกด

ชำวบำนคอนขำงมควำมเปรำะบำงสง เพรำะชำวบำนในแตละชมชนมฐำนอำชพแบบเดยวกน ซงเมอเกดปญหำผลกระทบตอฐำนอำชพ ชำวบำนสวนใหญกจะไดรบผลกระทบเหมอนกน ทำำใหชำวบำนไมสำมำรถทจะพงพำอำศยกนเองในชมชน เมอเกดวกฤตขนได

กลยทธในการเพมความยดหยนในการดำารงชวตกลยทธทเปนขอเสนอของชำวบำนสวนใหญเปนเรองเกยวกบกำรประกอบอำชพ ซงกำรชวยใหชำว

บำนมควำมฐำนอำชพทมนคงขน กจะชวยทำำใหพวกเขำมควำมยดหยนในกำรรบมอกบกำรเปลยนแปลงไดดขนดวย เชน กำรมอำชพเสรม หรอมฐำนอำชพทหลำกหลำย ลดกำรพงพำรำยไดจำกแหลงเดยว โดยชำวบำนในเขตใกลทะเลสำปสนใจทมอำชพเสรมเกยวกบกำรเลยงปลำ สวนชำวบำนทมอำชพเกษตร จะสนใจทจะเลยงสตว ปลกผก หรอเปลยนพนธขำว รวมไปถงชำวบำนในจงหวดเสยมเรยบ ทสนใจทจะมเรมมธรกจขนำดเลกเปนของตวเอง เพอใชประโยชนจำกกำรทองเทยวทมแนวโนมทเพมขน

หนำ 7 จำก 12

ทผำนมำ ม NGOs หลำยหนวยงำนไดรเรมกำรใหเงนกขนำดเลก (micro credit) รวมทงกจกรรมกำรออมทรพยกบชำวบำน เพอทจะชวยใหชำวบำนไดเขำถงทนสำำหรบกำรขยำยฐำนในกำรดำำรงชวตของตวเอง 3.2 ผลกระทบตอสามเหลยมปากนำาโขง

กำรศกษำของสำมเหลยมปำกแมนำำโขงเปนกำรศกษำจำกขอมลวจยอน และเกบขอมลเพมเตมจำกกำรประชมเชงปฏบตกำรกบผเกยวของ ทเมองเกนเธอ ประเทศเวยดนำม ในเดอนมนำคม พ.ศ. 2552 ซงผเขำรวมมำจำก 5 จงหวดของพนทสำมเหลยมปำกแมนำำโขง คอ จงหวดอนเกยง (An Giang) และดงทำป (Dong Thap) ซงอยตอนเหนอของสำมเหลยมปำกแมนำำ จงหวดเกนเธอ ตอนกลำงของสำมเหลยมปำกนำำ และจงหวดบกเลยว(Bac Lieu) และตรำวญ (Tra Vinh) บรเวณชำยฝงทะเล โดยกำรประชมในครงนเปนกำรนำำเสนอผลกำรวเครำะหสภำพภมอำกำศในอนำคต รวมทงประเมนประเดนควำมสนใจและแนวทำงในกำรปรบตวของชำวบำนในเขตนำำทวม โดยเนนไปทภำคกำรเกษตร และกำรทำำนำปลกขำว ดงนน ขอมลของกรณศกษำจำกพนทสำมเหลยมปำกแมนำำโขงจงเปนขอมลในเชงภำพรวมมำกกวำในกรณแรก

พนทสำมเหลยมปำกแมนำำโขงเปนพนททมผลตภำพทำงกำรเกษตรสง โดยเฉพำะกำรปลกขำวและเพำะเลยงสตวนำำ ทำำใหพนทบรเวณนมควำมสำำคญทำงเศรษฐกจตอประเทศมำก โดยเปนแหลงผลตขำวมำกถง 50% ของขำวทผลตไดในเวยดนำม

นบจำกครสตทศวรรษ 1980 เวยดนำมเปนปรบเปลยนนโยบำยประเทศเปนระบบเศรษฐกจพำณชย ทำำใหเศรษฐกจเตบโตขนอยำงรวดเรว จำกประเทศทตองพงพำกำรนำำเขำอำหำร เวยดนำมกลำยเปนผสงออกขำวรำยใหญของโลก แตกระนนกำรผลตขำวของเวยดนำมกตองพบกบปญหำหลำยดำน ทงภยธรรมชำต กำรขำดเงนทน และควำมผนผวนของรำคำในตลำดโลก สงผลกระทบตอเกษตรกรคอนขำงมำก ภำวะโลกรอนเปนอกปญหำหนงทเพมแรงกดดนตอเกษตรกรชำวเวยดนำม

ประเดนปญหำผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงภมอำกำศทสำำคญมหลำยดำน ตงแตกำรเพมขนของอณหภมและฤดรอนทยำวนำนขน ซงสงผลใหผลผลตของขำวลดลง รวมทงกำรแปรปรวนของฝน โดยเฉพำะฤดกำรทำำนำชวงฤดรอนถงฤดใบไมรวง ทเกษตรกรจะเรมปลกขำวในเดอนเมษำยนและเกบเกยวในเดอนสงหำคม ปญหำฝนทงชวงในชวงตนฤดกำรเพำะปลกขำว (เดอนมถนำยนถงกรกฎำคม) ซงเปนชวงทเกษตรกรตองกำรนำำจำำนวนมำก อำจสรำงควำมเสยหำยตอกำรผลตไดมำก โดยเฉพำะอยำงยง กำรวเครำะหสภำพภมอำกำศในอนำคต พบวำ ควำมเสยงในเรองนมอยสง เพรำะมแนวโนมทฝนจะมปรมำณลดลงในชวงตนฤดกำรเพำะปลกขำว

หนำ 8 จำก 12

พนททมแนวโนมฝนลดลงในชวงตนฤดทำำนำในอนำคต

เมอฝนทงชวง (มฝนตกนอยกวำ 100 มม. ในชวง 5 วน) มแนวโนมเพมขน ชำวอำจตองใชปมนำำ สบนำำจำกลำำคลองหรอสระเขำมำเลยงขำวในนำ สงผลใหตนทนกำรผลตขำวเพมขน นอกจำกนน กำรทอณหภมสงขนกสงผลกระทบตอกำรเจรญเตบโตและกำรออกรวงของตนขำว รวมทงอำจทำำใหเกดกำรระบำดของแมลงศตรขำวเพมขน ตลอดจนอำจมผลกระทบตอสขภำพของสตวเลยงไดดวยเชนกน

สวนกำรเปลยนแปลงของเวลำนำำทวมของพนทสำมเหลยมปำกแมนำำโขงกอำจมผลกระทบได เชน ถำมนำำทวมเรวไป กอนทเกษตรกรจะเกบเกยวผลผลตเสรจ หรอพนทนำำทวมขยำยวงกวำงขน กอำจสงผลกระทบตอกำรเพำะเลยงสตวนำำได

แนวโนมของผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงภมอำกำศตอชำวบำนในเขตสำมเหลยมปำกแมนำำโขงนำจะสง เนองจำกชำวบำนพงพำฐำนอำชพเดยวและเหมอนๆ กน กำรปรบเปลยนพนธขำว ใหทนแลง/ทนอำกำศรอน อำจไมชวยแกปญหำไดมำกนก เพรำะตลำดอำจไมยอมรบ ทำำใหขำยขำวไดในรำคำตำำ

ในขณะเดยวกน ควำมเสยงจำกนำำทวมทเพมขนอำจสรำงปญหำกบพนทในเขตเมองไดมำก แตกำรปรบปรงระบบกำรปองกนนำำทวมในเขตเมอง จะตองพจำรณำปญหำอยำงรอบคอบและเปนองครวม มฉะนน แทนทจะเปนกำรแกปญหำ กจะเปนเพยงแคยำยปญหำจำกพนทหนงไปอกพนทหนงเทำนน

4) นโยบายในการปรบตว ในทงสองประเทศ รฐบำลไดรเรมจดทำำนโยบำยและแผนยทธศำสตรระดบประเทศในเรองกำรปรบตว

เพอรบมอกบกำรเปลยนแปลงภมอำกำศบำงแลว แตทงหมดนยงคอนขำงเปนเรองใหม ทตองใชเวลำในกำรเรยนรและดำำเนนกำร นอกจำกน ยงมควำมพยำยำมในระดบภมภำค เชน คณะกรรมกำรลมแมนำำโขง (Mekong River Commission) ทไดเรมกำรทำำแผนปรบตวในระดบภมภำคดวยเชนกน

นโยบายการปรบตวของกมพชาทจรงแลว ประชำชนกมพชำมกำรปรบตวเพอรบมอกบควำมผนผวนของธรรมชำตไดคอนขำงดอย

แลว แตอำจมจดออนในเรองกำรจดกำรเมอเกดวกฤตกำรณจำกภยธรรมชำต อกทง ประเทศกมพชำกดเหมอนจะมปญหำจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศนอยกวำประเทศอนดวย

หนำ 9 จำก 12

กำรคำดกำรณพนททจะเกดนำำทวมกอนสนเดอนสงหำคม ซงเปนชวงกอนทชำวนำจะเกยวขำวเสรจ

ดำนนโยบำย รฐบำลกมพชำไดใหสตยำบรรณกบ UNFCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change) ตงแตป 2538 และรวมลงนำมในพธสำรเกยวโต (Kyoto Protocol) ในป 2545 อกทงยงไดจดตงสำำนกงำน Cambodian Climate Change Office (CCCO) ภำยใตกระทรวงสงแวดลอม ตงแตป 2546 เพอทำำหนำทรบผดชอบกำรดำำเนนงำนของกรอบขอตกลงของ UNFCCC โดยหนงในภำรกจนนกคอ กำรจดทำำแผนปฏบตกำรปรบตวของประเทศ

นโยบายการปรบตวของเวยดนามเวยดนำมเปนหนงใน 5 ของประเทศทจะไดรบผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงของภมอำกำศมำกทสด

ของโลก เนองจำกเวยดนำมมพนทชำยฝงทอดยำว จงตองเผชญกบพำย ไตฝนและควำมแปรปรวนของฝนมำกกวำทอน รฐบำลเวยดนำมไดใหสตยำบรรณรบรอง UNFCCC ตงแตป 2537 และรวมลงนำมในพธสำรเกยวโตในป 2545 ซงหนวยงำนทรบผดชอบงำนในดำนน คอ กระทรวงทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม แตแผนงำนของรฐบำลสวนใหญมงไปในเรองกำรลดกำรปลอยกำซเรอนกระจก ไมใชกำรปรบตว แมวำจะมควำมพยำยำมในกำรทำำแผนงำนตำงๆ ทพดถงกำรปรบตวอยบำง จนในป 2551 จงไดมแผนปฏบตกำรปรบตวเกดขน คอ National Target Program to Respond to Climate Change

ขอเสนอแนะตอนโนบายปรบตวแมวำประเทศในลมนำำโขงจะไดรบทนสนบสนนจำกองคกรนำนำชำตในเรองกำรปรบตวจำกหลำย

หนวยงำน แตกำรดำำเนนงำนกยงประสบปญหำขำดกำรมองในเชงของภำพรวม สวนใหญเปนกำรมองปญหำแบบแยกสวนในลกษณะของภำคเศรษฐกจตำงๆ (sectoral approach) และขำดกำรประสำนงำนระหวำงภำคสวนตำงๆ ทเกยวของ

ปญหำสำำคญทพบในเชงนโยบำยมอย 2 เรอง คอ ประกำรแรก ควรพจำรณำปจจยอนๆ ททำำใหเกดกำรเปลยนแปลงและผลกระทบตอลมนำำและวฏจกรนำำ เชน แผนพฒนำไฟฟำพลงนำำในแมนำำโขงตอนบน ซงจะสงผลอยำงมำกตอกำรเปลยนแปลงทรพยำกรนำำทงในโตนเลสำบและสำมเหลยมปำกแมนำำโขง ทำำใหตองมกำรพจรณำวำงแผนเรองนไปควบคกนกบผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงภมอำกำศดวย รวมทงโครงกำรพฒนำในระดบทองถน เชน กำรชลประทำนหรอกำรสรำงสงกอสรำงในกำรควบคมนำำ ทอำจสงผลกระทบตอกำรไหลของนำำ กจำำเปนจะตองไดรบกำรศกษำเพมเตมใหครอบคลมดวยเชนขน

ประกำรทสอง กำรปรบตวนนเกยวของกบปจจยดำนสงคม เศรษฐกจ สถำบน และกำรเมอง ซงตองมกำรวำงแผนรบมอทงระยะสนและระยะยำว และควรตองพจำรณำเรองกำรปรบตววำเปนสวนหนงของกำรพฒนำประเทศโดยรวม ไมใชมองวำเปนแคปญหำดำนสงแวดลอม เชนดงทรฐบำลในทงสองประเทศมองอย

ขอเสนอแนะของนกวจยตอกำรจดทำำนโยบำยและยทธศำสตรกำรปรบตวเพอรบมอกบกำรเปลยนแปลงของภมอำกำศมอย 6 ขอดงน

หนำ 10 จำก 12

1) วฏจกรนำาเปนเรองสำาคญในการปรบตว ผลกระทบจำกกำรเปลยนแปลงของภมอำกำศสวนใหญเปนเรองเกยวกบนำำ เชน นำำทวม แลง และ

สภำพอำกำศรนแรง ทงนเพรำะกำรเปลยนแปลงภมอำกำศมผลกระทบอยำงมำกตอระบบอทกศำสตร แตเรำดเหมอนจะเขำใจเรองนนอยมำก โมเดลภมอำกำศโลกทใชในกำรพยำกรณสภำพภมอำกำศในอนำคตกยงวเครำะหควำมเชอมโยงระบบอทกศำสตรกบภมอำกำศไดไมดนก เชน กำรปอนกลบของระบบเมฆและมหำสมทรตอระบบบรรยำกำศ ทำำใหจำำเปนตองทำำควำมเขำใจปฏสมพนธของนำำและภมอำกำศใหมำกขน

2) สาเหตไมไดมาจากการเปลยนแปลงของภมอากาศเพยงอยางเดยวกำรพฒนำโรงไฟฟำพลงนำำในแมนำำโขงตอนบนทดำำเนนอย “ปจจยของกำรเปลยนแปลง” ทสำำคญ

ทสดในขณะนตอระบบอทกศำสตรและทรพยำกรนำำในลมแมนำำโขง กำรเปลยนแปลงของภมอำกำศจงไมไดเปนปจจยเดยวทจะสงผลตอกำรเปลยนแปลงของทรพยำกรนำำและสงแวดลอม ดงนน กำรพจำรณำแผนกำรพฒนำเพอปรบตวจะตองมองถงพนทและปจจยตำงๆ อยำงรอบดำนอยำงเชอมโยงกน

3) กรอบระยะเวลาควรมกำรพจำรณำกำรดำำเนนงำนในกำรปรบตวทงระยะสนและระยะยำว กำรเปลยนแปลงในระยะ

สนทกำำลงเกดขน (เชน กำรสรำงเขอนเพอผลตพลงงำนไฟฟำขนำดใหญในแมนำำโขง) ทำำใหตองมกำรดำำเนนมำตรกำรปรบตวในระยะสน แตในขณะเดยวกน กำรพจำรณำถงกำรเปลยนแปลงในอนำคตระยะไกล ตำมกำรคำดกำรณกำรเปลยนแปลงของภมอำกำศทคำดวำจะเกดขนในอก 50-100 ป ทำำใหตองวำงแผนกำรปรบตวระยะยำวไปดวย นอกจำกน ควรตองพจำรณำถงควำมไมแนนอนของกำรเปลยนแปลงในอนำคตพรอมกนไปดวย โดยเฉพำะอยำงยงกำรเปลยนแปลงทำงสงคม เศรษฐกจ กำรเมอง และสถำบน กอำจมผลตอควำมสำมำรถในกำรปรบตว ทงในทำงบวกหรอลบ ดงนน แนวทำงในกำรปรบตวทยงยนจงควรตองพจำรณำทงมำตรกำรทงระยะสนและระยะยำว

4) ตองมองภาพในมมกวางกำรปรบตวรบมอนนไมใชแคกำรปรบสงแวดลอมใหยดหยนขน แตตองทำำใหผคนและสถำบนตำงๆ ม

ศกยภำพในกำรปรบตวและรบมอไดดขนดวย ดงนน กำรปรบตวจงไมใชเรองทสำมำรถมองแยกออกมำตำงหำก แตควรเปนสวนหนงของนโยบำยกำรพฒนำประเทศโดยรวม นอกจำกน บรบทดำนสงแวดลอม สงคม-กำรเมองมกำรเปลยนแปลงตลอด ดงนน มำตรกำรปรบตวจงไมอำจเปนมำตรกำรแบบงำยๆ ทใชไดในทกเวลำและทกสถำนท ทจรงแลว มำตรกำรปรบตวทดในปจจบน อำจกลำยเปนมำตรกำรทไมดในอนำคตกได เพรำะบรบทตำงๆ ไดเปลยนไปแลว ดงนน กำรปรบตวจงตองเปนกระบวนกำรทมควำมยดหยนและสำมำรถปรบใหเขำกบสภำพกำรณทอำจแตกตำงออกไปในอนำคตไดดวย

5) ผสานการเพมศกยภาพการปรบตวเขากบยทธศาสตรการดำาเนนงานทมอย มำตรกำรเพมขดควำมสำมำรถในกำรปรบตวในระดบทองถนไมไดแตกตำงมำกนกจำกมำตรกำร

พฒนำชมชนทองถนเพอแกปญหำควำมยำกจนและสงเสรมกำรพฒนำทยงยน กจกรรมกำรปรบตวไมใชกำร

หนำ 11 จำก 12

ทำำเรองใหมๆ แตเปนกำรทำำเรองเกำใหดขนกวำเดม โดยกำรใสโจทยเพมเกยวกบผลกระทบทอำจเกดจำกกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ มำตรกำรปรบตวสวนใหญจะคลำยกบกำรพฒนำชนบททผำนมำ คอ กำรสนบสนนวถกำรดำำรงชพของชำวบำนและกำรยกระดบสภำพควำมเปนอย เพอใหชำวบำนมควำมสำมำรถในกำรรบมอกบกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศไดดขน นอกจำกน กำรเรยนรจำกประสบกำรณในอดต โดยเฉพำะวกฤตสงแวดลอมทเคยเกดขนแลว วำ มำตรกำรปรบตวอะไรทนำจะใชได หรอใชไมได และชองวำงของกำรปรบตวมอะไรอยบำง

6) การปรบตวในเชงพนท ทผำนมำ กำรปรบตวสวนใหญมกจะมองในลกษณะแยกเปนภำคสวนตำงๆ (เชน เกษตร ประมง

อตสำหกรรม เมอง ทองเทยว) แตทจรง ควรจะวำงแผนกำรปรบตวในลกษณะเชงพนท (area-based approach) เพรำะจะชวยลดชองวำงและควำมซำำซอนในกำรดำำเนนงำน เพรำะ (ก) สำมำรถเขำใจอปสรรคและโอกำสในลกษณะทเปนรปธรรม ภำยใตบรบทเฉพำะของแตละพนท (ข) เขำใจบรบททำงสงคม สถำบน และเศรษฐกจ ในเชงทกวำงมำกขน และ (ค) กระตนใหภำคสวนตำงๆ ไดทำำงำนรวมกน

_จบ_

หนำ 12 จำก 12