YZYILLAR BOYUNCA SKDAR(Birinci Cilt)Yazar Mehmet Nermi Haskan ..... Proje Koordinatr Veli Saylamskdar Belediyesi Bilgi lem Mdr

Yayna Hazrlk ve Yapm Marmara Reklam ve Pazarlama Ltd. ti. (212) 612 99 87-501 31 72 Redaksiyon Sleyman Nevzat zdemir Grafik Erkan Berrak Fotoraflar ve Tarih Grsel Malzeme Mehmet Nermi Haskan ve skdar Belediyesi skdar Aratrmalar Merkezi Dialar Tayyar As Katkda Bulunanlar Glhan Yaman - Yasemin Ufuk Yayla Hlya aredar - Ahmet Zahit Emre Kemal Akn - Sabri ahin - mer Karc Renk Ayrm ve Film Srat Grsel Sanatlar Merkezi (216) 474 08 16-17 Dijital Montaj ve Bask Asr Matbaaclk Ltd. ti. (212) 283 84 38 Cilt Sezgin Ciltevi (212) 516 11 63 ISBN Numaralar Takm No: ISBN 975-97606-0-6 1. Cilt No: ISBN 975-97606-1-4 .....

SKDAR BELEDYESskdar Aratrmalar Merkezi Say: 3

Temmuz 2001

Talik BESMELE skdarl ebr stad, kemanke, kfeciyan, hezarfen; Hattat Necmeddin Okyay (1883 - 1976).

Sunu

skdar, stanbulumuzun Asya ktasndaki en eski yerleim birimidir. Tarih boyunca pek ok uygarla ev sahiplii yapan ilemiz, Fetihten nce bir slm ehri olmakla stanbulun fethine de tanklk etmitir. Fetihten sonra, zellikle devlet ricalinin ikamet iin en ok tercih ettii yer olan skdar, gerek devlet adamlar, gerekse ahaliden dier kimseler tarafndan vcuda getirilen eserlerle zerinde tarih hazineleri barndran, devs bir kltr ehri kimlii kazanmtr. skdar, bugn bile hayatn her alanna nfuz eden derin bir tarih dokuya sahiptir: ehrin drt bir yanna yaylm camiler, tekkeler, trbeler, mektep ve medreseler... emeler, sebiller, hamamlar... Grkemli saraylar, kkler ve yallarn yan sra scak yuvalar hviyetindeki mtevaz evler... Korular, mesireler, baheler... Hatt ta iilii ve hat sanatnn emsalsiz numuneleriyle dolu birer ak hava galerisi hkmndeki mezarlklar. ehrin bizden nceki skinleri olan ecdadmz bu ehirdeki kltr varlklarn hangi medeniyet ve millete ait olursa olsun en iyi ekilde koruyarak bize emanet etmee altlar. Onlar gibi, bu dokunun korunarak gelecek nesillere aktarlmas konusunda hassasiyet gstermek, ehrin bugnk sakinleri olarak bizim iin de nemli bir sorumluluktur. Belediye olarak, skdarmzn tarih kimliini oluturan bu dokunun unsurlarn gnmz insanlarna tantmay da kendimiz iin ayn derecede nemli bir vazife sayyoruz. Bu sebeple greve geldiimiz gnden bu yana yaptmz imar, ina, tamir, bakm, yenileme ve dzenleme almalarnn yan sra gerek grsel gerekse yazl, eitli belgesel yaynlar hazrladk. Sayn Mehmet Nermi Haskann elinizdeki eseri ise skdarmz en eski alardan bugne, btn ynleriyle tantan, sahasnda yaplm en kapsaml ve gncel almadr. Sayn yazarn uzun yllarn vererek, byk bir titizlikle hazrlad eser; geni bilgi birikiminin yan sra zengin grsel ierii ile de skdarmzn tarih kimliinin tantmnda ok nemli bir boluu dolduracaktr. Bu vesile ile hazrlanmas pek byk emek, aba ve fedakrlklar gerektiren bu eseri, byk bir zveriyle vcuda getiren yazar Sayn Mehmet Nermi Haskan Beyefendiye; eserin gnyzne kmas iin gerekli madd kaynan temini konusunda gsterdii abalar sebebiyle Sayn Tuncer Glc Beyefendiye ve nihayet eserin, Altn ehir skdarmza yarar bir titizlikle hazrlanarak okuyucuya ulamasnda emei bulunan dier zevata skdarllar ve kltr camiamz adna en derin kranlarm sunuyorum. Sayglarmla. Ylmaz Bayatskdar Belediye Bakan

nsz

K

be topra saylan ve bu yzden Belde-i Tayyibe denilen, gzel ve tarihi skdar hakknda bugne kadar baz kitaplar yaynland. Fakat, bunlarn hi biri gerek skdar yanstmyordu. Bir ksm efsanelere dayandrlmt. ou yazlar ise, makale eklinde ve masa banda kaleme alnmt. Merhum, brahim Hakk Konyal Beyefendinin eseri bir dereceye kadar ihtiyac karlyordu. Fakat oradaki kitabeler de Osmanlca olarak yazlmt. Bugnk neslin bunu okumasna imkn yoktu. Zaten kendi ifadesine gre de, eser aceleye getirilmiti. Bu yzden almama, dolaarak ve mevcut kitabeleri yerinde, tekrar tekrar okuyarak baladm. Dier yandan da ariv almalar yaptm. skdarl olduum iin de beldeyi ok iyi biliyor ve tanyordum. Bu yzden girmediim hi bir yer mevcut deildir. Bu arada, bir ak hava mzesi olan Karacaahmet Mezarlnn mevcut adalarn taradm. Topraa gml olanlar hari btn hideleri okudum. Bunu kitabmda grmek mmkndr. Bu almalarm on seneden fazla srd. Bu mddetin sonunda, hazrlamakta olduum stanbul Tekkeleri adl eserim iin, baz eyh hidelerinin resimlerini ekmek icab etti. Fakat ne yazk ki, yardan fazlasnn yok edildiini hayretle grdm ve ok zldm. D lkelerin hi bir mezarlnda bu ekilde hazrlanm hideler mevcut deildir. Bunlar yalnz Osmanlya has sanat eserleridir. Bu yzden korunmalar lzmdr. Bu yaplmad takdirde, gerek hat ve gerekse ta sanatnn bu esiz numuneleri yok olup gidecektir. Eserde yalnz nefs-i skdar anlatlm ve onun ayrlmaz paralar olan blgeler hakknda aklamalarda bulunulmutur. Kitap hacminin ok genileyecei dncesiyle skdara bal olduu halde Kuzguncuk, Beylerbeyi, engelky, Vaniky ve Kandilli beldeleri yazlmamtr. Bu eserin basmna byk gayret sarf eden ve ok titiz bir alma yapan Sayn Sleyman Nevzat zdemir Beyefendiye, eseri ilk defa skdar Belediyesi yetkililerine gtrp tantan Sayn Veli Saylam Beyefendiye, gayretlerini hi bir zaman esirgemeyen Sayn Mustafa Uur Beyefendiye, her zaman kendisinden byk yaknlk grdm ve eserin baslmas iin ok emek sarf eden Sayn Ahmet Tevfik Bozmer Beyefendiye, eserin basm iin gerekli madd destei salayan Sayn Tuncer Glc Beyefendiye ve skdara bunun gibi bir ok deerli hizmetler ifa eden deerli Belediye Bakan Sayn Ylmaz Bayat Beyefendiye sonsuz teekkrlerimi ve sayglarm sunarm. Mehmet Nermi HASKAN

Eser Hakknda

E

serin yayna hazrl konusunda bir ka not: 1- Eser, sayn yazarn tasnifine uygun olarak ncelikle tematik olarak blmlere ayrlm ve ardndan her blm iindeki konular, balklarn alfabetik sras ile ilenmitir. 2- Eserin vcuda getirilmesi uzun yllar gerektirdiinden kanlmaz olarak ortaya kan bilgi - mevcut durum ayrlnn giderilmesi amacyla yayna hazrlk aamasnda eser batan sona gzden geirilerek olabildiince bilgilerin gncellenmesine allmtr. Ancak her naslsa dikkatten kam eski bilgiler ile kitap okuyucunun eline ulancaya kadar geen srede olas deiikliklerin kitaba yanstlamam olmasnn ho grleceini umuyoruz. 2- Eserin yazmnda genel olarak bugnk syleyie ve Trk Dil Kurumu ml Klavuzundaki esaslara uyulmutur. Bununla birlikte, alntlardan ve tarih metinlerin transkripsiyonundan kaynaklanan yazm farkllklarna rastlanacaktr: Ahmet, Ahmed; Mahmut, Mahmud; Abdlhamit, Abdulhamd; kaptanderya, kaptan- derya; reislkttap, reisl-kttab; darifa, dar-if gibi. Alntlarda kaynak metne sadk kalnmaya allmtr. Ariv vesikalar, kitabeler gibi tarih metinlerde de doru telaffuzu salayaca dnld dzeyde transkripsiyon yaplmtr. Bu esnada okunuu gletirecek ekilde metnin iaretlere boulmamasna zen gsterilmitir. 3- Metin, olabildiince farkl okumalara imkn verecek tarzda ekillendirilmeye allmtr: Kitabeleri gzden geirmek isteyen okuyucunun dier metinlerden kolaylkla ayrt edebilmesi ya da kimi zaman kronolojik olarak hazrlanan listelerin kolaylkla takip edilebilmesi gibi. 4- Sayn yazarn titizliine uygun olarak, eserde bilgilerin olabildiince ok grsel malzemeyle desteklenmesine allmtr. Bu esnada imknlar nisbetinde, fotoraf, pln, kroki gibi grsel malzemenin ilgili olduu konu ierii ile ayn sayfalara denk getirilmesine zen gsterilmitir. 5- Her konuya ilikin kaynaka, konunun sonuna eklenmitir. Bundan baka sayn yazarn tercihine uygun olarak gerekli grlen yerlerde metnin iinde de -parantezle ayrlmak ve italik dizilmek suretiyle- kaynaklara atflar yaplmtr. Konu sonunda ve metnin iinde geen kaynakalarda kimi zaman eser adlar ksaltlarak verilmitir. Bunun karklklara sebep olmasn nlemek zere 3. cildin sonuna eserin tamam iin geerli ayrntl bir kaynaka listesi eklenmitir. 6- Eserin tamam iin geerli karma indeks 3. cildin sonunda yer almaktadr. ndekse ilikin aklamalar iin indeks blmnn bana baknz.

NDEKLER

Sunu .............................................................................................................................................................................. 5 nsz .............................................................................................................................................................................. 7 Eser Hakknda ............................................................................................................................................. 9 Ksaltmalar ....................................................................................................................................................... 15 Yzyllar Boyunca skdar ......................................................................................... 17I- TARH BOYUNCA SKDARIN SMLER .............................................. 19 II- YZYILLAR BOYUNCA SKDAR SAKNLER .............................. 21 1- Eski ta (Paleolithique) Devri ......................................................................................... 21 2- Cill ta (Neolithique) Devri ......................................................................................... 21 3- En Eski alar ..................................................................................................................................... 21 4- Hitit (Eti) Devri ............................................................................................................................... 21 5- Fenikeliler Devri .............................................................................................................................. 21 6- Akalar Devri .......................................................................................................................................... 21 7 - Pers Dnemi ........................................................................................................................................ 22 8- Byk skender Devri ................................................................................................................ 22 9- Bitinya Krall Devri ................................................................................................................. 23 10- Roma mparatorluu Devri .............................................................................................. 23 11- Bizans Devri ........................................................................................................................................ 24 12- Osmanl Dnemi ........................................................................................................................... 28 III- EVLYA ELEBYE GRE SKDAR ............................................................ 47

skdar Cami ve Mescitleri ........................................................................................ 55 EVLYA ELEBYE GRE SKDAR CAMLER .................................... 57 ABDURRAHMAN AA CAM (PAALMANI CAM) ....................... 58 AA CAM (MALATYALI SMAL AA CAM) ................................................ 60 AHMEDYE CAM .................................................................................................................................... 63 AHMET ELEB CAM ...................................................................................................................... 68 ALACA MNARE MESCD (MURAT KAPTAN MESCD) ................... 70 ALTUNZDE CAM ........................................................................................................................... 71 ARAKYEC HACI MEHMET AA MESCD (KAPIAASI MESCD) 74 AIBAI CAM ......................................................................................................................................... 75 ATPAZARI OSMAN EFEND MESCD ...................................................................... 77 AYAZMA CAM .......................................................................................................................................... 79

AZZ MAHMUD HDY EFEND TEKKES CAM ............................. 89 BK EFEND CAM (ABDLBK EFEND CAM) ................................. 114 BALABAN TEKKES MESCD ............................................................................................. 116 BAL AVU MESCD (TUNUS BAI MESCD) ........................................ 119 BANDIRMALI TEKKES MESCD (NADYE TEKKES MESCD) ........................................................................................................ 120 BODRUM MER EFEND CAM ................................................................................... 126 BULGURLU KY CAM ......................................................................................................... 129 BULGURLU MESCT .......................................................................................................................... 131 BURHANYE CAM (II. ABDLHAMT CAM) ............................................. 132 CAFER EFEND CAM ..................................................................................................................... 133 CEVHER AA CAM (MRANYE CAM) .......................................................... 133 AKIRCIBAI HASAN PAA CAM (DOANCILAR CAM) 136 EK CAM (KK SELMYE CAM) ......................................................... 142 LEHANE MESCD (MUSALLA MESCD) .......................................................... 157 NGENE FIRINI CAM (KARAKADI CAM) .................................................. 160 NL CAM .................................................................................................................................................. 162 DAR-FA MESCD .................................................................................................................. 169 DEBBALAR CAM (TABAKLAR CAM veya KONYALI BRADERLER CAM) ................................................................................................... 170 DEMRC MESCD ................................................................................................................................ 171 DVTZDE EYH MEHMET TALB EFEND CAM (SULTAN I. MAHMUT CAM) ..................................................................................................... 171 DURBAL CAM ...................................................................................................................................... 175 EVLYA HOCA CAM ..................................................................................................................... 176 FAK BEY CAM ....................................................................................................................................... 178 FAK PAA CAM ................................................................................................................................. 179 FATH SULTAN MEHMET CAM ................................................................................ 180 FATMA HATUN MESCD ........................................................................................................ 182 FENY TEKKES MESCD (YALDIZLI TEKKE MESCD) .................. 185 FERDUN PAA CAM (FERDYE CAM) ........................................................... 191 FETH AHMET PAA CAM (KARACAAHMET CAM) ................... 192 FEYZYE CAM (BLBLDERES CAM) .................................................................. 19911

NDEKLERGEREDEL MESCD ............................................................................................................................. 200 GLFEM HATUN CAM ............................................................................................................ 200 HACI HESNA HATUN CAM ............................................................................................ 204 HAMMAL MEHMET AA MESCD ......................................................................... 206 HAMZA FAKH MESCD ............................................................................................................ 206 HARAP MESCT ........................................................................................................................................ 207 HAYDAR DEDE MESCD ........................................................................................................... 208 HAYDAR PAA CAM .................................................................................................................. 210 HAYRETTN AVU CAM ................................................................................................. 212 HSREV AA CAM (ESK HAMAM CAM) .................................................. 213 BRAHM AA AYIRI CAM ......................................................................................... 214 HSANYE CAM .................................................................................................................................... 218 HSANYE MESCD ............................................................................................................................. 219 RANLILAR CAM (SEYYD AHMET DERES CAM) .............................. 220 KAPTAN PAA CAM ................................................................................................................... 223 KARA DAVUT PAA CAM ................................................................................................ 229 KAVAK SKELES MESCD ..................................................................................................... 231 KAVAK SARAYI MESCD ........................................................................................................ 232 KAVSARA MUSTAFA EFEND CAM ................................................................... 233 KAYMAKI TEKKES MESCD ......................................................................................... 236 KAZASKER CAM (DVTLER CAM) .................................................................. 239 KAZGANCI MESCD ........................................................................................................................ 242 KEFE DEDE MESCD ..................................................................................................................... 242 KISIKLI CAM .............................................................................................................................................. 242 KUMRU MESCD (ARSLAN AA MESCD) ........................................................ 244 KURBAI NASUH CAM ......................................................................................................... 246 KK AMLICA MESRES CAM ...................................................................... 249 MEHMET AA MESCD (KEMER ALTI CAM) ........................................... 250 MEHMET TAHR EFEND (HAREM SKELES CAM) ............................ 251 MEVLEVHANE MESCD ........................................................................................................... 255 MHRMAH SULTAN CAM (SKELE CAM) ............................................... 261 MRAHUR CAM (MRAHOR CAM) ................................................................. 270 MRZZDE CAM (EYHLSLM veya NUR CAM) ......................... 273 eyhlislm eyh Mirzazde Mehmet Efendi Mezarl ...................... 276 MSKNLER TEKKES MESCD (DEDELER MESCD) .......................... 278 MUMCUBAI MESCD ................................................................................................................. 283 MURAT RES MESCD ................................................................................................................... 283 NALACI HALL TEKKES CAM ............................................................................... 285 NAMAZGH CAM (CAVT AA CAM) ........................................................... 290 NASUH MEHMET EFEND TEKKES CAM ............................................... 291 NUHKUYUSU CAM (CEVR USTA CAM) ...................................................... 296 PAZARBAI MESCD ...................................................................................................................... 298 RUM MEHMET PAA CAM ............................................................................................... 299 SALACAK CAM (TERFATI CAM) ................................................................... 303 SALH EFEND CAM ...................................................................................................................... 306 SARIGAZ KY CAM .............................................................................................................. 307 SELM AL EFEND CAM (KURUEME CAM) ................................ 310 SELM AL EFEND TEKKES CAM ..................................................................... 311 SELM AL EFEND TEKKES CAM ..................................................................... 317 SELMYE CAM ....................................................................................................................................... 323 SELMAN AA CAM ...................................................................................................................... 333 SERE HATUN CAM ................................................................................................................... 335 SNAN PAA CAM .......................................................................................................................... 336 SOLAK SNAN CAM ..................................................................................................................... 33912

EHTLK CAM ...................................................................................................................................... 342 EHT SLEYMAN PAA CAM ................................................................................... 343 EMS PAA CAM ............................................................................................................................. 347 EREFBD CAM (ADLYE CAM) ........................................................................... 352 CA BAI CAM ............................................................................................................................. 354 TAKKEC MESCD (ARAKYEC MESCD) ........................................................... 356 TAILAR CAM (MEHMET AA CAM) .......................................................... 358 TAVA HASAN AA CAM ............................................................................................ 358 TAZICILAR OCAI MESCD .............................................................................................. 361 TEMBEL HACI MEHMET EFEND CAM (ATLAMATAI CAM) ........................................................................................................................... 362 TOYGAR HAMZA MESCD ................................................................................................... 363 VALDE- ATK CAM (TOPTAI CAM) ............................................................. 365 YEN EME CAM (MEHMET AA CAM) .................................................... 378 YEN VALDE CAM .......................................................................................................................... 379

skdar Tekkeleri ..................................................................................................................... 393 EVLYA ELEBYE GRE SKDAR TEKKELER .............................. 396 ACIBADEM TEKKES ......................................................................................................................... 397 AFGANLILAR TEKKES (KALENDERHANE TEKKES) .......................... 399 AHMEDYE CAM RUFA TEKKES (EYH MAHMUT EFEND TEKKES) ......................................................................................................................................... 406 ALACA MNARE TEKKES (EYH SADIK EFEND TEKKES) ....... 407 ARF DEDE EFEND TEKKES ................................................................................................ 413 ATK VALDE SULTAN TEKKES (KARABA-I VEL TEKKES) 414 AYE SULTAN TEKKES .............................................................................................................. 419 AZZ MAHMUD HDY EFEND TEKKES ................................................. 420 CEDD HACI DEDE TEKKES ................................................................................................. 420 AMLICALI MEHMET EFEND TEKKES ........................................................... 421 EKMEK YEMEZ TEKKES (EMEK YEMEZ TEKKES) .................................... 423 FEYZULLAH EFEND TEKKES (EYH RM EFEND TEKKES) 426 GZLCE EVLYA TEKKES ........................................................................................................ 428 HACI HOCA TEKKES (ZBEKLER TEKKES) .................................................. 429 HALM GLM TEKKES (HALM KERM TEKKES veya ZNCRLKUYU TEKKES) ........ 443 HALLA BABA TEKKES (GAN EFEND TEKKES) ................................ 444 HNDLER TEKKES (FEYZULLAH EFEND TEKKES) .............................. 447 BRAHM AA CAM TEKKES ..................................................................................... 451 KAPICI TEKKES ....................................................................................................................................... 451 KARACAAHMET SULTAN TEKKES ...................................................................... 452 KARTAL AHMET BABA TEKKES ................................................................................ 453 KK AMLICA TEKKES ................................................................................................. 455 MALATYALI SMAL AA TEKKES ....................................................................... 456 MUHY EFEND TEKKES (HMMET BABA TEKKES) ............................. 457 MUSA BABA TEKKES (SELM EFEND TEKKESSADIK EFEND TEKKES veya INAR TEKKES) ...................................................... 463 RAUF AHMET EFEND TEKKES ................................................................................... 465 SALI HALL EFEND TEKKES ........................................................................................ 467 SALI EYH HSEYN EFEND TEKKES .......................................................... 468 SAFVET PAA TEKKES ............................................................................................................. 470 SANDIKI EYH EDHEM BABA TEKKES ....................................................... 472 SERBLK EYH AHMET KEF EFEND TEKKES ........................... 476 SEYFEDDN EFEND TEKKES .............................................................................................. 477 EYH CELLEDDN EFEND TEKKES .................................................................... 478

NDEKLERAH KULU SULTAN TEKKES (MERDVENKY TEKKES) ..... 478 EYH HAFIZ TEKKES (EYH HAFIZ SMAL EFEND TEKKES) 486 EYH HASB EFEND TEKKES (EYH SADIK EFEND TEKKES) 487 EYH MUSTAFA EFEND TEKKES ............................................................................. 488 EYH MUSTAFA EFEND TEKKES (EYH CAM) .................................. 489 EYH NUR EFEND TEKKES (ARAMBA TEKKES) ......................... 498 EYH SADIK EFEND TEKKES (EYH HAFIZ EFEND TEKKES) 500 TAHR BABA TEKKES (NUR BABA TEKKES) ................................................ 504 TOYGAR TEPE TEKKES .............................................................................................................. 508 MM AHMET EFEND TEKKES .................................................................................... 509 YARIMCA BABA TEKKES (KZ LMANI TEKKES) .......................... 511

13

KISALTMALAR

Ans. Ant. Bkz. Bl. c. DDY Def. Der. Do. Ed. Ed. Fak. Ens. Fas. Haz. H. .. Kr. k.s. Ktp. M. M. N. H. md. Md. Ne. Osm. Ar. l.

: Ansiklopedi(si). : Antoloji(si). : Baknz : Blm(). : Cilt. : Devlet Demir Yollar. : Defter(i). : Dergi(si). : Doum tarihi. : Edebiyat. : Edebiyat Fakltesi. : Enstit(s). : Fasikl. : Hazrlayan. : Hicr. : stanbul niversitesi. : Karlatrnz. : Kuddise sirruh, Kaddesallahu esrarah. : Ktphane(si). : Mild. : Mehmet Nermi Haskan. : Madde. : Mdrlk. : Neriyat(). : Babakanlk Osmanl Arivleri. : lm tarihi.

: Radyallahu anh. : Rahmetullahi aleyh. : Sallallahu aleyhi ve sellem. : Tasnif(i). : Trk Tarih Kurumu. : Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu. ni. Ktp. T. Y. : niversite(si) Ktphanesi Trke Yazmalar (Blm). vd. : Ve devam. Yay. : Yaynevi, yayn. Tarih yazmlarnda geen Hicr ay adlar ksaltmalar: M. veya Mim. S. veya Sad. Ra. R. Ca. veya C. evvel C., C.hir veya Cim B. . veya n. N. veya Nun. L. Za. Z. : Muharrem. : Safer. : Rebiylevvel. : Rebiylhir. : Cemaziyelevvel. : Cemaziyelhir. : Receb. : aban. : Ramazan. : evval. : Zilkade. : Zilhicce.

r.a. rh.a. s.a.v. Tas. TTK TTOK

15

Yzyllar Boyunca skdar

Tarih Boyunca skdarn simleri

I- TARH BOYUNCA SKDARIN SMLER

skdar, tarihin muhtelif devirlerinde deiik isimler almtr. lk adaki ad KHRYSOPOLStir. Onbinlerin Dn adl eserinde Ksenophon, (M.. 40l-400) skdardan Khrysopolis diye bahseder. Altnc gn Kalkhedoniadan Khrysopolise vardlar, ganimetleri sattlar ve orada yedi gn kaldlar (Anabasis, 6. kitap, s. 304) Herodotos (M.. 484-420) kendi tarihinde Khrysopolis isminden hi bahsetmemitir. Yalnz, Kadkyden drt yerde sz etmektedir. (Herodot Tarihi, s. 615) Dareios, Susadan kt, zerinde kprnn kurulmu olduu Bosphorosdaki Kalkhedona geldi. (Herodot Tarihi, s. 255)

meneine dair muhtelif rivayet ve mtalalar vardr. Bazlarna gre, Khrista ve Agamemnonun olu Khrisos, Krma giderken burada lp defnedildiinden kendi ad verilmitir denmektedir. Dier bir faraziyeye gre ise, ran hakimiyeti esnasnda (M.. 513ten sonra) ehirlerden toplanan altn burada biriktirildiinden, ona Khrisopolis yani Altn ehir ad verilmitir. Pers kral Dareios (Darysreios), skit Seferinden dnerken bugnk Beikta veya Kabata tarafndan skdara gemi ve bu sefer esnasnda elde ettii hazineleri burada yaptrm olduu mahzenlerde saklamt. Bundan dolay ehre Altn ehir anlamna gelen HRSOPOLS ad verilmitir. Kmusl-lmda Scutari eklinde yazlm olan skdarn ismi hakknda u bilgileri bulmaktayz: skdar eski bir ehir olup, ism-i kadmi (Hrisopolis) yani Altn ehir yahut Altn ehri idi. Bir rivayete gre Agamemnonun olu Hrisis tarafndan kurulmutur. Hrisis ehri anlamna gelen Hrisopolis denmitir. Kzkulesi, skdarn Bizans abidelerinden kalm yegne bakiyedir. Kulenin bulunduu sahil, eskiden, Atinal General Charis (Kharis)in kars Damalisin orada medfun bulunmas sebebiyle DAMALS BURNU adn tar. (P. G. nciciyan, stanbul Tarihi, s. 298) Kk Asya Tarihinde Yolcular sandallarla Bosphorusu geerler ve ekseriya DAMALSte kar sahile karlard. ve Conrad, karya DAMALSten geerek M.S. 1113 senesinde mparator Constantinopleden DAMALSe ulamt. denmektedir. (Kk Asya19

Strabon (M.. 64-M.S. 21) Corafya adl kitabnda Marmaradan Karadenize doru alnca, sol tarafta Byzantiona komu ksmlar -buralar Thrakiallara aittir ve buraya Pontusun sol tarafndaki ksmlar denir- sa tarafta Khalkedona (Kadky) komu ksmlar kalr. demektedir. Ayn kitabn IV-VIII. blmlerinde de Pontusun aznda Megarallar tarafndan kurulmu olan Kalkhedon ve bir ky olan Khrysopolis ve Kalkhedonlar tapna bulunur. denmektedir. (s. 3) M.S. 920 ylnda Anadolunun Tarihi Corafyas adl kitabnda Leo Phokas, Bosphorun stndeki CHRYSOPOLSten kaarak buraya gelmiti diye skdardan bahseder. (s. 155) l8. Asrda stanbul isimli kitabnda P. G. nciciyan, Khrisopolis ismi konusunda unlar kaydeder: skdarn eski ad olan KHRSOPOLSin

Yzyllar Boyunca skdarTarihi, s. 202, 224-228) Buradan da anlalaca gibi, DAMALS yalnzca Kzkulesi karsndaki sahilin addr. Fakat zamanla skdar da iine alan bir isim haline gelmitir. Sokrata gre ise (Kilise Tarihi); Atinal kumandan Viadis tarafndan surla evrilen bir mevkide, Karadenizden gelen gemilerden ondalk alrlard. Bir rivayete gre de ehir, sonradan orada SKUTARON (yani kalkan) imal edilip satldndan dolay SKUTAR adn almtr. Fakat skdarn hi bir zaman suru olmamtr. Sokratn kitabnda ad geen yer Kadky olmaldr. Roma devrinde skdarn ad, SCUTAR olarak gemektedir. Bu devirde SCUTUM (yani kalkan) tayan SCUTAR denilen Roma askerlerinin burada bir klas olduu da bilinmektedir. Evliya elebi ise Seyahatnamesinde yle demektedir: Asl ismi Eski Dardr ki, mehur bir yanl olarak skdar derler. skdar denilmesinin sebebi de Seyyid Battal Gazinin skdar Bahesi yannda Harun Reidin adr nnde yaptrarak oturduu Dar (yer) dolaysyladr. Tarihi Semavi Eyice, stanbulun Mahalle ve Semt Adlar Hakknda Bir Deneme adl makalesinde unlar yazmaktadr: Bir takm adlar vardr ki, imdiki halde birer problem mahiyeti arzetmektedir. Bunlarn arasnda skdar, Koska, Tahtakale, Avratpazar, Feriky, Pangalt vs. yi saymak mmkndr. skdarn bat yaynlarnda yerlemi izah, Skoutariondan geldiidir. Halbuki bunu haberci, ulak anlamna gelen Farsa-Trke karm SKDAR kelimesine balamak ve bylece Trk devrinde domu bir ad olarak kabul etmek de mmkndr. Ancak evvelce KHRYSOPOLS denilen bu yerin hi deilse XII. yzylda SKOUTARON ad ile tannmaya balam olduu anlalyor. Nitekim, Drdnc Hal Seferi ile stanbula gelen Villehardouin buraya ESCUTARRE demektedir. Ancak, bu iki fikri badatrmak kabildir. yle ki, daha Bizans devrinde menei Farsadan gelen skdar ad buraya verilmi olabilir. Ayn makalenin dipnotunda belirtilen bir baka nemli bilgi de, skdar adnn antik aa balanan ilgi ekici, hatta belki de doru olan bir izaha gre Roma devrinde SCUTUM yani kalkan tayan SCUTAR denilen Roma askerlerinin burada bir klas olduudur. (Okular=Sagittari - Hafif kalkanllar= Cetrati) skdar ismine ilk defa olarak Charles Texierin Kk Asya Tarihinde rastlamaktayz. Yazar bu kitabnda, mparator Vallensn askerlerinin SKTARYEN ad verilen klalarda kaldklarn yazmaktadr. Buradaki SKTAR szc bazlarna gre Farsa ASKANDAR (Karargh-Konak yeri) kelimesinden ortaya kmakta, bazlarna gre de kalkan sznden gelmektedir. Nitekim bu askerlere Kalkan tayan askerler ad veriliyordu. Samiha Ayverdi ise, Boaziinde Tarih adl eserinde u bilgileri verir: skdarn ad stne biribirini tutmayan iddialar her kitapta her kaynakta bir baka kalba brnm. Biri km, Khrista demi, gya ki, Agamemnonun olu Chrysos veya Hiriseis, Krma giderken, bir rivayete gre de kahin olan kz kardei figeniay ziyaret etmek zere Yorosa giderken bu mevkide lp defnedildii iin ismi de kye yadigr kalm demi. Bir bakas km, Bizans zamannda Latinlerin SKUDARUM demelerinin sebebi, SKUTAR yani kalkanl askerler klas ve ESKTER SARAYIndan kinayedir, demi. Kalkanl askerlere SKUTAROSlar denildii gibi Komnenoslar (Xl-XV. asr) andan beri de burada SKUTARON adl bir sarayn mevcut olduu bilinmektedir. Btn buraya kadar sylediklerimizden de anlalaca gibi skdarn alar boyunca drt ismi olmutur: 1- Antik ada 2 - Roma Devrinde 3 - Bizans Dneminde 4 - Osmanl Devrinde

20

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

II- YZYILLAR BOYUNCA SKDAR SAKNLER

skdar tarih iinde bir ok milletin istilsna uramtr. Bu hususu ana balklar halinde inceleyelim:

1- Eski ta (Paleolithique) Devri:ehir bu devirde iskn edilmemitir ve bu devre ait hi bir bilgiye sahip deiliz.

2- Cill ta (Neolithique) Devri:Bu devre ait hi bir bilgiye malik deiliz. htimal ki, skdar bu devirde de iskn edilmemiti.

3- En Eski alar:Bu devirlerde skdara yakn evrelerde oturanlar baz Trak kabileleri idi. Onbinlerin Dn adl eserinde Ksenophon yle der: Bitinya Trakya demektir. (Anabasis fihrist, Thrakia, s. 388) Bu Trakya, Pontusun azndan balar, saa doru Herakleiaya (Karadeniz Erelisi) kadar varr. (s. 281)

kinci olarak da Moda Burnunda bir kent daha kurmulard. Bu iki kent Fenikelilerin Karadeniz kylarnda kurduklar kentlere gitmek iin bir durak, bir eksikliklerini tamamlama yeriydi. Fenikelilerin skdar sahillerinde de baz tesisleri vard. Sahilden Kzkulesine doru uzanan slk ksm byk talarla doldurarak bir mendirek meydana getirmilerdi. Bu sayede bugnk Salacak sahilinin olduu yerde bir liman elde etmilerdi. Burada ticaret iskeleleri ve tersaneleri vard. Dier bir limanlar da imdiki vapur iskelesinin yerinde idi. O devirlerde bu ksm bir koy idi. Krfez, Mihrimah Camiinin nnden balyarak imdiki Karaolan Sokann bulunduu yere kadar uzanyordu. Son yaplan kanal almalarnda da grld gibi Glnu Emetullah Valide Sultan Camiinin ambarlar n ve Balaban Tekkesinin deniz taraflarnn gemite deniz olduu, kan kum, midye, istiridye kabuklarndan anlalmtr. Bu almalarda ayrca kayk balamaya yarayan bir ok da kazk meydana kmtr. M.. 1200 yllarnda Traklarn bir kolu da Hali sahilinde Unkapan ile Eyp arasna yerlemiti. stanbul iinde kurulan ilk kent burasdr. Fakat bu kentin ad bilinmemektedir.

4- Hitit (Eti) Devri: 6- Akalar Devri:(M.. 4000-1200) skdar ve dolaylar Traklarn Rumeliye geii sebebiyle boalmt, meskun deildi. Aka krallarnn en byklerinden olan Agamemnon, Peloponneste Argolisin kuzey dousunda yaptrm olduu Mikenai atosunda oturuyordu. Agamemnon, kardei Sparta Menelaosun gzel kars Helenann, lion adn tayan Truva kalesinde oturan Kral Primosun olu Paris tarafndan karlmas zerine Tru21

5- Fenikeliler Devri:M.. 1000 yllarnda Kadky, Fikirtepesinde Fenikeliler KALHEDON kentini kurmulard.

Yzyllar Boyunca skdarvaya kar byk bir sefer tertiplemi ve bu kaleyi on yl sren kuatmadan sonra zapt ve tahrip etmi, Primosu da ldrmt. Bu harplerin M.. 1190-1180 seneleri arasnda olduu sanlmaktadr. (Ege ve Yunan Tarihi s. 65-82) M.. 1200 dnemi Akalarn en gl olduklar devirdir. Bu husus btn Ege blgesinden baka, bir taraftan Makedonya ve Boazlara kadar yaylan Aka keramikleri ve sanat eserlerinin tad bir rnek slptan anlalmaktadr. (Ege ve Yunan Tarihi, s. 82) Kuzeyden Yunanistana inip ve bir ok savalardan sonra yonyaya yerleen Akalarn (Akhun) bir kolu M.. 675 ylnda Fikirtepe ve Modadaki iki Fenike kentini ele geirdi. Bahariye (Mhrdar)-Moda kesimine yerleti. Az zamanda Gebzeden Boaziine kadar olan blgeyi ele geirdiler. Kk bir Kalhedon devleti kurdular. skdar ve dolaylar da bu yeni devletin topraklar arasna katld. Anadoludan gelen halk bu yerlere bek bek yerletirildi. Megarallar stanbul Boazna kadar ilerleyerek M.. 680 ylna doru Kalkhedon (Kadky) ve bu ehirden 17 sene sonra Marmara ile Hali arasndaki burun zerinde Bizantiyonu (stanbul) kurmulardr. (Ege ve Yunan Tarihi, s. 166) M.. 405te Atina donanmas anakkale Boaznda Spartallara yenilmiti. Bu sayede Bizantiyonla Kalkhedonu ele geiren Spartallar Boazlara ve oradan yaplan hububat sevkiyatna tamamen egemen olmulard. (Ege ve Yunan Tarihi, s. 338) maya balamt. Ayn zamanda bu sefer, n Asya ile Avrupa arasnda yaplan ulamn Boazlardan gemesine yol amak suretiyle yonya ekonomi alannn bsbtn daralmasna yol amt. Bizantiyonun, Kalkhedon ve Marmara Erelisini Pers boyunduruundan kurtarmak iin yaptklar bir sonu vermemiti. M.. 476da Atina donanmas, Egenin kuzey blgelerini gven altna aldkdan sonra Rusyadan Atinaya ithal edilen hububat iin byk nemi olan Boazlara bir sefer yaptlar ve bata Bizantiyon olmak zere oradaki ehirlerin Atina deniz birliine girmesini saladlar. (Ege ve Yunan Tarihi, s. 300) Atina donanmas anakkale Boaznda Kinossemada ve ondan sonra Alkibiadesin yardmyla Abidosta iki nemli zafer kazand. (M.. 411 sonlar) M.. 410 ylnda Alkibiades, Marmara Denizinde Kizikos aklarnda Peleponnes donanmasn byk bir yenilgiye uratt, bir yl sonra ise Bizantiyon ve Kalkhedonu zaptetmek suretiyle Boazlarn kontrolnn tekrar Atinaya gemesini salad. Bizansllar bu kylar zerindeki buruna DAMALS (nek) BURNU adn vermilerdi. Damalis, Bizans kuatan Atinal general Charis (Hares)in karsdr. Donanmas ile gelip bu sahilde karargh kuran generalin hanm burada lm ve buraya gmldnden, emsi Paa, Ayazma ve Salacak arasndaki blgeye onun ad verilmiti. Damalisin Kzkulesine gmld de rivayet edilmektedir. Belki de Khrisos da buraya gmlmtr. M.. 340 tarihinde Makedonya kral Philip de Marmara Erelisini ve Bizantiyonu kuatmt. Fakat bunda kalc bir baar gsterememi, Makedonya donanmas Kalkhedonya aklarnda malup olmutu. (Ege ve Yunan Tarihi, s. 403)

7 - Pers Dnemi:Pers kral Dareios, skit Seferinde (M.. 513) ordusuyla stanbul Boazndan gemitir. Yakn dounun en dikkate deer hkmdarlarndan biri olan I. Dareios M.. 522-486 yllar arasnda hkm srmtr. Pers kralln o zamann en gl bir devleti haline getirdi ve bu devletin hemen hemen 200 yl yaamasn salad. (Ege ve Yunan Tarihi s. 255) Dareiosun, skit Seferinden sonra Boazlarn, Strimona kadar uzanan Trakyann ve Marmara denizinin kuzey ve Karadenizin bat kylarnn Pers devletine kalmas, yonlarn Karadeniz kolonileriyle olan ticaret ilikileri iin bir engel ol22

8- Byk skender Devri:skender, M.. 334 yl banda, anakkale Boazn gemi ve 334/333 kn Frigya ehirlerinden Gordionda (Sakarya zerinde Yasshyk) geirmiti. Bu arada Kalkhedonya ve Hrisopolisteki Pers hakimiyeti de sona ermitir. skender M.. 13 Haziran 323de Babilde lm ve arabayla skenderiyeye getirilerek gmlmtr. Bu beklenmedik lmden

Yzyllar Boyunca skdar Sakinlerisonra bir takm karklklar kt ve bu arada memleket bir ka satraplklara blnd ve Marmara yresi Leonnatosun idaresine gemi oldu. Bu karklk 300 yl srmt. etti ve Romallar 191de Anadolu topraklarna ayak bast. M.. 175 tarihinde dou Akdeniz tamamen Romann hakimiyetine geti. M.. 131 ylnda Bergamadaki ayaklanmay bastrmak iin Anadoluya giren Roma ordusu, gerek anlamyla burasn igale geliyordu. Nitekim M.. 129 tarihinde Bergama Krall ortadan kaldrlarak yerine Asya Eyaleti kuruldu. (Mahmut Gol, Pontus, s. 61) M.. 89-88 ylnda da btn Anadoluyu iine alan tek ve mill bir Anadolu devleti kurmak isteyen Pontus kral ile btn Anadoluyu egemenlii altna almak isteyen Roma mparatorluu arasnda lm kalm savalar balad. (Pontus, s. 67) Bu dnemde Kalkhedonya ile Sktariyon ve dolaylar Pontus hakimiyetine girmiti. M.. 63 ylnda Pontus kral byk Mihirdadn lm ile devleti ortadan kalkm ve bu yerler tekrar Romann hakimiyetine girmitir. (Pontus, s. 107) Bu olaydan sonra skdar 458 sene Romann hakimiyetinde kalmtr.

9- Bitinya Krall Devri:M.. 280 ylndan balayarak Bitinya, Pontus ve Kapadokya gibi prenslikler birer birer bamszlklarn iln etmee baladlar. Bitinya Krall, Yunan kltrn az ok benimsemi olan yerli prenslerden Zipoites tarafndan M.. 280 - 255 tarihlerinde kuruldu. Bu devletin hudutlar, stanbul Boaz, zmit Krfezi ve Sakarya ile snrlanan blgeyi iine alyordu ve bu yerler Traklarla meskun idi. (Ege ve Yunan Tarihi, s. 472)

10- Roma mparatorluu Devri:M.. 200 tarihlerinde Romallar, Makedonya kral Philipi malup ettiler. Philip, Yunanistan ve Anadoludaki btn topraklarn terk etti. M.. 191de, Roma Donanmas, Anibalin idare ettii Suriye Donanmasn malup

Ayazma sahilinde deniz hamam. Buras Ta skele ad ile nl idi.

23

Yzyllar Boyunca skdar 11- Bizans Devri:M.S. 395 tarihinde Roma mparatorluunun, Arkadys ve Honorys arasnda ikiye blnmesi ile Hrisopolis de Dou Roma mparatorluunun, yani Bizansn hakimiyetine girmi oldu. M.S. 260 tarihinde, Gothlar Karadenizin bat sahillerini takip ederek, karadan bir ordunun desteinde Byzantiona geldiler. Burada ordular gemilere bindiler ve Calcedona (Kadky) getiler. Calcedon kar koymadan teslim oldu mdafileri ise kat. stilclar buradan zmit ve Bursaya giderek yama ettiler. Bu olaylar srasnda belki skdar da yama edilmitir. O sralarda skdar, Kadkyne bal bir ky idi. (Roma mparatorluu Tarihi s. 135) Daha sonralar Roma mparatorluu iindeki iktidar mcadelesinde mparator Constantinus, Bizansn destekledii rakibi Liciniusu M.S. 20 Eyll 323 tarihinde Khrysopolis (Yaldzl ehir) civarnda malup etti. Bizansa snm olan Licinius buray terk ederek kendisini mdafaa iin Kk Asya sahillerine gemiti. Roma mparatoru Constantinus, Byzantionu bir tarafa brakarak Chrysopolis (skdar) yaknnda karaya kt. Ve orada btn ordusu ile kendisini bekleyen Liciniusu buldu. skdar muharebesinde yenilen Licinius savatan sonra zmite kat. Daha sonra Byzantion ve Calcedon (Kadky) teslim oldu. (Roma mparatorluu Tarihi, s. 270) M.S. 324te Roma mparatoru Constantinus Romadan baka bir yerde ve merkez durumda olmak zere bir baehir aryordu. nce Nii, Sofyay ve sonra Troiay dnmt, fakat sonunda Byzantion zerinde karar klmt. Bizans, M.. 660 ylnda kurulduuna gre 990 sene sonra Roma mparatorluunun baehri olmutur. Bizansta inaat M.S. 324 yl balarnda balam ve 330 yl, 2 Maysnda byk elencelerle al treni yaplmt. ehrin resmi ad, Roma Nova olmutu. Kuzey milletleri ise ona Miklagard yani Byk ehir diyorlard. (Roma mparatorluu Tarihi s. 275-273) 26 Ocak 447 tarihinde skdar iddetli bir yer sarsnts ile sallanm bu esnada skdar ve stanbul byk hasar grerek surlarn 67 kulesi yklmt.24

Bizansllar dneminde skdar, nemli bir ticaret ve konaklama merkezi olmutur. Bu arada deiik tarihlerde Perslerin ve Araplarn istilsna uram ve yama edilmitir. 609 tarihinde ran, 710da Araplar, 782 tarihinde Harunr-Reid, 1101-1102de Hallar, 1147de Fransa Kral Lui ile Alman mparatoru Konrad, 1203de gene Hallar skdardan getiler. 590-628 tarihleri arasnda, ran Sasan mparatorluunun banda II. Husrev bulunuyordu. 602 de Mauriciusun ldrlmesi zerine intikam almak iin Bizansa sava at. Bu sava sarasnda Pers ordular, stanbulun karsndaki Kadkye kadar geldiler. 609 yl olarak gsterilen bu igal ve yamaya skdarn da uram olduu muhakkaktr. Baz tarihlerde bu olaylarn 616da meydana geldii kabul edilir. Suriye valisi bulunan Muaviye, Kbrs Seferini mteakib, Bizansa kar stanbulu hedef alan ilk seferi dzenlemitir. Abdullah kumandasndaki slm donanmas ile Bizans deniz kuvvetleri arasnda Fenike kylarnda 655 ylnda cereyan eden Direkler Muharabesinde mparator Konstansn ar malubiyeti ve Bizans donanmasnn imhas Mslmanlara stanbul deniz yolunun almasn temin etmiti. Muaviye halife iken, olu Yezid tarafndan idare edilen ve ileri gelen sahabeler ile birlikte mehur Sahabe Ebu Eyyb el-Ensarnin katld 668/669 seferi stanbulun muhasaras ile neticelenen ilk slm teebbsdr. Muaviyenin 668 ylnda Fazala kumandasnda gnderdii kuvvetler Kadkyde klamakta idi. Yezid, 669 baharnda ehre kar devam eden tazyikten baar elde edemeyince, Arap ordular halife tarafndan geri arld. 715 ylnda, Halife Velid tarafndan Mesleme, kara ve deniz ordularnn ba kumandan olarak stanbul zerine gnderildi. Fakat bir baar kazanamadan geri dnmek zorunda kald. 781 tarihinde Halife el-Mehdi, olu ve veliahd Harunu stanbul muhasaras iin grevlendirdi. Ordu zmit yaknlarndaki Bizans kuvvetlerini malub ettikten sonra skdara kadar sokulmutu. (slm Ansiklopedisi, MEB Yaynlar, c. 5/2 s. 1173 ve sonras, stanbul Enstits Dergisi II, s. 213-259)

Yzyllar Boyunca skdar SakinleriBu ksa izahattan da anlalaca gibi, stanbul Araplar zamannda be defa muhasara altna alnmtr. (Trkler ise sekiz defa muhasara etmilerdir.) Araplarn kuatmalar sra ile 1655 ylnda, 2- 668 ylnda, 3- 674 ylnda, 4715 ylnda, 5- 782 ylndadr. Bu kuatmalar zamannda skdarn ismi hl Chrysopolistir. Byk Trk seyyah Evliya elebi Araplarn bu son kuatmas hakknda u bilgileri vermektedir: stanbul, eski zamanda Emevler ve dier padiahlar tarafndan yedi defa kuatlmtr. Bu kuatmalarn bazlarnda ise hara alnarak fetihsiz geri dnld. Fakat Peygamberimizin hicretinin 245inci (M. 859) senesinde, Herakl adl kraln Konstantiniyyede lmesi zerine Eleni kral oldu. Abbaslerden Halife Harun Reid 150.000 asker ile skdardan geerek stanbulu kuatt. Nihayet fetihsiz dnmek ayptr diye bir sr derisi geniliinde yer alp Silivri Kaps yaknnda, Koca Mustafa Paa Camii yerinde bir kale ve mslman mahallesi yapp, kale iine bin kadar muhafz koyarak her sene kafirlerden 50.000 altn hara olmak zere pein yllk hara alp Badata dnd. Bu srada Seyyid Battal Gazi bin kadar bahadryla skdarda pusuda yatp kafirlerden ganimet ve hara alarak, zerine musallat olmazd. Fakat Battal Gazi stanbulda slmlarn toptan ehid edildiklerini duyunca, iine gayret atei dp hemen o anda Kuzgunca, negelse (herhalde Kuzguncuk ve engelky olacak) ehirlerini Kartal, Darca kasabalarn yama ederek ele geirdii bin kadar dman askerini kltan geirdi. Oradan Badata gidip Harun Reide stanbuldaki slmlarn acnacak hallerini anlatr. Seyyid Battal Gazinin -ki mbarek isimleri Hseyin Gazi olu Caferdir- skdarda deniz kysnda Kzkulesine kar bir tepede adrlarn kurup (bu tepe Ayazma Camii ile Salacak plaj gazinosunun zerinde bulunduu tepedir. Eskiden burada Ayazma skelesi adyla anlan ve esas Fenikelilere kadar dayanan bir iskele bulunuyordu) orada muhafz kalr, yedi sene skunetle yaayp oralarda ba ve baheler yetitirirdi. imdi o balara, Battal Gazi Balar, l-i Bahadr Balar, Gazi Ky Balar derler. Yanl olarak Kadky Ba da diyorlar. te bu yedi sene zarfnda ilk defa olarak skdar ve Kadkyn Battal Gazi imar etmitir. Sonralar Battal Gazi ama memur olunca Kanador (Bizans imparatoru) denilen kral Kadkyne salam bir kale bina etmitir ki, hl bu hakirin ba iinde burlarnn temelleri grlr. Sonra skdarn kara tarafna ta amlca Dalarna kadar bir hendek atrr. Topran i yzne kapatp kap yerleri falan brakr. amlca Da zerinde bir karakol kulesi, Toygar Tepesinde, Yasstepede (Topta ve Zeynep Kmil Hastahanesinin zerinde bulunduu tepe), Piyale Paa Tepesinde (Tunus Ba ve ieki Durann olduu yerler), daha baka oniki yerde byk karakollar yapar. skdarn drt tarafna 40.000 kadar beki tayin eder. (Kalkanl svariler klas belki de bu zaman ina edilmitir.) skdar bu surette eli altna aldktan sonra Battal Gazinin korkusundan deniz yznde byk bir kule yaptrp, skdar tekfurunun kzn ve dier kymetli ve lzumlu insan iine koydurur. O kuleye Pirgos Tiskuris derler ki, Kzkulesi demektir. Bu srada Battal Gazi de am feth ederek, skdarn byle tahkim edildiini iitince yanna 700 serdengeti gazi alp gelir ve birdenbire skdar basar. Oradan kaykla Kzkulesine geip, kraln kzn, hazinesini ve dier lzumlu eyleri alp skdara dner. skdar bahesi yerinde iki rekat namaz klp: lh, buray, Muhammed mmetine nasib et ki, mamur olsun! deyu dua edip yalvarr. Sonra skdara dokunmadan ganimetlerini alp Medyin (ran) ehrine ynelir. Sonra Battal Gazinin ayann kerameti olarak Kanator kral skdar yle mamur etmitir ki, gya bir cennet bahesi olmutur. (Evliya elebi, Seyahatname, 2/169) Battal Gazi Emev ordularnn 717-740 yllar arasndaki Anadolu Seferine katlm ve Afyonkarahisar yaknndaki Akroinonda (Seyitgazi) ehid olmutur. Menkbelere gre Battal Gazi, Emev kumandan Meslemenin Bizans kuatmas srasnda (715 yl) ehre girer, Ayasofyay grdkten sonra, oradan kymetli bir ha alarak kar. 1071 Malazgirt Seferinden sonra, 1075 senesinde Kutalmuolu Sleyman, zniki zaptetmi ve buraya yerlemiti. Bu esnada, Bizansn urad buhrandan ve zayf imparator Mikaele kar kan isyanlardan faydalanarak sratle devletini geniletmi ve kuvvetlendirmiti.25

Yzyllar Boyunca skdarBizans Rumeli ordusu 1075te toptan ayakland ve bu ordunun kumandan N. Bryenrios Edirnede, 1077 tarihinde imparatorluunu iln ederek stanbul zerine yrd. mparator, bu tehlikeli durumda hapisten kard Russeli, Alexis ile birlikte ona kar gnderdi. Tam bu srada Anadoluda bulunan Bizans askerlerinin kumandan N. Botaniates de harekete geti ve Alpaslandan kaan, Bizansa snan Selukun torunu el-Basan ile birleerek Ktahyadan zmite doru ilerledi. Fakat Trklerden korktuundan ancak geceleri sapa yollardan hareket ediyordu. znik havzasnda, Sakarya kysnda (Atzula mevkii) Seluk kuvvetleri tarafndan sarlmak tehlikesine maruz kalan N. Botaniates mttefiki bulunan el-Basan amcazadesi Sleymana gnderdi. Bir takm menfaatler karlnda ve herhalde maksadn da anladktan sonra onu ikna etti. Bu sayede imparatorluunu iln eden N. Botaniates, Bitinyada znik hkmdar olan Kutalmuolu Sleymandan 2000 kiilik kuvvetten baka asker yardm vadini alarak stanbula doru harekete geti. Oradaki taraftarlarnn da yardm ile 1078de Bizans tahtna oturdu. Yeni imparator ile birlikte giden Trk askerleri skdarda adrlarn kurarak bir bayram enlii iinde eleniyor, ark sylyor ve stanbulda itibar gryorlard. (Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 55) Rivayete gre, Kutalmolu Sleyman ve maiyyetindeki devlet ricali ve askerleri, ilk defa Byk amlca Tepesinden stanbulu ve skdar grmler ve seyretmilerdir. Trk atlarnn suland yerler artk Trklerindir darb meseli ok ksa bir dnemde yerine gelmi ve ksa bir sre sonra artk stanbul ve skdar ebediyen Trkn olmutur. 1080 ylnda, Bizansta eksik olmayan taht kavgalar Sleyman ahtalmuolu Sleymana yeni bir frsat ve imkn hazrlad. Nitekim, stankydeki malikanesinde oturan N. Melissenos da yeni imparator Botaniatesi tanmyor, Adalar Denizi sahillerine kadar yaylan Trklerin babular ile temas ederek taht ele geirmee alyordu. Bu teebbslerinde muvaffak olmak iin, Sleyman ah ile ittifak yaparak Frikyada ve Galatada henz Bizansllarn elinde kalan ehirleri de Seluklulara teslim ediyordu. Bu siyaset deiiklii Sleyman ile Botaniatesin arasn at ve imparator,26

1080 senesinde Anadoluya bir ordu sevketti. Bu ordu znikin muhasarasna karar verdi. ehirdeki Trk garnizonu Bizansllar oyalarken Sleyman ile Melissenos da ilerliyorlard. Bizansllar muhasaray brakarak kanca Trk Ordusu, Melissenos ile birlikte Kadkye gelip yerleti. Fakat ondan daha mahir ve erken davranan Alexios Komneos 1081de imparatorluunu iln etti. Bu durum Trklerin her tarafa yaylmalarna ve henz ele gememi yerleri almalarna yardm etti. Filhakika Sleyman ah svarilerini ve piyade askerlerini Marmara ve Karadeniz sahillerine, Boazlara kadar gnderiyor, her taraf igal ediyordu. Az bir gayretle Boaz geebilir, onlar bu yerlerden kimse atamazd. Boazdaki kasabalarda korkusuzca yaadklarn gren Bizansllar ne yapacaklarn armlard. Trkler, Boaz, gmrk dairelerini ve gei resimlerini de kontrolleri altna almlard. Artk stanbul Boaz Seluklular ile Bizansllar arasnda hudut olmutu. Yeni imparator Alexis bir ka gece baskn ile Trkleri boazlardan uzaklatrmay denedi ise de bunu baaramad. Bu durumda Sleyman ah ile anlamaya mecbur oldu. Bu sebeple Seluk sultanna mhim bir miktarda para veya vergi vererek, Trkler boazlardan, hudut olarak izilen Drakon (Dragos-Orhan Tepe) suyuna kadar ekilmek suretiyle, 1081 ylnda bir anlamay imzalamaya muaffak oldu. Bu anlama gereince skdar ve Kadky havalisi de Trk kuvvetleri tarafndan boaltlm oldu. Dragos suyu, Kadkyn hemen dousunda, bugnk Maltepe-Kartal arasnda ve hayvanat bahesinin yanndan akan deredir ki, imdiki ad Kirehane Deresidir. (Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 61) Hal Seferleri Dnemi: XI. asrda, Seluklular Anadolu ve Suriyeye hakim olmu bulunuyorlard. Bu devirde Avrupa Hristiyan lemi, Trklerin elinde bulunan Kuds almak iin Hal Seferleri ad ile seferler dzenlemeye balamlard. Bu seferler, 1094 tarihinden 1270 tarihine kadar srmtr. Bir ka asilzade ile beraber, papaz ve kei, bir ok haydut ve fahie ile kark 60 binden fazla ekiya alay 1096 senesinin ilk baharnda Fransadan ve Almanyadan hareket ettiler.

Yzyllar Boyunca skdar SakinleriBunlarn arkasndan 200.000 nfus daha yola kt. Grlmemi derecede vahet sergileyen bu gruh bir ok Hristiyan ehir ve kasabalarn yama etmi ve kiliseleri yakp ykmlard. Bunlar stanbul nlerine geldikten sonra, sur dndaki baheleri, saraylar ve kiliseleri ayrdetmeksizin yama ettiler. Bu duruma aran mparator Aleksi kendilerine, Trklerin kontrolnde bulunan Boaziinin Anadolu sahillerini zaptetmelerini tavsiye etti. Bunun zerine vahi hallar gruhu skdara geti ve burasn derhal yama ettiler. Bu esnada skdar, tarihinin en mthi yama ve talanna maruz kald. Mverrih F. Funck Brentano diyor ki: Reislerinden ayrlnca hi bir intizam tanmyorlard. Trk ocuklarn yakalayp, piirmek iin para para kesiyorlar veyahut kazklara geiriyorlard. Byklere de akla hayale gelmeyen ikenceler yapyorlard. Birinci Hal Seferinden 48 sene sonra, 1144 tarihinde skdar ikinci defa Hal ordularnn talanna uramtr. Bu seferde, birinci seferde olduu gibi Hal gruhu kayk ve gemilerle skdar iskelelerine tanm ve ehirde bir ok taknlklar yaptktan sonra Haydarpaa-brahimaa-Ayrlk emesi arasnda bulunan geni bir ayrlkta toplanmt. Bu seferin banda Fransa Kral VII. Lui ile Almanya mparatoru III. Konrat bulunuyordu. Drdnc Hal Seferinde, Hal Donanmas stanbula gelince, ilk nce Kadky ile skdar arasndaki, imparatorun Haremus Sarayn yama etmekle ie balamlard. Bu esnada ehir de yamadan nasibini almt. Evlere, kiliselere ve dkknlara durmadan tecavz edilmiti. Hallar birka gn, skdar ve Kadky havalisinde kendilerine eki dzen verdikten sonra, stanbula hcum ederek ehre girdiler. Fakat tutunamadklarndan etraf ateeYeni Cami sebil ve emesi. Sol tarafta Hakimiyeti Milliye Caddesi zerindeki evler ve dkknlar grlmektedir. emenin nnde de mehur skdar Bitpazar bulunuyordu.

27

Yzyllar Boyunca skdarverip ekildiler. iddetle esen rzgar dolaysyla yangn, Yaldzl Kapdan, (Yedikulede) Ayvansaray veya Kabristan Kaps denilen yere kadar olan sahay tahrip etti. Rumlar, yaptklar klarda baarl olamadklarndan, mparator o gece hazinesini alarak ufak bir gemi ile Trakyaya kat. Bu durum zerine 9 Nisan 1204 tarihinde stanbul, Hallar tarafndan zapt edildi. ehri alan Hallar, grlmemi bir ekilde yama ve talan ettiler. Bu tahribattan kiliseler dahi kurtulamamtr. Bu suretle stanbulda bir Ltin mparatorluu kurulmu oldu. skdar ve Kadky de yeni kurulan bu Latin mparatorluunun idaresinde kalmtr. 57 sene sren bu devlet 1261de yklarak blge yeniden Bizans mparatorluunun eline gemi oldu. 1086 tarihinden, Birinci Hal Seferinin balangc olan 1094 senesine kadar skdar ve havalisi Trk kontrolnde bulunuyordu. Trkler bu tarihte buradan ekilmee mecbur kalm ve bu blge ancak Osmanl mparatorluu devrinde tekrar Trk idaresine girmitir. bulun fethinin 100 sene ncesine tesadf etmektedir. 1347 veya 1348 senelerinde Kocaeli yarmadas, kk ve byk amlcalar Osmanl Trklerinin kontrolnde veya elinde idi. Trklerin bu hakimiyeti skdarn imdiki Doanclar tepesine kadar ilerlettikleri anlalmaktadr. Deniz kylarna yerleememelerinin sebebi her halde Bizans donanmas idi. Bizansllarn bu hakimiyeti 1329 tarihinde yaplan Pelekanon Muharebesi ile kazanlmt. Bu harp 29 Haziran 1329da imdiki Gebzenin gneybatsndaki ovada yaplmt. O srada Bizansta, dede ile torun iki Andronikoslar mtereken saltanat sryorlard. Trklerin Boazii kylarna kadar aknlar tertib etmesinden usanan imparator gen Andronikos, znik kuatmasn da duyunca, 1329 yl hazirannn sonlarnda bir ksm askerlerini toplayarak skdara geti ve imdiki Haydarpaa ayrnda ordusunu toplad. Kendisi de bizzat ordunun banda olarak Pelekanon ovasna geldi ve kararghn kurdu. Herhangi bir bozgun ihtimaline kar, kaanlar toplayabilmek iin deniz kuvvetleri de kydan orduyu takip ediyordu. Yaplan muharebede, impratorun yaral olarak bir hal iinde geri ekilmesi ile bozgun byk bir panikle sonulanmt. Andronikosun karargh ve hatta erguvn imparator adr dahi Trklerin eline geti. Neticede Prens Kontakuzenos maktul dt. Bylece malup Bizans ordusu denizden ve karadan skdara ekilirken, imparator da, bugnk Yelkenkayadaki kaleden bir gemiye bindirilerek stanbulun yolunu tuttu. Neticede, Bizansn istei ile balayan sulh grmeleri iin ilk toplant Gztepede Andronikosun av kknde olmutur ki bu kk, imdiki Merdivenky Tekkesinin (ahkulu Bekt Tekkesi binas) bulunduu yerde idi. Sultan Orhan sulh artlar arasnda bu kk de istiyor ve burasn bir Ah Dergh haline sokuyordu. Bir ftvvet yolu, terbiyev bir esnaf kuruluu olan Ahler o alarda Osmanllarn beinci kolu idiler, yani yabanc lkelerden onlar sayesinde haber salarlard. Bu tekkenin eyhlerine de resmen Bizans gzetlemek vazifesi verildiinden kendilerine Gzc Baba deniyordu. Bugnk Gztepe isminin de buradan geldii kabul edilmektedir.

12- Osmanl Dnemi:1347 veya 1348 tarihinde Orhan Gazi Bizans Prensesi Teodora ile evlendikten bir sene sonra, kars ve oullar ile beraber kayn pederi Bizans mparatoru Altnc Yoannis Kantaskuzinosun davetlisi olarak skdara gelmiti. skdarda bir mddet oturan Orhan Gazi, imparatorla beraber amlca ve havalisindeki ormanlarda av yapmlard. Bu mnasebetle bir ok ziyafetler ve enlikler tertib edilmiti. Bu arada imparator, kz Teodoray ve Orhan Gazinin baka hanmlardan olmu olan drt olunu da yanna alarak stanbula, imparatorluk sarayna gtrmt. Burada gn kaldktan sonra geri dnmlerdi. Bu mddet zarfnda Padiah emniyet mlahazasyla stanbula gememi skdarda kalmt.Kar sayfada

Mihrimah Sultan Camii ve Sultan III. Ahmet emesi. Sadaki minarenin arkasnda irket-i Hayriyenin kurucusu Hseyin Hki Beyin evi grlmektedir.28

1352 tarihinde Venediklilerle Cenevizlilerin aras almt. Cenevizliler Orhan Gazinin mttefiki idi. Her iki talyan devleti Boaziinde bir deniz harbine girimi ve bu harpte Orhan Bey izledii siyaset gerei Cenevizlilere yardm etmiti. Bu siyasetin bir neticesi olarak Padiah, skdar ve Kadky havalisine bir svari kuvveti gndererek Boaziinin stratejik yerlerini igal etmiti. Bu fetih olay stan-

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

29

Yzyllar Boyunca skdarBu Ah Dergh tekilt gzetleme vazifesini, kademeli bir surette yerine getiriyordu. lk gzetleme noktas skdar ile amlca arasnda bulunan Tophaneliolu mevkiinde idi. Bu ii, asl ismi unutulmu olan Gl Baba yerine getiriyordu. Gl Babann kabri yakn zamanda, Boaz Kprs evre yolu yapm srasnda yerinden kaldrlm ve ta Burhaniye emesi yanna konulmutur. kinci gzetleme noktas Gztepedeki Gzc Baba hazresinin bulunduu tepede idi. nc nokta ise, erenkyde bulunuyordu. Bu grevi de, halen kabri ziyaret edilmekte olan Ali Baba yapyordu. Bunlar birbirleriyle ate yakmak suretiyle haberleiyorlard. Bu sayede skdar sahillerinde olan bir olay pek ksa bir zamanda znik veya Bursaya duyuruluyordu. Orhan Gazi Pelekanon zaferinden sonra bir ka kere daha Merdivenkyne gelmitir. 1356 ylnda Orhan Gazinin Teodoradan domu olan olu ehzade Halil, zmit Krfezinde kaykla gezerken Foa Ceneviz korsanlar tarafndan yakalanp Foaya gtrlmt. Araya giren mparator Yuannis bu ocuu kurtarmak iin istenen fidyenin yarsn vermiti. ehzade Halili kurtarmak iin Kadkyne gelirken, Orhan Be, Merdivenkynden gemiti. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, I/135) skdar ve havalisi, 1351 tarihinde Trklerin eline getiine gre, bu tarihten 1402 Ankara muharebesine kadar Osmanllarn elinde kalmtr. Bu tarihte, Osmanl Devleti byk bir sarsnt geirdiinden, baz yerler gibi skdar da Bizansllarn eline geti. 1402 Ankara Muharebesinde Trkler Timur ordusuna malup olduktan sonra Yldrmn byk olu ve Veliaht Emir Sleyman Anadoluhisarna snmak zere kaarken Merdivenky civarndan gemiti. Dukas, Emir Sleymann imparatorla stanbulda muahede yaptn sylyor ve terk ettii yerleri gstererek yle diyor: stanbul civarndaki Pendikten Mukaddes Aza (skdarla Sarayburnu aras) ve Mukaddes Azdan Varnaya kadar olan Karadeniz sahillerindeki btn kaleleri verdi. Bu arada da stanbul ve skdar evresindeki30

Trkler katliama uramlard. Bekt inanlarna gre bu ehitler 40 erenlerdir. ahkulu Baba, Yrk Baba, Sancaktar Baba, Balc Baba, Mansur Baba, Semerci Baba, Gzc Baba, Mah Baba, Gl Baba, Garipe Baba, Buhur Baba, Eren Baba, Kartal Baba ilh. Btn bu isimler buradaki Bekt Babalarnn lkaplar idi. Bu arada Merdivenky civarnda ehid denler Gzc Baba Tepesine defnediliyordu. Tekke civarnda ehid olan Mah Baba tekkeye, Eren ve Kartal Babalar da ehid olduklar yerlere gmldler. Trkler, ksa bir zaman sonra buralar tekrar ele geirmitir. Yldrm Bayezid, devrinde Timurta Paa olu Yahi Beyi, bir miktar askerle, Karadeniz sahilinde olan memleketleri feth etmesi iin gnderdi. Yahi Bey varb ile havalisini ald. Yldrm da Kocaeli zerinden stanbul fethine azimet ettiler. skender Boaz (Boazii) adl yere vasl olduklarnda burada bir kale yaptrdlar. Bu hisara bugn, Gzelcehisar (Anadoluhisar) denmektedir. (Mneccimba Tarihi, I/141) IV. Andronikos, 1376 tarihinden 1379 ylna kadar sene saltanat srm ve bu mddet zarfnda, babas V. Yoannis ve iki olu, Anemas zindanlarnda kalmlardr. V. Yoannis, Sultan I. Murada, Alaehir kalesini vaad edince bunlar kurtarmaya karar vermi ve Venediklilerle anlamt. Venedikliler, Haziran 1379 tarihinde onlar bu zindandan karmay baarm ve doru skdara geerek orada onlar bekleyen ehzade Bayezide iltica etmilerdi. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, I/62, smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 1/144) elebi Sultan Mehmet bizzat ordusunun banda Hereke, Gebze, Darca, Kartal ve Pendik taraflarn zaptettii gibi, Timurtaolu Umur Bey de elindeki kuvvetlerle ile ve havalisini alyordu. elebi Sultan Mehmetin bu sralarda Merdivenkynde kald ve tekkeyi yeniden ihya ettii sylenir. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, I/372, Bedi ehsuvarolu, Gztepe, s. 16) 1411 ylnn tarihi olaylar arasnda bir de, skdar Anlamas vardr. Bu anlama, Bizans mparatoru I. Manuel Paleologos ile elebi

Yzyllar Boyunca skdar SakinleriSultan Mehmet arasnda yaplmtr. mparator, Edirnede padiahln iln etmi olan Musaya kar, elebi Mehmete yardm etmiti. Kendisine asker verdii gibi ordusunu da Rumeli Yakasna geirmei zerine almt. Buna mukabil Mehmet elebi de, stanbul ve Selnik civarlarn terke rza gstermiti. Bu arada Kartal, Pendik ve Gebze Bizansllara terk edildi. Musa elebinin iddetinden korkan ve Osmanl hanedan arasndaki saltanat mcadelesinden istifade etmek isteyen Manuel, ehirde az kuvvet bulunmasndan dolay, stanbulun Musann eline gemesinden korktuu iin Bursada bulunan Mehmet elebiye haber gnderdi ve yanna davet etti. Bunun zerine Mehmet elebi Gebze kads Fazlullah eli olarak gnderdi, neticede grp anlatlar. Padiah skdara gelip mparatorla grt. elebi Mehmet, Musa ile yapt muharebeyi kaybedince stanbula snd. mparator gemileriyle elebi Mehmeti tekrar skdara geirdi. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, I/147-341) Aradan bir sene geince, 1412 tarihinde 30 bin kiilik bir ordu ile yine mparatorun gemileriyle skdardan Rumeliye geti. 1420 tarihinde Sultan elebi Mehmet, stanbul yolu ile Anadoluya gemek zere geldi. Dolmabahe ve Tophane sahillerine gelerek burada sra krekli kadrgada bulunan imparator tarafndan karland ve konuarak Hrisopolis yani skdara getiler, imparator kadrgadan kmad. elebi Sultan Mehmet, karaya karak adra indi ve akam olunca maiyyetiyle beraber zmit tarafna hareket etti. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, s. 372) Burada dikkat edilecek bir husus da skdara o tarihlerde hl Hrisopolis denmesidir. elebi Mehmet skdara kadrga ile geldiine gre ya imdiki araba vapurlar iskelesinin bulunduu yerde, fakat biraz daha i tarafta bulunan iskeleye veya Ayazma Camiinin n tarafnda bulunan iskeleye yanam olmaldr. Buradan hareket eden elebi Mehmet Doanclar Tepesindeki adrna gelmitir. 1444 Varna Meydan Muharebesinden evvel Sultan II. Murad, 40.000 kii ile Rumeli tarafna gemek istemi fakat anakkale Boaz Hal donanmas tarafndan tutulduu iin, derhal stanbula hareket etmiti. Sultan Murad, skdardan geerek Gzelcehisara (Anadoluhisar) geldi. Veziriazam andarl Halil Paa, beraberinde top olduu halde bir ksm kuvvetle Rumelihisarnn bulunduu Kayalar mevkiine gelip, her bir nefer iin bir duka alt-

Ahmediye Meydanndan (Yeni eme Meydan) Hakimiyeti Milliye Caddesinin grn. lerde grlen Kara Davut Paa Camii ve Byk Hamamdr. Sa kede yars grlen lemde ad verilen Yeni emedir. Bunun yannda da Mehmet Aa Camii bulunuyor.31

Yzyllar Boyunca skdarn verilmek zere Ceneviz gemileriyle 20 Ekim 1444 tarihinde Rumeli sahiline gemiti. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, s. 434) 1452 ylnda Fatih Sultan Mehmet, Karaman Seferinden dnte anakkale Boaznda Frenk gemilerinin bulunduunun haber verilmesi zerine yine babas gibi skdardan geerek Anadoluhisarna gelmi ve babasnn getii yerden Rumeli sahiline indii srada imdiki Rumelihisarnn yaplmasn emretmitir. skdar her ne kadar 1352 tarihinde Trklerin eline gemise de bu uzun mrl olmam, 1402 Ankara Muharebesinden hemen sonra elimizden kmt. elebi Mehmet zamannda Trk atllar geri amlca tepelerine hatta Doanclara kadar gelebiliyorlard, fakat bu kesin ve kalc bir yerleme deildi. Yalnz gzetleme yerleri tesis edilmiti. Kesin yerleme stanbulun fethinden sonra olmutur. Yalnz 1352 tarihinden 1452 tarihine kadar geen bir asrlk zamanda Trkler bu havalinin kontroln hi bir zaman ellerinden brakmamtr. Fetih Sonras Dnem: stanbulun 29 Mays 1453 tarihinde Trkler tarafndan fethedilmesinden sonra skdar, hzla gelimeye balam ve bu arada 91 cami veya mescit, 51 tekke, 12 hamam, 11 kervansaray, 2 imaret, 7 medrese, 260 eme, 5 iskele (byk), 2 darifa, 2 menzilhane, tabhane, sbyan mektebi, ktphane, darlhadis, sebil, ve posta tekilt ile bir ok padiah, sultan, paa ve devlet ricali saray, yal ve kkleri ile sslenmitir. Btn Osmanl tarihi dneminde Anadoluya, Hicaz, Msr, ran, Irak, Kafkasya, Suriye zerine yaplan seferlerde bir konak ve toplanma mahalli olmutur. Bu seferlere kan Padiah ve serdarlar burada son hazrlklarn tamamlamlardr. (Konaklama yerleri ve yollar hakknda ileride malmat verilecektir.) 27 Nisan 1481 tarihinde Byk Fatih, o zamana kadar grlmemi, muazzam toplarla donatlm 300.000 kiilik ordusunun banda skdara gemi ve Doanclar tepesindeki

Salacak skelesi.

32

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

Aa Camii ve Hamam duvar. Dnme Dolap Soka zerindeki eski skdar evleri. Solda Aa Camii nndeki tulumba ve bunun karsnda da skender Baba Mezarl grlmektedir.

muhteem otana inmiti. Padiahn ota daha kn skdarda kurulmutu. Fakat Fatih Sultan Mehmet hasta idi. Burada bir ka gn kaldktan sonra hareket etmi, Gebze yaknndaki Sultan ayrnda Hakkn rahmetine kavumutu. 3 Mays 1481 tarihinde vefat eden Fatihin mbarek na bir arabaya konarak skdara getirilmiti. Buradan da bir saltanat kay ile Topkap Sarayna nakledilmiti. Fatih Sultan Mehmetin skdara bu ilk geii deildi. Bundan evvel de, 1461 tarihinde Trabzon Fethi iin ve 1473de Uzun Hasana kar at seferlerde Doanclardaki otana inmiti. Bu 1473 seferinde bir saldrya kar, skdar ile Sarayburnu arasnda bir zincir gerdirerek Boaz kapatmt. Bu sayede bir Hal donanmasnn ani saldrsna kar koymak istemiti. 21 Mays 1481 tarihinde de, Fatihin olu Bayezid-i Veli, tahta gemek iin drt bin atl ile skdara gelmi buradan stanbula geerken yenieriler saltanat kaynn etrafn sarmlar ve kendisinden cls bahsii istemilerdi. Fatih devrinde skdar yeniden kuruldu denebilir. Salacakta kendi adyla anlan bir mescit yaptrm ve skdarn ilk mahallesi ortaya kmtr. skdar bu zamana kadar bir asra yakn Trk kontrolnde bulunmasna ramen daimi bir yerleme olamamtr. Burann Bi-

zans ahalisi de fetihten ok nce bu yerleri terk ederek bir ksm Rumeli Yakasna ve bir ksm da Mora, Ege adalarna gitmilerdi. Uzun seneler buralar ssz kalm ve bundan dolay skdarda Bizanllara ait tek bir eser bize intikal etmemitir. Fatih Sultan Mehmet skdarn enlenmesi iin, Anadoludan Trk halkn getirterek buraya yerletirmitir. Fatihin buradaki ikinci eseri eski Zincirlikuyu, imdiki skele Meydannda yaptrm olduu Bedestendir. Bununla da arnn gelimesini salamtr. Bundan sonra skdar hzla gelimeye balam, 1455te ina edilen Salacak Mescidinden sonra yine ayn tarihte Toygartepede Durbali Mescidi, 1460 senesinde Hamza Fakih Camii, 1471 de de Rum Mehmet Paa Camii yaplmtr. Bu camilerle beraber etraflarnda mahalleleri de kurulduundan beldenin nfusu gitgide artmtr. 23 Nisan 1514 ylnda Yavuz Sultan Selim, ah smail zerine yrmek iin de yine buradan gemiti. Yavuz, nisann 20sinde Beiktatan skdara gemi ve burada gn kaldktan sonra hareket etmiti. Aradan iki sene geince Yavuz Sultan Selim, Msr Seferi iin 5 Haziran 1516 tarihinde muhteem saltanat kay ile skdara gemi ve Doanclardaki ahane otana eref vermiti.33

Yzyllar Boyunca skdarYavuzun vefatndan sonra, saltanat nbeti kendisine gelen Kanun Sultan Sleyman, vali bulunduu Manisadan 30 Eyll 1520 tarihinde skdara vasl olmu ve bir yenieri ktas tarafndan selmlandktan sonra, yanndakilerle beraber gemilerle Topkap Sarayna gemi ve Osmanl tahtna cls etmiti. Aradan bir sene geince de Kanun, Rodos Seferine gitmek iin 16 Haziran 1522 tarihinde skdara gemi ve buradaki otanda iki gn kaldktan sonra, Badat yolu ile hareket etmiti. ah smail, Rodosun alnmasndan sonra stanbula 500 kiilik bir tebrik ve sefaret heyeti gndermiti. skdara gelen bu heyetten 20 kadar eli ile beraber stanbul tarafna geirilerek dierleri skdarda alkonulmu ve arlanmtr. Bu sefaret heyetinin banda ia ulemasndan Tacddin Hasan Halife bulunuyordu. ran elileri skdara yaklatklar zaman bir ksm cebecilerle, topular kendi aalaryla beraber skdara geirilerek eli alay Tekke mevkiinde (Merdivenky ahkulu Tekkesi) karlanp skdara getirilerek orada hazrlanan konaa indirildiler. Eliyi hkmet namna avuba karlar ve kendisine mihmandar tayin edilirdi. Bundan sonra tersaneden gnderilen kadrga ile eli stanbul tarafna geirilip, Eminnnde yenierilerden bir mfreze sefiri karlayp kendisi ve maiyyetine gnderilen atlara bindirilerek ikametine ayrlan konaa gtrlrd. Kasm 1543 tarihinde skdar brahim Aa ayrnda hazin bir merasimle, Kanun Sultan Sleymann kymetli olu ehzade Mehmetin cenazesini karlamlard. ehzade Mehmet, Manisada vali iken vefat etmi ve bir arabayla buraya getirilmi ve yine burada tabuta konularak skdar iskelesinden bir saltanat kay ile stanbula geirilmitir. Namaz, Bayezid Camisinde klnan ehzade Mehmetin na ehzadeba ad verilen camiin avlusundaki muhteem trbesine gmlmtr. Trbe sonradan ina olunmutur. 29 Mart 1548 tarihinde Kanun, ikinci defa ran Seferine kmak iin skdara gemiti. Bundan sonra Kanunnin dier olu ehzade Cihangir de 27 Kasm 1553 tarihinde Halepte vefat etmi ve oradan bir araba ile skdara getirilmi ve buradan stanbula nakledilerek aabeyi ehzade Mehmetin yanna defnedilmitir. 28 Austos 1553 tarihinde de Kanun, Nahvan Seferine kmak iin skdara gemiti. Aradan iki seneye yakn bir zaman getikten sonra bu seferden dnerken 31 Temmuz 1555te skdar Sarayna gelmi ve burada bir ka gn dinlenmiti. 5 Haziran l559 tarihinde yine Kanun, kendine ba kaldran olu ehzade Bayezide kar yrmek iin skdara gemiti. Yannda yenieriler ve dier kapkullar ile Rumeli ordusu da bulunuyordu. Sadrazam Sokollu Mehmet Paa ve dier vezirler de maiyyetinde idi. Kanunnin bu ekilde skdara geiinden korkan Bayezid Anadoludan rana kam ve bu son durum zerine de Sultan Sleyman, skdar zerinden stanbula dnmt. 30 Austos 1566 tarihinde de, Kanunnin Zigetvar Seferinde vefat zerine, tahta davet edilen ehzade Selim vali bulunduu Ktahyadan hareketle skdara vasl olmutu. II. Sultan Selim olarak tahta geecek olan ehzade nce Kadkyne gelmi ve buradan stanbul muhafz skender Paaya haber gndererek ne iin arldn sormutur. Buradan skdara gemi ve burada hazrlanan saltanat kayklaryla ve yanndakilerle Topkap Sarayna geerken ilk nce Kzkulesinden ve ondan sonra Tophaneden atlan clus toplaryla selmlanmtr. 4 Mays 1576da II. Sultan Selimin vefat zerine, tahta kan III. Murad tebrik iin bu tarihte rann Revan valisi Tokmak Han skdara gelmiti. Yannda 250 kiilik maiyyeti ve 500 deve yk hediye ve eya getirdii sylenir. ran elisini Rumeli Beylerbeyi Siyavu Paa 2500 kiilik muhteem bir alayla skdara geip karlamt. lk karlayclar da ahkulu Tekkesine kadar gitmilerdir. O gn skdar ok mstesna bir gn yaam ve bu olay uzun yllar skdar halknn dilinden dmemiti. Siyavu Paann kapsndaki halk, altn ve gm takml atlar, sorgulu ve gm asal avular, mteferrikalar ve sipahileriyle skdar ve ranllarn gzlerini kamatrmt. Kaptan- Derya Kl Ali Paann bayraklarla donattrd 30 muhteem kadrga ile stanbula geilirken, Kzkulesinden ve Tophaneden atlan toplarla selmlanmt. 5 Nisan 1578 tarihinde, Grcistan ve irvan Seferine serdar olarak atanan Lala Mustafa

34

Yzyllar Boyunca skdar SakinleriPaa Kbrs fatihidir ve kabri de Eyp Sultan Trbesinin sa tarafnda ve camiin Bostan skelesine alan kapsnn yannda bulunmaktadr. Paa, skdarda 23 gn kalarak son hazrlklarn tamamlam ve 28 Nisanda Erzuruma hareket etmitir. Azlinden sonra (6 Aralk 1582) bazen skdardaki konanda hasret ekerek vakit geirmitir. Ferhad Paa, 28 Mart 1583 tarihinde dou serdar olarak skdardaki kararghna gelmiti. Paa burada 10 gnden fazla kaldktan sonra, yannda bulunan 60.000 asker, 300 top, 400 avu ve 10.000 inaat amelesiyle yola kmt. Ferhad Paann yannda ayrca iki milyon akenin olduu da sylenir. 17 Aralk 1583. Bu tarihte, III. Muradn olu ehzade Mehmet, vali olarak atand Manisa vilyetine gitmek iin skdara gemiti. Yannda 1500 asker vard. Kendi ve askerleri kayklarla gelerek skdar skelesine yanamlar ve bu esnada byk bir karlama merasimi yaplmt. Toplama mahalli Doanclar Meydan olduundan veliaht muhteem bir ata binerek gsterili ve mutantan bir ekilde otana gelmiti. ok parlak bir merasimle uurlanan ehzade Mehmet, bata Sadrazam Siyavu Paa olmak zere btn devlet ricali, ulema, vzera ve skdarn btn tekke erkn tarafndan brahim Aa iftliinde kurulan otana kadar byk bir debdebe ile gtrlmt. ehzade, Saraydan Vezir skelesine giderken de, iki sra dizilen ihtiram ktas tarafndan selmlanm, Kaptan- Derya Kl Ali Paann refakatyla iskeleden hareket ederken selm toplar atlm ve skdardaki otanda da el pme merasimi yapldktan sonra Manisaya hareket etmiti. 15 Ekim 1584de Sadrazam zdemirolu Osman Paa, Krm syann bastrmak iin serdarlkla stanbuldan skdara gemi ve Paa, buradaki kararghta 18 gn kaldktan sonra Kastamonuya doru hareket etmiti. 8 Nisan 1586 tarihinde serdar Ferhat Paa, ikinci defa Dou Seferine hareket iin skdara gemiti. Serdar- ekremlerin hareketlerinde eski det olduu zere, Paa, kaptan- derya baterdasyla skdara gemi, btn vzera ve ulema tarafndan parlak merasimle uurlanm ve burada, kararghndaki serdarlk otana inerek son hazrlklarla megul olmu ve 10 gn kadar kaldktan sonra da hareket etmiti. Ferhat Paann yannda 5 bin yenieri, sipahi ve silhdarla, 1000 topu, 1000

Yeni Cami ve Hnkr Mahfili.

35

Yzyllar Boyunca skdarcebeci ve 1000 top arabacsndan mrekkeb bir kuvvet bulunmakta idi. Safev ehzadesi Haydar Mirza, elilik grevi ile 28 Ocak 1590 tarihinde skdara gelmiti ve parlak bir ekilde karlanmt. Bu muhteem karlama Pendikte balam ve skdarda da tekrarlanmt. Yine bu tarihten gn evvel Dou Seferinden dnen Ferhat Paa, yine ayn yerde parlak bir ekilde karlanmtr.Glnu Emetullah Valide Sultan Camii (Yeni Cami). Sada grlen iskele Yemi veya Balaban skelesi adn tayordu. Sol taraftaki byk bina Erenler Dn Salonu idi. Arada ise kum depolar bulunmaktadr.

bul tarafnda da caddeler, sokaklar, evler ve dkknlar erkek ve kadn seyircilerle dolup tamt. 12 Ocak 1593 tarihinde, Osmanllara snan Giln hakimi Han Ahmet maiyyetiyle skdara gelmiti. Han Ahmet, ilk nce Badefterdar ve Nianc tarafndan zmitte, sonra da skdara gelip ahane bir merasimle karland. Eri Seferinde ordu vaizliine tayin olunan Yayabazde lyas olu Hzr Efendi emsi Paa Camii ile tekkesinin mehur vaizi ve ayrca kibar- meyihinden idi. Bu mmtaz alim szkonusu muharebede, yz mridiyle beraber ehid olmu ve mbrek na Tatarpazarcndan (Bulgaristanda) getirilip, orada bulunan Dlbentzde Camii hazresine defnedilmitir. Eri Seferindeki Haova Meydan Muharebesi, 26 Kasm 1596 tarihinde olmu ve Trklerin zaferleriyle son bulmutur. 4 Austos 1599 tarihinde Koca Sinan Paa, Anadoludaki isyanlar bastrmak iin skdara gemi ve buradaki kararghndan aus-

Safev ehzadenin stanbula gelii, bu ehrin tarihinde ok mhim bir gn saylr. Hkmet adna karlamaya memur olan Anadolu Beylerbeyi Sokolluolu Hasan Paa zengi Aalar ve Blk Aalar ve avuba ve Cebeciba neferleriyle ve lt- bezm- rezm ile mkemmel skdar tarafndan da karlanm ve yenieri ve kapkulu da, iskelede hazr u mde durmutur. Rz- Har e benzetilen seyirci kalabalnn Er ve avrat farkolmayacak bir dereceyi bulmasndan dolay glkle yollar alp Safev Trklerinin o kk ehzadesi stanbula geirilmi, kadrgalar skdardan stanbula gelinceye kadar akam olmu, stan-

36

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleritos sonlarnda hareket etmitir. Sinan Paann, Doanclarda bir camii ve bu camiin civarnda bir kona vardr. Senelerden beri Anadoluda srp giden ve bu yzden birok ehirleri, kasabalar ve kyleri harab etmi olan Cell isyanlarnn baz elebalar yakalanm ve idam edilmilerdi. Vatan airimiz Namk Kemalin roman kahraman 8 ubat 1603 gn Sleymaniye Camii avlusunda toplanan yenierilere, sipahilerin haklarndan gelmeleri iin ferman gnderilmesi zerine, yaplan tenkil harektnda sipahilerin ktibi bulunan Cezmi, bu hadise gn kendisine bir tabut hazrlatarak iine girmi ve skdara naklettirdikten sonra uaklaryla beraber atlayp kaarken bir da banda uaklarnn parasna gz koymalar neticesinde kahbece ldrlmtr. Bu olaylarda en byk rol oynayan Sadrazam Yemii Hasan Paa da 16 Ekim 1603 tarihinde idam edilerek skdarda Karacaahmet Mezarlna gmlmtr. 15 Mays 1604 tarihinde dou serdarlna atanan Caalolu Sinan Paa, maiyyetiyle skdara gemi ve kararghna yerlemitir. Bu harp Safevlere kar almtr. ran harbleri srp gitmi fakat bir netice alnamamt. Bunun iin Sinan Paadan sonra, Ferhat Paa dou serdar olarak 25 Haziran 1606 tarihinde skdardaki kararghna gelmi ve burada hazrlaklarn tamamladktan sonra, Bursa zerinden Konyaya hareket etmitir. 15 Haziran 1607 tarihinde de Kuyucu Murat Paa Cell isyanlarn bastrmak iin skdara gemitir. 2 Temmuza kadar hazrlklarn tamamlayan Murat Paa, bu tarihte hareket etmitir. Bu srada nl Celllerden Kalenderolu btn Anadoluya hakim vaziyete gelmi, hatta Kuyucu Murat Paay malup etmeyi tasarlayarak skdardan bersn Osmanlya feragat ittirmek suretiyle mparatorluu paylamaya kadar gitmiti. Bu durumda skdarn muhafazasna ehemmiyet verilmi ve Hadm Yusuf Paay muhafzla memur etmitir. skdar bu tarihlerde en heyecanl gnlerini yaamtr. Bu srada yani 18 Aralk 1608de Kuyucu Murat Paa, merasimle karlanarak skdara gelmitir. Bu merasim srasnda 400 Cell bayra tehir edilerek ehre girildii sylenir. Kuyucu Murat Paa, 15 Haziran 1609 tarihinde bu isyanlara kar tekrar skdara gemi ve Haydarpaa ayrnda kararghn kurmu ve silerle haberleen Karaman Beylerbeyi Zlfikar Paa ile Silifkeye hakim olan Muslu avu burada bir adr iinde idam edilmilerdir. Veziriazam Nasuh Paa, kendi sadaret dneminde, stanbulda bulunan kpekleri skdara ve baka yerlere srmtr. Byk tarihi Naim tarihinde Garaib-i ahvaldendir ki, vezareti vaktinde stanbulda olan kpekleri skdar vesair yere tard etmek ferman idip kayk kayk kpekleri karya geirip brakmlardr. diyor. 15 Haziran 1617 tarihinde de Veziriazam ve Serdarekrem Halil Paa -Kabri Aziz Mahmud Hdy hazretleri hazresindedir- ran Seferine gitmek iin skdara gemi ve kararghna yerlemitir. Hatta bu srada Hdy Efendinin kendisine bir hrka giydirdii ve sefer esnasnda srtndan karmamasn tavsiye ettii sylenir. 9 ubat 1621de stanbulda ei grlmemi bir iddetli k olmutur. Bu srada Hali tamamen, donduu gibi Sarayburnu ile skdar arasndaki ksm da buz tuttuundan, skdardan stanbula yaya gidip gelenlere rastlanmtr. Naim, tarihinde; Gnlerin garib olaylarndandr ki, bu sene knda, Ocak aynn 24. gnnden 8 ubat gnne kadar azim kar yap kn iddetinden batan baa deniz donup ancak aknt ortasnda bir kk nehir miktar yer ak kalm idi. Ayn 9. gn ki, Hamsnin onbiri idi, Sarayburnu ile skdar aras cmle buz tutup, Galatadan stanbula ve Has-Baheden Kire kapsna piyade olarak adam getiini grenler rivayet ederler. Ol sebepten deniz vastalar kesilip zahre gelmemekle, yetmi dirhem ekmek bir akeye ve etin okkas onbe akeye satlp, buz zlp gemiler gelinceye kadar fiyatlar ykselmekte devam etti. Hicretin 121. senesinde bir kere daha byle olduu kefere tarihlerinde ve Cenb tarihinde yazldr. Hatta ol zaman, skdardan stanbula araba geip, Kefeden tccar geldiini yazarlar. Haim elebi, kn bu iddetinin kelime ve mana olarak tarihini byle dedi: Yol oldu skdara bin otuzda Akdeniz dondu demektedir.37

Yzyllar Boyunca skdar1622 ylnn Mays aynda zuhur eden yenieri isyannda, II. Sultan Osman tahtn ve hayatn kaybetmi ve bu arada skdar ok korkulu gnler yaamtr. Aziz Mahmud Hdy Efendinin tekkesine snm olan Veziriazam Dilver Paay getirtmek iin bir ka kere Bostanc gnderilip ve derghn kaplar tutularak Paa alnm ve Topkap Sarayna getirilmiti. Bundan sonra Dilver Paa ve Darssade aas Sleyman Aa si yenierilere teslim edilerek mthi bir ekilde paralanmlard. Gen Osmann si askerler tarafndan Yedikulede ehid edilmesi zerine onun kan davasn gden ve Erzurumda isyan eden ve bulunduu blgedeki btn yenierileri idam ettiren Abaza Mehmet Paann yola getirilmesi iin 28 Mays 1624 tarihinde Veziriazam erkez Mehmet Paa skdara gemiti. Yirmi gnde hazrlklarn tamamlayan Sadrazam Erzuruma doru yola km, fakat Mehmet Paa bu tenkil iinde baarl olamadndan onun yerine Halil Paa Veziriazam olmu ve bu isyan bastrmak zere 4 Aralk 1626 tarihinde skdara gemiti. Hdy hazretlerini ziyaret eden ve onun hayr duasn alan Halil Paa, yannda Rumeli ve Anadolu askerleriyle, yenieri ve sipahilerden oluan byk bir ordu gtryordu. Fakat buna ramen baarl olamaynca azl olunmu ve Husrev Paa Sadaret ve serdarla getirilmiti. Abaza gailesini baaryla bastran Paa, 9 Aralk 1629 tarihinde, skdara dnm ve parlak bir merasimle karlanmt. Bu merasimde Paann nnde, Kars valisi Kse Sefer Paa tarafndan esir edilmi olan Safev kumandan emsi Han da yrtlmt. skdarn btn ahalisinin alklayp seyrettii bu parlak merasimden sonra Hsrev Paa, Kaptan- Derya baterdasna bindirilmi ve Kzkulesi ile Tophaneden atlan toplarla stanbula uurlanmt. syan hareketleri bir taraftan Anadoluyu kasp kavururken dier taraftan da, stanbulda yenieriler tam bir ayaklanma halinde idiler. 10 ubat 1632 tarihinde ve IV. Murat zamannda kazan kaldran kapkulu askerleri, padiah ayak divanna davet ederek 17 devlet erknnn kendilerine teslimini istemilerdi. Bunlar arasnda Sadrazam Hafz Ahmet Paa da vard. Sultann, sevgi ve takdirini kazanm olan Paa, onun izniyle bir kaya binerek skdara kamt. Burada herhalde Hdy Derghna snan Hafz Paa, Padiahn ikinci bir emriy38

le geri dnm ve Topkap Saraynda si askerlerle derek ehid olmutu. Safevlere kar sefere kmak zere Veziriazam ve Serdarekrem Tabanyass Mehmet Paa, 15 Ekim 1633 tarihinde skdara gemi ve burada son hazrlklarn tamamladktan sonra 22 Ekimde zmite hareket etmiti. Hazrlk ilerini bizzat kontrol eden padiah drt vezirin ihmalini grdnden -ki, bu drt vezir, aalzade Mahmut Paa, Nianc Yusuf Paa, Mostarl Mustafa Paa ve Civan Kapcba Semiz Mehmet Paalard- bunlarn mallarn msadere ve kendilerini srgn etti. Daha sonra skdarda askerin geit trenini seyretmi ve arkadan zmite hareket etmiti. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 3/192) 24 Austos 1634 tarihinde de Gen Osman facias zerine Erzurumda isyan etmi ve bu durumunu alt sene srdrm olan Abaza Mehmet Paa idam edilmiti. Paa, Padiahn kendisini idam ettirmesinden kukuland iin Anadoluya kamaya karar vermi ve bunun iin de skdarda gizlice 40-50 atl hazrlamt. dam zerine bu atllar da yakalanm ve sorgular srasnda Paann bu gizli niyetini beyan etmilerdi. (Tarih-i Naim, 3/1277; smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/360) Yine bu devirde yani Austos 1634 tarihinde btn stanbulda olduu gibi skdarda da iki ve ttn yasa konmutu. Bu yasa byk bir titizlikle takip eden IV. Sultan Murat, bu yasaa uymayan bir ok kimseyi de katlettirmekten ekinmemiti. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/360; smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 3/191; Tarih-i Naim, 3/1219) Sultan IV. Murat, srp gitmekte olan ran harplerine bir son vermek iin 10 Mart 1635 tarihinde Revan Seferi iin skdara gemiti. Padiahn ota daha kara k iinde 21 ubatta Doanclarda kurulmutu. Parlak bir merasimle stanbula uurlanan Sultan IV. Murat, saltanat kayna binerek kaptanpaa baterdasnn refakatinde; Sarayburnundan, Tophaneden ve Kzkulesinden atlan toplar arasnda skdar byk iskelesine gelmiti. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/361; smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 3/195; Tarih-i Naim, 3/1285)

Yzyllar Boyunca skdar SakinleriBurada, yakn tarihlere kadar duran ve halen, iskeledeki Mihrimah Sultan Camii avlusunda bulunan binek tandan atna binerek ve iki sra dizilen yenieri ve sipahi askerlerinin arasndan, peykleri ve solaklaryla ilerleyerek Doanclardaki muhteem otana gelmi ve istirahate ekilmitir. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/361; smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 3/195; Tarih-i Naim, 3/1285) Sultan IV. Murat burada 18 gn kalm ve son hazrlklar da tamamlandktan sonra 18 Mart 1635 tarihinde zmite doru hareket etmitir. Bu seferi parlak bir zafer ile kapayan ve bu arada Revan Kalesini de fetheden Sultan, 26 Aralk 1635de zmitten kadrga ile gelerek, imdiki Selimiye Klasnn yerinde bulunan skdar (Kavak) Sarayna yerlemiti. Geceyi bu sarayda geiren Sultan Murat, ertesi gn bir fatih gibi stanbula girmi pek parlak ve muhteem bir surette karlanmt. Naim Tarihinde 1045 senesi Recebinin on beinci gecesi zmitten kadrgalara binip Emir-gne olu yannda olduu halde skdara geldiler. Btn ulema, ayan ve askerler devlet erkn el pp padiahn fethini tebrik ettiler. O gn ve ertesi perembe gn byk alay tembih olunup btn asker stanbula geip, sadetlu Padiah uhut Kaps denmekle tannan kapdan muhteem grnl alay ile stanbula girdiler. denmektedir. (Tarih-i Naim, 3/1317; smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/367) Ksa bir sre sonra, Safev ah, Erivan kalesini kuatarak zaptetmi ve bu yeni durum zerine de Veziriazam Bayram Paa, 7 Mart 1637de skdara gemi ve burada 13 gn kaldktan sonra 20 Mart 1637 tarihinde de zmite hareket etmiti. Bu seferin hedefi Badat ehri idi. (smail Hami Danmend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/370; Tarih-i Naim, 3/1368) 8 Nisan 1638 tarihinde de Sultan IV. Murat, yine parlak bir merasimle skdara gemiti. Yannda, eyhlislm Yahya Efendi ile sadaret kaymakam ve kaptanderya olan Kemanke Kara Mustafa Paa ve Padiahn en yakn musahibi vezir Silhtar Mustafa Paa ile onun akl hocas ve Sultan Muratn mutemedi Ruznmeci brahim Efendi ve Musahib Deli Hseyin Paa ve Kazaskerler de beraber gidiyorlard. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 3/199; smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/372; Tarih-i Naim, 3/1371) Naim, Ordu-yu Hmyun skdara geip, perembe gn byk alaylar ile Gazi Padiah, skdar tarafna getiler. Ol gn kendileri ejderha gibi bir ata binip, balarna demir mifer giyip, zerine bir krmz sark ve sarn ucunu

Salacak sahili. Geride sahilde Terifat Akif Efendi Camii. Onun stnde Fatih Camii, sa tarafta rksulu Mahmut Paa Kk ve onun arkasnda da Yemen fatihi Sinan Paann kubbeli camii grlmektedir. Bu cami kubbesiz olarak yeniden yaplmtr.39

Yzyllar Boyunca skdararkadan mbarek omuzlarna sarktp, bu ekilde Arap kyafetinde, sahabe-i kiram svarilerine benzemek isteyip, demir miferlerine hkmdarca sorgu taknp bir heybetle aya zengide idi ki, grenler Allahn inayeti seninle olsun dediler! demektedir. Sultan Murat, skdarda bir ay kaldktan sonra hareket etmitir. Bu sefer esnasnda ve Badatn fethinde byk yararllklar gsterilmi ve dnte tekrar zmitten kadrgalara binilerek skdar Sarayna gelinmiti. Ayaklarndan rahatsz olan Padiah burada iki gn istirahat ettikten sonra 12 Haziran 1639 tarihinde yine parlak bir ekilde stanbula gemiti. Bu sefer srasnda esir edilmi olan 22 Safev han zincirler ierisinde skdar sokaklarndan geirilerek byk iskeleye getirilmiti. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/384; Tarih-i Naim, 3/368, 370) 1643 senesinde skdar tarihinin en heyecanl ve korkulu gnlerini yaamt. Sadrazam Kara Mustafa Paa ile aralar ak olan Nasuh Paazade Hseyin Paa, Mustafa Paay makamndan uzaklatrmak ve yok etmek iin Sivastan stanbul zerine harekete gemiti. Bu kuvveti pskrtmek iin Sadrazamn gnderdii askeri zmit civarnda yenilgiye uratan Hseyin Paa, Haziran aynda Bulgurluya kadar ilerlemiti. stanbulda bulunan Ktip elebi, Emma azm galebe ve heybet ile grnb ol g