mehmet nermi haskan yüzyillar boyunca Üskudar cilt 2 (2001)

YZYILLAR BOYUNCA SKDAR(kinci Cilt)Yazar Mehmet Nermi Haskan ..... Proje Koordinatr Veli Saylamskdar Belediyesi Bilgi lem Mdr

Yayna Hazrlk ve Yapm Marmara Reklam ve Pazarlama Ltd. ti. (212) 612 99 87-501 31 72 Redaksiyon Sleyman Nevzat zdemir Grafik Erkan Berrak Fotoraflar ve Tarih Grsel Malzeme Mehmet Nermi Haskan ve skdar Belediyesi skdar Aratrmalar Merkezi Dialar Tayyar As Katkda Bulunanlar Glhan Yaman - Yasemin Ufuk Yayla Hlya aredar - Ahmet Zahit Emre Kemal Akn - Sabri ahin - mer Karc Renk Ayrm ve Film Srat Grsel Sanatlar Merkezi (216) 474 08 16-17 Dijital Montaj ve Bask Asr Matbaaclk Ltd. ti. (212) 283 84 38 Cilt Sezgin Ciltevi (212) 516 11 63 ISBN Numaralar Takm No: ISBN 975-97606-0-6 2. Cilt No: ISBN 975-97606-2-2 .....

SKDAR BELEDYESskdar Aratrmalar Merkezi Yayn No: 3

Temmuz 2001

NDEKLER

skdar Trbeleri ...................................................................................................................... 521 ABACI DEDE TRBES ................................................................................................................... 523 ABDURRAHMAN GAZ TRBES ................................................................................ 524 AHMET BEY TRBES ..................................................................................................................... 525 ALEMDAR AHMET BABA TRBES ......................................................................... 526 ALEMDAR BABA TRBES ..................................................................................................... 526 AL RIZA EFEND TRBES ..................................................................................................... 528 ASADAR BABA TRBES .......................................................................................................... 531 AT TRBES .................................................................................................................................................... 531 AYE HANIM SULTAN TRBES ................................................................................. 532 AZZ MAHMUD HDY EFEND TRBES ................................................ 533 AZZ MAHMUD HDY EFEND CAM TRBELER ............... 539 BALCI BABA TRBES (KOVACI DEDE TRBES) .................................... 540 BANDIRMALI EYH YUSUF NZAMEDDN EFEND TRBES ...................................................................................................................................... 541 BEHRAM PAA TRBES .......................................................................................................... 542 BEYAZZDE AHMET EFEND TRBES ............................................................ 542 CENNET EFEND TRBES ...................................................................................................... 544 EBUD-DRDA TRBES (EBUD-DERDA TRBES) ..................... 547 FAK PAA TRBES ......................................................................................................................... 547 FATMA HANIM SULTAN TRBES ......................................................................... 548 FENY AL EFEND TRBES ............................................................................................ 550 GARP DEDE TRBES .................................................................................................................... 551 GZLCE EVLYA TRBES ve YER SARSAN BABA TRBES ................ 553 GLFEM HATUN TRBES .................................................................................................... 554 GLNU EMETULLAH VALDE SULTAN TRBES ...................... 556 HACI AHMET PAA TRBES .......................................................................................... 557 HALL PAAZDE MAHMUT BEY TRBES .............................................. 561 HALLA BABA veya GAN EFEND TRBES ........................................... 563 HAM BABA TRBES ................................................................................................................. 563 HAYDAR BABA TRBES ......................................................................................................... 564 HMMET DEDE TRBES ............................................................................................................ 565 SMSZ TRBE ........................................................................................................................................... 567 SKENDER BABA TRBES ...................................................................................................... 568 VAZ FAKH TRBES ..................................................................................................................... 569 ZMRL AL PAA TRBES ................................................................................................. 571 KAPTAN-I DERYA ................................................................................................................................. 574 SNAN PAA TRBES .................................................................................................................. 574 KARACAAHMET SULTAN TRBES ..................................................................... 575 KAVSARA MUSTAFA BABA TRBES ............................................................... 582

KEFE DEDE TRBES .................................................................................................................... 583 KORUCU BABA TRBES ......................................................................................................... 584 KSTENDL AL ALADDN EFEND TRBES .................................. 584 LTF BEY TRBES ........................................................................................................................... 586 MALATYALI SMAL AA TRBES ...................................................................... 589 MHRMAH SULTAN CAM TRBES ................................................................ 589 MUSTAFA ELEB SOFASI ...................................................................................................... 591 NAKKA BABA TRBES .......................................................................................................... 592 Baba Nakka Kimdir? ...................................................................................................................... 592 Nakka Baba Mevkii ........................................................................................................................ 593 NALACI EYH HALL EFEND TRBES ....................................................... 595 NASUH MEHMET EFEND TRBES ...................................................................... 596 NANCI HAMZA PAA TRBES ............................................................................. 601 OSMAN BEY TRBES .................................................................................................................... 603 MER DEDE ve YATIRLAR TRBES ......................................................... 603 RESL-HATTATN HAMDULLAH EFEND HAZRES ........... 604 RESL-HULEFA MAKAD AHMET EFEND TRBES ............... 608 REJ KOMSER MENAPRZDE NUR BEY TRBES .................... 610 RUM MEHMET PAA TRBES ....................................................................................... 610 SADEDDN EFEND AIK TRBES ......................................................................... 614 SADRAZAM ETHEM PAA TRBES ..................................................................... 616 SADRAZAM HALL PAA TRBES ......................................................................... 618 SADRAZAM HALL PAANIN GML BULUNDUU TRBE ... 620 SALH EFEND TRBES .............................................................................................................. 621 SARI KADIZDE EYH MUSTAFA DEDE EFEND TRBES . 623 ST BABA TRBES .......................................................................................................................... 624 AR EM EMULLAH EFEND TRBES .................................................... 625 EMS PAA TRBES .................................................................................................................... 626 ERF AHMET BN GALP TRBES ......................................................................... 627 EYH MEHMET ZZ BEDREDDN EFEND AIK TRBES ... 628 EYH MEHMET MUHYDDN EFEND TRBES .................................... 629 EYH MEHMET NUR EFEND TRBES ............................................................ 632 EYH MUSTAFA EFEND TRBES ............................................................................ 634 EYH MUSTAFA EFEND TRBES ............................................................................ 634 EYH MUSTAFA EFEND TRBES ............................................................................ 636 EYH MUSTAFA EFEND TRBES ............................................................................ 637 EYH OSMAN EMS EFEND TRBES ................................................................ 637 EYH SALI HALL DEDE (HALL ELEB TRBES) .................. 639 EYHLSLAM ARF HKMET BEYEFEND HAZRES .................. 639 EYHLSLAM MNKRZDE YAHYA EFEND TRBES .644515

NDEKLERTEKEL MUSTAFA PAA TRBES ............................................................................ 645 MMGLSM HANIM TRBES ............................................................................ 647 SKDAR MEVLEVHANES TRBES .............................................................. 647 ZEYNEP-KML TRBES ........................................................................................................... 651 9. Ada - Bden A Noktasna (Gndoumu Caddesi Boyunca).... 850 9. Ada - A Blm ............................................................................................................................ 863 10. ADA ................................................................................................................................................................... 872 TAILAR MEZARLII ................................................................................................................. 885 NAKKA BABA MEZARLII (BAHR BABA MEZARLII) .............. 888 SELNKLLER MEZARLII .................................................................................................... 893

skdar Mezarlklar ............................................................................................................. 653 ARAPLAR MEZARLII ................................................................................................................... 655 AYRILIK EMES MEZARLII ......................................................................................... 655 AKALDAI MEZARLII ......................................................................................................... 662 HAYDARPAA NGLZ MEZARLII ....................................................................... 662 KARACAAHMET MEZARLII ........................................................................................... 667 KARACAAHMET MEZARLIINDA GEREKLETRLEN STMLKLER ................................................................................................................................................. 669 Duvardibi Mevkii stimlki ..................................................................................................... 669 Tunusba stimlki .......................................................................................................................... 670 Seyyid Ahmet Deresi stimlki .......................................................................................... 670 Tepeba Mezarl stimlki .................................................................................................. 671 1. ADA ....................................................................................................................................................................... 672 1. Ada - A Blm ............................................................................................................................ 672 1. Ada - B Blm ............................................................................................................................. 677 1. Ada - C Blm ............................................................................................................................ 681 1. Ada - D Blm ............................................................................................................................ 682 1. Ada - E ve F Blmleri ......................................................................................................... 693 2. ADA ....................................................................................................................................................................... 700 2 Ada - G Blm .............................................................................................................................. 700 2. Ada - H Blm ............................................................................................................................ 707 3. ADA ....................................................................................................................................................................... 711 3. Ada - K Blm ............................................................................................................................. 711 3. Ada - L Blm ............................................................................................................................. 715 4. ADA ....................................................................................................................................................................... 717 4. Ada - M Blm ........................................................................................................................... 717 4. Ada - N Blm ............................................................................................................................ 724 5. ADA ....................................................................................................................................................................... 731 5. Ada - O Blm ............................................................................................................................ 731 5. Ada - Blm ............................................................................................................................ 740 6. ADA ....................................................................................................................................................................... 742 7. ADA ....................................................................................................................................................................... 749 7. Ada - A Blm ............................................................................................................................ 749 7. Ada - B Blm ............................................................................................................................. 756 7. Ada - C Blm ............................................................................................................................ 760 7. Ada - D Blm ............................................................................................................................ 762 7. Ada - E Blm ............................................................................................................................. 765 7. Ada - F Blm .............................................................................................................................. 772 7. Ada - G Blm ............................................................................................................................ 781 7. Ada - H Blm ............................................................................................................................ 786 7. Ada - Blm ............................................................................................................................... 788 8. ADA ..................................................................................................................................................................... 790 8. Ada - A Blm ............................................................................................................................ 790 8. Ada - B Blm ............................................................................................................................. 814 8. Ada - C Blm ............................................................................................................................ 820 8. Ada -D Blm .............................................................................................................................. 826 8. Ada - E Blm ............................................................................................................................. 843 8. Ada - F Blm .............................................................................................................................. 845 9. ADA ....................................................................................................................................................................... 850516

skdar Mektepleri ................................................................................................................. 895 SKDAR SIBYAN MEKTEPLER ................................................................................. 897 ABDLBAK EFEND SIBYAN MEKTEB ............................................................. 897 AIKTRBE KIZ RDYES ................................................................................................. 898 AHMEDYE CAM MEKTEB ................................................................................................ 898 AHMEDYE MEKTEB ........................................................................................................................ 899 AL AA SIBYAN MEKTEB ................................................................................................... 899 ALTUNZDE SMAL ZHD PAA MEKTEB ................................... 900 ALTUNZDE RDYE MEKTEB .............................................................................. 900 ATK VALDE MLKYE RDYES ........................................................................ 900 ATK VALDE SULTAN SIBYAN MEKTEB .................................................... 900 ATLAMATAI MLKYE RDYES ..................................................................... 901 AYAZMA SIBYAN MEKTEB .................................................................................................. 901 AYE HATUN SIBYAN MEKTEB .................................................................................. 902 AZZ MAHMUD HDY EFEND MEKTEB ............................................... 903 BAYTAR MEKTEB ................................................................................................................................ 903 CEVHER AA MEKTEB .............................................................................................................. 904 CEVR USTA SIBYAN MEKTEB ...................................................................................... 904 AKIRCIBAI HASAN PAA MEKTEB ............................................................. 904 AVUBAI MEKTEB .................................................................................................................... 904 NL CAM SIBYAN MEKTEB ...................................................................................... 905 DEBBALAR MEKTEB .................................................................................................................. 906 DEFTERDAR MEKTEB (MEHMET TAHR EFEND MEKTEB) .... 906 ESMA SULTAN MEKTEB .......................................................................................................... 907 EVLYA HOCA MEKTEB ............................................................................................................ 907 FATMA HANIM MEKTEB ........................................................................................................ 907 FETTAH EFEND MEKTEB ...................................................................................................... 908 FEYZYE MEKTEB (EBE HAFZE HANIM MEKTEB) .................................. 908 FISTIKLI MEKTEB (HATCE SULTAN MEKTEB) ......................................... 908 GEREDEL MEKTEB ............................................................................................................................ 910 GLFEM HATUN MEKTEB ................................................................................................... 910 GLFEM HATUN KIZ RDYES ................................................................................ 911 HACE HESNA HATUN MEKTEB ................................................................................. 911 HACI AHMET PAA MEKTEB ......................................................................................... 911 HACI BEDEL MEKTEB ................................................................................................................... 911 HACI FAK EFEND MEKTEB .............................................................................................. 911 HASAN BEY MEKTEB .................................................................................................................... 911 HAS ODABAI AHMET AA MEKTEB ............................................................. 912 BRAHM AA MEKTEB ........................................................................................................... 912 KALINOLU AHMET AA MEKTEB ................................................................... 912 KARAKADI MEKTEB (SMAL AA MEKTEB) ............................................. 912 MAHMUT AVU MEKTEB (TA MEKTEP) .................................................. 912 MALATYALI SMAL AA DARL-KURRASI ....................................... 913 MEHMET AA MEKTEB (BULGURLU MESCT MEKTEB) ........... 913 MEHMET AA MEKTEB ............................................................................................................ 914 MEHMET AA MEKTEB (KEMER ALTI SIBYAN MEKTEB) ......... 914 MEKTEB- TIBBYE- AHANE (HAYDARPAA LSES) ...................... 915

NDEKLERMHRMAH SULTAN SIBYAN MEKTEB ........................................................... 918 MUMCUZDE MEKTEB (MUMCUBAI MEKTEB) ................................. 919 MUSTAFA AA MEKTEB ....................................................................................................... 919 MHENDSHANE- BERR- HMAYUN .......................................................... 920 NAKKATEPE LKOKULU ........................................................................................................ 920 NEVFDAN HATUN MEKTEB ........................................................................................... 921 NURBNU SULTAN DARL-KURRASI .......................................................... 921 RODOS AHMET AA MEKTEB ................................................................................... 922 RSTEM PAA SIBYAN MEKTEB ............................................................................... 922 RUM MEHMET PAA MEKTEB ....................................................................................... 923 SELM AA SIBYAN MEKTEB .......................................................................................... 923 Hac Selim Aa Sbyan Mektebi Hakknda Ariv Vesikalar ...... 924 SELMYE SIBYAN MEKTEB .................................................................................................. 925 SOLAK SNAN SIBYAN MEKTEB ................................................................................ 926 SOLAK SNAN MEKTEB ............................................................................................................ 926 SULTAN III. SELM (SELM- SALS) NMNE MEKTEB .... 926 SLEYMAN AA MEKTEB ................................................................................................... 926 SLEYMAN PAA SIBYAN MEKTEB ..................................................................... 928 ABAN EFEND SIBYAN MEKTEB ............................................................................. 928 TAVA HASAN AA MEKTEB (NADYE MEKTEB) ..................... 928 TRK AHMET PAA MEKTEB ........................................................................................ 928 SKDAR AMERKAN KIZ KOLEJ ........................................................................... 928 SKDARDA AILAN ERMEN OKULLARI ............................................ 929 SKDAR ASKER RDYE OKULU (TOPTAI ASKER RDYES) 931 SKDARDA AILAN ZEL OKULLAR ........................................................ 933 SKDAR DADS (PAAKAPISI DADS - SKDAR SULTANS - PAAKAPISI SULTANS) ............................................................................. 936 SKDAR KIZ RDYE MEKTEB ............................................................................. 938 SKDAR MTHAT PAA KIZ SANAT ENSTTS ................... 938 YAKUP AA MEKTEB (SARAY AASI YAKUP AA MEKTEB) 938 YEN VALDE CAM MEKTEB ......................................................................................... 940 YEN VALDE MEKTEB (TUNUSBAI SIBYAN MEKTEB) .............. 941 NL HAMAM ......................................................................................................................................... 967 DA HAMAMI ............................................................................................................................................ 968 DOANCILAR HAMAMI (HACI PAA HAMAMI HACI AHMET PAA HAMAMI) ................................................................................................... 968 ESK HAMAM (RUM MEHMET PAA HAMAMI) ............................................. 969 HSEYN PAA HAMAMI ........................................................................................................ 971 CADYE DA HAMAMI ............................................................................................................. 971 SKELE HAMAMI (SULTAN HAMAMI - KULLUK HAMAMI KK HAMAM) .......................................................................................................................................... 972 SELM AL EFEND HAMAMI (SELMSIZ HAMAMI) ....................... 973 SELMYE HAMAMI ............................................................................................................................. 973 SNAN PAA HAMAMI ................................................................................................................ 974 VALDE- ATK HAMAMI (TOPTAI HAMAMI) .......................................... 974

skdar Kervansaraylar .................................................................................................977 KSEM SULTAN KERVANSARAYI ........................................................................... 979 MHRMAH SULTAN KERVANSARAYI ............................................................. 979 MUYTAB HANI - HAN-I SEBL ......................................................................................... 980 VALDE- ATK KERVANSARAYI ................................................................................. 980 SKDAR MENZLHANELER ve POSTA NAKL LER ........ 981 skdar marethaneleri ................................................................................................... 983 AZZ MAHMUD HDY EFEND MARET ................................................ 985 DAVUT PAA MARET ............................................................................................................... 985 FATH MARET ........................................................................................................................................ 985 GLFEM HATUN MARET .................................................................................................... 986 KSEM SULTAN MARET ...................................................................................................... 986 MHRMAH SULTAN MARET ....................................................................................... 986 NURBNU VALDE SULTAN MARET ............................................................. 987 RUM MEHMET PAA MARET ....................................................................................... 990 YEN VALDE CAM MARET ......................................................................................... 991 skdar Namazghlar ....................................................................................................... 993 ABDLAZZ EFEND NAMAZGHI ........................................................................... 995 ABDLGAN AA NAMAZGHI ............................................................................... 995 ADLE SULTAN NAMAZGHI (KORULUK MEVK NAMAZGHI) .................................................................................................................................................... 995 ADLE SULTAN NAMAZGHI ......................................................................................... 996 AHMET EFEND NAMAZGHI ......................................................................................... 996 ALEMDAI CADDES NAMAZGHI (BOSTANCIBAI NAMAZGHI) .................................................................................................................................................... 996 AT PAZARI NAMAZGHI ....................................................................................................... 996 AYRILIK EMES NAMAZGHI .................................................................................. 997 AYE HATUN NAMAZGHI ............................................................................................... 998 BABA NAKKA NAMAZGHI .......................................................................................... 999 BYK AMLICA (SUBAI) NAMAZGHI ............................................... 999 EM- AFET KADIN NAMAZGHI ..................................................................... 1001 DARS-SADE AASI HALD AA NAMAZGHI ..........1001 DARS-SADE AASI MEHMET AA NAMAZGHI .....1001 DAYE KADIN NAMAZGHI (HAREM SKELES NAMAZGHI) .................................................................................................................................................. 1001 DOANCILAR NAMAZGHI ......................................................................................... 1002 DUVARDB NAMAZGHI .................................................................................................. 1002 HACI MEHMET EFEND (TOPHANEL OLU NAMAZGHI) .. 1002517

skdar Ktphaneleri ......................................................................................................943AHMEDYE CAM KTPHANES ........................................................................... 945 AZZ MAHMUD HDY EFEND KTPHANES .......................... 945 EFGAN EYH AL HAYDAR EFEND KTPHANES ................ 946 GLNU VALDE SULTAN KTPHANES .............................................. 946 KEMANKE EMR HOCA KTPHANES ...................................................... 946 MRZAZDE MEHMET EFEND KTPHANES ................................... 947 NURBANU VALDE SULTAN KTPHANES ....................................... 948 PERTEV PAA KTPHANES ........................................................................................ 948 SELM AA KTPHANES ................................................................................................. 949 AR NAB KTPHANES .................................................................................................... 955 YAKUP AA KTPHANES ............................................................................................. 956

skdar Hamamlar ................................................................................................................. 957 AA HAMAMI ............................................................................................................................................ 960 ALTUNZDE SMAL PAA HAMAMI .............................................................. 961 AYAZMA HAMAMI ............................................................................................................................. 961 BULGURLU KY HAMAMI (AZZ MAHMUD HDY EFEND HAMAMI) ................................................................................................................................................................ 962 CNC HSEYN EFEND HAMAMI ........................................................................... 964 ARI HAMAMI (BYK HAMAM - YEL DREKL HAMAM) ... 964

NDEKLERHACI MUSTAFA AA (SELMYE NAMAZGHI) ................................... 1003 HAFIZ BRAHM PAA NAMAZGHI ............................................................... 1003 HARMANLIK NAMAZGHI .............................................................................................. 1003 HARMANLIK NAMAZGHI .............................................................................................. 1004 HSEYN HAYR PAA NAMAZGHI ............................................................. 1004 BNL-EMN AHMET AA NAMAZGHI (MENZLHANE YOKUU NAMAZGHI) ..................................................................................................................... 1004 KAPIAASI MEVK NAMAZGHI (BRKDAR HSEYN AA NAMAZGHI) ................................................................................................................................ 1005 KAPIAASI YAKUP AA NAMAZGHI ..................................................... 1006 KFTNC MEHMET AA NAMAZGHI .............................................. 1006 KUYULU NAMAZGHI ............................................................................................................ 1006 KK AMLICA NAMAZGHI ............................................................................ 1007 KK AMLICA NAMAZGHI ............................................................................ 1007 LDKL AHMET AA NAMAZGHI ............................................................... 1007 MUHASP AL AA EMES NAMAZGHI ........................................ 1008 MUSTAFA YAVER EFEND NAMAZGHI .................................................. 1008 NEVNHAL HATUN NAMAZGHI ....................................................................... 1008 OSMAN AA NAMAZGHI ............................................................................................ 1009 PAALMANI NAMAZGHI ............................................................................................. 1009 PR-SAFA ve NEV-SAFA HATUNLAR NAMAZGHI ............. 1009 SADEDDN BEY NAMAZGHI ..................................................................................... 1009 SARALAR EMES NAMAZGHI ................................................................... 1010 SELM AL EFEND NAMAZGHI ....................................................................... 1010 SELMYE HASTAHANES NAMAZGHI (HAYDARPAA HASTAHANES NAMAZGHI) ................................................................................................. 1011 SEYYD AHMET DERES NAMAZGHI ........................................................... 1011 SLEYMAN AA NAMAZGHI ................................................................................ 1011 EHTLK NAMAZGHI .......................................................................................................... 1012 EYHLSLM MRZAZDE MEHMET SAD EFEND NAMAZGHI ............................................................................................................................................ 1013 TABAKLAR NAMAZGHI ................................................................................................... 1013 TAHR BABA NAMAZGHI ............................................................................................. 1013 TAYFUR AA NAMAZGHI ........................................................................................... 1013 YALIKI AYAZMA NAMAZGHI ....................................................................... 1014 YARIMCA BABA NAMAZGHI ve EMES ......................................... 1014

518

KISALTMALAR

Ans. Ant. Bkz. Bl. c. DDY Def. Der. Do. Ed. Ed. Fak. Ens. Fas. Haz. H. .. Kr. k.s. Ktp. M. M. N. H. md. Md. Ne. Osm. Ar. l.

: Ansiklopedi(si). : Antoloji(si). : Baknz : Blm(). : Cilt. : Devlet Demir Yollar. : Defter(i). : Dergi(si). : Doum tarihi. : Edebiyat. : Edebiyat Fakltesi. : Enstit(s). : Fasikl. : Hazrlayan. : Hicr. : stanbul niversitesi. : Karlatrnz. : Kuddise sirruh, Kaddesallahu esrarah. : Ktphane(si). : Mild. : Mehmet Nermi Haskan. : Madde. : Mdrlk. : Neriyat(). : Babakanlk Osmanl Arivleri. : lm tarihi.

: Radyallahu anh. : Rahmetullahi aleyh. : Sallallahu aleyhi ve sellem. : Tasnif(i). : Trk Tarih Kurumu. : Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu. ni. Ktp. T. Y. : niversite(si) Ktphanesi Trke Yazmalar (Blm). vd. : Ve devam. Yay. : Yaynevi, yayn. Tarih yazmlarnda geen Hicr ay adlar ksaltmalar: M. veya Mim. S. veya Sad. Ra. R. Ca. veya C. evvel C., C.hir veya Cim B. . veya n. N. veya Nun. L. Za. Z. : Muharrem. : Safer. : Rebiylevvel. : Rebiylhir. : Cemaziyelevvel. : Cemaziyelhir. : Receb. : aban. : Ramazan. : evval. : Zilkade. : Zilhicce.

r.a. rh.a. s.a.v. Tas. TTK TTOK

519

skdar Trbeleri

skdar Trbeleri

ABACI DEDE TRBES

T

rbe, Topta Camiinin kuzey bat eteklerinde ve Abac Dede Sokann Topta Meydan Soka ile birletii yerdedir. Drt duvar krgir, ats ahap basit bir yapdr. Halk tarafndan yakn tarihlerde onarlmtr. Kendi ad ile anlan sokaa bakan bir penceresi, yan tarafndaki kmaz sokaa alan ahap bir kaps vardr. Hi bir yerinde kitbesi yoktur. Karsnda bir terkos musluu ve yol ar yerde ve kede ise bir bakkal bulunmaktadr. Sahibesi, trbenin bakmn zerine almtr. Trbeye bir basamakla inilmektedir. Abac Dedenin lhdi sonradan yaplm olup tuladandr. imento ile svanm bulunan bu lhdin zerinde ahap bir sanduka ve onun zerinde de bir pde vardr. ok temiz bir ekilde baklan trbenin iindeki bu lhdin ba tarafnda Abac Dedenin ayrca bir hidesi bulunmaktadr. Vaktiyle bu hide lhdin zerinde imi. Drt ke ince uzun hidenin zerinde, tepesi dz ve geni, alt ksm dar, Selimyi andrr bir kavuk bulunmaktadr. hide 1116 (1704-5) tarihlidir. Bu tan nnde, Abac Dedenin annesi olduuna inanlan, 1094 (1683) tarihli, mmhani Hatunun krk hidesi vardr. Abac Dedenin, skdarn byk hret sahibi, cezbeli dervilerinden biri olduu ve 1704 tarihindeki vefat zerine oturduu ma-

hal olan bu yere gmld sylenir. Yine bir halk rivayetine gre, Nevehirli brahim Paa (l. 1730) nn iittii bu velinin zerine sonradan bir trbe yaptrmtr. Abac Dedenin, aba ad verilen kaln, ynl bir kumatan elbise yapp satt veya hayat boyunca bir abas olduu ve hatta Bir abam var atarm / Nerde olsa yatarm tekerlemesinin bu zat tarafndan sylendii bu semtin sakinlerince beyan edilmektedir. Abann, yaradl icab dervine, alak gnllln feda edemeyen kimseler tarafndan giyildii de bilinmektedir.Abac Dede Trbesi. Kaynaklar: (E. Kou, stanbul Ans. 1/2) (Gezi Notu)

523

Yzyllar Boyunca skdar

ABDURRAHMAN GAZ TRBES

T

rbe, Samandra Kyndedir. Drt yol az olan ky meydannda Yakack, Kurtky ve Sargazi taraflarndan gelen yollar birlemektedir. Trbeye drdnc yoldan girilir. Bu yol, Yakack yolunun karsnda olup sa tarafta bir kasap dkkn, sol tarafta ve set zerinde ise, bir kahve vardr. Bu toprak yoldan, biraz ilerideki Dede Bayr ad ile anlan tepeye klr. Tepenin eteklerinde ve yol kenarnda kitbesiz bir oban emesi vardr. Abdurrahman Gazinin trbesi bu tepe zerindedir. Trbe yksek bir yerde bulunduundan Aydos ve Alemda taraflarn gren geni ve gzel bir manzaras vardr. Ak trbenin etrafn alak bir duvar ve demir parmaklk evirmitir. ta basamakla trbeye girilir. Burada ulu aalarn altnda biri kk dieri byk iki kabir vardr. Ba ve ayak taraflarna ksa, yuvarlak hideler dikilmitir. zerlerinde ve trbenin dier bir yerinde yaz ve tarih yoktur. Abdurrahman Gazi kabrinin ba tarafnda zemini ta deli bir namazgh mahalli vardr. Byk bir fenerde daima mum yaklmaktadr.

Kyn arkasndaki Bykbakkalky, Samandra ve Aydos mevkileri Orhan Gazi zamannda, Abdurrahman Gazi tarafndan feth edildiine gre, bu havali de, bu kahraman Trk kumandan idaresindeki atl birliklerce ele geirilmitir. Merdivenky Tekkesi de bu srada kurulmutur. Bekt inancna gre bu harplerde ehit denler 40 erenlerdir ki, bunlardan biri Dver Baba, dieri Babyk Ky iinde idem Suyu emesinin karsnda son yllarda kabir ta kaybolmu bulunan Ahmet Babadr. Hammere gre, Orhan Gazinin silh arkadalar bulunan Akakoca, Konuralp, Abdurrahman Gazi, Kara Cebes, kuzeyde Karadeniz, gneyde zmit Krfezi, batda stanbul Boaz ile snrl yarmadaya girdiler, ancak Boazii kylarnda durdular... Boazii kylarnda ve birincisi skdardan 4, ikincisi 3 fersah (45 km.) uzaklkta bulunan Aydos ve Semendre (Samandra) kalelerine doru ilerlediler. Dver Baba ile Ahmet Baba, Abdurrahman Gazi kumandasndaki kk ordunun sadece iki cengveri idi. Bizansllar Aydosa Aetos, Samandraya Damatris ve Maltepe ile Dragos civarna ise Brias adn vermilerdi. mparatorlarn Briasta bir

Abdurrahman Gazi Trbesi.524

skdar Trbelerisaray, Samandrada da bir av kk olarak yaplm dier bir saray vard. Samandradaki sarayn baz ksmlarnn tavanlar dahi yakn zamana kadar duruyordu. Kyller tarafndan ahr ve samanlk olarak kullanlmakta idi. Anadolu Seferinden dnen mparator, zmitte bindii gemiden Fenerbahe, Caddebostan, Bostanc veya Maltepede karaya karak buradaki saraylarda bir ka gn dinlendikten sonra stanbula dnerdi. Poleatikon denilen Bostancda bunun iin kk bir liman ve iskele tertibat ile baz yaplar ina edilmiti. Bugn mevcut olmayan Samandra Kalesi ile Aydos Kalesinin fethini Hammer tarihinden okuyalm: Samandray bir mddet hi bir baar eseri gstermeden kuattlar ise de, sonunda bir rastlant imdada yetiti. Samandra kumandannn olu lm olduundan cenaze alaynn gemesi iin kale kaplar ald. Osmanllar birdenbire cenaze alay zerine hcum ederek kumandan esir ettiler. Ancak dier snr kaleleri kumandanlar hakknda yaptklar gibi bu kumandan da idam etmeyip kurtulu bedeli karlnda serbest brakmay imparatora teklif ettiler... Aydos Dann dou tarafnda yaplm olup, Samandra kalesinden bir fersah uzaklkta bulunan Aydos Kalesi, Konuralp ile Gazi Abdurrahman tarafndan kuatld. Eer airane bir olay kalenin kaplarn amam olsayd yksek duvarlar, hcum edenlerin taarruzlarn belki baarsz brakacakt. Kumandann kz, surlarn zerinde Abdurrahman grm ve ona ak olmutu. Bir gece ryasnda Abdurrahman grdn sand. Nihayet dayanlmaz bir hisse boyun eerek ona, zerinde mektup sarl bir ta att. Bu mektupta geceleyin kaleye girilebilecek yollar anlatyor ve kalenin zapt hususunda yardm edeceini vaadediyordu. Hakikaten Gazi Abdurrahman seksen kii ile kaleye girdi ve bir ka gn sonra Konuralp tarafndan kumandann kz ile beraber Aydosun zapt haberini Orhan Gaziye ulatrmaya memur oldu. Orhan Gazi, kalenin fethine vasta olan kz, mkfat olarak Abdurrahmana verdi. Sonradan kahramanlkta babasna rakip olup525

da byk bir hret kazanan Kara Abdurrahman bu evlenmenin bir meyvesidir. Trbedeki ikinci kabir, Abdurrahmann bu eine ait olmaldr.Kaynaklar: (Hammer Tarihi, Haz. Z. Danman, 1/105) (Ner Tarihi, 1/137-139, 141-143) (Ak Paa Tarihi, 1000 Temel Eser, s. 36-37) (Hoca adddin, Tact-Tevarih, Haz. . Parmakszolu, s. 54-57, 61) (B. ehsuvarolu, Gztepe, s. 12)

AHMET BEY TRBES

K

aracaahmet Mezarlnda 9. Adada, Tunusba Caddesi ile Bakkal Bekir Sokann (imdi Musahipzde Celal Sokak) birletii yerde ve ad geen sokan sa kesindedir. Trbe, bugn mezarln bir paras olmutur. Burada ve bir aacn dibindeki kk hide zerinde u kitbe yazldr: Merhme ve mafrunleha Hadice Sultanzde merhm ve mafur Ahmed Beg ruhi n el-Fatiha. Sene 1162 B. (Haziran 1749)

Ahmet Bey Trbesi.

Yzyllar Boyunca skdarYannda: Sln Sultanolu validesi mmhan Hatun 1120 (1708) diye yazl bir ta daha vardr. Ahmet Beyin annesinin, IV. Mehmetin kz Hatice Sultan olduu sanlmaktadr. Hatice Sultann skdarda saray, Ayvansarayda sebili ve emesi vardr. 1156 (1743)te vefat etti. Kabri, stanbul Yeni Cami Trbesindedir. Olu skdar Saraynda vefat etmi olmaldr. Trbenin kar kesinde eyhlislm Mehmet Kmil Efendinin aile sofas bulunmaktadr. Buradaki mezarlk duvarnda, haner kabartmal bir lhdin yan kapa mevcuttur. Bu lhdin Ahmet Beye ait olduu sanlmaktadr. Mezarlk duvarlar yaplrken dolgu malzemesi olarak kullanlmtr. Haner kabartmal lhitler pek az olup biri skdarda Mihrimah Sultan Camii yan kaps yanndaki Osman Beye aittir.

ALEMDAR BABA TRBESsmini verdii Alemda zerinde ve bu dan kye bakan yamalarnda ve olduka yksek bir mevkidedir. Alemda-ile Yolunun sol tarafnda bulunan bu ak trbe, bugn askeri blge iinde kalm bulunduundan ok bakmldr. Trbeye, Kla Otobs Duranda indikten sonra, nnze kan asfalt yoldan gidilir. Yolun iki banda birer bakkal dkkn vardr. Takriben krk dakika yrndkten sonra varlr. Dier bir yol da, Alemda Ky iinden gemektedir. Alemda merkezinde otobsten indikten sonra soldaki yola saplr. Biraz ileride ve solda 1972 tarihinde yaplan yeni cami vardr. Daha sonra da drt yol az mevkiindeki eski ky meydanna varlr. Burada set zerinde bir kahve, Ermeni Kilisesi iken sonradan cami haline getirilen ve yeni cami yapldktan sonra terk edilen mabetle birlikte onun yan tarafnda ve yol zerinde de kitbesiz bir eme vardr. emenin nndeki yoldan 40 dakika kadar yrndkten sonra trbenin nne varlr. Etrafn alak bir duvarn evirdii Alemdar Baba kabrinde kitbeli bir ta yoktur. zerinde her zaman iki Trk Bayra dalgalanmaktadr. Alemdar Baba Kimdir? Trklerin Anadoluya yerlemesinde byk emei geen Alemdar Baba, nl bir Trk kumandan olup asl ad Tur-Hasan Beydir. Bundan bozma olarak Turasan veya Torasan isimleriyle de anlr. Battal Gazi Destannn bir devam olan Danimendnameye gre, merkezi Malatyada bulunan Danimendliler emaretinin kurucusu ve Sultan Melik ahn (1072-1092) meras Emir Danimend Ahmed Gazi (l. 1104 Niksar) Hazreti Peygamberin bir iareti ile Rum (Anadolu) gazasna memur olur. Cihada balamak iin Badata Halifeye adam gnderip izin ister, Halife de Danimend Gaziye ve Turasan Beye ferman yazar, onlara hilat ve sancak ile, Battal Gazi (l. 740 Seyitgazi) ve Ebu Mslimin (l. 755) bayraklarn da gnderir. Turasan Bey, yannda mer Bey ve dier baz kumandanlar bulunduu halde stanbula doru ilerlemi ve bu srada Kocaeli Yarmada-

ALEMDAR AHMET BABA TRBES

T

rbe, Hakimiyet-i Milliye Caddesi zerindeki Kara Davut Paa Camiinin bu caddeye alan avlu kaps iinde ve ulu bir itlenbik aacnn altndadr. 1958 tarihinde yaplan istimlaklar neticesinde cadde kenarnda kalmtr. Etraf, beton duvar zerine demir parmaklkla evrilmi olan, rf sikkeli hidesi zerindeki kitbesi udur: La ilhe illallah Muhammedun resulullah Alemdar Ahmed Baba sene 1091 gurre-i Ramazan (Eyll 1680)

Alemdar Ahmet Babann, Sultan IV. Muratn alemdar olduu ve 1047 (1638) tarihinde alan Badat Seferinde Sanca- erifi tad rivayet edilmektedir. Ayn sene Badat teslim olmutur. 26 Temmuz 1988 tarihinde trbe, nakl- kubur yaplarak biraz geriye ve imdiki yerine alnm ve bu srada camiin avlu duvarlar da yeniden yaptrlmtr.526

skdar Trbelerisnda pek ok ftuhatta bulunduktan sonra Alemdana gelmiti. Burada bir kale yaptran Turasan Bey, Seluklerin Danimendlilerin mterek bayra olan mehur siyah alemlerini kalenin burlarna dikmiti. Bu alemlerin dikilmesinden tr halk arasnda da, Alemda; kendi de Alemdar Baba nvanyla anlmaya balanmtr. Anadolunun nl fatihi, esiz kahraman Kutulmuolu Sleyman ah da (1075-1086) ite bu sralarda, 1078de askerleriyle ilerleyerek skdara varm ve Kk amlca Tepesinden azameti ve servet ve sman btn arkta bir efsane haline gelmi bulunan bu mehur ehri temaa eylemi ve ileride ama tasavvur ettii bu byk beldeye hayretle bakmt. Trk kuvvetlerinin Boazii kylarndan uzaklatrlmas iin, 1081de harekete geen Bizans mparatoru Alexis Komnenos (10811118) baz baarlar elde etmiti. Bu baary kendisine kfi gren mparator Sleyman aha mracaat ederek muayyen bir vergi vermek mukabilinde sulh istemiti. Maltepe At Okulu civarnda, Kaynarca Ovasnn gneyindeki Davut Ky Harabeleri civarndaki kaynandan kp, Dragos Tepesinin (Orhan Tepe) bat tarafnda denize ulaan, Dragos veya Balkl Ayazma Deresi isimleriyle anlan ay, Trk ve Bizans Devletleri arasnda hudut kabul edilmitir. Tur-Hasan Beye ait Anadolunun baka yerlerinde de makamlar ve ziyretghlar vardr. Alemdandaki trbesi de nl bir ziyretgh idi. Orta ve Bat Anadoluda onun ismini tayan pek ok ky mevcuttur ki, bu da ne derece yaygn bir din ve mill hrete ve kendisine mensup boylara sahip olduunu gsterir. Merhum Prof. O. Turan Bey, Seluklular Zamannda Trkiye adl eserinde Tur-Hasan Beyin, Kapodokya (Kayseri ve dolaylar) Emiri Hasan Bey olduunu ileri srmektedir. Emir Hasan Bey, I. Kl Arslann (1092-1107) yannda, I. Hal Seferi (1096) srasnda pek ok kahramanlklar gstermi, ok ehid vermi, kadn ve ocuklarn gtremeyerek sonradan kendi ad ile anlan, Nidenin gneybatsndaki Hasan Dana ekilmi ve burada yapt savalarda kardei Halil Beyi de kaybetmitir. Bu harplerdeki stn baarsndan tr kendisine Ebul-Gazi nvan verilmi olan Hasan Beyin namna Hasan Danda trbe ve ziyaretghlar yaplmtr. Hasan Bey ad ve trbesi Nidede aynen muhafaza edildii halde,

Kara Davut Paa Camii avlusundaki Alemdar Baba Trbesi.527

Yzyllar Boyunca skdarbaka yerlerde o eyh ve veli sfatlaryla Turasan olmutur. 1096 tarihinde sa olan Hasan Beyin hangi tarihte vefat ettii malm deildir. XVI. yzyl tarihisi Cenb Mustafa Efendi (l. 1590 Halep) Tarih-i Cenab diye bilinen El-eylemz-zhir fi ahvil-evail vel-evahir adl eserinde Sultan Torasan Kostantiniye tarafna gitti. ok futhat yapt... Daima stanbul kafirleri ile ceng ederdi. Nihayet yardm gelmedii iin orada ehid oldu. Hl bu daa ziyaret ve dua iin giderler. dediine gre Tur-Hasan Beyin 1100 tarihlerinde ehid olduu ve kabrinin de burada bulunmas lzm geldii kabul edilebilir. Fakat adna yaplm makamlar ve trbeler de vardr. Battal Gazi kadar nl ve mehur olan TurHasan Beyin muasr Bizans Prensesi Anna Komnnena (1083-1148) inzivaya ekildikten sonra yazd tarihinde Tur-Hasan Beyden Asen adyla bahsetmekte ve 1. Hal Ordusuna kar Kl Arslanla mttefik olarak Ereli (Konya) nnde, Danimendli Emir Gazinin yannda Asen adl bir kahramann (satrape) bulunduu ve onun btn Kapadokyaya (Kayseri ve dolaylar) hakim olduunu ve Bat Anadoluya kadar da seferler yaptn yazar. Alemda civarndaki merli (mer-ili), Kurtdomu (Kutulmu) ve Emirli (Emir-ili) kyleri bu srada fethedilerek nl Trk kumandanlarnn isimlerini almlardr. Evliya elebi, skdarn en gzel mesireleri olduunu syledii Alemda ile amlcada nice lemler edip oradan aaya Gksuda zevk ve saflar ederdik demektedir.Kaynaklar: O. Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 66, 88, 89, 103, 120, 123-124, 130) H. Hsameddin, Amasya Tarihi II/694) (Halil Edhem, Kayseriyye ehri, nsz ve not:4) (Albert Gabrivel, Monuments Turcs dAnatolie, Paris 1931) (Konyal, Nide-Aksaray Tarihi, 1/253, 269 ve 2/1173-1183, 2/1446 vd.) (Cenab, Ragp Paa Ktp. no. 983 s. 440/a) (M. H. Yinan, Trkiye Tarihi, Seluklular Dev. 1944, s. 109, 127) (Raid Erer, Hal Seferleri, 1948) (Gezi Notu) (ileri Bakanl Yay. Kylerimiz, stanbul 1933, s. 192) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/163-185 ve 6/44) (stanbul Ans. Alemda, Alemda Korusu, 2/590)

AL RIZA EFEND TRBES

T

rbe, Sultantepe, Mnir Ertegn Sokak (eski Servili Kk Sokak) zerinde ve zbekler Tekkesinin sol tarafndaki mezarln nndedir. Karsnda, Cemile Sultandan sonra, Nuri Demiraa intikal eden koru bulunmaktadr. Cemile Sultan, Abdlmecitin kz, Mahmut Celleddin Paann ei olup 1915te vefat etmitir. Trbe, yma tatan, ahap atl olarak yaplmtr. Arka ve sa cephesinde birer hcet penceresi vardr. inde bir ahap sanduka bulunmaktadr. Halk arasnda, Hac Hoca Trbesi diye bilinmektedir. Oysa, Hac Hoca Semerkand eyh Abdullah Efendinin bu trbe ile bir alkas yoktur. Abdullah Efendinin hidesi sa taraftaki tekke duvarnn yanndadr. Mermer sveli, demir kaps zerindeki byk mermer kitbeden rendiimize gre trbede, onbe yanda vefat eden Ali Rza Efendi gmldr. Ali Rza Efendinin kim olduu belli deildir. Kelime-i Tevhidin altnda, drt satr halinde hazrlanm bulunan kitbe udur: Gitdi bir mahdm- civn h h Hecri dili yakd aman h h Vechi mnevver idi ule-fean Dense nola mh- cihn h h Genliine doymad tfl idi hayf Onbe idi ya hemn h h Hazreti Sddka varr cedleri Nesline var has nian h h Gardeki hayyenin esrr kim hir olub bunda inan h h Vlidi sa ola nedir aresi Hi olam hzn nihn h h h kub gitdi bu trhdir Ali Rza cyi cinn h h - 1245 1245 (1829) Kitbeden, Ali Rza Efendinin neslinin Hz. Ebu Bekire kadar uzand grlmektedir. Kitbede belirtilen niann ayaklarnda olduu rivayet olunmaktadr. Hazreti Muhammed, dada namaz klarken bir ylan onu sokmak is-

528

skdar Trbeleritemi, Hazreti Ebubekir de aya ile zerine basmt. Bu srada, zehirsiz olan ylan, onu srm ve yara kapandktan sonra da izi kalmt. Sonradan, neslinden gelenlerde hep bu iz grlmtr. zbekler Tekkesinde oturanlarn ifadesine gre, Ali Rza Efendinin babas Kazan Trkleri gmenlerinden imi. Kapsnn sol tarafnda u kitbe vardr: Irk- B-bekr olduun fevtinde Hakk idb ayn Hayyenin srn pyinde itdi r-nm Harf-i cevherdr ile Leyl didi trhini Gen iken kld Ali Rza Efendi Adni c 1245 aire Leyla Hanm, Kazasker Moralzde Hamit Efendinin kz olup 1264 (1848)de vefat etti. Kabri Galata Mevlevhnesi hazresindedir. Ta vardr. Trbe kapsnn sa tarafnda ise, drt satr halinde hazrlanm u tamir kitbesi vardr: Bis-i mrn- lem hdim-i beytl-harem Hazreti Sultan Hamd Hn ehriyr- adl dd Sye-i adl-i ehinhide hlis bendesi Avni Paazde Mr Ahmet li nijd Nesl-i Sddkiyyeden Mir Rzann trbesin B-bedel tamr idb rh- erfin kld d Dd b-avn-i Hd Refet bu trh-i latf Eyledi imr bu akdes trbeyi Ahmed Fuad 1309 (1891)zbekler Tekkesi Trbesi kaps stndeki kitabe.

zbekler Tekkesi Trbesi.

529

Yzyllar Boyunca skdarBunun altna da; bu merkad-i erif Hseyin Avni Paa Hazretlerinin mahdumu Ahmed Fuad Beyefendi tarafndan mceddeden ihya olunmutur diye yazlmtr. Fuat Beyefendinin byle hayr eserlerini tamir ettirdii anlalmaktadr. (Mays 1985 gezi notu) Kitbenin manzumesi air Refet Efendi tarafndan yazlmtr. Kendisi 14 Cemaziyelhir1321 (7 Eyll 1903)te vefat ederek Karacaahmet Mezarlna gmlmtr. Yaplan aramada tana raslanmad. Mirzazde Camii iindeki levhay da yazmtr. Trbenin sa tarafndaki hcet penceresi zerinde u kitbe vardr: Olmad hi kimseye bk bu mihmn-hne h itdi bir mahdm- pk-i l-neseb azm-i beka Arapa olan son satr bir ayet-i kerimedir. Kitbenin tarihi yoktur. Trbe 1994 senesinde onarlmtr.Kaynaklar: (nal, Son Asr Trk airleri, s. 1382) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 2/213) (stanbul Ans.10/5221) (Konyal, skdar Tarihi, 1/354)

zbekler Tekkesi Trbesinde kapnn solunda yer alan kitabe.

Ahmet Fuat Bey, Sadrazam Hseyin Avni Paann olu olup 1325 (1907) tarihinde vefat etti. Kabri, Karacaahmet Mezarlnda, 9. Adada, Gndoumu Caddesi zerinde ve Yksekkaldrm mevkiindedir. Tanda; Sadr- esbak Hseyin Avni Paazde Fuad Gelendosi diye yazldr. Trbeyi tamir ettirdii srada, Paalimanndaki babadan kalma sahilhanesinde oturmakta idi. zmirde, Bahri Baba Mezarl ismi ile de anlan Namazgh Mezarlnda, tarihsiz bir kitbe ta vardr. zerinde bir satr halinde hazrlanm u kitbe yazldr: Merhum ve mafur Bahri Dede Efendi Hazretlerinin ruhuna.

zbekler Tekkesi Trbesinde kapnn sanda yer alan kitabe.530

skdar Trbeleri

ASADAR BABA TRBES

mtr. Sancl atlar, ifa bulur midiyle bu mezarn etrafnda er defa dolatrlrd. Bir bahe iinde bulunan kabir ta, hasta atlarn ziyaretlerini kolaylatrmak kastyle yerinden sklerek bahe duvarna dayanmt. Bunu haber alan Mze Mdr Halil Edhem Bey (1861-1938), (mdrlk dnemi: 1910-1931) kaybolur dncesi ile ta 1930 senesinde Topkap Saray Mzesine getirtmitir. Saltanat Arabalar Dairesinde, aynal arabalarn hemen yan bandaki duvara yerletirilen, fakat ismi Ssl Kr eklinde yazlan kitbe udur: Zll-i Hakk Hazreti Osman Hann Sisli Kr nm at ki, anlmtr Emr-i zid ile mevt iriecek Bu makm ire o gmlmtr. 1028

B

u ak trbe, Blbldere semtinde ve Feyziye Camiinin avlusu yannda ve Selnikliler Sokann sol tarafnda ve iki atall ulu bir nar aacnn yanndadr. Trbede Celvet sikkeli bir hide bulunmaktadr. zerinde u kitbe vardr: Asadar Baba Pir Aziz Mahmud Hdy Hazretlerinin Asadar. Lillhil-Fatiha Sene 1038 (1628-29) Trbenin etrafn beton bir vibet evirmi olup hl ziyaret edilir. Hdy Hazretleri, 3/4 Safer 1038 (2/3 Ekim 1628) tarihinde vefat ettiine gre, esas ismini bilmediimiz Asadar Babann da ayn ylda vefat ettii anlalmaktadr. Eskiden yrmesi ge kalm ocuklar getirilip etrafnda gezdirilir, bu ziyaretten sonra yrdkleri sylenirdi. Bu ulu narn altnda 1908 tarihinden evvel bayram yeri kurulurdu. Kaynak: (Vsf Hi, Blblderesi, stanbul Ans. 6/3170)

AT TRBES

A

t Evliyas ismiyle de anlan kabir, Selimiye civarnda, Harem skelesi Soka ile Selimiye Hamam Sokann birletii yerde ve ikinci sokan sol tarafnda, yksek bir bahe iinde idi. Tam karsndaki meydann ortasnda, takriben 1220 (1805-6) tarihlerinde Sultan III. Selimin st annesi Daye Kadn tarafndan yaptrlan namazgh bulunuyordu. Sisli Kr, Sultan II. Osmann (1618-1622) sevgili atnn ismidir. 1028 (1619) tarihinde lm ve Padiah iradesiyle skdar Saraynn bahesine gmlmtr. 1169 (1755-56) tarihinde skdar Saraynn yklmas, 1805 tarihinde Selimiye Mahallesinin yaplmas zerine mezar akta kalm ve At Evliyas diye hreti btn stanbulu sar-

Asadar Baba hidesi.531

Yzyllar Boyunca skdarki satr halinde ve drt msral kitbe ta, 96x72 cm. boyutlarnda olup msra aralar cetvellidir. Emrullah Efendi, Muhitl-Maarif adl ansiklopedisinde diyorki: Sisli Krat skdar hsaniyede ieki Kahvesinin karsnda bir mahalle defn ettirmitir ki, zerine dikilen ve bugn bir konan duvarnda okunmaz bir halde duran tan zerindeki tarih nakl olundu, diyerek yukardaki kitbeyi yazm ve bu taa Atta diyorlar, buraya bazen sancl hayvanlar getirip gezdiriyorlar diye ilve etmitir.Kaynaklar: (Ayvansaray Hafz Hseyin Efendi, Mecmuay Tevarih, Haz. F. Derin-V. abuk, s. 369) (E. Kou, stanbul Ans. 3/1321) (E. Sevgin, Hayat Tarih Mecmuas 1965, Say:9 s. 60) (Gezi Notu) (Emrullah Efendi, Muhitl-Maarif 1/416) (H. Dalolu, stanbul Mezarlar, Yeni Trk Mec. say: 23-24 Haziran-Temmuz 1934, s. 1850) (H. Edhem, Osmanl Tarih Encmeni Mec.)

Ahmet Paa ile evlendirilmi ve ondan Abdurrahman Bey, Mehmet Bey, ehid Mustafa Paa ve Osman Bey adl drt olu olmutur. Ahmet Paann 988 (1580) tarihinde vefat zerine, 990 (6 Nisan 1582)de Nianc Feridun Bey (Paa) ile evlenmi ve bu eini de ertesi yl kaybetmitir. 1003 tarihinde (1594-95) olu ile hacca giden Aye Sultan, dnnden ksa bir zaman sonra skdardaki saraynda vefat etmitir. (Bu saray bahsine baknz.) Kendisinin, Saliha Hanmsultandan baka ad bilinmeyen ve Hasan Bey ile evlenmi bir kz daha vardr. Bir rivayete gre Aye Sultan, Aziz Mahmud Hdy Efendi ile de evlenmitir. Bu izdivacn 1590 tarihlerinde olduu sanlmaktadr. Bu isimle bilinen mehur camii, 1003 (1594-95) tarihinde yaptrmtr. Kendisinin bundan baka, mrahor Semtinde kendi ismi ile anlan bir Celvet Tekkesi, bir emesi ve iki katl bir darl-kurras vardr. ok zengin bir kadn olan Aye Sultann birinci olu Abdurrahman Bey, Caalazde Sinan Paann bir kzyla evlenmi ve bundan Civan Kapcba, Semin ve Sultanzde lakaplaryla anlan Mehmet Paa dnyaya gelmitir. 1005 (1596-97) tarihinde vefat eden Abdurrahman Bey Mihrimah Sultan Camii Trbesine gmlmtr. Aye Sultann dier olu Mehmet Bey, Bosna Valisi Telli Hasan Paa zamannda Hersek Sancak Beyliinde bulunuyordu. Aabeyi Mustafa Paa ise, Kilis Sancak Beyi idi. Avusturyallarla yaplan ve tarihlere Kulpa Bozgunu ad ile gemi olan savata, 20 Haziran 1593 tarihinde, Kulpa Nehrinde boularak veya derek ehid olmulardr. Aye Sultann drdnc olu olan Osman Bey, 999 (1590-91) tarihinde vefat etmi ve Mihrimah Sultan Camii Trbesine gmlmtr. Aye Sultann torunu olup trbesine gmlm bulunan Civan Kapucu Mehmet Paa, 1602 ylnda domu ve sarayda yetimitir. II. Osmann Hotin Seferinde ve henz 19 yanda iken Kapucubalk grevi ile ra edildiinden Civan Kapucuba lkab ile hret bulmutur. Bir ok vazifelerde bulunduktan sonra, Kara Mustafa Paann 31 Ocak 1644

AYE HANIM SULTAN TRBES

T

rbe, Aziz Mahmud Hdy Efendi Trbesinin sol tarafnda ve ilerisindedir. Bu tarafta, birbirine bitiik ve birbirinin iinden geilen dokuz trbe vardr. n tarafnda Reislhulefa eyh Ahmet Efendi Trbesi, sa tarafnda Hanmefendiler Trbesi arka tarafnda ise Sadrazam Halil Paa Trbesi bulunmaktadr. Trbe, tekke ve zaviyelerin kapatlmasndan sonra bakmsz kalm ve 1935-40 tarihleri arasnda ahap atlar km, sandukalar dalmtr. Trbenin yollarndaki hallar, sanduka rtleri, nlerindeki levhalar ve duvarlarndaki kandillikler de bu arada kaybolmutur. Trbenin iinde imdi beton olan drt sanduka vardr. Bunlardan biri Aye Sultana aittir. Yannda, torunu Mehmet Paann, Hz. Hdy Efendinin kz mm Glsm Hanmn (l. 1021/1612) ve einin kabirleri bulunmaktadr. Hmah Aye Sultan adyla da bilinen Aye Sultan, Kanun Sultan Sleymann torunu, Mihrimah Sultan ile Sadrazam Rstem Paann kzdr. Aye Sultan, Sadrazam Semiz

532

skdar Trbeleritarihindeki idam zerine veziriazam oldu. Sadareti esnasndaki en mhim olay 1645 te Girit fethine balanmasdr. Fakat, sonradan bu iin aleyhinde bulunmu ve bu yzden de 17 Aralk 1645te azledilmitir. Bir mddet sonra Girit Serdarlna tayin olundu. Fakat, btn mrn refah iinde geirmi, zahmet ekmee almam, zevk ve sefa ehli, elebi merep ve iman bir zat olan Mehmet Paa henz yolda iken hastalanm ve 12 Austos 1646da vefat etmiti. Cenazesi stanbula getirilerek ninesi Aye Sultann yanna gmlmtr.Kaynaklar: (G. Oransay, Osmanl Devletinde Kim Kimdi, 1/126, 133, 212) (slm Ans. 7/605 Mehmet Paa Civankapcba md.) (Danimend, Kronoloji, 3/127, 392 ve fihrist) (Naim Tarihi, Danman Trkesi) (Uzunarl, Osmanl Tarihi) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi) (Ktip elebi, Tuhfe) (A. Gvsa, Mehur Adamlar 3/1043) (Osmanzde Taib, Hadkatl-Vzera) (Sicill-i Osmn, 1/49) (Hadkatl-Cevmi, 2/17 Yenieme Mescidi)

AZZ MAHMUD HDY EFEND TRBES

T

rbe, kendi ismiyle nl camiinin sol tarafndadr.

Trbeye caml bir blmden girilir. Bu ksm 1918 tarihinde yaptrlmtr. 1910 veya 1911 senesinde camiin minaresi, yldrm dmesi neticesinde trbenin kuyu olan orta sofas zerine yklm ve burasn harap etmiti. Beylerbeyindeki Beyaz Yalnn sahibesi Hdiv smail Paann kz Prenses Fatma Hanm harap olan orta sofay tamir ettirmi ve bu arada da bu cmekn yaptrmt. Zemini mermer deli cmeknn karsnda tonoz atl trbedar odas vardr. Burada duvara aklm bir demir halkaya balanan akl hastalar telkin yoluyla tedavi edilirmi. Odann sol tarafnda Aziz Mahmud Hdy Efendi sebili bulunmaktadr. (Bu bahse baknz.)

Aziz Mahmud Efendi ile olu Evliya Mehmet Efendinin ebeke iindeki sandukalar.

533

Yzyllar Boyunca skdarCmekndan bir kap ile trbe sofasna geilir. Kapnn zerinde bir satr halinde, drt msral mermer bir kitbe vardr ki, udur: Bu mehed mecma- ervh- ecsd- Hudydir Edeble gir azzim trbe-i pk- Hdydir Dil tahsl idem dirsen eer zevk-i lhden Nasbini alr elbet giren bb- Hdyden Talik hat ile yazlan bu kitbenin altnda tarih yoktur. zz Mehmet Efendi Trbesi karsndaki hazrede medfun olan mehur air Kzm Paa (l. 1889) veya eyh Ruen Tevfik Efendi (l. 1891) tarafndan hazrlanm olduu sanlmaktadr. Bu kitbenin altnda, demir kap zerinde bir ereve iinde bir kitbe daha vardr. Sls yaz ile yazlm olan drt msral levha udur: Huls- kalb ile Kmil yzn sr hk-i pyine Teeddble niyz eyle makm- rifnedir Cenb- kutb- azamdr bu zt- mkerremdir Tark-i Celvet pri Aziz Mahmud Hdydir Ketebe Necmeddin 1373 (1954) Bu iir, Selimiyeli air, eyh Reid skdar tarafndan ylenmitir. Melmiyyl-mereb bir kimse olan Reid Efendi 1925 tarihlerinde vefat etmitir. Levha, daha sonra ve 1941 tarihinde vefat eden Kskl Camii imam Osman Efendi hattyla yeniden yazlmtr. imdi grlen yaz ise, trbedar Sayn Mustafa Dzgnmann istei zerine, amcas byk stad Necmeddin Okyay Beyefendi tarafndan, 1954 senesinde yeniden yazlmtr. Eski kitbe trbe dahilinde mahfuzdur. Trbe sofasnn sol tarafnda bir kerevet, zerinde divit ve hokka bulunan bir rahle, sa tarafta yukarda ad geen sebil ve kuyusu vardr. Zarif bir bilezii olan kuyunun, kr ve bakr kovas mevcuttur. Burada ayrca byk bir saat ve onun yannda, iinde iki sandk dolusu hccet ve raflar dolusu muhasebe defterleri bulunan kk bir oda vardr. Ahap beik tavann bir Venedik avizesi sslemektedir. Kuyu hakknda bir ok rivayetler vardr ki, halk bu sylentilere sadkane inanmaktadr. Tatl olmayan bir suyu bulunan kuyunun mukaddesliine inanld gibi, Zemzem Suyunun bir kolu olduunu iddia edenler de vardr. Bir kadife perde ile ekillendirilmi yksek bir kapdan trbeye girilir. Kapnn taknda talik hat ile yazlm, air Nevizde Atyi Atullah Efendinin Arapa u kitbesi yerletirilmitir. Kad mad eyhu-yuhil-fak Hassah-Allah Teal bil-cd Sirtu bis-sirri ve neytu ad Ravda lutfin ve makm- Mahmd Zuyyinet Cennete Adnin ve kusr Bi rydin ve haydin mevrd Tuvvikal-huru buhuran bin-nr Misle glmnin liz drin huld Slel-htru an shibuh Htif kaale li-eyh Mahmd Ketebehu Necmeddin 1038

Aziz Mahmud Hday Trbesinin ilk mermer kitabesi. 1995 Nisannda mezarlk iinde yaplan temizlik srasnda mahzenden karlmtr.534

skdar TrbeleriLi-eyh Mahmud, terkibi ebced hesabna vurulunca, Hz. Hdynin vefat tarihi olan 1038 (1628-29) rakkam kmaktadr ki, dikkat ekicidir. Mstakimzde eyh Mahmud Hdy 1038 tarihini drmtr. Kitbe yazar Atyinin doum tarihi belli deildir. Babas, air Nev Efendidir. Asl ad Ataullah olduu halde iirde Atayi ismini kulland iin bylece tannmtr. Mderris olmu ve kadlklarda bulunmutur. Takprlzde Ahmet Efendinin ekayk- Numaniyye adl eserine, Hadkul-Hakyk fi Tekmiletekyk isimli kitab ile zeyl hazrlamtr. 1044 (1634-35) tarihinde skp Kadlndan ayrlarak stanbula geliinden sonra vefat etmi ve eyh Vefa Trbesi avlusunda babasnn yanna gmlmtr. Hdy Hazretlerine bal olduu Mstakimzde Sleyman Efendinin Ahvl-i Melmiye-i ettariyye adl eserinde yazldr. Devrinin allmesi ve reis-uaras olan babas Malkaral Nev Yahya Efendi 1007 (159899) tarihinde vefat etmitir. Minarenin yklmas srasnda krlan bu ilk kitbe eyh Glen Efendi zamannda Hattat Necmeddin Hocaya yeniden yazdrlmtr. Krk mermer kitbe, camiin altndaki mahzende sakldr. Mehmet Necmeddin Okyay, 29 Ocak 1883 tarihinde skdarda domutur. Kara Gazi Sbyan Mektebinde okumu ve sonra Ravza-i Terakkiye devam etmitir. Bakkal Arif Efendiden sls, nesih; stad Sami Efendiden talik, cel talik mek etmi ve bu arada eski Trk mrekkepiliini Vehbi Efendiden; kemankelii Sultan Azizin okubas Seyfeddin Beyden ve ebru sanatn skdar zbekler eyhi Hezarfen Edhem Efendiden renmitir. Toygar Tepesinde, Torbal Soka ile air Ruhi Sokann birletii yerde bulunan evinin bahesinde devrinin en gzel gllerini yetitirmitir. 5 Ocak 1976 gn vefat eden byk stad Necmeddin Hoca, Karacaahmet Mezarlna defnedilmitir. Trbe, 7.40 m. eninde ve 8.80 m. boyundadr. Yedi pencereden k alr. Duvarlar yma ta olup ats ve kubbesi ahap ve al sva stne nakldr. Hz. Hdynin sandukas zerinde ykselen kubbe, drt mermer stuna bindirilmitir. Gzel bir Venedik avizesinin ssledii kubbe, on dilimli Celvet Tac eklinde renkli dilimlere blnmtr. Trbenin drt duvarna ve tavan ile birletii yere yakn frdolay Tebareke (Mlk) Suresi yazlmtr. ok ince bir hesaba dayanan bu yaz, pencere stlerinde de devam ettikten sonra nihayet bulmaktadr. Gz karar ile yazld sylenen bu kymetli hat, altn yaldz yaptrmak suretiyle tahta zerine yazlmtr. mza yoktur. stad Necmeddin Okyay, bu cel sls yaznn Mahmut Celleddin tarznda yazldn sylemektedir. Trbe dahilinde onbir sanduka vardr ki, unlardr: 1) Aziz Mahmud Hdy Efendi sandukasnn etraf altn yaldzl bir ebeke ile evrilmitir. Sanduka levhas yoktur. zerinde bir tam pde, iki al, Kbe rts ve bir surre bayra rtlmtr. Koyu yeil bir Celvet tac, ahap sandukay sslemektedir. Ba tarafna kiraz aacndan yaplma fildii sapl asas aslmtr. 2) Hdy Hazretlerinin olu Mustafa Ebrar Efendi 1004 (1595-96) tarihinde vefat etmitir. Tarih levhas olan sandukasnn etrafn dkme demir bir ebeke evirmitir. zerinde tam pde, Kbe rts, yeil rt, pekir ve yeil tc- erif bulunmaktadr. 3) Evlatlarndan Ahmet Sddk Efendinin535

Hday Trbesi kaps zerinde kitabe: Bu mehed mecma- ervah-i ecsad- Hdaydir Edeble gir azzim trbe-i pk-i Hdaydir.


Hday Trbesi kaps zerinde kitabe: Dil tahsil idem dirsen eer zevk-i ilhden Nasibini alr elbet giren bb- Hdayden

sandukas. Levhasndaki vefat tarihi 1034 (1624-25)tir. zerinde tam pde, Kbe rts ve tc- erif vardr. 4) Evlatlarndan Abdlvhid Efendi. Levhasnda vefat tarihi 1020 (1611-12)dir. zerinde tam pde ve tc- erif vardr. 5) Evldndan Aie Hanm. Levhasnda vefat tarihi olarak 1009 (1600-1) rakam yazldr. zerinde tam pde ve evre vardr. 6) Evldndan Ali Murtaza Efendi. Levhasna gre 1010 (1601-2)de vefat etmitir. zerinde tam pde ve tc- erif vardr. 7) Evliya Mehmet Muhtar Efendi. Sandukas nndeki levhada 1004 (1595-96) tarihinde vefat ettii yazldr. Etraf dkme demir bir ebeke ile evrilmitir. zerinde, tam pde, al, pekir, evre ve tc- erif vardr. Kendisi, Hdy Hazretlerinin en sevgili evld imi, yedi, sekiz yalarnda kerametleri grld rivayet olunur. Bundan dolay kendisine Evliya Mehmet denmi ve kk yata veft ettii halde sandukas byk yaptrlm. ok sevdii mektep arkadann lm zerine, elinden tutarak ayaa kaldrd sylenir. Sandukasnda bulu536

nan bir kapak alarak topra, trbedarlar tarafndan hastalara ifa niyetiyle datld bilinmektedir. 8) Evladndan Rukiye Hanm. Levhasndaki vefat tarihi 1052 (1642-43)tr. zerinde tam pde ve bir rt vardr. 9) Evladndan Fatma Zehra Hanm. Levhasnda 1004 (1595) tarihinde vefat ettii yazldr. zerinde tam pde vardr. 10) Fatma Zehra Hanm. Levhasnda 1086 (1675-76) tarihinde vefat ettii kaytldr. Hdy hazretleri daha evvel vefat eden kz Fatma Zehra Hanmn adn bu kzna vermitir. zerinde tam pde vardr. 11) Evlatlarndan Zeynep Hanm. Levhasndaki vefat tarihi 1052 (1642-43)tr. zerinde tam pde vardr. Sanduka levhalarnn ekserisi Muhzinzde Abdullah Bey hatt ile yazlmtr. Abdullah Bey (1832-1899), Sadrazam Abdullah Paann olu Sadrazam Damat Mehmet Paa ahfadndan, II. Sultan Mahmutun stabl- mire mdr Mehmet Beyin oludur. Kabri, Eyp

skdar TrbeleriSultan Trbesinin sol tarafndaki bykbabasnn ak trbesi yanndadr. Hdy Hazretleri Trbesinde baz kymetli eya vardr ki, unlardr: inde Kuran- Kerimler bulunan dolap eklinde ktphane, devrinden kald sanlan demir kasa, muhtelif boyda amdanlar, levhalar, hallar ve seccdeler, ii vakfiyeler, hccetler, mlknameler ve tezhibli beratlarla dolu iki sandk, bir rahle, bir sehpa, gm, sar yaldzl talar, drt karpuz ve drt billur ask ve pencerelerinde istorlu bordo renkli perdeler vardr. Bunlardan baka, sandk iinde Hazreti Pirin yeil renkli, uzun etekli ve nden dmeli bir latas ve atnn eyeri bulunmaktadr. Hdy Hazretlerinin sandukasnn ba tarafnda amdana bitiik deliksiz mermer bir yalak vardr. Bunun zerine ayakl bir sacaya ve musluklu bakr su gm oturtulmutur. zeri yazl sar taslarla hastalara gmdeki su ifa niyeti ile iirilirmi. Bir muhafaza iinde saklanan kiraz aacndan yaplm, fil dii sapl asas, sandukasnn ba tarafndadr. Trbede bulunan bakr tepside, her gece, Celvetliin simgesi olan on mum yaklrm. Evliya Mehmet Efendi sandukasnn zerinde biri siyah, dieri kirli aa renginde iki adet tesbih vardr. Nbeti trbedar efendi, arzu eden ziyaretileri bu tesbihlerden geirirmi. Orta taraftaki sandukalar zerinde 99luk, 500lk ve 1000lik tesbihler bulunmaktadr. 360 taneli abanoz ve 918 taneli yzsr tesbihleri ktphane dolabndadr. Trbe, cami ve mtemilt gibi 1266 (184950) tarihinde yanm ve 1272 (1855-56) tarihinde de Sultan Abdlmecit tarafndan imdiki ekliyle yeniden yaplmtr. skdar aramba Rufa Tekkesi postnini eyh Nuri Efendinin mridi olan Abdlmecitin halas Esma Sultann, bir ziyaret srasnda Padiah da bu tekkeye gtrmesi, Hdy Aziz Mahmud Efendi trbe ve camiinin yaplmasna vesile olmutu: Bu ziyaret srasnda Padiah, Rufa Derghn tamir ettirmek istiyor. Fakat Nuri Baba; Evlat buras bizi eskitir, biz artk dergh537

lem-i hirette yapacaz, buras bize yeter. Eer byle bir arzun varsa, Hazreti Hdy Dergh yandktan sonra dedegn drt senedir mukabeleyi trbede yapyorlar. Oray yaptrrsan ok memnun olurum, diyor. ki yl sren inaat tamamlanyor. Resm-i kad iin Padiah ve eyh Nuri Efendi davet ediliyor. Cuma namaz kalabalk bir cemaatle klndktan sonra, eyh Nuri Efendinin bir koluna Abdlmecit, dier koluna Hdy Postnini eyh Ruen Efendi girerek hnkr mahfiline klyor. Mukabeleden ve mevlidden sonra Nuri Efendinin yallna binaen duay eyh Nuri Efendinin zkirbas Fndk Hafz yapmtr. Trbenin ziyareti srasnda, Padiah; eyhim ok gzel ve metin olmu, diyor.Aziz Mahmud Hday Efendi Trbesi sahanl.


Aziz Mahmud Hday Efendi Trbesi ilk kitabesinin temizlendikten sonraki hali.

Hazr cevap, nktedan ve her ynden mkemmel bir insan olan Ruen Efendi u gzel ve manal karl vermitir: Padiahm, inallah tamirine de muvaffak olursunuz. Bu notlar, eyh Nuri Efendinin torunu ve aramba Tekkesi son eyhi Hayrullah Taceddin Efendi, Hdy Trbesinin kymetli bakcs Mustafa Dzgnmana vermi ve o da bana vermek ltfunda bulunmutur. eyh Nuri Efendi, bundan sonra pek fazla yaamayarak 17 Muharrem 1273 (17 Eyll 1856) tarihinde vefat etmitir. Hazreti Hdy Trbesinde ananev u merasimler yaplrd: Trbede eskiden beri bulunmakta olan demir

kasa, Ramazan ve Kurban bayramlarnda alarak iindeki Hdy Efendinin on dilimli Tc- erifi karlrd. Bir sehpa zerine konulan Celvet tc, dedegn ve mhibban tarafndan tazim ile ziyaret edildikten sonra, Kurban Bayramnn drdnc gn ikindi vakti, Ramazan Bayramnn ise nc gn ikindi vakti tekrar yerine konurdu. Trbede bir de gece merasimleri yaplrd. Cuma ve Pazartesi geceleri derghta mukabele okunduktan sonra, eyh efendi nde olmak zere gelinirdi. Kelime-i Tevhidden sonra salt selm mteakib derghn imamlar tarafndan Tebareke (Mlk) Suresi okunurdu. Daha sonra eyh efendi dua eder ve tazimle orta sofaya klrd. Burada Ab-Ke yani nbeti trbedar dede kuyudan ektii suyu, kk kalayl marapa ile evvela eyh efendiye verirdi. eyh bir ka yudum itikten sonra su, dedegn ve hazr olanlara datlrd.

Aziz Mahmud Hday Efendi Trbesi yerleim krokisi.538

skdar TrbeleriBu merasim srasnda, trbedeki amdanlar, kk masa stndeki bakr tepsinin ortasndaki buhurdanlkta o zaman Mekkeden getirtilen Kurs yaklrd. Trbenin yedi trbedar olup hergn iki kii nbet tutard. (Aziz Mahmud Hdy Efendi Camii ve Tekkesi bahislerini baknz.)Kaynaklar: (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih s. 109/a) (Trbedar Mustafa Dzgnmann notlar) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 3/20) (Mecmua-y Ear, stanbul ni. Tb. No: 3427 Trke Yazma, Halis Efendi Ktp.) (Mstakimzde, Ahval-i Melmiye-i ettariye) (Konyal, skdar Tarihi, 1/325)

14 no: Efendi Hazretleri. 15 no: Efendi Hazretleri. 16 no: Sadrazam Halil Paa (l. 1039/1629). 17 no: Sadrazam Halil Paann hanm. 18 no: Hazretleri Hdynin ilk zevcesi. 19-20-21-22 no: Hanmefendi Hazretleri. 23-24 no: ............ (Bilinmiyor) 25 no: eyh Mustafa Efendi (l. 1188/1774-75).

AZZ MAHMUD HDY EFEND CAM TRBELERAziz Mahmud Hdy Efendi Camii Trbelerinde gml olanlar: 12 no: eyh Mesud Efendi (l. 1067/1656-57). 13 no: eyh Mustafa Efendi (l. 1038/162829).

26-27 no: ............ (Bilinmiyor) 28-29 no: Hanmefendi Hazretleri. 30 no: Hdy Hazretlerinin kz mmglsm Hanm (l. 1051/1641-42). 31 no: Hanmefendi Hazretleri. 32 no: eyh ahabeddin Efendi (l.1234/ 1818-19).

Aziz Mahmud Hday Efendi Trbesi.539


Aziz Mahmud Hday Efendi Camii trbeleri yerleim krokisi.

33 no: eyh Abdlhay Efendi (l. 1056/1646). 34-35-36 no: Hanmefendi Hazretleri. 37 no: eyh Abdurrahman Nesib Efendi (l. 1258/1842). 38 no: eyh Ruen Tevfik Efendi (l. 1309/1891-92). 39 no: Hdy Hazretlerinin kz mmglsm Hanm (l. 1021/1612). 40 no: Mihrimah Sultann kz, Kanunnin torunu Aye Sultan. 41 no: Hanmefendi Hazretleri. 42 no: Aye Sultann torunu Mehmet Paa (l. 1056/1646). 43 no: Reisl-hulefa eyh Ahmet Efendi (l. 1049/1639-40). 44 no: eyh Mahmut Gafur Efendi (l. 1078/1667-68). 45 no: eyh Sabur Dede elebi Mehmed Efendi (l. 1130/1718). 46 no: Mneccimba eyh Sadullah Efendi (l. 1265/1848-49).540

47 no: Efendi Hazretleri. 48 no: Efendi Hazretleri. 49 no: Hanmefendi Hazretleri. 50 no: eyh Mehmet Efendi (l. 1053/643-44). 51 no: eyh Mehmet Glen Efendi (l. 1339/1920-21).

BALCI BABA TRBES(KOVACI DEDE TRBES)

T

rbe, Tabaklar Camii civarnda ve Balc Yokuu Soka zerindedir. Etrafnda bir ok tarihi eser vardr. Bugn, Balc Baba diye bilinen ve sokaa adn vermi olan zatn asl ismi Hac Ahmet Dededir. Kendisi, Himmetzde Tekkesi olarak bilinen derghn eyhi idi. 1140 (1728) tarihinde vefat etmitir. Tekke, Mecmua-y Tekayada kaytl deildir. Ahap olan trbe, sonradan yklm ve kabir moloz ynlar arasnda kalmtr. 1970 tarihinde, trbe ve tekkenin yerine apartmanlar yaplmtr. Bu yzden Ahmet Dedenin kabri zerine ina olunan apartmann odas altnda kalmtr. Fakat sokaktan grlmektedir. hidesi yoktur. Kovac Dede ismiyle de maruftur.

skdar Trbeleri

BANDIRMALI EYH YUSUF NZAMEDDN EFEND TRBES

H

alk arasnda Yedi Emirler Trbesi adyla da bilinen trbe, nadiye semtinde ve mehur nadiye Tekkesinin n tarafnda, Gndoumu Caddesi ile nadiye Mezarlk Sokann birletii yerde ve sokan sol kesine yakn bir yerde idi. Tam kede ise Haim Babann trbesi vardr.

yaptrlan Acbadem Tekkesi eyhi mer Efendi ve Sadrazam Koca Yusuf Paann (l. Medine 1800) torunu ve ulemadan Mahmut Beyin olu olup 1300 (1882) tarihinde vefat eden, Mollabey lkabyla nl bulunan eyhlislm Mir Ahmet Muhtar Beyefendinin ve Muhsin Beyin sandukalar vardr. eyhlislm Ahmet Muhtar Beyefendi, oullarndan birine bu tekkenin eyhi Haim Babann, dierine de Ali Haydarn ismini vermitir. eyhlislm Ahmet Muhtar Beyefendinin olu, Mustafa Haim Beyefendi, medrese eitimi grd halde sonradan ilmiye rtbesini mlkiyeye evirerek vezir yani paa ve 21 Temmuz 1908de de, Kk Said Paa kabinesinde Maarif Nazr olmutur. 1920 tarihinde vefat etmi ve bu trbeye gmlmtr. skdarda, Salacak Semtindeki kknde vefat ettii sylenir. Haim Paa, 17 Rebiylevvel 1298 (17 ubat 1881)de, Temyiz Mahkemesi Ceza dairesi azas olduundan, Mithat Paann Yldz Mahkemesi srasnda bu grevde bulunmutur. Bandrmalzde Muhsin Mehmet Bey bu tekkede domu olup tahsilini tamamladktan sonra uzun mddet Osmanl Devletinin Msr Fevkalade Komiseri olan Gazi Ahmet Muhtar Paann (l. 1918) yannda birinci ktip olaBalc Yokuunda ismi bilinmeyen Balc Baba Trbesi.

Hadka yazar bu trbe hakknda u bilgiyi vermektedir: eyh Yusuf Efendi, 1166 (1752) senesi vefat etmi ve Bandrmal Tekkesi Trbesinde medfundur. Trbesi kadim (eskiden kalma) olup iinde medfun bulunanlardan biri, stanbulun fethinde ilk defa cuma namaz klp hutbe okuyan zattr. Ve etrafnda medfun olanlar dahi o zatn akraba ve mteallikasndandr. Hseyin Efendinin bu aklamasndan trbenin, stanbulun fetih yl olan 1453 tarihinden bir mddet sonra yaplm olduu ve skdarn en eski trbelerinden bulunduunu anlamaktayz. Fetih gn, ilk defa cuma namaz klp hutbe okuyan bu zatn ad, Hadka yazarnn dier eseri Mecmua-y Tevarihe gre brahim Efendidir. Kendisi, Hatibzde ailesinin ba idi. Ahap olan trbe, eyh Yusuf Efendi hayatta iken, Kmil Ahmet Paa tarafndan bina ve ihya edilmi ve bu arada da mescit olarak kullanlan Zaviye-i refiasn tamir ve tevsi ettirmitir. Bu tamir srasnda trbe iinde bulunan Meayih-i sairenin sandukalar da elden geirilmitir. Kmil Ahmet Paa, muhtelif valiliklerde hizmet grm, reisl-kttab, badefterdar ve sadaret kethdal gibi yksek grevlerde bulunmu deerli bir devlet adam idi. 1177 senesi Cemaziyelevvelinde (Kasm 1763) vazife ile bulunduu Girit Adasndaki Hanya Kalesinde vefat etmitir. smi cismine mutabk, fukaraya merhametli idi. 1930 tarihlerinde harap olan ve bugn yeri arsa halinde bulunan trbede, Hatipzdelerden ve eyh Yusuf Efendiden baka, Yusuf Efendinin byk olu ve Selmi Ali Efendi adna

541

Yzyllar Boyunca skdarrak bulunmu ve sonra stanbula gelerek Tevki-i Dvn- Hmyun memuriyetine ve sonra ura-y Devlet azalna tayin olunmutur. 1324 (1906) tarihinde vefat etmi olan Muhsin Beyin corafyaya ve tarihe ait kymetli eserleri vardr. Trbede gml olanlardan biride, Mecmua-y Tekaya adl eserin yazar Bandrmalzde skdarl Ahmet Mnib Efendi idi. Kendisi, bu tekkenin eyhi Yusuf Nizameddin Efendinin olu idi. Vefat 1900 tarihinden sonradr. Ayrca, trbe ile bugn mevcut olmayan nadiye Hamam arasnda, avluda ve Krklar Mezarl denilen yerde bir ok Bekt Babasnn hidesi bulunuyordu. Bunlar sonradan Selim Baba kabrinin etrafna nakledilmitir. Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/211) (M. Aktepe, emdanizde Tarihi 2/7, 58, 62) (Ayvansaray, Vefeyt, Haz. F. Derin, s. 90) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 3/104) (Sicill-i Osmn, 4/351 Ahmet Muhtar; 2/281 Hatib) (S. nver, Mutlu Askerler, s. 57) (Bandrmalzde Ahmet Mnib, Mirat-i Turuk, stanbul 1306, s. 47) (Uzuncarl, Mithat Paa ve Yldz Mahkemesi, s. 355) Eyaleti tevcih edildi. Daha sonra Anadolu Beylerbeyi olmu ve 1570te Kbrs Seferine katlmtr. Bir mddet sonra Erzurum Beylerbeyi olmu ve Lala Kara Mustafa Paann yannda 5 Nisan 1578 tarihinde ran Seferine itirak etmitir. Aralk 1578de Diyarbekir Beylerbeyi olan Behram Paa, camiinin yapmna kaps zerindeki kitbesine gre 972 (1564-65) ylnda balam ve 980 (1572) tarihinde tamamlamtr. Evliya elebiye gre, Behram Paa aslen Gazzeli olup Arabistanda grd gibi bir sanatl hamam ve kurunlu bir cami ina ettirmitir. Kendisinin Sokollu Mehmet Paa ahfadndan olduu da sylenir. Trbenin hangi tarihte yok olduu belli deildir. Tavai Hasan Aa Camii civarnda ve Gndoumu Caddesi zerinde bulunduu sanlmaktadr. Bu cadde zerinde etraf muntazam kesmeta sofalar ve Eyp Niancasnda Murat Molla Tekkesi hazresinde olduu gibi etraf kesme ta parmaklk ile evrili hazreler vardr. Bunlardan ikincisinin zerine bir apartman yaplm olup harputal parmaklklar elan grlmektedir. Bunlardan birinin veya ikisinin birer trbeye ait olduu yaplan aratrma neticesinde anlalmtr. Burada, ters olduu iin okunamayan iki hide vardr.Kaynaklar: (Peev Tarihi, Uras Trkesi, 1/21, 253-254) (Danimend, Kronoloji, 2/463) (M. Meri, Mimar Sinan, s. 27) (Sicill-i Osmn, 2/32) (C. Baltac, Osmanl Medreseleri, s. 120) (M. Szen, Diyarbakrda Trk Mimarsi, s. 86) (B. Konyar, Diyarbekir Yll, III/197) (F. Krzolu, Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi, endeks, Behram Paa md.)

BEHRAM PAA TRBESTrbenin skdarda bulunduunu TuhfetlMimarn adl eserden reniyoruz. Bugn mevcut olmayan bu trbenin yeri dahi belli deildir. Yine ayn esere gre, Behram Paann Diyarbekirde bir camii vardr. Her ikisi de Mimar Sinan yapsdr. Bunlardan baka, Yemende Behramiye adyla anlan bir ehir kurmu ve burada saray, cami, imaretler, medrese, urban eyhlerinin ve maiyyetlerinin barnmalar iin evler ve binalar yaptrmtr. Behram Paa, eski Yemen Valilerinden Kara ahin Mustafa Paann olu olup, yine ayn vilyetin eski valilerinden Rdvan Paann kardeidir. Her ikisi de II. Selim (1566-1574) devri riclindendir. Yemen harekat srasnda Gazzede mirliva olan Behram Paaya 976 (1568)de Yemen542

BEYAZZDE AHMET EFEND TRBES

T

rbe, eyh Camii avlusunda ve camiin cmle kaps karsndaki Devat eyh Mustafa Efendi Trbesinin yannda idi. Bugn mevcut olmayan bu trbeden, Hadka yazar yle bahseder: Bu trbenin ittisalinde vaki mstakil bir harap trbede, Beyzzde Ahmet Efendi medfundur. Kendisi, 1091 Muharreminde (ubat 1680) Hamid Efendi zerine Sadrrum olup 1094 Rebiylhirinde (Nisan 1683) azlolun-

skdar Trbelerimutur. Kazasker olduu sene Muharreminin nc gn (4 ubat 1680) bunlarn hccet ve ilmyla meydan- azepte (Sultanahmet Meydan) bir haffaf zevcesi recm olundu. Ahmet Efendinin vefat Tark-i izzet 1098 (1686-87) senesindedir. Babas, Beyz Bosnav Hasan Efendi dahi bu trbede gmldr. Hasan Efendi, stanbul kazasndan 1062 (Ramazannn 22. gn (27 Austos 1652) azlolundukta, stanbul Kadl smeti Efendiye verildi. Trbenin 1655-60 tarihlerinde yapld sanlmaktadr. Osmanl Tarihinde ilk ve son defa vuku bulmu recm (taa tutularak idam) olay udur: Aksaray semtinde, Kavaf Abdullah elebi adnda bir kimsenin kars, bir kuma Yahudi ile uygunsuz durumda yakalanmt. eriatte recmi icap ettiren zina fiilinin gz ile grlmesi artt. Beyzzde, bu gibi hallerde suun gz ile grlmesinin imknsz olduunu syleyerek, baskn zinann vukuuna kanaat iin kf telakki etti. Erkein idamna, kadnn taa tutulmasna hkmetti. Abdullah elebinin hatunu, Sultan Ahmet Meydanndaki Burmal Stun dibinde gsne kadar topraa gmlerek, byk ehrin tutucu halk tarafndan tala kekek (lin) edildi. Bu olayda, ilk defa ta atann kadnn kardei olduu rivayet edilir. Vaka gn orada bulunan ve faciay bizzat gren Mverrih Fndkll Ahmet Aa tarihinde: skdar Saraynda bulunan Padiah drdnc Mehmet, ben de greyim, diyerek, dokuz ifte saltanat kay ile Sarayburnuna gemi ve Atmeydanndaki brahim Paa Sarayna gelmiti. Vaktin eyhlislm olan atalcal Ali Efendi, ahidler ii byterek anlattklar iin, Allahtan korkarak fetva vermekten ekinmiti. Beyzzde Ahmet Efendi, ilmindeki derin bilgisi ile marur olup, gayet asab idi. frat derecesinde olan iddeti ile halkn nefretini kazanmt. Azlinden sonra, Kanlcada yaptrm olduu yalya ekilmi ve orada lmt. Bundan baka da baz kimselerin kanna giren Ahmet Efendi, servet sahibi iken yokluk kuyusuna dm yllardan beri Kanlca civarnda bina ettii yal ve bahesi tamamen yklm ve aalar, iniler ve talar pulluk pulluk satlm, o yksek bina harap olarak, semaya ykselen yap ve duvarlar yklp, yere ylmtr.Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/233) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/289) (E. Kou, stanbul Ans. 1/354) (S. skit, Resimli Tarih Mec. 1/345) (Tuhfe-i Hattatn, s. 642) (Silhtar Tarihi 2/2) (Sicill-i Osmn, 1/224) (Defterdar Sar Mehmed Paa, Zbde-i Vekayiat, 1/165, 169-181) (eyh, Vekayil-fdal, Sleymaniye Ktp. Hac Beir Aa Blm, No: 479, s. 424) (Osm. Ar. Evkaf Defteri IV, No: 31683, 3 R. 1181 tarihli arzuhal)

nadiyede Behram Paa Trbesi.543


Cennet Efendi Trbesi kitabesi.

CENNET EFEND TRBES

T

rbe, Aziz Mahmut Efendi Soka zerinde ve Hdy Klliyesinin karsndadr. Ahap olan bu trbe sonradan yanmtr. Sokaa bakan cephesinde 18 nolu bir kap ve be byk penceresi vard. Kap zerinde talik yaz ile yazlm, Mehmet Msr imzal, sekiz msral mermer bir kitbe vardr ki, o da udur: Rabia Hanm olub sahibe-i hayr- kerem Eyledi Hakk yoluna cd semhat icr Yani bu Cennet Efendinin idb trbesini Sarf- nakd ile bina kld mezarn ihy Kl ziyret geh gelb ravza-y Cennetdir bu emme-i hak trnki virir kalbe saf Mevlev nezri ile ems didim trhin Rabia Cennete yapdrd makm- uly Nemeka Mehmed Msr 1287 Kitbe, mehur Osman ems Efendi tarafndan hazrlanm ve Hattat Msrl Mehmet Efendi tarafndan da yazlmtr. (eyh Osman ems Efendi Trbesi bahsine baknz.) Trbenin boyu 12.80 m, eni 7.5 m, ve ykseklii ise 4 mdir. D kapdan birinci blmeye girilir. Burada, pirin parmaklk iinde trbenin bniyesi Rabia Adviye Hanmn ve iki olunun sandukalar vardr. Rabia Hanm, 1295 (1878)de, birinci olu skdar Bakomiseri Burunsuz Vehbi Bey 1306 (1888)de ve ikinci olu Miralay Tevfik Bey ise 1325 (1907) senesinde vefat etmilerdir. Tevfik Beyden baka, dier iki sandukann nnde levhalar vard. Vehbi Bey ile Tevfik

Bey ayn yere gmldnden sandukalar birdi. Bu sandukalar bir lhit kaidesi zerine oturtulmutu. Ayrca bu pirin ksmda be adet bo sanduka daha vard. Rabia Hanm ile oullarnn bunlarn yerine gmld sylenir. Sandukalarn sol tarafndaki ahap bir merdivenden trbedar odasna klrd. Burasnn, Cennet Efendi zamannda zaviye olarak kullanld rivayet olunmaktadr. Sicill-i Osmn de bu rivayeti dorulamaktadr. Trbe, ortadan iki ksma ayrlmtr. Ortadaki kapdan ikinci ksma geilmekte idi. Kapnn iki yannda ikier pencere vard. Buras Cennet Efendi Trbesidir. inde yedi adet sanduka mevcuttu. Be tanesinin levhalar eyh Glen Efendi zamannda (l. 1921) Kskl Camii imam Osman Efendi tarafndan yazlmtr. sanduka pencereler nnde olup dier drd arkadadr. n srada, ortada Cennet Efendi medfundur. Cennet Efendi sandukasnn solunda ei gmldr. Fakat ismi malum deildir. Sa tarafndaki sanduka, ismi belli olmayan hulefasndan bir zata aittir. Arka ksmdaki sandukalardan ikisinin levhalar yoktur. Evvelce, Hanmefendi diye levhalar varm. Cennet Efendinin kzlarna veya hanmlarna ait olduu sylenir. Dier iki sandukadan biri, sitnenin eyhlerinden Mehmet Ruen Tevfik Efendinin ei Fatma Hanma aittir. 1288 (1871-72)de vefat etmitir. Dier sandukann altnda iki kadn ve bir ocuk gmldr. Bunlardan biri, Mehmet Ru-

544

skdar Trbelerien Tevfik Efendinin kz erife Hanife Mnibe Hanm, dierleri ise, eyh Mehmet Glen Efendinin annesi ile ey Abid Efendinin Hanmannesidir. Kendisi, 1299 (1881-82) senesinde vefat etmitir. Sandukas nnde levhas vard. kincisi, erife Lebbe Hanmdr. Hafize Mnibe Hanmn kz eyh Glen Efendinin kz kardei, sitnenin son eyhi Abid Efendinin annesidir. Levhas yoktur. Olu Abid Efendinin kendi Kelm- Kadiminin kabna yazdna gre Lebbe Hanm 26 Nisan 1336 (Mays 1918)de vefat etmitir. Ayn lhitte yatan, iki yanda olduu halde 1301 (1883)te vefat eden Lebbe Hanmn olu ve eyh bid Efendinin aabeyi brahim Zahiddir. Cennet Efendi Trbesinin harab olan at ve arka ksmlar Mzeler daresi tarafndan tamir edilmiti. Fakat, 17 ubat 1961 cuma gn leden sonra, trbenin yanndaki ahap evden kan yangn neticesinde ksmen yanm ve daha sonra da yklmtr. Eyalar Hdy Hazretleri Trbesine nakledildi. Bunlar arasnda antika olmayan levhalar da vard. Hdy Camii mihrabnn iki yanndaki sar amdanlar ve halen ilemekte olan byk saat Cennet Efendi Trbesinden getirilmiti. Saatin bizzat Rabia Hanm tarafndan verildiini torunu rfan Kapman Hanm, Hazreti Hdy Trbesinin emektar, kymetli ve yeri asla doldurulamayacak olan trbedar Mustafa Dzgnman Beye sylemitir. rfan Hanm, Cennet Efendi Trbesinde, Krat Ali Paann da gml olduunu ve sanduka levhas dahi bulunduunu srarla beyan etmitir. Ali Paann 1320 tarihli ta Halil Paa Trbesi hazresine atlm durumdadr. Cennet Efendinin asl ismi Mehmet Fenydir. Tophaneli Ktip shak elebinin oludur. Kendi dahi ktip olup bir saik-i manev ile Hazreti Hdyye balanm ve onun irfan ve ak mektebine kaydolmutur. Hereyini feda eden Feny Efendi, derghn hellarnn temizliine memur edilmi ve bir zaman hizmetten sonra bu vazifeden alnarak Hazreti Hdynin taht- terbiyesinde seyr-i sluk ile tertib-i mertib ederek hulefdan olmutur. Cennet mahlasnn (takma ad) eyhi tarafndan verildii sylenir. Rivayete gre, Cennet

Cennet Efendi Trbesinin eski hali.

545

Yzyllar Boyunca skdarEfendi, hellarn temizliinde uzun sre altktan sonra birgn yeter artk bitsin

mehmet nermi haskan yüzyillar boyunca Üskudar cilt 2 (2001)

Documents