7 -13 FEBRUARIE 1992 R2,20(BTWlngeslu it)

. 'n Boere-terroris se oorlogsverklaringRasmoorde vervang gesinsmoorde onder Afrikaners

The extras that Spike neverpaidK lara Viljee is soos 'n Pears-advertensie

Die Boere in Botswana blymaar Boere

PRE E ZD UM A X

Die filmworddie geskiedenisboek

2027

29

5779

14171824

2223

VRYDAGOGGEND

IEMAND watOliverStonese rolprent}FKgesienhet, salooitweerdie "amptelikewaarheid"oordie sluipmoordop KennedygIonie. Diefilm het nou diegeskiedenisboekgeword.

WatweetdiegewoneSuid-Afrikaner, byvoorbeeld,vanVletnami'Dltwathy/syuit films oordie onderwerp(Platoon, Bomon theFourthojJuly, byvoorbeeld, ookdeurOliverStone)gekryhet, dannie?

Fiksieasmetodeomdiegeskledenisteherskryf,hetontsteIIende,maarpotensieelookopwlndendemoondikhede.Mense gIostories.Olemenslikepsigewerkso:'nvertellingmet'nverhaallynen menslike karakters, heldeen

skurke, is heelwat magtiger as koue 'feite", Mense identifiseerhulle met mense wat kan seerkryen llefbe,patriotteofverraaiers,misdadigersofvegtersvirgeregtigheid, karakterswat die soort emosieswyswatgewonemensedaagliks voel.

Sou die wereld vandag nog so 'n afsku In NaziDuitslandgehad het as dit nie vir rolprente was wat dievolksmoordop dlejodegedramatiseerengesigtebydielydinggesithet nie?

HoekomisdaarbynageensimpatieindiewereldvirdiewredelotvandieAmerikaanseIndianenie?Wantonshet almala1 tienWesternsgesien en ons metdie cowboys,dieIndlaan-jagters,getdentfflseer, Rolprente soos

SoldierBlueandDanceswtth Wol~hetnet'nkleindeel~ievandieskadeherstel

Hoe lankgaan ditnogneem virWesterlingewat TbeOrlentExpressgesien het,om nie skrikkerigtewees dieoomblikasjyjouvoete in Turkyesitnie?jare lankhet die filmZmensese oordeelvanGriekelandbepaal, en ons sounooitso deeglikbewusgewees hetvandiepraktykeonder dieArgentynseveiligheidsmagteasditnievirNightofthePenctlswas nie.Missing,deurCostaGavras, hetdiewereld ingeligoorChili, terwyl dierolprentGut!tybySusplcionmetRobertdeNirodie aaklighedevandie McCarthy-era onderons aandag gebring het.Enso kan 'n mensaangaan,

QITISNATUURUKNIE NETrolprent~ nie,maarooktelevisiewatdiesoortmaghet.Endan ook nienet televisie-drarnasnie,maar

ookdokumentere,DieBritsedokumenter tbeleader, hisdrtverandthedrlver'swtjehetdieheleAWB-kultuuroopgevleksooseen boek oftienartikelsditkondoennie. .En dan isdaar natuurlik CNN, watdiewereldse meningoordie Golf-oorlogs6 eensydiggevormhet datg'n boek ditweer

kanregstelnie. Onshetditdan met ons eie Degesiensoosditgebeur het,hoekanons nie regwees nie?Maarons het nooit

12geweetwat isgesensureerofgeignoreerenwat ismetwattermotiefoor-geaksentueer nie,enons hetgeenbeheergehad oorwattermense se meningsgevraen watter gergnoreer isnie.

16 Ekglo'n romanhetooksoortgelykepotensiaal, hoewelheelwatminderkragtigas'n rolprent,omdatdievisueleontbreek-en, helaas, omdatmindermense lees. -

16 ~ Ekhet onlangseen gelees: tbePowerojOne, 'n boek oor 'n Engelseseun se lewe in Suid-Afrikageskryfdeur Bryce34 Courtenay.Hy hethiergrootgeword, maar isvirgroenerweiveldeAustralletoe en skryfdeesdae net afen toebriewe aan

die WeekJyMatl.Dieboek isaImaandelank'n blitsverkoperinAustralie, Brittanjeen bierbyons.Ditisbaie onderhoudenden knapgeskryf,

34 maar Boerehaat iseintlikdie enigste tema. Dit isdieverhaalvan die seunse oorwinning oor die rassistiese,kru en dom35 Nazistiese Boere-boelies, mense metvoomamesoosSnotnoseenKlipkop.

2739

THE POWEROFONE, as 'n hoogs suksesvolle roman,gaan ongetwyfelddienie-Afrikaansprekende lesers daarvan 'n dlepafkeervan die Afrikaner laatontwikkel, want '0 mensassossieerjouvolledigmetdie arme Engelse bloedjiese stryd.Dieboekword nou ook 'n rolprent,wat ditnog meer invloedryksalmaak.

Ditis'n voorbeeld van die misbruikvan flksieasgeskledenls,Maardaarisuitstekendeplaaslikevootbeelde ook.Onshetalmalminofmeergeweetwatdielotvanons swartlandgenote

is,maarvirbaie mensehetdit 'n romansoos PoppteNongenageverg omdiewerklikheid en onmenslikheiddaarvante laatdeurdring. . .

RiaanMalan se My Traitor'sHeart,watgIoookbinnekort'n roIprentword, isnog'nvoorbeeldvan hoe 'n landsegeskiedenisenomstandighedeheelwatmeerdeurdringendas 'ngeskiedenisboekaanmenseoorgedra kanword

26 ~AnderSUid-AfrikaanseSkrywerswatbaieSUksesvoImetdiegenrespeel' isEisaJoubert(Mfssionarls) enJohnMiles (KrontekitdieDooJPot>.

31 Ditisvera!Milesseboekwatmyopgewondemaakoordie potensiaalvanfiksieas'n manierom die geskiedeniste herskryf.1 (Hyhet Kroniekgegrondop 'n werklike voorval, maar dit gedramatiseer en uitgebou om die verhaal so dramaties enontstellendte maakaswatditsou gewees het as aldiefeitebehoorlik bekend kon geword het.)

.Ekkanniesien hoeons andersvan dieGrootLeuensinons onlangsegeskiedenisontslae kan raak asmetdiesoortmetoderue. 0?Sw~tbyvootbeeld, veralaandie handvankollega]acquesPauwseberiggewingensyboek, In theHeartoftbeWbore,vandie aakhghedevan staatsgesteunde moordbendes. Maaramptelikbestaandit nie, Die regering se so, en regterLouisHarmshet dit bevestignasyondersoek.

25

13

Nazi-skelette uit Argentinie se kasOu mense op pad uit in China

Lila: An Enquiry Into Morals

Hennie Serfontein het sy Oor op die grondBrolloks en BittergalGeselsrubriek - Nataniel oor lekkerkryTim Sandham oor SportThe book that influenced me most byRaymund van NiekerkJurie de Wet writes about people and the lawElmari Rautenbach oor die week se TVNettie Pikeur se kosrubriek

'n Boere-tsrrons se oorlogsverklaringThe extras that got SpikedSambok-regering in BopJFK - Die waarheid isdalk vreemder as fiksieSAUK versmoor die TV-bedryfDie siel van die berserker?Die aborsietwis duur voortDie ANC-AWB moordkontrak: die feite

nau

Botswana se Ventersdorp-boereSkepsels wat dink hulle isverskil/end

Eenheid en verskeidenheidDie Russe oorheers die Unisa-TransnetInternasionale KlavierkompetisieChris Vick keeps the Jazz score

Kru of gesofistikeerd? - Matt Sandham sespotprente

Kleinadvertensies/SmallsTV-programmeRolprentgidsVrye Keuse films

30323638

MISKIEN MOETIEMAND 'NROLPRENTdaaroor maak, ietssoos NightojthePencilsofM/ssissippiBurning, waarindiemense­geweldenaars en slagoffers -gesigte en name en emosieskry.pie potensiaal vanso ietsiswonderlik. Want daarmee kan die "amptelikewaarheid" - die"waarheid" soosdiestaatwil

hesyonderdane ditmoetsien-omseilwordendiewerklikheidvoorgehouwordDitkan nieop 'n feitelikemanier, aswerklikereportage,gedoenwordnie,wantdaar iswette en faktoresoos lasteraksieswatditverhoed.

Miskienmoet onsook 'nAfrikaanse rolprent maak oor die Verwoerd-era en eenoordie werklikhedevandie militeredestabiliseringvanons buurstate. 'En~i~neenvirons.nie-Afrikaanssprekendelandgenote, 'nrolprentmetdeemiswatdiebitterhede indiegeskied7nis

vandieAfrikanerskan uitbeeld as 'n deel van die verklaringwaaromdiegroep so vol vrese, bitterheiden arrogansie IS.

7 - 13 FEBRUARIE1992 2 V",eW8Ukblad

.&'&llJJiEiliiJ£zaa'Z.Zi 2£

B R lEW E

Ryk leiers, arm menseKobus delaPort6 van Durbanvllle skryf:

Ek kan heeltemal verstaan as HermanScholtz wit kots elke keer as hy aan Marike de Klerkse eetgereidink(VWB Briewe 17 - 23]anuarie), maar ek ondervind 'n probleem om my rektum te beheer elkekeer as ek aan die Mandela Paleis in Soweto dink en die R13 000 wat nooit by die onderdruktegemeenskap van Brandfort uitgekom het nie, Terloops, ambassadeur Herman Nickel kan goed

onthou dat die geld wel aan Haar (dis nou Winnie - Nelson se vrou) oorhandig is.Die beste is natuurlik Allan Boesak wat 'n en van 'n halfmiljoen Rand in Constantia koop en nog geld

het om 'n huis op die erf te bou. Nou sleep Boesak Die Burger hof toe omdat die die indruk sou skep dathy ultspattig is. Acme Dorothy Boesak en die Huisgenoot is seker volgende aan die beurt omdat hullegewaag het om te beweer dat die ANC se Wes-Kaaplandse Ieier 'n voorkeur en liefde vir Franse Cuisineen ingevoerde klere het: .

Dltis baie duidelik dat daar 'n neiging by die ANC-leiersfigureis om 'n soort "Yuppie-elite"-lewenstylte volg.Hoeversoenbaar dit met die ANCse filosofie is, is 'n ope vraag en hoe lank dit nog deur die onderdrukte enverarmdemassas aanvaar gaan word, sal net die tyd kan leer. Een of ander tyd sal apartheid en die onwettigeregime nie die skuld vir alles kan key nie.

"Joublikseml"Maggie Brown, 'n 73-jarlge InwonervanClewerIn die Oos-Transvaal,voordat sy 'nmanwathaarmet 'nmeswouaanval,met tweeskate

platgesklet het.

"Tot wattervlakhetonsnougOOaal? Eken my vrouIs beskaafdemense. Inmyhulsgaanniksonwettigs aan nle- nagmlnderinmy

slaapkamer:AWB-IelerEugene TerreBlanche oorsyinhegtenlsneming vieruur die

09gend In verband metdie 'Slag van Yemersaorp'.

"So don'tfeelsorry for - don'tcryforme Argentina. We'vegotproblems...and I'm blessed bymygood health:

Prosident George Bush oor, onder meet,sy gesondheid.

"Dis moslogies - praatvoor jy skiet, putailemoontllkhede ult,"Jack Nel, KP-stadsraadslld virGermiston, watontovrede is oar die

KP ss we/erlng omdie volkstaat-idee na Kodesa te Mem.

"saddam Hussein still hashisJob, do you?"A bumper stickerseen In New Hampshlro, a state hard hit by the US

recession.

"I cando mythinking andnot have toconcentrate on littlethingslikememory:

Axl Rose, leadsingerfor the rock bandGuns n'Roses, on Why berolleson a TelePrompter whenhe sings.

(Diefette rondom Boesak se beueerde aankoop van 'n erfts nou dte onderwerpvan 'n regsgedtng. Dte /eserkan nie nou bloot beengaan en se Boesak het tnderdaaddie erfgekoop nte - Red.) .

Feministiese onderrokMark Venter van Aucklandpark skryf:EksienAndrea Vinassa het haar resensieoor 1heFlsberKtngnou vir'n derdekeeraangepas. Piahaargewetehaarofwat?

Miskien moet sy ook haar ander patetiese resensieshersien. Soos Chris Claassen se (VBW Briewe, 13Desember), haar feministieseonderrokkie hangdaremverskriklik uit. Nie net dit nie, dit lyk my haarbrandende bra het ook beide nippels van omvattendeinsig en goeie oordeel swart verbrand. Ag shame.

(Die redaeste van VWB Is trots op die intellektueleintegriteit van die koerantsekunsredakteur. Na diereaksie en taalgebrute van dielesergeoordeel, wildttvoorkom ofby ienoat van 'n orouebater Is. Terloops,meVinassa dra nie etntltkrokke nie, en assy ntesterkmeningsoorsehsismegebadbetnie, sousyntebyVWBtuis gevoel bet nie. ..Red.)..

Opinies of feiteWlebo van der Merwe van Parowskryf:Ekverwys na Max du Preez se rubriek, Vrydagoggend(VWB 24 - 30Januarie).

Ek kan wragtag nie die ou laat wegkom met "Envergeet dit, dit is doodeenvoudig nie waar dat diesogenaamde swart kulture minder respek het vir diemenslike lewe as die wit gemeenskap nie."

My opleiding maak my gewoond daaraan omstellings gestaaf te sien met voetnotas. Soas claarstaan"...die Boere het langer penisse as die Souties..."moetclaar 'n nommer by dit aangedui wees (byvoorbeeld16, 17 & 18). Agteraan die artikel sien jy 16, 17& 18in die voetnotas verwys na artikels in andergerespekteerde joemale wat die stelling staaf of tenminste ondersteun op een of ander manier.

Nou vra ek, waar kry Du Preez die "feit"vandaan?In my opinie (gegrond op ondervinding in verskeieSuid-Afrikaanse ,hospitale) is hy heel waarskynlikverkeerd. Maar dit is my mening (hoewel diemeerderheid van mykollegas waarmee ek gepraat hetook so voel).

In elk geval, ofdit so is of nie maak nie saak nie.Watbly staan ('n feit soos 'n koei) is dit:Joernaliste moetnie hulle opinies feite maak nie.

(Vrye Weekbladis nie 'n akademiesejoemaal nte, en

lryeW88kbiad

.my rubriee is my mening, nie 'n feiteliee verslag nie.Dalk betdie leserseeroaring in bospttale aan bom 'neensydige beeldgegee - na al diejare van apartheid,een van die mees geuelddadige tdeologteiJ in diemodemegeshiedenis, Isdttwaarskynlikonvennydeltk.Kyk gerus rustig na, byvoorbeeld, boe Afrtkaner­nasionalismedieIaastepaardeeadesmetsuattleuensomgegaan bet en boedie eenBoerseun na dteanderdeesdaeswartmensevoordie ooetafmaai en wonderdan toat se dit van die Afrikaner se respek vir diemensliee letoe - MdP.)

Bring Scotland YardDavid K,s"er vanBeIIYDI. skryf:Molly Lubowski, moeder van die vermoorde advokaaten politikus Anton Lubowski, is 'n Afrikanermoederwat vasberade is om die raaisel om en moord op haargeliefde en heldhaftige seun vir eens en altydop te los.'n Mensmoet haar bewonder en admireer want haarstryd is teen die almagtige Suid-AfrikaanseWeermag

. en Suid-Afrikaanse Polisie- die skuldiges isonder hullete vinde en hulle sal mekaar nie "weggee" nie. Hulleis 'n gewetenlose klomp.

In elk geval hoe kan die Suid-AfrikaansePolisiehulleeie ondersoek doen - quis custodiet custodes ipsos ­wie sal die bewaarders bewaak? - soos die ou Romeineduisende jare gelede ontdek het.

Ons moet doen wat die eenpartystaat Kenia, toe eenvan hulle oud-Ministers vermoor is, gedoen het ­Scotland Yard inroep en dit Iyk asof die moord nouopgeklaar is. Molly moet aandring - en ons wat nog 'nhart.en 'n gewete besit moet haar bystaan - en daaropaandring dat die moord op haar seun, op DavidWebster, RickTurner, Timol,prokureurs Mxengeen syvrou Victoria, Iman Haron, Dr Neil Aggett,Ruth First,Dulcie September,JeanSchoon en haar 8-jarige dogter,Dr en mev Ribiero, Goniwe en sy drie kollegasen talleander vermoordes, deur Scotland Yard, of Interpol, of'n intemasionale poIisiespan ondersoek moet word •dan sal die waarheid aan die Iigkom en "theheads willroll". Die Harms-Kommissiewas 'n klug van begin toteinde sowel as die McNaIIy-Komitee. President DeKlerk se plegtige belofte dat die saak van diemoordbendes "tot die been oopgesny sal word" hetdoodgeloop en is SODS ''water op 'n eend se rug".

De Klerk sal so 'n ondersoek deur Scotland Yardteenstaan deur allerhande floue verskonings te maak- soewereiniteit en inmenging in ons huishoudelikesake ens.

3

ALISTAIR FINDLAY IN CITY PRESS

HET IY GEWEET?Dieaanta! Amerikaners met Aids het pas die 200ODD-kerf verbygesteek. OleSentrum virSiektebeheer InAtlanta, Georgia, 59binne minder astwee jaar

kan daar 300000Alds-lyers inAmerika wees. Sedert 1981 het206392Amerikaners die slekte opgedoen enIs133 232daaraan deed, Die Aids­

epldemie versprei alhoe vinniger: die eersle 100000 Amerikaanse Iyers hetAids van 1981 tot1989 opgedoen •en die twsede 100000binne die volgende

!wee jaar.

Die Franse regering wil kondome Inh06r skole versprel omleerlinge bewus temaak van Aids, maar die Rooms-Katolieke Kerf< enkonselWallewe groepa Is

teen dievoorstel gekanl Ole minister van vroueregle, Veronique Nelertz, 56 syhetdiepro]ak voorgestel omdat die measle Franse hulle nie aan "veilige seks'steur nle. Net 'nkwart van dieseksueel aktlewe Franse gebruik kondome, hel

'n studie bevind. Van die ]aug tussen 18en 24jaar gebruik net 33parsenlsoms 'nkondoom.

VryeWeekbladIs 'n onathankllke weekllkse nuustydskrff wat ungegeeworddeur Wending Publlkasles Beperk(Reg.No.88/40168/06).WendingPUbllkasles Beperk en VryeWeekblad se adres Is: Breeslraal153,Newtown,Johannesburg. Oleposadres Is:Porous1n, Newtown2113.Olelelefoonnommer Is(011)836-2151 endiefaksnommer 838-5901 . OleKaapstad-kanloor se teletoonnommer Is (021) 478960 ot47 8819. endiePretorla-kantoor (012)83-4879.

Redakteur: Max du PreezAssistenl-redakteurs: JacquesPauw, Andrea Vlnassa(Kuns),Ina vander Linde.Polltleke Korrespondent: Hennle $erfontelnSub-redaldeur: RyI< HattinghKopleredakteur: JohanBruwerOntwerp: Anton SassenbergKaapse kantoor: Chrfstelle TerreblancheRecfable: PeBrlle Joubert, EsmaAnderson, LuckyKhuzwayo,LlewelynRoderick /AdYerten.I..: JoyCe DUbe, Louwrlns PotgleterRedak.I_••I.tent: IreneZuluKantoo......I.tent: JosephMoetasl, Vemon ZulUBestuur.kon.ultant tot Wending Publlka.le. Beperk: Mark Beare

Vrye Weekbladwordgedrukdellr CaxtonBeperk, KolMlandow"ll. Induatrla.Vrye Weekbladkot R2,20(BTWIngeslull)011 koaRll 0 (BTWen aftewerlng Inges/uK)om vir 'n JearIn leleken, enR40(8TW Ingealull) vlr 18amaand•• In NamIbia,Swaziland.Leaolho en 80ttwana kot dietydskrlfR2.20plusverkoopsbelastlng. Tarlew. virbultelandaeInlekenareIt bynavraagby (011)4072011 besklkbaar. Z Iub (011)Problemamel verapreldlng moelgerIgwordun LouwrlntPolglelerof Irene u Y

8362151.

7 - -13 FEBRUARIE1992

7 - 13 FEBRUAR/E1992

Make Wisla yo[.A. Baczewski - est.1782- m

VryeWeekblad

56 GAAN ONS MOOR, SE LOaDDie SA Polisie het vandeesweek 'n deurbraak in sy veldtog teen regse terreurgemaak toe dievoortvlugtende Lood van Schalkwyk in Bronkhortspruit in hegtenis geneem is - kort nadat dievermeende moordenaar oorlog teen die regering verklaar, en gedreig het om mense dood temaak.Van Schalkwyk is in hegtenis geneem terwyl hy met JACQUES PAUW gesels het.

• Hy verag Maritzen Martin en wi! niksmet hulle te make he nie, Hy het reeds 'ndag na sy opname in die HF Verwoerd­Hospitaal in Pretoria gevra om van hulleweggeskuif te word. Hy se hy het voorafgeweet dat Martin en Maritz oorsee gaanvertrek, OOt hulle hom duisende randeskulden OOt hulle symotorgesteel het. Hywas die enigste van die drie regses watwerklik op 'n eetstaking was. Maritz enMartin het voeding ingeneem.

·EUGENETERREBIANCHEIS 'Nlafaarden kan nooit met die Boer se vryheidstrydvertrou word nie. Van Schalkwyk se dieAWB en ander ver-regse organisasies iskwaai deur die polisie gemfiltreer, In syeie organisasie kom veiligheid eerste - endis hoekom hy na soveel maande steedsop vrye voet is.Die enigste regse leierwiese naam asvertroulingdeurVanSchalkwykgenoem was, was Jan Groenewald. VanSchalkwyk se hyglo in die herstel van dieBoererepublieke.

• Hy het reeds 'n brief aan die presidentvan die ANC, Nelson Mandela, geskryfwaarin hy homgewaarsku het dat vir elkewit polisieman wat vermoor word, 'n lidvan die ANC sal sterf. Toe Mandela diedrie eetstakers in die HF Verwoerd­Hospitaal besoek het, was sy woorde aandie ANC-president: ""Mandela, wat wi! jyhA,"e.

• Die saak van die CVFgeniet wye steunin die SA Polisie,veral onder lede van dieTaakmag wat hy persoonlik ken. VanSchalkwyk se daar is byvoorbeeld 'npolisiekantoor in Pretoria wat hom vierdae na mekaar ingeteken het sonder dathyteenwoordigwas. Hy het nie gese waardie polisiekantoor is nie.

• Hy het 'n swart "vegters-balaklava" virdie CVF ontwerp waarmee sy manneaanslae sou uitvoer. Die organisle seamptelike vlag bestaan uit 'n kombinasievan die ou Transvaalse Vierkleur en dieVrystaatse vlag.

Van Schalkwyk se belangrikste onthullings

• "EK BET REEDS HEELWAT DOOmMANNE op my kerfstok", het hy inantwoord op 'n vraag of hy al terreurgepleeg het, gese. Van Schalkwyk hetgese benewens die aanklagte waarop hynou tereg staan, was hy ook betrokke by'n aanslag op 'n bus (dit kon 'n mini-busgewees het) in Bophuthatswana en die':Jeppestraat-voorval".Hywou nieverderebesonderhede verskaf of se waarna hyverwys nle.

..Van Schalkwyk se hy het nooit vir dieSuid-AfrikaanseRegering as agentgewerknie en sedert hy Maritz en Martin sowattwee jaar gelede ontmoet het en hullesaam in 'n sel was, is hy ook nie bewusdaarvan dat hulle agente van die Staatwasnie.

• 'n Polisieman was lid van die verregsesel en saam met die drie ver-regsesbetrokke by die bomaanslag op die PC­Plus-maatskappy in Durban. VanSchalkwyk was saam met die polisiemantoe hulle die rekenaarbom by die Fastlane­koeriers in johannesburg gaan aflewerhet virversending na Durban. "Waar dinkjy het die sel aan sy inligting gekorn datdie PCP-maatskappy 'n frontorganisasievir die ANC was en by operasie Vulabetrokke was?Van die polisieman en sypa af, natuurlik," het Van Schalkwykgese.

• Die polisieman se pa, 'n kolonel in diepolisie (hy het beide se name genoem),het geweet sy seun is by die regse selbetrokke en het dit goedgekeur. VanSchalkwyk se hy ken die kolonel en hethom al by sy huis onthaal.

• Omdat die PC-Plus-maatskappy 'n"front" vir die ANC was, is dit vir VanSchalkwyk onverklaarbaar hoekorn hullenie vrywaring vir die ontploffing kan krynie. Van Schalkwyk se daar kan tog geentwyfel wees dat die Durban-born ook 'npolitieke daad was nie.

hoeveel lede die CVF het nie, maar heterken dat hul klein is en nooit 'n massa­organisasie sal word nie.

• "Ons verklaar oorlog teen Staatspresident FWC)~ en gaan baie mense doodmaak. Die{~Vryheidsfront(CVF), wat goed• gewapen is, organiseer reeds die afgelope

twee jaar vir sy terreurveldtog."• "Ek het reeds heelwat dooies op my kerfstok."Van Schalkwyk sa hy was onder meerverantwoordelik vir 'n bomontploffing in Durbanwaarin 'n programmeerder dood is.• Die CVF het kontak en korrespondeer met dieKlu Klux Klan in Amerika, die National Front inBrittanje en neo-Nazi-organisasies in Duitslanden Frankryk.• am te bewys dat hy en sy organisasie ernstigis, gaan hul binne die volgende week "npersoon ontvoer en sekere erkennings uit hommartel.

LOOO VAN SCHALKWYK

onderskeidelik 60 dae, 53 dae en 46daesonder kos was, het getoon dat dieeetsakers - veral Maritz en Martin - beslisvoeding tydens hul eetstaking ingeneemhet. .

VanSchalkwyk, 'n hartlyer, was gekleein 'n langbroek en kortmouhemp en sytradisionele baard was afgeskeer toe hyMaandagaand in die motor geklim het.Op syskoot het 'n gelaaide swart rewolwergele. Hy het gese. "Ek is gereed om testerf. Ekwi! nie meer in hierdie land leefsoos dit nou gaan nie. Ek sal in elk gevalnooit weer 'n vry man wees nie. Dis of

. veg of die dood vir my. "

VAN SQlALKWYK RET TYDENS sygesprek met VWB gese.• Die Christen-Vryheidsfront (CVF)organiseer reeds die afgelope twee jaar 'nondergrondse milltere netwerk wat teendie regering,dieANC enjode kan optree.Die CVF is nou in 'n posisie waar hygereed is om tot militere aksie oor tegaan. .

• Die CVF bestaan uit 'n netwerk vantweernan-selle. Die lede van dieverskillende selle ken mekaar nie en isnie bewus van mekaar se identiteit nie.Slegslede van dieselfde selle ken mekaaren tree saam op. Van Schalkwyk het gesediestruktuurvansy organisasie isgegrondop die van die Ku Klux Klan in Amerika.

• Die militere lede van die CVFisalmaIgoed gewapen en is in besit van wapenswat nie van Suid-Afrikaanse oorsprong isnie. Van Schalkwyk wou nie se waar diewapens vandaankom nie en ook nie ofdie CVFin besit van plofstof is nie.

• Daar is oud-Verkennings­kommandolede in die CVF. Die militeremanne van die CVFisalmal g~d opgeleiengereed om te veg. Van Schalkwykwouegter nie se of sy organisasie reedsterreuraanslae gepleeg het nie.

• Die CVFhet kontak en korrespondeermet die Ku Klux Klan in Amerika, dieNational Front in Brittanje en neo-Nazl­organisasies in Duitsland en Frankryk. 'nNeo-Nazi-organisasie in Duitsland hetVanSchalkwyk na syvryIating op borgtogveiIige herberg in die land aangebied, .maar hy het besluit om dit te weier eneerder in Suid-Afrika te bly en vir sy saakte veg.

•Op 'n vraag hoe die CVFlede werf, hetVan Schalkwyk gese huidige ledenomineer moontlike lede vir dieorganisasie deur hul name aan dieintelligensie-offlsiere te verskaf. Dieoffisiere gaan die moontJike lede serekords na en nader hul dan om by dieorganisasie aan te sluit. Hy wou nie se

WOD VAN SCHALKWYK en sy Chris­ten-Vryheidsfront het vandeesweekoorlog teen Staatspresident FW de Klerkverklaaren gese dat hul baie mense gaandoodmaak en weier om onder 'n "kaffer­ofjoodse regering" te dien. Hy het gesedat hul vryheidstryd begin het en 'ninspirasievir ander Afrikaners sal wees.

Minute nadat Van Schalkwyk syoorlogsverklaring gemaak het, was hyontwapen en terug agter tralies nadat 'njong polisieman van die honde-eenheidop Bronkhorstspruit hom vasgekeer enin hegtenis geneem het.

Van Schalkwyk, wat tereg staan opaanklagtevanmoord en pogingtot moord,het die week gese. "Ek het reeds heelwatdooies op my kerfstok." Hy se sy manne,van hulle geweseVerkenningskommandolede, is deeglikgewapen en wag net op sy bevel om met'n volskaalse terreurveldtog te begin.

Diever-regse leier het vandeesweek syoorlogsverklaring aan 'n verslaggewervan Vrye Weekblad in 'n motor inBronkhortspruit naby Pretoria gemaakwaar hy die sluier gelig het oor diestruktuur en optrede van sy organisasie,hul kontak met ander verregseorganisasieswereldwyd engeweldplegingwaarby hy reeds betrokke was.

Om te bewys dat hy en sy organisasieemstig is met hul oorlogsverklaring, hetVan' Schalkwyk gese hy en sy mannebinne die volgende week 'n persoongaan ontvoer en op 'n afgelee plek marteltotdat hy sekere erkennings maak. Dieerkennings wou Van Schalkwyk op 'nvideoband laat vasle,

Van Schalkwyk het kort-kort na dieontvoering verwys en dit het voorgekomasof die slafoffer 'n polisieman kan wees.Van Schalkwyk wou nie se wie dieontvoerde gaan wees nie, maar hetondemeem om VWB op hoogte daarvante hou.

VWB se verslaggewer het na 'nnaamlose oproep Van Schalkwyk omnege-uur Maandagaand voor 'n hotel opBronkhorstspruit ontmoet. Na 'n gesprekvan sowat 90 minute het Van Schalkwyk'n polisiemotor opgemerk en dieverslaggewer opdrag gegee op weg te ry.VanSchalkwyk het deurentyd 'n rewolwerop sy skoot gehou. (Sien berig op p 6)

VAN SQlALKWYK MOES VERLEDEweek in die Hooggeregshof in Pretoriaop aanklagte van moord en poging totmoord verskyn. Hy was na bewering inAugustus 1990 betrokke by 'nbomontploffing by 'n taxi-staanplek inPretoria en 'n ontploffing in Durban tweemaande later waarin 'nrekenaarprogrammeerder dood is.

Van Schalkwyk het reedsDinsdagoggend voor regter Svan Dyk indie Pretoriase Hooggeregshof verskynwaar sy borggeld van R5 000 voorlopigverbeurdverklaar is.Sysaak istotMaandaguitgesteJ.

Van Schalkwyk, Maritz en Martin,almallede van die Orde-Boerevolk, het verledejaar wereldwye aandag getrek met 'nbeweerde eetstaking waarop hulle gegaanhet nadat hulle in hegtenis geneem isweens aanklagte van moord en pogingtot moord. .

Van Schalkwyk, Maritz en Martin wasglo op die randjie van die dood, maarnadat die Staatpresident geweier het omvrywaring aan hul te verskaf, het hul dieeetstaking gestaak.

Mediese toetse wat gedoen is toe Mar­tin, Maritz en Van Schalkwyk

Vry~W88kblad 5 7 - 13 FEBRUARIE1992

l'ryeW88kblad

aan die ander polisieman gerdentlfiseer,Ek het by die polisieman in sy motor

geklim en ons het na die plek gery waarek Van Schalkwyk afgelaai het. Die ander .polisieman het met 'n R4-geweer by homgestaanenhom aangehou. VanSchalkwykwas ontwapen.

Ek is saam met die polisiemanne na diepolisiekantoor op Bronkhorstspruit waarek eers deur 'n kaptein Van jaarsveld enlaterdeurkolonel RoelofVenter ondervrais. Venter het aan my gese dat ek nieonder arres is nie en dat ek maar kangaan.

'N SUID-AFRIKAANSE polisieman se beweerde betrokkenheid by 'n ver-regse born watin Oktober 1990by'n rekenaarmaatskappy in Durban ontplofen 'n werknemergedoodhet, kan binnekort in die Pretoriase Hooggeregshof ontbloot word wanneer 'npolisieman as staatsgetuie teen LoOO van Schalkwyk moet getuig. ,

Die polisieman was na bewering 'n lid van 'n ver-regse sel wat in Oktober 1990dieborn in 'n rekenaar versteek en na Durban versend het. Die polisieman is egter nooitaangekla weens moord nie omdat hy volgens 'n woordvoerder van die SAP asstaatsgetuie gebruik gaan word.

Die inhegtenisneming die week van Lood van Schalkwyk, leier van die ver-regseChristen-Vryheidsfront (CVF), beteken dat die Staat die polisieman as getuie sal moetroep om te getulg oor syver-regse betrokkenheid by Van Schalkwyk en die ander tweelede van die sel, Adrian Maritz en Henry Martin. Maritz en Martin het intussen oorseegevlug. Van Schalkwyk het tydens syonderhoud die week met VWBgese darhy diepolisieman goed ken, en dat sy pa, wat 'n kolonel in die polisie is, al by hom aan huiswas.

Van Schalkwyk se vrou, Heather, en sy seun, Lood van Schalkwyk, het vandeesweekgese hulle kan weens die komende hofsaak nie met VWBgesels nie, maar bevestigdat hulle al deur LoOO (snr) aan die polisiekolonel voorgestel is. Heathervan Schalkwykse die kolonel.se telefoonnommer staan in haar man se telefoonboekie.

VWB het in Augustus verlede jaar berig dat 'n polisieman moontlik by die ontploffing?et~okke was, maar dat hy nie saam met Maritz, Martin en Van Schalkwyk aangeklaIS me.

DIE SAPoLISIE HET INSY KOMMENTAAR gese hulle ondersoek 'n beweerde misdaad teendie polisieman. "Die lid van die Mag wat na bewering by die voorval betrokke is, is'n leerling-speurderkonstabel. Die lid is intussen geskors en sal as staatsgetuie gebruikword. Verdere optrede teen die lid sal eers na afloop van die strafsaak oorweeg kanword."

Twee polisie-sketse is van die bomplanters gemaak wat in Oktober 1990 dierekenaarbom by die versendingsmaatskappy Fastlane aan die Oos-Rand afgelewer het.Die een penskets isglo van die polisieman, wat volgens Van Schalkwyk saam met homwas toe hulle die born afgelewer het. Die polisieman is ook glo op 'n identiteitsparadeas een van die bomplanters uitgeken.

gese hy mag nie gevang word nie en hetmy beveel om stil te hou sodra dieP?lisi~kar buite sig is sodat hy konuitspnng.

Hy het in die stadium sy rewolwer uitsy holster gehaal en in sy hand vasgehou.Hy het ook die passasiersdeur se vensteroopgedraai. Ek was bang hy begin op diepolisiemotor skiet en ek het so vinnig asmoontlik gestop sodat hy kon uitspring.

Die polisiemotor het ook gestop en 'npolisieman met '0 geweer het VanSchalkwyk gevolg. Ek het 'n entjie verderstilgehou, ult my motor geklim en myself

6

het ook gewaarsku dat daar manne salwees wat hom sal oppas en my saldophou.

KORTNADATEKOPDIE afgespreekte plek inBronkhorstspruit aangekom het, het 'npersoon uit die skaduwees oorkant diepad gestap, aan die passasierskant vandie motor ingeklim en my beveel omonmiddellik te ry. Dit was Lood vanSchalkwyk.

'n Man wat saam met Van Schalkwykuit die skaduwees gestap het, het in 'n kar'n ent verdergeklim en agter ons aangery.Van Schalkwyk het later verduidelik dieman is een van sy intelligensie-offisierewat hom oppas.

Van Schalk wyk het 'n swart gelaaiderewolwer in 'n holster op sy skootvasgehou. Hyhetmybeveel omlangsdiepad aan die buitewyke vanBronkhorstspruit stil te hou en vir dievolgende 90 minute het ons in die kar ...gesit en gesels.

Hy het gese hy het my ontbied enbesluit om 'n onderhoud met my te voeromdat hy 'n oorlogsverklaring aanStaatspresident!'WDe Klerkensyregeringwi! maak. Van Schalkwyk wou syoorlogsverklaring aan die regering invandeesweek se uitgawe van VryeWeekblad publiseer.

Ons het afgespreek dat hy 'nhandgeskrewe oorlogsverklaring opWoensdag, 5 Februarie aan my souoorhandig. Op dieselfde aand sou ons 'nfoto van Van Schalkwyk en twee van symanne in balaklavasen methandkarabyneafneem.

Kort voordat ons die gesprek soubeetndlg, het Van Schalkwyk 'npolisievoertuig gesien. Hy het steeds syrewolwer op sy skoot vasgehou en mybeveel om onmiddellik die motor aan tesit en so vinnig as moontlik weg te ry.Sowat 'n halwe kilometer vanwaar onsgeparkeer was, het 'n straat na links in 'nwoonbuurt ingedraai en Van Schalkwykhet my beveel om die pad te volg.

EK HET IN OPDRAG VANVAN SCHALKWYK inverskeie ander strate in die woonbuurtafgery, maar die polisie-voertuig het kortop ons hakke gebly. Van Schalkwyk het

Kart nadat Load van Schalkwyk 'n oorlagsverklaringaan 'n verslaggewer van VryeWeekblad gemaak het en gedreig '" li' b kk b b 'hetam baie mense dood te maak is · Po Sternan was etro e rDur an-bornhy in hegtenis geneem. Van Die betrokkenheid van 'n polisieman by 'n

Schalkwyk wat gewapen was is ve~regs~ moordbom kan na die inheg-, , . 'tenlsnemlng van Lood van Schalkwyk nou op

gevang na n Jaagtog deur 'n die lappe kom omdat die Staat hom as getuie

waanbuurt, vertel JACQUES PAUW salmoetroep. VanSchalkwykhetvandeesweekbeweer dat die polisieman se kolonel-pa ookgoed aan hom bekend is.JACQUES PAUW doen verslag.

7 - 13 FEBRUARIE1992

DIS die Boerebloed van sy oupa, boere­generaal Lukas Grobler, wat deur sy arevloei en hom so 'n verbete vegter maak,het die man met die swart rewolwer op syskoot gese en bygevoeg: "Vir my yanghulle nooit lewendig nie. Ofek veg, of eksterf." .

Skaars 'n uur na sy oorlogsverklaringaan die Staatpresident was die leier vandie Christen-Vryheidsfront, Lood vanSchalkwyk, sonder sy rewolwer. Langshom het 'n jong polisieman met 'n R4­geweergestaan. Enkele minutevantevorehet die polisieman hom in 'nwoongebiedvan Bronkhorstspruit in hegtenis geneem.

Va n Schalkwyk het aanvanklikvolgehou: "Ek is meneer Swart van Caro­lina." Die twee polisiemanne het niegeweet wie die man was nie. Maar hullewas bekommerd, want hy was gewapen,het volgens berigte sy rewolwer op hullegerig en is eers in hegtenis geneem na 'njaagtog deur die strate vanBronkhorstspruit.

Die polisiemanne het hom aanvanklikas "meneer Swart" aangespreek en ditwas eers nadat kol Roelf Venter vanPolisiehoofkwartier in Pretoria gekontakis dat die geregsdienaars finaal geweethet dat dit inderdaad die vermeendemoordenaar Lood van Schalkwyk waswat so vriendelik in die polisiekantoormet hulle gesels het.

Ekhet Maandagmiddagvroeg 'noproepontvang van 'n man wat gese het hy is 'npersoon oor wie VWB in die verledeheelwat geskryf het en dat hy lidwas van'n groep van drie mans waarvan tweeintussen oorsee gevlug he~/

Ek het vermoed dit IS Lood vanSchalkwyk, een van die regseswatverledejaar saam met Adrian Maritz en HenryMartin op 'n eetstaking was.

Die persoon het gese hy is die leier vandie Christen-Vryheidsfronten hywil oorlogteen Staatspresident FW de Klerk en syregering verklaar.

Hy het gese ek moet om nege-uurdieselfde aand in die manskroeg in 'nhotel op Bronkhorstspruitgaanwag waareen van sy manne my sal gaan haalen nahom toe neem. Hyhet gewaarsku engeseindien iemand saam met my gaan, hy myen die ander persoon sal doodskiet. Hy

In Lee of paymentIfAmerican director Spike Lee arrived in South Africa as some kind of messiah, he left in theusual way - with a long trail of_~r<?ken prOmises and Q,~dc!e~!§ stretching behind him, writes

, HUFF 'PRYce:-Among- thediscontentedare aqroup -'of film 'students who claim their "filmeducation" on set amounted to them being used as servants and hundreds of extras whofilled out the crowd scenes in Lee's movie - but got nothing to fill their pockets

OftIsdie werkvan die Bop-pollsie, boweerNlcholaasHennecks. Ole toto Isdeur 'ndoktergeneem.

Sambok-regering in Bop?

the union's offices.Arrangedoriginally as afourhoureventbasedaround filmshowingsandextendeddiscussions,the workshop inthe end turned into littlemore than a fairlybriefpress conference.

Swampedby invitedmedia andtelevisioncrews, students claim,theyhad hardly anyopportunityto askquestionsor discuss any­thing to do with film.

"It wasn't a workshop and we weren'tthere to learn. We were just set up asextras in a television film about Spike Leeholding a workshop," one student ob­served.

NICHOLAAS HENNECKS, 24, van Itsoseng in Bophuthatswana se kuiertjie by sy rnain Potchefstroomverlede naweek het in 'n nagmerrie ontaard toe polisiemanne van dieBophuthatswaoa-polisie hom na bewering aangerand het omdat hygIo 'n radio gesteelhet en omdat hy 'n "ANC-kommuois" is._Op die middag van 27 januarie het nege lede van die Bop-polisie, wat in Itsoseog

gestasioneer is, Nicholas se huis na bewering bionegestorm en hom daarvan beskuldigdat hy 'n radio gesteel het. Hy is na die plaaslike polisiekantoor geneem waar hy syvriend, Gaby,wat ook deurdie polisieaangehou is,gesienhet. Die isgeboeien na die selle geneem, volgeosHennecks.

Henneeks isdeur drie polisiemannenadie aanklagkantoor geneem en nabewering agt ure lank deur die driepolisiemanne aangerand. Teen elf­uur die aand het hulle laat gaansonder om 'n formele aanklag teenhom te Ie, se Hennecks.

"Hulle het heeltyd gese ek is 'n diefen '0 ANC-Iid en dat hulle ontslaemoet raak van die kommuniste inBophuthatswana. Hulle het ook virmy gese ek is sleg omdat ek 'nconmrade is."

Volgens Hennecks, 'n lid van dieplaaslike ANC-tak, is die mense vanItsoseng "bale bang dat die polisieuitvind hulle behoort aan die ANC".

Hennecks se die radio wat hy enGaby kwansuis gesteel het, behoortaan Gaby, en die week het die polisiedie radio aan hom terug besorg.

Ene sers Matshanewas een van diedrie polisiemanne wat na beweringby die aanranding betrokke was.

"Die drie polisiemanne is berug indie township. Hulle is al baie lankhier en al die mense ken hulle. Onsis almal bang vir hulle - as mens een van hulle sien aankom, maak jyjou uit die voete,"se Hennecks.

Hennecks isoa syvrylating deur 'n mediese dokter van 'n nabygelee dorp ondersoeken die het 'n verslag oor sy beserings opgesteI.

Daarin blyk dit dat dat Hennecks 15 houe oor sy rug met 'n sambok gekry het enook geskop is- veral op sy knlee en in sy niere. Sy skouer is ook redelik ernstig beseeren hy loop moeilik.

"Ekmoes vir 'n lang tyd hande-viervoet staan terwyl hulle my geskop en gesl~an het.In 'n stadium het ek flou geval en ek kan nie onthou wat alles gebeu: het me~"

Hennecks het 'n aanklag van aanranding by die polisiekantoor gaan Ie, maar se hullewou nie 'n verklaring afneem nie. . . . .

By navraag het die polisie gese sers Matshane is weI by die Itsoseng-pollsiekantoorgestasioneer. Speur-sersant Swani het egter gese dat hulle "a1?sol~ut nlks" v~n d!evoorval weet nie. "Ons weet nie eens wie Nicholas ~enne~~ IS me..~n daar IS baleradio-diefstalle wat elke dag ondersoek word deur die polisie. Van die Hennecks sestorie weet ons niks." d d di I' .

Oor die aanranding se Swani: "Niemand word ooit hier aa~g~ran eur ie po ISlenie. Dit is onswerk om te kyk datmense mekaar nie aanrand Ole. - PEARUEJOUBERT

theJohannesburg end ofthe ill-fated Chil­dren ofAfricaconcert in Lagos. Dozens ofSouth Africa's top performers ended upstrandedand broke andthousands ofmilesfrom home.

While few of the apparent victims ofLee's sortie into the land ofhis forefathersare prepared to blame the director him­self - they maintain that he was so insu­lated by aides and bodyguards fromanything happening off-eamera that hemay well have been unaware of anyalleged irregularities - Fawo studentsnevertheless said he did little to distin­guish himself at a filmworkshop set up at

Finally though, after a good deal ofnegotiation, the six were integrated intothe shoot: two of the students were toldto watch the crew's cars lest somebodytryto steal them; two others were given abatch of name tags to hand out to variousmembers of the crew and other peoplepermitted to be on the shoot and thenused as gofers - and Modise and the lastof her co-students were told to go off andhelp the caterers prepare food.. According to Modise she spent a good

deal of the day washing dishes."I didn't ever get to see Spike Lee and

Inevergot anywhere nearthesoundcrew. Itwas a complete waste oftime. I didn't getontoaSpike Lee film shoot to learn how towash dishes.. "We were just used as labour and weweren't even paid for our labour at theend of it."

But at least there was no prior agree­ment that the Fawo students would bepaid.

Less lucky were some hundreds ofextras brought in from all comers ofSoweto to fillout the crowd of marchingstudents for the Malcolm Xtoyi-toyi scene.

According to members of the cast ofthousands, they were picked up in aroving bus and four kombis after Leedecided he needed a larger extras castthan the four hundred already laid on bya Mofolo school principal. Members ofthe group said the literally hundreds ofyouths thus approached were told theywould be taken home after the scene hadbeen shot and they would be paid R50each for their appearance.

But they weren't - and they weren't.Once the scene had been shot to thedirector's satisfaction, theysaid, theyweresimply thanked and told their serviceswere no longer required, Bye.

That is also what two pre-productionworkers, who were. contracted to pro­duce the MalcolmXplacards, heard. Afternearly a week of work - at unspecifiedwages - they were not paid and have yetto hear anything from their employers.

Approachedby VryeWeekbladon the is­sue, RapitseMontsho, whose RMProduc­tions handled the South Africanendof Lee'sshoot, denied that anything irregular hadtaken place. He said he had paid out twosums of money for extras on Saturday, 25januarywhenthe extraswere filmed,one ofR500 to Phadimaneg Lower SecondarySchool- which had organised the originalgroup ofapproximately400toyi-toying ex­tras - and an additional R500to the WhiteCitybranch ofthe Congress of South Afri­can Students inrecognition of the servicesoftheapproximatelyOOOotherextrasropedin.

To add up all the sums: this comes toapproximately Rl per extra in a film witha multi-million dollar budget.

Actors' equity Pawe declined to bedrawn into the controversy - largely be­cause they had been consulted too late tomake any intervention in relation to theproposed payments. However Pawe rep­resentative Vanessa Cooke did specifythat Pawe suggested a minimum rate ofR30 per day for so-called atmosphericextras (those merely appearing in crowdscenes) and R60 for non-speaking partsof a more substantial nature.

Montsho achieved a certain notorietytowardsthe end oflastyearwhenhehandled

WE closingsequence in Spike Lee's newfJlmhas acrowdof militant Sowetoyouthsmovingthroughthe dustystreetsofSowetotoyi-toying and chanting while they bran­dishplacardsengravedwith thewords andthe image of American Black Conscious­nessactivist Malcolm X

Thepointofthe shot, as Lee explains it, isto demonstrate that "the tribulations ofblacks, whether in Harlem or London orSouth Africa are all interl inked", a solidar­ityin suffering.

Thatmay well be true. But there are awhole lot of black film students andSoweto youths who have a more hardedgedanalysisas a result oftheirdealingswithLee - and more immediatelywith hisSouth African representative, RapitseMontsho.

They talk about exploiters and theexploited.And they describe themselvesasbeing inthe latter category and Lee andhis entourage in the former.

Bluntly, they claim they were rippedoff.

Not that they are unused to beingripped off: it's just that Lee came inpromising to do so much for the op­pressedofSouth Africa. Lee - or his agentsinside the country - would only take onblacks to fill out the crew; black inter­viewers were preferred to their whitecolleagues; there was a lot of rhetoric andmore solidarity. Lee went further in mak­inga conspicuous pointofdealingwith allof the appropriate representatives of allthe appropriate cultural arms of the lib­eration organisations. He offered work­shops to disadvantaged (black) film mak­ers, he allowed starry-eyed aspirant young(black) film students onto set to see howit was done.

For the cultural workers of the newSouth Africa it was to be a veritable orgyof affirmative action.

But it didn't work out quite.llke.that.JfLee arrived as some kind of messiah, heleft in the usual way - with a long trail ofbroken promises and bad debts stretch­ing behind him.

Take the case of Yolande Modise, astudent ofsound technique with the Filmand Allied Workers' Organisation.

As part of a deal contracted betweenLeeand the filmworkers' body, an agree­ment was concluded to the effeet thatModise and five other Fawo studentswould be allowed onto Lee's set as ob­servers and guests during the two days inlateJanuary he was filming in Soweto. Inexchange Lee would be allowed to workinSouth Africawithout fear ofeither localor intemational boycott censure.

"Itwas one of the great moments of mylife," Modise says. "Being able to watchone of my most favoured directors atwork. I got up at four o'clock, 1 was soexcited. Especially because it was SpikeLeeandwe all believed hewas somebodywho was on our side. "

But when Modise and her co-studentsarrived on set they were at flrst refusedaccess to the set and told they would beevicted if they refused to leave.

. After some time however, Montshowas called, the students' presence wasexplained and they were _allowed ontothe set. Relieved, they moved across towhere the crew was setting up - only tobe chased away again: nobody was al­lowed near the director.

VryeWeekblad 7 7 - 13 FEBRUARIE1992

remains the big obstack

While both ANC and NP negotia­tors in Codesa are confident thatconsensus will soon be reachedon the composition and imple­mentation of an interim govern­ment, there is still one big snag,writes HENNIE SERFONTEIN

A WITS SRCORIENTATION WEEK PROJECT

JAZZSUMMER

SESSION

says, in which the ANC would give in onthe referendum issue.

IT SEEMS THAT there is total agreementamong all segments in the ANC and theSACPthat the right-wing issue and whitefears have to be addressed and defused.But there seem to be important differ­ences in approach in the ANC and thereare also alarming indicationsthat there isa lack of understanding of the seriousnature of the right-wing threat and theextent of rightwingers' commitment tocontrolling some region or homeland.

Concerning the last point, another sen­ior negotiator merely shrugs his shoul­ders and dismisses the right wing: "Isuppose in the end it will only need acouple of talks between NP leaders andAndries Treurnicht to persuade the CPtojoin Codesa. In any case, Koos van derMerwe and his group inthe CPcaucus arecertain to attend."

He rejects the white homeland demandas a joke - saying they could not beserious about it, and that in the end itwould be possible "to easilytalk them outof it".

Yet at the same time there are indica­tions that ANCpresident Nelson Mandelaand some other senior ANC members areprepared to fall over backwards to ac­commodatewhite fears,announcing con­cessions the ANC might make which noteven the NP have demand

Thus Mandela has already proposedthatwhites shouldbeguaranteedanumberof seats in a future non-racial parliament.Ironically the NP has waved it aside,claiming it was essentially racist and didnot work in Zimbabwe.

Ten days ago an unnamed "seniorANC" source - believed to be close toMandela - in an interview with SAPA saidthe ANC would be prepared to makewhat appeared to be revolutionary com­promises to allay fears all round. Thisincluded accepting a white referendum, awhite homeland and even the granting ofindependence to Kwa Zulu, somethingthe IFP has never asked for.

But these startling proposals werepromptly rejected by an official ANCspokesman as not reflectingANC policy.

From these various, often contradic­tory, remarks it seems that there is noclear understanding in the ANC leader­ship of the potential threat of right-Wingresistance and its capacity to oppose apeaceful negotiated settlement.

This seems tobe at the rootofthe ANC'seasy dismissal of a separate white refer­endum - although, of course, there arevery goodreasons on thegrounds of bothprinciples and black political realities toreject it.

tasks and to report to the next plenarysession by the end of March.

A key ANC negotiator told VWB thisweek that it would not be that difficulttoreach compromise on the issue of aninterim government. He said: "The NP'slatest detailed proposals are remarkable.For the first time the NP now unambigu­ously accepts our concepts of an interimgovernment and an elected body to drafta constitution."

KEY NP MINISTERS INVOLVED inCodesa made similar remarksto VWB last week in CapeTown. They privately admit­ted that some of the mostcontentious aspects of theirproposals were part of a hardline taken in the first phase ofnegotiations, but that com­promises were inevitable.

Thus it was made clear theNP's initial, seemingly inflex­ible demand after State Presi­dent FW De Klerk's speech atCodesaon 20December 1991,that an elected interim gov­emment should be in placefor at least ten years, couldeasily be brought down tothree or flve years. Signifi­cantly the ANC has alreadymoved away from its originalinsistence on no more than 18months to two years.

Butat thisstage the ANC stillseems to be totallyunyieldingon the issue of a white refer­endum.

A senior ANC source toldVWBthat though they mightunderstand the reason whyDe Klerkgave an undertakingto the right wing in the Sep­tember 1989 elections, thatthere would be a referendumor elections to approve funda­mental changes, "we couldnot accept it. Our grass-rootsparty structures would neveragree to such a racist electionwhich effectivelygives whitesa veto."

He said it was "a dilemmawhich the NP have to solvethemselves. It is somethingbetween them and the CP".

TheANCnegotiatorsaidtheANC had deliberately playeddown the referendum issue inthe past ten days as "we didnot want to cause unneces­sary political embarrassmentto the NP at the time of thePotchefstroomby-electionandof apparently growing sup­port for the CP".

But there is now way, he

issue of the composition and Implemen­tation of an interim/transitional govern­ment will be reached quicker than origi­nally expected.

With parliamant having agreed not tosit on Mondays and Tuesdays to enablesome of the 70 participants in the talks toattend, Codesa's flve workinggroups andvarious sub-commitees are committed toreach decisions on all or most of their

with BRUCE CASSIDY, RASHID LANIE,LLOYD MARTIN & PETER SKLAIR

Wednesday, February 12 at 8.30pm,Bozzoll Sports Pavilion ("The Bozz"),

Wits University(Licensed).

Admission R2.Enquiries: Anthony Stein, Wits SRC

at (011) 716-3104

THE WEEKLY MAIL& NEDBANK

present a

THE issue of a racially separated referen­dum in which the white voters will becounted separately, will probably be thebiggest single obstacle to an early agree­ment by Codesa on the question of aninterim/transitional government.

Nevertheless leading personalities inthe negotiating teams of both the ANCand the National Party are confident thatconsensus and a compromise on the key

7 - 13 FEBRUARIE1992 8 ~eW88kblad

is dalk vreemder

Op 22 November 1963 is een van die gewildste Amerikaansepresidente nog, John F Kennedy, insy oop limousine in Dealy Plaza,Dallas, doodgeskiet. 'n Jaar later het die Warren-kommissie bevindLee Harvey Oswald was die moordenaar en hy het heeltemalonafhanklik opgetree. Oliver Stone se kragtige nuwe film, JFK, hetnou weer eens die wond aan die Amerikaanse psige oopgeruk. Ennou wonder 'n mens eers: wie het Kennedy doodgeskiet, en hoekom?

Die filmweergawe van die aaklige oomblik ... en die werklike gebeure 5005 vasgevang deur In amateur

IE Warren-koinmis­sie se verslag is aldeurverskeie boekeen rolprente be­vraagteken. OliverStone se daaroor: "Idispute the 'objec­tive' version ofevents inDealyPlaza

as stated by the Warren Commission.Theentire commission report, 26 volumes, isa rat's nest of conflicting facts. So I'mgiving you a detailed outlaw history orcounter-myth. I think the Warren Com­mission was a myth, and I think thismovie, if it's accepted by the public, willmove people away from the commission,to consider the possibility that there wasa coup d'etat that removed PresidentKennedy."As daar iets is wat die AmerikaanseKongres se 1979-besluit om diesluipmoord-dossier tot die jaar 2029

lryeWeekblad

geheim te hou, ongedaan kan maak endie hele saak weer oop te gooi, is ditStone en sy film. In 'n meningsopnamewatdie nuustydskrif Ttmeen CNN gedoenhet, is bevind 73 persent van dieArnerikaanse publiek glo daar was 'nsameswering om Kennedy te vermoor ­net 11persent glo Oswald het onafhanklikopgetree.

AS STONE MINDER UGTEUK met die feiteomgegaanhetenteveel kortpaaiegeneemhet om die film te laat werk, sou ditheelwat meer gewig gedra het,Vir die doeleindes van die film oor­rornantiseer hy Kennedy sowel as JimGarrison, die aanklaer in die ondersoek,wat deur Kevin Costner gespeel word.Kennedywas nie 'nprogressiewe, liberale,gawe kerel en dierbare, getroue eggenooten vader nie. Kennedy was die man watdie Kubaanse missielkrisis met Kroestjofafgedwing het; wat 'n paranoia oor die

9

verspreiding van kommunisme in Asii~

gehad het. Hy het aartssegregasioniste asregters aangestel, en sy persoonlike lewewas nie veel skoner as die van sy broerwat nog lewe nie.Garrison was oak nie die stabiele, diep­opregte man wat alles sou waag net omdie waarheid agter te kom nie. Hy was 'neffens onstabiele karakter, en in dieondersoek was hy 'n onetiese boelie watselfs 'n Iiegtoets onderdruk het.Maarvan die vrae wat Stone vra, kan niesommer weggewens word nie. Hy maak'n sterksaak uit dat daar nie net drie skotewas soos Warren glo nie, maar ses. Dieskietery het egter net ses sekondes ofmindergekos,enOswald kononmoontliknie meer as twee skote in die tyd gevuurhet metdie geweer wat hy gehad het nie.Stone se teorie is dat daar uit drie rigtingsop Kennedy gemik is. Minstens eendaarvan was van voor - Oswald sou vanagter af geskiet het - want die amateur-

film wat deur ene Zapruder gemaak is,wys duidelikhoe Kennedy se kop agteroorruk.Stone se sterkste argument is dat dieWarren-kommissie se argument datGoewerneur John Connally, wat saammet Kennedy in die motor was, deurdieselfde koeelgetref is, blote fiksie moetwees. Hy toon aan dat die koeel dusomtrent 'n 90 grade draai in die lug soumoes rnaak.Die rolprent impliseer dat die geweseCIA-baas Allen Dulles, en sy adjudant,genl ChariesCabell, agter die samesweringgesit het om Kennedy te vermoor omdathy geheime planne had om uit Vi~tnam teonttrek en koverte optredes teen Kuba seFidel Castro te staak. Lyndon Johnson,wat by Kennedy oorgeneem het, hetinderdaad van Kennedy se opdragte oorVi~tnam afgewater, maar daar kon nognooit enige bewyse vir ,enige CIA. ofmilltere sameswering gevlnd word Ole.

7 - 13 FEBRUARIE199i

Oliver Stone se rolprent JFK is 'ndrie uurlange komplot teen diekyker, skryf HANS PIENAAR. Fiksieword feite en feite word op allerleiomslagtige maniere tot op diegrond geworstel as fiksie. Drs soosAmerika werk, S8 Stone

teleskopeer die hele Kennedy-dramaineen, van die ewige kwessie wie in dieWit Huis moet sit, tot in elke Amerikanerse slaapkamer, letterlik.

WANNEER BOBBY KENNEDY in die middelvan sy ondersoek ook vermoor word,meen Garrison hy is reg bewys, en syvrou vergewe hom met 'n bietjie sekssonder om die klank van die TV af tedraai, sodat 'n mens die chaos random diesluipmoord kan hoor. Dis ook '0 ouoplossing vir 'n neurotiese eksistensialissoos Oliver Stone: Make Love, not War.Seks bring orde in 'n mens se lewe.

Dis die soort prent wat filmstudente f?Hewer van deur-tot-deur gaan laat smousas rolprente maak. Dis onteenseglikStone •se meesterstuk, waarin hy al sy bedrewetegnieke genadeloos uitstal: Look rna, nohands, no feet, no competition.

Op die ou end is dit 'n rolprent wat joudwing om te dink soos geen prent voorhom ooit gedoen het nie. InHollywoodland, in ontelbare TV-reekseen rolprente is dit 'n ou polisietruuk, enonder aanklaers in die howe, ombeskuldigdes te beskuldig van 'nbuitensporige misdaad. As jy '0 verdagte .daarvan beskuldig dat hy iemand vermoorhet, sal hy gou geooeg bieg oor sydiefstaI.

Dat Kennedy nie net deur Lee Oswaldvennoor is nie, aanvaar 75 persent vanaile Amerikaners, volgens 'n onlangsemeningspeiling. Hopelik sal die over-the­top-Stone met sy skewe, verdraaidesiening van 'n staatsgreep die werklikesameswering help ontbloot, waarskynlikIewers in die CIAof die Mafianetwerk ofin albei.

Selfs in Suid-Afrika met sy Boere-CIA,sy Boere-Oswalds, en sommer net syBoere, voel 'n mens na die slen van JFKsterk dat jy uiteindelik honderd en tienpersent seker is oar dinge soos die DerdeMag, dreigende staatsgrepe enBoerekroeks in die regering.

komplot om Oswald van iets - eniglets ­aangekla te kry. Maar dan kan jy nog dieonoortuigendheid daarvan met jou eieDe sien in sy rekonstruksie.

Al die dinge word ingeweef in dieverhaal van Jim Garrison, diestaatsprokureur wat begin ondersoekinstel na die moord weens Oswald severbintenisse met die FBI en die CIA enMafiabase in New Orleans, Garrison sejurisdiksiegebied.

Ook hier kry Stone dit reg om 'nverdere dimensie aan die prent te gee. Asjy al Stone se tesisse verwerp, bly dit nogdie uiters boeiende verhaal van 'n manmet 'n obsessie.

Stone maak hom 'n modeme mitiesefiguur, 'n gewonerige, amper verveligeClark Kent-tipe wat Superman in 'nregsman se toga wil word. Tog bly hy ensy groterige personeel mense met hulvoete op die aarde. Hul verhaal word netin die warm, huislike kleure - geen swarten wit nie, dus onaangetas deur diewaarheid - van die hofsale in EqualJustice en Night Courtvertel, of met diemitiese egtheld en spontaniteit van dieMoederstad van Jazz, Amerika seamptelike musiekvorm.

Hier is 'n ook ander stryd aan die gang:Sissy Spacek as Garrison se vrou wat 'ngroot en legitieme probleem met diepolitieke proses opsom. Alles is sokompleks dat jy jou hele lewe daaraan salmoet wy om net een raaisel, soos se maardie Kennedy-sluipmoord, op te los.

Hoeveel ander raaisels is daar nie?HoekomisAmerika in Vietnam in?Regeerdie CIAAmerika? Dit kan nie 'n burgerlikeplig word nie, want dit gaan jou hele leweverswelg.

I love Superman, yes, yes, maar ek houmeer van Clark Kent se das.

Kevin Costner, as Garrison, bou met syspel in hierdie tonele die dimensie uit.Garrison se argument is dat hy juis bakleivir sy kinders se toekoms deur huIle in 'nordentlike land te laat probeer bly. Stone

$OMS RAAK DIY te dik vir 'n daalder, soosdie konstabel wat Oswald doodgeskiethet - Stone se dit was eintlik diesamesweerders in 'n komplot binne die

STONEVALSOOS'ntipiesecowboymetdieswaaideur in die huis: In 'n reeks nuusflitsegebruik hy Dwight Eisenhower sewaarskuwing, met sy uittrede as presi­dent, en net voor Kennedy se Inswering.Pas op vir die mlliter-lndustriele kompleks(Ml-kornpleks), dit kan 'n monster wordwat die toekoms van Amerika vernietig.

Reeds met die intrapslag begin 'n menswenden Dis sterk woorde vir een vanAmerika se legendariese generaals, eniemandwat as die voorste konserwatiewespreekbuis eerder die MI-kompleksbehoort te verdedig. En woorde soos"monster"? In sy laaste ampswoorde aandie Amerikaanse volk?

En dis claar, in swart en wit EN inlewende Iywe. Dieswartenwiten lewendeIywe staan vir diewaarheiden die lewendegeskiedenis tegelyk. Stone gebruikregdeur die rolprent nog dokumenterefootage, en verfilm oak van syrekonstruksies in swart en wit.

Daarmee kry hy twee dinge reg: Hyklee sy stellings in die kostuum van diewaarheid, en laat hulle aan die kyker vra:Hoe Iyk ek vir [ou, salons opgaan en kykna my etse? Terselfdertyd ondermyn hydie swart-en-wit-lewende-lywe-maskersvan Amerikaanse waarheid: Kyk hoemaklik kan ek hulle omruil, soos in 'nGriekse tragedie.

Die kyker word dus gedwing om dietwee met mekaar te vergelyk, op 'n baie"praktiese" vlak, Watter rekonstruksieIyk die aanvaarbaarste: Waar Lee HarveyOswald wag vir 'n oproep by sy werkterwyl 'n span bo sonder sy wete diepresident help doodskiet? Ofwaar Oswalddie president binne 5,6 sekondes driekeer skiet, binne 17sekondes afhardloopna die kafeteria en daar 'n Coke koopvoor hy verder vlug, sonder dat diekafeteriavrou opmerk dat hy na sy asemsnak?

maak, en wat die akkolades laat instroomvan gewone mense, vera I die in dieskeppende bedrywe -en alwat 'n politikusis, links, regs, voorofagter, laat kook vanverontwaardiging,

I tteen aie kyker

'n

SAMESWERINGS is so oud soos die mens.Eva en die slang het saarngesweer teenarme Adam, Noag se seuns het homafgeloer in die tent, en voor hulle wasdaar Lucifer teen God. Die Big Bang was'n sameswering teen die niet, Prometheushet die gode se vuur gesteel. Toe komStanley Kubrick met sy Space Odyssey2001, waarin aapmense mekaar in lokvallelei. Brutus was maar net 'n throwback.

Elkeen van ons was al by 'n paarsameswerings en komplotte betrokke. Asjy dit probeer ontken, verstaan jy nie hoewerk die lewe nie, of is jy reeds besig met'n sameswering, die eenvoudigste een,met net jouself - die leuen.

Dis tot Oliver Stone se ewige kredietdat hy die waarheid aangryp en dit diesentrale dryfrniddel van' sy JFK maak.Want die rolprent is 'n drie uur langekomplot teen die kyker, Fiksie word feiteen feite word op allerhande omslagtigemaniere tot op die grond geworstel asfiksie.

Soos met enige komplot gebeur ditalles sonder dat die kyker daarvan bewusis. Dele word uit 'n onderhoud met JohnF Kennedy gesny om 'n dokumenteregewig aan die prent te gee. Maar indieselfde onderhoudword dele eenvoudigweggelaat wat die sentrale uitgangspuntvan die prent - dat Kennedy vermoor isomdat hy Amerika uit Vietnam wou hou- vals sou kon bewys.

Die verdoemendste "getuienis" wordgel ewer deur karakters wat nie werklikbestaan het nie. As jy van al dieverdraaiings in artikels lees, voel jyso halfom die bos gelei.

Maar dit is juis die punt. Na 125 000bladsye getuienis wat deur die FBIaileeningewin is, na die intensiewe Warren­kornmlssle, 'n string boeke, en allerleisoorte ondersoeke, het die AmerikaanseKongres in 1976 tot een slotsom gekom:Dat dit hoogs waarskynlik is dat Kennedydeur meer as een mens geskiet is en datdie saak ondersoek moet word.

Waama niks gebeur het nle.Dis natuurlik omdat die Amerikaanse

politiek nie so werk nie, Dis wat Amerikais, se Stone met die prent, 'n land vankomplotte, waar jy niks regkry as jy nieself 'n komplot, soos met 'n rolprent,smee nie. Dis Stone se prestasie, sysentrale insig, wat die prent so belangrik

7 - 13 FEBRUARIE1992 10 VryeW88kbiad

Kevin Costner as aanklaer Jim Garrisonen Donald Sutherland as die geheime Kolonel X InOliverStonese film J FK

so wie het virKennedy vennoor?

sy besoek verander is na die een in Dallaswat hom sy lewe sou koso

Die idee is om MIS te skiet, om dit nette laat Iyk na 'n sluipmoord-poging, metdie Yinger wat agtema na Kuba wys endie Amerikaanse publiek s6 opsweep datKennedy geen ander keuse het as om 'ntweede inval te beveel nie, geheimeooreenkoms met die Russe of te nie.

Die feit pas in by Delillo se scenario,want daar was in die tyd 'n geweldigetoename in die opleiding van Kubaanseballinge, wat net verklaar kon word deurnuwe planne vir 'n inval. Kennedy hetuiteindelik beveel dat die mense sewapensgekonflskeer moet word.

Daar was ook onbetwiste getuienisvoor die Warren-kommissie dat 'nmoordkomplot werklik in Miami gesmeeis in die geledere van die anti-Kubaansegemeenskap.

Een van hulle ontwerp dan 'n "fallguy",iemand met genoeg Kubaanseverbintenisse sodat die Yinger na FidelCastro se geheime diens kan wys.

In hul leers kom hulle af op die idealepersoon - Lee Oswald, 'n gewesekommunistiese simpatiseerder wat opamateuragtige wyse probeer om op dieFBI en CIAte spioeneer. Boonop se syrekords dat hy nie maklik fyn teikensraakskiet nie.

TOE OSWALD NA DIE SLUIPMOORD vir dieeerste keer voor Tv-kameras verskyn,het hy uitgeroep dat hy niemand geskiethet nie en 'n "patsy" is - die woord wat dieCIA vir 'n "fall guy" gebruik het.

Mense hoer op kom natuurlik te horevan die komplot. Dit gaan na die sinistereStudy Project, 'ngeheime groep binne dieCIA en die regering wat geendokumentasie agterlaat nie en soos dieBSB in Suid-Afrika en vele andermoordorganisasies wereldwyd, gebou isop die "need to know"-beginsel.

(U1tra-klandestiene en minderklandestiene groepe in Suid-Afrika is ookal die "studieprojek" of die "studiegroep"genoem.)

Hulle sit 'n sameswering aan die gangom die hoofkomplot se spore agter hulleuit te wis, en om nuwe spore agterOswald te laat. Hulle laat dubbelgangersvan Oswald optree by Kubaans­gekonnekteerde geleenthede - en sorgdat Oswald se poging om na Kuba tedefekteer, misluk.

Te midde van al die misverstande enwantroue wat ontstaan weens die "needto know" -aard van die projek - ook in dieBSB in Suid-Afrika het dinge somskomieklik chaoties geraak - veranderKennedy skielik van plan en gaan naDallas. Oswald se optredes raak al hoemeer onvoorspelbaar en diesamesweerders besluit om die "poging"af te las.

Maar hulle kan Oswald nie in die handekry nie. Niemand dink daaraan dat hyvanuit sy eie werkplek sal skiet nie, wantdie borne voor die gebou is te hoog.Daarom neem hulle tog stelling in. Dienoodlottige bevel kom deur: As Oswalddit regkry om Kennedy raak te skiet, moetsy werk voltooi word.

Mafia-konneksies kom inderhaas metdie naamjackRubyop. Hulle beloofhomdat al syskuld by die Mafia afgeskryf salword as hy 'n patriotiese daad vir Amerikaverrig. 'n CIA-agent sluit 'n paar deure virRuby oop sodat hy vir Oswald in diekelder van die,Dallas-polisiehoofkwartierkan doodskiet.

Die res isgeskiedenis. In die [are hiemasterf Oswald se CIA- en Mafia­verbintenisse die een na die ander 'ngewelddadige dood, En wanneer dieAmerikaanse Kongres besluit Kennedyse dood moet weer ondersoek word,gebeur niks nie.

een vraag oor: Hoe was dit moontlik virdie kommissie om groter gewig aan dieheeltemal onoortuigende getuienis te geebo wat jy voor jou oesien? In die lig vannie minder nie as EENEN VYFTIGmensese getuienis dat hulle skote gehoor, gesienen geruik het vanuit die rigting war 'nmens se eerste logiese gevolgtrekking isnadat jy die Zapruder-film gesien het?

Dis die raaisel wat carte blanche aan 'nhele aantal skrywers gegee het omgenoegkompIotte vir 'n CIA-uitverkoping teontwerp. Die indrukwekkendste iswaarskynlik die roman Libra van DonDeLillo.

DIE ANDER HELFTE VAN DIE SOEK, inafwisselende hoofstukke met die verhaalvan Oswald, dus ook in die weegskaal­formaat, gaan oor 'n bendetjie verbitterdeFBI-en CIA-agente wat hul wonde lek nadie mislukte Bay of Pigs-inval in Kuba.

Vir hulle en 'n aantal sakemanne inMiami en New Orleans met Mafia­verbintenisse, was Kennedy se weieringom lugsteun aan die CIA-magte te verskaf'n katastrofe. Bale van hulle hetpersoonlike belange in die Kubaanseekonomie gehad en is deur Kennedy sestap gerutneer.rn Paar van die menseduik ook in Stone se]FK op.

Hieruit word nie net een nie, maar 'nreeks komplotte gebore, Die vernaamsteeen is om skote te laat vuur op Kennedyin Miami,waarheen hy op pad was voor

DEULLO WAS LANK'N kultus-skrywer watweens syskuheid - min mense het homal ooit gesien - nooit die aansien gewenhetwat syabsolute genialiteitverdien nie.Daar is net een hoek van hom in die heleSuid-Afrika te koop.

Maar noudat die Britte hom ontdek het,sal dit seker beter gaan, veral indien dieakteur John Malkovich se verfiIming vanLibra later vanjaar ook hier uitgereik souword.

Oliver Stone se in ]FK Kennedy sesluipmoord was 'n staatsgreep om 'npresident wat simpatiek jeens die militer­industriele kompleks staan aan bewind teplaas. DeLillo se dit was 'n MISLUKTEkomplot, nie 'n geslaagde een nie.

Die een helfte van Delillo se romangaan oor Lee Oswald self, wie sesterreteken Libra (die Weegskaal) was.Deur sy ele oe en die van sy rna beskryfDeLillodie lewe van iemand wat aan diegatkant van Amerika grootgeword het.

DeLillose Oswald is bogemiddeld in­telligent, iemand wat op skool reeds syMarx begin oplees, en droom van 'nbundel kortverhale oor die Amerikaanselewe. Hy wi! bo alles ontsnap van syarmoede, 'n stryderword daarteen, maarhy is van die begin af 'n lost case met 'nlost cause: Hylyaan 'n vorm vandisleksieen kan nooit behoorlik skryf of leer nie.

Aan die ander kant is daar sy smagtingna 'ngladde opname in die stelseI. Daaromword hy 'n vlootsoldaat, en word hyuiteindelik na 'n basis verplaas van waargeheime vlugte met die U2 oor Ruslandgeloods word. Daar maak hy kennis metkommunistiese operateurs wat hom laatbesluit om oor te loop na Rusland.

Dis die twee panne van die skaal watwag om 'n punt van balans te kry, waarinalles inmekaar pas. Vir 'n daad waarinOswald sy afkeer van en hunkering nadie stelsel in dieselfde oomblik sal uitdruk- soos die sluipmoord van 'n sterk anti­kommunistiese president.

Wanneer Oswald weer na Amerikaterug defekteer, bring hy 'n beeldskonevrou saam. Die FBI en die regering kangeen kop of stertvan hom uitmaak nie, enbeskou hom, soos die Russe, as 'n maltrap.Maar hulle dink hulle kan hom vorentoegebruik, en gee 'n gediskrediteerde CIA­agent die opdrag om hom te bevriend endop te hou.

skerm vol spat - seker die gruwelikstegeweldtoneel wat nog in 'n Hollywood­film toegelaat is.

Oor en oor, en in close-up, wysStonehoe Kennedy se kop opruk weens diekrag van die skoot, en hoe syharsings NAAGTERspat. Die Warren-kommissie hetop een raampie egter 'n straal bloedgetdentiflseer wat volgens deskundigesdie gevolg is van 'n skoot van agter.

Na die sien van JFK bly daar egter net

Die raaisel om JF Kennedy semoord het carte blanche aan 'nhele klomp skrywers gegee omgenoeg komplotte vir 'n CIA­uitverkoping te ontwerp. Dieindrukwekkendste is waarskynlikdie roman Libra van Don Delillo,skryf HANS PIENAAR

LIVER STONE wysoordie volle lengtevan die groot doek'n amateur-film­maker se weer­gawevanKennedyse doodskoot - dieberugte Zapruder­8mm-fllm. 'nMens

sien oor en oor hoe die helfte van sy kopweggeruk word en sy brein en bloed die

, I\1

V",eWeekblad 11 7 - 13 FEBRUARIE1992

DAAR is reeds aanduidings dat die Parlement in 'n nuwe politieke bedeling heel waarskynlik vanafKaapstad na die Pretoria/Johannesburg-gebied verskuif sal word. Tot dusver is dit egter een neteligesaak wat weinig of geen aandag in die tyd van intense onderhandelinge by Kodesa geniet nie.

Ingewikkelde sake soos die instelling van 'n tussentydse regering en die formulering van 'n nuwegrondwet geniet natuurlik voorrang op die politieke agenda.

Dit is egter iets wat sekerlik een of ander tyd aangespreek moet word. Enersyds was die swartbevolking nooit deel van die geskiedkundlge ooreenkoms tussen blankes tydens die NasionaleKonvensie voor 1910waarvolgens Kaapstad die Parlernentere hoofstad, en Pretoria die administratiewehoofstad geword het nie. . . ... . . .

Dan is daar ook die geweldige hoe koste, die beslommernis en ontwngting vir amptenare en politiciom deur die jaar tussen Pretoria en Kaapstad te beweeg.

Daarom is dit betekenisvol dat staatspresident FW de Klerk - volgens diplomatieke bronne - 'n paarweke gelede laat blyk het dat ook hy meen daar in die praktyk uiteindelik slegs een hoofstad sal wees,en dat dit in die Transvaal sal wees.

Die mening het hy uitgespreek toe 'n afvaardiging van buitelandse besoekers die kwessie van tweehoofstede genoem het.

Volgens hulle het De Klerk die moontlikheid geopper dat die parlement, om sentimentele engeskiedkundige redes, miskien nog net elke twee jaar vir 'n week of twee in Kaapstad kan sit, maarvir die res van die tyd in Pretoria.

Daar is jare reeds sprake - sedert die Ontwikkelingsbank van Suider-Afrika buite Pretoria op diehoofweg na Johannesburg gevestig is - dat dit ook die plek is waar 'n nuwe Parlement eendag opgerigkan word.

/.~~x:\::~..~r::::~:~~:~:- ~~~~~~~~ .;-:.~~~~:~;if:.. m;~~::::~1::::~ ":,~::.:.;:.~..::::~:~.:...~~:.:::.:.::~':::.~,,:~.[::.:.....:1:.::.~:.:r:..f.:~ ,,~~.::~:;:.:,0,,:i::.:,.,f.J.,:::.f;;:.;..':;'~:,~:,,:~,:,:,:,:..~':'::.:,:.~w.:~..r.~.:::l',:.:.:~.::..:!...::..:·.::.:.::.:.::.:.:,.:,.,.:,.,.::.::,":':':.'::,:'.::...::..::::.:.::.::.:::.:'.,:~.:'.::.:::::~ ~..::.::.':'..:,:;':: ~~;;:: :::::~ :::::~ ).~::: . . . c •••••". '.' . '. "~ 'i;i\t:{:::: !i!::r:::::::/f

Dieomstrede WillemKleynhans, afgetrede professor in Staatsleerby Unisa, is die stukrag agter 'n strategie van die kleiner partyebyKodesaom 'ngemeenskaplike front tevorm. Sodoende wilhulledieproses vertraag en verhoed dat die ANC en die NP gesamentlikebesluite met groat haas deur die proses stoomroller.

Hy is tans die adviseur vir die Ximoko Progressiewe Party vanGazankulu. Maarhyisookblykbaardeur ander partye soosInkatha,die DikwankwetlaParty van Qwaqwa en partye in die DriekamerParlementgenadervir advies.

Die uitgesproke Kleynhans neem baie sterk standpunt in teenbeweerde "gekonkel tussen die ANCenNP watoorhaastig oordrewsverwagtinge skep wat onmoontlik nie nagekom kan word nie",

Kleynhans sa diebree publiek, beideswart en wit, is nagnie regvir 'nnuwegrondwetnie.Oakishydaarvan oortuigdat'ntussentydseregering iets is wat nie met oorhaastige spoed eenvoudig deur 'nANC-NP-alliansie deurgedwing moet word nle, terwyl die breepublieknag heeltemalonkundig is daaroor.

K1eynhans beskuldig ook die ANC en die NP daarvan dat hullegruweliknagelaathet am hul eie'ondersteuners voldoende voor tebereien in te Iigvir die groat veranderinge wat gaanplaasvind endie kompromieewat noodwendig aangegaan moetword.

Kleynhans en kleiner partye

Mahatma en Oom Paul se nasateDrievan die mense wat nou by Kodesa betrokke is, is direkteafstammelinge vanleiersfigurewat diep spore in die geskiedenisvan beide Suid-Afrika en die wereldpoJitiek getraphet.

Indris Naidoo, en sy broer Prema, is die agterkleinkinders vandie aangenomeseunvan MahatmaGandhi. Mahatma het teendie einde van die vorige eeu en die eerste dekadevan die eeuvan die eerste Iydelike versetaksies teen rassisme gele; - 'nvoorlopervan sy lateremassa-aksiesteen die Britse kolonialeoorheersing in Indie.

Indris - 'n oud-Robbeneilander - verteenwoordig dieSAKP,terwyl Prema 'n adviseurvir die Transvaal IndianCongress is.

Dan is daar natuurlik Theuns Eloff, 'n agter-agterkleinseun vanPaul Kruger.

van Inkatha alvorens hulle bereid sal wees om die Deklarasie vanVoorneme te onderteken. Blykbaar het Marinus Wiechers diebekende grondwetlike kenner van Unisa, en veteraan van velegrondwetlike konferensies in Namibia, Inkatha aangeraai om tevra vir die spesifieke byvoeging.jWiechers is tans oorsee en voel blykbaar baie sterk daaroor dat,anuit 'n suiwer grondwetlike oogpunt, die huidige bewoording

die aanvaarding van 'n federale stelsel beslis uitsluit, Hy hetblykbaar ook die afvaardiging van Bophuthatswana, wat baielangtand aan die Kodesa beraad byt, geadviseer om ook nie diedeklarasie te onderteken alvorens die nodige wysiging aangebring .

nie.

MarlnusWlechers

grand..:.:;:;:::::::.:.'

INKATHA EN 'N FEDERASIEVWB verneem daar word verwag dat die Inkatha­afvaardiging vroeg volgende week 'n voorstel aan dieuitvoerende bestuur van Kodesa gaan indien wat 'nklein dog belangrike wysiging en toevoeging tot dieDeklarasie van Voorneme sal behels.

Inkatha gaan glo vra dat die Deklarasie 'ngrondwetlike term moet insluit wat dit duidelik salstel dat die huidige bewoording daarvan- wat praatvan "een nie-rassige verenigde Suid-Afrika" - nle diemoontlikheid van '0 federale grondwetlike bedelingmoet uitsluit nie.

Die byvoeging is blykbaar 'n absolute voorwaarde

Parlement in die au Transvaal

by KodesaGeen .buitestaanders

So van Kodesa gepraat: Na die onlangsebeslu ite van die verskeie werkgroepe lykdit finaal neusie verby vir diegene watgepleit het dat onafhanklike fasiliteerdersvan buite ingebring moet word om diehele onderhandelingproses te hanteer,hetsy as voorsittersofin anderadviserendehoedanighede.

Die werkgroepe her nou almal besluithulle sal voorsitters uit eie geJedere op 'nroterende grondslag aanwys. Daarmee isdie kanse om buitestaanders in te bring sote se daarmee heen.

Vir 'n baie langtyd isdaar hardbespiegeldat mense soos Frederik van ZylSiabbert,die mede-direkteur van ldasa, OscarDhlomo, die hoof van die Instituut vir 'nVeelparty Demokrasie en bekendeakademici soos Marinus Wiechers enWillie Esterhuyse 'n rol kan spee!.

Dit was veral die ANCwattot kort voordie begin van Kodesa sterk hiervoorgepleit het.

Mike de VrIes

Knusse Matie-eilandDie Universiteit van Stellenbosch is blykbaar vasbeslote dat die universiteit in 'n toekomstige post-apartheid Suid-Afrikasteeds 'n knusse blanke Afrikaans-beheerde inrigting sal bly.

Daarom het die Universiteitsraad, onder leiding van die rektor, Mike de Vries, onlangs besluit dat die Wet van dieUniversiteit so verander moet word dat Afrikaans as voertaal wetlik verskans moet word.

Elke universiteit word deur 'n afsonderlik;'"'wet van die Parlement opgerig. Die Universiteitsowerhede van Stellenbosch hetreeds 'n wysiging van die bestaande wet opgestel en hoop die taal-klousule sal in die nabye toekoms deur die Parlementingevoeg word.

Die denke agter die verskansing van Afrikaans deur wetgewing is sekerlik om te verseker dat die inrigting hoofsaaklikdeur wit studente bygewoon sal word.

Die doe! is dus 'n klein knusse en kunsmatige akademiese eiland, wat by verre nie die werklikhede van Suld-Afrika salweerspleel nie, en waar die Oranje Blanje Blou en Afrikaner-Iandgenote tot in ewigheid en in isolasie sal bly wapper engalm.

7 - 13 FEBRUARIE1992 12 VryeWeekblad

II' ,/

~Z.I~A -I<Zl ..

"BU~AU

""Fo~

C~.·4INA'--

:I::::!2e..NT I PiCATI ON .

0\1 "I"

0

\ OJ" /" /J"J.. -

l~·"< •rr-rrrJ<1j

; __k."J~J

~

[J=

Kruofgesofistikeerd?Matt Sandham, in die voorwoord tot syversameling spotprente (TheLudicrous Worldof Matt Sandham, Volume 1/: Die TweetaligeJare), skryf: A rum thing happened in '88. Iprepared a portfolio of cartoons for presenta­tion in the press. A couple of Jo'burg papershad a look. The English Press had a belly laugh, then said: "t llke your stuff, son, but yourhumour's too crude for our sophisticated readership." The Afrikaans Press sniggeredpolitely, then said: "l Like your stuff, boet, butyour humour's too sophisticated... "It is easier to desophisticate than it is to uncrude, and so a tendency to Afrikaans punchlineswas implemented. Eighteen months later the gamble paid off: Die Fyn Rooi Lynverskyn op31 Maart 1991 in Vrye Weekblad." Hier is 'n paar van die meer gesofistikeerde spotprenteuit Sandharn se versameling.

J

VryeWeekblad 13 7 - 13 FEBRUARIE1992

The SABC's plan "to achieve credibili~"

'SAUK versmoor die televisiebedryf'Dis nie net die lefties wat die SAUK wantrou nie; die establish­ment televisiebedryf is erg beswaard oor die organisasie seartistieke- en sakebeleid in 'n verslag wat onlangs deur veteraan­akteur en filmmaker Nic de Jager namens die buitetelevisiebedryfaan die Minister van Binnelandse Sake oorhandig is. ANDREA

VINASSA doen verslag.DIE SAUK VERSUIM syplig teenoorbelasting­en lisensie-betalers en Is in 'ngroot mateselfverantwoordelik vir die verbrokkelingvan die televisiebedryf.

Die aanklagte word gemaak In 'nomvattende verslag aan die Minister vanBinnelandse Sake, Gene Louw, wat deur'n groot aantal lede van diebultetelevlsiebedryf opgestel is.

Daar word gese dat dlt nie gemlk Isteendie SAUK as geheel nie, maar teen diewyse waarop die korporasle die afgelopepaar jaarbedryfword. Daaris bale mensevan onkreukbare Integriteit (bedryfs­sowel as programmense) blnne- dieorganlsasie wat net so verstom is oor diearrogansie en ongevoeligheid waarmeebesluite deesdae geneem word.

In die verslag word sterk krltiekuitgespreek op die SAUKse artistieke ensake-beleid en daar word gese dat diegevoel In die bultebedryf Is dat:

• die SAUK se onbepaalbare envoortdurendwisselende sakepraktyk vandie afgelope jare In 'n groot mateverantwoordelik Isvir die huidige krisis Indie bedryf;

• die bultebedryf begin ontwikkel hetas gevolg van 'n sakebesluit deur dieSAUK waar besluit is om van dietalentvolste programrnakers ontslae teraak en hulle op 'n vryskutgrondslag tegebrulk;

• die skeppendste televisievervaardigersas gevolg van die beslult nou bulte dieSAUK Is;

• die korporasie as gevolg van 'n nuwesakebeleid feitlik oomag besluit het omhom te verontskuldig van syeie skepplngen dit dood te smoor. (Vergelyk een vandie hoofamptenare se stelling: "Menere,ons skuld die bultebedryf nlks, en julieskuld ons niks."Dit Isook Quentin Green,HoofUltvoerende Beamptevan Televisle,se uitgesproke menlng.) 'n Mens moetverstaan dat die SAUK volgenswetgewlngfeitlik die enigste mark is wat diebultebedryf het;

• daar saamgestem word dat diebultebedryf te groot Is, maar dat daaronthou moet word dat die groot aantalklein maatskappytjles deur die SAUK selfgeskep Is, en dat van die land se besteskeppende talenttans bydie maatskappyebetrokke is;

• daar verwarring heers oor die bedryfvan die nuwe "sake-eenhede",

• daar kommer Is oor wle die artistiekebeleld by die SAUK bepaal. Daar wordgevoel dat die huidlge vervlakklng inuitsaalgehalte nog vir dekades 'nverwoestende gevolg op diekultuurontwikkeling van die land kan he.Dieopinie isdat die huldige beslultnemersnieonderle isom so 'n belangrike kultureleverantwoordelikheid te dra nie;

•daar voortdurende agterultgang Indiestandaard van aanbleding is, metbeson?ere verwysing na nuusinsetsels,ens. Dit lyk asof die mense geen opleidlngkry nie, of miskien kom niemand in dieSAUK dit agter nle, wat erger is.

DIESAUKWORD DAARVAN beskuldig dat hy'n "bloedarmoedige goor buitelandsetupperware-kultuurop sy lisensie-betalersafdwing" en dat hy sonder skroom sy

mandaat om "op te voed, in te Iig en tevermaak" verontagsaam. (As jouprogramaankondigings onderdie top tienprogramme verskyn, moet jy weet jy's indie moellikheld.) Wynand Harmse, dieGroep Uitvoerende Hoof van die SAUK,se verklaarde beleid om die SAUK die"grootste kornmerslele uitsaalerinAfrika"te maak, druis in teen die gees en lettervan die SAUK se mandaat.

Daar is 'n algemene opinie onderwerknemers dat dit die bestuur se doel isom die korporasie op die Effektebeursgenoteer te kry. Dit is glo in 'n stadiumhardop gese, maar as gevolg vanteenkanting uit 'n sensitiewe oord isdiegene deesdae met stomheid geslaan.

Dit, se die verslag, is 66k teenstrydigmet die gees van die mandaat. As dieSAUKnet meerverdien as wat hy uitgee,doen hy sy plig teenoor al die mense indie land.

Daar is ook 'n gevoel dat sekereamptenare hulle nesse probeer regskudin geval 'n verandering van bestuurplaasvind en dat hulle dus die korporasieso kontantkragtig as moontlik probeerhou. Dit is skynbaar een van die grootredes waarom so min geldvir programmebeskikbaar is.

Dit Is ook immoreel dat die SAUK, watgeen belastings op sy toerusting betaalhet nie en jaarliks sowat R250 miljoen aanIisensiegelde van 'n vasgekeerde gehoorontvang, nou sake-eenhede gestig hetwat programme maak in regstreeksekompetisie met 'n buitebedryt wat niegesubsidieer word nie, en wat geweldigeaksyns, ad valorem en verkoopbelastingop hul toerusting moes betaal.

DIE KORPORASIE ISOOK NIE onderworpeaan die gewone markkragte wat geld virdie buitebedryf nie. Enlgebuitemaatskappy wat programme maaksoos die SAUK die afgelope tyd, sal binne'n paar maande bankrot wees.

Daar word gese dat die SAUKse "crea­tive accountancy" wyd bekend is in diebedryf. Daar isgoeie rede om te vermoeddat die korporasiese maniervanboekhounie sy ware flnansiele beeld weerspleelnle,

Daar word ook daarop aangedring dat'n onafhanklike groep ouditeurs die SAUKse finansiele beleid moet ondersoek.

Die korporasie het 'n inkornste vanmeer as Rl 000 miljoen per jaar, "Asjymets6 'n ongelooflike versekerde inkomstenog steeds in flnansiele moeilikheid is(waarvan ons nie so seker is nie), behoortdie hele bestuur te bedank en dieor~anisasle oorhandig aan mense wat ditweI doeltreffend kan bedryf."

As daar wel sulke geldnood is,waaromis daar onlangs weer miljoene rand senuwe meubels landwyd aangekoop,waarom is die voorportaal van die PierMeyer-gebou vir die soveelste keeropgeknap en herbou, en waar pas diereusagtige salarisse wat sommige van diesportaanbieders ontvang, in? Die geldwat die afgelope jare net aan die SAUKsevoorportale bestee is, sou drie of vierplaa;>likedramareekse kon finansler, wordgese.

DIE GEVOEL IS OAT DIE SAUK 'n totaal

administrasie-gerigte organisasie gewordhet, waarvan die komponent ten kostevan die programmakers groter word.

Wat die buitebedryf verder pIa, is dieSAUK se skynbare onbetrokkenheid byen onverskil1igheid teenoor kreatiwiteit."Die korporasie is nie 'n kunsmis- of 'ngasfabriek wat met rotate ongevoeligheldop 'n sogenaamde sakegrondslag bedryfkan word, sonder inagneming van syskeppende mense nie."

Wat die herhaling van programmebetref, se die verslag, is die buitebedryfdaarvan bewus dat dit deel is vanuitsaaipraktyk, maardat dit in perspektiefgesien moet word. In ander lande is daarheelwat meer kanale as hier by ons - inAmerika, iets soos 33. 'n Kyker word nieverplig om na 'n reeks te kyk wat skaars'n jaar gelede gebeeldsaai is nie.

'n Ander belangrike oorweging is datoorsese kunstenaars feitlik deur die bankbetaal word as 'n program weer uitgesaaiword.

AgterElkeMan word nou vir die derde

CREDIBIUTY is a problem facing the SABC,because "it is still regarded by some as themouthpiece of the government," says thecorporation's Editor-in-chief: TV NewsProductions, johan Pretorius.

At last week's UWCconference on themedia, Pretorius listed ten "musts" for theSABC to achieve credibility.:

"One: By expressly declaring its sup­port for generally accepted values and byactively promoting this in itsprogrammes.We will shortly discuss this issue withparties outside the corporation.

"Two: By acting in strict accordancewith a code of conduct and journalisticpollcy;; and accepting that it will have tobe measured/evaluated accordingly. Par­ticularly important here (and for furtherdiscussion with various interest groups)are:

• Values - what the SABCsupports andstrives to live up to: justice; respect for thetruth; respect for sound reason and rea­sonableness; respect for the individualand his/her affiliations; respect for gener­ally acceptable ethical norms, values andideals in society and in particular of thebroad target audience of a specific serv­ice; tolerance; freedom and responsibil­ity.

• An express statement that the SABCbelieves in a just society and in peace,stability, security and prosperity.

• Express rejection of discrimination onthe basis of race, colour, creed or gender.

• By putting public interest first in itsprogramme and news presentations andby presenting programmes that are con­structive rather than destructive.

"Three: By showing respect for the rich

keer uitgesaai, en niemand, met dieuitsondering van die skrywer, kryvergoeding nie. Die akteurs word tothulle nadeel oorbelig sender 'n duitvergoeding, terwyl die SAUK miljoenemaak in advertensie-inkomste.

EEN VAN DIE ANDER ONVERSTAANBAREbesluite is die feit dat 'n paar van dievroegste dramareekse wat op videogeskiet is - Dokter, Dokteren Net 'n BietjieLiefde- ultgewis is. Die redewar aangevoerword, is dat daar te min bergplek was ofdat daar nie genoeg skoon videobandewas nle, en daar is dus bo-oor die pro­gramme opgeneem. In vandag se termesou die materiaal R14- 16 miljoen werdwees.

Die buitebedryf is seker dat die SAUKnie sonder hulle kan klaarkom nie, maarwanneer die korporasie dit agterkom, ditdalk te laat kan wees. Dithelp ook nie omte dink die buitebedryfkan gerasionaliseerword deur dit te versmoor sodat diesterkstes oorleef nie. Die sterkstes maaknie noodwendig die beste programmenie..

Selfs al sou die SAUK wou, is hy nie instaat om reekse soos Agter Elke Mall,Skoppensboer, Heroes, 7]7, Phoenix ellKie, 1945, Sonkrlng, DieBinnekring, DieVlakte Duskant Hebron, Orkney SnoreNie, 1922, Somer, verspeelde Lente enKooperasie-storles - hierdie is diesuksesvolste reekse - intern te vervaardignie.

Die ideaal was nog altyd dat dieprogrammense hand aan hand werk metdie administrasie, dat elkeen begrip virdie ander toon, en sy bydrae sendereiebelang lewer sodat programme vandie hoogste gehalte gemaak kan word.Dit is waarom daar iets soos die SAUKbestaan. Dit gaan nie oor notering op dieEffektebeurs ofgroot kontantreserwes of'n selfvemietigende oorwinning ocr 'nmededinger met 'n ander mandaat nie,

cultural (language) variety of the countryand its people and accepting itas a real ity.

"Four: By accepting Codesa as thenegotiating forum, but also reflectingother relevant views and debates.

"Five: By making available its servicesand infrastructure, particularly during tile .negotiation period, so that all relevantviews/ideas will get sufficient exposure;by contributing positively and actively tothe establishment of an informed societyand to encourage and activate debate.

"Six: By continually fighting for inde­pendent control of broadcasting andagainst political interference.

"Seven: By structuring the SABC asorganisation (ie its hierarchy and staff) ina manner that would allow it to meet therequirements for producing a product ofquality and of general credibility. Cerra inadjustments will be needed, therefore, toreach this objective among the broadmasses and interest groups.

"Eight: By determining key aspects ofits product on the basis of scientificresearch and in consultationwith relevantinterest groups and the BroadcastingControl Structure, for example policy onlanguage, religion and formal education.But what is important: we do accept apublic service role.

"Nine: By continually providing a pro­fessional, quality productwith considera­tion of market needs. The SABC is wellaware of the need for educational andinformation programmes.

"Ten: By operating its organisation andall its activities on a sound financial basis.Without financial self-reliance the SABCcannot fulfil its vital role."

7 - 13 FEBRUARIE1992 14 VryeWBBkblad

Nuwe SAUK-raad goois:/

Een van die eerste turksvye wat in die KodesaWerkgroep Een sa skoot gaan val, is die eise vir dietoeganklikheid en geloofwaardigheidvan dieopenbareelektroniese media gedurende die oorqanqstydperkna demokrasie. CHRISTELLE TERREBLANCHE doen verslag

DIE regerende Nasionale Party (NP) hetdie week laat blyk dat hy 'naanbeveling dat Kodesa 'n nuweSAUK-raad en 'n tussentydsekommunikasie-owerheid aanstel omdie elektroniese media in dieoorgangstyd te monitor, gaanteenstaan.

Die aanbeveling kom in die vormvan 'n resolusie wat verlede naweekop 'n konferensie oar die Suid­Afrikaanse media in die oorgang nademokrasie geneem is vir dringendevoorlegging aan Kodesa. Die resolusieweerspieel die meerderheidkonferensie-gangers se kommer dat dieSAUK (en sy ewekniee in die TBVC­lande) se huidige struktuur nie diebelange en aspirasies van aile inwonerster harte neem of kan neem nie,. Die konferensie by die Universiteitvan Wes-Kaapland getitel Vry,Regverdig en Oop is deur die Cam­paign for Open Media gereel enbygewoan deur afgevaardigdes van diebelangrikste politieke partye en 'n wyespektrum media-organisasies en ­werkers, Die resolusie is by wyse vanmeerderheidskonsensus aanvaar.

Die resolusie versoek Kodesa omvoor 31 Maart vanjaar Wynand Harmseas hoof- uitvoerende beampte van dieSAUK te vervang en 'n nuweverteenwoordigende SAUK-Raadaanstel. Die voorstel maak ookvoorsiening vir die aanstelling deurKodesa van 'n TussentydseOnathanklike Kommunikasie-owerheid(IlCA) om die raamwerk vir 'n aantalfunksies en pligte van die media enbepaald die elektroniese media tebepaaI. Dit sluit in: vryheid vanmenlngsuiting, maniere waaropverskille bygele kan word en regulasiesom die toestande te normaliseer waarindie bestaande uitsaaiers werk.

Dit het gou geblyk dat baieafgevaardlgdes en individuele sprekersskepties staan teenoor die inherentevermoe van die SAUK in die besonderom sonder monitering van buite of 'nverteenwoordigende owerheid homselftot effektiewe en konstruktiewerolspeler te omvorm. Aan die hand vanvoorbeelde is verduidelik dat so 'n .herstrukturering 'n moeisame en

voortgaande proses is."Die SAUK het nuwe bloed nodig as

hy die nuwe Suid-Afrika toereikendgaan verteenwoordig," het Willie Currievan die Film and Allied Workers'Organisation (Fawo) die oproep vir 'nvervanging van die SAUK-Raadgemotiveer,

"Dit is byna twee jaar sedert dieoorgang begin het, en daar is steedsgeen regstreekse toegang vir politiekepartye of gemeenskapsorganisasies omhulle sienings op 1V te kry nie," seCurrie. Hy het, soos talleafgevaardigdes, die SAUK se vermoetot transformasie en/of herstruktureringvan binne betwyfel, weens diekorporasie se "fixed mindset".

"Die SAUK het geen geskiedenis vansuksesvolle self-transformasie nie," hetAkwe Amosu van die BBC se Afrika­diens gese, "Wat nodig is, is 'ntussentydse struktuur en 'n stel reels viruitsaaiers wat die verrotting salteenwerk en Suid-Afrikaners 'nopenbare uitsaaidiens sal gee waarophulle kan vertrou totdat hulle 'n kanshet om 'n demokratiese regering teverkies. So 'n tussentydse struktuur salnie perfek wees nte, maar gebonde aankompromie, maar dit kan iets doen omregverdige en onpartydigeverslaggewing na mense se huise tebring."

Die meeste afgevaardigdes enwaarnemers was dit eens dat Suid­Afrika 'n voortgesette behoefte aan 'n .openbare uitsaaikorporasie het, hoewelterselfdertyd meer speling virkommersiele en gemeenskapsdlenstegevra is.

Een van die konferensie sesameroepers, prof SampieTerreblanche, ekonoom van dieUniversiteit van Stellenbosch envoormalige SAUK-raadslid, hetaangevoer dat die SAUK deel is van dieestablishment se "compact of power"en dat die NP dit die laaste 30 jaar vireie ideologiese doelstellingsmanipuleer. "Hoewel allerwee aanvaarword dat die SAUK in die Piet Meyer­era (tot 1979) vir Verwcerdiaansepropaganda misbrulk is, word ditblykbaar nie allerwee besef dat dieSAUK in die tagtigerjare 'n baie

belangrike offensiewe instrument asdeel van PW Botha se 'totale strategie'was nie," se Terreblanche.

Ondanks ]ohan Pretorius,hoofredakteur van SAUK 1V-Nuusproduksies, se versekering dat daar 'nprogram van aksie is om diegeloofwaardigheid van die korporasiete verbeter, was dit nie genoeg om dievoorstanders van ingrypendeherstrukturering te oortuig nie.

Die NP, wat deur LP Sheila Camererverteenwoordig is, het hom na diekonferensie gedistansieer van diebesluite oor die elektroniese media in'n verklaring waarin die stemprosedurebevraagteken is. Die NP stem ook niesaam met die besluite dat 'n IICAaangestel moet word en die raadvervang moet word nie, Sy het haaregter in 'n toespraak verbind tot die"vrye vloei van inligting" en 'n "vrye,onafhanklike en onpartydige uitsaai­organisasie", hoewel die party geenmedia-handves het nie.

Die NP se sekretaris-generaal, Stoffelvan der Merwe, het by navraag gesedie NP gaan sy standpunt oor dieelektroniese media by Kodesa steI. DieNP besef dat 'n objektiewe enonpartydige diens aan aile inwonersgelewer moet word, maar diestrukturering daarvan sal inonderhandelinge bepaal moet word.

Hy wou nie kommentaar lewer opwaamemers se mening dat die NP­regering nie die SAUK uit sy greep salloslaat tot na die beoogde wit referen­dum nie.

Die ANC het dit in sy voorlegging opdie konferensie egter duidelik gesteldat die NP "nie speIer, skeidsregter enkommentator (deur die SAUK)gedurende die onderhandelingsproseskan wees nie", Gill Marcus van die.ANC se inligtlngsdeparternentbestempel het die konferensie-besluiteas "baie positief" en 'n "bindendeversoek aan Kodesa",

Peter Soal, afgevaardigde van die DP,het egtersy skeptisisme uitgespreekoor die streng tydsbeperking van diebesluit. "Ek dink dit is onregverdig ennie haalbaar nie," se hy.

VryeWeekblad 15 7 - 13 FEBRUARIE1992

Ja, dis die regte prys virFW en Madiba...

Toe Brolloks die week na al die seremonie kyk random FWde Klerk en Nelson Mandelawat die vredesprys kry wat Felix Houphouet-Boigny van Cote d'Ivoire se naam dra, toedag hy by homself: dis nou 'n gepaste prys vir die twee. . . ..

Want terwyl hulle die prys in ontvangs geneem het, was da.ar JUIS oproer In .dle ~tra:e

van Ahidjan. En dis maar net ontevrede mense wat demokrasie en meer vryheid wil he.Die oubaas van 87 regeer sy land nou al van onafhanklikheid in 1960 met 'n.ysterh~nd,

en duld bitterminopposisie. G'nwonder nie hy was John Vorsterse beste en erngste vnendin Afrika nie, Nee, ekskuus, daar was Bokassa van die Sentraal-AfrikaanseRepubliek ookwat graag met oom John gekuier het, maar hy is van die toneel af nadat hulle halfgeetemenslyke volgeprop met geurige rys in sy paleis se yskas gekry het.

For that matter kon De Klerken Mandela ook maar die Ghadaffi-prys ofdie PWBotha­prys gekry het,

Se net koebaai!Die nuwe minister, Derek Keys, vertel 'n oulike storie laasweek aan koerantmense watBittergal graag 'n draai wil gee en op die twee bogenoemde Grootbase en ODS toekomsvan toepassing maak,

Daar was 'n sersantwat sytroepe op en aflangs 'n hoe afgrondgedril het. Netvoor hulleby die afgrond kom, dan skreeu hy: "Ooom-keer!"

Maar toe laat hy die manne weer op die afgrond af marsjeer, maar hy se niks. Die mannebegin al stadiger marsjeer hoe nader hulle aan die dodelike afgrond kom, maar die sersantis tjoepstil.

Uiteindelik kan een soldaat dit nie hou nie, en skreeu: "AgHere, sersant, se tog net Iets,al is dit net koebaail"

Baie gemeenHoe nader ODS kom aan 'n tussentydse regering, hoe meer ooreenkomste isdaar te sienetussen die Nasionale Party en die ANC.

Die jongste is 'n prokureursbrief van twee ANC-"polisiemanne" - lede van dieintelligensie-afdeling - wat se hulle eis R50 000 elk weens die "laster"wat VWB teen hullegepleeg het.

En oor vyf weke isgenl LeonMelletvan die ander polisiemag in die HooggeregshofomR250 000 van VWB te eis.

Miskien moet ODS 'n beter pensioenfonds vir ens twee polisiemagte reel.

Meer gemeenMaar dis nie net met die NP-regering wat die ANC heelwat gemeen het nie. Dit Iyk virBrolloks hy deeIook baie karaktereienskappe met Swapo, wat nie te lank gelede nie ook'n Suider-Afrikaanse bevrydingsbeweging was.

Bittergal se dit na aanleiding van 'n verslag uit Windhoek dat die Internasionale Komiteevan die Rooi Kruis se hy kry geen teken van die Swapo-lede wat destyds deur Swapoaangehou is en nooit weer gesien is nie. "Dit Iykof ons soektog na hulle na grafte sal lei,"se die IKRK.

Te oordeel na die paranoia binne die ANC die laaste tyd oor die kommissie wat moetondersoek instel na marteling van ANC-aangehoudenes deur ANC-amptenare in hulkampe in buurstate, gaan die soektog in baie gevalle ook na onsmaaklike resultate lei.

Mag die Vader behoed dat ODS een stel moordenaars vir 'n ander verruil ...

Seding wat baie seSeding van die week kom van dieNPse LP vir Rosettenville, SheilaCamarer, by laasnaweekse groot media-konferensie.

Die een na die ander party-verteenwoordlger het opgestaan om sy/haar party se "media­charter" te verduldellk, en toe kom Sheila aan die beurt: "We do not have a charter, butwe have an attitude," seg sy.

You can say that again, my dear Sheila, you do have an attitude.

In ons weeklikseGESELSRUBRIEK skryf..NATANIELoorLEKKERKRY

VANDAl hulle op die TVgese het van die nuweSuid-Afrika, is mybuurvrou ernstig aan dievoorberei. Sy't 'n hoemuur laat bou, hekkelaat aansit en blikkieskosin die tuin begrawe.

En elke keer as sy mygroet, kan ek in haar oesien sywil net gil: Weetjy nie ODS gaan suffernie?

Aai Antle, hoe kan 'nwitmens dan nou ooitsuffer, hy weet dan nieeens hoe 'n menslekkerkry nie.

Kyk, daar ver inVereeniging se kara­vaanpark het twee lesbi­ans gewoon. Hullenamewas Hetwieg en Skyf.

Hulle't nie juis in diedorp gekom nie, wantdie mense het darem te ,veel gepraat oor hulle ' I

dwarsgeit. Dithet hulle baieseergemaak, want hulle harte en hullepolitiek,was reg, maar die tweetjies moes hulle maar eenkant hou.

Hetwieg was soort van die wyfietjie van die twee. Sy't mooi aangetreken die boeke gedoen by die dorp se swembad. Skyfweer, was ontstellendbutch met haar jeans en oefenskoene. Sy't 'n trok bestuur vir dieKooperasie op die dorp, en naweke bou sy eiehandig aan die huisie opso 'n plot wat die twee daar aangeskaf het.

Verder het albei gereeldgebad en was hulle baie lief vir mekaar. Endisjuis waar hulle enigste probleem gele het.

OF OtT NOU WAS VAN die oliedampe by die werk, of die plat skoene watsy gedra het, weet niemand, maar Skyf kon nooit 'n klimaks bereik nie.Hulle het mooi woordjies gefluister, hulle het elke denkbare apparaatingespan, hulle het mekaar getakel dat daai karavaan net met 'n hemelsegenade bly staan het, maar niks wou gebeur nie. Hetwieg het gekom engegaan, en Skyfhet bly Ieen hap-hap in die lug 050005 'n haai metseer gums.

So raak die probleem stadigaan al groter, totdat Hetwieg eendag by dieswembadkantoor haar hande op 'n tydskrif le en lees dat lekkerkryvir diemiddelklas-Afrikaner nog steeds tot skuldgevoel ontwikkel, en dat 'nmens beter voel as jy af en toe in die tuislande gaan dobbel, en so.

Hetwieg besluit dis wat Skyf nodig het vir haar droogte: 'n change ofscenery. Die aand is die karavaan agter die trok en hulle sleep hom heelweg van die dorp tot daar anderkant langs die highway.

En hulle werk omtrent deur die maand se groceries. Dis custard om dienippels, en wierook wat brand, en in 'n stadium het hulle mekaar daar beetmet sulke waterpistole vol rooibostee. En soos die Afrikanervrou vanvandag weet, het rooibostee sy genesende kragte, en dis nie lank nie, toemoan daai Skyf soos 'n kat met 'n brandwond.

NETDAAR,5005AAN DIE EINDE van enige goeie storie, bereik Skyf'n klimaks .met die voltage van 'n nasionale kortsluiting. Hetwieg skrik so groot, sywil nog huil,maar atthe height of passion gryp haar vriendin haar en staanreg agteroor met 'n impak wat geen gesinskaravaan kan weerstaan nie.

Met die gaan die gasbottel agter die karavaan los en ontplof met 056 'nslag dat die mense van Meyerton vandag nog gruisklippies in hullebeddings kry.

Drie dae later kom ou Oom Vermeulen die aand laat by die huis aan.Die pad Vereeniging toe isnog steeds nie reggemaak nie. Vroumense, sehy vir sy vrou. Jy moet die gat sien! Hulle se die twee was al die tydterroriste, maar ek weet nie so mooi nie, Jy moet sien wat tel 'n man indie veld op.

En hy haal 'n waterpistool uit en skiet sy vrou plonks! op die wang met'n skoot rooibostee.

7 - 13 FEBRUARIE1992 16 VryeWeokblad

Wat dryfdie

•'n Nuwe vorm van geweld het in ons land kop uitgesteek - die van die berserker wat om een ofander persoonlike rede op onskuldige mense begin lostrek en hulle voor die voet skiet. KallieDelport in Ladysmith, Cornelius deWaal op Middelburg... Hoekom doen hulle dit? ESMAANDERSON

het met sielkundiges gaan praat

"VERAL REGSE POUTIEKE LEIERS is skuldighieraan. Dis nie feitelik korrek dat diesituasie wanhopig is nie, hulle stel dit sovoor. Daarmee saam is daar die geclurigesuggestie van geweld as oplossing. Hulleneem '0 groot ding op hulle rekening omdit te doen."

Du Toit se die wanhoop by vera I witAfrikaanssprekende mense, kan dalk dievonk weeswaaruitsulke voorvalle geboreword. As mense wanhopig is, gryp hulleoa 'n oplossing. "Soos ouers wat raadopis met hulle kinders en nie aan 'n meerinteIIigente manier kan dink om hulkinders te dissiplineer nie en hulle danmaar 'n pak slae gee. Net so is die mensedalk s6 wanhopig dat hulle nie aan 'nmeer intelligente oplosslng kan dink asgeweld nie."

Du Toit meen egter dis nie die huidigepolitieke klimaat self wat aanleiding g~e

tot 'n wanhopigheid nle, maar wei dieverdraaide voorsteIling daarvan as 'nwanhopige situasie.

Die wanhoop, meen Du Toit, wordweerspieel in die felt dat mens dikwelsmense hoor se "hoe meer swartes sterf,hoe betervir ons", Dit is dalk ook 'n wareweerspieeling van wat deur De Waal sekop gegaan het toe hy gese het "van~tek klein is, haat ek kaffers. Ek het gedlOkek is op pad uit, ek kan net sowel 'n pa?rkaffers saam met my vat en sodoende npaar probleme oplos."

probleme op te los en "virhulle ele beswilook huIle lewens saam met syne neem",

'N KENMERK VAN GESINSMOORDE is 'ngevoel van wanhoop, wat sielkundigesmeen ook 'n kenmerk is vanmassamoordenaars. Hulle voel hulle helewereld het inmekaar getuimel en huIlevoel hulpeloos. Ultdiewanhoopvolgdandesperate pogings om die situasie te

.probeer regsteI.Weens die veranderende politieke

klimaat en die oordrag van verant­woordelikheid na swartmense, meen DuToit, is dit 'n moontlike rede waaromgesinsmoorde afgeneem het, veraIomdatsulke absolute verantwoordelikheid niemeer ter sprake is nie.

Omdat gesinsmoordenaars nie hulverantwoordelikheid kon handhaaf nie,het huIle na geweld gegryp om dit teprobeerhandhaaf.Dieselfdegeld moontlikmassamoordenaars. Die onlangsepolitiekeverandering het meegebringdatdie magsbalans verskuifword. Witmenseis nie meer die voogde of heersers nie eoswartmense is nie meer so absoluutuitgelewer, atbanklik enonderworpe aanwitmense nie. Weens die wanhopigegevoel wat moontlik by sommige menseontstaan, gryp hulle na geweld om hulverantwoordelikheid te handhaaf. Dieverskil is' dat hulle nie meer geweldteenoor hulle gesinne pleeg nie, maarteen die waargenome vyand, naamlikswartmense.

Daar is dus 'n mate van rassismebetrokke, veralmet die verlies van beheeroor swartmense. Du Toit meen egter datdie oplossing wat gesien word in geweld,verband hou met die kultuur van geweldwat in die land heers.

"Ditwil vir myIykofdie moorde eerderdie resultaat isvan die popularisering enregverdiging van geweld. Die regering,die ANC, die PAC, Inkatha, en ook dieregses regverdiggereeld die gebruik vangeweld, tans ofin die verlede. Die regsespraat deesdae veral baie oor geweld.

'''n Bekende geskiedkundige het op 'nkeergese. 'Dieswaard wat eenkeer bloedgeruik het, sal nie ophou nie.' Mense watnog in die dae geweld propageer engebruik, speel met vuur. Terwyl Kodesavir baie mense nuwe hoop gee, is daarander wat juis wanhopig raak as gevolgvan die hoopvolle gebeurtenis.

DUTO ITWYS DAAROP dat gesinsmoorde dieafgelope tyd oenskynllk skerpverminderhet, terwyl massamoordek1aarblyklik toeneem. Hoewel bale mensemet hom sal verskil oor 'n moontlikeverband, me en Du Toit die tweemanifestasies van wanhoop kan tog 'ngemeenskaplike oorsprong he, veralomdat beide voorgekom het onderhoofsaaklikwitAfrikaanssprekende mansen te doen kan he met 'n soort nasionalepsigose.

Weens kolonisering en apartheid, hetwitmense in die land 'n selfaangesteldesoort voogdyskap beoefen oorswartmense, wat deels gesetel is inpatronisering en deels in die konsep van'n meerderwaardige ras. Maar dievoogdyskap waardeur witmense virhulselfdie reg opgeels het om die lot vanswartmense te bepaal, bring ook dieverantwoordelikheid mee om te sorg virhulle welsyn.

Sodoende het 'n verwronge sin virverantwoordelikheid ontstaan by veraIwit Afrikaanssprekende mans, wateindelikoorgespoel het na die gesinslewe.Dieouer, gewoonlik die vader, hetgevoeldaar is geen toekoms meer vir hom of syfamilienieomdat hy as voorsiener gefaalhet, juisomdat hy aileen verantwoordelikvoel vir die welsyn van sygesin. Hyvoelook dat hy in staat moot wees om al hul

geweld, meen Du Toit daar moet anderfaktore betrokke wees. Hy wys daaropdat gesinsmoorde die afgelope tyd skerpafgeneem het, terwyl massamoorde deurberserkers aan die toeneem is. "Daarmoot 'n aksent-verandering wees, maarek is nog nie seker wat nie, 'n Mens saleers baie navorsing daaroor moot doen,te min feite oor die moorde is nogbekend.

"Daar is genoeg sielkundige faktorebetrokke om Delport te klassifiseer as dietipiese massamoordenaar. Hy het 'ntragiese persoonlike geskiedenis en inuiterste wanhoop kan ek verstaan dat hyso 'n onbesonne ding sou aanvang. Ekdink net dis te maklik.

"Ditverklaar ook nie hoekom Delports6 gereageer het nie. Hoekom het hy nieeerder sy pa se beeste almal doodgeskletnie?Hoekom het hy nie eerder systlefrnavermoornie? Dit verklaar nie hoekom diemense geweld as 'n oplossing sien nie."

A1mal van ons het maar los skakels, seDu Toil. "Gee my enige straat en ek haalvir jou 'n paar soortgelyke geskiedenisseuit. Hoekom pleeg al die mense niemassamoorde nie? Daar moet iets andersweeswat dit aanvuur."

"SULKE dinge gebeur mos net oorsee, niehier by ons in Ladysmith nie." Dftwas diereaksievan inwoners van LadysmithnadatKaIlie Delport eers sy pa en hul huishulpgeskiet het, en daarna op die inwonersvan die dorp losgetrek het - nege menseis dood en negentien beseer.

Die voorval is gevolg deur twee andersoortgelyke voorvalle en, buiten dievoorval waarin Wit WolfBarend Strydomop swartmense op Kerkplein, Pretorialosgebars het, is die soort voorvaUenuutin Suid-Afrika. . .

Wat is die motief daaragter? Is ditemosionele onstabiliteit, sielkundigeafwykings, moorddadigheid of bloterassisme?

Die koerante was vol met sielkundigeprofielevan diegeweldenaars, veralKallieDelport en Cornelius Petrus de Waal,wateen mens doodgeskiet en ses ander op .Middelburg verwond het.

Die oorwegende konsensus is dat 'nmassa- of gesinsmoordenaar 'n balekwesbare persoon is, en dat daar 'n langaanloop is tot die gebeure waartydenshulle knak. .'

Op daardie oomblik dat hy beheerverloor, se sielkundiges, ervaar hy sypynso intens dat hy voel sy hele wereld hetinmekaar gestort. In die. wanhoops­oomblik dink hy net aan sy eie pyn enprobeer hy daarvan ontslae raak. AIleander faktore, ook die gevolge van sydade, vervaag voor die pyn.

Die sielkundiges meen ook dat dieberserkerse frustrasie-toleransie bale laagisen hy nie eintlik sy emosies kan beheeren verwerk nie. Hy voel gewoonlik opdaardie oomblik ook dat sy lewewaardeloos is en hy Iy aan 'n swakseltbeeld.

'n Faktor wat dikwels by massa­moordenaars 'n rol speel, se sielkundiges,is die feit dat hulle 'n geweldigemagsgevoel ervaar in die oomblik van hulterreur, Die gevoel word verder versterkdeur die publisiteit wat sulke voorvallegeniet,

Die slelkundlges meen die onsekerepolitieke klimaat veroorsaak dat stres endepressie in die nasionale psige toeneemen dat die onsekerheid sulke gevoelensby potensiele massamoordenaars kanversterk,

In sy bospitaalbed vertel Cornelius Petros de Waal aan joernaliste: "Ek bet alles swartgesien, dis boekom ek soveel kaffersgekap bet, maarseker nie genoeg nie. Vandat ek klein is, baat ek kaffers. Ek bet gedink ek is op pad uit, ?k lean-net soweI'n paar kaffers saam met my vat en sodoende 'n paarprobleme oplos. "

~

PROF FANIE DUTOIT, 'n bekende navorseroor geslnsmoordc en aggressie, verskilegter van die ander sielkundiges wat dievoorvalle net wi! toeskryf aanpersoonlikheid en psigologiese faktore.Hoewel sekere p"rsoonlikheidstipes ofomstandighede kan lei tot die soort

VryeWeekblad 17 7 - 13 FEBRUARIE1992

Oor die moraliteit van aborsies is daar grootmeningsverskille. Die teologiese standpunte oor diekwessie stroak nie altyd met mediese gegewens nie. INAVANDERLINDEgesels metChristene,Jode, Islamiete, Hindoesen dokters oor hul siening van die saak

18 19

KRETZSCHMAR kom metkonkrete voorstelle oor dierigting wat die aborsie-debatbehoort in te slaan.

RIGLYNE

het oor hul eie volgelinge en nie hulsiening op die staat of nie-gelowiges kanafdwing nie.

Oor die feministiese standpunt dat 'nvrou met haar liggaam kan maak wat sywil, se Innes: "Dit is nie net die vrou warbetrokke isby'n besluit op 'n aborsie nie,maar ook die fetus. 'n Fetus is nie soos 'npuisie of 'n vrat wat net afgesny kan wordnie. Dit is 'n lewende wese. Daar is ookander mense betrokke by die besluit.Soos die pa van die kind, byvoorbeeld."

Kretzschmar het simpatie met diestandpunt dat vroue die reg het om oorhul eie liggame te besluit. Dit is die vrouwat uiteindelik verantwoordelik sal weesom die kind groot te maak. "Tot onlangsnog is daar vanuit 'n wit, manlike,middelklas-perspektief oor etiesekwessies geoordeel.

"Daar is 'n sterk streep in die teologiewat neig na die Griekse anti-materie­houding waar die gees belangrik is, maardie liggaam as onbelangrik en selfs negatiefbeskou word - dit geld ook die vrou severmoens tot voortplanting. Aborsie is 'nhoogs emosionele saak en hou verbandmet daardie gevoelens van woede,verwerping en manlike oorheersing.

"Terselfdertyd het 'n vrou nie absoluteseggenskap oor die fetus nie. Dit is opstuk van sake 'n potensiele mens.Terselfdertyd hou aborsie verband metdie hele menslike seksualiteit - begrippesoos wat is 'n vrou, 'n man, 'n gesin, diehuwelik, en die doel van die lewe."

7 - 13 FEBRUARIE199~

• In die huidige debat is daar 'ngebrek aan inligting enwedersydse respek vir mekaar sestandpunte. Terselfdertyd moet dieredes agter die sterk emosies watdie debat omring - die onbewustewerklikhede - ontleed word.

• Christen-fundamentalisme moetbevraagteken word. Indien diePro-Lifers se hulle verteenwoordigdie Christelike standpunt, moethulle oak se wat hulle metChristenskap bedoeI. Bloot om tese: "So se die Bybel" beteken niedat ons hulle meet glo nie.

• Sekulere, selfsllgtige, hllmanistiesematerialisme moet ookbevraagteken word. Dis diefilosofie wat lui: "ek maak soos ekwil", sonder inageming van diesamelewing.

• Inligting oor die beskikbaarheiden gehalte vanvoorbehoedmiddels moet verbeter.Manlike vooroordele en kultureleen godsdienstige besware moetbespreek word.

• Beter seksvoorligting is nodig,maar dan nie bloot 'n sekulerebiologiese seks-opvoeding nie,maar seks-opvoeding wat in diegemeenskap, die skole, die.godsdienste en die gesin gewortelis.

• By aborsie moet daar voorafgeestelike en/of psigologieseraadgewing wees, ook in gevallewaar 'n vrou besluit om met dieswangerskap voort te gaan.

• Die aborsiewet moet uitgebreiword, maar terselfdertyd moetvoorsiening gemaak word virstreng kontroles. Dokters,

" sielkundiges, maatskaplikewerkers en geestelikes moetbetrek word by 'n besluit ooraborsies.

VROUESEREG

STRAAT·ABORSIES

PROBLEEM nommer vier: Dieduisende agterstraataborsles asgevolg van ongewensteswangerskappe. Byna al dieteoloe wys daarop dat

straataborsies 'n simptoom van 'nprobleem is en dat die oplossing nie Ie indie wettigingvan aborsies nie. Behoorl ikeseksvoorligting is eerder die antwoord.

Se Lindiwe Zulu: "Niemand raakswanger net om 'n aborsie te loop kry nie.Aborsie moet ook nie gesien word as 'nalternatiewe vorm van kontrasepsie nie.Maar weens faktore soos onkunde en diehouding van mans, is dit 'n feit soos 'nkoei dat daar jaarliks duisende agterstraat­aborsies plaasvind, en dat daar duisendeonwelkome babas gebore word. 'nErnstige seksvoorligtingveldtog is nodigsodat vroue eerder voorbehoedmiddelsgebruik, maar niemand raak swanger netom 'n aborsie te loop kry nie,

"Onder swartmense is gesprekke oorseks taboe. 'n Ma kan nie met haarkinders hieroor praat nie en kinders isbang om hul ouers te vertel as hulleswanger is. Waar hulle nie 'n agterstraat­aborsie kry nie, sit hulle met 'n kindwaarvoor hulle nie kan sorg nie. 'n Ernstigeseksvoorligtingsveldtog gekoppel metgewettigde aborsies kan die gevareverminder waaraan vroue onderwerpword." _

Dr James McIntyre, 'n glnekologie­konsultant aan die Baragwanath-hospitaalin Soweto, se sowat 3 000 gevalle vanonvoltooide aborsies word elke maandaangemeld. Hiervan is sowat 60 persentagterstraat-aborsies. Die resultaat van"suksesvolle" agterstraat-aborsies komeers heelwat later by hulle uit wanneerdaar allerlei komplikasies ontstaan, SOOS

onvrugbaarheid."Ons sien daagliks vroue wat ernstige

komplikasies van agterstraat-aborsiesoorgehou het. Geen ginekoloog houdaarvan om 'n aborsie te doen nie, maardit sal probleme, tyd en geld spaar as ditop 'n behoorlike manier gedoen kanword."

Mokgokong van Medunsa se minstensdie helftevan aile noodpasiente wat in dieginekologiese saal in die Ga-RankuwaHospitaal opgeneemword, kom daarheenweens agterstraat-aborsies. Hy sou wousien dat die wet op aborsie by die Britsewetgewing aansluit, watvoorsiening maakvir 'n breer vertolking ten opsigte vanaborsie as wat in Suid-Afrika die geval is.Besluite oor aborsies moet gepaard gaanmet intensiewe beraadslaging met 'npanee! wat bestaan uit mediese personeel,kliniese sielkundiges en maatskaplikewerkers.

nie."Sy hou die wit Christendom

verantwoordelik vir die ondermyning vantradisionele Afrika-waardes. Die gevolgis dat jongmense hulle nie langer aantradisionele waardes soos kuisheid steurnie. Die tradisionele waardes moetteruggebring word, ook op skoolvlak,meensy.

-p ROBLEEM nommer vyf: Watterreg het mans om te besluit watvroue met hulle Iiggame magdoen en wat nie? Byna al die

teoloe het hul uitgespreek teen diestandpunt van pro-Choicers dat 'n vroudie reg het om besluite te neem wat haareie Iiggaam en haar reproduksie­aktiwiteite raak.

Terselfdertyd gee almal toe dat elkegodsdienstige beweging net seggenskap

WAT ons bring by Probleemnommer drie. Wattervoorbehoedmiddels isaarivaarbaar? TerwylHeyns die meeste voor­

behoedmiddels goedkeur, vind hy 'nlntra-uterinere toestel (soos Copper-T)onaanvaarbaar, omdat dit verhoed dat 'nbevrugte eiersel aan die baarmoederwandvaskleef, en sodoende 'n vrugafdrywingbewerkstellig. Hy is selfs ten gunste vanmassa-sterilisasie-programme in gevallevan onverantwoordelike aanwas - "selfsteen die wit of wete" van die individu.Ook hy beklemtoon die belangrikheidvan seksonderrrig op skole en in diekerk.

LindiweZulu en KenosiMofokeng meensterilisasie is te radikaal en sal nie in dieswart gemeenskap aanvaar word nie.Goldman se binne die judaisme issterilisasie 'n onaanvaarde metode vankontrasepsie.

Die Katolieke Kerk is bekend vir dieteenkanting teen enige kunsmatige vormvan kontrasepsie. Net die "natuurlikemetodes" soos coitus interruptus, dieritme-metode, en die Billing-metode(vaginale mukus-metode) is aanvaarbaar,se Innes. Sterilisasie is onaanvaarbaaromdat dit neerkom op radikale snykunde.

Se Innes: "Dit gaan teen die grein vandie beginsel dat seksualiteit 'n uitdrukkingisvan twee menslike ervarings. van liefdeen van lewe. Die Kerk se die twee kan niegeskei word nie. "

WATTERVOORBEHOEDMIOOa5?

aborsie op aanvraag. Die oplossing iseerder om mense behoorlikeseksvoorligting te gee op die gebied vanvoorbehoedmiddels en metodes.

COR KUNSMATIGE kontrasepsie het Innessterkstandpunte. Die bedryfis niks andersnie as manlike kapitalistiese dominasieoor die vrou. Dit gaan in hoofsaak oorhoeveel geld die manlik-gedomlneerdegroot farmaseutiese maatskappye uitseksualiteit kan maak. Seks het 'nverkoopbare kommoditeit geword - 'nvorm van pornografle, se Innes.

"Dit beteken mense kan hul plesier hesonder om verantwoordelikheid vir huldade te dra. En gewoonlik is dit die vrouwat die voorbehoedmiddels moet neemen die gevolge moet dra soos borskankeren kanker van die serviks."

Hierop se 'n Katolieke lidmaat watanoniem wil bly: "Niemand steur hulle indie opsig aan die Pous nie. Ons gebruikvoorbehoedmiddels en voel dis nie eensnodig om te bely wanneer ons gaan biegnie. Die tradisionele metodes vanvoorbehoeding wat die Kerk voorstaan,vereis 'n redelike vlak van kennis en isbloot onveilig en onrealisties.

"Die mense wat dit die nodigste het, isdie arbeiderwatvier-uur opstaan en agt­uur saans tUiskom. Watter man wi! homdan nog moet steur aan dinge soostemperatuurkaarte en die tyd van diemaand? Dit is belaglik."

DIE POUS HETEGTER 'n bondgenootinKenosiMofokeng, wat sterk gekant is teenvoorbehoedmiddels. Dit "verandervrouese Iiggame" sodat baie agterna nie weerkinders kan kry nie. Die tradisionelemetode van kontrasepsie moetteruggebring word, meen sy. Hoe diemetode werk, wil sy nie se nie.

Ook die bedreiging wat 'nbevolkingsontplofflOg inhou, is 'nfiktieweprobleem. Mense Iy honger weens dieselfsug van mense wat meer het as wathulle nodig het. "In die swartgemeenskapsalons altyd se: Nee, dis 'n leuen, dieregering wil ons net minder maak. Onsgaan nie die voorbehoedmiddels gebruik

kinders te he. As hulle nogtans 'n kindverwag en besluit om dit te aborteer, is dit'n dubbele sonde. "

LouiseKretzschrnarvan die departementvan sistematiese teologie en teologieseetiek aan Unisa, is gekant teen aborsie opaanvraag, maar stel haar visier wyer asHeyns. Behalwe gevalle waarvoor dieSuid-Afrikaanse wetgewing reedsvoorsiening maak, sou sy wou slen datdie wet uitgebrei word om dieomstandighede van die gesin en diespesifieke rna se fisieke en pslgologlesegesondheid inag te neem. Aborsie behoortdus oorweeg te word in gevalle waarkontrasepsie misluk het, of nie beskikbaarisnle, of waar gesinsomstandighede ('ngebrek aan inkornste, die aantal kindersindiegesin,haar huwelikstatus) dit vereis.

Kretzschmar vra: "Is dit erger vir 'n vroumetvyf kinders om 'n aborsie te he, ofomnog 'n kind in die wereld te bring terwy1sy reeds nie haar ander kinders kanversorg nie?"

Lindiwe Zulu van die Vroueliga van dieANC meen God sal 'n gesonde gesin metgenoeg kos, 'n huis om in te woon en 'nkans op 'n behoorlike opvoeding her,verkies bo honderde straatkinders watgom snuif om van hul honger te vergeet,

Hoewel aborsie nie as 'n vorm vanvoorbehoeding moet dien nie, is daarsteeds die houding onder Afrikane datgeen gesinsbeplanning nodig is nie. Dieou konsep van hoe meer kinders hoebeter, leef steeds voort terwyl daarweinigvooruitsigte is vir 'n ordentlike lewe,

In die Hindoe-teologle, se Sooklal, gelddie beginsel dat die lewendes altydvoorkeur geniet bo die ongebore kind.Dit beteken nie dat die ongebore kindonbelangrik is nie, maar as die lewe vanongeborenes die lewens van die lewendesbedreig, kry laasgenoemde voorkeur. Indie geval van 'n nasionale krisis moetteoloe realisties wees en selfs as dit teendie greinvan die tradisies ingaan, besluiteneem wat tot voordeel van almal strek.

VROUE BEHOORT DIE demokratiese reg tehe om selfte besluit oor 'n aborsie en diestaat behoort hom nie hierby in te mengnie. Dit is die taak van elke godsdienstigebeweging om etiese engeloofsoortuigingsaan gelowiges deur te gee.

Goldman - "jy praat nou met· 'n pa vantien kinders" - meen oorbevolking is nie'n )oodse probleem nie. "Ons probleemis onderbevolking in die lig van diegeskiedenis waar ons onlangs 6 miljoenmense verloor het."

)uda'isme bepaal wei dat egpare in tyevan hongersnood nie kinders mag krynie. Maar dis nie op die oomblik die redevir armoede in die wereld nie, se hy.Amerika gooi tonne koring weg, terwylmense in ander lande sterfvan die honger.Dis dus eerder 'n kwessie dat welvaartbeter verdeel moet word.

Moosa meen selfs in die geval van 'ndreigende bevolkingsontploffing sal dieIslam-tradisie nie aborsie voorstaan nie.Wanneerdiewelvaartvan die gemeenskapbedreig word deur onbeheerstebevolkingsaanwas, is die uitweg eerderom wetgewing oor kleiner gesinne temaak, en gesinsbeplanning wyd tepropageer.

Binne die Rooms-Katolieke tradisieword sterk klem gele op"verantwoordelike ouerskap", se vaderHyacinth Innes van die St John VianneySeminarium in Pretoria. Dit beteken niedat mense soos konyne kan aanteel nie,maar dit beteken ook nie dat hulle hul"skeppende vermoens" heeltemal moetblokkeer nie.

Nog 'n Katoliek, die bevrydingsteoloogAndrew Johnston van die Institute forContextual Theology, beskou aborsie ookas 'n uiterste maatreel, en is gekant teen

VryeWeekblad

op kos, klere en ordentlike skoolonderrig?En die groot vraag: wat word vanmenswaardigheid, van 'n lewe van gehalte?

Prof Ferdinand Deist van SemitieseTale, Stellenbosch, se: Wanneer diekwessie van aborsie bespreek word binnedie konteks van 'n bevolkingsontpJoffingen die hongersnood, ellende en Iydingwat daaruit volg, is 'n sosiale etiek tersprake wat dikwels geignoreerword deurdiegene wat hulle begeef op die terreinvan die persoonlike etiek. Wanneer 'nbevolkingsontplofflng die lewenspeil van'n hele nasie aantas, val dit binne die voeevan 'n nasionale bedreiging, soos 'n oorlog,waar buitengewone maatreels nodig is.

Hy tref 'n onderskeid tussengerieflikheidsaborsies, waar die dogtervan mev XViljoen van Waterkloof "in dieander tyd" geraak het en 'n aborsieondergaan, en mev Y Mabena van Lebowawat haar negende kind verwag tenvylhaarander kinders reeds aan wanvoedingIyen 'n skraal kans het om volwassenheidte bereik, en 'n nog skraler kans op 'nbehoorlike skoolopvoeding het.

Wanneer oor die sosiale etiek gepraatword, kan dievolgende aspekte bygebringword: Die Bybel se die mens moet dieaarde vul, nie "vervuil" nie. Die Bybel iseksplisiet oordie beginsel van die gehaltevan die lewe. Wie lewe verwek, moet ookvir daardie lewe kan sorgo

Deist se aborsie hou verband metmenseregte, waar nie net die lewendeindividu ter sprake moet kom nie, maarook die regte van die nageslag. As ekoloese ons leen die omgewingby ons nageslagof bestuur dit namens die nageslag, gelddit ook bevolkingsgetalle. Ekologieseverantwoordelikheid sluit per definisiemense en die gehalte van menslike lewein.

WANNEER DIY GAAN oor die beeindigingvan lewe ter voorkoming van Iyding, seDeist, is die vraag ofuiterste armoede nieook 'n vormvan geestelike en liggaamlikegestremdheid is nie.

Heyns Ie ook sterk klem op d~e

verantwoordelikheid om te sorg VIrkinders wat voortgebring word. "Mensewatweet dat hulle 'n kind nie kan versorgnie of so 'n vol sosiale lewe lei dat daarnie' tyd vir kinders is nie, sondig om

VryeWeekblad

TE VEEL MENSE?

standpunt.Mulana Ebrahim Moosa van Islamitiese

studies aan die Universiteit van Kaapstadse daar is twee standpunte oor die beginvan lewe, Die minderheidstandpunt isdatdie lewe begin met konsepsie, terwyl diemeerderheid meen die lewe begin eersop vier maande. .

Nogtans kan aborsie net in uiterstegevalle gedoen word, byvoorbeeldwanneer die rna se lewe in gevaar gestelword. Die kwessie of 'n slagoffer vanverkragting die reg het op aborsie is dus'n uiters omstrede saak wat geen teoloogin die stadium goedsmoeds sal goedkeurnie.

Chris Diamond, voorsittervan dieAbor­tion Reformation Action Group, wysdaarop dat mensewat teen aborsiegekantis, 'n geloofsoordeel maak wat nienoodwendig op wetenskaplike f~ite

gegrond is nie. Hulle glo 'n bevrugteeiersel is gelykstaande aan 'n mens. Maarhoe word die begrip "mens" gedeflOieer?

Embrioloe meen 'n fetus is eers 'n mensas dit lewensvatbaar is- met anderwoorde,wanneer dit buite die rna se liggaam kanbestaan. 'n Fetus het vanaf 28 weke 'ngoeie kans omte oorleef, se profEphraimMokgokong, vise-rektorvan die MedieseUniversiteit van Suid-Afrika (Medunsa)en voormalige dekaan van Obstetrie enGinekologie.

Die Nederlandse filosoof/psigiater enChristen, JH van den Berg, verskuif diebakens egter verder. In 'n hoek oormediese etiek se hy 'n baba is eers 'nmens wanneer dit die eerste"medemenslikheidsteken" toon, dit wi!sewanneer die baba begin g1imlag.

Die debat oor die begin van lewe is 'nfutiele oefening, meen drAmanda Gouws,'n politieke wetenskaplike aan dieUniversiteit van Stellenbosch. Niemandkan werklik se wanneer die lewe beginnie, en daarom moet eerder na die veleaspekte van moraliteit gekyk word.

WATons bring by Probleemnommer twee: Wattermoraliteit isdaaraanom 'nkind in die were1dte bringwaar daar y.reinig hoop is

Pentekostalistieseen Charismatiese kerkein die land behoort, stem saam. Diesiening strook ook met die Katoliekeopvattlng, en met die siening van diejudaisme en 'n grootste faksie binne dieIslam.

Ook mev Kenosi Mofokeng van dieAfrican Spiritual ChurchesAssociation se:"Ons kerke glo nie in aborsie nie. DieBybel se jy mag nie doodmaak nie - enaborsie beteken dat 'n mens vermoorword." Selfs aborsie in uiterste gevalle isvir haar onaanvaarbaar.

Prof )ohan Heyns, hoof van diedepartement van Dogmatiek enChristelike Etiek van die NG Kerk seteologiese fakulteit aan die Universiteitvan Pretoria, meen ook lewe begin metkonsepsie. Hy sou egter aborsie inuitsonderlike gevalle voorstaan, soosbeskryf in die Wet op Vrugafdrywing enSterilisasie.

Dit sluit gevalle in waar volgehoueswangerskap die fisieke of geestelikegesondheidvan die ma bedreig, geestelikof fisieke skade aan die fetus, gevalle vanverkragting en bloedskande, of waar dierna geestesgestremd is. Dan is dit 'n gevalvan "die minste van twee euwels".

Heyns se: "Op die oomblik vankonsepsie het ons met 'n m~ns te makemet die ewigheid in sy hart. Erens in dieewigheid sal die klein fetus, al spoel dit afin die latrine, daar wees."

VOLGENS HINDOE-GELOOF begin die leweop die oomblik van bevrugting, en isaborsie op aanvraag ongewens. By dieHindoe'isme is daar egter 'n groterbuigsaamheid. Dr Anil Sooklal van dieUniversiteit Durban-Westville, meen diekonteks waarbinne 'n aborsie uitgevoerword, sal bepaal of dit nodig is. Diemoeder-figuur speel 'n baie belangrikerol in die geloof en kultuur, en haaromstandighede sal altyd die deurslag geevir 'n besluit oor aborsie.

Yossi Goldman, 'n ortodokse rabbi, sedie )uda'isme bepaal dat aborsie nettoelaatbaar is wanneer swangerskap dierna se lewe in gevaar gesteI. Verkragtingof abnormaliteite en geestelik of fisiekeskade aan die rna isgeen rede tot aborsienie. Selfs die progressiewe rabbi AdyAssabi vereenselwig hom met die

PROBLEEM nommer een is dievraag:Wanneer begin die lewe?Wanneerword 'nfetus 'n mensen het 'n embrio reeds 'nonsterflike siel? Byna sonder

uitsondering se teoloe 'n mens is 'n mensdie oomblik dat bevrugting van dievroulike eiersel plaasvind.

Pro-Life se nasionale president, ClaudeNewbury, 'n medikus en 'n Katoliek,staan vas wat dit betref. VrugafdfYwing­selfs na 'n verkragting - is onaanvaarbaar.Die Pentecostal-Charismatic Fellowship ­'n organisasie waartoe die meeste van die

7 - 13 FEBRUARIE1992

DIEaborsle-debat inSuid-Afrikahet 'n sterk godsdienstigeinslag en bring teoloe vanverskillende godsdienste voormoeilike etiese vraagstukke

te staan. Terwyl antl-aborsie-bewegingssoos Pro-Life die debat wil reduseer totdie kreet: ")y mag nie moord pleeg niel"is die saak heelwat lngewikkelder as dit.

Wat die debat nog moeiliker maak, isdat teoloe geloofsuitsprake maak oorkwessies wat nie noodwendig metmediese of antropologlese gegewensstrook nie. Daarby steek die debat dikwelsvas by die feit dat die heilige boeke vandie Bybel tot die Koran nie regstreekseuitsprake oor moderne vraagstukke soosaborsie en in vitro-bevrugting maak nie.

Vir antwoorde moet na die algemenestrekking en die vertolking van die heiligegeskrifte gekyk word. Die meeste teoloese standpunt is dat aborsie op aanvraaghoogs ongewens is en dat voorsorgvoorkeur moet geniet - in die vorm vanvoorbehoedmiddels en -metodes, watgepaard gaan met intensieweseksvoorligting.

Tog is daar enkelinge wat pleit dat dieaborsiewet uitgebrei word en wat dit methulgodsdienstige oortuigings kanversoen.

Uit navrae blyk dit dat al die grootstegodsdienstige groepe in die land, van dieChristendom tot die )uda'isme, dieHindoe'isme en die Islam, die respek virmenslike lewe, en 'n lewe van gehalte enmenswaardigheid, voorop stel - aspektewat op sigself bydra tot die etiesevraagstukke.

WANNEER BEGIN 'NMENS?

7 -13 FEBRUARIE1992

miljoen mense is.Die boere se ouers was ook meestal

beesboere - en so ook hul kinders en diese kinders en so aan.

Niemand kan die Batswana kwaIikneem vir hul anti-Suid-Afrikasentimentenie. Botswana, soos die res van Suider­Afrika, het kwaai deurgeloop onder Suid­Afrika se destabilisasie-veldtogte en diebom-aanvallewat inGaborone geloods isin ANC-"terroriste" se huise. Maar diesentimente het nie gemaak dat byna elkegebruiksartikel, landbou-implement,heinings en drade nie van Suid-Afrikakomnie en sowat 88 persent van al dieinvoer van Botswana kom uit Su.d-Afrika- dit is nou buiten die prawns uitMosambiek.

Die ysterware-winkel, die hotel en diekafee op Ghanzi se kos isSuid-Afrikaans.Die bou-materiaal waarmee die meestevan die huise gebou is, word nog jaarliksuit Surd-Afrika ingevoer, die twee mansvan die Vleisraadvan Pretoria ry jaarliksdie lang stofpad na Ghanzi omvleistransaksies te beklink en minstenseen maal per week slaap 'n groepiesakemanne van]ohannesburg in die Ka­lahari Arms Hotel.

Die boere meen alles kan goedkoperverkry word as dit regstreeks. uit SUid~

Afrika kom. '0 Blikkie Coke In Ghanzikos R3 19.As die eienaar dit regstreeks uitSUid-Mrika kryen verkoop, kan hy dit virdie helftevan die prys verkoop - wat nounie beteken hy doen dit nie.

MAAR HULLE IS NIE SUID-AFRIKANERS NIE ense dit ook baie hard en duideIik ensommer metdie intrapslag. "Ja,onswoonin kafferland en dit is ons land en diemense was nog altyd baie goed vir ons,"se Tom en beduie na die swart kelnerwataangestap kom met n6g Castles. "Ekisg'nSuid-Afrikaner nie. Julie het en is steedsbesig om allesin julland op te donner. Ekisbaieblyekwoon nie daar nie. Die's onsland.Maarditmaak mymoersuurwanneerdit Iykasof julie nou regtig alles gaan laatflop in Suid-Afrika - om die goed. Waargaan ons bier kry as julie die ekonomieverder beduiwel?" en hy swaai 'n halweblikkie Castle in sy keel af. .

Die meeste boere van Ghanzi sevoorouers kom van Namibia en die watwel Suid-Afrikanerswas, het jare geledeal na die stabiliteit, grootheid enverlatenheid van Botswana gekom waardie totale bevolking net bietjie meer as 1,2

alles is nie, Ons woon lekker hier inkafferland,"se Tom enverwys dalk na die95persentvan die bevolkingwat Batswanais (die res is Boesmans en witmense vanverskillende afkoms).

"Disons land. Ons wou net die skool hesodat ons kinders kan skoolgaan in hulhuistaal en kon rugby-afrigting kry. In dieskool wat hier was, kon hulle nie," seFrancois,ook 'n skatryk beesboervan dieomgewing. Met Engels as die ampteliketaal en Setswana as nasionale taal, is diekanse vir onderrig in Afrikaans ook maarskraal.

InGhanziseskoolgaanwit, swarten Boesman-kinders almalsaamskoolin Engelsen Setwana. Maardie Boesman enAfrikaanssprekende kindersblyweensdie taal-probleem nieveellanger asdie eerstetwee skooljare Indie skole nle. Die Ghanzi-boere hetonlangshuteieAfrikaanse skoolgeopenendieBoesman-kinders gaan meestal skool in die nabygelee dorpie D'Kar, waar hulle onderrig in Naruontvang.

DIE ROMANTIEK VAN SEKERUK .die meespolities-stabiele land in Afrika is egterlankaIweg vir die wit en swart inwonersvan die dorp. Op die hotel se stoep kladieboere oor die lang toue in die bank (omR200 om te sit in pula het my letterliktweeen 'n half uur in die bank-kantoortjiegekos), oor die droogte, oor diegrondpaaie waarop geen ander voertuieas vierwiele en beestrokke kan ry nie enoor daar niks vroumense in Ghanzi is nie.

Dieswartmense kla ook oor aldie goedplus nog die duur "wit" skool wat die jaarin Ghanzi begin is - "die skoolgelde is s6hoog dat net die ryk wittes se kinderssoontoe kan gaan en dan is die skool nogin die NG Kerksaal ook," vertel MiaGabakgore, 'n swart inwoner van diedorp. Miaen van die anderswart inwonersis min bemdruk met die soort ding "watniks anders as Suid-Afrika-apartheid isnie".

Diebegin van die "wit" skool indie NGKerksaal was nogal 'n ding op Ghanzi.

Wetgewing in Botswana verbied enigeras-eksklusiewe skole en, lei mens af uitdie boere se heftigheld, moes die boereen groepie ander wit inwoners lank enhard met amptenare van die Botswana­regeringargumenteeroorhul skool.Maar,vertel Mia, aangesien die regering dieoopmaak van eksklusiewe skole inGaborone toegelaat het (meestal viroorsese diplomate se kinders), kon hullenie werklik die Ghanzi-versoek weiernie.

Nougaan byna 30wit kinders elke dagin die kerksaal skool en speel pousestussen die kerkblomme, en die swart,Amerikaanse en handjievol armer witkinders gaan in die regeringskool skool.

21

DAARIS BAIEOOREENKOMSTEtussenGhanzise Tomen die Tomme van Suid-Afrika sedorpies: Ghanzi se Tom sing ook laatnag"She'llbe roaring like a Bedfordwhen shecomes, when she comes..."; ken ook elkeVan der Merwe-grap en vertel rassitiesegrappe, raak ook rooi in die gesigwanneerdaar baklei word oor WP versus Noord­Transvaal; los ook hul vroue en kindersby diehuis wanneer hulle na die KalahariArms se stoep gaan. Maar daar is ookverskille...

"Elizabeth! Elizabeeeeeth! Sewe koueCastles asseblief! Koud! Yskoudl" skreeFrancois oor die agtertuin vir die swartkelner. "En maak gou. Ek vrek van diehitte," skree Tom agterna, en beduie nadie veriate en droe 43 grade-vlaktes watin diemiddag bewe, "Shuttup, ek's besig,"se Elizabethop Afrikaans en hard genoegsodat Tom dalk kan hoor.

Ek kyk na Tom - maar hy lag net enmoan by die eienaar omdat hy moet wagvir sybier. Die eienaar trek syskouers op- wat mens nogal laat dink dat rassismedalk met aanhalingstekens geskryf moetword in Botswana; dat die boere dalkwerklik net 'n aparte skool wou he oordie taal en rugbyding en nle omdat hulleomgee oor hul kinders saam met swartkinders in dieselfde skool is nie en datElizabeth dalk werklik "Shuttup" hardgenoeg gese het vir Tom om te hoor.

Maar dan weer is die witmense vanBotswanaook 'n vreemde mengseltussenboere, soos wanneer mens dit met 'nhoofletter in Suid-Afrikasou se, en goed­aangepaste Batswana.

"Aag nee, man - dis nie politiek wat hier

maalper week op 'nstukgrondpadopendie enigste mense wat op- of afklim, issakemanne van Suid-Afrika, Dene ofSkandinawiers wat skoolhou, tuinmaakof so iets "in order to do something forAfrica" en wat na 'n paar maande weerteruggaan Europa toe met 'n lekkerwarmgevoel oor out of Africa.

ek vir my short-course na Pretoria­universiteit is, vra my ma een vakansiewaar sy mykan bel. Ekse toe: Eendubbelnul beestrul, rna." Die ses ander mans laghard - nie vir die beesding nie, maaromdat Tom Pretoria toe isvir 'n graad enteruggekom het met 'n shortcoursesondersertifikate.

WAS DIY NIE VIR DIE GRENSPOS-STEMPELS injou paspoort nie, sou 'n mens kon dink ditis Ventersdorp se stoep, Ventersdorp seTom en Ventersdorp se mense. Met eenverskil: die ryk boere van die Ghanzi­distrik is nie Suid-Afrikaners nie, hullehou nie eens baie van Suid-Afrika nie;hulle hou nie vakansle in Kaapstad ofDurban nie; en hulle sal nie sommermaklik hul "kafferland" vir enige anderland verruil nie.

Die Ghanzi-distrik, wat grens aan Na­mibia, is vir byna 98 persent van alBotswana se landbou-produksteverantwoordeliken die meeste boere vandie omgewing is wit en Afrikaans.

In Ghanzi se drie dwars- en seweskuinsstrate woon AfrikaanssprekendeBatswana, die swart hotelpersoneel enhul gesinne, Amerikaners verbonde aandie Peace Corps, 'n ler wie se ouers jaregelede na Ghanzi aangekom het "forreasons surely not even God understoodway back then", 'n dominee en sy gesinvan Lesothoen 'n oud-polisieman van diePaarI. En anderkant die derde straatlanden styg 'n Air Botswana-vliegtuig rwee

VryeWe8kbiadVryeWeekblad

GHANZI KAN NIE 'NONE-HORSE TOWN genoem word nie, want daar's eintlik net donkies.En dit is op die dorpie, in die hart van die Kalahari in Botswana, op die Kalahari ArmsHotel se stoep waar Tom en syvriende, almal boere van die omgewing en tweede ofderde geslag Botswana-inwoners, al van een-uur die rniddag sit en drink.

Die gedrinkery is nie elke Maandagmiddag se dingnie, verseker die boere jou. "Disnet dat die hoteleienaar ons vertel het dat hier 'nAmerikaner iswat sonder klere swemen ons moet anyway vir die Vleisraad se manne uit Pretoria wag," se Tom.

Later kom die Amerikaner, haar man en hul kind by die swembad aan. Die boeredraai om in hul stoele. Syskop haar skoene uit en Andrew skuif dwars vir 'n beter uitslg.Die Amerikaanse vrou maak haar hare los en draai haar rug na die groep mans. Syvathaar rok se soom en begin die rok optrek. Die boere is doodstil. Onder ~ie ro~ het~'n vollyfblou en wit baaikostuum aan. "JirreEben, jtt ons lekker gevang, JOu bliksem!se Tom vir die hoteleienaar.

Later sak die son vaal-pienk anderkant die stoep. "Een dubbel nul beestruI." !omgilen leun teen die stoeppilaar. "HaaiTom, shattap man. Jy raas." Tom reageer Ole. "Toe

207 - 13 FEBRUARIE1992

Die Afrikaanse boere van Ghanzi in Botswana Iyk en klink op die oog afnes die Boere van Ventersdorp of enige ander plattelandse dorpie in Suid­Afrika. En hoewel hulle daaropaandring dat hulle niks met Suid-

. -

Afrika te doene wil he nie, is hulleop 'n vreemde manier verbondeaan die land. PEARLIE JOUBERT vertel

kaan£&!2£SEZ£L2il&L12JiL is L 2 & db dEEbL&=aaam:a

Nazi-skelette uitArgentinie se kasArqentinie het besluit om sy skulde aan die mensdom te vereffen.PASCAL DUBOIS doen verslag

'

BUENO SAIRES - Argentinie het die weeksy leers oor Nazi-oorlogrnisdadigers watna die Tweede Wereldoorlog daar gaanskuil het, vrygesteI. Die Argentynse

~ regering ontken berigte dat die mensevan blanko paspoorte voorsien is.

Pres Carlos Menem het 'n dekreet, onderteken wat die polisie en die• inligtingsagentskappe verplig om al hulle

lleers ocr Nazi's binne 30 dae aan dienasionale argiefte oorhandig. Menem sehy doen dit om Argentinie se "skuld aan

" die mensdom" terug te betaaI.Die minister van binnelandse sake,

Jose Luiz Manzano, het egter ontken datdie regering van pres Juan DomingoPeron tussen 1946en 1955 die Nazi'svanblanko paspoorte voorsien het om hullete help om uit Nazi Duitsland te ontsnap.

Herbert Limmer, die Duitseambassadeur in Argentinie, het aanverslaggewers gese daar is volgens sy

I kennis "geen Nazi-oorlogsmisdadigers inI Argentinie oor nie". Die vrygestelde leers, behoort ook nie lig op nuwe gevalle te

werp nie, se hy.Maar die loodse direkteur van die

Wiesenthal-sentrum, Shimon Samuels, se"sy organisasie het 14 Nazi­.. oorlogsmlsdadigers die afgelope paar jaar

opgespoor en, se hy, daar kan meer,...4 wees.

"Peron het op 'n internasionalegrondslag saam met ander organisasiesen nasies gewerk, soos die Vatikaan endie Intemasionale Rooi Kruis, en hy hetook met die Nazi's saamgesweer omhulle van paspoorte te voorsien," seSamuels. .

Manzano het vroeer die week in 'nradio-onderhoud erken dat drieArgentynse regerings daarvoorverantwoordelik is dat die land 'n veiligehawe vir Nazi's geword het.

Dieeerstewas die van Peron, 'n populeregeneraal en stigtervan die partywaarvanMenem nou die leier is. Manzano sonderook die militere regering van ArturoFrondizi, wat Peron in 1955 opgevolghet,uit. Frondizi was vanf 1958 tot 1962 aanbewind.

VOLGENS MANZANO HEY DIE NAZI'Sdie landingekom met dokumente wat deur dieIntemasionale Rooi Kruis voorsien is.

Volgens Argentynse en intemasionalegeskiedkundiges het Peron groot bedraegeld van die Nazi's ontvang in ruil vir7 500 blanko paspoorte wat hulle nabewering gebruik het om na Bolivie,Brasilie en ander Latyns-Amerikaanselande te vlug.

Geskiedkundiges hoop nou dievrygestelde leer sal meer lig werp op dielewens van berugte Nazi's wat volgensgerugte na Argentinie gevlug het, maarnooit opgespoor kon word nie,

Onder hulle is Martin Bormann, Hitlerse regterhand en die man aan beheervandie Nazi-geld - geld wat na bewering nadie oorlog gebruik is om Nazi's na 'Suid­Amerika te smokkeI.

Bormann - aanvanklik is geglo dat hytydens die val van Berlyn dood is, maarsy Iyk is nooit gevind nie - het in 1945saam met die gewese Gestapo-baas,Heinrich Muller, g10 per duikboot in diesuide van Argentinie aangekom. Diebewering is ook nooit bevestig nie.

Nog 'n leer wat deeglik aandag salgeniet, is die van Eduard Roschmann -diesogenaamde "Slagter van Riga" wat

80: CARACAS,Venezuela - 'n Groepsoldatelojaalaan die demokratlese ragerlngvanpresCarlosAndres Perez dradie Iykvan 'nkameraadwag nadathy in die kop geskletIsdeur rebelle watdl~ week'n staatsgreepprobeeruitvoer het.Vyfuurna die poglnghetPerezaangekondlg dlt het mlsluk.

ONDER:Twee lojale soldate in die mlddestadvan Caracas die week. (Foto's: AP)

regstreeks verantwoordelik was vir diedood van duisendejode in die ghetto'S inLetland.

Die Argentynse veilige bawe vir Nazi'sis in 1960 skouspelagtig oopgevlek toe 'nIsraeli-kommando vir Adolf Eichmannontvoer en na Israel geneem het omverhoor te word. - AFP

Olifante word minder, mense meerNAIROBI - Die verbod op ivoorhandel het die olifant in Afrika se kanse op oorlewingheelwatverbeter, maarmenslike bevolkingsgroei bedreig nou die diere se voortbestaan,volgens afgevaardigdes by 'n konferensie oor die Afrika-olifant wat pas verby is.

As bewaring nie 'n ruimhartige finansiele hupstootvan die intemasionale gemeenskapkry nie, gaan bevolkingsgroei die mens dwing om met die olifante mee te ding omlewensruimte, was die slotsom by die konferensie.

Meer as 130 afgevaardigdes uit 35Afrika-laude,skenkerlande, nie-regeringsorganisasiesen bewaringspesialiste het tydens die konferensie in Nairobi die olifant-bewaringsplannevan Afrika onder die loep geneem.

Afrika-Iande het daarin geslaag om 180 miljoen dollar bymekaar te maak, maar 'nverdere 305 miljoen isnodigvir 325verskillende projekte omdie olifantbewaringsplanneop die kontinent te laat slaag.

Volgens die Bewaringsgroep vir Olifante in Afrika, en Europa se Wereld~

natuurlewefonds se olifantprogram, bet die olifantbevolking in Afrika van 1,19 miljoenin 1981tot 610 000 in 1989 afgeneem.

In die middel-tagtigerjare is 'n geraamde 1000 ton ivoor uit Afrika ingevoer - die ivoorvan 80 000 olifante jaarliks. - AFP

7 - 13 FEBRUARIE1992 22 VryeW8Ukbiad

Voorspoedlge Jaar vandie Aap: China sesenior leier, DangXiaoplng, tweede vanregs, die week by dieNuwejaarsparty inSjanghai waar dieoorgang van die Jaarvan die Bok na dieJaar van die Aap opdie Chinese kalendergevler is. (Foto: AP)

Ou mense op pad uit in China?en die regering van die land aanmiddeljarige burokrate oor te laat.

Op 'n amptelike nuwejaarsparty in dieGroot Volksaal in Beijing het Jiangvandeesweek gese dis noodsaaklik datChina "die pas van hervorrning versnel entoeganklik word vir die buitewereld".

Die Chinese media het vandeesweekook baie aandag gegee aan premier LiPeng se reis na Europa en na Amerika omdie spitsberaad van die VVO seVeiligheidsraad by te woon. 'n Foto watin Lissabon geneem is van die PortugesepremierAnibalCavaco Silvaen 'n stralendeLi,wat tot dusver deur die internasionalegemeenskap uitgekryt is as die man agterdie onderdrukking van pro-demokratiesebetogers in 1989, het Dinsdag op dievoorblaaievan koerante in China verskyn.- APP

Arabiere bekommerd oor kindersABU DHABI - Baie Arabiese kinders in die Midde-Ooste kan hul eie taal nie meergoed praat nie en leer nie-Islamitiese gewoontes aan omdat hulle deurkinderoppassers van oorsee versorg word, se Islamitiese amptenare.

Met die geld wat olie hulle besorg het, huur talle Arabiere kinderoppassers uitdie Filippyne, Indie en Sri Lanka - lande wat maatskaplik baie verskil van dieMidde-Oosterse lande, het Hareb, die sekretaris-generaal van die Emirate­Universiteit, vandeesweek in 'n lesing gese.

"Ondersoeke wys dat 40 persent van ons kinders tussen 6 en 12 jaar Arabies met'n vreemde aksent praat," se hy. "Boonop is twee derdes van die kinderoppassersongeletterd. Dit benadeel die opvoeding van ons kinders."

Die kinderoppassers en ander huishulpe uit die buiteland word as"statussimbole" gehuur, se hy. "Sommige gesinne het meer huishulpe asgesinslede."

Hareb beweer: "Altesame 4,3 persent van die kinderoppassers het ons kindersgeleer rook en 2,5 persent het hulle geleer om alkohol te gebruik. Baie van diehuishulpe pleeg boonop owerspel."

Sowat 80 persent van die arbeidsmag van 5 miljoen werkers in die Arabieselande bestaan uit buitelanders. Buitelanders het in groot getalle na die lande aandie Persiese Golf begin stroom in die jare sestig, nadat ryk oliebronne ontdek is endie lande hul infrastruktuur begin opbou het. - AFP

HOEWEL DENG SE REIS NA SUID·CHINAstilgehou is deur die Chinese media, hethy wei Maandagaand vir die eerste keerin 'n jaar op die Chinese televisie verskynin 'n uitsending om die Chinese nuwejaarte vier.

Hy is afgeneem tydens 'nnuwejaarsparty in Shanghai waar dieoorgang van die Jaar van die Bok na diejaarvan die Aap op die Chinese kalendergevier is.Daar is gewys hoe 'n amptenaarhom meedeel: "Kameraad Jiang Zeminhet no~ net opgebel om u 'n gelukkigenuwe jaar toe te wens."

Die uitsending is betekenisvol, wantdie hervormingsgesinde Ilang, 64, isdeurDeng as sekretaris-generaal van dieKommunisteparty uitgekies na diedemokratiese beweging van 1989. Diekeuse het aangesluit by Deng se beroepop bejaarde Chinese leiers om af te tree

se staande komitee, Wan Li, 77; diemini;ster van verdediging, Qin Jiwei, 77;en dle.hoogs invloedryke Song Ping, hoofvan die Sentrale Partybou-werkgroep,

Generaal Yang Baibing, 72, is diesekretaris-generaal van die SentraleMilitere Kommissie en die hoof van dieleer se Algemene Politieke Afdeling.

DENG SE REIS DEUR SUID·CHINA • dielandstreek wat tot dusver die meeste baatgevind het byekonomiese hervormings ­hetbaie aandag getrek in die Hongkongsemedia,maar isstilgehou in China.Westersediplomate meen Beijingse stilswye oor syreis is bedoel "om die fiksie van die laastetwee jaar vol te hou dat Deng uitgetreehet uit die politieke lewe", Die reis duivolgens hulle egter daarop dat hy steedsdie magsleisels in die hand het.

Deng het presidentYang indie spesialeekonomiese sone Zhuhai Sez nabyHongkong ontmoet en ooksamesprekings gevoer met die hoofdevan die weermag en die openbareveiligheidsburo. Hy sal na verwagtingook samesprekings voer met die leiervandie Kommunisteparty, Jiang Zemin inGuangzhou om die partykongres in'died~rde kwartaal van vanjaar te bespreek.Diekongres word elke vyf jaargehou ompolitieke en ekonomiese doelwitte te .bepaal.

Volgens die koerante in Hongkong hetDeng tydens die ontmoetings met Chi­

-nese leiers gese sosialisme met Chinesekaraktertrekke kan dien as metode omdie land te moderniseer.

"~it Iyk of sommige aspekte van diekapitallsme toegepas kan word insosialistiese stelsels, het hy in ShenzenSezgese.

Dit Iyk of die hervormers nou die oorhand het oor diekonserwatiewes in China, skryfPIERRE LANFRANCHI

BEUING· Die "afgetrede" Chinese leierDeng Xiaoping se pas afgelope reis deurdi~ ekonomies lewenskragtige suide vanChina word deur politieke -waarnemersbeskou as 'n teken dat die hervormers indie Chinese regering nou die oorhand hetoor die konserwatiewes.

Deng, 87, wat in Maart 1990 uitgetreeh~tuitsy laaste amptelike pos as hoofvandie Sentrale Militere Kommissie, maarnog steeds as China se nie-amptelike leierbeskou word, het dit op sy reis duidelikgestel dat China sal voortgaan met diedubbele beleid van ekonomiesemodemisering en oopstelling van dieland aan die buitewereld.

Waamemers beskou dit as 'n teken datdie heersende kliek in China - bestaandeuit veterane van die Lang Mars en dieKommunistiese oomame van 1949 - opdie 14e kongres van die Kommunistepartyla~er vanjaar plek kan maak vir jongerleiers,

Deng het egter ook gese die regimemoet vasstaan in sy voomemens omenige poging om die bestaande bestelomver te werp, te onderdruk.

Onder die ou mense wat nog aanbewind is, is president Yang Shangkun,84, en die vise-president Wan Zhen, 83.Die ekonoom Chen Yun, 86, wat as leiervan die konserwatiewe die sleutelpos vanvoorsitter van die sentrale raadgewendekommissie van die Kommunisteparty seSentrale Komitee beklee, staan 'n strengbeplande ekonomie .voor. Hoewel hynog baie invloedryk is, het hy die laastetwee jaar nie in die openbaarverskyn nie.Sy adjunk-voorsitter, Bop Yibo, is 84.

Ander bejaardes in die regering is dievoorsittervan die Nasionale Volkskongres

VryeWeekblad 23 7 - 13 FEBRUARIE1992

Die ANe/AWE moordkontrak:hier is dieJeite

DIE ANC het verlede week gesedat daar geen waarheid steekin die bewerings dat twee vansy intelligensie-offisiere 'n lidvan die AWB sou betaal het om

'n gewese askari, Glory "September"Sidebe, te skier nie.

Intussen se die polisie sy ondersoekrondom die moontlike moordkomplotteen September is voltooi en na dieProkureur-generaal verwys wat moetbesluit of hy iemand gaan vervolg,

Die polisie wag steeds op rweeintelligensie-olTisiere van die ANC,RaevelNkondo en Yunus Mia, ook bekend asRicky en Mao, om hulle van beedigdeverklarings rondom die beweerdekomplot te voorsien.

Die ANC het VWB daarvan beskuldigdat hy blatante onwaarhede oor die ANCen die twee intelligensie-offisieregepubliseer het en dat dit nie die beleidis van die ANCom politieke sluiprnoordete pleeg nie. Die ANC se VWB het diestorie opgedis om die ANC in diskrediette bring.

Die ANC beroep hulself op 'nbandopname van 'n ontrnoeting tussendie AWB-lid, Danie Odendaal, die tweeANC-Iede en 'n beweerde polisieman.Op 'n vraag van Odendaal se dieintelligensie-olTisiere dat hulle nie Sep­tembervermoorwil he nie en dat die ANCnie sulke dinge doen nie,

Die bandopname is egter gemaakenkele dae nadat Ricky en Mao deur 'n lidvan die Uitvoerende Komitee van dieANC, Joe Nthlantla, oor die komplotgekonfronteer is en beveel isom verderedeelname aan die komplot te staak,

Die twee intelligensie-offisiere van dieANC her vandeesweek gedreig om VWBweens laster te dagvaar omdat hulle aandie beweerde komplot gekoppel is.Nkon­do en Mia se die bewerings teen hulle islaster! ik omdat lede van die publiek hulleas oneerlike en berekende moordenaarssal beskou. Hulle eis R50 000 skade­vergoeding elk en 'n apologle,

Vrye Weekblad staan egter volledig bysyberig en isegtergeenslnsvan voomemeom apologie aan te teken nie.

Die berig isgepubliseernadat Odendaalweens die komplot vroeg in januartedeur die polisie in hegtenis geneem is enweer eens sy aandeel in die moordaanslagteen September erken het.

Hier is van die getuienis rondom diekomplot.

Die BandopnameOp 25 Oktober verlede jaar is 'nontmoeting tussen Odendaal, Ricky,Maoen 'n vierde persoon, wat as 'n polisiemanvoorgestel is, op band opgeneem. Diebandopname isgemaak sowat tweewekenadat Odendaal vir die eerste keer gesehet dat Ricky en Mao hom glo genader hetom 'n sluipmoord te pleeg.

Vrye Weekblad het gehoop diebandopname sou finale uitsluitseloor die

moord verskaf, maar tydens die gesprekkonfronteer Rickyvir Odendaal omdat hyaan die koerant sou gese het dat hyRIO 000 ontvang het om September teskiet.

Ricky se verskeie kere dat dit nie ANC­beleid is om iemand te vermoor nie en dathulle nie wi! he Odendaal moet Septem­ber om die lewe bring nie. Dit blyk egterbaie duidelik dat 'n projek rondom Sep­tember wei voorheen met Odendaalbespreek is.

Enkele dae voor die opgeneemde ont­moeting is minstens twee lede van dieUitvoerende Komitee van die ANC oordie bewerings teen Ricky en Mao ingelig.Die twee lntelllgensie-offlsiere is deurminstens een van hulle ingeroep en metdie bewerings oor September gekonfron­teer, Hulle is oor die kole gehaal enmeegedeel dat sulke praktyke nie ANC­beleid is nie. Ditverklaar ook hoekom diebandopname-gesprek begin met Rickywat by Odendaal wil weet hoekom hyVrye Weekblad van September en dieR10 000 vertel het.

Hier is enkele uittreksels uit diebandopname, wat swak opgeneem heten plek-plek onhoorbaar is. Dietranskripsies is so akkuraat as moontlikgedoen.

Odendaal: "September. Ek weet waarhy is."

Ricky: "Ek wi! niks met hom te doen henie."

Odendaal: "Wi!jy niks met hom te doenhe nie?"

Ricky: "Nee, nog nooit nie."Odendaal: "Hoekom is dit?"Ricky: "Ek wou net geweet het."'n Rukkie later se Ricky: "Wat het jy vir

Jacques gaan se dat ons jou RIO000 gaangee het...om September dood te maak?"

Odendaal: "Julle het vir my gevra ekmoet uitvind waar hy is...ek het uitgevindwaar hy is en dis die einde van diestorie...as jy iemand anderste wi! kry omhom sat te maak is dit jou stone."

Ricky: "Ek wi! hom nie sat maak nie."In 'n latere stadium bespreek die groep

weer sluipmoorde, waarop Rickyantwoord: "Ons se nie die ANC doen ditnie, maar ons doen dit nie."

Aan die einde van die gesprek verwysOdendaal na inUgtingwat hy ontvang hetdat September indie Nelspruit-omgewingskuil, en se: "Ek het 'n ou by Moord-en­Roof, Okkie Brits, 'n pel wat saam met myop skool was, vanoggend gebeI...toe seek vir hom as ek nou Nelspruit toe komen ek maak nou 'n plan...toe se hy as jy'n paar dollar deur sybankrekening stootkan ek sorg dat dinge reg verloop."

Mao: "Daai is nie onse style nie,"Odendaal: "Nou waaruit gaan ek my

geld dan maak?"Ricky: "Daai salons discuss..."Tydens die gesprek is daar 'n vierde

persoon ook by wat aan die tweeintelligensie-offisiere as 'n polisieman

werksaam by die SAPse rekenaarafdelingvoorgestel word.

Die twee ANC-Iede is blykbaar oortuigdat die SAP se daaglikse optrede teenhulle op rekenaar geprogrameer is. Diepolisieman se aan hulle: "In Suid-Afrikapraat ek nieweernie, dis uit. Die volgendeontmoeting is in die buiteland...Nou ekhet RIO 000 nodig om julie orals by daaigoed uit te kry."

Ricky antwoord dat as die produk regis, kan hulle selfs in Europa gaan ontmoet.Hy se: "In principle koop ons alles...diegeld alles is reg ...Ons is nie 'n baie rykorganisasie nie, maar op 'n professionelevlak salons doen wat ons moet doen...Onshet al klaar baie geld gespandeer..Onshet nie iets tasbaars."

'n Beedigde verklaringOp aandrag van die ANCse huidige hoofvan intelligensie, Terror Lekota, is 'nbeedigde verklaring reeds aan die eindevan Novemberverlede jaar deur Odendaalgemaak. Hier is uittreksels uit sy beedigdeverklaring:

"Op Maandag 14 Oktober het ek weervir Rickyen Mao ontmoet in 'n hotelkamerby die Johannesburg Sun. By hierdieontmoeting het hulle aan my gevra of ekenige inligting kon bekom. Hulle hetreeds by die ontmoeting op 10 Oktober1991 aan my gevra om inligting te verkryomtrent September, alias Glory Sidebe.

"Op 17 Oktober 1991 het ek 'n kennisvan my, wat 'n lid is van dieveiligheidspolisie, ontmoet. Hy het aanmy 'n posbusadres in Britsen 'n huisadresin Garankuwa gegee wat na beweringaan September behoort. My bron het aanmy 'n foto gewys. Volgens hom was dit 'nfoto van September soos hy nou Iyk. Dieman op die foto was tussen 35 en 40 jaaroud, met 'n baard en 'n snor.

"Op 18 Oktober 1991 het ek vir Rickyaileen ontmoet by die Oosterse Plaza. Hywou weet ofek kans sien om vir Septem­ber te skiet. Ek het gesedat ek geld nodigsou heom 'n geweer te koop en Rickyhetintussen vir my R2200 gegee vir die doe!.

"OpVrydag, 25 Oktober 1991, nadatekinligting bekom het dat Septembermoontlik in Nelspruit is, het ek vir sersOkkie Brits gebe!. Ek het vir sersant Britsgevra of hy bereid sou wees om by 'nondersoek betrokke te raak en, indiennodlg, sou verhoed dat die ondersoekbehoorlik vorder as 'n swartman in syomgewing sou doodgeskiet word.

"OpVrydag, 250ktober 1991 om 14hOOhet ek, Ricky, Mao en 'n polisiemanverbonde aan die rekenaarafdeling vandie veiligheidspolisie in Pretoria by myhuis vergader. Ricky het gevra hoekomek vir Jacques Pauw vertel het dat hullemy RlO 000 sou betaal om vir Septemberte skiet."

Ander getuienisOdendaal het reeds op 14 Oktober 1991aan Vrye Weekblad se verslaggewer gevraof hy weet wie September is. Odendaalhet in daardie stadium reeds oormerkwaardige lnligting oor Septemberbeskik, wie hy is, waar hy is en wat hygedoen het. Dit was gewis nie die soortinligting wat aan 'n gewone lid van diepubliek beskikbaar was nie. Hy het toereeds erken dat die twee intelligensie­offisiere van die ANC hom sou gevra hetom 'n sluipmoord te pleeg.

Kort hierna het Odendaal inligtingontvang - wat hy gese het van die ANCafkomstig is - dat September in dieNelspruit-omgewing skuil. Odendaal hetgese hy het die telefoonoproep na diepolisieman op Nelspruit gemaak sodatdie man die moord kan toesmeer. Diepolisie het reeds vasgestel dat Odendaalinderdaad die moord gepleeg het.

Terror Lekota is kort hierna deur VWBoor die moontlikheid van die sluipmoordin kennis geste!. 'n Paar dae later, en voordie ontmoeting wat op band vasgeleis, isRicky en Mao deur 'n UitvoerendeKomiteelid ingeroep en gekonfronteer.

Ricky en Mao, wat regstreeks aan Lekotabehoort te rapporteer, het VWB spesifiekgevra om Lekota nie van die projek tevertel nie. Hoewel hulle dus onderLekotase gesag val, het hulle nie vir hom van dieSeptember- of enige ander projek vertelnie.

Daar is reeds vasgestel dat die geld wataan Odendaal uitbetaal is, nie uit die ANCse intelligensie-rekening gekom het nie.Dit is ook nie bekend waar hulle geldgekry het om hotelrekenings en anderonkostes te betaal of geld sou kry om diebeweerde polisieman te betaal nie.

Hoewel Odendaal dus die ANContmoethet om die wapentransaksies vir dieregses te ontbloot, het hy 'n groot aantalander projekte vir Ricky en Mao gedoenwat niks met die regses te make had nie.Hy het 'n projek vir hulle naby Margate inNatal gaan doen, waarvoor sy motorhuurop R2 500 te staan gekom het (VWB hetnog die rekening daarvoor). Kort voor hyNatal toe vertrek het, het VWB severslaggewer R4 000 in kontant gesienminute nadat hy Ricky ontmoet het.

Odendaal het ook 'n projek rondomAdrian Maritz vir die ANCgedoen. Tydensdie ontmoeting wat op band vasgele is,oorhandig hy materiaal aan hulle. Hy isook vir die projek betaa!.

Odendaal het aan die einde van No­vember 'n ontmoeting met Lekota gehadwaarin hy self die hoof van intelligensievolledig oor dip.September-projek ingelighet. Hy het klomp strokies, rekeninge enkwitansies aan Lekota oorhandig.Dit wasop Lekota se aandrang dat hy '0 beedigdeverklaring oor September gemaak het.Lekota het onderneem om self diebewerings te ondersoek.

7 - 13 FEBRUARIE1992 24 VryeW8Bkbiad

JOHANNES BRUWER het die tentoonstelling van die

Brenthurst-versameling van Suider-Afrikaanse kuns,

~ genaamd Art andAmbiguity, in die Johannesburgse

Kunsmuseum besoek

eenheidenverskeiden id

25

HOEVEEL moet 'n mens weet van mense sekultuur om hul kuns te kan waardeer? Die

. iseen van die vrae wat ter sake kom in dietentoonstelIing van die Brenthurst­versameling van Suider-Afrikaanse kunswat nou tot einde Maart in diejohannesburgse Kunsmuseum te sien is.

Die meer as 800 stukke Afrika-kuns ­meestal ouer werke, waarvan tallewaarskynlik uit die 1ge eeu dateer - isaanvanklik versamel deurJonathan Lowe,'n Suid-Afrikanerwat in Londen woon, ennou deur Harry Oppenheimer na Suid­Afrika teruggebring is.

Die tentoonstelling - 'n visuele feessoos min - behels 'n bree verskeidenheidskeppings in verskeie genres: losstaandefiguurbeelde, gebeeldhoude kopstutte,potte, messe, knuppels en anderwapens,pype, snuifdose en -lepels, en kralewerk.

Dit isdie eerste keer datso 'n omvattendeversa meling van dergelike werke in 'nkunsmuseum in Suid-Afrika gehou is, seChristopher Till, oud-direkteur van diekunsmuseum, in die voorwoord tot dieryklik gei1lustreerde katalogus met es­says deur verskeie kenners wat teen dieuiters billike prys van R50 by diekunsmuseum te kry is.

Die versameling is deurgaans van 'nhoe estetiese gehalteen is duideliksaamgestel deur iemand rnet'n uitstekendeaanvoelingvirvisuelevorm. 'n Oorwegingwat mens in gedagte moet hou by diewaardering van die inheemse kuns vanAfrika, se Rayda Becker egter in haarbespreking van die verstommendeverskeidenheid kopstutte, is dat "mean­ing lies elsewhere, and not in the formalappearance and structure ofthe object orin the hand of the specialist carver. Theseare, in any case, typicalIy Eurocentricviews. Significance could lie in the head­rest's use and its history."

DIE KOPSTUnE ISNIEINDIE openbaarvertoonnle, maar privaat gebruik, se sy, en diebetekenis daarvan kon in die eienaar seleeftyd verander. Namatedit liggaamsoliesopgeneem het en met persoonlikeaanhangsels versier is, het dit so 'ngepersonaliseerde deel van die eienaargeword dat dit dikwels saam met hombegrawe is.

Naas die "psiglese band" tussen dieeienaar en die kopstut, kon dergelikegebruiksvoorwerpe (byvoorbeeld ooksnuifdose en krale) ook dien as 'nkommunikasiemedium (mhamba) waar­deur voorvaders gekontak kan word. As

VryeWeekblad

'n Paar van die tallekopstutte uit Suider-Afrika.

'n kopstut byvoorbeeld deur 'n bepaaldevoorvaderbesit en gebruik is,skryfBecker,het dit 'n waarde verkry wat baie hoer isas die visuele voorkoms daarvan.

Die begrip dat 'n groot deel van diesimboliese betekenis van die stukke opdie tentoonstelling nie deur hul visuelevoorkoms omskryf word nie, maar deurhul gebruik in 'n bepaalde kulturelekonteks, is belangrik en word verdertoegelig deur die essays in die katalogus.

Die begrip is van groot waarde inbyvoorbeeld 'n waardering van dielosstaande figuurbeelde in dieversameling. 'n Opvallende kenmerk vandie meeste figuurbeelde is dat hulle nie 'nnarratiewe inslag het nie - hulle verbeeldnie die individuele lotgevalle van 'nbepaalde enkeling, of 'n bepaaldegemoedstoestand soos "angs", "woede","oorwinning" of "smart" soos dikwelsvoorkom in die "Eurosentriese" tradisienie - maar meer universele tipes soos"man", "vrou", en so meer. Een van diefunksies wat aan dergeIike beeldetoegeskryfword, is hulgebruik in inisiasie­rituele.

'NGEVOLGVANDIEBEELDE SE maatskaplikefunksie - hulle dra 'n kollektiewe, eerderas 'n individuele betekenis - is dat hullenie emosionele ekspressiwiteitbeklemtoon nie, en ook nie "realisties" isin die sin dat hulle bepaalde enkelingebeskryf nie. Figure word byvoorbeeldultgebeeld as gestileerde argetipeswaarvan die Iyftaaldeur 'n strengsimmetriebeperk word.

Die simmetriese frontaliteit, wat sterkherinner aan die antieke Egiptiese beeldeen byvoorbeeld die Griekse kouroi, geedie figure 'n monumentale, waardigeaanslag. Die kalm menswaardigheid vandie beelde kontrasteer skerp met diefiguratiewebeeldhoukuns van die Weste,waarin die enkeling se verIies aanmenswaardigheid weens vervreemdingdikwels die onderwerp is. (Vergelykbyvoorbeeld die verlengde, frontale fi­gure van Giacometti met die Konde­beeld van 'n Vrou, katalogusnommer 12.)

Die monumentale simrnetrie van diebeelde en gebruiksvoorwerpe soos diegekerfde kopstutte gee aan die heletentoonstelIing 'n kolIektiewe kalmte, 'nbyna tasbare gevoel van "stilte", waarvanEs'kia Mphahlele in sy voorwoord tot diekatalogus treffend melding maak: "Thestillnessof this universe ofart accentuatesthe sense of being rather than self-con-

scious movement. A stillness with itsowninner rhythm.Arhythmwith itsown innerechoes. Echoes with their own innerpoetry. '

Hoewel'n volledige insig van die werkeop die tentoonstelling slegs verkry kanworddeur'n verkenningvan hul kulturelekonteks (watnie noodwendig deur etnieseofgeografiese "grense" bepaal word nie),beteken dit egter nie dat 'n Westers­georienteerde mens geen plesier gaanput uit hul suiwer visuele voorkoms nie.Veraldie kopstutte, potte en snuifdose enlepels behoort ontwerpers uit enigekultuur gaande te he.

MPHAHLELE PRAAT VAN 'N "HERHALENDE"element in Afrika-kuns - maar diemeesleurende verskeidenheid inbyvoorbeeld die groot aantal kopstuttewys dat 'n herhaling van funksie geensins'neentonige herhalingvan vorm impliseernie. Die kopstutte konformeer in hulfunksie en aspekte soos hul hoogte bo diegrondvlak (die gemiddelde afstand vanmens se oor na jou skouer) - maar hulversieringwissel van stuk tot stuk, en vansuiwergeometriese patrone tot figuratiewebeelde. Dieselfde individuelevindingrykheid binne 'n oorkoepelendekarakter kenmerk ook die handwapens,pype, potte en snuifdose en -lepels.

Die verbeeldingrykheid waarmeeformele visuele elernente in afsonderlikestukke gekomponeerword, iswaarskynlikdie eersteaspek op grondwaarvan iemandvan 'n ander kultuur die stukke salwaardeer. Terwyldie simboliese betekenisvan 'n kultuur se kuns groot ideologiesevertolkingsprobleme kan oplewer, werkdie forrnele of dekoratiewe elementedaarvan steeds met 'n visuele taal watmens asuniverseelkan beskou (simmetrie,visuele ewewig, die skoonheid van 'nherhalende ritme, en so meer iselementewat deur die kunste van aile plekke enaile rye benut word).

Die fynvisuele digkuns va,: die ~ees~e

stukke in die versamehng IS dieaanknopingspuntwatselfs"Eurosentriese"kunsliefhebbers behoort te oorreed omverder kennis te neem van die simboliesewaarde wat die stukke in hul kulturelekonteks het. Dat Afrika-kuns soos dievolgens diesamestellers van die ka~alogustot betreklik onlangs deur Westerltnge as"estetles minderwaardig" beskou isomdathulle "bloot gebruiksvoorwerpe" is,beteken eenvoudig die mense het niewerklik na die stukke gekyk nie,

7 - 13 FEBRUARIE1992

Die katastrofale spel van die Nasionale Simfonie-orkesonder die rampspoedige leiding van David lidboald hetstraks van die finaliste 5e kanse beduiwel in die sesdeUnisa-Transnet Internasionale Klavierkompetisie,skryfHENNINGVIUOEN. Nieteminwasdiekompetisie, waarindie Russe oorheers het, 'n opwindende ervaring

• •Ie aarvan•leru

DIE RUSSE het gekom,gespeel en oorwin. Diesesde Unlsa-TransnetInternaslonale Klavler­kompetisle sal - Inteensteiling met vorlge

kompetisies wat onderskeidelik deurItaliane, Duitsers en Franse oorheers is ­onthou word as die Russiese kompetisie.

Die briljante Russiese pianis AndreiPisarev en die sekuur en netjiese Fransepian is Francois Guy is as die gesamentlikewenners aangewys, terwyl die ander tweeRussiese finaliste, Veronika Reznikovskayaen Saitkoulov Roustem, die derde envyfde plekke ingeneem het. Twee grootgunstellnge onder die publiek - Xiang­Dong Kong van China en GiampaoloStuani van Italie - is vierde en sesdegeplaas.

Die standaard van die kompetisie wasuitsonderlik hoog - grootliks (soos metdie Stryker kompetisie) te danke aan diekeuring vooraf waarin 44 kandidate uit128applikante gekies is om aan die eersteronde dee) te neem. Dit was ongetwyfeldeen van die spannendste kompetisies: diekandidate het enduit kop aan kop geloop- met 'n "photo-finish" einde waarinniemand met sekerheid kon voorspel wiedie wenner gaan wees nie. Nog nooit hetek sulke uiteenlopende kommentaar bykenners en musiekliefhebbers oorbepaalde vertolkings gehoor as in diekompetisie nie, om nie eens te praat vandie uiteenlopende motiverings waarombepaalde kandidate meet wen nle, Diespanning het ook onder die kandidate sytol begin eis • baie van die goele spelershet In die semiflnale ronde konsentrasle­probleme ervaar. In die geval van dieultstekende Pooise pianis )aroslawDrzewiecki (wat die Estelle Zwick-prysvir die beste vertolking van 'n Chopin­werk gewen het) en die uiters begaafdeBulgaarse pianis Aglika Genova het dithulle selfs van 'n plek In die flnale rondeontneem.

ANDREI PISAREV het ek in die eerste rondereeds as mywenner geeien, omdat hy dieklavier met die pragtigste geskakeerdeklankteksture kan laat sing. Nasymusikaaldeurleefde vertolking van Mozart se So­nata in F maj, K332, (waarvoor hy dieMarc Raubenheimer-prys vir die bestevertolking van 'n klassieke sonata in die

tweede ronde gewen het) en syverbysterende vertolking van Liszt seSonata In B min het ek my geld flnaal ophom as die wenner geplaas. Met systylvolle en genuanseerde vertolking vanMozart se Klavierkonsert No 20 in D min(waarvoorhy dieJaques K1eln-gedenkprysvir die beste vertolking van 'n Mozart­concerto gewen het) was daar mynsinslens geen keer aan die kandidaat nie ­minvermoedend dat hy in die pylvakplatop sygesiggaanval met syvertolking vanT jaikofski se Klavierkonsert in die finale

nde.Dit lyk my die jurie het wei die

katastrofale spel van die NaslonaleSimfonie-orkes en die rampspoedigedirigeerkuns van David Tidboald inaanmerking geneem - wat myns insienshoofsaakllk verantwoordelik was vir

isarev se musikale ontsporing. Om dieI kes se spel asamateuragtig te bestempel~ sa 'n belediging wees vir aile amateurs.

Wat David Tidboald se windmeul­swaaiendegebare en onsimpatieke leidingbetref - waarmee hy nie die orkes enpianis by mekaar kon uitbring, of dieorkes bymekaar kon hou nie - kan ek netdie woorde van een van die jurielede van

I,die Strykerskompetisie beaam: "Never,i never in mylifehave I heard a maestro as

bad as this one - never, never."Die swakheid van die dirigent en orkes

isverder onderstreep toe PatrickThomasen die Transvaalse Filharmoniese Orkesdie volgende aand vir Xiang-Dong Kongen Giampaolo Stuani uitstekendonderskraag het in hul vertolkings vanTjaikofskl se Klavlerkonsert. In dietoekoms behoort aldiekandidatedieselfdedirigent en orkes virdie Mozart-concertosen almal dieselfde dirigent en orkes virdie ander concertos te he, eerder as datkandidate deurgaans deur dieselfde orkesendirigent bevoordeel ofbenadeel word.

DIEANDER GESAMENTUKE WENNER. FrancoisGuy, is 'n fyn musikus wat in elke rondenet van krag tot krag gegaan het en diekroon gespan het met 'n skitterendevertolking van Brahms se K1avierkonsertNo 1, waarvoor hy die Celia en HendrikBuurman-gedenkprys vir die beste con­certo in die finale ronde ontvang het. Opeen ofanderwyse het hy Tidboald en dieNasionale orkes ook tot beter musikaleondersteuning besieJ. Eers het ek hom as

'n baie sekuur en netjiese pianis beleef,maar sy vertolkings het bale bloedloosgebly. In Brahms het by egter sy staalgetoon en met 'n lewenskragtige enopwindende vertolking na vore gekom,Met sy stilisties verantwoorde vertolkingvan Mozart se Klavierkonsert No 9 in Emaj, K271, het baie mense hom in hulhoek aangeteken as die wenner van dieMozartconcerto-prys. Wat die prestasiesvan Guy des te meer merkwaardig maak,is dat dit sy eerste optredes saam met 'norkeswas en 'n lewensdroom om eendagdie Brahms K1avierkonsert saam met 'norkes uit te voer.

DIE RUSSIESE PIANIS VeronikaReznikovskaya het my deurgaansbeindruk met die gemak waarmee sydiemusiek uit haar vmgers skud. By haar.Isdaar niks van die gesnak na asem engeknersop die tande om bepaalde effekteuit die klavier te kry nie. Die spontanenatuurlikheid van haar spel het van alhaar vertolkings net pure genot maak.Haar vertolking van Mozart seKlavierkonsert No 27, K595, was vir myeen van die hoogtepunte van diekompetisle, veral met die loutere poeslewat sy in die stadlge gedeelte uit dieklavier laat vloei het. Dis jammer dat syhaar indie finale ronde nie by haar keusevan Saint-Saens se Klavierkonsert No 2gehou het nie. Hoewel sy ondanks 'ngroot geheueglips nogtans met 'nuitmuntendevertolkingvan Rakhmaninovse Derde Klavierkonsert na vore gekomhet, het ek iets van die robuustheid watdie konsert vereis in haar spel gemis,

DIE DERDE RUSSIESE FINALlS, RoustemSaitkoulov, wat die vyfde plek verowerhet, het al as begeleier in die Strykerkompetisie opgeval as 'n uitsonderlikepianis. In die eerste ronde het by baiegoed afgeskop met briljante vertolkingsvan Chopin se Etude In A min Op 25 No11 en Prokofiev se Etude In D min, maardit was asof hy in elke verdere ronde ietsvan sy musikale fut verloor het. Hy souook beslis nie die prys kon kry vir diemees nootgetroue vertolkings nie. Hyblynietemin 'n baie opwindende musikus,wat as die jongste flnalis in die kompetisiebaie groat belofte inhou. Maar nog wasdit van die Russe "het einde niet". MaximMogilevsky het die Norman Nossel-prys

gekry vir die beste vertolking van dieverpligte Suid-Mrikaanse werk, Songsand Dances van Stefans Grove.

IN VERGELYKING MET DIE PUBUEK se reaksiekon ek minder opgewonde raak oor dieChinese pianis Xiang-Dong Kong sestilistiesietwat idiosinkratiese vertolkings,terwyl die ander publieke gunsteling,Giampaolo Stuani, my net koud gelaathet. Stuani laat Brahms soos Liszt klink,Beethoven soos Debussy, Ravel soosBartok enMozart soos Beethoven. Hy hetnietemin die jurie bemdruk en dieBosendorfer-Polliacks-prys gekry vir diebeste vertolking van 'n Brahms-werk indie derde ronde. Met foute en al sou ekdie prys eerder aan )aroslaw Drzewieckigegee het vir sy deurleefde vertolkingvan Brahms se Fantastee, Op 116 Nos 1­7. Die vertolking het seifs 'n resensent van'n Engelse dagblad wat bekend is vir sykwaai kritiek 56 aangegryp dat hy hardopin trane uitgebars het.

Die pianis oor wie ek die spytste is dathy nie tot die finale ronde deurgedringhet nie is die DuitserMarkus Becker. Soossy landgenoot Markus Thomas, 'n vorigewenner van die kompetisie, is hy 'nstewige, volronde musikus, wat veralweethoe om musiekstilisties te deurgrond.Syvertolking van Rihm se Klavierstuk No5 was 'n hoogtepunt van die kompetisie.

ERIKA BOTHA IS DIE ENIGSTE SUID·AFRIKANERwattotdie semi-finale ronde kon deurdringen sy is welverdiend aangewys as die.wennervan die Fred Firth-gedenkprys virdie belowendste Suid-Afrikaner in diekompetisie. Sy het deurgaans spel vanhoe gehalte gelewer en vertolkingswaarop sy met reg trots kan voel in diesterk mededingende geselskapwaarin syhaar bevind het.

'n Baie verblydende aspek was diegroot aantal geesdriftige jongondersteuners wat na Erika Botha komluister. Dit was opvallend hoeveel meeriong belangstellendes as in die verlededie verskillende rondes van diekompetisies bygewoon het. Met dieopwinding van die kompetisie nog vol in'n mens se are, begin jy al klaar wonderwat die volgende kompetisie oor tweejaar gaan oplewer - en of daar nie dalk 'nontluikende Suid-Afrikaneras wenner opons wag nie.

7 - 13 FEBRUARIE1992 26 VryeWBUkblad

p-----------------~---~-~~-- -~---~~

'n Ruk gelede het 'n brief uit die buitenste ruim opeienaardige wyse in JOHANNES BRUWER se besitgekom. Die week het hy 'n tweede brief ontvangwaarin die briefskrywer, Sennahoj Rewurb, S8sy aanvanklike weersin in die mens was 'n fout

LInks: Man en Vrou, twee Tsonga-beelde op die tentoonstelling Art andAmbigUity wat nou In die Johannesburgse Kunsmuseum Ie slen is.

PlaneetAardeTydperk 22 Tydvak 75:04

voorsttterAaldon HorakGtldevan BstetePlaneet1Megaste/sel A

BesteAaldon,Almy koppe hang in skaamte. Ek het dieaardlinge oorhaastig beoordeel. Hulverwoesting van mekaar en van dieplaneet het hulle na 'n plaag laat lyk. Hulmoord op die "borne" het my met afgrysegevul. Waar in die heelal is nog so 'nverskrikking?

In my ontsteltenis het ek die beginselsvan die estetika vergeet. Ek het dieaardlinge op grond van hul uiterllkeverwerp en nie hul inhoud oorweeg nie.Ek is afgeskrik deur hul vorms - so kitschin hul saai simmetrie, so meganiesherhalend soos fabriekspotte! En so minafwisseling in hul kleure, so 'n uitersbeperkte palet!

Omdat hulle die aardevul,kon ek hulleegter nie ontwyk nie. Tydens mykatalogisering van die "boom"-reeks hethul groteske gedrag my aandag gedurigafgetrek. (Op die planeet is nerens rusnie.) Uiteindelik kon ekmynuuskierigheidnie bedwing nie. Ekhetdie katalogiseringaan die outo-opnemers oorgelaat en dieaardlinge van nader beskou.

Nou besef ek hoe verkeerd ek was.Prulwerke?Nee - hulle is'n unieke konsepin die estetika, 'n volslae elesoortigekunsvorm.(Ekstuur binnekort'n volledigeverslag aan die Gilde.)

'n Mens kan hulle as 'n drama beskou,maar ons sal 'n nuwe genre moet skep omhulle te beskryf. "Tragi-komedie" isontoereikend. Die aardlinge is 'ngewaagde spel met die wisselwerkingtussen orde en chaos. In hulle word 'nfeitlik oneindige reeks paradokse enteenstrydighede verken,

Hul vorrn verklap nie hul mhoud nie.Hul betekenis is verskuil in hul denke ennet sigbaar in hul optrede teenoor mekaar.(Die ontleding van hul betekenis wordbemoeilik omdat hul dade nie altyd huldenke weerspleel nie.)

IN ALSEWE MIUARDSTUKKE het ek nie eenstrukturele variasie gevind nie, buiten 'ngeringe detall-verskiltussendiebiologiese"geslagte" - wat nie hul dooie simmetrieophelder nie. Eers later ontdek 'n mensdie fyn ironie van hul eentonige uiterlike:die inhoud van hul denke is 'n bynavolslae chaos. Dit is geensins eenvorrnignie, maar verander van streek tot streek,van tyd tot tyd, van enkeling tot enkelingen selfs van oomblik tot oomblik.

In die aardlinge se veranderlike denkeword illusiesvrylik gebruik. (Die konsepis vir my nog moeilik om te verwerk.)Ondanks hul opvallende uniformiteitbeskouhullebyvootbeeld hulselfasuniekeenkelinge. Boonop glo talle dat hulle ineiesoortlge groepe verdeel is - so"eiesoortig" dat hulle selfs dink hulle isverskillende wesens!

Dieabsurde opvatting het 'n verskriklikeuitwerking. Die aardlinge raak so oortuigvandie illusiedat hulle hul mede-aardlingedikwels op groot skaal uitwis indien dieslagoffers na hul mening tot 'n ander"kategorie" behoort.

Eers het die "kategoriee" mydronkgeslaan. Hulle hou geen verbandmet die werklikheid nie. Steekproewewaarinek die fisieke samestellingvan aIle"kategorlee" aardlinge ontleed het, kongeen lig werp op hul vreemde optredejeensmekaar nie. Biologies ishulle almalidenties, presies dieselfde vlees en bloed.

Almalword met dieselfde fisiekelogikagebore: almal is verganklike wesens watkwyn en doodgaan as hulle nie geduriginstand gehou word deur die selektieweinname van materie nie. Almalverrnydiedood en pyn, almal strewe na die lewe enplesler - en almal ervaar pyn en plesierboonop op presies dieselfde manier, Togmaak hulle asof hulle niks met mekaargemeen het nie.

NA'NLANG GESUKKELHETEK die oorsprongvan hul teenstrydighede ontdek. Disverstommend: hulle begryp niewat hulledoennie. Andersasonsworddieaardlingenie gebore met 'n bewuste kennis vanhulself en van die materiele wette wathulle in stand hou nie. (Ril jou antennesvan ongeloot? Hoe hulle tot dusver indiematerielewerklikheid kon oorleef, is virmyook nog duisterl) Die aardlinge moetdie wette oor 'n lang tyd aanleer deur 'npynlik stadige verbandlegging tussenoorsaak en gevolg in hul ervaringvan diewerklikheid.

Die leerproses word deur verskeiefaktore bemoeilik. Die aardlinge kanbyvoorbeeld nie die inhoud van hulbewussyn telepatles volledig uitruil soosons as ons binne 'n Iigjaar van mekaar isnie, Hulle ruil inligting uit deur middelvan'n hoogs ondoeltreffende "taal"-stelsel,wat talle misverstande moontlik maak.Pleksvan werklikhede kommunikeer ditabstrakte simbole wat onregstreeks nadie werklikheid verwys - maar as sulkevaeveralgemenings dat dit dievernaamstebesonderhede ignoreer.

Diesimboolstelsel isook nie uniform ofkonstant nie, maar varieer 56 van streektot streeken selfsvan enkeling tot enkelingdat die aardlinge bitter moeilikkommunikeer en mekaar gedurigverkeerdverstaan. Hulle verskil gevolglikenorm in hul vertolking van diewerklikheid. Boonop word selfs die vaebegrip van die werklikheid wat hulle somoeisaam verwerf, nie outomaties aanhul kinders oorgedra nie. Elke aardlingwat gebore word, moet alles van voor afaanleer.

Die aardlinge se lukrake leerprosesword verder beduiwel deur 'n kenmerkvan hul breinstruktuur wat ek eers as 'ndefek beskou het, maar nou waardeer asdie kern van hul inhoudelike betekenis.Die dramaturg het die karakters naarnlikin staat gestel om 'n beeld van diewerklikheid te vorrn wat die werklikheidvolslaeweerspreek. (Die aardlinge erkendie vermoe, Hulle noem dit "lieg" en dieopvattings wat daardeur geskep word,"leuens".Maarhulle twis heftig oorwattervan hul opvattings as "leuens" beskoumoet word en watter nie.)

EERS KON EK GEEN ESTETIESE regverdigingvirdie vermoe insien nie. ('n Mensvra jouaf: watter sin het 'n drama - of enigekunswerk - wat nie met werklikhedewerk nie?) Maar nou begin ek insien dat"leuens" weI kreatief benut kan word indie kunste. Die revolusionere konsepmaak ditmoontlik om altematiewe totdiewerklikheidte oorweegen die geldigheidvan die werklikheid s6 te toets.

Dalkmaak die vermoe am te "lieg"dieaardlinge selfs meer bevoorreg as ons endie ander intelligente spesies - wat net dieeen, onveranderlike logika kan sienwaaruit die fisieke werkl ikheid bestaanen nie ander moontlikhede kan bed inknie. 'n Mens kan die aardllnge selfs as"kunstenaars"beskou: al kan hulle nie diewette van die heelal verander nie, kanhulle byvoorbeeld wei 'n samelewingskep gegrond op 'n denkbeeldige ordewat daardie wette weerspreek.

. Hul geskiedenis bestaan uit 'n reeksdergelike samelewings. Almal was 'nregstreekse weerspreking van diegrondwet van die heelal: dat dit as fisiekewerklikheid net kan voortbestaan indlenal die onderdele daarvan koopereer omdit in stand te hou. Dis nou as ek diebetekenis van die aardse drama korrekvertolk:dat die mensdom op klein skaal'n simboolisvan die heelal en die menslikeenkelingesimbole van die atome waaruit

die heelal bestaan,Tot dusver het nog nie een van die

aardlinge se alternatiewe ordes diegrondwet van die heelal ongeldig bewysnie. Net soos die heelal in duie sou stortindien alle atome nie saamwerk om diegeheel- en daarmee hulself - in stand tehou nle, net so stort die mensdom sesamelewings telkens in duie omdat alleenkelinge nie saamwerk om dit in standte hou nie. (Tog toon hulle as enkelinge .tekens dat hulle intuitief die waarde van'n volslae kcoperatiewe logika aanvoel ­hulle noem dit "liefde".)

WAAROM K06PEREER HULLE NIE? Omdatdie samelewingsordes wat hulle tot hedegeskep het nleviraile enkelinge voordeligwas nie. Waar die heelal se orde aileatome se voortbestaan verseker, het dieaardlinge se maatskaplike ordes nie aileenkelinge se voorbestaan verseker nie.Inteendeel, in die chaotiese logikawaarmee die aardlinge hul samelewingssaamstel, beteken die een se broodgewoonlik die ander se dood. Dieongelyke logikaspruit uit onkunde: hullebesef nog nie dat hulle almal dieselfdemens is nie.

Dieaardse drama nader nou, na 'n langaanloop, 'n duidellke klimaks. Dieaardlinge het die vermoe ontwikkel omhulself en die planeet finaal uit te wisindien hullenie 'n logikavind waarvolgenshulle almal saam kan voortbestaan nie.Die spanning loop hoog: die dramaturghet verskeieuiteindes moontlik gemaak.

Gaandie aardlinge die les van atorne selogika leer en koopereer om voort tebestaan?Ofgaan hulle chaos en die dood

.verkies?Enkele aanduidings laat my verrnoed

(en hoop) hulle gaan die lewe kies. Dathulle nag bestaan, wys darhulle statistlestot dusver meer dikwels die lewe as diedood gekies het. Miskien vind hulle .~ieonveranderlike logika van hul rnaterieleliggame - die weegskaal van pyn enplesierwaarin hulle die uitwerking van ~lhul samelewings weeg - tog meer geldigas die veranderlike logika van hul denke.

Kieshulleegter die dood, sal dit spreekvan 'n vreeslike sinisme aan die kant vandie dramaturg. Dit sal die geldigheid v~ndie fisiekewerklikheid in twyfel trek. DIeganse heelal het immers saamgewerk omdie aardlinge te skep. Maar watter SIO hetdie logika van die heelal as die produkdaarvan selfmoord pleeg?Groetnts my vrlend,Sennahoj rewurb.

VryeW8Ukbiad 27 7 - 13 FEBRUARIE1992

Newtown2113. Die redaksie salbesluitwatter

verhaal/verhale wat gepubliseer word.

nau die dag stap chris hani hier yerby?

deurMARETHA LAUBSCHER q'

Nou die dag stap Chris Hani hier verby. . . ,En my hond blaf vir hom. My hond blaf vir almal, soos honde maar doen. Die buurman se hond blaf net vrr kaffers. Hy IS n geleerde

hond en 2 Februarie maak aan hom geen verskil nie... ,. ., . .. ..Elke oggend stap Chris Hani hier verby, Hy is netjies aangetrek. Hy dra n bnewetas met rttsslulter, wat me m~er I~ d.le mode IS rue,In die middag stap hy weer terug na one 0 nine. vroeer het ek hom nooit sien terugstap rue, maar nou stap hy In die IIg terug na one

o nine waar Mary werk. ., .. . PW t I' dl k ffDie mense daar is glo maar moeilik. Eintlik het Mary die werk aan PW te danke. Die vonge char IS U1tgegoOl oor e vee vir Ie a ers

gee. Maar die huisbaas se vreu kan nie kook nie, so. Nou werk Mary daar en FW gee als weg.Chris het nie juis tyd vir die struggle nie. Saterdae werk hy in die tuin vir blyplek en Mary het net een keer 'n maand naweek af."Wat kan ons doen? Ons kan niks doen nie._Wat salons eet?"

LUG. MET RONDE MONDE EN GLASIGE OE SOOS VISSE.Wat sal hy doen? .

Chris reveals that he reads poetry and Shakespeare. When the struggle is over. he would like to take up gardenmg.Intussen stap Chris Hani soggens hier verby. En my hond blaf nog steeds vir hom.

IN PHOLA PARK SLAG HULLE JOU DERMS UIT(Die minister ontken aile aantygings dat die polisie verantwoordelik was vir die aanval op Phola Park. Of enige ander slagtings ofverminkings of sluipmoorde of omkopery of.)

Sy kry vreeg Vrydag klaar. Die naweek se kos is in die yskas. Mevrou het gese sy mag maar vyfuur loop. .Sy moet 'n halfuur wag vir die taxi na Phola Park. Die drywer wag tot dit volloop voor hy ry. Gewoonlik neem dit nie lank me, maar vandag

is die mense stadig om tekom.. .Die vet vrou langs haar soek gesels. Waar bly sy?"En jy is nie bang om huis toe te gaan nie? In Phola Park slag hulle jou derms uit. Tja. Hierdie week was daar impis en police. Hulle het

shacks gebrand en geskiet. En as jy weghardloop dan staan hulle by die pad en jaag jou terug. Tja."In Phola Park? Violence? Polieste? En haar man was dan so seker dit is wettig. Die mense het council-papiere en als. Die water en

geriewe is min, maar die mense help mekaar. Sy wil nie die vet vrou uitvra nie. Party mense praat ook net uit jaloesie. Sy wil nie weetnie.

Die zola is vol. Langs die pad is daar blou uniforms en armylorries.Haar kop begin draaie loop. Eers haar rna se huis in Dlspkloot, toe die shack in zone 6 tot die mense se eie kinders wou bly. Die paar

maande in die karner waar almal in die huis gebooza het tot sy bedags nie meer kon werk nie van die min slaap oor die lawaai snags.En nou Phola Park.Sy klim moeg af langs die teerpad. Daar is nie kinders in die straat nie. Mans staan rend, maar groet nie. Van die shacks is gebrand,

party tot op die grond.Toe sy opkyk na haarwoonplek staan haar oudste daar. Hy het 'n verband am sy arm. Sy gesig Iyk nie meer soos die gesig van 'n kind

nie. Toe weet sy: in Phola Park slag hulle jou derms uit.Maar sy is te moeg om te dink. Sy druk hom net vas en swaal die sinkdeur oop om die kers te gaan aansteek.

D1EWAANSINDie waansin staan 'n meter hoog toe ek die kinders by die skool gaan haal. Tuis smeer ek brood en skink melk vir ete. Maak kos en rolskille op in statistiek oor armoede en verhongering op die platteland. Billy Graham beloof welvaart op 'n samekoms van duisende oor tv.Ek wonder of die platteland al van Billy Graham gehoor het. Of andersom.

Die waansin krap reeds aan die vensterbanke toe rowers straataf 'n huishulp om die lewe bring vir R50.Ek spuit nogtans die tuin nat. Die kinders speel bal. Die hond blaf vir die posman.Die laaste helikopter vlieg oor toe dit badtyd is. In die skemer groei die waansin by die kombuisvenster verby. Na ete krap die blare op

die dak. Ons gaan slaap in die donkerte.In die oggendlig blom die waansin rooi waar die huis en die tuin eens was.Nog 'n normale dag. Ek staan op, trek aan, neem die kinders skool toe. By die kwekery draai ek in. Om die waansin te besweer.

DIS 'N NORMALE DAGDit is 'n normale dag. Ekstaan op, trek aan, neem die kinders skool toe. Vandag draai ek by die kwekery in. lets om die waansin te besweer.Ek laai die kar vol.E~ haal al die strokies af voor ek die plante uitlaai. Sodat die tuinier nie moet sien wat ek betaal nie. Om die waansin te besweer.DIS 'n normale dag. Die son sky.n. 'n Reenvoellaat sy roep hoor. Honde blaf. Twee ystervoels dreun verby, More sal daar weer berigte

wees. van geweld. Ver, ver van hler, Soweto, Thokoza, Phola Park. Mense deurboor terwyl hulle onder beddens wegkruip, pendelaarsvermmk op pad werk toe.Di~ '~ normale dag. Ek trek tuinhandskoene aan. Spit die waansin weg. Groet die buurman. Hy Vrye Weekblad plaas elke tweede week 'n

SPUIt vir oulaas nat voor die hartoperasie more. Wonderlik wat die moderne wetenskap kan doen kortverhaaI. Verkieslik ongepubliseerdeondanks die prys.

Ek s~akel di~ ketel aan..Ha~1 'n koppie uit. Gooi melk in, wag vir die tee om te trek. Op die kortverhale inAfrikaans of Engels, nie langerk?mb~lstaf~lle en verkondlq die voorblad van die koerant. lemand glo sosialisme is 'n oplossingvir S~ld-~fnka. Op bladsy twee kom waansinniges om in sendinghospitale van honger, gebrek aan nie as 1200 woorde, kan gestuur word aan:rnedlkasle, seksuele molestering. Joernaliste stoot in Albania die deure oop op konsentrasiekamp- Vrye Weekblad Flksle, Posbus 177,toes!ande. wa~r klnders wag om na die Heiland te vertrek. Die tee is te sterk.

Bulte skiet die waansm wortel en reik uit na dia hemel.Ek wag v.ir di~ warmwaterkr~an o~ ~eur te loop. Ek soek 'n stasie. Die dominee verkoop God se verhale geplaas moet word en geen

plan met dl~ we~el,d. Sy stem IS sag lntlern. Twee stasies verder word die jongste regeringsplanneaanqekondlq. '(Ir n nuwe beter bestaan vir almal. Ek was die glase, dan die plastiek, laaste die korrespondensie sal ocr die keuse gevoer

borde en vettenge goed.lemand beweer my lewe kan witterwees met waspoeier. Dis 'n normale word nie. Skrywers ontvang R250 vir 'ndag.

7 - 13 FEBRUARIE1992 28 VryeWeekblad

paz

If truth were awoman-whatthen?

BUT THIS IS NOT REUGIOUS fundamentalismmasquerading as metaphysics. Subjectsand objects are only patterns of interpre­tation, built into the glasses that cultureputs on us so that we can see reality.Quality is the source of values - what isgood cannot be quantified. The basic flawin dualist morality is the notion that ifsomething is good, more of the same isbetter.

Ultimately, even the "Laws of Nature"are moral laws. Atoms exercise choicetoo. Everything, even the ceaseless inde­terminate particle dance of Shiva, is anethical activity, "When inorganic patternsof reality create life the Metaphysics ofQuality postulates that they've done sobecause it's 'better' and that this definitionof 'bette mess' - this beginning responseto Dynamic Quality- isan elementary unitof ethics upon which all right and wrongcan be based."

Kevin Costner's. But his demolishing ofthe intellectualobjections to such synthe­ses will carry far more weight. It shouldalso provide a solid ground for newanthropological theory which could co­herentlyexplainvalues and morals acrosscultures.

Lila as a whole though goes muchfurther than a dissection of the faultyassumptions of a particular field. It is acomplexelaboration of the meditation onQuality that began in the previous novel,an attempt to come to terms with theinsight that: "Qualityis morality. Make nomistake about it.They're identical. And ifQuality isthe primary reality of the worldthen that means morality is also theprimary realityof the world. The world isprimarily a moral order."

PIRSIG/PHAEDRUS DRAWS OUT THE FULL im­plications of this primary distinction inmany ways. For example: "Intellect isgoing its way, and in doing so is at warwith society, seeking to subjugate society,to put society under lock and key. Anevolutionary morality says it is moral forintellect to do so, but it also contains awarning: just as society that weakens itspeople's physical health endangers itsown stability, so does an intellectualpattern that weakens and destroys thehealth of itssocial base also endanger itsown stability. Better to say 'has endan­gered'. It's already happened. This hasbeen a century of fantastic intellectualgrowth and fantastic social destruction.The only question is how long this proc­ess can keep on."

Zen and theArt ofMotorcycleMainte­nancepersonalises Phaedrus's philosophi­cal struggle by textual juxtaposition of aparallel struggle with his own 'insanity'and relationship with his son. In the sameway, Phaedrus's attempts to understandLilathe woman, and to answer the ques­tion "Does Lila have Quality?", form thenovelistic element of the unique blend ofphilosophy and fiction that characterisesboth books. Pirsig the writer is powerfulin his passages of prose and dialogue ­such as the conversations with Lila,a grimdescription of NewYork, and an encoun­ter with Robert Redford who tries unsuc­cessfully to buy the film rights to theprevious novel.

Phaedrus the philosopher is masterfulin his painstaking construction of a meta­physical edifice that seems to have novulnerable polnts. But Lila brings aboutan integration ofsorts, and the writer andphilosopher merge and dissolve into oneanother. Likethe butterfly unfolding fromthe silicon-chip key on the cover, Lilaoffers us an enigmatic image of humandestiny and individual moral choice. In atime of information overload, culturalimplosion, and calloused intellects,itmighteven change the way you think and feelabout your life.

(Stanley Frielick is alecturer at Wits)

"\'.i'"·'s-s« '-.

AUTHOR OFZENAND THE APT OFMOTORCYCLEMAINTENANCE

LILAAN INQUI~YINTO MORALS

••• ~ _ m ••••••~_.__ ••~. ,,_ _. _ __ ••

ROl3ERT MPIRSIG

value-less insights of Western ernpm­cism. Physicist Fritjof Capra completedTbeTaoojPhysicsin the same year as Zenand the Art was published (974), andprecipitated a flood ofbooks proclaiminga new synthesis of science and religion.The 80s saw a concerted attack oncartesian dualism and its 20th centuryslave logicalpositivism. Many felt that thenew paradigm had arrived.

But Pirsig/Phaedrus is not totally con­vinced. Lila continues the tail-ehasingpursuit of the ghost of reason that ledPhaedrus outside the mythos and intoinsanity. Although relatively integratednow, Phaedrus is still grappling with theMetaphysics of Quality. He realises thathe isgoing to have to stop carping abouthow bad Western subject-object meta­physics isand say something positive fora change. His metaphysics is crying forsomeone to bring it to earth. What isknowledge for? If truth were a woman ­what then? A woman - Lila - poses suchquestions for Phaedrus, and provokes aphilosophical crisis.

THE NARRATIVE BLUEPRINT OF Zen and theArtwas a motorcycle journey from east towest acrossAmerica(which actuallybringsyou closer to the East). In Lila - structuredaround a boat trip down the HudsonRiver to New York (which takes you tothe heart of Western decay) - Pirsig/Phaedrus devotes a great deal ofspace to

ending and explaining his previousove!.Thisismore than flashypostmodem

technique - itgives Pirsig an opportunityto both grind his metaphysical axe on thecriticswho misunderstood his first book,and also continue his assault upon the

ualisticfoundations ofthe modern acad-

ving dealt with the Philosophy De­partment of the University of Chicago,Phaedrus now turns his analytic attentionto the discipline of anthropology. Pirsig'sexploration of the interconnections be­tween Americaand American- Indian cul­ture are likely to be as controversial as

and the Art ofMotorcycleMaintenaceleft you com­pletely un-touched, there

are few novels that can claim such anincisive diagnosis of the metaphysicalcancers in contemporary Western cul­ture. When Phaedrus (Pirsig's alter egoand third person narrator) tapped hisanalytic knife on Quality - we all knowwhat it isbut we can't define it - an entirementa]universe fell neatly apart. Deeplyflawed dualisms were revealed as mereassumptions which block our identifica­tion with the real sources of value.

Zen and the Art of MotorcycleMatntenacetook the seed of the burnt­out counterculture of the 60s and raisedthem to a new level of inquiry. Theanswerwas not to run away fromtechnol-,ogy, but to break down the barriers ofdualistic thought that prevent a fullunder­standing of our modern dilemma. Thelotus emerging from the spanner on thecover (of the old Corgi edition) symbol­ises a fusion of nature and the humanspirit into a new kind of creation thattranscends both. And not in grand spec­tacles of moon landings or nuclear de­vices, but in one's own life, in a lessdramatic way - like fixing a motorcycle.

LILA: ANENQUIRY INTOMORALSBy Robert MPirslgBantam Press, 1991

STANLEY FRIELICK

PIRSIG TAPPED INTO A CURRENT of intellec­tual energy that - in attempting todisman­tIe a Western view of reality which hadheld sway since the 17th century - waslooking East for answers. The ancienttexts of Eastern mysticism were alreadyembedded in counterculture lore, andthey offered a metaphysical frameworkfor the often confounding and always

ZenifEven

VryeWeekblad 29 7 - 13 FEBRUARIE1992

kleinadvertensies

Om by te bly metdie vlnnlg veranderende tye Is deesdaenogalmoellik.Om v66r te b/y, het jyVtye Weekbladnodrg. Teen net 30,8 sentperdag. So: vul die vormnou In en stuur saam met 'ntjek of 'n posorder vir R110 (vir 'njtU1T, '1J'1'Wen aJftwtri"t/ i"gu(uit) of R50 (virs.-s1tUUItIIfe, a1les i"t!ufuit) aan:

PERSOONLIK/PERSONAL

Die Takhare vir Vrede sA d1elydingsweg van dieverbrulker IsOK

Ons kyk na mekaar en vra: "Kan 'nBoeIng ons naander selsoooedra?" Ditls 'nwonderlike Kaapse Somer. Ek Isnef vir jou. D.

Ruan: Ek presles Isnle joune nle •dog nog altyd h1er. Jykan lief raakvirmy • Corne

Models needed for Painting Department, Technikon Witwatersrand·8am to3pm. Phone 614·3454

ACCOMMODATIONNERBLYF

Oopkop-student gesoek om woonstelte de91ln Linden· R300.Kontak CScholtz Tel: 782·6001 (h), 800-3648 (w)

DIENSTE/SERVICES

Redigerlng, proeflees, vartaal- &IIkwerk op rekenaar • Bel Nlco Roosby(021) 948·8456.

Let ushelp you with your washing & Ironing. See Ethel, 7A HendonStreet, Yeoville Oust after the Harrow Rd Intersection). We areopen 7days a week, 7am to7pm. Our prices are reasonable, our service isexcellent· especially for single people.

FLOTATION TANK: relax body and mind In awarm peaceful zero­gravity environment. SHIATSU THERAPY· Japanese therapeuticsystem •Improves health, by removing fatigue causing elements andsllmulatlng the body's innate recuperative powers. Tel Jen (011) 435­7721

Translations done inAfrikaans, English, French, Spanish & German.Tel: (012) 546-1925

ACUPUNCTURE: Calms, strengthens & stops pain. itcan treat orprevent many Illnesses by addressing their root causes. Tel: (011)643·4418 Sarah Hewland, Dlp.Ac (UK), Clin, Cart (Nanjing)

TIK- EN VERTAALWERKBel Louise by (012) 46·6577

D1ENSPLIG ADVIESDIENSVir gratis en onafhanklike advies op enlge navrae oor diensplig,skakel:Durban - (031) 301-5663 Richard (w)Pietermarnzburg· (0331) 944079 Mark (h)Kaapstad· (021) 689-1194 (5:30nm tot7:30nm)Grahamstad • (0461) 26067 ROOi (h) ofgaan nadie Metodistekerk,Prltchardstraat 79 opDinsdae vanaf 4:30nm tot 7:00nm

POWA (People Opposing Women Abuse) Is 'nondersteuning- enInllgtlngsdlens vir mishandelde en verkragte vroue. Ons bled ookwerkwlnkels en opIe1dlngsprogramme aan oor geweld teen vroue. Virverdere Inligting skakel (011) 642·4345

VISUAL ART COURSESLearning to see. Eye training tolook atshape, form, colour,dimension translated into drawing, painting, sculpture and crafts.Classes available day and evenings for children and aduns. PhoneMaggie van Wezel at614·7297 after 5pm

atmosfeer tekuier. Besoek ons die tweade Salerdag van e1ke maandvanaf gym·211m. V1rverdere besonderhede skakel (021) 667-1659UBUNTU COUNTRY MARKETEvery Saturday 9am •3pm. Bio-dynamic &organic farm produce, aswell as leading craftsmen exhibiting &seiling wares. Uve entertainmentand good food •take the N4 Highway toWitbank and the BoschkoplDonkerhoek turnoff, or phone (012) 802-0733 for more Information.

MARK/MARKET

STET STET STETDie jongst~ Stet (7.1) Isuil. Dis bou min verband met die konsensus·werklikheld. Dis 'ncrack-ultgawe. Kry dlt In diehande.

PHAMBILI BOOKS:Huge selection of Academic Titles22Plein StreetTel: (011) 29-4944WANTED: Second-hand, Left Wing Books Ingood ccndltion. PhambiliIsbuylngOpen:Mon-Fri 9hOO-17h30Saturday 9h00-13hOOSUndays 13hOO·17h00

Om 'n advertensie opdie bladsy te plaas, belvir Louwrins Potgieterby (011) 836 2151 ,stuur 'n faks na 8385901 of skryf aanKleinadvertensies,Posbus 177, Newtown2113. Dit kos R15 vir 25woorde of 'n gedeeltedaarvan. Persoonlikeadvertensies korter as25 woorde sal gratisgeplaas word.Olespertyd Is Dlnsdagmiddag 12 uurvoor publikasie

EVENTS/GEBEURE

Tsltsikamma Staptoer 24-28 Feb 1992Plek vir4mense wat jonk Isvan gees en lekker k*kom die kampvuurkan praat. Skakel (012) 644460 (na-ure)

The Johannesbug East branch ofthe ANC will beholding ageneralmeeting on Sunday 9February from 2to4.30 pm. The meeting will

. be held at the Marywill Hall, comer Knchener and Durham avenues,Bez Valley. The meeting will Include atalk on the peace accord.

IRENE VILLAGE MARK· 08/02192, Smuts Huls·museum, Irene.Is jy opsoek na lets anders ofvool jy Ius om net In'nrustlge

7 - 13 FEBRUARIE199~

Vrye Weekblad Verspreldlng, Posbus 177, Newtown 2113. Vandagnog.

Naam .

Adres .

......................................................................................Poskode .

30 VryeWeekblad

•

7 - 13 FEBRUARIE1992

PRIKKELENDE

Dance Umbrella '92mE FOURTH ANNUAL AA Life Vita DanceUmbrella will host over 70 choreographersand dance companies during its two-weekseason at the Wits Theatre, from 2 to 14March.

Four evening programmes and an all-dayFringeprogramme(scheduled forSaturday, 7March) will showcase the talents of SouthAfrica's contemporary choreographers anddancers ina varietyofdance styles. The focusmoves fromcontemporary ballet to traditional- African, Indian, Spanish, fromdance theatreto pantsula; from jazz and tap to mime.

Included In the Umbrella are works byChristopher Kindo - both his farewellsolo andits extendedwori< choreographed forthe FreeFlight Dance Company; Jeanette Ginslov ­inspired bythe paintings ofAndrea Desmond­Smith; Tonny Nene with Rishlle TraditionalDancers; Debbie Rakusin's One UponJazz;Soweto Dance Theatre's Jackie Semela;Sylvia Glasser withMoving IntoDance; CapeTown's Zama Dance School with works byArlene Westergaard and another collabora­tivepiece from NandiphaGogela and PhumzaMaqungo; Gerard Dester, AlfredMkhizeandhis Vuka Umibuse Indlamu dancers, EstherNasser, choreographing this year for the Jo­hannesburg Youth BaHet, Rebirth Pantsulafrom Chesterville, Durban - recent winners ofthe Shell Road to Fame; dance theatre fromKimThackwrayandJohanvanderWesthiJisen.and Adelaide deBroizewith Blue; Lulu Khumalofrom Rhodes University; Adele Blank; BrendaPetersen's Dancing Sensations fromWelkom;Soentjie Thapedi; Sonje Mayo; David Krugelwith the National Dance Company ofBophuthatswana, IsabelleDoll and Street Beat.

The Dance Umbrella also provides the fo­cus for the 1991 AA Life Vita Awards forcontemporary choreography and dance. Theaward of R3 000 for the most innovativechoreography, of R1 000 each for the maleand female dancer of the year, and two meritawards of R500each for the most promisingdancerswill bepresented afterthe final eveningperformance on Saturday, 14 March.

KUNS

Internatoinal Jazz pianistABDULLAH IBRAHIMinconcert with Ekaya - Basil Mannenburg CoetzeeMon - Fri8pm, Sat 6 - 9pm

UPSTAIRS AT THE MARKETTheMarketTheatreand Mouthpeace presentAndrew Buckland's BLOODSTREAMDirected by Janet BucklandStarring AndrewBuckland and Li NewmanMon· Frl 8.15pm,sat 6.15pmand 9.15pm

THE LAAGERTHE MEETINGByJeffStetsonDIrected by John KaniStarrIng Sydney Chama, Louis Seboko and SeputlaSebogodiMon-Frl8.15pm,6.15pmand9.15pm

Kippies at the MARKETRene McLean Quintet

MARKET GALLERIESPeter Ntobeni - eclectic utilitarian objects

• Gazza: The nickname for Britishfootballer Paul Gascoigne, one of themost mischievous and entertainingplayers in the game today.

obvious that time has passed Sakhile by.They still have a lot of the talent that wonthem titles in the past - but there is littleenergy or dynamism in their playing, andonly Masekela's inspired solos manage tosave them from relegation to the seconddivision. .

Bayete, on the other hand, have learnedtheir Sekunjalo lesson well and pushvocalist jabu Khanyile well to the fore.Although still primarily a musician's side,they allow Khanyile's vocal and physicalacrobatics to dominate. This time, thescore is Bayete 3, Sakhile 1.

The goal of the night came midwaythrough the set, when the band dedicatedone of their most popularsongs, Zabalaza,to "all the local comrades". Within min­utes, the Bophuthatswana homelandglitzygambling den was alive with toyi-toyiingfans.

Bayete 9, Lucas Mangope O!And the man who scored all the goals

was Khanyile, the "Gazza'" of SouthAfrican music: flamboyant, extravagant,and prepared to try anything.

Masekela, though, was man of thematch yet again. He is brilliant - delicateone minute, powerfully strong the next.In a league of his own, and definitely aworld-class player.

.Asthe CCV-1Vcommentators saywhenKaizer Chiefs score: Laduuuuuuuuumal

31

to 20 musicians on stage at any givenmoment.

One of the most fascinating aspects ofthat tour was the way Masekela incorpo­rated two of the brightest teams in thecountry - Sankomoto, originally fromLesotho, but definitely in South Africa'smusical first division, and youngstersBayete, with their "people's fusion".

Bayete learnt a hard lesson on theSekunjalo tour. Although they fielded atalented side, they looked dull alongsidethe showmanship of Sankomota - inparticular their "striker", singer TsepoTshola, who drove the crowd into afrenzy. The score? Sankomota 4,Bayete 2.Man of the match? Hugh Masekela.

SUNCI1YAnd so to Sun City, February 1992.Masekela - by now regarded as our ownPele, our own musical legend - has main­tained Bayete from his original line-up,and added another local fusion band.Sakhile.

Although a bit long in the tooth, Sakhile'sstrength lies in its three stalwarts, talentedsaxophone player Khaya Mahlangu, per­cussionist Mabi Thobejane and bass gui­tarist Sipho Gumede, who have been in(and out 00 the band for donkey's years.

Thirty minutes into the game, it's pretty

WATCHING LOCALJAZZ these days is a bitlike watching football. You cram into astadium to watch a band with moreplayers than Kaizer Chiefs, and a fan clubwho can put FNB Stadium's loudest toshame.

You even get fuzzy close-ups (but,sadly, no action replay) ofthe best move­ments via two huge 1Vscreens next to thestage.

Watching Hugh Masekela at Sun CitySuperbowl last weekend was like beingat FNB for a thrilling cup-tie.

And the fans were there in their thou­sands to see the home boy who had leftthe country, had achieved the equivalentof playing for Manchester United, andwas now home to showwhat he could do.

COMINGHOMEOf course, Masekela had already playeda couple ofgames on home soil. The first,a late-night blow at Kippies early lastyear, was the most intimate demonstra­tion of his skills. Masekela made a guestappearance, coming on in extra time toscore some memorable goals- and left,leaving local fans stunned.

This was followed by his first full gameon home soil: the Sekunjalo cross-coun­try tour in mid-1991, which was a musicalmonster -lively, large, and loud, with up

Bayete 9, Mangope 0CHRIS VICK keeps the jazz score

ARLENE AMALER-RAVIV. Armando Baldinelli, Noel Bisseker, Reshada Crouse,Bongiwe Dhlomo, Kendell Geers, Philippa Hobbs is enkele van die kunstenaarswat tafels gemaak het vir die burgemeester van Johannesburg, raadslid ElliotKretzmer, se bal wat op 29 Februarie plaasvind.

Altesame 30 kunstenaars is gevra om tafels en eetgerei te ontwerp wat tydensdie bal gebruik sal word. Dit sal.opgeveil word am geld in te samel vir die mu­seum. Steven Cohen se eetbord, waarop 'n penis aangebring is, het alomstredenheid veroorsaak - maar Cohen se gaste kan steeds hul hors d'oeuvresdaarop geniet.

VryeWeekblad

DIEKUNSJAAR kom met 'n paaromstrede geleenthede op dreef:

!'Le Bal des Tables Artistiques bydie johannesburgseKunsmuseum en 'ntentoonstelling van kortrolprente deur Suid-Afrikaanseavant-garde kunstenaars watSondagaand in die Newtown­galery. oorkant die Mark-Teateropen.

Die rolprente sluit in:Henion Han, 'n

gegradueerde van die ChicagoInstitute of Arts, se Utter is 'nmengsel van home movie­materiaal wat tussen 1947 en1975 deur sy vrou, Lee, sefamilie verfllm is,gejukstaponeer met"unmanipulated environmentalnoise".

Matthew Krouse, Giulio Biccari en Jeremy Nathan se De Voortrekkers (foto 00:die prent wat deur die Trlennale-beoordelaars afgekeur is) is 'n swart-en-wit prentin die styl van Nazi-propaganda-prente oor 'n futuristiese trek.

Alienation, gemaak deur Karen Thorpe en Lance Gewer, bekyk die aarde deurdie oe van besoekende wesens uit die buitenste ruim.

Han en Lee Harvey se Switch Offthat Machine is 'n "teatreale" prent en handelnie oor wat in die prent as beelde ingesluit word nie, maar gebruik 'n alternatiewemetode om betekenis te skep. Klank word die "ont-romantiserende" element enpoog om die sentimentaliteit van linkse sowel as regse propaganda te ondergrawe.

William Kentridge se T&! word beskryf as 'n 'video-skets". Die verfilming hetsonder 'n draaiboek begin, maar teen die einde het die verhaal van Tristan enIsolde uitgekristalliseer.

Teich (Duits vir poel) praat in mitiese terme en word gesetel in die retoriek vandie Romantisisme. "Dit is 'n amorele (en waarskynlik immorele) prent wat niemandiets kan leer en niemand kan red nle." Dit is outo-biografies.

7 - 13 FEBRUARIE199233

,mart au en a[SKRYF OOR DIE WEEK SE TV

DIE LYF HET 'N TAAL

ARENDE: 'NTWEED~WENNER OP PADArende II, wat Donderdagaand op 7nm. op 1Vl begin, het die ongemaklike taak om syvoorgangerse skoene vol te staan; met anderwoorde, dit isonvermydelik dat die opvolgreeksmet die eerste vergelyk sal word.

Die openingsepisode van die tweede reeks begin goed genoeg: met die welbekende,nostalgiese temalied en die groep krygsgevangenes in Deadwood Camp wat sit en wag omte hoor wanneer hulle kan huis toe gaan. Die afle van die getrouheidseed aan die Engelsekoning as voorwaarde vir hul terugkeer is die onderwerp onder bespreking. Die meestegevangenes meen dis net 'n vinnige resitasie, 'n paar woorde wat jy met jou mond se en jy'sweg. 'n Paar5005Sioet Steenkamp voel egter die manne wat 56 se, mag dit miskien glo, maaruiteindelik "brand hulle hande van die Bybel". Hygaan aan geen Engelse koning trou sweernie, maar in die kamp gaan hy ook nie bly nie,

Sioet beplan syontsnapping van StHelena met die hulp van die ou Portugese vrugtesmousSam Gobbler en sy mooi dogter, Princess. Alles verloop seepglad en Sioet haal dievertrekkende skip versteek in een van Sam se roeibootjies. WatSioet nie weet nie, is dat eenvan die Britsekampofflsiere, Kitchener, agtergekom het hy isweg en vir Princess op die rotsegekry het. In die worsteling wat volg, word Princess na haar dood gestamp... en Kitchenerbekook 'n storie dat hy Sioet haar sien vennoor het.

Alles klink dramatics genoeg en die grondslag is gele vir wat later 'n ewe meesleurendeverhaal word. Net jammer die eerste episode is nie so goed soos die lateres nie. Veral dieklimaks, die moord op Princess, vind so vinnig en half slordig plaas dat dit aanvanklik nieregistreer asdie klimaks van die episode nie. 'n Rede hiervoor isdat een van die sleutelfigurein die klein drama, Tim Mahoney wat Kitchener speel, so amateuragtig is dat hy amperlagwekkend word. Vir die energie wat hy in die toneel toon, Iyk dit amper onverstaanbaardat die vrou hom nie vinnig met die eerste vasvat uitskakel nie.

Dit is ook of die storie telkens fut verloor wanneer teruggesny word na die vroue tuis. Diegemeenplasighede wat hulle kwytraak, verveel 'n mens 'n bletjie.Maardan dien dit seker ook'n doel: om te wys in watter opsig die krygsgevangenes en hul vroue tuis se situasies verskilhet en om moontlike probleme in die vooruitsig te stel.

Die "dorpsklere"van Susanne Beyers asAnnette, Sioet se vrou, was 'n ander krapperigheid.Vir 'n vrou wat al maande, jare, aileen op die plaas regkom, drade herstel, skape aanjaag, drasy darem 'n baie nuwe, fyn en frillerige romp en bloes, 'n hoed die ene strikke, en oorbellewat heeltemal oordadig voorkom. Boenop Iyk haar gegrimeerde gesig na alles behalwe dievan die taai plaasvrou wat sy veronderstel is om voor te stel. In die opsig was Libby Danielsse kostuums in die eerste Arende meer gepas.

Andersins word Arende II steeds gekenmerk deur 'n gemaklik vloeiende draaiboek deurPaul C Venter en 'n heerlike storie wanneer dit eers op dreef korn. Ook is daar 'n paarwonderIike nuwe karakters. Die van Jacobus (Nico Laubser), 'n man van min woorde maarlojaal tot die dood toe, is uitgebou van die eerste reeks af. Jana Cilliersspeel 'n vrou wat netas besete beskryf kan word. Haar stom dogter, Meisie, word skitterend vertolk deur dienuweling Elmavan Wijk,wat Dehet wat behoorlik by 'n mens bly spook. Twee onheiIsengelein die nuwe reeks, die Volschenk-egpaar, word gespeel deur Dawie Maritz en nuweli~gIsabella Mostert, wie se voorkoms en spel as die komplekse, neurotiese Liefie een van diehoogtepunte in die reeks is.

Maar net soos in die eerste Arende is die spiI waarom Arend~ II.?raai die Iiefd~!haat­verhouding tussen Sloet enJames Kerwin (Gavin van den Berg) en II1 die reeks word die temaselfs intenser wanneer Kerwin te aile koste Princess se dood wi! wreek...

VAN SY EIE'NPOUTIKUSmetsyvinger indie lug roep neteengesigvoordie oog.Ditishoe die mag van televisie'n kleingebaarsoosdie "nuwe" betekenis gegee het. En as die gebaareers - soos indie gevalvandie voonnalige staatspresident, PWBotha -deur skerptongigesatirici aangegryp is, isdit so goedas verewig indie volksgemoed. Dieselfde geld die befoeterde gesig met die mondhoeke watafwaartstrek.

Virdaardie tweede "gesprek", die een wat die Iyfmet die kykersvoor die kassie voer, moetveral politici yoortdurend op hul hoede wees. Want niemand se optrede op televisie words6 skerp krltiesbeoordeel as juisdie man wie se loopbaan atbangvan hoeveel oortuigingskragelke openbare optrede het nie... '

.Sondagaandse Agenda hetweer eens beklemtoon dat die Iyftaal van 'n politikus net so hard·praat as die woorde wat uit sy mond kom, .

Van Nelson Mandela, president van die ANC, is al voorheen gese. "I've seen that fingerbefore," toe hy by 'nvorige geleentheid s6weggevoerwas deurdie intensiteitvansygevoelensdat hy onwillekeurigdie gewraakte gebaargebruik het. Sondagaand se kort onderonsie tussenMandela en ClausSchwab, voorsitter tydens die World Economic Forum se paneelbesprekingwaaraan Mandelaen FWde Klerk deelgeneem het, oor hoeveel tydelkeen van die twee Suid­Mrikaanse deelnemers tot hul beskikking gehad het, het ietwatvan 'n suur smaak in die mondgelaat.

Ten eerste het Mandela se beswaar gekom nadat De Klerk lank en geesdriftig toegejuig is.Tweedens, nadat Mandela baie vriendelik maar tog ferm deur Schwab daarop gewys is dathy in sy openingstoespraak die voorgeskrewe tydsduur met meer as dubbeld die tyd oorskryen daarom net 'n minuut se spreukbeurt vir die paneelbespreking gekry het, het Mandela nieeen keer nie - al was dit dan net met 'n kopknik - te kenne gegee hy verstaan, dit is in diehaak. Nie een gebaar om die gehoorvan sygoedgesindheid teverseker nle, Ensy mondhoekese afwaartse trek het 'n mens ongelukkig - ironies - maarte duidelik aan 'n ander, soortgelykeonverbiddelike gesig herinner...

TV15.55 Oggendboodskap .6.ooGMSA9.ooCTV11.30 Santa Barbara12.00 Larry King1.00 Headline News1.30 Business Day2.03 Telerama2.30 Psychology ofthe Air3.00 Eduspektrum3.30 Walter, die Wasbeer4.00 Dis Waar4.05 Die Tweede Vrou5.00 Santa Barbara5.30 Rustelose Jaro5.57 Kompas6.006 op 16.35 Brakanjan endie Drie Musketiers

CCV11.00 Footsteps12.00 Telerama12.30 Moving On­The Generation Gap12.SO Road to Health1.00 ZD •Musicvideos2.00 Ntome Tsebe2.30 Need toKnow3.00 School Talk3.45 Mazondi's Shop

3.55 LMng &Loving4.00 Mon Pe4.30 Days ofOurLives5.30 The Bold &The Beautiful5.57 Devotion6.00 Toyota Top 207.00 News7.30.Ke Nyala Mang - Sotho drama series;Ezodumo (Nguni)7.45 Hlala Kwalafileyo (Ngunl)8.00 Alter 88.25 Royal Family' Sitcom8.55 News Update9.01 Evita Peron (2) • Mini series9.54 Sledgehammer· Detective comedy10.17 Movie Focus10.47 CNN Intematlonal

M·NetINTEKENARE10.30 Maybe Baby12.00 Vldeofash/on3.00 Smurls

• 3.30 Dennis The Menace4.00 Scooby Doo4.30 The Wde Worid OfKidsOOPTYD5.00 Charies InCharge5.30 Loving6.00 The World ofPanasonlcINTEKENARE7.00 It's My Turn8.35 Box OIlIce America9.00 The John Bariks Show10.00WlOU11.00 Blood Money

: Donderdag 13•••••••••••••••••••••••••• 7.00 Arende II:Nr1-Moordenaarskaroo• 8.00News• 8.30 Agenda: 9.00 The Golden Girls·Sitcom series with• Beatrice Arthur, Rue McClanahan, Betty• White and Estelle Getty• 9.30 FBI: The Untold Story· series based: onactual FBI cases

10News10.05 Diagonal Stroet10.30 Melba11.20 Atiantic Realm(2) - Into the Abyss

VryeW8Skbiad

M·NetINTEKENARE10.30 Skollie11.55 Dalrybelle Health Club Challenge3.00 The Smurfs3.30 Slimer4.00 Scooby Doo4.30 llny Toon AdventuresOOPTYD5.00 Throe's Company5.30 Loving6.00 GetALife6.30 Designing WomenINTEKENARE7.00 Lonesome Dove' Slot9.00 Death Wish IV:Crackdown10.40 60Minutes: Making Merry11.00 Red Heat

Woensdag 12TV15.55 Morning Message6.00GMSA9.00CTV11.30 Santa Bamara12.00 Larry King1.00 Headline News1.30 Business Day2.00 Telerama2.30 Need toKnow3.00 Educational Rendezvous3.30 Winnie the Pooh4.00 Bible Story4.05 Zorro: The Legend Continues4.30zapmag5.00 Santa Barbara5.30 Rustelose jaro5.57 Compass6.006 on16.30 The Family Man - Widowed firoman CaptainJack Taylor (Gregory Tay1o~ copes with fourkids7.00 11mber' Drama series about South Africanlumbe~acks

8.00 Nuus8.30 Agenda9.00 StEtiglus -Hospitaaldramas10.00 Nuus10.05 Kuns opEen I Arts onOne

CCV11.00 Footsteps12.00 Te/erama12.30 Sharp - Educationalseries1.00 Ngomgqibelo I KaMokebelo2.005262.30 Need toKnow

·3.15School Talk3.45 Dealing ~th Dogs3.55 Who Saw That?

. 4.00 C.O.P.S.4.30 Days ofOurLives - Soap opera5.30 The Bold & The Beautiful5.57 Devotion6.00 Ripley's Believe It orNot6.30 Drive-Q-Manla • Game show7.00 News7.30 InDepth8.00 Alien Nation· Futuristic action series byKenneth Johnson, croator of'V8.55 News Update9.00 Evita Peron (1)· The Iife,loves and rise topower ofthe legendary Evita Peron, with FayeDunnaway asEvlta.9.52 Cop Rock (1)• Police dramas with music, anewgenro10.44 CNN Intematlonal News

ramme.s----------------&

4.05 Die Ander Ek4.30 Tekkies5.00 Santa Barbara5.30 Rustelose Jars5.57 Kompas6.006 op 16.30 Legkaartbonansa7.00 Agler Elke Man8.00 News8.30 Agenda9.00 Rescue 91110.00 News10.05 Film: BriefEncounter -TV version ofthe classic drama by NoelCoward, with RichardBurton and Sophia Loren.11.50 sex Talk· Sex andStrass

11.00 Footsteps12.00 Telerama12.30 Cross Oter12.55 Educational Programme1.00 Picka Tune2.00 Alter8 (Magazine)2.30 Need toKnow3.00 School Talk3.45 Use orAbuse? Dl\Jgs and alcohol InSA4.00 Tom & Jerry4.30 Days ofOur Lives5.30 TheBold &The Beautiful5.57 Devotion6.00 Siyaphi (Nguni); Madireng II(Sotho)6.30 NewTimes (Nguni); Ntome Tsebe(Sotho)7.00 News7.30 526(Nguni); Di Wele Makgolela(Sotho)8.00 Velaphi II (Ngunl); Tsa 5echaba(Sotho)8.30 Regional Magazine8.55 News Update9.00 Cheers· Comedy series9.28 Film: Blind Fear -Ablind woman isterrorised Inthis suspense tale.11.04 Dragnet· Detective series11.29 CNN Intemational

M·NetINTEKENARE10.30 AnUnremari<able Life12.05 BoxOffice America3.00 Smurfs3.30 Slimer4.00 Seooby Doo4.30 TinyToon AdventurosOOPTYD5.00 Blossom5.30 Loving6.00 Midnight CallerINTEKENARE7.00 Lonesome Dove9.00 Supersport: Best ofEnglish Soccer11.00 Catch Me IfYou Can

TV15.55Oggendboodskap6.00GMSA9.00CTV11.30 Santa Barbara12.00 Lanry KIng1.00 Headline News

• 1.30 Business Day• 2.03Telerama• 2.30 Psychology ofthe Air• 3.00 Disney• 3.30 Tamboeroekieman• 3.35DrKleiman se Kaskenades•• 3.45Wielie Walie• 4.00 Dis Waar••

VryeW88kbiad

• Dinsdag 11

ro

•••• CCV•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

: Maandag 10•• TV1• 5.55 Moming Message• 6.00GMSA• 9.00CTV• 11.30 Santa Bamara

12.00 Larry KI ng1.00 Headline News1.30 Business Day2.00 Telerama2.30 I Need ToKnow3.00 Youth Scene3.30 Bamey3.40 Tiny Tales3.45 Pumpkin Patch4.00 Bible Story4.05 Bravestarr4.30 The Mysterious Cities ofGold

• 5.00 SantaBarbara5.30 RusteloseJars5.57 Compass6.006 on16.30 Katts andDog7.00 Murder, SheWrote8.00 Die Nuus8.30 Agenda9.00 DieGuldenburgs ­Dultse strooisage10.00 Nuus10.05 Topsport11.00 Euroka (2)

• - Avontuurreeksvan 7episodesoor 'nEuropeseruimteprojek.

11.00 Footsteps12.00 Telerama12.30 Dealing Ylith Dogs12.40 The ArtofRetail Selling12.SO Succeed, Success1.00 Toyota Top 202.00 Movie Focus2.30 Need toKnow3.00 School Talk

3.45 Strass - Aro YouCoping?4.00 Smoggies4.30 Days ofOurLives5.30 The Bold &TheBeautiful5.57 Devotion6.00 Crime Watch6.30 InDepth7.00 News7.30 ZD-Musicvideos8.25 Murphy Brown8.55 News Update9.00 Head oftheclass- School sitcom9.27 Knots Landing10.20 Wise Guy,Action Series11.15 Dancln' totheHits

11.39 CNN Intematlonal News

CCV

M·NetINTEKENARE10.30 Blood Money12.0560 Minutes: Blind Justice3.00 Smurls3.30 SlImer4.00 Scooby 000, Where Are You?4.30 llny Toon AdventuresOOPTYD5.00 Droxell's Class5.30 Loving6.00 Fresh Prince Of Bel Air6.30 Duet

• 6.55 Grammy Awards Competition• INTEKENARE•• 7.00 He's Not Your Son• 8.40 Dairybelle Health Club Challenge• 9.00 The Civil War• 11.00 Throw Momma from the Train

32

TV1

CCV10.00 Improssions12.00 Magnificat· Classical music12.30 Gospel Gold1.00 Sport6.00 Masakhane,Masidumise(Nguni); Tumelo,Ichtus (Sotho)7.00 News7.30 InDepth8.00 Giant Nile (5)8.30 AMan intheFamily· Sitcom9.00 Booker - Actionseries9.52 Jazz Jazz Jazz10.52 Knightwatch(Repeat InSotho)

M·NetINTEKENARE7.00 East-Net open7.01 Pudhu NelluPudhu Nattu9.00 Mahabharat9.30 Essence10.00 Bhangra Music10.30 Canal PortuguAs1.30 The Campbells2.00 Treasuro seekers3.00 Maybe Baby4.35 KrieketOOPTYD5.00 DuckTales5.30 Chip 'nDale6.00 Disney's All StarFamily CincusINTEKENARE7.00 Carte Blanche8.00 The Verdict8.30 The Fabulous Baker Boys10.30 The Phil Donahue Show11.30 Talk Radio

8.00 CTV10.00 University of theAIr11.00 Met Vakansie opEkspedlsie11.15 Innovations11.30 Pumpkin Patch11.40 Wlelie WalleI1.SO Zet12.00 zapmag12.30 TV1011.30 Reml2.00 Swerwerskos2.30 Hallo Spencer3.00 Ambraal - Tekstiele3.30 Die NegendeWAroldfees vandieSirkus van MOro •Voornemende

sirkusastieste wys hul toertjies virdieImpresario's.5.00 Beyond 20005.45 Stroetwise6.00 Kl\Jis en Kronlek6.40 Met Woord enLied7.00 so/so8.00 Nuus8.15 Agenda9.00 Film: The Room Upstairs· Romantic

• drama Inwhich Leah Lazenby tumsherhome Into aboarding house and falls Inlove~th alenant. With Stockard Channing,Sam Waterston, Linda Hunt, Joan Allen andothers.10.40 No Jacket Requlrod11.10 Topsport: Springbok Cricket Saga

: Sondag 9•••••

• •I S I

M·NetINTEKENARE6.40 Parade Ring7.00 Mouserclse7.30 Wake Rattle And Roll7.55 The Little Flying Bears8.20 Captain Zed and the Zee Zone8.45 AlfTales9.15 Teenage Mutant Hero Turtles'9.40 Tiny Toon Adventuros10.05 The New Anchies10.30 The New Generation11.00 The Nightmare Years2.05 Legends InLove3.00 SupersportOOPTYD5.00 SupersportINTEKENARE7.00 Catch Me IfYou Can9.00 Haunting Passion10.4560 Minutes: Plugging the Leaks11.00 Everytlme We Say Goodbye12.40 Vital Signs2.10 White oftheEye4.00Skol1le5.30 LeLido InParis

Saterdag 8TV16.25 Og~endboodskap6.30 Agnforum7.00GMSA9.00 TV­Tulskombuls9.20 ANew Vision9.30 Training andDevelopment10.00 Scuba DMng10.05 Youth Scene10.350ndersteBodem10.45 Duck/and11.00 Robbie11.10 Biekle InSpeelgoedland11.30 Ter Wille vanOorlewlng

• 12.00 Tokkles12.30 The CamelBoy2.00 Topsport6.00 Nuus6.15 Kompas6.20 OpVersoek - Musiekvtdeo's7.00 Operasle Kobra· Akslereeks8.00 News8.30 Selnfeld9.00 Film: Tal-Pan· Based on theblockbuster novel byJames Clavell, thisepic drama rocounts the adventurousbeginnings ofHong Kong In1841 from theperspective ofthe great pioneeringcommerdal companies. 'with Bryan Brown,Joan Chen, John Stanton, Tim Guinea andothers.11.05 Aaron's Way· An Amish family adaptstoCalifomla

CCV• 9.00 Disney Educational Series

9.35 Educational Rendezvous10.30 Eduspectrum11.00 Mazondl's Shop11.10 Worid ofTomorrow11.30 The Groat Outdoors11.35 DIY Building11.40 Bona celebrity Cooks11.45 LiVing and LOVing Baby seriesII.SO SOS12.10 JustforYou12.55 Agriforum1.25 Road toHealth1.35 Cross Over •2.00 Sport5.57 Devotion •6.00 Family Matters - Sitcom •6.33 Ngomgqibelol Ka Mokibelo •7.00 News ••7.30 Ngomgqibelol Ka Mokibelo •8.00 Film: Murder InParadise - Acop •chases aserial killer InHawaii. With Kevin •Kilner, Barbara Carrera, Maggie Han, Mako •and others. Director Frod Warton (1989). •9.40 Knightwatch (2) •Drama series about a •

• group ofyouths, founded by an ex-gang •member, who fight crime •10.40 Pick aTune •11.40 Sport •

•••••••

CCV

tele

7 - 1 3 FEB R U A R·I E 1 9 9 2

Vrydag 7TV15.55 Moming Message6.00GMSA9.00CTV11.30 Sounds Country12.00 Larry KIng1.00 Headline News1.30 Business Day2.00 Telerama3.30 Denver The Last Dinosaur4.00 Bible Story4.05 Captain Power and the Soldiers of theFuturo4.35 Another Life5.00 Baby Talk5.30 Fast Forward5.57 Compass6.00 News6.15 Topsport6.30 Gillette Sport7.00 Tropical Heat - Action series

8.00 Ole Nuus8.30 AlabamaRevue '919.00 Die LaasteUltweg: Speurmeks10.00 Dlepwaters(1) - 'nSlelkundlgeriller11.30 Borg,Christian Borg (1) .Nuweavontuurrooks

11.00 Footsteps12.00 Telerama12.30 Who NeedsComputers?12.SO FrontRunners

1.00 Tsa sechaba (Sotho)1.30 New Times (Nguni)2.00 Ezodumo2.30 Need toKnow3.00 School Talk3.45 Duckland3.55 Who Saw That?4.00 Ezoxosh' Idada, Imlbala (Ngunl);Lelase LaRena (Sotho)4.30 Days ofOur Lives~.30 The Bold &The Beautiful5.57 Devotion6.00 Shell Road toFame6.30 Imallnl7.00 News7.30 Sport8.00 Gabriel's Fire· Police Drama Series8.55 News Update9.00 Film: Towering Inlerno - The world'snewest and tallest skyscraper goes upinflames. With Steve McQueen, PaulNewman, William Holden, Faye Dunaway,Fred Astalre, Susan Blakely and others.Dlroctor. John Guillenmln.11.45 Golden Age ofRock 'nRoll 4· Eight·part history ofrock.12.45 CNN International

M·NETINTEKENARE10.30 Black Rain3.00 The Smurls3.30 Dennis the Menace4.00 Scooby 000, Whero Aro You?4.30 Mac and MutleyOOPTYD5.00 Amen5.29 Hyperama Pricebusters5.30 Loving6.00 Step byStep6.30 The SimpsonsINTEKENARE7.00 Naked Gun8.30 African Wave9.00 Red Heat10.4560 Minutes: The Flying Fruit Flies11.00 An Unremarkable Life12.35 Broken Lance2.05 The Curse ofthe Fly3.40 Chris de Burgh: The Munich Concerts.... Boks

TIM SANDHAM skryfoor SPORT

CLIVE SE Fur IS UIrDIE keurders se besluit om Clive Rice uit dieSpringbokspan te laat was toe nie so ondeurdag aswat dit eers gelyk bet nle, Nie aileen is hy nie meerdie super veelsydige speier wat by vroeer was nie,maar hy het ooknie meerdie Ius omopdie boonstevlakke'van krieket deel te neem nie. Die keurdershet dit blykbaar beter gepeil as die res van ons.

Sy besluit verlede week om 'n aanbod te aanvaarom vir 'n Australiese televisiestasie kommentaar telewer tydens die Wereldbeker-reeks is bewyshiervan. Hy het nie meer die Ius om vir dienasionale span te speel nie. Skynbaar ook nie virTransvaal nie.

As hy die speler is wat by voorgegee het hy istydens sy onsportiewe kabaal op televisie, sou hydie res van die seisoengebruik het omtebewys hoeonmisbaar hy regtig is. Transvaal se kanse om diejaar nog enige trofee te wen is feitlik nul en Rice is,eerder as 'n "fierce competitor", 'n ou wat nie te liefis om aan 'n verloorkant te wees nie.

Nie dat hy so 'n grasleuse oorwinnaarwas nie, Indie dae toe die "Mean Machine" die een trofee nadie ander ingepalm bet, was sy leedvermakerigeopmerkings teenoor die verloorders genoeg omdie mees geharde Transvaler in die verleentheid testel.

Sy onbeskikbaarheid vir die res van die seisoenlaat hom Iykna iemand wat die handdoek ingegool het. Niemand behoort 'n speier wat20 jaar eersteklas krieket gespeel het kwalik te neem as hy die dag besluit om op tehou nie. Veral nie as daardie mens die mylpale gehaal het wat Clive Rice gehaal hetnie. Dis ongelukkig dat sy loopbaan presies saamgeval het met die 20 jaar wat Suid­Afrikaanse krieketiin kwarantyn was. Dis net so ongelukkig dat hy deur sy onsportieweoptrede gesorg het dat hy onthou sal word as die ou wat so gekerm het toe by nie virdie Springbokke gekies is nie.

TEL DIT AS LUGBESOEDELING?Dat Clive Rice nie meer onder ons 14 voorste krieketspelers gereken word nie is 'ngegewe, maar hoe sal hy agter die mikrofoon vaar? Behalwe vir sy 087 krieketlyn hethy nog nie veel in Suid-Afrikauitgesaai nie en dis dus moeilik om hom te beoordeel.Ons sal waarskynlik ook nie sy kommentaar te hore kry tydens die Wereldbeker-reeksnie. Die Australiers het skynbaar geloof in sy vermoe as omroeper.

Begaan hulle nie moontlik dieselfde fout wat die SAUK al die jare maak nie?Om teaanvaar dat 'n goeie speier noodwendig ook 'n goeie lV-kommentator sal wees.

Dit is met enkele uitsonderings nie die geval nie. Trevor Quirk is 'n goeie omroeper,maar hy was nooit werklik 'n top-speier nie. Andre Bruyns se kommentaar is nie slegnle, maar hy't beslis nie 'n uitsaaistem nie. Graeme Pollock se kommentaarbeurte dielaaste paar wedstryde kan ook nie beskryf word met dieselfde taal waarmee sykolfbeurte destyds beskryf is nie. Van die voormalige krieketspelers isJackie McGlewse kommentaarbeurte seker die beste. Hy ken die spel en die spelers, en hy het 'n stemwat aangenaam op die oor is.

Een ding isseken Clive Ricekan beswaarlik meer irriterend as Edwilvan Aardewees.

'N:BITIER PIL VIR SUGARBOYMens het half verwag dat Thulani Malinga teen Chris Eubank gaan verloor verledenaweek. Soos in sy twee vorige poglngs om die wereld-middelgewigtitel na Suid-Afrikate bring het Sugarboy net nie genoeg gedoen om die kampioen te onttroon nie, Hoewelhy n~it in die moeilikheid gelykhet nie, kon hy ook nooit die geveg oorheers nie enwas dit asof hy sonder 'n plan was van hoe om dit te doen. Hy kan homself gelukklga? dat een beoord~ela.ar w~1 die geveg in sy guns beoordeel het. Die Malinga-kampes op grond van ~le uitslag n herontmoeting met Eubank, maar die kanse is dat hullebokserweersal mlsluk, Eubank het niks om te bewys deur 'n herontmoetingtoe te staannie en d~ Nataller se jare as beroepsbokser raak kort.

Hy het nie die aggressie en die drytkrag wat vereis word om 'n wereldtltel te verowernie. Dit is onwaarskynlik dat 'n nuwe afrigter Malinga se boksstyl in die stadium vansy loopbaan sal kan verander om die foute in sy mondering reg te stel.

Sugarboy is 'n goeie aanspraakmaker, maar meer as dit sal hy nooit wees nie.

-by --- -------­Raymund van Niekerk

AFORGOTIEN LESSON?BY the early 1950s people who cared for the arts were aware, in a special way,that this country had moved into a dark and ugly phase of its history. As itbecame evident that censorship would be part of the new dispensation, that apuritanical disapproval of all the arts and of their potential for subversionwould determine official attitudes, it was natural to tum to the writers who hadbeen witnesses to similar threats in the 3Os. Koestler, Gollancz, Orwell, JohnStrachery, EM Forster, Thomas Mann and others had confronted fascist ideologyand method in Germany and Italy: there the moral issues had been clear.

At the time, only members of the liberal left challenged the repressive tacticsand hostility towards the arts, of conservative establishments and the dictator­ships. To them the battle against Fascism seemed of first importance.

Yet they were soon obliged to face a not dissimilar threat. One such witnesswas Andre Gide, who had earlier exposed the horrors of colonial exploitationin Africa, but would go on to produce one of the first denouncements ofRussian Communist practice written by a distinguished former sympathizer. HisReturn to the USSRcarried the authority of the man who had reported mon­strous European behaviour in the Congo and Chad. Soon after there appearedKoestler's The Yogi and the Commissary.

But the work that proved a really icy shower for many of us was a collectionof essays entitled The God that Failed: Six Studies in Communism. Edited byArthur Koestler and with an introduction by Richard Crossman, the otherspresent in the book were Andre Gide, Ignazio Silone, Richard Wright, LouisFischer and Stephen Spender. A mitteleuropeische polymath, a revered elder ofFrench letters, a respected writer, fighter and spokesman for the oppressed inItaly, an acclaimed black American author, his compatriot, long resident in dieUSSR and defender of the Party, and the British poet, author of PonoardfromLiberalism, which had argued for Communism. All of them testified in the bookto their disillusionment with Communism and gave reasons for their rejection ofthe faith that had marked their lives. Their advocation was literature and aswriters they had much to say about the prescriptive and proscriptive edicts onart matters of the Cultural Commissars of the Party.

I read the book in 1953. I little dreamed that, almost 40 years on, at the verymoment that the Russian Communist Party collapsed and was banned, wewould be faced in South Africa with a menace to the untrammeled practice ofthe arts that would correspond closely to what had alarmed the writers of TheGod that Failed. Even the staggering events in the cultural world last year ..might not have reminded me of the book, had they not come so soon after yetanother salvo of pronouncements on what is now required of art in an immi­nently "democratic" South Africa.

There's a good deal of talk at the moment on how and what the artists of thiscountry should produce to satisfy the arbiters of politically correct art. No needto elaborate. But my goodness, we have been warned before. Here we sit, inone of the few countries left which still has a functioning Communist Party,faced with the very same threats to our cultural life that first set off alarm bellsin Europe some 40 years ago.

Anyone who remains in doubt about what's involved need only read Castro'sfamous speech to the artists of Cuba in 1960. Not hard to understand why alltalented Cuban writers and painters and performers have long since moved outof that paradise.

STEPHEN SPENDER: "Not to believe that in some sense art is the communi­cation ofexperience unique to the individual artist is to judge art simply as anexpression ofsocial needs. This means that, sincepoets and artists are not thebestjudges ofthe ideology which is an expression ofthe development ofsociety,political theorists are in a position to dictate to them what society needsfrom

their art. ThisI found was the attitude ofthe Communists."The effect ofcentring art on topolitics would, in the long run, mean the

complete destruction ofart... "

(Dr Raymund van Niekerk is a former director of the SANational Art Museum in Cape Town and a well-known

writer on the arts.)

7 - 13 FEBRUARIE1992 34 Vi'yeWBBkblad

JURIE DE WETwrites aboutpeople and the law

The Sotho-speaking policeman and his mother

NOW I HAVE FRIENDS

NOW I HAVE A SCHOOL

NOW I HAVE HOPE.

was acquitted but he has paid a price. Hewas arrested and locked up without bailfor several days. His family spent a greatdeal of money to pay my fee and inpaying Vincent'stravel from Thaba Nchu,where he studies, to court and back.

Vincent has no recourse against thepolice and neither do his mother andsisterwhose trails come up shortly. Thereare thousands of others who have hadsimilar experiences. I imagine that mostreaders willknow ofat least one friend orrelative whose has been arrested for nogood reason.

It is difficult to address this type ofproblem through law reform. It is theattitude of the police that must change.They need to become a little more toler­ant and a little less sensitive to criticism.At present they seem still to have theattitude that they are the masters and wetheir servants who must obey withoutquestion orcomplaint. I trust the Minister,the Commissioner and his generals areworking on the problem right now.

(Jurie deWet is a lawyerof Johannesburgdealing mostlywith criminal work.)

NOW I HAVE A BEDANDFOOD

BEFORE STREET-WISE I SMOKED GLUE ANDSLEPT ON THE STREETS.WeprOVided shelter,care, educationand job-skill trainingto street-children, the vast majority ofwhomarenotdelinquent,but are thevictimsof poverty,abuse, neglectand violence.

Please helpusto give theseonce-abused andrejectedchlidren aconstructivechildhoodonwhichtobuiidanadulthoodwith Integrity.Pleasesend your contribution by cheque or postal orderto:PO Box1312PARKLANDS2121

HE ISPOOR, HE HAS NO CLOTHES.HISHANDS ARE BROKEN.HEWANTS A PLACETO STAY.SIPHO (AGE9).

immodest) as a really neat trap.I asked him was this word "Nyarnao"

the first or last word that the accuseduttered or was it uttered somewhere inthe middle of Vincent's reply to him.Without hesitation he answered "some­where in the middle". "Well sergeant", Iasked, "youhave testified that you cannotspeak Sotho. Are you able to distinguishone word from the other when an inter­preter translates your testimony intoSotho?"Thesergeanthesitated as itdawnedon him that he had snookered himself.

"Youhesitate sergeant. Would you liketo try?" He had no choice but to concedethat he could not.

STREET-WISENational Street-childrens OrganisationFunds raised under children's foundation no 01-100173-000-7

NOW I HAVE A TEACHER

Telephone: (011) 648-1203/4/7

IT DID NOT take much longer to get aconcession from him that the word orsound he had heard uttered by Vincentcould havebeen the end ofoneword andthe beginning of another, part of a largerword or a word that just sounded similar.He conceded he just could not tell.

Thatwas the endofthe State's case andI had no difficulty persuading the magis­trateto grant Vincent a discharge. Vincent

impressivepara-militarydisplayfromtheirsteeps and sidewalks.

Myclient Vincent was standing amongthem when the complainant in the case,sersant Fourie, called him "Hy,Jy! Komhierl" He testified that he wanted tosearch him.

Vincentreplied in Sotho and among thewords he uttered, sersant Fourie clearlyheard the word "Nyamoa". Fourie saysthat he knew that the word meant "joumase geslagsorgane". He testified also thatthis word was uttered loudly and manypeople including his colleagues who hadalso grown up on farms and knew themeaning of the word heard what Vincentsaid.Asa resulthis "eerwas diepgekrenk"and he said that he felt "baie sleg".

HE IMMEDIATELY grabbed Vincent by thecollarwith the intention of arresting himbut Vincent wriggled out of his tracksuittop and fled into his house.

Fourie and two of his colleagues set offin hot pursuit. At the back door to thehouse, they were confronted by the ac­cused's mother and sister who wouldn'tlet them in. They had to push the womenout of the way and smash down thebedroom door to get hold ofVincentwhowas cowering on the other side of thebed. Vincent's mother and sisterput up astruggle, assaulting the police and Vin­cent's sister hit Fourie over the head witha paraffin lamp.

All three were arrested but Vincent'smother and sister were charged sepa­rately with assault and obstructing thepolice inthe course and execution oftheirduties.

My attempts to persuade the prosecu­tor (a retired "adjudant-offlsier" of thepolice) to withdraw the charges wereunsuccessful. The best I could get fromhim was an undertaking that if my clientpleaded guilty he would not ask for aheavy sentence.

Sothe trial continued and thingsdidnotgo well for the State.

The complainant admitted he could notspeak Sotho, so when he startedtestifyingabout just how seriously the word"Nyamoa" was regarded by the Sothopeople. I objected on the grounds that hewas not an expert in the Sotho languageand culture and as such was not compe­tent to give testimony on the subject.

The magistrate upheld the objection.Fourie however insisted that his experi­ence on growing up on a FreeState farmqualified him to state that he knew themeaning of the word and that i~ wascommon knowledge in the Free Statewhat it meant.

Under cross-examination he fell intowhat I regard (and at the riskof sounding

THE police enjoy enormous power overthe rest of this country's citizens andunfortunately some of these powers areregularly abused.

The most serious abuses are reportedin the press and include murders, assaultsand kidnappings. Those incidents, how­ever, represent only the tip ofthe iceberg.By far the most prevalent abuse is thearrest of people on trivial or fabricatedcharges because they have in some wayangered a police official.

People arrested for pissing off a police­man are generally charged for obstruct­ing the police, crimen injuria(swearing ata policeman), the contravention of someobscure municipal by-law or an allegedrefusal to furnish a name or address to apoliceman although arrestsor allegationsof bribery or possession of dagga are notunheard of. The true reason for the arrestis most commonly being cheeky, talkingback or getting involved in an argumentwith a policeman. None of which areoffences. Usually chargesare withdrawnafter a first court appearance, but some­times the matters do go to trial. If they aredefended the accused are invariably ac­quitted as lies and exaggerations do notstand up well to cross-examination. >

It was one such case that brought me toa small Free State town a shortwhile ago.My client was a 17-year-oldyouth fromthe "swart woongebied" charged withcrimen injuria.

THE CHARGES. AROSE from a"misdaadvoorkoming-operasie" launchedby the police in the township last winter.

At 4.00 am one cold moming a largecontingent of police summoned from allthe surrounding towns moved into the"swart woongebied" in a convoy of ar­moured vehicles and trucks. They wenton a house to house search (which wascompletely unlawful as the police had nosearch warrants) looking for criminalssuch as shebeen mamas, smokkelkroeeand dagga-rokers,

It just so happened that there was aconsumer boycott on the go and thepolice thought itan opportune time to usethe exercise to show the law abidingresidents that the police would protect

. them against the "radikale elemente" and"intimideerders". After they had wokenthe inhabitants, searched the bedrooms,closets and other hiding places, theyhanded out pamphlets assuring the resi­dents that the police were their friendsand saying they should report any acts ofintimidation and incitement to the localpolice station. Asthey moved through thestreets, the residents roused themselvesfrom their slumbers and in the cold half­light of the winter dawn watched this

VryeWeekblad 35 7 - 13 FEBRUARIE1992

NU METRO-JHB ONAFHANKLIKE TEATERS

DECEIVEDGoldie Hawn, John Heard (2-14)

DAILY. 9.45,12.15,2.30,5.15,7.45,10.00

HARLEY DAVIDSON &THE MARLBORO MANMickey Rourke, Don Johnson (2-16)

DAILY: 9 45, 12 15, 2.30, 5.15, 7.45, 1000

BODY PARTSJeff Fahey, Jakes Mokae (2-19)

DAILY: 9.45, 12.15,230,515,745,1000

HARLEY DAVIDSON &THE MARLBORO MANMickey Rourke, DonJohnson (2-16)

DAILY: 9.45, 12.15,2.30,515,7.45,10.00

SHAnERED

HARLEY DAVIDSON &THE MARLBORO MANMickey Rourke, Don Johnson (2-16)

DAILY: 9 45,12.15,2.30,5.15,7.45,1000

DECEIVEDGoldie Hawn, John Heard (2-14)

DAILY: 945, 1215,2.30,5.15,7.45,1000

DECEIVED

SHAnERED, Tom Berenger, Greta Scacchl (2-18)

DAILY: 9.45,1215,2.30,5.15,7.45,10.00

SWEET &SHORTleon Schuster (A)

DAILY: 9.45, 12.15,2.30,515,7.45,10.00

SHATTEREDTom Berenger, Greta Scacchi (2-18)

DAILY: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7 45, 10.00

HARLEY DAVIDSON &THE MARLBORO MANMickey Rourke, Don Johnson (2-16)

DAilY: 9.45, 1215, 2.30, 5.15, 7.45,10.00

JFKKevm Costner, SIssy Spacek (2-16)

DAilY: 9 30, 1.30, 5.15, 9.00

BODY PARTSJeff Fahey, Jakes Mokae (2-19)

DAilY: 9.45,12 15, 230,5.1 5,745, 10.00

DECEIVEDGoldie Hawn, John Heard (2-14)

DAilY: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45, 10.00

V.I. WARSHAWSKIKathleen Turner, Charles Durning (2-16)DAILY: 9 45,12.15,230,5.15,7.45,10.00

BODY PARTSJeff Fahey, Jakes Mokae (2-19)

DAilY: 9.45, 12.15, 230, 5.15, 7 45, 10.00

DECEIVEDGoldie Hawn, John Heard (2-14)

DAILY: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45, 10.00

SHATTEREDTom Berenger, Greta Scacchi (2-18)

DAILY: 945, 12.15,2.30,5.15,7.45,10.00

ROBIN HOOD OFP.l::~SKevinCostner, Morgan Freeman (2-10PG)

DAILY. 9.15,12.15,2.45,5.45,8.45

THE WOMEN'S CLUB PROBLEM CHILD 2PLUS John Riller, Michael Oliver (AIFAMILY HONOUR DAILY: 9.45, 12.15,2.30,515,7.45, 1000

DECEIVEDMON-FAt: 930,2.00,7.30.SAT. 11.00,330,8.00 Goldie Hawn, John Heard (2-14)

SUN'200, 6.00 DAILY: 9.45,12.15,230,5.15,7.45,10.00

BODY PARTSJeff Fahey, Jakes Mokae (2-19)

DAILY: 9.45,12.15,2.30,515,7.45,1000

I~~el~A~~gr§e~(~2~!V.I. WARSHAWSKIPLUS . Kathleen Turner; Charles Durning (2-16)HARLEY DAVIDSON & DAILY: 9.45, 1215,2.30,5.15,7.45,1000

THE MARLBORO MAN ROBIN HOOD PRINCEM,ckeyRourke, Don Johnson (2-18) OFTHIEVES

MON·FRI. 9.30, 2.00,730. SAT: 11.00,3.30,800 Kevin Costner, MorganFreeman (2-10PG)UN: . 0 60 DAILY: 9.15, 12.15, 2.45, 5.45, B45

Tom Berenger, Greta Scacchl (2-18)

~mt~.III1i1ltffill~ DAIHARLEY5iJ~VI5DSON'&00

THE MARLBORO MANMickey Rourke, Don Johnson (2-16)

DAILY: 9.45, 12.15, 2.30, 5.15, 7.45, 10.00

STER-KINEKOR-KAAPSTAD

MINI CINE - Pretoriastraat 49, HiJlbrow. (011) 642·8915Vrydag en Saterdag: Pink FloydThe WallDinsdag tot Donderdag: Mapantsula

JOHANNESBURG

KAAPSTAD:

CINE CORLETT - Bramley. (011) 786-0324Tye:Weeksdae: 8nm;Saterdae 2.30, 6 en 9nm.

SEVEN ARTS - Grant Ave, Norwood. (011)483-1680Istvan Szabo se Colonel Redl

LABIA - Oranjestraat 68. (021) 24-5927 'n Keur vanrolprente. Belgerus.

THEATRE VOLTAIRE (BlackSun) - Rockeystraat, Yeoville- Plaaslike avant-garde-rolprente elke Sondagaand

':I' III

II" I:" ' "

COLONEL REDLKlaus Maria Brandauer (2-16)DAilY: 2.00,5 30, 8.1 5

JFKKevinCostner, SISSY Spacek (2-16)

DAilY 930,130,515,900

BODY PARTSJeff Fahey, Jakes Mokae (2-19)

DAllY 94512152305157451000

HARLEY DAVIDSON &THE MARLBORO MANMickey Rourke. Don Johnson (2-16)

DAilY 945 1215 230 515 745 1000

DECEIVEDGoldls Hawn, John Heard (2-14)

DAllY 945,1215.230,515.745,10 00

ROCKETEER8111 Campbell, Jennrler Connelly (A)

DAilY: 9.30, 12.00,230,5.15,7.45,10.15

TomSarenger, Greta Scacchi (2-18)DAilY: 9.45, 1215, 2.30, 5.15, 7.45,1000

DECEIVEDGoldie Hawn, John Heard (2-14)

DAilY: 9.45, 12.15,2 30, 5.15, 7.45, 10.00

I ,

SHATTERED

TomBerenger, Greta Scaccnt (2-18)DAllY: 945, 1215, 230, 515, 7.45, 1000

Danny De Vito, PenelopeAnn Miller (A) I •

NEW JACK CITYIce T,Judd Nelson (2-19)

DAILY. 9.45 1215 230, 5.15, 745,1000.,I ,I

BODY PARTSJeff Fahey,Jakes Mokae (2·19)

OAllV' 945 1215 230 515 745 1000

ZANDALEENicolas Cage, Erika Anderson (2-19)

DAILY: 9.45, 1215,2.30,5.15,745,10.00

BILLY BATHGATEDustin Hoffman, Nicole Kidman (2-16)

DAILY: 9.45, 12.15, 2.30,515, 745,10.00

SHATTEREDTom Berenger, Greta Scacchl (2-18)

DAILY: 9.45, 12.15,2.30,5.15,7.45,10.00

DOUBLE IMPACTJean-Claudevan Damme (2-16)

DAILY: 9.30, 12.00,230, 5 15, 7.45, 10.15

DOC HOLLYWOODMIchael J. Fox, Julie Warner (2·13)

DAILY: 9.45, 12.15,2.30,515,745,10.00

DAILY: 9.45, 12.15,230, 5.15, 7.45, 10.00

OTHER PEOPLE'S MONEYDanny De Vila, PenelopeAnn Miller (A)

DAILY. 945,1215,230,515,745,1000

OTHER PEOPLE'S MONEY

PROBLEM CHILD 2John Httter, MlchaelOll'ver (A) ~1I:l1:.lo::.wl&i.lI.

DAILY. 9 45,1215,230,5.15,7.45,1000

OTHER PEOPLE'S MONEY ROBIN HOOD OF~W~~S

DECEIVED DECEIVEDGoldie Hawn, John Heard (2-14) Goldie Hawn, John Heard (2-14)

DAILY: 9.45, 12.15,2.30,5.15,7.45,10.00 DAilY: 9 45,12.15,2.30,5.15,745,1000

¥:r~EJR~~WR~9vrAt V.I. WARSHAWSKIMIckey Aourke, DonJohnson (2-16)

DAILY: 9.4512152305.157.451000

r:r~EIR~~WR~9vrAt V.1. WARSHAWSKIMickey Rourke, Don Johnson (2-16) Kathleen Turner, Charles Durning (2-16)

DAILY 945 1215 230 515 745 10 00 DAilY 945,1215.230.515,745,1000

DECEIVED ROBIN HOOD OF';Wt~~SGoldie Hawn, John Heard (2-Ul KevmCostner, Morgan Freeman (2-10PG)

DArLY:9 45.1215,230,515,745.1000 DAilY 915, 12 15,245,545,845

BODY PARTS BODY PARTSJeff Fahey,Jakes Mokae (2-19) Jelf Fahey, Jakes Mokae (2-19)

DAILY: 9.45, 12.15, 2.30,5.15, 7.45, 10.00 DAilY' 9 45,12.15,230,515,7.45,10.00

EMINENT DOMAIN DECEIVEDDonald Sutherland, Anne Archer (A) Goldie Hawn, John Heard (2-14)

DAILY: 9.45, 12.15,230,515, 7.45, 1000 DAllY' 945, 12,15,230, 5 15, 7.45, 1000

DOC HOLLYWOODMichael J Fox, Julie Warner (2-13)

DAILY: 945, 12.15,230, 515, 745, 1000

SHATTERED DOC HOLLYWOODTom Berenger, Greta Scecctu (2-18) Michael J Fox, Julte Warner (2-13)

DAILY' 945,1215,230,515,745, 1000 DAllY: 945,1215,230,515,745,1000

ROBIN HOOD OF';WI~SKevin Costner, MorganFreeman (Z-lOPGl

DAtLY 915,1215,245.545,845

ROBIN HOOD OF~Wt~~~SKevin Costner, MorganFreeman (2-10PG)

DAILY: 9.15, 12.15,2.45,5.45,845

Tom Berenger, GretaScacchl (2-18»)...::==========~DAILY: 9.45, 1215, 230, 515, 745,10.00

ROBIN HOOD OF';W~~SKevmCostner, MorganFreeman (2·10PG)

DAILY. 9.15, 1215,245,5.45,8.45

I

,•

I

7- 13 FEBRUARIE1992 36 VryeW88kbiad

NU METROPRETORIA

STER-KINEKOR-JOHAN~ESBURGEN PRETORIA

SHAITERED

SHAITERED

VOLOENOE AAN..DSNG14 FIb - THE LONG WALl HOlliE (A)

MY GIRL (A)

IlIIIIb: II,., 12.15, UI, 5.31,1.•,11.••MYSTERY DATE (A)

DIE STORIE VANKLARA VIUEE (A)

ASHOCK TO THESYSTEM (2-11)

~Ib: 11.•,2,., 5.:1, I.••JFK (2·11)

~JK11.•,2.•,5.31, I.••JFK (2-11)

HOT SHOTS (2·12)

DECEIVED (2·14)

BILL 81 TED'SBOGUS JOURNEY IA)

Ds8IIII:II.•,12.15, 2.31, 5.31, 1.45, 11,••

MYSTERY DATE IA)

MY GIRL (A)

THE ADDAMS FAMILY IVV2·10)

WEET 'N SHORT (A)

~1t... t"5JI,l••JFK (2-11)

DIE STORIE VANKLARA VIUEE IA)

RICOCHET (2·11)

PUMP UP THE V()LUME (2-11)

IlIIIIb:ll." 12.15,UI, Ul, 1.•,II,••BOVZ NTHE HOOD (2-11)

(2-11)

~1I,"1I.15,U1,~7.45,ll••MYSTERY DATE (A)

YOLOEHDE AAN81EDlNOS14FIb- FRANKIE & JOHNNYI2-11)14Fib - ASHOW OF FORCE (2-16)

H!.:.M!~~~~M-.l£.!!!'y 21Feb- THE PRINCE OF nOES 12-16)

ONOEROAK PARKERING IESKIKIAARIT VOORSlE INGANG NA KINE CENTRE

NA 4NM MAAtHRT, SAl,HElE DAG

DUJIb: 10.11, 12,15, 2.30, 5.3l1, 7.45, 11.10 l1li

AliHOCK TO THE SYSTEM (2-16)

Dujlb:1,:1, 1.31, 5.11, 1.45111J~K (2-16)

IIaIliII:11.•,12.15,2.31, 5.31, 1.45, 11.• l1li

BOYZ NTHE HOOD 2·18

RICOCHET (2·19)

VOLOENDE AANBIEDINOS14 Fib- FRANKIE &JOHNNY (2-16)

21 Fib- THE PRINCE OF nOES (2-16)

HOT SHOTS (2-12)

OTHER PEOPLE'S MONEY (A)

WILD AT HEART (2-19)VOLO_NDE &ANBI_DINGS14 fib - THE LONG WALK HOME (A)21fib - SHAKING THE TREE (2-16)

MYSTERY DATE (A)VOORSIOU YM" THE I'IlIllCE OfnOES" OM7.15 YM 01' ¥lIT 14FEll

DIE STORIE VANKLARAVIUEE

..Ililt11_,11.15, UI, 5.31, 1.45, 11.• l1li JmK 1.31,1.31,5.•,1.45. (2-11)Yry-$Il: 11.•,12.15, UI, 5.311, I.•,11.31l1li

:~:':::T:OOD 12-:: : D1ESTOFUE'VAtt' 11.••

YOORSKOU VAN "THE PRINCE OF TIDES ~~rof.vJiip'uw.;,;'::=--4~~~~....,=.-.l!~ KLARA VIUEE IA)OM 7.~ YM OPVAT 14FEBI VOORSKOU VAN 'THE PRINCE OF nOES

:i1\(I.31,1.3lI,5.DO,U5111l (2-16) ASHOCKRTYOEII

llllil-llilt 11.111, 11.15, 2.3lI, 5,3lI, 1.45, 11.00 l1li THESYSTEM~ARlEV2DAviDSON'AND -::R=IC:-::-O=C=H:-::-ET ,,---'-W n.,:~.,:::.:::.~-=-:-:,=-~~THE MARLBORO MAN (2-16) ~M-=.Y=:-G=IR=L::-:-:==~I:I"'I-E=::=:::-::-:-:~"==:~:";':":"'''RICOCHET (2-19)

DECEIVED (2-14)

NEW JACK CITY (2·19)

MY IRL IA)

SWEET 'N SHORT IA)

DOUBLE IMPACT (2-11)

VOLO_MD_ AANBIEDINQS14 Fib- FRANKIE &JOHNNY (2·11)14 Fib-A SHOW OF FORCE j2-16)

21Fib- THE PRINCE OF TlOES (2-16)

ll!!IIiII:l:l, 1.31, 5.•,1.45111lJFK (2·11)Slop_l-ua, 11.sa..AMERICAN TAIL 2- ­FIEVEL GOES WEST IA)1!-J._1I.•,11.15,2.31, 5.31, 7,"11.••ASHOCK TO THE SYSTEM (2·11)

RICOCHET (A)Illlllil:ll.,2.31,7.45.MY GIRLI!!SJ!I!!! 12.15, 5.31, 11.••SwEET 'NSHORT (A)

VOLOENDII AAlelIEDIIIQS14Fe'- FRANKIE &JOHNNY (2-11114 FIb - THE LONG WALK HOME lAI14 FI~-ASHDWOFFORCE (2-111

SHATTERED

(2-16)Kevin Costner, Sissy SpacekDAILY: 9 30,1.30,5.15,9.00

QOBIN IIOODPRINCE Of TlfIEVIS

The Action Adventure of the Year (2-10 PG)Kevin Costner, Morgan Freeman

DAILY:9.15,12.15,245,545,845

BODY PARTSSuspense Thriller (2-19)

Jeff Fahey,Jakes MakaaDAILY: 9.45, 12.15, 2,30, 5,15, 7.45, 10.00

An American TailFieveJ Goes West

DAILY: 945, 12.15,230 (A)

SHOUTDAILY: 5.15, 7.45, 10.00 (AI

DECEIVED

HARLEY DAVIDSON &THE MARLBORO MAN

Action (2-161Mickey Rourke, Don Johnson

DAILY: 9.45,12.15,2.30,5.15,7.45,10.00

Suspense Thriller (2-14)Goldie Hawn, John Heard

DAILY. 9.45,12.15,230,5.15,7.45,10.00

Erotic Suspense Thriller (2-18)TomBerenqer; Greta Scacchi

DAILY: 945, 12.15, 2.30, 5 15, 7.45, 10.00

Erotic Suspense Thriller (2-18)TomBerenqer; Greta Scacchi

DAILY: 9.45,1215,2.30,5.15,7.45,1000

OTHER PEOPLE'SMONEY

Comedy (A)Danny De Vito, Penelope Ann Miller

DAILY: 945,12.15,2.30,5.15 7.45,1000

Erotic Suspena. Thriller (2-18)TomBerenger, Greta Scacchl

DAILY: 9.45,12.15, ?30, 5.15, 7.45, 10.00

Suspense Thriller (2-19)Jeff Fahey,Jakes Mokae

DAILY: 9 45,12.15,2,30,5.15,7.45,1000

BODY PARTS

JFK

DOC HOLLYWOODAction Comedy (2-'3)

Michael J. Fox, Julie WarnerDAILY: 9.45,12.15,2.30,5.15,7.45,10.00

"ALL SHOWS .'.". .. ' R7,OO '.'

EXCEPT MAIN EVENINGPERFORMANCE R11.00

. (Between7,30 and..B.30p.m.)

• I I

, NU METRO 1-7-Menlyn Park ''. 348·8611

VryeWeekblad 37 7 - 13 FEBRUARIE1992

38

..... VOORTREFLIK

.... STERK AANBEVEEL

... S1ENGERUS"SO-SO• VERMY AS JYNUGTER IS

ROLPRENTE SONDER STERRE IS NOG NIEBEOORDEEL NIEHIERDIE ISNIE 'NVERGELYKENDE SKAAL NIE; DITISONMOONnlKOMROLPRENTEIN VERSKILLENDEGENRES MET MEKAAR TEVERGELYK

.... BOVZ 'NTHE HOODDie 24-jarlgeJohn Singleton Is meer van'n formule-filmmaker as grootboetleSpikeLee, maar dit doen geenslns afbreuk aandie emoslonele krag van die "cautionarytale" oor die slnloosheld van geweld nle.Die prent Is 'n eerlike ontledlng van dieetlologle van geweld In verarmde swartgemeenskappe In Los Angeles. Dieonderwerp van manlikheld, verlooptevaders en verlore seuns word openhartlgaangepak en beeld 'n swartgemeenskapIn sy ele terme ult - en nle Invergelyklngmet die witgemeenskap nle, 'n Seldsameprent. ANDREA VINASSA

MYSTERY DATEDie Suld-Afrlkaanse vervaardlger vanRepo Man het die regie van dietlenerliefdesverhaal en komlese riller...the date from hell. Met Dead Poet'sSociety se Ethan Hawke en die nuwellng,BDWong.

WHERE THE HEART IS'n Komiese klug oor 'n pa wat sy oor­bevoorregte kinders 'n les wil leer. Hyskop hulle ult die nes ult en hulle moetslen en kom klaar In 'n bouvalUge gebouIs Brooklyn, New York. Regie Isdeur dieBrltJohn Boorman. Hy het die draalboeksaam met sy dogter Tesche geskryf. MetUrna Thurman, Dabney Coleman,JoannaCassidy, Crispin Glover en ChristopherPlummer.

HARLEY DAVIDSON AND THE MARLBORO MANMickey Rourke met sy nuwe tande. Nog

7 - 13 FEBRUARIE1991

LarryFishburne en DeslArnez HinesInBoyz 'Nthe Hood... moetdit olemlsloopole.

'nverkenning van die slel van die cowboywaarvan Rourke so bale hou. Sy smaakraak egteral hoe erger.

BODY PARTSKlink nogal dicey. Dis 'n psigoriller deurene Eric Red en handel oor die psigieseoorspronge van geweld,

••• MAPANTSULADie Suid-Afrfkaanse prent is nou in dieMini Cine, Hillbrow te sien, Dit Iswaarskynlik die belangrikse SA prentvan die laaste tyd en handel oor die weien wee van 'n pantsula, sy jollery In diesjeblens, sy Inhegtenisnemlng en syulteindelike politlserlng. Oliver SchmitzIs die regiseur en mede-draaiboekskrywersaam met Thomas Mogotlane, wat ookdie hoofrol speel. Marcel van Heerden severtolklng van die pollsleman watMogotlane ondervra, is skltterend. AV

DIE VERHAAL VAN KLARA VlWEEKatinka Heyns se jongste prent speellndie laat vyftlgerjare op 'n klein kusdorpleIn Suid-Afrika af. Anna-Mart van derMerwe se verhoudlng met die jongvlsserman Pletman Willemse (Gavin vanden Berg) is blykbaar Ingewlkkelder aswat dlt op die oog af Iyk. Sy is duldelikbale verllef op hom, maar almal weet hysleep ook vlerk op ander plekke...

JFKOliver Stone se omstrede prent oor dieslulpmoord op die presidentvanAmerlka.Amerlkaanse resensente het die prent asloutere fiksle afgemaak en gese Stoneskryf die geskledenls sommer self oor ­maar nlemand se dis 'n slegte prent nle.

... OBJECT OF BEAUTYSlim, snaaks en vol Ironlese kwinkslaeoor twee verlore yuppies wle se lewensIn duie stort wanneer hul Henry Moore­bronsbeeld gesteel word. Object ofBeauty is 'n lekker klug, Jake QohnMalkovlch) en Tina (Andie McDowell) Is 'gestrand In 'n duur Londense hotel, Jakese sake-ondernemlngs het lelikskeefgeloop. Dit Is vir hulle ondenkbaardat hulle vir die eerste keer In hul

verhouding sonder 'n American Expresscard moet klaarkom. Met tong-in-die­kles moralisme preek die prent teen leewaardestelsels en hoe reddeloos diebevoorregtes Is. Dit is Malkovich sevolmaakte rol. AV

ASHOCK TO THE SYSTEMDis 'n komedie met tande oor hoe dieAmerikaanse droom skeefgeloop het:Michael Caine speel 'n korporatlewebaas wat g10 hy Is die re'inkarnasle vandie towenaar Merlin. Sy vrou Is 'nmaterlalistlese klakous. New York is 'ngru-hel van armoede en geldgierigheid.Hy Is effens gek. Hy maak per ongeluklemand dood en besef hoe maklik dit isom moord te pleeg. Ook met ElizabethMcGovern.

DECEIVEDHemel, die yuppies kry swaar, GoldieHawn speel 'n vrou met 'n Iiefdevolleman, 'n suksesvolle werk In diekunswereld en 'n pragtlge dogter, Skielik .besef sy iets skort - wanneer haar manvermoor word, ontdek sy 'n klompskokkende waarhede. 'n Pslgo-riller,

RICOCHETDie rap-kunstenaar Ice T is oral. Hy Isook in die pslgo-riller waarin DenzelWashington die suksesvolle advokaatNick Styles speel, Hy word vervolg deur'n misdadiger met 'n obsessie om Stylesse volmaakte lewe te verwoes. Dieregisseur isJoel Silvervan 48 HI'S-, LethalWeapon- en Ole Hard-faam. Hy noemdie prent 'n "antl-buddy"-prent.

THE VOICE OF THE MOONVaag en bale Fellinl-esque. Die meestervan die Italiaanse filmbedryf het 'n prentoor landelike Italle en die verbrokkelingvan ou waardes gemaak. Hy het dltsonder 'n draaiboek gemaak (hy het elkeaand die volgende dag se draaiboekgeskryf.)

THE KING'S WHOREDie enlgste rede waarom ek die prentwli gaan kyk (ek het ongelukklg dievoorprent geslen) Is om my roots te slen.Die Vlnassa-familie woon in Piedmont,die dlstrik In Noord-Italie waar die prenthom afspeel en waar In die 17e eeukonlngs en dlnge geheers het.

"SHATTEREDGreta Scacchi voeg nog 'n villain by haarversameling karakters. Shattered Is 'ntaamlik spanningsvolle ontvlugtlngsprentoor 'n man wat aan geheueverlies Iy na'n byna noodlottlge ongeluk. Dis in dieklas van 'n prent soos Jagged Edge en AKiss Before DyIng, 'n middelmatlge rillerwaarvandie suksesathang van die gehoorse vermoe om enlgiets te glo wat diereglsseur en die draalboekskryweropdls.AV

BILL AND TED'S BOGUS JOURNEYBill en Ted het hul ele taal: Napoleon is"the Short Dead Dude", Caesar Is "theSalad Dressing", Freud is "the FroodDude" en MarcoPolo Is "the Pool Game",Mlddeleeuse vriendlnne Is "Princessbabes" en Washington Is "the Dude onthe Dollar Bill".Nou [a, Net as jygerookIs.

"ISABELLEEBERHARTHlerdle Is 'n "ennui-prent" soos TheSheltering Sky waarln depressleweWesterlinge hul siele gaan soek in dieSahara-woestyn, maar eintlik wli hulle

. net selfmoord pleeg... soos IsabelleEberhart en haar man. Dit spee1 in dietydperk van 1900 tot 1904 en veral diehistorlese konteks is Interessant. Diereglsseur probeer die kolonlalisering vanNoord-Afrlka en die toe-elening van dieNoord-Afrlkane se kultuurvorms deurdie Europeere krltles deur Eberhardt seoe ultbeeld sonder om te dldaktles tewees. Dit is 'n romantiese prent in dieware sin van die woord, maar gaangebuk onder te veel melankolie en temin spanning. Die prent draal In die MallIn Rosebank, Johannesburg. AV

... MEEnNG VENUSBetowerende spel deur 'n voorheenonbekende Hongaarse akteur en dieteenwoordigheld van Glenn Close, watweer haar man kwyt Is, red die prent. OlelIefdesverhouding tussen 'ngetroude op­era-dirigent en 'n diva tydens 'n multl­nasionale opera-produksie Isdie sentraleverhaal. Politlek word aan die harebygesleep In die vorm van vakbonde,groen-fanatic! en teater-bestuurders wathul Ideologle werk toe bring. Te veelopera-stereotlpes belemmer 'n Iirieseprent. AV

..... COLONEL REDLIstvan Szabo se beste prent draai nouby die Seven Arts In Norwood, Johan­nesburg. As Meeting Venus jou dwars indie krop gesteek het, gaan kyk hoe dieregisseur van Mephlsto en Hanussengevaar het voor hy met die Weste enDavid Puttnam se klomp gelddeurmekaar geraak het. Hler is nou virlou Westerse korrupsle! Die subtieleprent handel oor die tragedie van 'nHongaarse soldaat wle se ambisie enseksuallteitonversoenbaar is.Klaus MarlaBrandauer se spe1 is ult die boonsterakke. AV

•• BILLY BATHGATEDustinHoffman vertolk die hoofrol, TomStoppard het die draaiboek geskryf,Nestor Alrnendros Is die kameraman,Robert Benton is die regisseur en ELDoctorow het die boek geskryf Dit Iykna 'n wenner, maar ongelukklg is dieeindproduk van BillyBathgate nie gelykaan die som van sy onderdele nle, Dit isdie nuweling LorenDean, watdie flktieweverteller Billy speel, wat trouens dieimposantste Inset lewer. Hoffman seDutch Schultz Is tereg 'n bitter, koue manwat, namate sy koninkryk verbrokkel,waansinniger word. Na 'n skitterendeprent soos Martin Scorsese se GoodFellas,is Billy Bathgate oppervlakkig eneentonlg. Daar is niks wat dit onderskeivan tientalle anderrampokkerprente nle.AV

VI WARSHAWSKIKathleen Turner is 'n PI wat sex appealgebrulk om allerlel moorde en komplotteop te los. Dis 'n slick aksie-prent.

FOR THE BOYSWees gewaarsku: Ole regisseur van dieprent Is Mark Rydell, die regisseur vanOn Golden Pond. Maar Bette Midler reddU: ultbundige, dawerende, feminlstieseprent met haar vuil grappe en siniesehouding jeens mans. Dis 'nvreemdsoortige prent omdat dit soos 'npatrlotiese All-American epic Iyk, tot jydit begin ontleed. Jy kan nie eintllk foutvind met die ideologiese uitgangspuntnle: die egosentriese sanger Eddie SparksQames Caan) verteenwoordig naiewemanlikheld wat oorlog as romanties enheldhaftlg beskou, terwyl Dixie Leonard(Midler) die unlversele vrou en rnaverteenwoordig. AV

... PUMP UP THE VOLUMES6 behoort 'n DJ op te tree... nle soos dievervelige goodie-goodie in The FisherKing nie. Talk dirty, se ek, moenie vir mypreek nle. Christian Slater se spel as dieeensame, skaam skolier wat uiting geeaan sy bedenkinge oor die volwassewereld, Slater se pa en rna het hul sixties­drome ultverkoop en yuppies geworden sy skoolhoofis korrup. As Hard Hartyvaar Slater deur mlddel van 'nkortgolfradio ult oor seksuele identitelt,dwelms, selfmoord en tiener­swangerskap. AV

• OTHER PEOPLE'S MONEYNa Throw Momma from the Train enThe War of the Roses verwag 'n mensbale meer van Danny de Vito. A nee a, dltIs 'n powere poging. Lawrence Garfieldhet 'n voorliefde vir donuts, die viool, 'nrekenaar en Penelope Ann Miller. Hy is'n tiplese Wall Street-skurk in 'nsnyerspak. Maar De Vito is heeltemal teoulik om ons enlgsins te oortuig dat diekarakter 'n skurk is. Daarom val diehumor plat. Die kamera konsentreervoyeuristies op Miller se bene enagterstewe: as filmmakers dan nousekslsties wil wees, moet hulle ten minstevroue met mooi bene en agterstewesaanstel. AV

•• DOC HOLLYWOODHierdie is een van 'n reeks antl-yuppie­prente... (sticks and stones may breakyour bones...) waarin die plastiesesnykundlge Michael] Fox op pad Holly­wood toe 'n ongeluk maak. Die prentprobeer ons wysmaak dat hy ulteindelikliefs aspirien wil voorskryfaan ou tanniesas bale geld maak in Hollywood. Giveme a break. AV

SHOUTTlenerprobleme word opgelos deur dieblues en John Saturday-Nlght-FeverTravolta swaai weer na twee dekades syheupe voor die kameras. Dis 'n soortmusiekspel en speel hom af In Texas indie fifties. Dlt handel oor tleneropstanden Travolta speel die goele onderwyser.

y",eWeekblad

7 - 13 FEBRUARIE1992

roenEET EEN DAG IN DIE BEDOppas vir die horings kryTOE ons kinders was, het die Sotho-huishulp nooit toegelaat dat onsIe en eet nie want ons sou horings op ons voorkoppe kry,

Vir jare daarna het ek nog gewonder oor die oorsprong van diegeloof. Vandag weet ek van verskeie mans wat horings op hullevoorkoppe dra, maar dis nie van Ie en eet nie. Nie deur hulle gepleegnie, anyway.

Ons het later van jare almal die een ofander tyd skuins gele en eeten sover ek weet nie 'n beduidenis van 'n horing nie, net sooibrand.En ek het 'n vriendin gehad wie se Hollandse rna verseg het dat onsin hulle huis op 'n opgemaakte bed SIT. Daarop Ie of eet wasCalvinistiese sonde van 'n high order. .

Maar is daar op die wereld iets lekkerder as om Songagoggend indie bed te Ie met die koerante, en een pannekoek na die ander metheuning te verorber?

Dit het ook al deel van ons kultuur geword om 1V te kyk en eet,en as jy alleen woon, rig jy jouskuins en plat op 'n rusbank in, metdie skinkbord vollekkemye op die vloer langs jou. En wat is op diebord: toast met Marmite of vissmeer, blokkies feta-kaas en olywe,skywe slurperige tamatie, radyse met sout en 'n glas rooi wyn.Sooibrand-country.

Dis 'n gewoonte veral onder ons Pikeurs om elke paar maande tekwyn en dan moet ons 'n dag of twee skuins deurbring.

Met natuurlik die regte kos, want jy kan nie hierdie geleentheidgebruik om te vas nie, jy sal so depressed raak jy staan nooit weeropnie, soos armeVerlaine sevrou, ofwas ditRimbaud s'n. Haarnaamis vergete, maar die Ingilse nooi sal ewig berug bly vir die feit dat symettertyd haar Engels vergeet het, en in Frankryk nooit leer Franspraat het nie, sodat sy op die ou end moes stilbly.

Ek verbeel my die sprakelose tannie sou ookrnaar uit pureselfbehoud meestal in die bed gebly het. En sy sou pakke en pakkedruiwe bestel het om die heerlike druiwe-happie te maak vir saligepeusel die ganse dag lank.

Druiwe VeronicaRol druiwekorrels - die wit Kristal-soort is die beste - in strooisuikeren laat effens droog word. Rig jou skinkbord in met 'n bakie stywesuurroom of jogurt gegeur met suurlemoensap.

Doop die korrels een vir een in die room soos jy eet. Die suikeren effens suur room gee 'n heerlike geur, en die druiwe is heeltemalverslawend, veral as hulle yskoud gemaak is. . .

Noudat ek daaraan dink, dit is 'n soort druiwekuur as jy in die bedbly en net Veronica-druiwe eet, maar moenie my vra wat al daardiesuiker en room aan jou gaan doen nie,

'n Ander lekkemy vir wanneer jy nie heeltemal regop is nie, isbloukaas en appels. Hoe beter die bloukaas, hoe smaakliker diehappie. Probeer goeie Roquefort of peperduur Stilton, en sny 'nblokkie kaas by 'n blokkie appel. Eet om die beurt. En moet tog niealles vooraf opsny nie. Die groot plesier is om self met die een handstukkie vir stukkie appel en kaas te sny, terwyl jou ander hand diekuns oefen om 'n boek met jou duim om te blaai.

Pita met vulselPita-brood, wat jy deesdae tot in die supermark kan koop, is bliss kosvir skuins Ie. Die skinkbord met fyngesnyde tamatie, uie, oorskiet­vleis soos hoender of maalvleis of skaapboud of frikkadelle enkomkommer, berei jy voor terwyl die pitas in die oond warm word.

Plaas ook 'n bakkie jogurt op die skinkbord, en wanneer jygemaklik Ie, bou stadig jou gunsteling pita-vulsel, en hap voor ditalles oor jou lakens drop. ('n Groot, skoon vadoek is hier van meerwaarde as 'n klein paperservetjie.) Onthou om 'nstrooisel komynsaadoor jou pita-skepping te strooi vir daardie tipies Midde-Oostersesmaak.

Ons het ystee na al die jare herontdek, en maak liters vol daarvanvan rooibos, net so sonder suiker of melk, en hou dit in die yskas.

Twee soorte ysteeDie eerste een maak jy deur twee sakkies rooibos op 'n literkookwater te gooi en dit net so te laat koud word. Ons gooi nie eenssuikerbynie,dalk net 'n druppel oftwee suurlemoensap. Hoe sterkerhoe beter.

Vir di~ tweede een gebruik jy 'n beter tee soos Orange Pekoe, enmaak dit so,?s gewone tee. Dan gooi jyeen liter yskoue water by, diesap van dne suurlemoene en soveel ginger ale, of nog betergemmerbier, as jy verkies. '

Dan drink jy jou tee, staan op en gaan stap langs die see. Mens kanmos nie heeldag so Ie en sleg word nie...

Anna-Mart vander, Merwe en Gavlnj vanden berg

KLARA OlEN AS 'n soort boereraat teen sinisme. Heyns en Chris Barnard bring 'n eie Afrikaanse stemmingaan die gebeure en slaan munt uit die nasionale beheptheid met buite-egtelike kinders. Sonder twyfelgaan dit 'n lokettreffer wees, want Die Storie van Klara Vlljee ontleen baie van sy etos aanSpringbokradio-verhale en 'n hele kultuur wat die Afrikaner om swaarkry-stories gebou het, maar ditis s6 gedornpel in nostalgiedat dit voel asof sy besig is met die vervaardiging van Africana.

Ons het al tientaUe sulke prente gesien, vol cliches, ongehude moeders, klein skandaaltjies ensedeprekies, met die gebruiklike dorpsdwaas wat altyd alles raaksien... die een is net beter afgewerk.

Ondanks die egtheid van die kleindorpse situasies, die eg-Afrikaanse dialoog, die aardse karakters,sit 'n mens verstom oor die onwerklikheid wat voor jou afspeel: Klara Viljee speel in die Iaat vyftiger­en vroee sestigerjare op 'n ftktiewe vissersdorpie op 'n Weskusserige plek.

Kattnka vry so na Europa dat sy die onverbiddelikheid van die Afrika-son ontken. Dis asof sy niewil he die werklikheid moet indruis teen haar sprokleswereld nie. (Sy het duidelik genoeg geld gehadom baie van die tonele in die laatmiddag, vroegoggend en wanneer dit bewolk was te skiet.) Ek hetdieselfde gevoel oor K1araas oor die Belgies verfllmde weergawe vanJM Coetzee se In theHeartofthe Country.

Die boosheid en die wreedaardighed van die Afrikaner (of enige soortgelyke gemeenskap) wordheeltemal weggesteek onder 'n fraai suikerlagie. Die prent is so insiggewend en so diepsinnigsoos'n Pears-advertensie. Meer aandag is aan versiering as aan karakterontwikkeling verleen.

DIE HOOFrEMAS en gebruik van simboliek stem nogal ooreen met Babette's Feast- 'n vrou se soeke napersoonlike vervulling, haar stryd teen die natuur, haar morele oorwinning na 'n uitmergelende taak.Babette's Feast was 'n regstreekse aanslag op die seksuele en persoonlike repressie wat 'n mens ineng Protestantse (patriargale monote'istiese) gemeenskappe kry. KJara, egter, ondersteun dieProtestantse gedagte dat 'n mens vir jou verlossing betaal deur jou in die grond in te werk en laat diegrootse temas na pure kitsch Iyk.

Dat Klara 'n prent iswat onbeskaamdveg virvroue-regte en die afskudvan romantiese afhanklikheidvan mans, kan nie ontkenword nie. Ofdit 'n feministiese prentis, weet ek darem nie... die verheerlikingvan die vrou is nie gelyk aan emansipasie nie.

Dit is nie net die prentjiesagtigheid, die doopsous klassieke musiek, en die taUemooi, sinlose skotewat die geheel ondermyn nie: belangrike onderdele van die intrige klop eenvoudig net nie. Barnardse manipulasie van die verhaal is te opsigtelik, en lei tot voorspelbaarheid. Waarom sou Engela skielikop daardie bepaalde dag sonder enige motivering vir Klara die foto van Pietman wys?(Die vyandigheidtussen die twee vroue is in elk geval nie goed genoeg gemotiveer nie.)

Talle besonderhede van die intrige - dat die ongehude ma nie met die pa trou nie, maar 'n storieopkook om die skuld op die onderwyser te pak, die rna wat haar kind sommer weggee - is bloot

~ngeIOOfwaardig. .Watwei sondervoorbehoudgese kanword, isdat dit seldsaam is dat jy sulke deurleefde en natuurlike

spel in 'n plaaslike prent sien... ondanks die totale oppervlakkigheid van die meeste karakters in dieteks.

V~eW88kblad 39

Diepsinnig soos In Pears-advertensie

ANDREA VINASSA

DIESTORIE VAN KLARAVILJEEMetAnna-Mart vanderMerwe, RegardtvandenBergh, HennleOosthulzen, GavinvanderBerg, rrlx Plenaar, LldaBotha,Wilma Stockenstrom, Sandra Kotzeen Michelle ScottRegie: Katinka HeynsDraaiboek: Chris Barnard

EN TOE IS die kwintessensiele Suid-Afrikaanse prent meer Frans as enigiets wat die Franse self konuitdink. Katinka Heyns se jongste prent lyk of dit deur Claude Chabrol op 'n klein Franse kusdorpiegemaak is - idillies, idealisties, liries. Dis woorde wat 'n mens maklik inspan om Die Storievan Klara

f Vi/jee te beskryf.

~. . In 'n ander leeftyd, op 'n ander planeet, in 'n ander land sou dit 'n groot kompliment gewees het,want Heyns het wat haar regie-vermoe betref sedert Fiela se Kind ontwikkel en typ geword. Maar syhet nie ontslae geraak van 'n belemmerende neiging om te oor-romantiseer en om draaiboek­swakhede met langsame natuurskote te probeer verdoesel nie.

DieStorie van Klara Vt/jeehetbale gemeen met die Duitse "Heimat"-(tuisland of moederland) prent:'n persoonlike melodrama speel op 'n plattelandse dorpie binne 'n geslote gemeenskap af, diegemeenskap se waardes en sedes word in hule eie dialek ondersoek - en na baie eksistensiele Iydingis daar 'n gelukkige einde.

/

/

Let allpeace