Sen dúbida, o lugar que ocupan as mulleres artistas nas vangardas históricas do século XX constitúe un espazo aínda moi mal tipificado. A aproximación modernista da historia da arte permite dificilmente, polo demais, comprobar os pasos da súa verdadeira emerxencia real. En-tón, se seguimos movementos representativos da vangarda, tal é o caso do cubismo, do Dada, da abstracción ou do surrealismo, veremos co-mo as mulleres artistas da primeira metade do século XX aparecen frecuentemente illadas, consideradas como “raras”, nunha posición des-colocada e a miúdo cualificadas tamén con condescendencia pola crítica baixo o epígrafe de “arte feminina”.

Así as cousas, os dominios que lles son re-servados despois do período clásico, tales co-mo os retratos de mulleres e nenos, os cadros de flores, as artes aplicadas (a miniatura, borda-do, tapicería...), perduran a alongarse no tempo. Semellantes dominios contaminan, ademais, a súa practica artística -pintura, escultura, deseño, fotografía-, seguida dunha historia pola con-quista da súa autonomía, interrogación da iden-tidade e a deturpación irónica.

Moitas mulleres tratan de experimentar, non obstante, novos modos de concepción do espa-zo domestico, para construír o seu labor a partir dunha comprensión sociolóxica dos habitan-tes e dos seus xeitos de vida. É este, con certeza, un terreo complexo e singular, rico e contradito-rio, no que tomaron forma numerosos mode-los, das características da arte contemporánea. A preformancia, a obra biográfica, a instalación téxtil... conforman o legado destas pioneiras: Germaine Richier, Frida Kahlo, Natalia Gontcha-rova, Suzanne Valadon, Joan Mitchell, Gisèle Fre-und, Hannah Höch, Claude Cahun, Charlotte Pe-rriand, Eileen Kathleen Moray Gray...

Os “Tirs” de Niki de Saint Phalle, realizados en 1961, poden aparecer hoxe en día como un dos actos fundadores dunha certa encarnación da muller artista, comprometida e militante. Neste grupo de mulleres estarían nomes como Valie Export, Sanja Ivekovic, Gloria Friedmann, Hannah Wilke, Nancy Spero, Annette Messager... O “corpo como slogan” representa, á súa vez, as mulleres que fan do seu propio corpo o mate-rial da arte, representadas polas feministas ame-ricanas de mediados dos anos 1960: Jana Ster-bak, Atsuko Tanaka, Valérie belin, Zoe Leonard, Marina Abramovic, Marlene Dumas, Kiki Smith, Ana Mendieta...

En 1966, Lucy Lippard vén ser comisaria en Nova York, na Fischbach Gallery, da exposición Excentric Abstraction. As mulleres realizan obras con novos materiais, a partir de novas estrate-xias coa pintura, escultura e a fotografía: Shirley Jaffe, Marthe Wéry, Aurelie Nemours, Valérie Jou-ve, Yayoi Kusana, Lee Bontecou, Eva Hesse, Loui-se Bourgois...

No seu ensaio panfletario de 1929, titulado Une chambre a soi, Virginia Woolf detalla con irritación as condicións materiais das mulleres que limitan o seu acceso a escrita. Para que un-ha muller poida crear, tería que dispoñer de 500 libros de renda e beneficiarse dunha “chambre a soi”: Louise Nevelson, Sandy Skoglund, Sophie Calle, Dorothea Tanning, Carla Accardi, Mariko Mori, Florance Paradeis, Anne Marie Schnei-der...

Mais coa aparición da arte conceptual, nos anos 60, unha nova categoría de obras sitúan a linguaxe no centro do proceso artístico. As pala-bras serán o medio principal da obra. O proxec-to escrito da mesma cobra forma definitiva con Bárbara Kruger, Karen Knorr, Nanccy Wilson-Pa-jicAlexis Smith, Eija-Liisa Ahtila, Natacha Le-sueur, Agnès Thurnauer ou Gina Pane.

A simplicidade, o rigor das formas, o gusto polo valor monocromo, a repetición e mais as ínfimas variacións do mesmo motivo vanlle permitir as mulleres acadar unha pintura cun caracter universal, tal é o caso de Agnes Martín, Élisabeth Ballet, Seton Smith, Verá Lutter, Monika Sosnowska, Yuki Onodera...

Despois dos anos 90, o pensamento feminis-ta en arquitectura e menos activista e máis teó-rico, concentrando as súas propostas sobre a denuncia das formulacións de xénero nas lin-guaxes visuais: Manuelle Gautrand, Alisa Andra-sek, Alisón Smithson...

En fin, situados no 2009, a colección do Mu-

seo Nacional de Arte Moderno-Centro de Crea-ción Industrial de París conta xa cunha trintena de deseñadoras, sobre un colectivo de trescen-tos setenta e cinco. Os nomes de Louise Campbell, Gae Aulenti, Irma Boom, Danielle Quarante, Nicola L…. dan noticia deste novo acceso das mulleres aos eidos da arte.

Coordina: Xose Ramón PenaNº 333 ■ XOVES, 27 DE MAIO DE 2010

Muller Artista Cara aos novos dominios

CIPRIANO LUÍS JIMÉNEZ CASAS

CINEMA: MAIO DE 1808 NA GRAN PANTALLA / PÁX. II

MOSTRA: CASTELAO NO MUSEO DE LUGO, “A DERRADEIRA LECCIÓN DO MESTRE” / PÁX. III

HISTORIA: PRISCILIANO, UN MITO NECESARIO / PÁX. VIII

Sen dúbida, o lugar que ocupan as mulleres artistas nas vangardas históricas do século XX constitúe un espazo aínda moi mal tipificado. A aproximación modernista da historia da arte permite dificilmente, polo demais, comprobar os pasos da súa verdadeira emerxencia real. En-tón, se seguimos movementos representativos da vangarda, tal é o caso do cubismo, do Dada, da abstracción ou do surrealismo, veremos co-mo as mulleres artistas da primeira metade do século XX aparecen frecuentemente illadas, consideradas como “raras”, nunha posición des-colocada e a miúdo cualificadas tamén con condescendencia pola crítica baixo o epígrafe de “arte feminina”.

Así as cousas, os dominios que lles son re-servados despois do período clásico, tales co-mo os retratos de mulleres e nenos, os cadros de flores, as artes aplicadas (a miniatura, borda-do, tapicería...), perduran a alongarse no tempo. Semellantes dominios contaminan, ademais, a súa practica artística -pintura, escultura, deseño, fotografía-, seguida dunha historia pola con-quista da súa autonomía, interrogación da iden-tidade e a deturpación irónica.

Moitas mulleres tratan de experimentar, non obstante, novos modos de concepción do espa-zo domestico, para construír o seu labor a partir dunha comprensión sociolóxica dos habitan-tes e dos seus xeitos de vida. É este, con certeza, un terreo complexo e singular, rico e contradito-rio, no que tomaron forma numerosos mode-los, das características da arte contemporánea. A preformancia, a obra biográfica, a instalación téxtil... conforman o legado destas pioneiras: Germaine Richier, Frida Kahlo, Natalia Gontcha-rova, Suzanne Valadon, Joan Mitchell, Gisèle Fre-und, Hannah Höch, Claude Cahun, Charlotte Pe-rriand, Eileen Kathleen Moray Gray...

Os “Tirs” de Niki de Saint Phalle, realizados en 1961, poden aparecer hoxe en día como un dos actos fundadores dunha certa encarnación da muller artista, comprometida e militante. Neste grupo de mulleres estarían nomes como Valie Export, Sanja Ivekovic, Gloria Friedmann, Hannah Wilke, Nancy Spero, Annette Messager... O “corpo como slogan” representa, á súa vez, as mulleres que fan do seu propio corpo o mate-rial da arte, representadas polas feministas ame-ricanas de mediados dos anos 1960: Jana Ster-bak, Atsuko Tanaka, Valérie belin, Zoe Leonard, Marina Abramovic, Marlene Dumas, Kiki Smith, Ana Mendieta...

En 1966, Lucy Lippard vén ser comisaria en Nova York, na Fischbach Gallery, da exposición Excentric Abstraction. As mulleres realizan obras con novos materiais, a partir de novas estrate-xias coa pintura, escultura e a fotografía: Shirley Jaffe, Marthe Wéry, Aurelie Nemours, Valérie Jou-ve, Yayoi Kusana, Lee Bontecou, Eva Hesse, Loui-se Bourgois...

No seu ensaio panfletario de 1929, titulado Une chambre a soi, Virginia Woolf detalla con irritación as condicións materiais das mulleres que limitan o seu acceso a escrita. Para que un-ha muller poida crear, tería que dispoñer de 500 libros de renda e beneficiarse dunha “chambre a soi”: Louise Nevelson, Sandy Skoglund, Sophie Calle, Dorothea Tanning, Carla Accardi, Mariko Mori, Florance Paradeis, Anne Marie Schnei-der...

Mais coa aparición da arte conceptual, nos anos 60, unha nova categoría de obras sitúan a linguaxe no centro do proceso artístico. As pala-bras serán o medio principal da obra. O proxec-to escrito da mesma cobra forma definitiva con Bárbara Kruger, Karen Knorr, Nanccy Wilson-Pa-jicAlexis Smith, Eija-Liisa Ahtila, Natacha Le-sueur, Agnès Thurnauer ou Gina Pane.

A simplicidade, o rigor das formas, o gusto polo valor monocromo, a repetición e mais as ínfimas variacións do mesmo motivo vanlle permitir as mulleres acadar unha pintura cun caracter universal, tal é o caso de Agnes Martín, Élisabeth Ballet, Seton Smith, Verá Lutter, Monika Sosnowska, Yuki Onodera...

Despois dos anos 90, o pensamento feminis-ta en arquitectura e menos activista e máis teó-rico, concentrando as súas propostas sobre a denuncia das formulacións de xénero nas lin-guaxes visuais: Manuelle Gautrand, Alisa Andra-sek, Alisón Smithson...

En fin, situados no 2009, a colección do Mu-

seo Nacional de Arte Moderno-Centro de Crea-ción Industrial de París conta xa cunha trintena de deseñadoras, sobre un colectivo de trescen-tos setenta e cinco. Os nomes de Louise Campbell, Gae Aulenti, Irma Boom, Danielle Quarante, Nicola L…. dan noticia deste novo acceso das mulleres aos eidos da arte.

Coordina: Xose Ramón PenaNº 333 ■ XOVES, 27 DE MAIO DE 2010

Muller Artista Cara aos novos dominios

CIPRIANO LUÍS JIMÉNEZ CASAS

CINEMA: MAIO DE 1808 NA GRAN PANTALLA / PÁX. II

MOSTRA: CASTELAO NO MUSEO DE LUGO, “A DERRADEIRA LECCIÓN DO MESTRE” / PÁX. III

HISTORIA: PRISCILIANO, UN MITO NECESARIO / PÁX. VIII

Coa finalización da Guerra Civil, en 1939, o es-tado franquista puxo en marcha unha xigantesca maquinaria propagandís-tica, a través de todos os medios de comunica-ción, para intentar dar le-xitimidade a un réxime xurdido logo alzamento militar que derrocou po-las armas a legalidade re-publicana. No que se refi-re, entón, á industria ci-nematográ-fica, a Gue-rra da Inde-pendencia contra os in-v a s o r e s f r a n c e s e s ofrecía un-ha posibili-dade inme-llorable de realzar o sentimento nacionalista que o novo estado bus-cou avivar ata o paro-xismo. Así, o cinema his-tórico da postguerra vai procu-rar, contado co apoio entusiasta e interesado da adminis-tración, pro-xectar unha mirada cara a un pasado glorioso (a época colo-nial ou a resistencia con-tra a invasión francesa), coa intención de cons-truír unha relectura inte-resada, en sintonía coa concepción ideolóxica do réxime.

Agora ben; o certo é que existe moita dificulta-de para outorgar un senti-do unívoco aos acontece-mentos da Guerra da In-dependencia; de tal xeito que, mentres a mentalida-de franquista rendibiliza-ba o sentimento naciona-lista que emanou dunha loita contra un exército estranxeiro e mais os ini-migos internos (afrance-sados), non foron poucas as referencias que varios líderes republicanos fixe-ran tamén desa mesma contenda durante o trans-correr da guerra. Por exemplo, Dolores Ibárru-ri, “Pasionaria”, utilizou en varias ocasións o símil do levantamento do pobo madrileño fronte as tro-pas napoleónicas en maio de 1808, para identi-ficalo coa defensa de Ma-drid diante do avance do exército nacionalista. Baixo este prisma, pode resultar sorprendente co-mo no film de Rafael Gil Aventuras de Juan Lucas (1949) atopamos un per-sonaxe, interpretado por Julia Caba, que garda in-confundibles analoxías

coa propia Dolores Ibá-rruri, sobre todo nunha secuencia na que demos-tra o seu liderado á hora de arengar aos bandolei-ros para que combatan con gallardía contra as tropas francesas. Na re-dundancia da mesma te-se, como poden ser inter-pretadas –en plena déca-da dos 40; é dicir, nos anos de maior resistencia

do maquis- as imaxes duns bandoleiros que se agochan nas montañas para, por medio da guerra de guerrillas, fustrigar a todo un exército? En oca-sións, incluso, existe o ris-co de que o relato subver-ta a intención ideolóxica que orixinalmente procu-rou plasmar o seu autor. Pode ser este o caso, por exemplo, de Lola la pico-nera, dirixida por Luis Lu-cía no ano 1951 e inter-pretada por Juanita Rei-na, a partir da obra teatral Cuando las Cortes de Cá-diz, do autor conservador José María Pemán. Cando foi estreada a obra de tea-tro, o cronista Cruz Salido falaba da mesma como un canto á liberdade, a pesar dos freos do autor. Naturalmente ese aspec-to repercute tamén na versión fílmica, onde sor-prende comprobar como acaba impoñéndose un-ha formulación universa-lista que anhela un mun-do no que as fronteiras sexan eliminadas e non existan, xa que logo, dife-renciacións de raza ou nacionalidade. Do mes-mo modo, o protagonis-mo feminino en Agustina de Aragón (Juan de Ordu-ña, 1950), interpretada por Aurora Bautista, Venta de Vargas (Enrique Cahen Saalaberry, 1958), con Lo-la Flores, ou a xa mencio-nada Lola, la piconera, dis-ta moito da concepción machista sobre a muller que a administración da-quela época intentou im-poñer: unha figura pasiva destinada a cumprir con servidume a súa función de repouso do guerreiro.

Outra das dificultades para conxugar a busca dun cine que representa-se os postulados do réxi-me franquista coa temáti-ca da Guerra da Indepen-dencia atópase no ámbi-to formal e estético do xé-nero cinematográfico estético. Por moito que a crítica oficial procurase enaltecer variables como o valor do heroe indivi-dual, a reafirmación da unidade da patria, o ma-niqueísmo na considera-ción do outro cono inimi-go, a vontade de acumu-lar acontecementos deci-sivos, etc., finalmente, os nosos cineastas buscaron manter os lazos coas tra-dicións populares (musi-cal, folclore, melodrama, aventura, …): algo que desgustaba moito a cer-tos sectores do Réxime, a apreciaren neste tipo de aderezos, que singulari-zan o cinema histórico, a pegada desoutros cinema da II República; é dicir, unhas fitas onde prolifera o “populacho”, con certas doses de crítica social e perigosamente frentepo-pulista.

Pantalla Independencia Maio de 1808 desde o cinema

HÉCTOR PAZ OTERO

Cartel do film “Bruc” (2010).

O día seis de xuño de 1808, as tropas napoleónicos sufriron a pri-meira e destacada derrota desde que naquel 2 de maio sanguento estoupara a Guerra de Indepen-dencia. Foi nas abruptas montañas do Bruc, cando un mozo somatén fixo soar o seu tambor de tal xeito que, co rebumbio am-plificado polo eco dos cota-relos, provocou a fuxida do exército francés. Esta historia, probablemente aderezada pola narrativa popular, está a punto de estrearse este ano nas pantallas cinematográficas baixo o título de Bruc, coa dirección de Daniel Ben-mayor, realizador que obtivo o seu bautizo coa ópera prima Paintball. O proxecto apoiase nun considera-

ble orzamento, que supera os cinco millóns de euros, e conta cun re-parto encabezado por Juan José Ballesta como o mozo tamborilei-ro. Non será este o primeiro ache-gamento á lenda de Bruc que fai a cinematografía española, xa que

no ano 1947 o cineasta Ignacio F. Iquino se afastaba da súa senda ar-tística habitual para aportar a súa visión particular ao cine histórico ou “cine histórico de acción”, por utilizar unha definición do propio director. Anos máis tarde, en 1982,

Jorge Grau incidía no mesmo mito cunha nova versión, La leyenda del tambor, na que un mozo Jorge Sanz encarnaba ao tamborileiro Isidro.

Este último traballo de Daniel Benmayor vén coincidir coa pro-

posta de José Luis Garci: a adaptación de dous capítu-los dos Episodios Nacionales de Benito Pérez Galdós, a da-ren como resultado unha máis que aceptable longa-

metraxe, Sangre de mayo, na que destaca, sobre todo, o seu inicio coa voice-over do propio Garci, en sintonía coa literatura de Galdós, nun estilo decimonónico que lo-gra trasladarnos no tempo coa imaxe e mais coa palabra.

Bruc

Os nosos cineastas buscaron manter os

lazos coas tradicións populares

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 CINEMAII

O director de cine Daniel Benmayor.

Coa finalización da Guerra Civil, en 1939, o es-tado franquista puxo en marcha unha xigantesca maquinaria propagandís-tica, a través de todos os medios de comunica-ción, para intentar dar le-xitimidade a un réxime xurdido logo alzamento militar que derrocou po-las armas a legalidade re-publicana. No que se refi-re, entón, á industria ci-nematográ-fica, a Gue-rra da Inde-pendencia contra os in-v a s o r e s f r a n c e s e s ofrecía un-ha posibili-dade inme-llorable de realzar o sentimento nacionalista que o novo estado bus-cou avivar ata o paro-xismo. Así, o cinema his-tórico da postguerra vai procu-rar, contado co apoio entusiasta e interesado da adminis-tración, pro-xectar unha mirada cara a un pasado glorioso (a época colo-nial ou a resistencia con-tra a invasión francesa), coa intención de cons-truír unha relectura inte-resada, en sintonía coa concepción ideolóxica do réxime.

Agora ben; o certo é que existe moita dificulta-de para outorgar un senti-do unívoco aos acontece-mentos da Guerra da In-dependencia; de tal xeito que, mentres a mentalida-de franquista rendibiliza-ba o sentimento naciona-lista que emanou dunha loita contra un exército estranxeiro e mais os ini-migos internos (afrance-sados), non foron poucas as referencias que varios líderes republicanos fixe-ran tamén desa mesma contenda durante o trans-correr da guerra. Por exemplo, Dolores Ibárru-ri, “Pasionaria”, utilizou en varias ocasións o símil do levantamento do pobo madrileño fronte as tro-pas napoleónicas en maio de 1808, para identi-ficalo coa defensa de Ma-drid diante do avance do exército nacionalista. Baixo este prisma, pode resultar sorprendente co-mo no film de Rafael Gil Aventuras de Juan Lucas (1949) atopamos un per-sonaxe, interpretado por Julia Caba, que garda in-confundibles analoxías

coa propia Dolores Ibá-rruri, sobre todo nunha secuencia na que demos-tra o seu liderado á hora de arengar aos bandolei-ros para que combatan con gallardía contra as tropas francesas. Na re-dundancia da mesma te-se, como poden ser inter-pretadas –en plena déca-da dos 40; é dicir, nos anos de maior resistencia

do maquis- as imaxes duns bandoleiros que se agochan nas montañas para, por medio da guerra de guerrillas, fustrigar a todo un exército? En oca-sións, incluso, existe o ris-co de que o relato subver-ta a intención ideolóxica que orixinalmente procu-rou plasmar o seu autor. Pode ser este o caso, por exemplo, de Lola la pico-nera, dirixida por Luis Lu-cía no ano 1951 e inter-pretada por Juanita Rei-na, a partir da obra teatral Cuando las Cortes de Cá-diz, do autor conservador José María Pemán. Cando foi estreada a obra de tea-tro, o cronista Cruz Salido falaba da mesma como un canto á liberdade, a pesar dos freos do autor. Naturalmente ese aspec-to repercute tamén na versión fílmica, onde sor-prende comprobar como acaba impoñéndose un-ha formulación universa-lista que anhela un mun-do no que as fronteiras sexan eliminadas e non existan, xa que logo, dife-renciacións de raza ou nacionalidade. Do mes-mo modo, o protagonis-mo feminino en Agustina de Aragón (Juan de Ordu-ña, 1950), interpretada por Aurora Bautista, Venta de Vargas (Enrique Cahen Saalaberry, 1958), con Lo-la Flores, ou a xa mencio-nada Lola, la piconera, dis-ta moito da concepción machista sobre a muller que a administración da-quela época intentou im-poñer: unha figura pasiva destinada a cumprir con servidume a súa función de repouso do guerreiro.

Outra das dificultades para conxugar a busca dun cine que representa-se os postulados do réxi-me franquista coa temáti-ca da Guerra da Indepen-dencia atópase no ámbi-to formal e estético do xé-nero cinematográfico estético. Por moito que a crítica oficial procurase enaltecer variables como o valor do heroe indivi-dual, a reafirmación da unidade da patria, o ma-niqueísmo na considera-ción do outro cono inimi-go, a vontade de acumu-lar acontecementos deci-sivos, etc., finalmente, os nosos cineastas buscaron manter os lazos coas tra-dicións populares (musi-cal, folclore, melodrama, aventura, …): algo que desgustaba moito a cer-tos sectores do Réxime, a apreciaren neste tipo de aderezos, que singulari-zan o cinema histórico, a pegada desoutros cinema da II República; é dicir, unhas fitas onde prolifera o “populacho”, con certas doses de crítica social e perigosamente frentepo-pulista.

Pantalla Independencia Maio de 1808 desde o cinema

HÉCTOR PAZ OTERO

Cartel do film “Bruc” (2010).

O día seis de xuño de 1808, as tropas napoleónicos sufriron a pri-meira e destacada derrota desde que naquel 2 de maio sanguento estoupara a Guerra de Indepen-dencia. Foi nas abruptas montañas do Bruc, cando un mozo somatén fixo soar o seu tambor de tal xeito que, co rebumbio am-plificado polo eco dos cota-relos, provocou a fuxida do exército francés. Esta historia, probablemente aderezada pola narrativa popular, está a punto de estrearse este ano nas pantallas cinematográficas baixo o título de Bruc, coa dirección de Daniel Ben-mayor, realizador que obtivo o seu bautizo coa ópera prima Paintball. O proxecto apoiase nun considera-

ble orzamento, que supera os cinco millóns de euros, e conta cun re-parto encabezado por Juan José Ballesta como o mozo tamborilei-ro. Non será este o primeiro ache-gamento á lenda de Bruc que fai a cinematografía española, xa que

no ano 1947 o cineasta Ignacio F. Iquino se afastaba da súa senda ar-tística habitual para aportar a súa visión particular ao cine histórico ou “cine histórico de acción”, por utilizar unha definición do propio director. Anos máis tarde, en 1982,

Jorge Grau incidía no mesmo mito cunha nova versión, La leyenda del tambor, na que un mozo Jorge Sanz encarnaba ao tamborileiro Isidro.

Este último traballo de Daniel Benmayor vén coincidir coa pro-

posta de José Luis Garci: a adaptación de dous capítu-los dos Episodios Nacionales de Benito Pérez Galdós, a da-ren como resultado unha máis que aceptable longa-

metraxe, Sangre de mayo, na que destaca, sobre todo, o seu inicio coa voice-over do propio Garci, en sintonía coa literatura de Galdós, nun estilo decimonónico que lo-gra trasladarnos no tempo coa imaxe e mais coa palabra.

Bruc

Os nosos cineastas buscaron manter os

lazos coas tradicións populares

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 CINEMAII

O director de cine Daniel Benmayor.

No Museo Provincial de Lugo pódese contem-plar até o mes de xullo un-ha mostra dedicada á per-sonalidade e arte de Caste-lao (1886-1950), centrada na súa etapa de exilio (1936-1950) e so o atinado e atractivo título de Caste-lao. A derradeira lección do mestre. Alén diso, o museo inaugura un espazo dedi-cado monograficamente aos fondos que posúe do artista froito da doazón que realizou Álvaro Gil en 1965.

A exposición, comisaria-da por Pilar García Negro e Felipe Senén, consegue transmitir a relevancia ex-cepcional da figura do rianxeiro, absolutamente decisiva para a nosa na-ción do punto de vista polí-tico, literario e artístico, fi-cando claro o inseparábel das diferentes facetas da súa personalidade vital e intelectual –moi ben docu-mentas na exposición- e a necesidade de que a súa obra chegue ao conxunto da sociedade galega sen pexas e liberada das ma-nobras de ocultación e da manipulación ás que se-gue a ser sometido. Por se alguén tivese algunha dú-bida, logo de ver a mostra calquera espectador perci-birá que está perante unha figura chave do pensamen-to, a literatura, a política e a arte galegos e con incon-testábel valor universal.

Desde a perspectiva ar-tística, a mostra baliza ati-nadamente a súa evolu-ción. Cómpre lembrar que Castelao dá o primeiro grande paso da pintura ga-lega de preguerra. A súa obra camiñou, superando o inicial dominio da anéc-dota costumista e a in-fluencia modernista, cara a un realismo social de influ-xo popular e expresionista. A súa preocupación popu-lar non é xa a da visión dis-tanciada, esteticista e bur-guesa da maioría da pintu-ra galega máis anec-dótica, se-nón que o artista pro-xecta unha ollada que parte dunha identificación co represen-tado. A obra de Castelao sa-lienta pola captación psi-colóxica do home galego, do mundo cotián, e pola súa inquietude polos pro-blemas do pobo.

Mais estas preocupa-cións son elaboradas por medio dunha coidada construción plástica, de forma que nos seus ca-dros, debuxos e gravados utiliza recursos especifica-mente visuais. Neste senti-do, lembraba Luís Seoane que Castelao vía, como quería Goethe, a “idea cos ollos”.

A súa obra delata unha constante preocupación pola linealidade cunha no-

toria evolución estética que parte das formas mo-dernistas para chegar a un realismo singular. Arte po-pular, primitivismo e expre-sionismo son algunhas das constantes da súa obra, que se poden enxergar no álbum Nós (1916-1918). A recepción do expresionis-mo de corte centroeuro-peo percíbese nos seus de-buxos do Diario 1921, sen que desapareza a lineali-dade e o tratamento de su-perficies de influxo moder-nista e referentes simbolis-tas. As paisaxes dos anos vinte, son obras nas que prima a captación emotiva da natureza, como Paisaxe con castiñeiro (ca. 1920-1930) ou Cons (ca. 1922-1929). Trátase de pinturas debedoras deses influxos modernistas e nas que se poden observar lembran-zas das estampas xapone-sas, tan de moda na arte europea desde finais do sé-culo XIX.

A súa obra plástica cul-minante son os álbums de guerra. Os dous primeiros Galicia Mártir e Atila en Ga-licia foron editados en Va-lencia no ano 1937 e am-plamente espallados polo mundo polas Brigadas In-ternacionais e todo o mo-vemento solidario coa Re-pública, chegando mesmo a países tan afastados co-mo Rusia ou China, onde foron expostos. Son obras dunha grande intensidade inspiradas polo terror fas-cista. Nestes debuxos Cas-telao atende máis que en obras anteriores ao claros-curo, con textos moi breves –abondan tres palabras pa-ra significar e destacar a es-cena debuxada-, cunha in-fluencia expresionista ben explícita e que abala nos seus elementos referen-ciais entre o Goya das pin-turas negras, a pintura fla-menga e a arte alemá das primeiras décadas do sé-culo XX, que el tivo ocasión de coñecer de primeira

man nos anos vin-te.

Milicia-nos, que sae en Nova York no 38, é

formalmente diferente dos álbums anteriores eviden-ciando a influencia do tra-ballo doutro artista galego: Arturo Souto co que com-parte labores de axitación e propaganda. Esta notábel afinidade entre Castelao e Souto durante a Guerra Ci-vil ten tamén un común in-fluxo na obra de Goya. Co-mo é ben coñecido, as refe-rencias ao pintor aragonés, e a súa influencia directa, foron manifestas durante a contenda. Neste sentido a súa pegada nos artistas ga-legos é unha das máis im-portantes que se producen entre os creadores que tra-ballan no bando republi-cano.

A derradeira lección do mestreEstampa de “Galicia mártir” (1937).

Con estas obras o realismo so-cial confórmase como estética do-minante na obra de Castelao. Un bo exemplo é a Escena de gue-rra “Os froitos galegos da civi-lización cristiá” (1938), que responde no formal e no te-mático aos mesmos postula-dos que os álbums de guerra.

Mais en todos este traba-llos podemos observar como para Castelao o debuxo é un instrumento para plasmar un ideal ao tempo ético e estético, elabora-do coa materia que para el era esencial, con sentido crítico e orixi-

nalidade. Desde a perspectiva te-mática, con estes tres álbums cul-mina a identificación de Castelao

cos problemas das clases popula-res, as que comprende e coa que sintoniza cunha intensa fondura e cun entendemento intelectual, po-

lítico e afectivo ao tempo. Nestes debuxos podemos tamén observar con absoluta nitidez as liñas pro-

gramáticas do compromiso asumido polo autor de Sem-pre en Galiza: o ideal huma-no da perfección, fronte a to-do o que o degrade e escravi-ce, nomeadamente o fascis-mo. Unha memoria e un ideal que mostras como a realiza-da no Museo de Lugo axu-

dan a tornar visíbel, evidenciando a necesidade de facer presente na nosa sociedade o legado de futuro que Castelao representa.

Ideal humano de perfección

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 ARTE III

Castelao no Museo de Lugo CARLOS L. BERNÁRDEZ

No Museo Provincial de Lugo pódese contem-plar até o mes de xullo un-ha mostra dedicada á per-sonalidade e arte de Caste-lao (1886-1950), centrada na súa etapa de exilio (1936-1950) e so o atinado e atractivo título de Caste-lao. A derradeira lección do mestre. Alén diso, o museo inaugura un espazo dedi-cado monograficamente aos fondos que posúe do artista froito da doazón que realizou Álvaro Gil en 1965.

A exposición, comisaria-da por Pilar García Negro e Felipe Senén, consegue transmitir a relevancia ex-cepcional da figura do rianxeiro, absolutamente decisiva para a nosa na-ción do punto de vista polí-tico, literario e artístico, fi-cando claro o inseparábel das diferentes facetas da súa personalidade vital e intelectual –moi ben docu-mentas na exposición- e a necesidade de que a súa obra chegue ao conxunto da sociedade galega sen pexas e liberada das ma-nobras de ocultación e da manipulación ás que se-gue a ser sometido. Por se alguén tivese algunha dú-bida, logo de ver a mostra calquera espectador perci-birá que está perante unha figura chave do pensamen-to, a literatura, a política e a arte galegos e con incon-testábel valor universal.

Desde a perspectiva ar-tística, a mostra baliza ati-nadamente a súa evolu-ción. Cómpre lembrar que Castelao dá o primeiro grande paso da pintura ga-lega de preguerra. A súa obra camiñou, superando o inicial dominio da anéc-dota costumista e a in-fluencia modernista, cara a un realismo social de influ-xo popular e expresionista. A súa preocupación popu-lar non é xa a da visión dis-tanciada, esteticista e bur-guesa da maioría da pintu-ra galega máis anec-dótica, se-nón que o artista pro-xecta unha ollada que parte dunha identificación co represen-tado. A obra de Castelao sa-lienta pola captación psi-colóxica do home galego, do mundo cotián, e pola súa inquietude polos pro-blemas do pobo.

Mais estas preocupa-cións son elaboradas por medio dunha coidada construción plástica, de forma que nos seus ca-dros, debuxos e gravados utiliza recursos especifica-mente visuais. Neste senti-do, lembraba Luís Seoane que Castelao vía, como quería Goethe, a “idea cos ollos”.

A súa obra delata unha constante preocupación pola linealidade cunha no-

toria evolución estética que parte das formas mo-dernistas para chegar a un realismo singular. Arte po-pular, primitivismo e expre-sionismo son algunhas das constantes da súa obra, que se poden enxergar no álbum Nós (1916-1918). A recepción do expresionis-mo de corte centroeuro-peo percíbese nos seus de-buxos do Diario 1921, sen que desapareza a lineali-dade e o tratamento de su-perficies de influxo moder-nista e referentes simbolis-tas. As paisaxes dos anos vinte, son obras nas que prima a captación emotiva da natureza, como Paisaxe con castiñeiro (ca. 1920-1930) ou Cons (ca. 1922-1929). Trátase de pinturas debedoras deses influxos modernistas e nas que se poden observar lembran-zas das estampas xapone-sas, tan de moda na arte europea desde finais do sé-culo XIX.

A súa obra plástica cul-minante son os álbums de guerra. Os dous primeiros Galicia Mártir e Atila en Ga-licia foron editados en Va-lencia no ano 1937 e am-plamente espallados polo mundo polas Brigadas In-ternacionais e todo o mo-vemento solidario coa Re-pública, chegando mesmo a países tan afastados co-mo Rusia ou China, onde foron expostos. Son obras dunha grande intensidade inspiradas polo terror fas-cista. Nestes debuxos Cas-telao atende máis que en obras anteriores ao claros-curo, con textos moi breves –abondan tres palabras pa-ra significar e destacar a es-cena debuxada-, cunha in-fluencia expresionista ben explícita e que abala nos seus elementos referen-ciais entre o Goya das pin-turas negras, a pintura fla-menga e a arte alemá das primeiras décadas do sé-culo XX, que el tivo ocasión de coñecer de primeira

man nos anos vin-te.

Milicia-nos, que sae en Nova York no 38, é

formalmente diferente dos álbums anteriores eviden-ciando a influencia do tra-ballo doutro artista galego: Arturo Souto co que com-parte labores de axitación e propaganda. Esta notábel afinidade entre Castelao e Souto durante a Guerra Ci-vil ten tamén un común in-fluxo na obra de Goya. Co-mo é ben coñecido, as refe-rencias ao pintor aragonés, e a súa influencia directa, foron manifestas durante a contenda. Neste sentido a súa pegada nos artistas ga-legos é unha das máis im-portantes que se producen entre os creadores que tra-ballan no bando republi-cano.

A derradeira lección do mestreEstampa de “Galicia mártir” (1937).

Con estas obras o realismo so-cial confórmase como estética do-minante na obra de Castelao. Un bo exemplo é a Escena de gue-rra “Os froitos galegos da civi-lización cristiá” (1938), que responde no formal e no te-mático aos mesmos postula-dos que os álbums de guerra.

Mais en todos este traba-llos podemos observar como para Castelao o debuxo é un instrumento para plasmar un ideal ao tempo ético e estético, elabora-do coa materia que para el era esencial, con sentido crítico e orixi-

nalidade. Desde a perspectiva te-mática, con estes tres álbums cul-mina a identificación de Castelao

cos problemas das clases popula-res, as que comprende e coa que sintoniza cunha intensa fondura e cun entendemento intelectual, po-

lítico e afectivo ao tempo. Nestes debuxos podemos tamén observar con absoluta nitidez as liñas pro-

gramáticas do compromiso asumido polo autor de Sem-pre en Galiza: o ideal huma-no da perfección, fronte a to-do o que o degrade e escravi-ce, nomeadamente o fascis-mo. Unha memoria e un ideal que mostras como a realiza-da no Museo de Lugo axu-

dan a tornar visíbel, evidenciando a necesidade de facer presente na nosa sociedade o legado de futuro que Castelao representa.

Ideal humano de perfección

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 ARTE III

Castelao no Museo de Lugo CARLOS L. BERNÁRDEZ

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 LIBROS IV

Asistimos hoxe ao nace-mento dun narrador á na-rrativa ficcional: trátase de Carlos de Castro Álvarez, que vén de publicar a súa primeira novela, Historia dunha investigación e de máis de dous asasinatos, na editorial Toxosoutos. O tex-to é xa o sexto volume que a editorial noiesa publica dentro da súa colección de narrativa histórica. O autor, de profesión docente de Xeografía e Historia nun instituto de Pontedeume, xa ten unha importante pro-dución ensaística; sirva di-cir que nos últimos dez anos publicou nada máis e nada menos que sete obras. Carlos de Castro é un representante da nova historiogra-fía galega sobre historia local e ten centrado as súas investiga-cións na bisbarra do Eume con vo-lumes tanto en galego como en castelán.

Historia dunha i nv e s t i ga c i ó n cóntanos como o protagonista se ve na obriga mo-ral de facer a tese de doutoramen-to despois de llo ter prometido ao seu pai antes de morrer. Asistimos ás súas primeiras

pesquisas, á súa viaxe ata un mosteiro, á desilusión de non atopar o agardado e ao abraio de dar por casua-lidade coa documentación dun mosteiro. A raíz da descuberta, este investi-

gador decide deixalo todo e montar en Villalinvierno, na casa duns tíos seus, o seu centro de operacións investigadoras. A partir dese momento, a historia desdó-

brase en dúas; dunha banda a do investi-

gador na actuali-dade, e doutra, a

da recreación dos feitos his-tóricos a través da documenta-ción atopada e que comeza coa morte por asasinato dun suprior e que non vai ser a única con histo-rias de amor po-lo medio.

A novela ta-mén vai seguir na súa estrutura a reprodución do traballo investiga-dor: unha intro-dución, a exposi-ción das fontes, o desenvolvemento

da investigación e, pa-ra rematar, as conclusións

ás que chega o investigador despois de todo o proceso.

O autor xoga con nós, lectores, manténdonos nun equilibrio inestable entre a ficción e a realidade, de tal xeito que ao longo da obra dubidamos constantemen-te se todo o que se nos está a referir é produto da ima-xinación dun escritor ou se, pola contra, estamos realmente perante un en-saio científico.

A esta sensación con-tribúen varios elementos como a propia estrutura da obra ou aqueles que son propios da investigación. A presenza do índice ono-mástico con personaxes históricas facilmente locali-zables, o índice de abrevia-turas, a rigorosidade das ci-tas, que nalgún caso che-gan a ocupar case toda a páxina e o rexistro e forma en que estas están escritas impídennos deixar voar a nosa imaxinación ao uni-verso ficcional e ancorán-donos a un plano real do que como lectores debe-mos desconfiar de comezo a fin.

Nesta primeira novela de Carlos de Castro reúnen-se así, de forma orixinal, a ri-gorosidade do ensaio cien-tífico coa recreación da no-vela histórica. DE CASTRO ÁLVAREZ, Carlos: Historia dunha investigación e de máis de dous asasinatos; Ed. Toxosoutos, Noia 2010, PVP. 14 €

Forma orixinal Ensaio e novela

PILAR PONTE

Edicións Xerais vén de publicar os artigos que durante case trin-ta anos George Steiner publicara en The New Yorker, un semanario modélico onde a cul-tura disfruita dun trato privilexiado. Nesa pu-blicación participaran tamén John Updike e Edmund Wilson, e po-de ser considerada a máis importante, no seu estilo, dos Estados Unidos

Steiner é, dentro da crítica literaria e o en-saio, un moralista que está na cima do ca-non. Como nos sucede con Saint-Beuve, Dá-maso Alonso ou o pro-pio Edmund Wilson, estamos ante un ana-lista con dotes supe-riores, e dentro da vivi-sección do cadáver li-terario un pode obser-var nel unhas faculta-des que son propias

do xenio adivi-

ña-torio dos grandes creado-res.

Fillo da cultura cen-troeuropea, extraterri-torial, políglota –deu clases en grandes uni-versidades de Europa e América, en inglés, francés e alemán-, aprendeu grego co seu pai lendo a Ilíada. O seu centro de interese é ilimitado: matemáti-cas, música, xadrez, li-teratura, lingüística, fi-losofía, política, histo-ria... Irónico, mordaz, cun gran bagaxe cultu-ral, Steiner é sempre un estímulo intelec-tual; unha frecha que trata de abrir o cora-zón do home ás gran-des emocións da arte; un facho que ilumina a intelixencia dos lec-tores coas armas irre-nunciables da alta cul-

tura. A primeira vez que

en España se publicou a súa obra foi grazas a unha tradución do ga-lego Javier Alfaya e da súa dona, Barbara McShane. Desde entón non pararon de publi-carse libros da súa au-toría, de entrevistas e mesmo a súa autobio-grafía. En todos eles hai que salientar o afán por contextuali-zar a obra literaria, e a capacidade para cam-biar a opinión dos re-ceptores sobre os gran-des monumentos lite-rarios. Títulos como A morte da traxedia, Lin-guaxe e silencio ( “so-bre a linguaxe e a polí-tica”), Despois de Ba-bel –obra que tamén vai publicar Xerais-, Antígonas: unha poéti-ca da filosofía da lectu-ra ou Gramáticas da creación –que explora as relacións da crea-ción coa relixión, a li-

teratura e a his-toria occiden-tais- dannos un retrato deste xudeu apaixo-nado que nos últimos tem-pos amosa un-ha gran preo-cupación pola transcenden-cia.

Os artigos p u b l i c a d o s por Xerais amosan a súa intelixencia e

a súa esixencia persoal. O libro

ábrese co bri-llantísimo ensaio

sobre Anthony Blunt, o sir profesor

denunciado por Mar-garet Tacther no Parla-mento como espía so-viético. Pertence á sec-ción “Historia e políti-ca”. Despois veñen os dedicados aos escrito-res, aos pensadores e os “Estudos de vidas.” Hainos dunha gran lu-cidez sobre Borges, Kafka, Orwell, sobre as consecuencias da caí-da do muro de Berlín, o que fai de menos a Cioran... Pero, cos tem-pos que corren, resulta de máxima actualida-de o dedicado a Ber-tolt Brecht. Os comen-tarios sobre a cobiza non teñen desperdi-cio. STEINER, George, George Steiner en The New Yorker, Ed. Xerais, Vigo, 2010, PVP. 26 €

“Vexamos, Fandiño, e ti, que estás facendo aquí? Porque temas para unha novela tes de abondo sen saír da casa. Mesmo as túas andanzas servirían para o material literario que andas a buscar”. Os seguidores de Vicente Araguas terán, se cadra, recoñecido esta cita: pertence á súa novela A canción do verán (publica-da en 2001), mais tamén podería resumir a esencia dos presentes relatos, nos que o autor, instalado en fondo e forma no seu territorio habi-tual literario, un-ha vez máis adopta a voz e préstalle a me-moria -ou vice-versa- ao perso-naxe dese Fandi-ño mozo que, co-ma el, descobre a vida aos poucos, co paso dos ve-ráns, rodeado de historias nas te-rras de Xuvia-Ne-da.

Fiel ao seu esti-lo particular, no que o marcado ritmo outorga equilibrio á inopi-nada sintaxe, Ara-guas conforma un discurso que suxire a esponta-neidade da narración oral, pero que, en realida-de, reflicte a deconstruc-ción metódica característi-ca dun nada inocente ex-

perimentador da palabra. Aparecen aquí temas e re-cursos comúns na súa es-

crita, na que, coma o a u t o r

declara, ás veces non hai fronteiras entre poesía e prosa; as voces mestúranse no discurso narrativo, simul-tanéanse accións en dife-

rentes espazos e tempos -velaí, por exemplo, o relato titula-do “Veronal o cinco de agosto, mar-tes”-, e as aso-ciacións de e l e m e n t o s coas que se constrúen as esceas ce-méntanse con liberdade líri-ca. Mesturadas coas referen-cias aos clási-cos e adorna-das con deta-lles pop atópan-se as tradicións máis enxebres -véxanse, a pro-pósito, “Perico en lúas”, ou “Onde estea un acor-

deón”-; e os ende-mismos léxicos -pepe-

retada, arruchi, cerillita, fo-rriche e outros tesouros da fala de Trasancos- convi-ven cos termos cultos e as moi cosmopolitas expre-sións noutras linguas.

As distintas historias, ar-telladas arredor dos veráns da infancia e mocidade de Fandiño -ese tempo de me-lancolía carnal, onde se agardan imposibles-, revi-ven unha época que abran-gue dende o fin da Guerra Civil á actualidade, con re-ferencias a acontecemen-tos da comarca. Os infames paseos de madrugada na-quel “Fiat 509, matrícula tres mil e algo da Coruña”; ese tenente que os fuxidos ma-taron ao baixar do tranvía número 2; a visita de Marce-lino, o do famoso gol. Mais tamén as “garzas e garcetas, lavancos e cormoráns” que acoden á ribeira, e as came-lias a florecer nas hortas, e os rostros dos antigos ami-gos que mudan en adultos estraños. En Xuvia-Neda, Fandiño namorou dos ollos verdes de Lady Pepa e bai-lou con ela. E disque por alí pasea certo esmoleiro que ten unha “orquestra de he-terónimos, coma Pessoa, pa-ra pedir o caldo no canto de facer poemas”; e que hai unha casa que chora coas cancións tristes, e que a raíña das festas, vella e espi-da, fala co seu can diante do espello. ARAGUAS, Vicente, Xuvia-Neda, Ed. Xerais, Vigo, 2010, PVP. 15,80 €

Experiencia da palabra Un discurso sen fronteiras

DOLORES MARTÍNEZ TORRES

Na cima do canon Estímulo intelectual

ESTRO MONTAÑA

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 LIBROS IV

Asistimos hoxe ao nace-mento dun narrador á na-rrativa ficcional: trátase de Carlos de Castro Álvarez, que vén de publicar a súa primeira novela, Historia dunha investigación e de máis de dous asasinatos, na editorial Toxosoutos. O tex-to é xa o sexto volume que a editorial noiesa publica dentro da súa colección de narrativa histórica. O autor, de profesión docente de Xeografía e Historia nun instituto de Pontedeume, xa ten unha importante pro-dución ensaística; sirva di-cir que nos últimos dez anos publicou nada máis e nada menos que sete obras. Carlos de Castro é un representante da nova historiogra-fía galega sobre historia local e ten centrado as súas investiga-cións na bisbarra do Eume con vo-lumes tanto en galego como en castelán.

Historia dunha i nv e s t i ga c i ó n cóntanos como o protagonista se ve na obriga mo-ral de facer a tese de doutoramen-to despois de llo ter prometido ao seu pai antes de morrer. Asistimos ás súas primeiras

pesquisas, á súa viaxe ata un mosteiro, á desilusión de non atopar o agardado e ao abraio de dar por casua-lidade coa documentación dun mosteiro. A raíz da descuberta, este investi-

gador decide deixalo todo e montar en Villalinvierno, na casa duns tíos seus, o seu centro de operacións investigadoras. A partir dese momento, a historia desdó-

brase en dúas; dunha banda a do investi-

gador na actuali-dade, e doutra, a

da recreación dos feitos his-tóricos a través da documenta-ción atopada e que comeza coa morte por asasinato dun suprior e que non vai ser a única con histo-rias de amor po-lo medio.

A novela ta-mén vai seguir na súa estrutura a reprodución do traballo investiga-dor: unha intro-dución, a exposi-ción das fontes, o desenvolvemento

da investigación e, pa-ra rematar, as conclusións

ás que chega o investigador despois de todo o proceso.

O autor xoga con nós, lectores, manténdonos nun equilibrio inestable entre a ficción e a realidade, de tal xeito que ao longo da obra dubidamos constantemen-te se todo o que se nos está a referir é produto da ima-xinación dun escritor ou se, pola contra, estamos realmente perante un en-saio científico.

A esta sensación con-tribúen varios elementos como a propia estrutura da obra ou aqueles que son propios da investigación. A presenza do índice ono-mástico con personaxes históricas facilmente locali-zables, o índice de abrevia-turas, a rigorosidade das ci-tas, que nalgún caso che-gan a ocupar case toda a páxina e o rexistro e forma en que estas están escritas impídennos deixar voar a nosa imaxinación ao uni-verso ficcional e ancorán-donos a un plano real do que como lectores debe-mos desconfiar de comezo a fin.

Nesta primeira novela de Carlos de Castro reúnen-se así, de forma orixinal, a ri-gorosidade do ensaio cien-tífico coa recreación da no-vela histórica. DE CASTRO ÁLVAREZ, Carlos: Historia dunha investigación e de máis de dous asasinatos; Ed. Toxosoutos, Noia 2010, PVP. 14 €

Forma orixinal Ensaio e novela

PILAR PONTE

Edicións Xerais vén de publicar os artigos que durante case trin-ta anos George Steiner publicara en The New Yorker, un semanario modélico onde a cul-tura disfruita dun trato privilexiado. Nesa pu-blicación participaran tamén John Updike e Edmund Wilson, e po-de ser considerada a máis importante, no seu estilo, dos Estados Unidos

Steiner é, dentro da crítica literaria e o en-saio, un moralista que está na cima do ca-non. Como nos sucede con Saint-Beuve, Dá-maso Alonso ou o pro-pio Edmund Wilson, estamos ante un ana-lista con dotes supe-riores, e dentro da vivi-sección do cadáver li-terario un pode obser-var nel unhas faculta-des que son propias

do xenio adivi-

ña-torio dos grandes creado-res.

Fillo da cultura cen-troeuropea, extraterri-torial, políglota –deu clases en grandes uni-versidades de Europa e América, en inglés, francés e alemán-, aprendeu grego co seu pai lendo a Ilíada. O seu centro de interese é ilimitado: matemáti-cas, música, xadrez, li-teratura, lingüística, fi-losofía, política, histo-ria... Irónico, mordaz, cun gran bagaxe cultu-ral, Steiner é sempre un estímulo intelec-tual; unha frecha que trata de abrir o cora-zón do home ás gran-des emocións da arte; un facho que ilumina a intelixencia dos lec-tores coas armas irre-nunciables da alta cul-

tura. A primeira vez que

en España se publicou a súa obra foi grazas a unha tradución do ga-lego Javier Alfaya e da súa dona, Barbara McShane. Desde entón non pararon de publi-carse libros da súa au-toría, de entrevistas e mesmo a súa autobio-grafía. En todos eles hai que salientar o afán por contextuali-zar a obra literaria, e a capacidade para cam-biar a opinión dos re-ceptores sobre os gran-des monumentos lite-rarios. Títulos como A morte da traxedia, Lin-guaxe e silencio ( “so-bre a linguaxe e a polí-tica”), Despois de Ba-bel –obra que tamén vai publicar Xerais-, Antígonas: unha poéti-ca da filosofía da lectu-ra ou Gramáticas da creación –que explora as relacións da crea-ción coa relixión, a li-

teratura e a his-toria occiden-tais- dannos un retrato deste xudeu apaixo-nado que nos últimos tem-pos amosa un-ha gran preo-cupación pola transcenden-cia.

Os artigos p u b l i c a d o s por Xerais amosan a súa intelixencia e

a súa esixencia persoal. O libro

ábrese co bri-llantísimo ensaio

sobre Anthony Blunt, o sir profesor

denunciado por Mar-garet Tacther no Parla-mento como espía so-viético. Pertence á sec-ción “Historia e políti-ca”. Despois veñen os dedicados aos escrito-res, aos pensadores e os “Estudos de vidas.” Hainos dunha gran lu-cidez sobre Borges, Kafka, Orwell, sobre as consecuencias da caí-da do muro de Berlín, o que fai de menos a Cioran... Pero, cos tem-pos que corren, resulta de máxima actualida-de o dedicado a Ber-tolt Brecht. Os comen-tarios sobre a cobiza non teñen desperdi-cio. STEINER, George, George Steiner en The New Yorker, Ed. Xerais, Vigo, 2010, PVP. 26 €

“Vexamos, Fandiño, e ti, que estás facendo aquí? Porque temas para unha novela tes de abondo sen saír da casa. Mesmo as túas andanzas servirían para o material literario que andas a buscar”. Os seguidores de Vicente Araguas terán, se cadra, recoñecido esta cita: pertence á súa novela A canción do verán (publica-da en 2001), mais tamén podería resumir a esencia dos presentes relatos, nos que o autor, instalado en fondo e forma no seu territorio habi-tual literario, un-ha vez máis adopta a voz e préstalle a me-moria -ou vice-versa- ao perso-naxe dese Fandi-ño mozo que, co-ma el, descobre a vida aos poucos, co paso dos ve-ráns, rodeado de historias nas te-rras de Xuvia-Ne-da.

Fiel ao seu esti-lo particular, no que o marcado ritmo outorga equilibrio á inopi-nada sintaxe, Ara-guas conforma un discurso que suxire a esponta-neidade da narración oral, pero que, en realida-de, reflicte a deconstruc-ción metódica característi-ca dun nada inocente ex-

perimentador da palabra. Aparecen aquí temas e re-cursos comúns na súa es-

crita, na que, coma o a u t o r

declara, ás veces non hai fronteiras entre poesía e prosa; as voces mestúranse no discurso narrativo, simul-tanéanse accións en dife-

rentes espazos e tempos -velaí, por exemplo, o relato titula-do “Veronal o cinco de agosto, mar-tes”-, e as aso-ciacións de e l e m e n t o s coas que se constrúen as esceas ce-méntanse con liberdade líri-ca. Mesturadas coas referen-cias aos clási-cos e adorna-das con deta-lles pop atópan-se as tradicións máis enxebres -véxanse, a pro-pósito, “Perico en lúas”, ou “Onde estea un acor-

deón”-; e os ende-mismos léxicos -pepe-

retada, arruchi, cerillita, fo-rriche e outros tesouros da fala de Trasancos- convi-ven cos termos cultos e as moi cosmopolitas expre-sións noutras linguas.

As distintas historias, ar-telladas arredor dos veráns da infancia e mocidade de Fandiño -ese tempo de me-lancolía carnal, onde se agardan imposibles-, revi-ven unha época que abran-gue dende o fin da Guerra Civil á actualidade, con re-ferencias a acontecemen-tos da comarca. Os infames paseos de madrugada na-quel “Fiat 509, matrícula tres mil e algo da Coruña”; ese tenente que os fuxidos ma-taron ao baixar do tranvía número 2; a visita de Marce-lino, o do famoso gol. Mais tamén as “garzas e garcetas, lavancos e cormoráns” que acoden á ribeira, e as came-lias a florecer nas hortas, e os rostros dos antigos ami-gos que mudan en adultos estraños. En Xuvia-Neda, Fandiño namorou dos ollos verdes de Lady Pepa e bai-lou con ela. E disque por alí pasea certo esmoleiro que ten unha “orquestra de he-terónimos, coma Pessoa, pa-ra pedir o caldo no canto de facer poemas”; e que hai unha casa que chora coas cancións tristes, e que a raíña das festas, vella e espi-da, fala co seu can diante do espello. ARAGUAS, Vicente, Xuvia-Neda, Ed. Xerais, Vigo, 2010, PVP. 15,80 €

Experiencia da palabra Un discurso sen fronteiras

DOLORES MARTÍNEZ TORRES

Na cima do canon Estímulo intelectual

ESTRO MONTAÑA

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010ARTE/SOCIEDADE V

Unha noite de 1983, desas nas que o aire quente pega o tempo á pel, un gravador, co-ñecido como “o Turco”, e un impresor de fino oficio, con orixe italiana e corazón anar-quista, discutían nun taller de gravado da cidade de Bos Ai-res sobre a nacionalidade de Luís Seoane. O primeiro mantiña que o pintor era ar-xentino, fronte ao segundo que afirmaba non compren-der como o seu interlocutor aseguraba coñecer a obra de Seaone ao tempo que manifestaba que este non era galego. Protagonizaban este debate mentres xiraban, con certo esforzo, o temón dun tórculo poderoso de platina de ferro que semella-ba marcar co seu despraza-mento os turnos das argu-mentacións. Esta escena pro-ducíase diante dunha moza que penduraba as estampas; e aínda que disfrutaba máis do perfume da tinta e das pe-gadas da madeira no papel que do contido da conten-da, o asunto botábaaa fóra do seu mundo e malia que o galego só era para ela a for-ma de falar do seu pai cos seus tíos, a alusión desperta-ba certa pertenza asemade que escoitaba por primeira vez o nome deste artista que trascendeu coa súa obra os detalles da biografía.

A anécdota revela a pre-senza de procesos funda-mentais da nosa historia, e aínda que algúns deles te-ñen un océano polo medio, non podemos contar o pasa-do sen mirar cara ao mar. Es-te ano festexamos o centena-rio do nacemento do artista e asistimos a exposicións co-mo a da Fundación Luís Seoane baixo o lema: Luís Seoane a configuración do posible, unha antolóxica que recolle a sua obra máis coñe-cida, ou tamén a mostra iti-nerante de Caixanova : Seoa-ne razón e compromiso, co-misariada por Carlos Bernár-dez e Fernando Vilanova, a mostrar un percorrido inno-vador polo traballo do noso autor, e a ensinar lenzos pou-co coñecidos e tamén pezas en cerámica e metal moi atractivas.

Ademais dos contidos históricos da escena, tamén é importante lembrar o con-texto social da cidade onde Seoane destacou e desper-tou pertenza na cultura da-quel entorno. Porque este ga-lego universal foi un protago-nista nunha das cidades máis importantes de Suda-mérica; daquela a actividade cultural bonaerense era moi interesante a pesar dos avata-res da “Década Infame” que acabou con moitas cousas, pero non rematou, afortuna-damente, coas mentes bri-llantes: pola contra, pode que como reacción e resis-tencia, a creatividade medra-ba con artistas da talla de An-

tonio Berni, Castagnino ou Spilimbergo -na plástica- e, nas letras, con nomes como Roberto Art, Jorge Luis Bor-ges, Leopoldo Marechal ou César Tiempo. Todos eles ao ritmo dos sons que produ-cían os irmáns Discépolo . Pero tamén é oportuno lem-brar que Seoane estaba ben acompañado por outros ga-legos: Arturo Cuadrado, Lo-renzo Varela, Rafael Dieste… son só algúns dos seus con-didadáns que estiveron máis preto do artista nos primei-ros anos nas rúas de Bos Ai-res. Pode que a emigración foi o prezo que tivo que pa-gar esta xeración, mais esta circunstancia dramática aportou novas perspectivas e alimentou a necesidade de articular recursos na defensa da historia dunha cultura.

Non é necesario argu-mentar sobre a importancia de Luís Seoanae na cons-trucción da arte galega mo-derna, toda vez que é un convencemento espontá-neo que aflora do seu traba-llo a través da importante produción plástica e intelec-tual que nos deixou. Esta últi-ma materializada en proxec-tos como as editoriais e mais o Laboratorio de Formas, e tamén porque o seu posicio-namento social, filosófico e político foi por diante da es-tética nuns compromisos que marcaron toda a súaa vi-da. Herdeiro da tradición da Bauhaus, Seoane pensaba a arte en contacto coa realida-de e traballou este reto con proxectos como o da cerá-mica que comezou na fábri-ca de Magdalena xunto a Isa-ac Díaz Pardo, tamén en Bos Aires.

A súa obra é profunda-mente internacional e non por ser un traballo dirixido polos centros de poder, co-mo dende a globalización se entende manipuladoramen-te a universalidade da cultu-ra, senón porque foi quen de vincular o seu traballo á esté-tica moderna a través da ex-presión dun pobo particular. Unha aspiración que seme-lla rematada, aínda que hoxe hai quen pensa que aínda non temos perspectiva para poñer o punto final xa que o proxecto moderno non está aínda pechado.

Polas circunstancias o po-la súa natureza, o certo é que a obra de Luis Seoane é un-ha das mellores traxectorias nas que congregan arte, his-toria, técnica ,deseño, filoso-fía e ideoloxía da historia da arte moderna e para nosa sa-tisfacción é arte galega.

Cen anos de Seoane Da configuración do posible

MARCELA SANTORUN

Figuracións de Luís Seoane (1910-1979).

Luís Seoane foi un home cunha capacidade importante para adap-tarse ás linguaxes estéticas. A súa obra plástica abarca a pintura de cabalete como o mural, o gravado, o debuxo, o deseño…, pero tamén de-senvolveu un traballo interesante na poesía, no teatro e no en-saio. A coherencia e integrida-de estética é unha das cuali-dades que se desprende da ollada xeral da súa obra. A súa pintura evoluíu con moita ra-pidez tanto nos aspectos cromáti-cos como os formais e na concep-ción do espazo. Dende unha figura-ción de certa execusión expresio-nista, atada ao espazo, ata unha con-cepción fauve da cor que dicta as necesidades espaciais. Unha evolu-

ción que revela dende o principio unha personalidade inquieta e preocupada polas estruturas máis que polo miúdo.

A obra gráfica de Seoane é fe-cunda. Moi vinculado a proxectos editoriais, o perfume da tinta está

presente na súa traxectoria en nu-merosos libros ilustrados polo au-tor. As xilografías teñen unha calida-de única, produto do seu interese nos materiais; a compenetración coa madeira é evidente na pegada da mesma sobre o papel, que é un

elemento esencial do seu traballo. Pero a atención á materia tamén es-tá presenta no traballo como mura-lista que realizou introducindo todo tipo de recursos dende os cerámi-cos ata os metais, elaborando inter-vencións de grande impacto visual

en lugares públicos como en arquitectura privada. Tamén deixou moita reflexión e re-sultan interesantes as súas ideas sobre as funcións do ar-tista na sociedade, contido de

máxima preocupación para Seoa-ne que pode resumirse nas súas pa-labras: “…quixera facer unha obra que non soamente tivese que ver cos elementos da natureza, senón que fora o mesmo tempo un alega-to polo home, polo home galego

Ética e estética

A súa obra devén

profundamente

internacional,

moderna e, ao

tempo, galega

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010ARTE/SOCIEDADE V

Unha noite de 1983, desas nas que o aire quente pega o tempo á pel, un gravador, co-ñecido como “o Turco”, e un impresor de fino oficio, con orixe italiana e corazón anar-quista, discutían nun taller de gravado da cidade de Bos Ai-res sobre a nacionalidade de Luís Seoane. O primeiro mantiña que o pintor era ar-xentino, fronte ao segundo que afirmaba non compren-der como o seu interlocutor aseguraba coñecer a obra de Seaone ao tempo que manifestaba que este non era galego. Protagonizaban este debate mentres xiraban, con certo esforzo, o temón dun tórculo poderoso de platina de ferro que semella-ba marcar co seu despraza-mento os turnos das argu-mentacións. Esta escena pro-ducíase diante dunha moza que penduraba as estampas; e aínda que disfrutaba máis do perfume da tinta e das pe-gadas da madeira no papel que do contido da conten-da, o asunto botábaaa fóra do seu mundo e malia que o galego só era para ela a for-ma de falar do seu pai cos seus tíos, a alusión desperta-ba certa pertenza asemade que escoitaba por primeira vez o nome deste artista que trascendeu coa súa obra os detalles da biografía.

A anécdota revela a pre-senza de procesos funda-mentais da nosa historia, e aínda que algúns deles te-ñen un océano polo medio, non podemos contar o pasa-do sen mirar cara ao mar. Es-te ano festexamos o centena-rio do nacemento do artista e asistimos a exposicións co-mo a da Fundación Luís Seoane baixo o lema: Luís Seoane a configuración do posible, unha antolóxica que recolle a sua obra máis coñe-cida, ou tamén a mostra iti-nerante de Caixanova : Seoa-ne razón e compromiso, co-misariada por Carlos Bernár-dez e Fernando Vilanova, a mostrar un percorrido inno-vador polo traballo do noso autor, e a ensinar lenzos pou-co coñecidos e tamén pezas en cerámica e metal moi atractivas.

Ademais dos contidos históricos da escena, tamén é importante lembrar o con-texto social da cidade onde Seoane destacou e desper-tou pertenza na cultura da-quel entorno. Porque este ga-lego universal foi un protago-nista nunha das cidades máis importantes de Suda-mérica; daquela a actividade cultural bonaerense era moi interesante a pesar dos avata-res da “Década Infame” que acabou con moitas cousas, pero non rematou, afortuna-damente, coas mentes bri-llantes: pola contra, pode que como reacción e resis-tencia, a creatividade medra-ba con artistas da talla de An-

tonio Berni, Castagnino ou Spilimbergo -na plástica- e, nas letras, con nomes como Roberto Art, Jorge Luis Bor-ges, Leopoldo Marechal ou César Tiempo. Todos eles ao ritmo dos sons que produ-cían os irmáns Discépolo . Pero tamén é oportuno lem-brar que Seoane estaba ben acompañado por outros ga-legos: Arturo Cuadrado, Lo-renzo Varela, Rafael Dieste… son só algúns dos seus con-didadáns que estiveron máis preto do artista nos primei-ros anos nas rúas de Bos Ai-res. Pode que a emigración foi o prezo que tivo que pa-gar esta xeración, mais esta circunstancia dramática aportou novas perspectivas e alimentou a necesidade de articular recursos na defensa da historia dunha cultura.

Non é necesario argu-mentar sobre a importancia de Luís Seoanae na cons-trucción da arte galega mo-derna, toda vez que é un convencemento espontá-neo que aflora do seu traba-llo a través da importante produción plástica e intelec-tual que nos deixou. Esta últi-ma materializada en proxec-tos como as editoriais e mais o Laboratorio de Formas, e tamén porque o seu posicio-namento social, filosófico e político foi por diante da es-tética nuns compromisos que marcaron toda a súaa vi-da. Herdeiro da tradición da Bauhaus, Seoane pensaba a arte en contacto coa realida-de e traballou este reto con proxectos como o da cerá-mica que comezou na fábri-ca de Magdalena xunto a Isa-ac Díaz Pardo, tamén en Bos Aires.

A súa obra é profunda-mente internacional e non por ser un traballo dirixido polos centros de poder, co-mo dende a globalización se entende manipuladoramen-te a universalidade da cultu-ra, senón porque foi quen de vincular o seu traballo á esté-tica moderna a través da ex-presión dun pobo particular. Unha aspiración que seme-lla rematada, aínda que hoxe hai quen pensa que aínda non temos perspectiva para poñer o punto final xa que o proxecto moderno non está aínda pechado.

Polas circunstancias o po-la súa natureza, o certo é que a obra de Luis Seoane é un-ha das mellores traxectorias nas que congregan arte, his-toria, técnica ,deseño, filoso-fía e ideoloxía da historia da arte moderna e para nosa sa-tisfacción é arte galega.

Cen anos de Seoane Da configuración do posible

MARCELA SANTORUN

Figuracións de Luís Seoane (1910-1979).

Luís Seoane foi un home cunha capacidade importante para adap-tarse ás linguaxes estéticas. A súa obra plástica abarca a pintura de cabalete como o mural, o gravado, o debuxo, o deseño…, pero tamén de-senvolveu un traballo interesante na poesía, no teatro e no en-saio. A coherencia e integrida-de estética é unha das cuali-dades que se desprende da ollada xeral da súa obra. A súa pintura evoluíu con moita ra-pidez tanto nos aspectos cromáti-cos como os formais e na concep-ción do espazo. Dende unha figura-ción de certa execusión expresio-nista, atada ao espazo, ata unha con-cepción fauve da cor que dicta as necesidades espaciais. Unha evolu-

ción que revela dende o principio unha personalidade inquieta e preocupada polas estruturas máis que polo miúdo.

A obra gráfica de Seoane é fe-cunda. Moi vinculado a proxectos editoriais, o perfume da tinta está

presente na súa traxectoria en nu-merosos libros ilustrados polo au-tor. As xilografías teñen unha calida-de única, produto do seu interese nos materiais; a compenetración coa madeira é evidente na pegada da mesma sobre o papel, que é un

elemento esencial do seu traballo. Pero a atención á materia tamén es-tá presenta no traballo como mura-lista que realizou introducindo todo tipo de recursos dende os cerámi-cos ata os metais, elaborando inter-vencións de grande impacto visual

en lugares públicos como en arquitectura privada. Tamén deixou moita reflexión e re-sultan interesantes as súas ideas sobre as funcións do ar-tista na sociedade, contido de

máxima preocupación para Seoa-ne que pode resumirse nas súas pa-labras: “…quixera facer unha obra que non soamente tivese que ver cos elementos da natureza, senón que fora o mesmo tempo un alega-to polo home, polo home galego

Ética e estética

A súa obra devén

profundamente

internacional,

moderna e, ao

tempo, galega

A editorial Toxosoutos vén de publicar O fenóme-no cultural da fascinoloxía, obra de Milagros Torrado Cespón, onde a autora reali-za un achegamento ao mal de ollo, desta volta estable-cendo paralelismos e se-mellanzas entre as formas de consideralo que apare-cen en Galicia con esoutras dos pobos celtas das Illas Británicas.

Partindo dunha defini-ción do fenómeno como “un ollar que pode causar dano a unha persoa ou obxecto motivado funda-mentalmente pola envexa e que pode ser curado m e d i a n t e certos ri-tuais”, Torra-do Cespón preséntanos unha obra con dúas partes clara-mente dife-renciadas: os primeiros c a p í t u l o s preséntanse como expli-cativos, e ne-les preténde-se artellar unha teoría que sexa quen de ex-plicar o mal de ollo des-de unha perspectiva ra-cional, dando conta da orixe e fundamentos psi-

colóxicos que motivaron a aparición e a perdurabili-dade desta crenza no deco-rrer do tempo; mentres que os últimos apartados pre-tenden ser etnográficos e dar conta de exemplos

concre-

tos de detección do mal, profilaxe e curación pre-sentes en Galicia, Escocia, Irlanda, Inglaterra e Gales.

En relación á primeira parte, a autora propón a chamada Teoría Solar co-ma orixe da crenza, consi-

derando os an-tigos cultos so-lares da India e o Próximo Oriente como inicio de tal fe-nómeno: o Sol,l considerado divino, pasou a ser un ser temi-ble e de aí se convertiría no causante do mal de ollo. Para moitos supersti-ción, para ou-tros realidade, a obra avoga por ofrecer unha ex-plicación psico-loxicista: mal de ollo como alivio do noso sub-consciente para xustificar os ma-les non explica-bles e ao mesmo tempo represión

social da envexa

que xera entre os indivi-duos a vida en sociedade.

Na segunda parte amósasenos un corpus de exemplos sobre tratamen-tos, diagnósticos, esconxu-ros e métodos de curación que dan conta de crenzas concretas que aínda pervi-ven hoxe: amuletos coma a figa ou os cornos da vaca-loura; a utilización de auga, lume, o número tres, certas plantas e metais como ele-mentos purificadores; e un-ha boa colleita de trata-mentos para eliminar tanto este mal como outro moi semellante que é o mal do aire. Sen esquecer o papel do cristianismo e a súa adaptación das vellas cren-zas pagás ás formas e mo-dos de obras que a nova re-lixión propuña. Así, ato-pámonos como un fenó-meno alleo en orixe ao cris-tianismo remate curándose mellor a mans de mulleres chamadas María e que un-ha boa medida de protec-ción sexa levar enriba, por exemplo, un anaco da casu-lla dun crego.

Todo isto, completado cun ollar á mitoloxía clási-ca e a literatura dos pobos británicos onde aparece o mesmo fenómeno. En defi-nitiva, unha procura de re-collida de datos co fin de facelos perdurar na memo-ria colectiva. TORRADO CESPÓN, Milagros, O fenómeno cultual da fascinoloxía, Ed. Toxosoutos, Noia, 2010, PVP. 13 €

Mal de ollo Achegamento á fascinoloxía

dos pobos celtas MARUXA GESTOSO ÁLVAREZ

Xulio López Valcárcel, poeta e crítico literario, vén de publicar en Laiovento Miguel González Gar-cés, mineiro de luz, libro que, en esencia, é unha magnífica aproximación ao célebre, e ben celebra-do, poeta coruñés (1918-1989).

Partimos de que López Valcárcel é un bo coñe-cedor da obra de González Garcés (a quen escol-mou e sobre o que publicou diversos estudos), e de que como poeta que é, dálle ao seu traballo de in-vestigación e crítica literaria unha dimensión máis cálida e acolledora do que podería ser o resultado dun labor puramente académico e formalista, sen que en absoluto se perda a perspectiva da obxecti-vidade e o rigor na análise. Trátase, en definitiva, dun estudo humanista e reflexivo, exposto con sinxele-za e claridade, e cinxido ao rigor exixible nunha obra deste tipo, en todos e cada un dos capítulos.

Estes son tres fundamentalmente: O home, Mis-celánea e Obra poética; e non faltan, como era de esperar, outros tres, sempre tan socorridos e de agra-decer: a exhaustiva Bibliografía, de moita utilidade en case todos os casos, a Sinopse bibliográfica, que relaciona eventos persoais e históricos para favore-cer a contextualización histórico-literaria, e o Índi-ce onomástico, localizador básico no libro das per-soas citadas.

Pois ben, no primeiro dos capítulos, subdividido por López Valcárcel nos once trazos fundamentais con que pensou que mellor se podía definir, imos desde o marco cronolóxico e histórico da Coruña de principios de século, ata finalizar pola influencia de González Garcés nas novas xeracións, pasando

polo retrato de neno, polo seu la-bor como bibliotecario, polas

súas relacións e os seus amigos, o seu epistola-

rio, etc. No segun-do dos ca-pítulos ex-p ó ñ e n s e -nos, como o seu nome indica, nun-ha miscelá-nea, os as-pectos máis importantes da súa con-for mación como per-soa (a estéti-ca como éti-ca, a súa con-cepción de Galicia, a súa

relación coa pin-tura…), e no terceiro

analízanse as circunstán-cias básicas ou fundamentais da

súa obra poética (poeta en castelán, poeta bilingüe, poeta galego, a fantasía

imaxinista (Bailada dos anxos), o soño e a memo-ria (Nas faíscas do soño), a madurez literaria (Sede e luz), o seu testamento poético (Un home só na né-boa), a súa esencia e o seu legado.

Se ben ben os tres últimos capítulos son os espe-rados, por necesarios en toda obra deste tipo, e cumpren abondo co rigor exixible, e se ben os dous primeiros enmarcan perfectamente á persoa e ao personaxe, sendo rigorosos, amenos e intere-santísimos, o terceiro é sen dúbida de ningún xéne-ro o máis prezado. Nel incardínanse o home e a obra con mestría, e chega o autor ao clímax do seu traballo, pois deixa aos lectores completamente dis-postos, e nós animámolos, para poder mergullarse con seguridade na poesía de González Garcés, que para Álvaro Cunqueiro era “Diáfana, e por iso lumi-nosa, e por estar tan cargada de luz, ollada escruta-dora das máis secretas intimidades”. VALCÁRCEL, Xulio L. Miguel González Garcés, mineiro de luz, Ed. Laiovento, Santiago, 2010, PVP. 24 €

Os Soutomaior (1147-1532) son unha das casas nobres máis influentes da historia galega. Entre os seus membros figuran persoeiros como Men Paes Sorredea, quen pobou o val do Souto, sobre o río Oitabén, conce-sión real gañada pola súa participación na conquista de Almería en 1147; Rui Paes, quen foi Adiantado Maior de Galicia; Xoán Fer-nandes (I), quen foi bispo de Tui e chegou a ser notario maior de Andalucía e chanceler da raíña María; Pedro Álva-res (V), máis coñecido co-mo Pedro Ma-druga. Non obs-tante, malia as diferenzas exis-tentes entre es-tes e outros per-sonaxes, cóm-pre recoñecer nos Soutomaior unha liñaxe uni-da e posible-mente vertebra-da arredor do núcleo patrimo-nial da familia (o señorío de Soutomaior), herdado polo primoxético, o que obrigaba ao restos das irmás ou dos irmáns, que obterían pequenas familias, a buscar

fortuna ben como cabalei-ros nas campañas andalusís ou no estamento eclesiásti-co como bispos ou cóengos.

Así mesmo, grazas ao se-ñorío terrorial de Souto-maior e ao dominio xuris-

diccional que exerceron sobre nume-

rosos coutos e terras, que lles proporcionaron cuantiosas cantidades de diñeiro, aínda que non constituísen unha liñaxe economicamente for-te, os Soutomaior foron quen de ser un grupo familiar con notable influencia política na Galicia medieval; así, ao longo da súa historia fami-

liar, aínda case sem-pre se manti-veron ao ser-vizo do rei e dos dous gran-des señores ga-legos: o arce-bispo de San-tiago e os con-des de Trastá-mara, gozaron da lealdade doutras impor-tantes liñaxes ga-legas, como os Andrade, Mosco-so ou Bermúdez, alén do castelán conde Alba, que non foi apoio sufi-ciente para lograr o perdón dos Reis Católicos para Pe-

dro Álvares V, quen durante a guerra suce-

sión se puxera da parte de Xoana no bando do rei por-tugués Afonso V. Neste senti-do, os Soutomaior foi unha li-ñaxe marcada por claros pa-tróns de comportamento: a lealdade ao rei, a prudencia que lles evita caer en riscos innecesarios e a agresivida-de ou valentía no combate; cualidades das que gozaba Pedro Álvares V, aínda que o feito de ter estado no bando perdedor fixo que a súa bio-grafía, tan próxima ao ideal do bo cabaleiro medieval, se convertese na biografía dun bandido.

Non obstante, se impor-tante foi a súa actividade mi-litar, non menos importante foron outras actividades, co-mo o patrocinio artístico, so-bre todo eclesiástico e o re-lacionado coa perpetua-ción da memoria da liñaxe (sepulcros, sartegos, escudos de armas..). Así mesmo, a di-ferenza doutras liñaxes, exis-ten evidencias de que os Soutomaior non trataron con crueldade ao seus ser-vos.

Eís os principais sinais de identidade da liñaxe dos Soutomaior expostos polo historiador Suso Vila no libro A casa de Soutomaior (1147-1532). VILA, Suso, A casa de Soutomaior (1147-1532), Ed. Toxosoutos, Noia, 2010, PVP. 21 €

Libro de liñaxes Arredor da nobreza de noso

ALFREDO IGLESIAS DIÉGUEZ

Sobre a luminosidade Un estudo humanista e reflexivo

XOSÉ FEIXÓ

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 LIBROS VI

A editorial Toxosoutos vén de publicar O fenóme-no cultural da fascinoloxía, obra de Milagros Torrado Cespón, onde a autora reali-za un achegamento ao mal de ollo, desta volta estable-cendo paralelismos e se-mellanzas entre as formas de consideralo que apare-cen en Galicia con esoutras dos pobos celtas das Illas Británicas.

Partindo dunha defini-ción do fenómeno como “un ollar que pode causar dano a unha persoa ou obxecto motivado funda-mentalmente pola envexa e que pode ser curado m e d i a n t e certos ri-tuais”, Torra-do Cespón preséntanos unha obra con dúas partes clara-mente dife-renciadas: os primeiros c a p í t u l o s preséntanse como expli-cativos, e ne-les preténde-se artellar unha teoría que sexa quen de ex-plicar o mal de ollo des-de unha perspectiva ra-cional, dando conta da orixe e fundamentos psi-

colóxicos que motivaron a aparición e a perdurabili-dade desta crenza no deco-rrer do tempo; mentres que os últimos apartados pre-tenden ser etnográficos e dar conta de exemplos

concre-

tos de detección do mal, profilaxe e curación pre-sentes en Galicia, Escocia, Irlanda, Inglaterra e Gales.

En relación á primeira parte, a autora propón a chamada Teoría Solar co-ma orixe da crenza, consi-

derando os an-tigos cultos so-lares da India e o Próximo Oriente como inicio de tal fe-nómeno: o Sol,l considerado divino, pasou a ser un ser temi-ble e de aí se convertiría no causante do mal de ollo. Para moitos supersti-ción, para ou-tros realidade, a obra avoga por ofrecer unha ex-plicación psico-loxicista: mal de ollo como alivio do noso sub-consciente para xustificar os ma-les non explica-bles e ao mesmo tempo represión

social da envexa

que xera entre os indivi-duos a vida en sociedade.

Na segunda parte amósasenos un corpus de exemplos sobre tratamen-tos, diagnósticos, esconxu-ros e métodos de curación que dan conta de crenzas concretas que aínda pervi-ven hoxe: amuletos coma a figa ou os cornos da vaca-loura; a utilización de auga, lume, o número tres, certas plantas e metais como ele-mentos purificadores; e un-ha boa colleita de trata-mentos para eliminar tanto este mal como outro moi semellante que é o mal do aire. Sen esquecer o papel do cristianismo e a súa adaptación das vellas cren-zas pagás ás formas e mo-dos de obras que a nova re-lixión propuña. Así, ato-pámonos como un fenó-meno alleo en orixe ao cris-tianismo remate curándose mellor a mans de mulleres chamadas María e que un-ha boa medida de protec-ción sexa levar enriba, por exemplo, un anaco da casu-lla dun crego.

Todo isto, completado cun ollar á mitoloxía clási-ca e a literatura dos pobos británicos onde aparece o mesmo fenómeno. En defi-nitiva, unha procura de re-collida de datos co fin de facelos perdurar na memo-ria colectiva. TORRADO CESPÓN, Milagros, O fenómeno cultual da fascinoloxía, Ed. Toxosoutos, Noia, 2010, PVP. 13 €

Mal de ollo Achegamento á fascinoloxía

dos pobos celtas MARUXA GESTOSO ÁLVAREZ

Xulio López Valcárcel, poeta e crítico literario, vén de publicar en Laiovento Miguel González Gar-cés, mineiro de luz, libro que, en esencia, é unha magnífica aproximación ao célebre, e ben celebra-do, poeta coruñés (1918-1989).

Partimos de que López Valcárcel é un bo coñe-cedor da obra de González Garcés (a quen escol-mou e sobre o que publicou diversos estudos), e de que como poeta que é, dálle ao seu traballo de in-vestigación e crítica literaria unha dimensión máis cálida e acolledora do que podería ser o resultado dun labor puramente académico e formalista, sen que en absoluto se perda a perspectiva da obxecti-vidade e o rigor na análise. Trátase, en definitiva, dun estudo humanista e reflexivo, exposto con sinxele-za e claridade, e cinxido ao rigor exixible nunha obra deste tipo, en todos e cada un dos capítulos.

Estes son tres fundamentalmente: O home, Mis-celánea e Obra poética; e non faltan, como era de esperar, outros tres, sempre tan socorridos e de agra-decer: a exhaustiva Bibliografía, de moita utilidade en case todos os casos, a Sinopse bibliográfica, que relaciona eventos persoais e históricos para favore-cer a contextualización histórico-literaria, e o Índi-ce onomástico, localizador básico no libro das per-soas citadas.

Pois ben, no primeiro dos capítulos, subdividido por López Valcárcel nos once trazos fundamentais con que pensou que mellor se podía definir, imos desde o marco cronolóxico e histórico da Coruña de principios de século, ata finalizar pola influencia de González Garcés nas novas xeracións, pasando

polo retrato de neno, polo seu la-bor como bibliotecario, polas

súas relacións e os seus amigos, o seu epistola-

rio, etc. No segun-do dos ca-pítulos ex-p ó ñ e n s e -nos, como o seu nome indica, nun-ha miscelá-nea, os as-pectos máis importantes da súa con-for mación como per-soa (a estéti-ca como éti-ca, a súa con-cepción de Galicia, a súa

relación coa pin-tura…), e no terceiro

analízanse as circunstán-cias básicas ou fundamentais da

súa obra poética (poeta en castelán, poeta bilingüe, poeta galego, a fantasía

imaxinista (Bailada dos anxos), o soño e a memo-ria (Nas faíscas do soño), a madurez literaria (Sede e luz), o seu testamento poético (Un home só na né-boa), a súa esencia e o seu legado.

Se ben ben os tres últimos capítulos son os espe-rados, por necesarios en toda obra deste tipo, e cumpren abondo co rigor exixible, e se ben os dous primeiros enmarcan perfectamente á persoa e ao personaxe, sendo rigorosos, amenos e intere-santísimos, o terceiro é sen dúbida de ningún xéne-ro o máis prezado. Nel incardínanse o home e a obra con mestría, e chega o autor ao clímax do seu traballo, pois deixa aos lectores completamente dis-postos, e nós animámolos, para poder mergullarse con seguridade na poesía de González Garcés, que para Álvaro Cunqueiro era “Diáfana, e por iso lumi-nosa, e por estar tan cargada de luz, ollada escruta-dora das máis secretas intimidades”. VALCÁRCEL, Xulio L. Miguel González Garcés, mineiro de luz, Ed. Laiovento, Santiago, 2010, PVP. 24 €

Os Soutomaior (1147-1532) son unha das casas nobres máis influentes da historia galega. Entre os seus membros figuran persoeiros como Men Paes Sorredea, quen pobou o val do Souto, sobre o río Oitabén, conce-sión real gañada pola súa participación na conquista de Almería en 1147; Rui Paes, quen foi Adiantado Maior de Galicia; Xoán Fer-nandes (I), quen foi bispo de Tui e chegou a ser notario maior de Andalucía e chanceler da raíña María; Pedro Álva-res (V), máis coñecido co-mo Pedro Ma-druga. Non obs-tante, malia as diferenzas exis-tentes entre es-tes e outros per-sonaxes, cóm-pre recoñecer nos Soutomaior unha liñaxe uni-da e posible-mente vertebra-da arredor do núcleo patrimo-nial da familia (o señorío de Soutomaior), herdado polo primoxético, o que obrigaba ao restos das irmás ou dos irmáns, que obterían pequenas familias, a buscar

fortuna ben como cabalei-ros nas campañas andalusís ou no estamento eclesiásti-co como bispos ou cóengos.

Así mesmo, grazas ao se-ñorío terrorial de Souto-maior e ao dominio xuris-

diccional que exerceron sobre nume-

rosos coutos e terras, que lles proporcionaron cuantiosas cantidades de diñeiro, aínda que non constituísen unha liñaxe economicamente for-te, os Soutomaior foron quen de ser un grupo familiar con notable influencia política na Galicia medieval; así, ao longo da súa historia fami-

liar, aínda case sem-pre se manti-veron ao ser-vizo do rei e dos dous gran-des señores ga-legos: o arce-bispo de San-tiago e os con-des de Trastá-mara, gozaron da lealdade doutras impor-tantes liñaxes ga-legas, como os Andrade, Mosco-so ou Bermúdez, alén do castelán conde Alba, que non foi apoio sufi-ciente para lograr o perdón dos Reis Católicos para Pe-

dro Álvares V, quen durante a guerra suce-

sión se puxera da parte de Xoana no bando do rei por-tugués Afonso V. Neste senti-do, os Soutomaior foi unha li-ñaxe marcada por claros pa-tróns de comportamento: a lealdade ao rei, a prudencia que lles evita caer en riscos innecesarios e a agresivida-de ou valentía no combate; cualidades das que gozaba Pedro Álvares V, aínda que o feito de ter estado no bando perdedor fixo que a súa bio-grafía, tan próxima ao ideal do bo cabaleiro medieval, se convertese na biografía dun bandido.

Non obstante, se impor-tante foi a súa actividade mi-litar, non menos importante foron outras actividades, co-mo o patrocinio artístico, so-bre todo eclesiástico e o re-lacionado coa perpetua-ción da memoria da liñaxe (sepulcros, sartegos, escudos de armas..). Así mesmo, a di-ferenza doutras liñaxes, exis-ten evidencias de que os Soutomaior non trataron con crueldade ao seus ser-vos.

Eís os principais sinais de identidade da liñaxe dos Soutomaior expostos polo historiador Suso Vila no libro A casa de Soutomaior (1147-1532). VILA, Suso, A casa de Soutomaior (1147-1532), Ed. Toxosoutos, Noia, 2010, PVP. 21 €

Libro de liñaxes Arredor da nobreza de noso

ALFREDO IGLESIAS DIÉGUEZ

Sobre a luminosidade Un estudo humanista e reflexivo

XOSÉ FEIXÓ

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 LIBROS VI

Un relato de Juan Al-fonso Belmontes de fi-nalidade didáctica, aín-da que acertadamente non evidencia morali-na ningunha, que vén acompañado das fer-mosas ilustracións de Natalie Pudalov quen se centra de maneira moi axeitada nos tres personaxes principais, e así tenta facer paten-tes nos seus trazos pic-tóricos as característi-cas que mellor definen a personalidade do ga-lo Pinto, de Xiana e da raposa.

O relato, que nos chega pola boa tradu-ción do castelán ao ga-lego que del fixo Ma-risa Núñez, é un cha-mamento en prol da igualdade de xéneros que defende o femini-no dos abusos e humi-llacións do masculino. Para expresar esta mensaxe Belmontes es-colle un acontecemen-to: unha voda que, se ben debería ser un-ha celebración feliz, neste caso se torna un mo-mento desagrada-ble para a noiva, Xiana, curiosa-mente unha rapa-za e non un animal como o resto dos personaxes; e esco-lle tamén tres per-sonaxes cheos de simbolismo: o galo, que representa a so-

berbia, o egoísmo e ou-tros dous trazos que se lle veñen atribuíndo xa de vello na literatura a fachenda e a vaidade; Xiana a quen identifi-camos coa inocencia e a naturalidade, e coa que resulta doado soli-darizarse; e finalmente o animal que tantas fá-bulas ten protago-nizado grazas á súa inteli-xencia: a r a p o -s a ,

que será quen descu-bra as intencións do galo, e quen lle abra os ollos a Xiana sobre a si-tuación que está a vivir.

É unha historia arte-llada dunha maneira emocionante, o galo vai amosando as súas intencións en prome-sas baleiras de contido, observado sempre po-

la raposa que chega-do o momento

desc ob re as in-

tencións ocultas e se converte na mellor axuda de Xiana. Os diá-logos e a expresividade lingüística que conte-ñen contribúen a in-tensificar a emoción do enredo; o ton, o seu ritmo vivaz e dinámico, á beira da maneira en que se suceden os fei-tos enganchan a quen le.

A lectura remata de maneira redonda, suce-sión linear do narrado nun texto tripartito aín-da que desigual na ex-tensión destas partes. Recréase no seu desen-volvemento mais non por iso se comprenden menos a presentación da historia e o seu de-senlace, pois queda pa-tente o preciso empre-go da linguaxe que fai o autor.

A linguaxe dunha narración que enten-deu á perfección a ilus-

tradora; tamaños, cores ou vesti-mentas amosan de xeito figurati-

vo, simbólico por veces, todo o que

nos quere dicir Belmontes, moito

dende a perspectiva do contido pero

moito tamén dende o literario.

BELMONTES, Juan Alfonso, A voda de Galo Pinto, Ed. OQO, Pontevedra, 2010, PVP. 12, 90 €

En prol da igualdade

Con maneiras emocionantes PAULA FERNÁNDEZ

Son quizais as lem-branzas da antiga lagoa de Antela as que levan a Rafael Laso Lorenzo a dotar da capacidade de falar a unha ra para que os lectores mozos coñe-zan e se instrúan acerca da vida destes anfibios e ao mesmo tempo poi-dan comparar move-mentos e constatar simi-litudes co mundo dos humanos.

A ra Mona, chamada así polo seu aspecto atractivo e coqueto, na-ceu coa cualidade de falar, propiedade que emprega para explicar ao común dos mortais con-tos arredor da súa vida e dos seus iguais. Así, ademais de relatar como se fixo famosa a ra Cantora, a ameaza que supoñen os pescantíns e outros seres para a súa exis-tencia ou as excelencias do campionato de saltos, tamén nos achega in-f o r m a c i ó n acerca de có-mo nacen e en que se converten estes ba-tracios dende que son

cágados ata a súa forma adulta.

Trátase dun texto sinxelo, fantástico e fan-tasioso no que o autor se encarga de ir expli-cando de forma razoa-

d a ,

non só dende o punto de vista temático, todo o que ten que ver coa vi-da das ras, senón tamén dende a perspectiva lin-güística, palabras e ex-presións que poden ser descoñecidas para o

lector. A fic-ción pola súa parte c o m p l e -menta o sentido ,ou o sen senti-do, que ten o feito de que unha ra con-te contos e que apele aos noso c o s t u m e s cando os de-les queren p a r e c e r s e máis aos dos humanos.

Estes ani-mais sen ra-bo, con pel li-

sa e coas patas traseiras adapta-

das para brincar non son coma nós, xa o sa-bemos, pero os seus mo-vementos remedan os nosos comportamentos e é aí onde radica o sen sentido antes aludido: gústalles a fama, compi-ten por ser os mellores da súa especie, hai exemplares estraños aos que rexeitan e preo-cúpanse polo seu físico. Eis algúns dos aspectos que moven ás persoas a actuar e velaí os moti-vos obxecto de análise da protagonista da nosa histotia.

As historias de ani-mais, sempre atractivas para os rapaces, teñen no texto que a Editorial Luis Vives publica na co-lección “Ala Delta” e que leva por título Unha vi-da de ra, un exemplo de vida allea; lonxe de ex-presar a súa propia vi-sión da vida, no seu há-bitat e coas súas regras de funcionamento in-terno, adoitan un mode-lo -o dos homes- que lles debería ser alleo e máis aínda que pouco ten que ver co deles. Os parámetros que rexen os movementos das per-soas distan moito dos dos animais e se se ase-mellan, vaia! vaia! LASO, Rafael, Unha vida de ra, Ed. Tambre, Vigo, 2010, PVP. €

Lembranza da lagoa

Fantástico e fantasioso MARÍA NAVARRO

ANDEL DE NOVIDADES M. BLANCO RIVAS

Denso recendo a salgado Manuel Portas

Edicións Xerais. 17,60 €

Ao longo desta novela aparecen vidas anónimas e singulares que teñen en común a pertenza a unha xeración de mozos e mo-zas nados nun-ha vila mariñei-ra que podería ser calquera das que deitan na Ría de Arou-sa. Coas súas mudanzas de ritmo, cos pa-nos de fondo das bateas, do

narcotrático e de Com-postela. Denso recendo a salgado é unha novela con moitas novelas den-tro; unha historia de histo-

rias fragmenta-rias, tecida cos fíos multicolo-res de persona-xes que se en-trelazan desde unha aparente d e s c o n ex i ó n inicial para aca-bar nunha fre-nética sinfonía.

Do A ao Z con Uxío Novoneyra Francisco Fernández Naval

Editorial Everest. 8 €

Uxío Novoneyra é o es-critor a quen se lle adica a festa das letras galegas de 2010. Poeta fortemente vinculado á terra, elemen-to que agroma de maneira per-sistente na súa obra, destaca polo seu forte c o m p r o m i s o coa lingua gale-ga, coa paz e coa liberdade. Fernández Na-val ofrécenos

neste abecedario a súa particular interpretación dun autor que lle é moi querido, e nel atopamos palabras tan fermosas co-

mo Courel, fala, río, silencio, de-vesa, auga, vi-dueiro.... O volu-me está editado na colección Clásicos en vo-ces contempo-ráneas. As ilus-tracións son de Manolo Uhía.

Confidencia do mar grego Andrés Sánchez Robayna Edicións Espiral Maior. 15 €

Un dos grandes poetas españois contemporá-neos, Andrés Sánchez Ro-bayna, e un dos máis gran-des artistas plásticos do século XX, Anto-ni Tàpies, únen-se na realiza-ción dun libro em ble m át i co do primeiro, in-terpretado en diálogo creati-vo, polo mestre catalán. A tradu-ción ao galego

é de Luciano Rodríguez. Notable crítico e ensaísta, ademáis de poeta, Sán-chez Robayna desenvol-veu unha ampla labor de

tradución poéti-ca, con versiós de poetas de lingua francesa, portuguesa e catalana. No ano 1984 levou o Premio da Crí-tica polo seu li-bro de poemas La roca.

Dos soños teimosos Uxío Novoneyra

Edicións Xerais. 15,80 €

Agroma nesta obra a esencia e o sentido da obra e da vida de Uxío Novoneyra. Entre o en-saio, a poesía, o xornalis-mo, a reflexión e a creación, o poeta vai en-fiando o seu pensamento e a súa concepción da arte a partir das preguntas que lle fai o seu amigo e tamén editor Emilio

Araúxo. Dos soños teimo-sos é un libro quepode-mos calificar de impres-cindible para entender a obra poética do bardo do

Courel, unha das voces máis intensas, reno-vadoras e sa-lientables da li-teratura galega c o n t e m p o r á -nea, así como un punto de re-ferencia inevi-table.

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010LIBROS VII

Un relato de Juan Al-fonso Belmontes de fi-nalidade didáctica, aín-da que acertadamente non evidencia morali-na ningunha, que vén acompañado das fer-mosas ilustracións de Natalie Pudalov quen se centra de maneira moi axeitada nos tres personaxes principais, e así tenta facer paten-tes nos seus trazos pic-tóricos as característi-cas que mellor definen a personalidade do ga-lo Pinto, de Xiana e da raposa.

O relato, que nos chega pola boa tradu-ción do castelán ao ga-lego que del fixo Ma-risa Núñez, é un cha-mamento en prol da igualdade de xéneros que defende o femini-no dos abusos e humi-llacións do masculino. Para expresar esta mensaxe Belmontes es-colle un acontecemen-to: unha voda que, se ben debería ser un-ha celebración feliz, neste caso se torna un mo-mento desagrada-ble para a noiva, Xiana, curiosa-mente unha rapa-za e non un animal como o resto dos personaxes; e esco-lle tamén tres per-sonaxes cheos de simbolismo: o galo, que representa a so-

berbia, o egoísmo e ou-tros dous trazos que se lle veñen atribuíndo xa de vello na literatura a fachenda e a vaidade; Xiana a quen identifi-camos coa inocencia e a naturalidade, e coa que resulta doado soli-darizarse; e finalmente o animal que tantas fá-bulas ten protago-nizado grazas á súa inteli-xencia: a r a p o -s a ,

que será quen descu-bra as intencións do galo, e quen lle abra os ollos a Xiana sobre a si-tuación que está a vivir.

É unha historia arte-llada dunha maneira emocionante, o galo vai amosando as súas intencións en prome-sas baleiras de contido, observado sempre po-

la raposa que chega-do o momento

desc ob re as in-

tencións ocultas e se converte na mellor axuda de Xiana. Os diá-logos e a expresividade lingüística que conte-ñen contribúen a in-tensificar a emoción do enredo; o ton, o seu ritmo vivaz e dinámico, á beira da maneira en que se suceden os fei-tos enganchan a quen le.

A lectura remata de maneira redonda, suce-sión linear do narrado nun texto tripartito aín-da que desigual na ex-tensión destas partes. Recréase no seu desen-volvemento mais non por iso se comprenden menos a presentación da historia e o seu de-senlace, pois queda pa-tente o preciso empre-go da linguaxe que fai o autor.

A linguaxe dunha narración que enten-deu á perfección a ilus-

tradora; tamaños, cores ou vesti-mentas amosan de xeito figurati-

vo, simbólico por veces, todo o que

nos quere dicir Belmontes, moito

dende a perspectiva do contido pero

moito tamén dende o literario.

BELMONTES, Juan Alfonso, A voda de Galo Pinto, Ed. OQO, Pontevedra, 2010, PVP. 12, 90 €

En prol da igualdade

Con maneiras emocionantes PAULA FERNÁNDEZ

Son quizais as lem-branzas da antiga lagoa de Antela as que levan a Rafael Laso Lorenzo a dotar da capacidade de falar a unha ra para que os lectores mozos coñe-zan e se instrúan acerca da vida destes anfibios e ao mesmo tempo poi-dan comparar move-mentos e constatar simi-litudes co mundo dos humanos.

A ra Mona, chamada así polo seu aspecto atractivo e coqueto, na-ceu coa cualidade de falar, propiedade que emprega para explicar ao común dos mortais con-tos arredor da súa vida e dos seus iguais. Así, ademais de relatar como se fixo famosa a ra Cantora, a ameaza que supoñen os pescantíns e outros seres para a súa exis-tencia ou as excelencias do campionato de saltos, tamén nos achega in-f o r m a c i ó n acerca de có-mo nacen e en que se converten estes ba-tracios dende que son

cágados ata a súa forma adulta.

Trátase dun texto sinxelo, fantástico e fan-tasioso no que o autor se encarga de ir expli-cando de forma razoa-

d a ,

non só dende o punto de vista temático, todo o que ten que ver coa vi-da das ras, senón tamén dende a perspectiva lin-güística, palabras e ex-presións que poden ser descoñecidas para o

lector. A fic-ción pola súa parte c o m p l e -menta o sentido ,ou o sen senti-do, que ten o feito de que unha ra con-te contos e que apele aos noso c o s t u m e s cando os de-les queren p a r e c e r s e máis aos dos humanos.

Estes ani-mais sen ra-bo, con pel li-

sa e coas patas traseiras adapta-

das para brincar non son coma nós, xa o sa-bemos, pero os seus mo-vementos remedan os nosos comportamentos e é aí onde radica o sen sentido antes aludido: gústalles a fama, compi-ten por ser os mellores da súa especie, hai exemplares estraños aos que rexeitan e preo-cúpanse polo seu físico. Eis algúns dos aspectos que moven ás persoas a actuar e velaí os moti-vos obxecto de análise da protagonista da nosa histotia.

As historias de ani-mais, sempre atractivas para os rapaces, teñen no texto que a Editorial Luis Vives publica na co-lección “Ala Delta” e que leva por título Unha vi-da de ra, un exemplo de vida allea; lonxe de ex-presar a súa propia vi-sión da vida, no seu há-bitat e coas súas regras de funcionamento in-terno, adoitan un mode-lo -o dos homes- que lles debería ser alleo e máis aínda que pouco ten que ver co deles. Os parámetros que rexen os movementos das per-soas distan moito dos dos animais e se se ase-mellan, vaia! vaia! LASO, Rafael, Unha vida de ra, Ed. Tambre, Vigo, 2010, PVP. €

Lembranza da lagoa

Fantástico e fantasioso MARÍA NAVARRO

ANDEL DE NOVIDADES M. BLANCO RIVAS

Denso recendo a salgado Manuel Portas

Edicións Xerais. 17,60 €

Ao longo desta novela aparecen vidas anónimas e singulares que teñen en común a pertenza a unha xeración de mozos e mo-zas nados nun-ha vila mariñei-ra que podería ser calquera das que deitan na Ría de Arou-sa. Coas súas mudanzas de ritmo, cos pa-nos de fondo das bateas, do

narcotrático e de Com-postela. Denso recendo a salgado é unha novela con moitas novelas den-tro; unha historia de histo-

rias fragmenta-rias, tecida cos fíos multicolo-res de persona-xes que se en-trelazan desde unha aparente d e s c o n ex i ó n inicial para aca-bar nunha fre-nética sinfonía.

Do A ao Z con Uxío Novoneyra Francisco Fernández Naval

Editorial Everest. 8 €

Uxío Novoneyra é o es-critor a quen se lle adica a festa das letras galegas de 2010. Poeta fortemente vinculado á terra, elemen-to que agroma de maneira per-sistente na súa obra, destaca polo seu forte c o m p r o m i s o coa lingua gale-ga, coa paz e coa liberdade. Fernández Na-val ofrécenos

neste abecedario a súa particular interpretación dun autor que lle é moi querido, e nel atopamos palabras tan fermosas co-

mo Courel, fala, río, silencio, de-vesa, auga, vi-dueiro.... O volu-me está editado na colección Clásicos en vo-ces contempo-ráneas. As ilus-tracións son de Manolo Uhía.

Confidencia do mar grego Andrés Sánchez Robayna Edicións Espiral Maior. 15 €

Un dos grandes poetas españois contemporá-neos, Andrés Sánchez Ro-bayna, e un dos máis gran-des artistas plásticos do século XX, Anto-ni Tàpies, únen-se na realiza-ción dun libro em ble m át i co do primeiro, in-terpretado en diálogo creati-vo, polo mestre catalán. A tradu-ción ao galego

é de Luciano Rodríguez. Notable crítico e ensaísta, ademáis de poeta, Sán-chez Robayna desenvol-veu unha ampla labor de

tradución poéti-ca, con versiós de poetas de lingua francesa, portuguesa e catalana. No ano 1984 levou o Premio da Crí-tica polo seu li-bro de poemas La roca.

Dos soños teimosos Uxío Novoneyra

Edicións Xerais. 15,80 €

Agroma nesta obra a esencia e o sentido da obra e da vida de Uxío Novoneyra. Entre o en-saio, a poesía, o xornalis-mo, a reflexión e a creación, o poeta vai en-fiando o seu pensamento e a súa concepción da arte a partir das preguntas que lle fai o seu amigo e tamén editor Emilio

Araúxo. Dos soños teimo-sos é un libro quepode-mos calificar de impres-cindible para entender a obra poética do bardo do

Courel, unha das voces máis intensas, reno-vadoras e sa-lientables da li-teratura galega c o n t e m p o r á -nea, así como un punto de re-ferencia inevi-table.

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010LIBROS VII

Sen dúbida, a aparición de recentes e importantes estudos –tal é o caso, por exemplo, de Prisciliano na cultura galega. Un símbolo necesario (Galaxia, 2010), de Victorio Pérez Priego– acer-ca da súa vida e obra, volve poñer de actualidade a pre-senza dunha figura impres-cindible na mitoloxía galega e galeguista: falamos de Pris-ciliano, o mártir de Tréveris.

E é que o movemento priscilianista –nacido nun momento no que o cristia-nismo se estaba a transfor-mar na única relixión do Es-tado Romano– conforma unha protesta radical peran-te a mundanización da Igre-xa. Prisciliano vén actuar, en-tón, no medio dunha aberta difusión do ascetismo mo-nástico en Occidente, ben representado por San Marti-ño de Tours. A diferenza radi-ca, porén, en que os priscilia-nistas escapaban ao control episcopal: algo intolerable para os bispos que actuaban baixo os ditados do poder.

Máis aínda que a Crónica de Sulpicio Severo, os Trata-dos atribuídos ao propio Prisciliano deveñen funda-mentais para entender a teo-loxía deste. Cómpre ter pre-sente que en todo o asunto priscilianista se opoñen dúas concepcións diame-tralmente opostas de conci-bir a Igrexa: unha xerárqui-ca, vinculada co Estado Ro-mano, e outra ascética, popu-lar, carismática e frecuente-mente con riscos arcaicos. O ascetismo alteraba as nor-mas canónicas establecidas, e iso debeu alporizar á xerar-quía. Mais, sobre todo, Prisci-liano foi un rebelde, un ho-me crítico cunha Igrexa que consideraba corrupta e ma-ridada co poder político.

Autores como Abilio Bar-bero consideran que no mo-vemento priscilianista ago-cha un forte trasfondo eco-nómico e social. De certo, constitúe esta última verten-te -na defensa da poboa-ción campesiña, libre ou es-crava- o factor que mellor define o fenómeno priscilia-nista. Considera, da súa par-te, X. Chao Rego que Priscilia-no era un “laico transgresor” fronte ao poder clerical, aín-da que acabase sendo bispo na súa vontade de reformar a propia Igrexa: unha iniciati-va que levou a Díaz y Díaz a propoñer a súa celebrada te-se da orixe priscilianista do episcopado galaico. O move-mento reformador resultou perigoso porque a súa apos-ta social polos máis febles e marxinados “exercía atracti-

vo sobre os desprotexidos socialmente”, e iso fixo me-drar a xenreira dos que te-mían pola base social das súas cadeiras.

Un grave erro de Priscilia-no –convencido da súa ino-cencia– foi acreditar no po-der civil Imos asistir, daquela, á primeira vez que un asun-to estritamente eclesiástico se poña baixo a xurisdición imperial. O ano 380 marca o comezo da persecución. Nesta data, e a petición de Itacio, convocouse en Zara-goza un concilio co fin de condenar os líderes da nova seita. E se ben fracasan nun primeiro momento –os bis-pos priscilianistas non aco-den ao concilio; foi un xesto moi hábil, pois o papa Dá-maso, galego de Guimarães, ordena que ninguén sexa condenado en ausencia-– os prelados ortodoxos con-seguen do emperador Gra-ciano que Prisciliano, xunta-mente cos bispos Instancio e Salviano, sexa desterrado. Da-quela Prisciliano e os seus peregrinan a Roma para de-fender a súa causa perante o propio Dámaso e mais o bis-po de Milán, Ambrosio. Desta vez, non teñen éxito. Cando todo xa parecía perdido, o emperador Graciano revoga o seu edicto e os priscilianis-tas volven á súa patria co perdón imperial.

A reacción dos inimigos non se fixo esperar. No ano 383, as lexións sublevadas de Britania saudan ao novo em-perador, Clemente Máximo, quen, como primeiro acto de goberno, mandou asasi-nar a Graciano. A intención de Máximo era poder gober-nar o Imperio de Occidente desde a cidade de Tréveris. Así as cousas, Itacio recorre a Máximo contra Prisciliano. O novo emperador accede co fin de gañar o apoio da Igre-xa hispana, ordenando que os “herexes” fosen xulgados nun novo concilio na cida-de de Burdeos, en terra allea e onde tiñan máis inimigos. Prisciliano recorre á xustiza imperial, pero Clemente Má-ximo non ten piedade. Acu-sado de maleficio e de prac-ticar a maxia, o Doutor de Noso, aquel que proclamaba o xaxún dominical, a virtude da pobreza, a meditación na montaña, a dignidade das mulleres e a necesidade da manumisión dos escravos, foi decapitado en Tréveris.

Catro anos despois da traxe-dia, un grupo de galegos apare-cen en Tréveris e piden permiso para exhumar os corpos dos már-tires. En certo modo, conclúe aí a historia de Prisciliano e comeza a do priscilianis-mo. Conforme a Crónica de Sulpi-cio, os corpos dos executados foron trasladados a súa terra natal. Os bispos de Galiza, unidos no culto aos mártires, crean unha comuni-dade que se prolonga durante dous séculos, introducindo o cis-ma nas igrexas de Hispania. No ano 388, o emperador Teodosio depón o usurpador Máximo e or-

dena revisar o xuízo de Tréveris a favor de Prisciliano e os seus. Os dous principais acusadores, Hi-dacio de Mérida e Itacio, son ex-pulsados das súas sés e exco-mungados.

Cando os pobos xermánicos invaden Hispania, a comezos do século V, a Gallaecia fica baixo o dominio dos suevos. Semella níti-do que o éxito do priscilianismo estivo unido á irrupción sueva, que veu na herexía un elemento de diferenciación co resto da Pe-

nínsula. Aínda no século VI, e ma-lia as continuas e contrarias con-versións dos suevos, o prestixio de Prisciliano continua vixente, como se desprende do Concilio de Braga do 561, onde se reiteran

as condenas á seita. Con todo, a comunidade cis-

mática e o resto da igrexa hispa-na acabaron integradas arredor do 600. E xustamente nesta mes-ma xeira, un opúsculo intitulado Breviarium Apostolorum, que se basea en escritos apócrifos dos

apóstolos, fai alusión por vez pri-meira á predicación de Santiago entre nós. O comezo da “Recon-quista” establece de novo unha separación política entre o reino de Galiza e o resto da Península,

nas mans musul-más. Agora é can-do a noticia da chegada de San-tiago se espalla

pola nova comunidade e se in-clúe no comentario do Beato de Liébana á Apocalipse. Os cris-tiáns independentes precisan ter un patrón en quen apoiarse, e es-ta necesidade está na orixe da re-velación que identifica Compos-tela co Apóstolo.

Priscilianismo e priscilianistas

Un mito necesario Galiza, terra de Prisciliano XOSÉ ANTONIO LÓPEZ TEIXEIRA

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 HISTORIAVIII

Sen dúbida, a aparición de recentes e importantes estudos –tal é o caso, por exemplo, de Prisciliano na cultura galega. Un símbolo necesario (Galaxia, 2010), de Victorio Pérez Priego– acer-ca da súa vida e obra, volve poñer de actualidade a pre-senza dunha figura impres-cindible na mitoloxía galega e galeguista: falamos de Pris-ciliano, o mártir de Tréveris.

E é que o movemento priscilianista –nacido nun momento no que o cristia-nismo se estaba a transfor-mar na única relixión do Es-tado Romano– conforma unha protesta radical peran-te a mundanización da Igre-xa. Prisciliano vén actuar, en-tón, no medio dunha aberta difusión do ascetismo mo-nástico en Occidente, ben representado por San Marti-ño de Tours. A diferenza radi-ca, porén, en que os priscilia-nistas escapaban ao control episcopal: algo intolerable para os bispos que actuaban baixo os ditados do poder.

Máis aínda que a Crónica de Sulpicio Severo, os Trata-dos atribuídos ao propio Prisciliano deveñen funda-mentais para entender a teo-loxía deste. Cómpre ter pre-sente que en todo o asunto priscilianista se opoñen dúas concepcións diame-tralmente opostas de conci-bir a Igrexa: unha xerárqui-ca, vinculada co Estado Ro-mano, e outra ascética, popu-lar, carismática e frecuente-mente con riscos arcaicos. O ascetismo alteraba as nor-mas canónicas establecidas, e iso debeu alporizar á xerar-quía. Mais, sobre todo, Prisci-liano foi un rebelde, un ho-me crítico cunha Igrexa que consideraba corrupta e ma-ridada co poder político.

Autores como Abilio Bar-bero consideran que no mo-vemento priscilianista ago-cha un forte trasfondo eco-nómico e social. De certo, constitúe esta última verten-te -na defensa da poboa-ción campesiña, libre ou es-crava- o factor que mellor define o fenómeno priscilia-nista. Considera, da súa par-te, X. Chao Rego que Priscilia-no era un “laico transgresor” fronte ao poder clerical, aín-da que acabase sendo bispo na súa vontade de reformar a propia Igrexa: unha iniciati-va que levou a Díaz y Díaz a propoñer a súa celebrada te-se da orixe priscilianista do episcopado galaico. O move-mento reformador resultou perigoso porque a súa apos-ta social polos máis febles e marxinados “exercía atracti-

vo sobre os desprotexidos socialmente”, e iso fixo me-drar a xenreira dos que te-mían pola base social das súas cadeiras.

Un grave erro de Priscilia-no –convencido da súa ino-cencia– foi acreditar no po-der civil Imos asistir, daquela, á primeira vez que un asun-to estritamente eclesiástico se poña baixo a xurisdición imperial. O ano 380 marca o comezo da persecución. Nesta data, e a petición de Itacio, convocouse en Zara-goza un concilio co fin de condenar os líderes da nova seita. E se ben fracasan nun primeiro momento –os bis-pos priscilianistas non aco-den ao concilio; foi un xesto moi hábil, pois o papa Dá-maso, galego de Guimarães, ordena que ninguén sexa condenado en ausencia-– os prelados ortodoxos con-seguen do emperador Gra-ciano que Prisciliano, xunta-mente cos bispos Instancio e Salviano, sexa desterrado. Da-quela Prisciliano e os seus peregrinan a Roma para de-fender a súa causa perante o propio Dámaso e mais o bis-po de Milán, Ambrosio. Desta vez, non teñen éxito. Cando todo xa parecía perdido, o emperador Graciano revoga o seu edicto e os priscilianis-tas volven á súa patria co perdón imperial.

A reacción dos inimigos non se fixo esperar. No ano 383, as lexións sublevadas de Britania saudan ao novo em-perador, Clemente Máximo, quen, como primeiro acto de goberno, mandou asasi-nar a Graciano. A intención de Máximo era poder gober-nar o Imperio de Occidente desde a cidade de Tréveris. Así as cousas, Itacio recorre a Máximo contra Prisciliano. O novo emperador accede co fin de gañar o apoio da Igre-xa hispana, ordenando que os “herexes” fosen xulgados nun novo concilio na cida-de de Burdeos, en terra allea e onde tiñan máis inimigos. Prisciliano recorre á xustiza imperial, pero Clemente Má-ximo non ten piedade. Acu-sado de maleficio e de prac-ticar a maxia, o Doutor de Noso, aquel que proclamaba o xaxún dominical, a virtude da pobreza, a meditación na montaña, a dignidade das mulleres e a necesidade da manumisión dos escravos, foi decapitado en Tréveris.

Catro anos despois da traxe-dia, un grupo de galegos apare-cen en Tréveris e piden permiso para exhumar os corpos dos már-tires. En certo modo, conclúe aí a historia de Prisciliano e comeza a do priscilianis-mo. Conforme a Crónica de Sulpi-cio, os corpos dos executados foron trasladados a súa terra natal. Os bispos de Galiza, unidos no culto aos mártires, crean unha comuni-dade que se prolonga durante dous séculos, introducindo o cis-ma nas igrexas de Hispania. No ano 388, o emperador Teodosio depón o usurpador Máximo e or-

dena revisar o xuízo de Tréveris a favor de Prisciliano e os seus. Os dous principais acusadores, Hi-dacio de Mérida e Itacio, son ex-pulsados das súas sés e exco-mungados.

Cando os pobos xermánicos invaden Hispania, a comezos do século V, a Gallaecia fica baixo o dominio dos suevos. Semella níti-do que o éxito do priscilianismo estivo unido á irrupción sueva, que veu na herexía un elemento de diferenciación co resto da Pe-

nínsula. Aínda no século VI, e ma-lia as continuas e contrarias con-versións dos suevos, o prestixio de Prisciliano continua vixente, como se desprende do Concilio de Braga do 561, onde se reiteran

as condenas á seita. Con todo, a comunidade cis-

mática e o resto da igrexa hispa-na acabaron integradas arredor do 600. E xustamente nesta mes-ma xeira, un opúsculo intitulado Breviarium Apostolorum, que se basea en escritos apócrifos dos

apóstolos, fai alusión por vez pri-meira á predicación de Santiago entre nós. O comezo da “Recon-quista” establece de novo unha separación política entre o reino de Galiza e o resto da Península,

nas mans musul-más. Agora é can-do a noticia da chegada de San-tiago se espalla

pola nova comunidade e se in-clúe no comentario do Beato de Liébana á Apocalipse. Os cris-tiáns independentes precisan ter un patrón en quen apoiarse, e es-ta necesidade está na orixe da re-velación que identifica Compos-tela co Apóstolo.

Priscilianismo e priscilianistas

Un mito necesario Galiza, terra de Prisciliano XOSÉ ANTONIO LÓPEZ TEIXEIRA

FARO DE VIGO XOVES, 27 DE MAIO DE 2010 HISTORIAVIII