namba 1993 novemba 1 - 7, 2012 32 pes niuspepa bilong yumi...

19
Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol I go moa long pes 2 GAVMAN i makim pinis kontrakta bi- long sanapim Nesenel Ilektronik I.D. kad sistem bilong kantri, na bai givim K20 milian long dispela wok. Huawei Technologies, em i wanpela kampani bilong Saina, na gavman i givim em kontrak bilong sanapim dis- pela sistem bilong kantri. Antap long K20 milian gavman i makim bilong dispela wok, balens bi- long en bai kam long Exim Benk bilong Saina. Minista bilong Nesenel Plening na Monitaring, Charles Abel, i tokaut long dispela na tok makim bilong Huawei i bihainim bikpela teknikal wok glasim, rekomendesen i kam long Sentral Saplai na Tendas Bod, na tok orait i kam long Stet Solisita. Mista Abel i tok olgeta dispela wok glasim i bin kirap long 2011 yet. Aninit long dispela Nesenel Ilektronik I.D. kad sistem, olgeta man, meri na pikinini bai gat ilektronik rejista wantaim wanpela baiometrik aidentifikesen long ol finga-prin. Dispela bai halivim gavman long sapotim ol wok olsem Nesenel Sensus, ilektronik voting, e-paspot na long kisim ol stori na namba bilong ol pipel bilong kantri. Gavman skelim K20m bilong Nesenel I.D. kad sistem REDI NAU: Ol soldia i wok long prektis long bungim Prins Charles na meri bilong em Duchess of Conwalv Camilla Parker long Se John Gais stedium. Prins Charles bai givim kala bilong ol Ami bilong Wewak long Sande taim ol kam pundaun long ples balus long Pot Mosbi long Sarere. Poto Nicky Bernard

Upload: dodiep

Post on 07-Jun-2019

243 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

I go moa long pes 2

GAVMAN i makim pinis kontrakta bi-long sanapim Nesenel Ilektronik I.D.kad sistem bilong kantri, na baigivim K20 milian long dispela wok.Huawei Technologies, em i wanpela

kampani bilong Saina, na gavman igivim em kontrak bilong sanapim dis-pela sistem bilong kantri.Antap long K20 milian gavman i

makim bilong dispela wok, balens bi-long en bai kam long Exim Benk bilongSaina.Minista bilong Nesenel Plening na

Monitaring, Charles Abel, i tokaut longdispela na tok makim bilong Huawei ibihainim bikpela teknikal wok glasim,rekomendesen i kam long SentralSaplai na Tendas Bod, na tok orait ikam long Stet Solisita. Mista Abel i tok olgeta dispela wok

glasim i bin kirap long 2011 yet.Aninit long dispela Nesenel Ilektronik

I.D. kad sistem, olgeta man, meri napikinini bai gat ilektronik rejista wantaimwanpela baiometrik aidentifikesen longol finga-prin.Dispela bai halivim gavman long

sapotim ol wok olsem Nesenel Sensus,ilektronik voting, e-paspot na long kisimol stori na namba bilong ol pipel bilongkantri.

GavmanskelimK20m bilongNesenel I.D.kad sistem

REDI NAU: Ol soldia i wok long prektis long bungim Prins Charles na meri bilong em Duchess of Conwalv CamillaParker long Se John Gais stedium. Prins Charles bai givim kala bilong ol Ami bilong Wewak long Sande taim ol kampundaun long ples balus long Pot Mosbi long Sarere. Poto Nicky Bernard

Page 2: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

P2 Wantok Novemba 1 - 7, 2012 palamennius

“O’Neill-Dion Gavman i bilip long strongim ol dispelawok, na long kamapim wanpela gutpela komon rol navota I.D. sistem bilong ol nesenel ileksen.“Mipela bai sanapim dispela ilektronik data koleksen,

na dispela bai ron antap long brodben netwok bilongTelikom na nupela Integretet Gavman Infomesen Sistem(IGIS). Olgeta dispela ol wok bai lukim mobeta bungimbilong ol stori na namba na isi moa rot bilong intanet nakomyunikesen i go long ol rijenal eria bilong mipela,”Mista Abel i tok.Kabinet i tokim Dipatmen bilong Nesenel Plening na

Monitaring bilong wok wantaim Ilektoral Komisin na Di-patmen bilong Komyuniti Divelopmen long dispela EIDprogrem na traim long vota aidentifikesen insait long olLokol Level Gavman ileksen long wanwan ol LLG.Wanpela indipenden lektronik sekyuriti kampani bai

glasim pastaim dispela sistem, pastaim long gavman igivim tok orait long yusim.

Gavman SkelimNesenel I.D. kadsistem

i kam long pes 1

MEMBA bilong Bulolo, SamBasil, i laikim gavman i nokenoraitim ol maining laisensmoa, bikos Dipatmen bilongEnvairomen na Konsavesen(DEC) i nogat strong longsekim na glasim ol birua longwok bilong ol divelopa.Deputi Lida bilong Opo-

sisen i klia long ol birua bilongwok maining, long ol hevi istap long Hidden Valley, na

askim gavman long strongimDEC long sanapim wanpelaindipenden, saintifik labora-tory long sotim taim bilongwok sekim, taim ol i savesalim olgeta samting i goovasis long sekim.Ol askim bilong Mista

Basil, i no nupela.Nu Ailan Gavana, Sir Julius

Chan, i bin mekim wankainaskim bipo, olsem ‘sapos Di-

patmen bilong Envairomenna Konsavesen i nogatstrong bilong lukautim, nabanisim gut ol risos projek,watpo na yumi wok givim autol laisens’ yet.“Mista Minista, plis noken

givim ol maining laisens.Yumi stretim ol busgraun nawara hevi bilong yumi pas-taim,” Mista Basil i tok taimem i mekim ol hevi i stap long

Ok Tedi, na tu, long Solwara1 Projek.Em i askim gavman long

noken larim ol kampani iyusim ol DEC wokman longraitim ol ripot na givim natinglong kisim tok orait.“Pastaim long yumi ama-

mas na paitim klep long Wafi,yumi no stretim hevi long Hid-den Valley yet. Hevi i stapyet.”

Basil askim watpo givim laisens taimDEC nogat strong long sekim birua

PRAIM Minista, Peter o’Neilllong aste i bin tok agensimpasin sampela lain i mekimlong paitim wanpela PNGniusman. Mista O’Neill i joinim ol

narapela lain long tok agen-sim pasin we sampela lain ibin paitim nius ripota,Michael Koma, bihainimwanpela nius ripot em binraitim long Oktoba 11 longapoinmen bilong posisienlong Simbu Edministreta.Ripot i bin kamap tupela

de bihain olsem 4-pela man ibin go long Koma taim em isindaun ausait long haus bi-long ol hauslain bilong emlong Kundiawa, SimbuProvins. Bihain long ol ikwestenim em long stori, olbin paitim em nogut tru inapem i klostu dai. Tasol nau emi orait bihain long em binkisim helpim long haus sik.“Mi singaut long ol atoriti

na ol loman long painim oldispela lain na givim olmekim save.

Midia i mekim bikpela kon-tribusen long ol wok divelop-men bilong dispela kantri naolgeta lain i mas luksavelong dispela.Mista O’Neill i tok patim ol

nius ripota long stopim ollong mekim wok bilong ol iagensim loa na tu, em i krim-inel wok.“Kantri bilong yumi i gat fri

midia we i wok gut. Wok bi-long demokresi i mas sanapstrong wantaim nogat lain ikamapim bagarap long ol

nius manmeri long stopim oli autim ripot long ol samting ikamap. Mi tok strong long olgeta

manmeri bilong dispelakantri long luksave long wokbilong ol nius manmeri Sapos wanpela i no ama-

mas long nius ripot, i moa-beta long kisim komplen i golong stretpela rot long lukluklong em na wokim samtinglong stretim na kamapim belisi pasin,” Minista O’Neill itok.

O’Neill tok agensim pasinbilong paitim nius ripota

BUAI em i bikpela birualong helt bilong ol manmeri,na i mas i gat tambu longrausim long ol taun na sitilong kantri.Dispela em i tingting bi-

long Minista i bosim En-vairomen na Konsavesen,John Pundari.Mista Pundari i tok pala-

men i mas tingim ol pipel bi-long en long ol taun na siti,na rausim buai.“Em i wanpela bikpela

birua. Em i save mekimbikpela pipia tru, na moayet long en, em i savestrongim ol bikpela sikolsem TB.“Mipela i mas rausim. Em

i bikpela birua tumas,” MistaPundari i tok.Em i singaut long Gavana

bilong Nesenel Kapitel Dis-trik, Powes Parkop, na HeltMinista Michael Malabaglong kamapim ol loa bilongtambu long buai.Ol toktok bilong Mista

Pundari i kamap bihainimnius olsem i gat wanpelanupela sik TB we i nogatinap marasin bilong dau-nim.I gat ol wok painim i luk-

save olsem kaikai naspetim buai, em i wanpelanamba wan bikpela rot isave strongim ol sik olsemTB, insait long kantri.

Pundari laikim tambulong kaikai buai longtaun na siti TUMBUNA save em wan-

pela bikpela save na pawastrong bilong laip na sindaunbilong yumi ol Papua Niug-ini.Nau dispela save i wok

long dai isi isi long wanwanples, na wari i stap longwanem ol pikinini bilong bi-hain bai bihainim.Wanpela kibung i kamap

long Goroka i paitim tok longkamapim rot bilong dispelasave bilong tumbuna longstrongim save long nem bi-long ol bus na enimal. Graunna ol bus diwai lip we i gatwok, na nem bilong ol. Dis-pela save i wok long pinisnau.Man i go pas long

kamapim dispela kibung,

Wasang Baiio, bilong Yuni-vesiti bilong Goroka, i tokimWantok Niuspepa olsem dis-pela tumbuna save semina, iwanpela bikpela bung, naem i namba wan bung ikamap long PNG.Em i tok ol ovasis saintis,

ol skul institusen bilong tokples, baioloji, na ol biknemyunivesiti i kamap long dis-pela bung, wantaim ol yuni-vesiti bilong PNG tu i kamap. Long nem bilong tokples,

wanem rot bilong kaikai oyusim olsem wanem, longtumbuna save i masstrongim na banisim longwanem kain rot.Mista Baiio i tok, bung i

stat long Trinde, na bai pinislong Fraide dispela wik.

Strongim tumbunasave bilong busgraun…Goroka kibung go pas long bungim

PRAIM Minista, Peter o’Neilllong aste i bin tok agensimpasin sampela lain i mekimlong paitim wanpela PNGniusman. Mista O’Neill i joinim ol

narapela lain long tok agen-sim pasin we sampela lain ibin paitim nius ripota,Michael Koma, bihainimwanpela nius ripot em binraitim long Oktoba 11 longapoinmen bilong posisienlong Simbu Edministreta.Ripot i bin kamap tupela

de bihain olsem 4-pela mani bin go long Koma taim em isindaun ausait long haus bi-long ol hauslain bilong emlong Kundiawa, SimbuProvins. Bihain long ol ikwestenim em long stori, olbin paitim em nogut tru inapem i klostu dai. Tasol nauem i orait bihain long em binkisim helpim long haus sik.“Mi singaut long ol atoriti

na ol loman long painim oldispela lain na givim olmekim save.

Midia i mekim bikpela kon-tribusen long ol wok divelop-men bilong dispela kantri naolgeta lain i mas luksavelong dispela.Mista O’Neill i tok patim ol

nius ripota long stopim ollong mekim wok bilong ol iagensim loa na tu, em i krim-inel wok.“Kantri bilong yumi i gat fri

midia we i wok gut. Wok bi-long demokresi i mas sanapstrong wantaim nogat lain ikamapim bagarap long olnius manmeri long stopim oli autim ripot long ol samtingi kamap. Mi tok strong long olgeta

manmeri bilong dispelakantri long luksave long wokbilong ol nius manmeri Sapos wanpela i no ama-

mas long nius ripot, i moa-beta long kisim komplen i golong stretpela rot long lukluklong em na wokim samtinglong stretim na kamapim belisi pasin,” Minista O’Neill itok.

O’Neill tok agensimpasin bilong paitimnius ripota

Page 3: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

Novemba 1 - 7, 2012 Wantok P3nius

WANPELA bung i binkamap long Boroko SkautHal we ol poroman na olneiba i bin kam wantaimlong tok gutbai long lapunmemba stret bilong PNGSkaut Asosiesen.Bung i bin kamap long

Fraide, Oktoba 19 longtok gutbai long CharlieDanburan i gat 76 kris-mas bilong Bulolo longMorobe provins.Mama i bin karim Char-

lie long ples Kwasamklostu long Bulolo. Charlie i bin wanpela

yangpela man taim embin joinim namba wanBoroko Skaut Trup long1960. Em bin wok wantaim

Skaut Masta, JimRichards, husat i bintrenim em long kamapolsem Skaut Lida. Olsemna Charlie i bin wokolsem lida long Skautlong neks 50 krismas ikam inap tude. Long yia2009, Gavana Jenerel ibin givim luksave longCharlie olsem lapunSkaut tru long PNG na tok

tenkyu i go long em longlongpela na gutpela sevisbilong em.“Charlie i wanpela gut-

pela wokman bilong PNGSkaut na wok bilong emlong helpim trenim ol nu-pela jeneresen we pikininibilong mi i wanpela longol. Ol yangpela ya i noinap lusim tingting longCharlie, planti bilong ol ikamap ol lida ,” MichaelPearson i makim SkautAsosiesen bilong PNG, itok.“Charlie i olsem papa

bilong mipela na longmakim sios bilong mipela,mipela i tok tenkyu longyu na gutpela na seif wok-abaut i go long ples,”Pasto Tiriau bilong Pot-ters House KristenFelosip long Is Boroko, itok.Pikinini bilong Charlie i

wok long kisim em (Char-lie) i go bek long ples nakisim malolo bilong em.Ol Skaut na ol poroman

i tok, Charlie, mipela i tokgutbai na laspela bravolong yu”.

Lapun Skautlida i pinislong wok…Go malolo long ples

TENKYU NA GUTBAI: Charlie wantaim Deputi Sif Komisina bilongPNG Skaut Asosiesen, Michael Pearson, wantaim ol yangpela husatbai kamap ol nupela Skaut bilong Is Boroko eria long tok gutbai bunglong Is Boroko. Poto: Michael Pearson.

Page 4: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

P4 Wantok Novemba 1 - 7, 2012 nius

INDIPENDENS ofa bi-long Telikom PNG long19 toea of-pik data retbai ron yet inap longpinis bilong yia, bikos igat gutpela bekim longol kastoma.Ekting Sif Komesal

Opisa biloing Telikom,Kone Kula, i tokautolsem skruim bilong dis-pela 19 toea of-pikpripeid data sevis we isave ron long 7 kilok naitinap 7 kilok moning, i binkirap long Septemba 6,2012.“Mipela bai go het

wantaim dispela of-pikofa ret bilong 19 toealong wan megabaitdaunlod inap long pinisbilong yia. Stendat ret bi-long 29 toea long wanmegabait bai on yet long7 kilok moning i go inap7 kilok nait. Na dispelatu, em i wanpela gutpelaret yet bilong ol intanetyusa bilong mipela,”Mista Kula i tok.Mista Kula i tok dau-

nim bilong intanet ret baikaramapim olgetaTelikom pripeid data pro-dak olsem EVDOmodem, Citifon, ADSLna WiMAX brodben.Yusim bilong ol intanet

sevis nau em i bikpelamoa long ol hauslainlong kantri we ol sosolnetwok sait olsem Face-book em i bikpela namellong ol yangpela, napasin bilong yusim emaili larim ol wokmanmerilong pinisim gut ol wokbilong opis.Olsem na dispela dau-

nim of-pik ret bai gutpelanius bilong ol Telikom in-tanet yusa husat i saveamamas wantaim in-tanet spid we i spid moalong ADSL na WiMAX.

19 toea wanMB data ret

i on yetwantaimTelikomPNG

Kalabus long mekimspirit nogut

Bustin Anzu i raitim

DISTRIK kot long Lae, MorobeProvins, long las mun, i painimtripela man Hailans i asua longkamapim na lukautim spirit nogutbilong dring olsem bia.Ol dispela tripela man em polis i

reidim hap ol i stap long en longGravel Pit Setelmen long Lae, bak-sait tasol long Kamkumung maket,taim man i go pas long kamapim dis-pela dring i bin ronawe.Ol kot pepa long Lae Distrik Kot i

soim olsem Gabriel Muareyuanis (43krismas), bilong Nenal ples na KevinWillie (21), bilong gigane long Gu-mine, tupela wantaim bilong Simbuprovins, i dringim sampela strong-pela dring, we o i mekim long wan-pela strongpela kemikal o marasinwara ol i kolim ethanol.

Eki Benson bilong Mohonga pleslong Daulo Pass long Isten Hailansprovins i bin kisim wankain sas longdispela.Kamapim na dringim dispela kain

strongpela dring em loa i tambuimlong en.Ol kot pepa i tok ol dispela man i

bin kisim dispela ol kemikal na mik-sim wantaim ol narapela sof dringolsem Coca-Cola na Pepsi, na dringna spak nogut tru taim polis i kisimstori long dispela hevi na kamaplong dispela setelmen na holim ol.Narapela man Simbu husat i go

pas long dispela samting i ronawebipo long polis i go kamap long hapbilong en.Distrik Kot i painim olsem ol i bin

rong long kamapim ol strongpeladring we loa i gat tambu long en emwanpela bikpela asua stret. Planti

manmeri i save kamapim hevi bihainlong kisim ol kain strongpela dringolsem.Planti long ol maket ples nap les

we ol manmeri i save raun long emol dispela lain i save kamapim plantihevi long en.Dispela dring, ol i save kolim long

Ramu Ram, i kamap bikpela insaitlong Lae siti. Ol i save kapsaitim i godaun long wanpela Kola o Pepsibotol na bihain, miksim wantaimEthanol, wanpela strongpelakemikal wara.Taim ol i pulamapim dispela ol

botol, ol i save salim long ol pabliklong dring.Long taim bilong bia i sot long

taun, ol i save salim long K15 na olnarapela taim, salim namel long K5 igo long K10.Nau yet, Morobe Provinsal Gav-

man i tambuim bia insait long Lae sitina ol ples klostu inap 12-pela mun.Bia i op long ol bikpela hotel insaitlong siti, tasol ol kain dring ol man isave miksim na salim i wok longstrong yet.Dispela ethanol, em wanpela

kemikal wara ol i save yusim longlukautim ol diwai taim ol i katim nu-pela o yusim long haus sik longwasim ol sut na ol narapela samting.Tasol polis i tok, taim ol dispela

kain kemikal wara i kam aut longkain eria olsem, em i ken kamapimplanti hevi long ol komyuniti na em iken kilim ol tu sapos ol i no lukautgut.Polis i askim ol manmeri bilong

Lae siti long ripotim kain salim okamapim bilong spak dring o saposol i blek maket na salim bia, gutpelalong ol i ripot long ol na loa i kenholim pasim ol.

‘Senisim pasin’ – Simbu Gavana

Bustin Anzu i raitim

GAVANA bilong Simbu,Noah Kool, i laikim ol pipelbilong em long provins massenisim pasin bilong ol longlukim planti ol gutpela gav-man sevis insait longprovins bilong ol.Kool i mekim dispela tok-

tok bihain long opim bilongnupela Enga Polis Barekslong Kundiawa long mun igo pinis.“Planti ol nupela pasin na

we bilong kamapim sindauninsait long ples i wok longkamap, na dispela i kenkamapim sampela gutpelasamting insait long komyu-niti bilong mipela. Tasolmipela i no senisim pasin bi-long mipela na dispela i kenstopim ol dispela nupelapasin na we,” Kool i tok.Em i tok kain pasin bilong

pik poket, spak brus,dringim hom bru, stil, kilimmanmeri i dai, stilim samt-ing bilong ol na ol narapelahevi i ken stopim dispela olsevis insait long provins bi-long ol.“Mipela i lukim ol dispela

ol samting long ai bilongmipela, tasol mipela i nogattaim long stopim dispelasamting,” em i tok.Em i mekim dipsela ol

toktok long opim bilongwanpela nupela 20 rumhaus slip bilong ol singelpolisman long Kundiawa weplanti ol bikman bilong polis

long Hailans na Simbuprovinsal gavman i bin stapna lukim.Em i tokim ol pipel bilong

em olsem Simbu provins ino gutpela provins olsem olarapela provins we ol inapisi long kisim mani longwok. Ples bilong ol i nogut, na

wanpela we ol inap longkisim helpim em long ausait,na dispela em sapos ol isenisim pasin bilong ol.Long dispela taim, em i

tok gavman bilong em longprovins bai sapotim wok bi-long polis insait long provinslong stretim ol hevi we woklong kamap.Em i tok tu olsem ol bai

painim sampela ol samtingbilong slip bilong ol dispelanupela bareks long wanem,i nogat samting i stap insaittaim ol i opim.Gavana Kool i tok bipo

gavana bilong Simbu i binhelpim ol long planti samt-ing olsem, na bai em imekim wankain tu longprovins.Dispela nupela polis

bareks em Simbu provinsalgavman i helpim wantaimklostu long K500,000 nakisim olsem foapela munlong wokim.Kundiawa Polis Stesin tu i

kisim wankain mani longstretim.Dispela em Loa na Jastis

Sekta i helpim long opis bi-long Nesenel Plening naMonitaring.

Senisim Kundiawa polis stesinBustin Anzu i raitim

SAPOS nau yu ron longHailans Haiwe na putim ai igo insait long KundiawaPolis Stesin long Kundiawataun, bai yu lukim dispelastesin i sanap stail tru.Ol i bin putim nupela pen

na mekim em kamap gut-pela gen.Sapos yu go klostu na

lukim, yu bai wanbel longwanem, planti ol rabis naolpela samting em ol i binrausim na mekim em wan-pela gutpela ples bilongwok.Dispela senis bilong polis

stesin i ken senisim sampelapasin bilong ol manmeri longtromoi pipia o kaikai buai naspet nabaut.

Long polis stesin, yu laikwokabaut i go putim kom-plen o kisim helpim longpolis, noken kaikai buai naputim rabis.YU mas rispektim dispeal

ples gut trtu long wane, em iples bilong wok bilong polis.Dispela senis bilong polis

stesin i ken kamapim sam-pela senis long ol polisman-meri yet. Na dispela i kensoim olsem planti ol sevisbai kam long ol.Long taim bilong opim dis-

pela polis stesin, bikpelabosman bilong polis longHailans, Teddi Tei, i toktenkyu long luksave bilongDipatmen bilong NesenelPlening na Monitaring naSimbu Provinsal Gavmanlong putim dispela mani bi-

long stretim polis stesin naEgga Polis Bareks wantaim.“Dispela kain luksave bi-

long wokim haus slip bilongpolis em i hat tru. Haus emwanpela hevi bilong polis di-patmen, tasol mi laik tokamamas long Simbu provin-sal gavman long dispela luk-save,” Tei i tok.Em i tok loa na oda em

wanpela sik insait longkomyuniti bilong ol, na i nowok bilong polis wanpelalong daunim dispela hevi.Em i wok bilong olgeta man-meri insait long komyuniti.“Nau mipela i gat wanpela

nupela singel bareks na nu-pela polis stesin na mi laiktoksave olsem mipela polis iredi long helpim ol long wokbilong loa na oda insait longSimbu,” Wampe i tok.

KAIKAI KEK: Australia Hai Komisina, Ian Kemish, na meri bilong em Roxanne Martens igivim ol kap-kek long ol pikinini long belo taim.Australia Hai Komisin i bin makim Yunivesal Pikinini De wantaim ol pilai na kaikai bilong olpikinini bilong Bavaroko Praimeri Skul long Pot Mosbi.

Amamasim ol pikinini

Page 5: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

Novemba 1 - 7, 2012 Wantok P5wolniuspoto

TOK SORIi go long Leit Kairu Sandra

Laho

Menesmen na ol wok manmeri bilong Word PablisingKampani i save kamapim Wantok Niuspepa, i salimbikpela tok sori i go long tupela pikinini man, Ayrton na

Trevor Yagas, papa na ol brata susa na hauslain bilong Leit KairuSandra Laho, husat i bin lusim laip bilong em long Sarere, Ok-toba 20, 2012. Leit Kairu i bin wanpela gutpela jenelis na sab edita wantaimWord Pablishing kampani we em bin wok long sampela yia longol pablikesen niuspepa olsem The Times of PNG, The Independ-ent, PNG Busines na Wantok Niuspepa, bipo em i go bek skullong UPNG, na bihain em i pinis long hap, em i go wok long olnarapela nius midia. Na long 2002, em i joinim UPNG olsemPablik Rilesens na Maketing opisa bipo em i lusim laip bilongem.Leit Kairu i bin dai long sik, kensa bilong susu. Midia na UPNG bai tingim yu long ol bikpela na gutpela kon-tribusen bilong yu. Mipela i pre bai yu painim gutpela malolo wantaim Jisas longParadais, na tu long Bikpela i ken givim bel isi long famili bilongyu long dispela taim bilong sori long lusim wanpela yangpelamama, pikinini, susa na anti.

I kam long Menesmen na ol woklain bilong Wod PablishingKampani, Waigani Draiv, Pot Mosbi.

Ol poto bilong bikpela haiwarana Saiklon Sandy i bagarapim Is-Kos bilong Amerika...n Nambawan bikpela raunwarahevi long histri bilong Amerika

n 45 manmeri i dain Nogat pawa long planti hap longIs-Kos bilong US

n 6milen manmeri sindaun wan-taim hevi

Page 6: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

Novemba 1- 7, 2012 Wantok P7siosnius

KATOLIK Sios i mas kisimbek skul Katekismo i go in-sait long sios na ol pikininibai save long ol bilip bilongsios taim ol i groa ap, plantibikman Katolik pipel i tok.Max Rai em wanpela

Ambeseda bilong PNG na iwanpela Katolik i bin tokolsem long wanpela bungbilong Katolik wokmanmerilong Mosbi long las mun. “Yumi mas go bek long

ruts bilong yumi na dispelaskul katekismo i mas kambek long strongim bilip bi-long ol Katolik manmeri.“Ol mas lainim katekismo

long olgeta peris, nogut olnarapela sios i pulim ol Ka-tolik manmeri i go long olsios bilong ol. Planti Katoliki wok long lusim sios najoinim Seven De Edventisna ol pentekostel sios.“Planti Katolik bilip man-

meri i no save wanem samt-ing Vatiken imekim,”Ambeseda Rai i tok.Em i toktok strong long ol

bisop long kisim skul bilongkatekismo long ol peris.Em i tok moa wok i mas

kamap long peris level naem i tok olsem bikos em iwari na em i laik bai moawok i mas kamap longstrongim bilip bilong ol,”Em-baseda Rai i tok.Long wankain taim, Prin-

sipel bilong Jubili KatolikSekonderi Skul long Mosbisiti, em Barnadette Ove, isapotim ol toktok bilongAmbeseda Rai na i tokplanti Katolik manmeri longdispela taim i nogat gutpelasave long ol katekismo bi-long ol.Narapela strongpela Ka-

tolik, John Wagambie, i stapnau long Alotau, Milen BeProvins i tok taim em i bingo long Boston Amerika, emi lukim planti lapun pipeltasol long lotu. Tasol em itok dispela em i mak bilongtaim yumi stap nau long en. Em i wari tu long ol Kato-

lik manmeri i wok long lusimsios na go long ol narapelalotu, na Katekismo skul imask am bek.Em i tok long painim mak

sios i stap nau long em nago fowet, Katolik Sios imas karimaut odit long olperis na ol wokples. “Katekismo em i rut o as

bilong bilip bilong yuimi olKatolik. Ol pikinini i maslainim skul katekismo. Nayumi mas ritim buk Baibeltu,” Mista Wagambie i bintok.Long wankain taim, Bisop

Bernard Unabali bilong Bo-genvil Daiosis i bin tok plantisenis i wok long kamap longsios, tasol bilip i stapwankain.“Tasol yumi mas painim ol

nupela rot long strongimbilip bilong yumi i go moayet.I mas gat moa ivanjelais-

esen, na tu ol yangpela inogat gutpela save longkatekismo, “ Bisop Bernardi tok.Bisop Rochus Tatamai bi-

long Bereina Daiosis i bintok yumi no wok long redimol pikinini bilong yumi longneks jeneresen, na salensbilong yumi nau em longwoklim dispela.Em bin tok tu olsem long

dispela taim, ol papamama ipainim hat long traim givimgutpela stiatok long olpikinini bilong ol na saposyumi gat hevi long bilip bi-long yumi, bai yumi stretimol samting olsem wanem?

Strongim skulkatekismoVeronica Hatutasi i raitim

NUPELA BUK: Nem bilong en em Sleeping Coconuts . Poto: SIL-PNG

WANPELA nupela buk ikamap l stori long hevi nasenis we sunami o solwara isolap na kamapim bagarapwe planti tausen manmeri bi-long ples Arop long WesSepik provins i bin dai longen.Ol i kolim nupela buk,

“Sleeping Coconuts” we tu-pela lain Amerika , John naBonnie Nystrom, i bin raitim.Toksave long dispela i kam

long Kate King na Tim Scottbilong Sama Institut bilongLinguistiks (PNG-SIL).Pasto Peter Marokiki na ol

poroman bilong em i bintokim tupela John na Bonnie,husat i bin tanim Buk Baibel igo long Tokples Arop, longstori bilong ol long dispelabikpela birua na ol i raitimkamap stori long dispela nu-

pela buk.Peter i bin stori long samt-

ing em i lukim na dispela emlong namba wan long oltripela bikpela solap bilongsolwara bikpela bilong em i30 fit i go antap i kam nakarim ol haus bilong ol neiba,bilong em yet na bilong olnarapela na tromoim ol i golong lagun olsem wanpelahap diwai.Dispela em long nait bilong

Julai 17, 1998 taim tripelabikpela solwara i solap i binkarim olgeta samting long rotbilong ol, na kilim dai plantitausen manmeri na pikininibilong ples Arop.Ol dispela pipel i bin stap

gut long bipo taim yet i kaminap long Julai 1998, lon gliklik hap eria namel longlongpela hap waisan bilong

solwara na Sissano lagun oraunwara.Bihainim dispela bikpela

birua, ol pipel bilong Arop ibin gat planti askim na tingt-ing olsem, watpo dispelabirua i kamap long ol, naGod i bin stap we long dis-pela taim birua i kamap. Nawanem long bihain taim longwok bilong Baibel trensle-sen.Tasol ol yia i kam bihain

long dispela birua i soimolsem Bikman i gat ol bikpelaplen na em i yusim dispelabirua long wokim ol samtingwe nogat man in ap tingiim.“Ol kikbek bilong dispela

nait bilong birua bai lus nasenisim laip bilong planti ikamap gutpela na tu,senisim pes bilong BaibelTrenslesen long PNG.

Nupela buk long 1998 sunami long ples Arop

LONG kamap lida insait longwokabaut bilong sios, emmas gat luksave bilong em Na blesing i mas kamap

na lida i ken save olsem emkamap long mak bilong woknamel long ol Kristen longkomyuniti na setelemen em istap long em.Las wik, ol perisina bilong

Sen Timothy long Lae, Mo-robe provins i bin lukim tu-pela sios woklain i kisimblesing long kamap ol lidalong eria bilong ol.Instalesen seremoni i bin

kamap long Sen TimothyPeris we Reveran BafekecBamerenunc, i bin go paslong givim blesing longPeter Kunjil i kamap olsemKodineta long Siti Seket, nanarapela wokman, em JohnPaki em sekreteri bilongseket.Reveran Bafekec taim

em i autim Tok bilong God, i

bin tokim tupela long sanapstrong na kamapim gutpelawok namel long pipel nakomyuniti bilong ol.Long wainkain taim tu,

Seket Presiden, ReverenBamairnuc i tokim tupela lidaolsem nau ol kamap long aibilong ol krsiten, ol i massoim lait i go long ol arapelalong strongim wok bilongsios long ol man meri bilongLae siti long wok bilong tu-pela.

Reveran Bafekec i tokim olhetman meri i kisim blesingolsem nau ol i kamap was-manna ol i mas sanapstrong long bringim ol sip sipkam insait long banis bilongbikpela.Moa long 500 Kristen

manmeri i bin kam long 3, 4na 5mail, Maun Zion naBaundri Rot long witnesimprogrem na spesal de bilongol sios lida bilong seket naperis i kisim blesing bilong ol. WOKSOP LAIN: Ol lain i bin sindaun long tokim stori woksop long Alotau, Milen Be Provins las wik. Poto: BTA/PNG

Ol seket lida i kisim blesing Paulus Tali i raitim

KISIM BLESING: Tupela seket lida i kisim blesing. Poto: Paulus Tali

MOA long 20 pipel husat ikam long 7-pela tokples eriai bin sindaun long wanpela“Story telling” o tokim storiwoksop long Alotau, MilenBe Provins long las wik. PNG Baibel Trenslesen

Asosiesen (BTA) i bin spon-saim dispela woksop naSeed Kampani i bin givimfanding long holim.Ol lain long woksop i bin

lainim long kisim ol stori longBaibel na kisim i go aut longrot we pipel i ken lainim longen.Ol bin lainim tu long

painim bikpela samting dis-pela stori i toktok long en,watpo i mas gat gutpela sta-tim na pinis bilong stori natu, rot long askim olkwesten. Dispela i binmekim grup i glasim na ske-lim ol samting we i mekim oli klia gut long ol samting.

Sampela sumatin i binrekotim ol stori na ol bikpelagrup inap harim ol trupelasamting long spiritual sait weol i laik kisim i go aut.Tim Scott long SIL-PNG, i

tok tokim stori i wanpelabikpela samting insait longdispela kantri bikos long dis-pela rot, ol infomesen i woklong go aut long pipel.Em i tok ol stori bai go

tasol taim manmeri i storilong tokples na pipel baisave long ol samting westori i toktok long en.Mista Scott i tok PNG

Baibel Asosiesen i lukim olsamting we tokim stori ikamapim long pipel bilongdispela kantri, na bilip olsemdispela rot (tokim stori) em igutpela rot long mekim pipeli kisim kliapela piksa long olBaibel stori.Wanpela wokman bilong

BTA, Duncan Kasokason itok olsem “tokim stori em iwanpela strongpela tul o rotwe pipel i go insait long stori.“Em i autim wanem samt-

ing yumi pilim taim yumiharim stori olsem krai na lapbikos long stori. “Taim yumi harim stori long

Baibel, yumi save olsemGod i stap laip na em i wok istap,” Mista Kasokason i tok.Bihain long wanpela wik

kos, ol pain i sindaun longen (kos) kism ol setifiket bi-long ol. Wanpela sumatin i bin

serim rot we ol Baibel stori isenisim laip bilong em.“Taim mi ritim Baibel na

stadim ol toktok, na putim igo lon g tokples bilong mistret, em i senisim laip bilongmi. Dispela i wanpela gut-pela samting lon g tokimstori,” sumatin yu i tok.

Tokim Stori woksop kamap long Alotau

Page 7: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

meriniusP8 Wantok Novemba 1 - 7, 2012

SIK KENSA bilong susu i wok longkisim laip bilong planti meri, yang-pela na ol bikpela meri wantaim.

Wanpela wik i go pinis, midia in-dastri na Yunivesiti bilong PapuaNiugini (UPNG) i bin lusim wan-pela meri pablik rilesens namaketing niusmeri long sik kensabilong susu.

Kairu Sandra Laho em dispelayangpela mama na gutpela wokmeri we i go daun long dispela siki wok long kisim laip bilong plantimeri nau long PNG.

Pastaim, ol PNG meri i no savekisim dispela sik, o sapos ol i savekisim em liklik lain tasol. Long dis-pela taim, em i narakain. As bilongdispela sik em i no klia tumas tasolfamili i wanpela. Sapos mama osampela famili memba i gat dis-pela sik pastaim, ol lain i kam bi-hain bai kisim. Na narapela emkain laipstail yumi stap long emtude olsem ol kain kaikai bilong olwaitman yumi kisim, planti wok,presa na wari na ol kain olsem.

Sione Kami Memoriel Sios i binpulap wantaim ol famili na haus-lain, ol wok manmeri na ol poro-man bilong Yunivesiti bilong PNG,ol poroman na woklain long olmidia kampani we leit Kairu i bin

wok long en, ol wantok na wanpisin bilong Galp provins na ol gut-pela poroman bilong em husat ibin bung long tok tenkyu longPapa God long laip bilong leitKairu na tu, tok gutbai long em.

Sik kensa i daunimstrongpela niusmeri…Strongpela na gutpela wokmeri

Veronica Hatutasi i raitim

“Yunivesiti bai misimgutpela wokmeri stretna moa yet, gif bilongem long ogenaisim olsamting, na komitmenbilong em.

“Kairu i bin sentrel obikpela hap long yuni-vesiti famili we oge-naisem na kodinetim olwok em Kairu i savemekim gut tru.

“Olsem kodineta bi-long Pablik Rilesensna Maketing Yunit, emi bin soim gutpela pesbilong UPNG long olausait lain.

“Em bin save oge-naisim o go pas longredim ol UPNG Opende, Karia wil, Uni pab-likesen na tu, em saveekting na sainim olMemorendum ov An-dastending long plantiol UPNG ektiviti o wok.UPNG bai painim ologenaisesen skil nakomitmen bilong em.

“Mipela i tenkim Bik-man na famili bilongem long givim Kairulong mipela we em imekim gutpela wokstret,” Ekting Sansela,Profesa Allan Easton ibin tok long dispelaTunde long funerelsevis bilong leit Kairulong Sione Kami Mem-oriel Sios, Gordons.

Bikpela pikinini manbilong leit Kairu, Ayr-ton, i bin makim em naliklik brata bilong emTrevor, na mekim tok-tok long mama bilongol.

“Yu strongpela na in-dipenden mama, yugat gutpela pasin longlaikim na givim longmitupela na ol kasen,

fami na hauslain bilongmipela.

“Yu save kam long olskul eketiviti we i savelaikim ol papamama istap long en, na yusave gat taim long olkasen na hauslain bi-long mipela.

“Yu bin skulimmipela long kamap in-dipenden, serim olsamting wantaim olnarapela na luksavelon g ol narapela. Yugivim mipela gutpelastia long bihainim olgutpela pasin, yu givimmipela gutpela lukautna olgeta samtingmipela i nidim.

“Mipela bai misim opainim naispela pes nasmail bilong yu mama,na tu gutpela lukaut bi-long yu mama,” Ayrtoni bin wokim ol dispelatoktok long gutpelamama bilong ol.

Wanpela tambupasto i bin serim ol tok-tok i bin tok i nogatgaranti o promis longlaip na yumi no savewanem samting baikamap tumora, tasoldai bai kamap.

“Yumi stap long dis-pela taim ol kain samt-ing i kamap, na i nogatkwaranti long laip. Daitasol em yumi save baikam yet.

“Tasol bilip bilongyuimi long Bikman nafaundesen long bilipwe ol papamama igivim i save givimyumi hop, “ pasto ya ibin tok.

Em bin tok laip i sot-pela tumas na yumimas stap gut wantaimBikman i stap namel

long yumi.Taim em i wokim

sampela toktok long leitKairu, em bin tokmerim ya i wanpelagutpela meri we i savestap amamas na givimbikpela smail na tingimol narapela.

“Laip bilong em i paslong tupela pikinini manbilong em. Em i meri bi-long soim amamas,wokim pani, pulap longeneji na bikos em iwanpela bikpela nalongpela meri, em i lukolsem em i bikpela longlaip,” pasto i tok olsemlong leit Kairu.

Tru tumas, ol dispelaem ol tok tru. Yu go pasna mipela bai kam bi-hain long yu.

Meri Wantok i tokgutbai long yu, gutpelaporoman na wanwokhusat i save givim gut-pela helpim long taim olwok i kamap long yuni-vesiti na moa yet, longtaim bilong ol UPNGgreduesen.

“Nau yu go pinis, baimi painim yu. Taim MeriWantok i no inapkamap long ol wok weUPNG i holim, mi nosave wari bikos yusave salim ol stori napoto i kam.

“Taim Meri Wantok ikam long kisim sam-pela stori long UPNG,em i save kam longopis bilong yu na yumisave stori gut pastaimna mekim telepon kollong kar i kam kisimem long opis bilong yu.

“Tenkyu long taim,helpim na gutpelaprenpasin bilong yu,” ikam long Meri Wantok.

Poto: AMAMAS KILIM OL: OL dispela manki Aua, em wanpela liklikailan long Westen Manus, i amamas long waswas na pilai long solwara.Poto: Sandra Amuru

Raun Lukim ol Meri na Pikinini:

LEIT KAIRULAHO: Strong pelaniusmeri we sikkensa bilong susu ikisim laip bilongem.

Page 8: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

heltedukesen Novemba 1 - 7, 2012 Wantok P13

Ramu NiCo peim skul fi sabsidi long tupela Projek lainMathew Yakai i raitim

DIVELOPA bilong bikpelanikel/kobalt main Projek longMadang provins, Ramu NiColong las wik Trinde, Oktoba 24,2012 i givim tupela sek mani wemak bilong en moa long K16,000i go long wanpela praivet skul natu, long wanpela sumatin bilongKurumbukari eria long Usino-Bundi.Dispela helpim bilong Ramu

NiCo i kam aninit long Skul Fi Sab-sidi Helpim kampani i save givimolgeta yia i go long ol lain sumatinna pikinini bilong ol lain papagauninsait long Projek eria bilong RamuNiCo long Madang provins.Ramu NiCo Komyuniti Afes Di-

patmen deputi jeneral menesa,Stotick Kamya i makim menesmenbilong Ramu NiCo long givim wan-pela sek em mani mak olsemK10,600 i go long Emmanuel Kris-ten Akademi na K5,400 i go longwanpela sumatin bilong Intane-senel Trening Institiut (ITI), NoahAizuwe.Mista Kamya long wanpela liklik

seremoni long givim sek i tok olsemRamu NiCo i amamas na i gatbikpela tingting long mekim invest-men long edukesen bilong olpikinini insiat long Projek Impekteria bilong em.“Olsem wanpela koporet sitizen,

mipela i amamas long helpim na tumipela bai wok bihainim Memoran-dum ov Agrimen we i stap pinis we

i tok long wanem helpim mipela baigivim long ol pipel na ol pikinini in-sait long Projek Impekt eria bilongmipela,” Mista Kamya i tok.Em i tok long ol yia i go pinis,

Ramu NiCo i luksave olsem BundiLLG insait long Madang provins ino save kisim gutpela gavman se-vises tumas, na moa long en tuplanti ol papamama insait longBundi i save painim hat tru longsalim ol pikinini bilong ol i go longskul bikos long hevi bilong painimskul fi.Ramu NiCo i luksave long dis-

pela hevi ol papamama insait longUsino-Bundi i save bungim na statlong yia 2010 i kamapim Skul FiSabsidi Skim long helpim ol pikininilong Projek impekt eria bilong en. Mista Kamya i tok Ramu NiCo i

gat strongpela bilip na tingting longhelpim ol pikinini bilong ol papa-graun, na i bilip olsem ol papa-graun bai luksave long dispela kainhelpim kampani i givim long stronginvesmen na human risoses bilongProjek Impekt eria bilong en.Em i tok kampani bai stap long-

pela taim na bai helpim yet ol

pikinini bilong ol lain papagraun in-sait long Projek Impekt eria bilongen na ol papagraun i mas luksavelong dispela kain helpim.Dispela tupela sek mani em

Mista Kamya i givim i go long HetTisa bilong Emmanuel KristenAkademi, Joe Kapi na papa bilongsumatin bilong ITI, Chris Aizuwe.Eddie Itarai, husat i stap long

lukim dispela presentesen sere-moni i tok edukesen em bikpela in-vesmen tru bilong ol pikinini longRamu Projek. Olsem na moa luk-save na helpim i mas go long dis-

pela eria.Mista Itarai i tok amamas long

Ramu NiCo long go het yet longhelpim wantaim skul fi sabsidi golong ol lain papagraun long ProjekImpekt eria bilong en.Mista Itarai i tok tu olsem em i

amamas long luksave Ramu NiCoi gat long Emmanuel KristenAkademi, wanpela praivet skul wenau i kirap long Enekuai rilokeseneria antap long Kurumbukari maun-ten.“Mipela laikim olsem dispela

Kristen akademi skul long Enekuaii mas kisim helpim na sapot i kamlong Ramu NiCo bikos mipela i bilipskul ya i givim gutpela stendetedukesen we i winim ol gavmanejensi skul,” Mista Itarai i tokPapa bilong Noah, sumatin

husat bai go long ITI, Chris Aizuwei tok tenkyu tu long bel bilong emstret i go long Ramu NiCo longhelpim em long peim skul fi we hapi stap yet long pikinini bilong em, naem i bilip sampela taim Noah baitingting long kambek long wokwantaim Ramu NiCo long sapotimProjek long ples bilong em.Ramu NiCo i kamapim planti gut-

pela invesmen long sait longedukesen insait long Projek Impekteria bilong en. Kampani i binhelpim long kamapim 5-pela ele-menteri skul insait long Projek eriabilong em na tu i bin sapot longpeim skul fi bilong ol sumatin bilongProjek eria long go mekim skul longPNG Maritaim Koles long Madang.

Sek prisentesen i go long Het Tisa bilong Emmanuel Kristen Akademi long Enekuai. Poto: Mathew Yakai

James Kila i raitim

WANPELA nupela kain sikwe moskito save kamapimnau i kam insait long PNGpinis. Nem bilong dispelasik em “Chikungunya’Dispela sik em moskito

bilong san-taim i savekarim raun na ol dokta ipainimaut dispela siknamba wan taim tru i ka-maut long hap bilongAfrika, Esia na Yurop.Ol i painim dispela sik tu

long Nu Kaledonia longPasifik, tasol i no long taimi go pinis ol i painimautolsem dispela sik i stappinis long Vanimo taunlong Wes Sepik provinslong Papua Niugini.Nesenel Dipatmen ov

Helt (NDoH) i painimautlong dispela sik Chikun-gungya long mun Jun longdispela yia. Na namel longmun Jun na Septemba,2012, moa ripot i kamautlong ol klinim olsem olmanmeri i wok long soim olsain bilong dispela sik taimol i sik na go long hausiklong kisim marasin.Sekreteri bilong Helt Di-

patmen long PNG, DoktaPascoe Kase i tokautolsem ol pipel noken prêtna tingting tumas, bikosnogat ripot bilong dai ikamap yet long dispela sik

Chikungunya long PNGyet.Dispela nem “Chikun-

gunya” em long tok-plesKimakonde long Afrika, naem i min olsem join longbodi bilong manmeri i lusna em i sindaun krangki okrungut i stap.Long stat bilong las mun

tasol (Oktoba), ripot i ka-maut long PNG Institiut ovMedikol Risets (PNGIMR) itokaut olsem namel long52-pela sempol ol i testimlong en, 14-pela i soimolsem sik Chikungunya istap. Ol lain bilong Ne-senel Dipatmen ov Helt naIMR long nau yet i mekimmoa wok painimaut longtraim daunim dispela siklong go bikpela.Ripot i soim olsem stat

long mun Jun long dispelayia, samting total olsem633 ol lain i soim sain bi-long sik Chikungunya longVanimo hausik. Dispela siki wok long raun long ol eriainsait long Vanimo tauntasol na ol ples arere tasollong en.NDoH i tokaut olsem

sain bilong dispela sikChikungunga em bai lukimol manmeri i pilim skin hotbihain long moskito ikaikaim ol. Dispela moskitoem ol i kolim ‘Aides’ na emi save givim dengi-fiva.

Dispela moskito i savekaikaim ol manmeri longde taim tasol, na planti taimem long moning aua nalong apinun taim klostulong tudak i kamp.Ripot i kam long Wol

Helt Ogenaisesen (WHO) itokaut olsem sampelabikpela sain bilong dispelasik Chikungunya em skin-hot na tu ol join long bodibai pen. Ol narapela sainem bai lukim ol sik lain ipilim pen long ol masol bi-long ol, het-pen, pilim traut,skin les na wik na tu skinbai sigirap tumas.WHO i tokaut tu olsem i

no gat marasin stret longoraitim dispela sik, tasol ollain i ken kisim paraseta-mol tablet long daunimstrong bilong sik. Tasolbikpela tambu em olsem olmanmeri noken kisim as-prin.Moa long en tu taim ol

manmeri i pilim fiva o skinhot ol i mas slip na malololong bet na tu kisim moawara.NDoH long PNG na

WHO i tokaut pinis olsemol bai helpim ol provinsalhelt atoriti long mekim wokpainimaut na kamapim olbanis long kontrolim nadaunim dispela sik Chikun-gunya.

Nupela sik ‘Chikungunya”kam insait long PNG

Ol saientis i painim nupela strongpela AIDS binatang

OL saientis long Yunivesiti bi-long Leuven, wanpela yuni-vesiti long Yurop, i painimnupela nupela kain HIV-1 weol marasin ol lain i gat sikAIDS i wok long kisim i noinap wok long en. Dispela bai mekim na taim

ol nupela lain i kisim sik ya embinatang bai wok strongpelamoa yet. Dispela bai kamapimmoa hevi long sait bilonggivim tritmen long ol lain i siklong HIV.

Taim sik manmeri i kisim trit-men long wanpela marasinlongpela taim, ol binatang baikamap “resisten” o marasin ino inap kilim ol dai, tasol ol baistap na strongim sik i go moayet. Dispela em i wanpelabikpela hevi na moa yet, longol kain sik olsem HIV. “Wantaim helpim bilong

balens na kombain marasin,em i ken daunim strong bilongbinatang na ol lain i gat HIV naAIDS i ken stap longpela

taim,” ripot i tok.Ol rises lain long Leuven

Yunivesiti i bin laik mekim olwok painim sapos ol lain i gatresisten vairas o binatang iwok long karim binatang i nostrongpela, tasol ol bin painimnarapela i moa strongpela.Wok painim long tok klia i

bin mekim ol rises lain i painimolsem ol “gene” (o samtinglong famili ) na mak long ol inarakain i kamapim dispela.

Moa sumatin long Mandres bai go long skulMOA sumatin long Is Nu Britenbai go long elementeri n a pri-ameri skul na tok tenkyu i golong sapot we Dijisel PNGFaundesen i givim long eduke-sen sekta.Long las wik, ol bin opim tu-

pela nupela dabel klasrumbilding long Mandres Praimerina Mandres Elementeri.Ol bin opim Mandres

Praimeri skul long 1992 natude, em i gat samting olsem210 sumatin i kam long inlenBaining Lokol Level Gavmaneria na Gesel Distrik.Dijisel PNG Faundesen i bin

baim ol samting na bildim oldispela 4-pela nupela klasrumwe ol praimeri na elementeri

sumatin bai skul long en. Kosbilong sanapim ol dispeladabel klasrum em K300,000.Ol dabel klasrum i gat opis

spes, 60 dabel desk, tupelatenk wara, 4-pela nupela toilet,4-pela baket sawa na sola lait-ing.Mandres Praimeri na Ele-

menteri em tupela bikpela skullong eria. Het tisa bilong skul, Vina-

vana Bangara taim em i binautim bikpela tok amamas i golong bikpela sapot bilong Di-jisel i tok planti taim, ol atoriti ino save bisi tumas long helpimol skul i stap long ol rurel eria.“Komyuniti long Mandres i

amamas stret long helpim we

Dijisel Faundesen i givim longkomyuniit i stap long rurel ples,na long luksave olsem skul inidim ol klasrum samting na olpikinini i ken kisim gutpelaskul,’ Mista Bangara i bin tok.Ol klasrum bilong ol ele-

menteri skul ol i wokim wan-taim ol bus metiriel i olpela nai wok long go lapun na ol binwokim tupela moa wantaim olbus metiriel, tasol spes i nonap long ol pikinini.Olsem na Dijisel Faundesen

i givim ol bikpela helpim taimem i sanapim dispela tupelanupela pemanen dabel klas-rum i gat moa spes long ol.

Page 9: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

KOMENTRIStrongpela toktok, na

wetim bikmanNOGUT wok redi bilong bikman Prins Charles na meri

bilong em i wok long kirapim skin bilong ol lida bilong yumi,na dispela wik i lukim planti strongpela toktok i kamap longPalamen.Sitisensip o givim nem PNG long dispela man Indonesia

husat i wok ronawe long polis bilong ples bilong em i binnamba wan bikpela askim i kamap long Palamen.Na inap nau, i nogat wanpela gutpela bekim long dis-

pela askim: ‘Watpo na yumi PNG i givim sitisensip longwanpela man i ronawe long kantri bilong em long abrusimsas bilong paulim na stilim mani?’Em i no wanpela bikpela askim bilong bekim.Tasol olsem Gavana bilong Oro provins, Gary Juffa i tok,

‘ol i tromoi ragbi pas long dispela askim’, na i nogat wan-pela bekim i kamap long en.Yumi ol pipel i wet yet.Watpo na yumi wet? Bikos sapos em i wanpela stilman

long kantri bilong em. Watpo na yumi tok oraitim kam bi-long em long kantri olsem wanpela man bilong PNG yet?I no wanpela bikpela askim, tasol i luk olsem i gat ol lida

i wok long pait strong tru long banisim gut dispela man.Dispela wik i lukim tupela arapela bikpela samting i

kamap.Namba wan em toksave bilong gavman olsem US$76

milian i stap pinis long sanapim Nesenel Ilektronik I.D kadsistem bilong kantri.Astingting bilong dispela em long kantri i gat strongpela

stori na namba bilong olgeta wanwan manmeri na pikininibilong en i stap. Long taim bilong ileksen, em bai gutpela,na tu, long taim bilong wok kaunim manmeri o sensus, embai halivim gavman long luksave na skelim mani bilongpipel.Tupela bikpela as-wok tru, bai dispela sistem i strongim.

Em i gutpela.I gat ol arapela toktok tu i kamap. Bikos dispela sindaun

bilong palamen tu bai lukim autim bilong mani-plen o basetbilong kantri long 2013. Tokwin i raun pinis olsem dispelabaset bai givim moa luksave long ol distrik na rurel eria, nalong wok bilong strongim ol besik sevis i go daun long oldispela ples.Ol gutpela tokwin, tasol yumi noken aipas long ol ara-

pela paitim tok tui wok go het.Bikpela ebenaisesen kibung i kamap las wik i autim

planti wari long sait bilong groa long namba bilong ol man-meri i wok kam sindaun long ol taun na siti, na ol hevi dis-pela i givim long mak bilong ol sevis i go aut long olmanmeri long ol taun na siti.Bikpela toktok em ol sevis i wok sot.Na tu, narapela bikpela samting long laip bilong yumi

PNG, em graun, i pulim planti ai.Nau gavman i tingting long rausim paul pasin insait long

Lens Dipatmen, na strongim sindaun bilong graun longkantri.Planti gutpela toktok, tasol i mas i gat wok i kamap bi-

hainim. Nogut yumi wok long nilim nating bilip bilong olmanmeri, na sampela haitman i wok long daunim manistap.

Novemba 1 - 7, 2012 Wantok P15komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Moa bikman mas kam long PNGGUtpela long planti bikmanna bikmeri long ovasis maskam moa long Papua Niuginibai yumi ken Lukim planti gut-pela senis ken kamap.Taim ol bikpela biknem

manmeri long wol i kam longkantri bilong yumi bai yumimas stretim gut olgeta rot naol sevis bikos yumi no laikimbai ol kam na lukim ol pipia okalap kalap long rot nogut opainim hat long sampelasamting olsem sevis ol laikim.Planti biklain mas kam nago tu long Lae, Hagen,Madang, Rabaul na kain hapolsem bai gavman i kenhariap long stretim ol rot nasevis.Yumi lukim nau long kambilong Prins Charles wantaimmeri bilong em Ledi Camelalong neks mun ya, bikpelawok bilong stretim rot i kamapnau. Ol masin i stretim na lev-elim rot gut tru long siti bilongyumi long Mosbi bikos pikininiman na tambu meri bilongKwin Elizabeth bai kam longkantri bilong yumi.Em gutpela bikos taim rot i

bagarap, gavman i no savehariap long stretim na rotsave stap na go bagarap ol-geta wantaim ol bikpela hulnabaut.Gutpela long kain bikman

olsem bai kam na i mekim rotbilong yumi i go level stret nami ting moa Praim Minista naol bikman bilong narapelakantri mas kam planti longkantri bilong yumi bai kainsevis olsem i kamap gut. Olmas kam na raun go tu longol arapela provins bai gav-man ken hariap stretim ol rotbilong ol tu.Em i wanpela gutpela sans

long yumi lukim gutpela senisi kamap long ol rot na bris bi-long yumi long kantri. Nau emPrain Charles bai kam longMosbi. Gutpela long ol brata

na susa bilong Prins Charlesmas kam long neks yia na golong Lae o Hagen o Rabaul okain ples olsem.Yumi no klia wanem kain

samting bai ol tokim PNGtasol dispela i save pusim ollida bilong yumi wantaim gav-man long hariap stretim rotna ol samting. Em wanpelagutpela samting long kantribilong yumi bikos ol bai kamsotpela taim tasol na go beklong asples bilong ol tasolsevis na ol gupela samting yabai stap na yumi bai yusim naron go kam long en.Ating gavman save isi isi

tumas long stretim gut ol rot,bris na ol ples balus longkantri bilong yumi. Tasolsapos kain bikpela lain olsemkam long PNG, tru tumasgavman bai hariap long tro-moi mani kam aut long stre-tim ples na ol samting ya.Pasin bilong soim rispek na

soim gutpela nem na kala bi-long kantri bilong yumi savekamap ples klia long kainbikpela de na bikpela raunolsem. Em yumi gat nem

bikos olgeta ovasis kantrilong wol bai lukim yumi stretlong ol televisen bilong ol.Planti i no save long PNG i

stap we tru o ol save harimnem tasol ol no save yumiwanem kain lain. Em nau olbai save na lukim stret longpiksa na save long PNG istap we na yumi ol wanemkain lain.Wanem kain piksa na kala

yumi soim em olgeta lain longwol bai lukim. Olsem na gu-pela pasin gavman i soimlong stretim gut rot na yumi olpipel tu mas soim wantaimsmail bilong yumi taim PrinsCharles wantaim meri bilongem Ledi Camela kam raunlong kantri bilong yumi longneks mun.Tingim, em no liklik samt-

ing. Em sans tru bilongPapua Niugini long soim emyet olsem mipela man tu yana mipela save stap long dis-pela hap. Mipela gat ol nais-pela naispela manmeri stapna kantri bilong mipela emnaispela.

Jada 012

Husat ilainim emlong danisolsem?

Yu orait o?Taim em liklikem stap long

hia!

Prins Charles

Page 10: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

P16 Wantok Novemba 1 - 7, 2012 abcpasifik

Ol pipel i vot longVanuatuNARAPELA 300 polis opisa i stap long ol

wok sekyuriti long lukautim ol poling butraun long Vanuatu.346 kendidet long 32 pati na olgeta i

resis long 52 sia insait long nesenel pala-men.I luk olsem nupela gavman bai gat wan-

pela bikpela koalisin gavman.Gavman ol i gat nau i gat 8-pela pati,

tupela i lusim ol pinis. Long dispela yet, olMP ol i makim aninit long sem pati foapelayia i go pinis, nau bai sanap resis agensimol yet.I gat samting olsem 192 tausen rejistet

vota husat bai makim vot bilong ol longfomim nupela gavman.Planti pipel i bin stap sanap long ol lain

long ol poling but.Risal bilong ileksen bai kamap insait

long wanpela wik.

Miting i harim bikpelaheve blong sik TBlong PNGWANPELA bikpela bung bilong ol helt

wokmanmeri long not Kwinslen bai harimna skelim sik TB o Tuberculosis longWesten Provins bilong Papua Niugini ibikpela moa, winim toktok bilong ol heltopisa.Komiti ol i kolim Torres Strait Cross

Borders Health Issues, i wok long holimwanpela bikpela bung insait long Cairnslong Tunde i kam long asde (Trinde).Profesa Emma McBryde bilong Victorian

Infectious Diseases Service i bin go longPapua Niugini long las mun long Skelim sikTB na ol arapela sik bihainim askim bilongGavman bilong PNG.Long dispela miting, em i givim ripot long

dispela ol wok painim aut, wantaim tusapos dispela ol sik i ken kamap i go longAustralia.Gavman bilong Australia i bin pasim ol

klinik bilong ol TB sik pipel long TorresStrait dispela yia, long givim olgeta halivimna mani i go long Papua Niugini gavmanlong lukautim dispela ol sik manmeri.Dispela halivim mani i kam aninit long

AusAID.

Kos bilong visa baistopim ol bekpeka igo long AustraliaDISPELA wari i bin kam long ol lain kam-

pani bilong Australia, husat i gat bisnis longplanim na salim ol prut, vestabol o kumu,na flawa long tok dispela tokaut bilongprais bilong Woking Holide visa bai stopimol ovasis wokman i kam long Australia.Insait long wanpela federal baset apdet

long las wik, Tresera bilong Australia,Wayne Swann, i bin tok kos bilong visabai go antap long 30 pesen, minim long$AU280 bai go antap long $AU360.“Samting mipela i wari long en, em ol

prais senis, we bai mekim ol lain bekpe-ka bai les long kam,” Simon Cockburn,tokman bilong dispela indastri grup bilongol vestabol na poteto growa, AUSVEG ibin tok.“Sapos mipela i lusim ol bekpeka,

mipela bai lusim leba fos o ol wokman.Sapos yu lusim leba o ol wokmanmeri naol gaden kaikai i save stap long grauntasol, na kamapim sot bilong ol konsuma,”em i tok.Woking holide progrem bilong Australia

i larim ol yut bilong ol kantri olsem HongKong, Japan, na Saut Korea long raun ikam long Australia na wok bilong ol long olkain fam wok i save lukautim lukluk raunbilong ol.Tasol Mista Cockburn i tok hai kos

bilong Australia dola na ol i mas poutimAU$5,000 long aplikesen bilong ol pas-taim long ol i kamap long Australia, inapstopim ol i travel raun long Australia.Martin Ferguson, Australia Minista

bilong Turisim, i no ting dispela i wanpelabikpela hevi.“Mi ken tok olsem long ol dispela yang-

pela lain, em i gutpela wok tru,” em i tok.”“Tingting long traim na yusim dispela

sans i kam long kain ples olsem Gris tude,

o nogut moa long en dispela lida bilongklin eneji teknoloji, Spain, husat nau i gatwanpela yut anemploimen ret inap long500 pesen. Mi save olsem sapos i gatapim long 70 dolas o 100 dola bilong visa,ol bai orait tasol long sans long kalap longbalus na kam long Australia.”

Ol Australia soldia itok gutbai long olwanwok bilong ol idaiOL soldia bilong Australia i stap pait

long Afganistan i tok gutbai long wanpelaspesol foses soldia i dai long wanpelabom pairap long Fraide las wik.Kombet enjinia Koporal Scott Smith i

bin dai stret long sem taim long taim wan-pela bom i bin pairap insait long wanpelaoperesen long not bilong Helmand provinslong las wik Sande.Long Sarere, ol wanwok bilong en long

Tarin Kot bes i bin soim tingting sore longdispela 24 krismas soldia insait long wan-pela memorial sevis na remp seremoni.Ol i bin putim koffin bilong en i go insait

long wanpela Hercules trenspot balus naol i karim bodi bilong en i go bek longAustralia.Koporal Smith bilong Barossa Veli long

Saut Australia, bilong wanpela SpesolOperesens Enjinia Rejimen bes long

Holsworthy insait long Sidni.Em i bin stap long ami inap moa long

sikspela yia.Sif ov Operesens, Jeneral Ash Power, i

tok Koporal Smith i bin dai taim em i woktraim rausim wanpela bom we i bin gatmoa long 100 ol bom.Koporal Smith, bipo i bin wok insait long

Solomon Ailans, na em i bin dai longnamba tu raun wok bilong en longAfganistan.Em i bin namba 39 Australia soldia long

dai insait long Afganistan woa.

Ol nes long PNG itokaut long hevibilong ol long kon-prensOL nes bilong Papua Niugini i tok helt

kea sistem i no wok long lukautim ol sikpipel.Ol i tokaut long planti kainkain hevi ol i

gat long wokim wok bilong ol halivim ol sikpipel long kantri.Namel long ol wari bilong ol, ol i tok ol

risoses i no inap, pei na kondisen bilongwok i no gutpela, na i gat wari tu longsekyuriti bilong ol meri nes.Presiden bilong PNG Nurses

Association, Em i Kaptigau i tokim simpo-sium, we 500 nes i bin stap insait long enolsem, i gat planti hevi i stap na ol i savebungim ol taim.

Vanuatu pipel i vot long nesenel ileksen bilong kantri.

Page 11: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

ruralindastri Novemba 1 - 7, 2012 Wantok P17

Fres kumu namango bilongGoldie

PLANTI ol yangpela mangibilong nau i wok les longmekim gaden na karim olgaden kaikai bilong ol kamlong maket long mekim manibilong ol.Lonzi Tommy, i gat 20 kris-

mas tasol, na em bilongKoiari ples insait long Sen-tral Provins. Em lusim skulbilong em longpela taim gopinis. Tasol dispela i nostopim em long mekim liklikmani bilong em.Lonzi na famili bilong em

gat bikpela fam o gadenlong Goldie wara. Dispelagaden bilong ol, em na olbrata na susa bilong emwantaim ol famili lain bilongem mekim na olgeta savekisim ol kaikai long long enna salim long kisim likliktoea bilong ol.Lonzi na famili bilong em i

papa graun long dispela lik-lik hap, dispela graun emgutpela tru long planim olgaden kaikai.NARI tu kisim liklik hap

graun long dispela hap nasave planti ol kainkaingaden na save kraim kamdaun long taun na salim longol bikpela stoa.Dispela bikpela gaden o

fam bilong Lonzi ol, i gatkainkain kaikai long en, taimol dispela kaikai redi, Lonzina ol brata bilong em savego kisim na karim kam daunlong Mosbi siti na salim ol.Lonzi, i no save kam na

salim long maket, em saveputim gut long ol plastik begna wokabaut long ol opis nasalim ol. Wanwan de bai yu lukim

Lonzi kisim kainkain kaikai

bilong gaden bilong ol nakam salim long wanwan opislong siti.Em save wokabaut long

opis long BSP benk longWaigani kam insait long in-dastri eria long Gordons, bi-hain em bai wokabaut kamolsem gen long Waiganidraiv na go olsem long 5-mail. Ol narapela brata bi-long em save go salim kaikaibilong ol long narapela hap.Wanpela de Lonzi ken

karim kumu, tomato, liponion, kepsikum na sampelaliklik samting bilong gadenna bai miksim ol long wan-wan plastik beg na karimraun, wanpela miks plastikkaikai em save salim longK20. Ol mango em savesalim long K5 long lus wanna plastik em salim longK20.Lonzi i no save les, wan-

pela de em ken wokabauttasol long salim ol kaikai bi-long em, long avinun tasolem save go painim PMV karna go bek long Goldie.Em ken mekim olsem

K150 long wanpela de,sapos ol samting bilong empinis, na i gat inap taim emsave go bek long Goldie nakisim sampela moa kaikai nakam bek salim ol.Planti manmeri long siti

nau save long Lonzi, sam-pela taim ol save toksavelong em long kisim wanemkain kaikai ol laikim na Lonzisave karim kam na givim olna kisim mani bilong em.Lonzi kamap bikpela pes

long ol rot em save wok-abaut long em, sapos yulaikim fres kumu na ol gadenkaikai, putim was long rot bi-long Lonzi, yu no inapabrusim em.

Nicky Bernard i raitim

PAPUA Niugini i wok longstrongim tred na invesmenwantaim Nu Silan.Long dispela wik, Foren

Minista bilong Nu Silan emMurray McCully, i binmekim wanpela lukluk rauni kam long PNG.Long bung wantaim

Praim Minista, Peter O’Neilllong dispela wik Mande,Minista McCully i bin tok NuSilan i sanap redi tasol longhelpim PNG.

“Tunait, yumi sainimDabel Takis Agrimen na enbai bikpela samting baihelpim tupela kantri longkisim moa kontek long bis-nis eria na tu, long apimlevel bilong tred na bisnis igo antap moa,’ Minista Nc-Cully, i tok.Long wankain taim,

Praim Minista O’Neill i binautim bikpela tok tenkyu igo long Nu Silan long gut-pela sapot em i wok long

givim long PNG long sait bi-long lojistiks long 2012 Ne-senel Ileksen, tred nainvesmen. Na tu, longredim ol soldia bilong PNGDifens Fos pastaim ol i golong pis kiping wok longDarfu, Sudan na ol nara-pela hap.“Sapos yupela i no sapo-

tim mipela, PNG bai no inapkamap memba bilongYuropien Yunien,” MistaO’Neill i bin tokim Foren

Afeas Minista bilong NuSilan.MIsta O’Neill i bin tokim

em olsem PNG gavman ilaikim bai kantri i laik woikimmoa sans long tred, bisnisna divelopim ol rot samting,na em i wok long lukluk longkisim helpim long Saina.Em i tok bildim tred na in-

vesmen bai givim pipelmoa sans long wok na ol iken kamapim gut laip nasindaun bilong ol.

Wok bisnis na invesmen nas kamapstrong namel long PNG na Nu Silan

Page 12: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

REDIO Stesen FM 100 aninit longKalang Advetaising nau i staplong olgeta hap long wol na kantribilong yumi Papua Niugini.

Dispela i kamap long Fraidelong wik i go pinis taim ol i lonsimnupela websait na nupela rediostesen bilong ol.

Long websait, taim yu raun long

wanem kantri na yu laik harimnius bilong PNG, yu ken pikim aptaim yu log on long dispela web-sait bilong ol www.fm100.com.pg, na yu ken harimnius, tok bek o wanem progrem oli gat.

Long dispela nupela redio ste-sen ol kolim long Hot 97FM, olkamapim dispela redio stesen embilong stail bilong ol yangpela bi-long nau. Planti bilong ol yang-pela i gat kainkain we long harim

musik bilong ol na dispela stesenol kamapim em bilong ol stret.

Kalang Advetaising em longtaim redio stesen we i stap aninitlong NBC bipo, tasol taim Telikomi kisim ol, ol i kirapim FM 100.

Dispela stesen nau i pulim iaubilong ol manmeri long olgeta haplong Papua Niugini na tu klostubai net wok bilong em baikaramap olgeta bilong Papua Ni-ugini.

Long dispela Fraide nait tu ol

FM100 i lonsim nupela logo bi-long ol, dispela nupela logo bilongol i stap long fran bilong sain bi-long FM100 bipo, kala bilong emi stap wankain tasol liklik senistasol ol kamapim.

FM100 i gat ol biknem manmeriyu save harim long bipo, long dis-pela taim Roger Haufar i strongimTok Bek So bilong em yet na dis-pela tok bek bilong em tu i mekimliklik senis long kantri bilong yumiPNG.

FONDE 1 NOVEMBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G JOYCE MEYER EP# 998-45:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE1PM – 3PM G C/B-CASTS continues…….1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM BACKYARDIGANS 3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM TRAPPED “Falling For You”

5:55 PM G EMTV TOKSAVE6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G RAIT MUSIK8:00 PM G RESOURCE PNG 9.00 PM G SOCCER EXTRA9.08 PM G HOT SPOT9:30 PM G DIGICEL STARS 3 –Heat No: 5

Repeat..10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

FRAIDE 2 NOVEMBA, 2012

5.57 AM G STATION OPEN5:00 AM G JOYCE MEYER EP# 998-55:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE

1:00 – 1:40 G GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM BACKYARDIGANS 3.30PM NEW MACDONALD’S FARM 4:00 PM G DAYS THAT SHOOK THE WORLD – 5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G TRAPPED “H/Intentions”5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT7:30 PM RUGBY LEAGUE 8:27 PM G EMTV TOKSAVE8:30 PM MAO FRIDAY NIGHT MOVIE - TBA10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

SARARE 3 NOVEMBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G WAYBULOO

7:30 AM G U/ GUINESS WORLD RECORD8:00 AM G YOGA SUTRA – Inversions8:30 AM G TBA9:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G OLSEM WANEM 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G NO ORDINARY FAMILY 7:30 PM G HOMELAND 8:30 PM G RAIT MUSIK REPEAT….9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

SANDE 4 NOVEMBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G CHIT CHAT 8:00 AM G YOGA SUTRA – Thyroid8:30 AM G BUSINESS PNG Repeat…9:00 AM G MARTIN MYSTERY 9:30 AM G OLSEMWANEM Repeat.

10:00 AM G RESOURCE PNG – repeat11:00 AM G A/THE WORLD IN 85 PLATES 12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWSEMTV brings you what’s happening around thecountry and abroad in news, sports and weather.6:30 PM G DIGICEL STARS 3

POM Auditions7:30 PM G 60 MINUTES8:35 PM G Chit Chat —Rpt…8:40 PM MAO MOVIE – 10:30 PM G HILLSONGRpt….11:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS

– Replay 11:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P18 Wantok Novemba 1 - 7, 2012 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Nicky Bernard i raitim

FM 100 stap long wol

Page 13: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

MANDE 29 OKTOBA, 2012

4.57 AM G STATION OPEN5:00 AM G JOYCE MEYER EP# 998-15:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE1PM – 3PM G C/ B-CASTS continues…….1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:30 PM G KIDS KONA3.30PM BACKYARDIGANS 4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ 5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G TRAPPED RETURNS5:57 PM G CRIME STOPPERS

6.00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM PGR ONCE UPON A TIME 8:00 PM PGR ONCE UPON A TIME 9:00 PM G TOK PIKSA9:30 PM G SPORTS SCENE9:57 PM G EMTV TOKSAVE10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM AUSTRALIA NETWORK

TUNDE 30 OKTOBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G JOYCE MEYER EP# 998-25:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE1PM – 3PM G C/B-CASTS continues…….1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS

1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM BACKYARDIGANS3.30PM NEW MACDONALD’S FARM 4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G TRAPPED – “Should I Stay or

Should I Go”6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G HAUS & HOME 7:30 PM PGR ULTIMATE GUINNESS BOOK OF

RECORDS8:00 PM G BUSINESS PNG 9:00 PM PGR TERRA NOVA 10:00 PM EMTV NEWS REPLAY

TRINDE 31 OKTOBA, 2012

5:57 AM G STATION OPEN5:00 AM G JOYCE MEYER EP# 998-3

5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE1PM – 3PM G C/B-CASTS continues…….1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM BACKYARDIGANS3.30PM NEW MACDONALD’S FARM 4:00PM THE SHAKE 4:30PM MR. MAKER5:00 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:30 PM G TRAPPED #14 – “I Love You”5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWSEMTV brings you what’s happening around thecountry and abroad in news, sports and weather.

7:00 PM G FACT FILES – ISLAMOPHOBIA: 8:00 PM PGRDANGEROUS DRIVER’S SCHOOL Three experienced driving instructors buckle upwith a collection of drivers who, while they have allpassed their driving tests, have not got to gripswith the rules of the road. Buckle up; it’s set to bea bumpy ride!

9:00 PM EMTV NEWS REPLAY….10:00 PM AUSTRALIA NETWORK

Godens maketstori i tru o

nogat?Dispela wik yumiharim olsem wanpelamama ol i bagarapimem long Godens maketwe i kirapim bikpelatoktok stret i tru onogat.

Nau yet Suprinten-dent bilong Polis longMidia i mekim wanpelabikpela toktok longdispela asua i kamap

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Novemba 1 - 7 , 2012 Wantok P19komik

KANAGE

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

long Godens maket i notru.Bikos em i no kisimwanpela polis ripot longdispela asua i kamap.

Em i kirap na tokhusat i witnesim dispelaasua i kamap long Go-dens maket mas kam namekim ripot o dispelamama na wantok bilongem mas kam na mekimripot.

Nau yet em i no lukimwanpela ripot na salimtoksave long olgetamidia long tokaut husta

tru dispela ripota imekim dispela stori longNational pepa kirapimbikpela wari, pret nakros i kamap long pablikwe i daunim polis dipat-men long ol i no mekimwok bilong ol. Dispelastori tu i kamap longovasis pepa we i daunimyumi ol Papua Niuginilong pasin bilong yumiolsem ol kanak na olsemol pik na dok.

Tokwin Tasol...

Page 14: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

Tupela MaritTupela marit stap longpela taim na

man igo marit wantaim wanpla niupelameri. Ino long taim ol i painim aut Naputim tupela long kot. Taim kot i askimtupela, tupela i Yes! Ino long taim nam-bawan meri kirap Na tok, “Mi wanbellong tupela wokim, tasol mi laikim plastikcontena wara blong mi mas karim i kamlong mi yet”.

Kros long beltaitWANPELA moning, papa Kanage go

wok long gaden. Em wok i go na hangerekisim em. Em kam bek long haus na meribilong em skelim kaikai bilong em. Kan-age kaikai pinis na em tokim meri napikinini meri bilong em, “yu tupela i go nakarim ol paiawut mi brukim pinis na i staplong gaden”. Pikinini meri bilong em les. Papa Kan-

age belhat na em tokim em, “Yu les longwanem! Bai yu stap tasol olsem! Bihain yumarit, man bilong yu bai mekimsave longyu long dispela kain pasin”. Mama harim Kanage hatim pikinini

meri na em tokim Kanage, “Inap ya!Maski long kros”. Papa Kanage tanim emtokim mama, “Mi gat rait long kros naskulim em long wok. Yu noken tokim milong pasim maus. Yu tupela les long mi kros, orait, yu tu-

pela i go na painim rot long kaikai nakisim mani!”

P Posou

Kanage bilong Kerema Kanage bilong Kerema na em i go stap

long Daru.Olgeta taim em i save kaikai ol bara-

mandi na ol gutpela kaikai long maket. Emi tingim ol wantok bilong em na salim sam-pla go long Douglas Airways.Long taim yet Douglas Airways i save

ron i go olsem long POM, Malalaua,Terepo, Kerema, Ihu, Baimuru, Kikori naDaru na save bihainim wankain rot i gobek.So , Kanage putim ol kago na em i ron

olsem i go long provinsol afes ofis longDaru long yusim VHF redio long kolim olwantok long kago i go pinis.Kanage i kirap na tok, "Kelema, Kelema,

Kelema! Tis is Talu connin, yu kisim mi tuo lokat,,owa! (planti nois tumas na em iwok long traim yet.)Daru caller: "Kelema, Kelema, Kelema,

Talu connin, yu kisim mi tu o lokat.......owa(over)!Liklik taim tasol na Wantok bilong Kan-

age i kisim long K taun.Kerema caller: "Talu, Talu, Talu, tispla

em Kelema, lisiving yu laut en knia...kamin .....owa!

Daru caller: Locha, locha(roger)..milaik toktok long Annan (Allan).......owa! Kerema caller: Plis ilap (inap) yu spell

ta lem(name)..owa!... Daru caller: Locha, locha ta nem is

Annan..."A- tapol -L -A -N"(spelling)..alpha..lareva..lareva..alpha..NEHIA (a**hole in kiwai lingo)Kerema caller: Ko ahet,ko ahet.....mi

tasol Annan .....owa! Daru caller: "O sori, plata (brother)

for who, yu kisim tu ol Palamanti (barra-mundi) mi salim lau (nau) ona Tuck-les?(Douglas Airways) Kerema caller: "leketiv, leketiv,leke-

tiv,....Mi kisiv pilis totay..tank yu veli masplata...owa!Daru caller: Lo walis plata,,. lex taim

mi salim lata wan fo yu..Talu out!Kerema caller: Kelema signing off...owa

en out.

Rimot bilong TV...“Kes o kad?” Mary askim taim em i

putim ol kago blo kastoma i go insait longplastic. Em i tok kad na wok long sekim beg

long kisim walet bilong em na nogat emlukim kontrol blo TV i stap insait longbag.Mary askim, "You save karim rimot blo

TV raun raun olgeta taim o nogat. "Nogat," Em i tok, “tasol man blo mi les

long kam wantaim mi olsem na mi kisimrimot kontrol."

Dia LaiplainMi na meri bilong mi i gat wanpela

pikinini, na mipela i stap wantaimpapamama na brata na susa bilongmi. Mi save go aut long wok na meribilong mi i save stap long haus nahelpim mama bilong mi long ol hauswok.Mi baim pinis meri bilong mi long

K8,000 brait prais na mi bilip olsemfamili bilong mi i gat rait long bosimem. Tasol nau em i laik lusim mi. Ol-geta taim em i raun i go long familibilong em, em i no laik kam bek. Naupapamama bilong em i laik givim bekbrait prais o mani mi baim em nameri bilong mi i ken go stap wantaimol.Mipela i no marit long sios. Olsem

wanem, dispela i min olsem mi nogat rait long kisim meri na pikinini bi-long mi i kam bek? Bai mi kisim bekbrait prais o larim meri i stap wan-taim mi.

CROWDED HOME

Dia PrenAninit long ol pasin kastom long planti

hap long PNG, yu na meri bilong yu igat rait long stap wantaim olsem famili.Sapos yu laikim stret na trastim meri

bilong yu, mipela i tok sori olsem yutu-pela i no stap wantaim na amamasimfamili laip wantaim. Tru, yutupela i nobin marit long sios, tupela hauslain bi-long yu na meri na komyuniti i gat luk-save pinis long yutupela olsemmaritlain.Antap long dispela, yu baim meri

pinis na lo i luksave long dispela olsemyutupela i marit tru tru. Tasol nau i luk

olsem meri bilong yu i laik brukim marit.i mas gat as watpo meri bilong yu i noamamas long stap wantaim yu.Yu mashariap nau long traim na sindaun toktokna skelim ol samting gut wantaim meribilong yu na papamama bilong em . Olgeta meri i marit na lusim papa-

mama bilong ol long gi stap wantaimman bilong ol i laikim bai man na lainbilong em i soim laik pasin long ol. Stapwantaim papamama i ken gutpela tasoli gat ol nogut tu bilong em.Yu ting meri bilong yu i no amamas

bikos hauslain bilong yu i bosim emtumas? Mama bilonmg yu i mekim gutlong em na mekim em i pilim olsem emi hap long haus na famili bilong yu? Pa-pamama bilong yu i wok long fosim emlong lusim haus?Sapos yu laikim meri bilong ui na

pikinini i kam bek, bai yum as soim laikpasin na luksave tu long pilings bilongem. i moabeta long askim famili bilongyu long helpim na sapotim yuna soimpren pasin i go long em.Trastim wanpela narapela i ken hat-

pela sapos yu no bin gat ekspirienspastaim long harim tingting bilongnarapela na putim wantaim bipo yuwokim fainol disisen. O sapos ol lain weyumi givim luksave i no mekim samtingstret na mekim yumi i no amamas.Tru, em i nupela piling long luksave

olsem i no mi yet tasol i gat narapelaman o meri we mi mas kisim sapotlong mekim laip bilong mi i wok na longwankain taim tu, mi givim mining nagutpela tingting long dispela narapelaman o meri. Tasol taim yumi akseptim salens long

lukluk long narapela i stap long mi masmekim wok wantaim, yumi i mas gattras na strong na komitmen na bai wokpren i go strong. Tungim tu olsemmaski yumi husat bikpela o liklik man,ris o turangu, God i mekim yumi iwankain na yumi wankain long ai bilongem. Olsem na yumi i mas mekim gut nagivim gutpela luksave long olgeta manna meri. Sapos pasin na sampela wei yu

wokim ol samting long laip bilong yu nai go long meri bilong yu i soim olsem yutingim yu yet, i moabeta yu glasim yuyet na senisim laip ba wei yu wokim olsamtign long en.Em i maturel long meri bilong yu i

tingim papamama bilong em, tasolsapos ol i givim e m ol gutpela toktok long helpim em

olsem marit em i bikpela samting, em iken glasim ol samtign na tingting longkam bek long yu,

Pren bilong yu, Laiplain Sapos yu gat wari o hevi, rait i kam

long dispela etres: Lifeline Coun-selling Services, P O box 6047,BOROKO, National Capital District,PNG. Yu ken ringim opis long tele-pon namba 3260011 o 3261680. Osapos yu stap long NCD, kam nalukim mipela long opis bilong mipelalong Waigani. Mipela i no inap putimtrupela nem bilong yu long nius-pepa, tasol mipela bai putim ol warina hevi bilong yu.

Raun wantaim Kanage olgeta wikP20 Wantok Novemba 1 - 7, 2012 penprenkanagelaiplain

NEM: Berthlyn HuaffeKRISMAS: 16(Meri)ADRES: Passam Primary School, P.O. Box 521,Wewak East Sepik ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, pilaivolibol mekim pani, kisim wara, watsim TV naritim Baibel.

NEM: Jimmy N. NimmsKRISMAS: 19 (man)ADRES: Kilipau village, P. O. Box 56, Vanimo San-daun ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim pas, ritim buk, harimmusik, ring long fon na senisim presen.

NEM: Rodney WaukuKRISMAS: 25 (man)ADRES: C/- Andrew Api Vanimo CIS, PO Box124, Vanimo Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, watsimTV, swiming na painim stori.

NEM: Jason SullKRISMAS: 40 (Man)ADRES: P.O. Box 248, Madang – Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, harim musik,kukim kaikai, wasim klos, wokabaut, trevol go kamlong bisnis insait long PNG na painim poromerilong stap wantaim oltaim.Yu ken ring long dispela namba, 7272 2843.

NEM: Jimmy Ekoda KRISMAS: 20 (man)ADRES: Sangara Vocational School, P O Box 170,Popondetta, Oro ProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, pilai soka, pilai volibal,painim wanpela meri long maritim na stap wan-taim oltaim.

NEM: Joe .KKRISMAS: 24 (man)ADRES: P O Box 1289, Goroka, EHP – 7360 3650SAVE LAIKIM: Go lotu, pilai musik singim song,pilai spots, mekim pren na planti moa.

NEM: Gima Tanget KRISMAS: 20 (meri)ADRES: Bugandi Secondary School, PO Box1225, Lae Morobe Provins SAVE LAIKIM: Go lotu, ridim Baibel, mekimpren wantaim ol lotu manmeri, pilai ragbi,voliboland watsim TV(News).

NEM: Presley Tai KRISMAS: 20 (Man)ADRES: PO Box 28, Mondomil Minj, JiwakaProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, ritim Baibel, ritim buk,stadi skul wok, pilai ragbi, harim musik na mekimporoman wantaim arapela.

NEM: Belany HaikopeKRISMAS: 19 ADRES: Don Bosco Araimiri Secondary, PO Box159, Kerema Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim buks, pilai gems, go lotulong Sande, mekim pani wantaim poroman.

NEM: Bunau Dadis KRISMAS:31 (man)ADRES: Raibus Security Service Ltd, PO Box1337, Madang, Madang Provins – 7146 7257SAVE LAIKIM: Go danis, Lukim TV, harim musikna painim gutpela poromeri long stap wantaimoltaim.

Mi gat hevi long marit laip bilongmi, na mi laikim helpim

Page 15: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

KANGAL festivel em impo-tent tru long mipela namipela mas save gut tru

long kastom na kalsa bilong yu-pela long bai yumi wok bungwantaim.” Teknikol Darekta bi-long Ramu NiCo, Dr. JamesWang i bin toktok long yia 2010taim Ramu NiCo menesmen i binstat long kamap bikpela sponsabilong Kangal festival.“Kalsa em i impotent long yumi ol-

geta na Ramu NiCo, dispela bikpelamulti million kina nikel na kobalt pro-jek i lain save moa na bai rispektimna lukautim gut bilong ol pikinini bi-hain taim,” Dr. Wang i toktok.Dr. Wang i bin mekim dispela tok-

tok wantaim bikpela luksave bilongRamu NiCo olsem taim wok divol-opmen insait long Madang na kantrii kamap we bai senesim laip na weiol manmeri i save luksave, em i moabeta pasin kastom na kalsa i masstap yet wantaim ol pipol.Antap long dispela as tingting

tasol, Ramu NiCo i bin sponsorimyet dispela bikpela Ramu NiCo Kan-gal Festivel dispela yia we i binkamap long Kuibang Show Grauninsait long Umboldi asples, Ward 6,Saidor LLG long Raikos distrik bi-long Madang Provins.Maunten Angabulum i sanap luk-

luk daun long Kuibang Show graunna long as stret bilong narapela tu-pela maunten - Dildabun naNamora stret em ol stail Kangal bi-long Saidor i danis long nait na deitaim tu long Trinde na Fonde munOktoba dei 24 na 25 las wik.Long yia 2010 Ramu NiCo i spon-

sorim Kangal Festival wantaim manimak long K7,500 we festivel i binkamap long Saidor stesin. Kampanii bin helivim tu long yia 2011 na dis-pla yia tu we festivel i kamap longKuibang show graun we i lukimmore long 500pla manmeri i kamaplong lukim ol kangal singsing.Kangal em tok Pisin we i makim

gras bilong pisin long tok ples bilongMadang we I save sanap antap longhet bilong ol manmeri husait i sings-ing.Long Umboldi show graun last

week, 14pela dei kangal i soim stailbilong ol long Trinde na Fonde Ok-toba 24 na 25. Ol dei kangal em sot-pela na save kamap taim ol i sutimnus bilong ol.Kangal singsing tu save kamap

long nait we ol i kolim kongkap -long tok ples minim olsem passimgras. Dispela em ol i save passimwanpela mambu wantaim hul antaplong gras taim ol i pulim na taitimwantaim rop. Bihain ol i sutim long-pela kangal igo insait long hul bilongmambu na danis. Pen bilong em inarapla kain stret taim ol i pulimgras. Dispela kain passim kras kan-gal i save kamap long nait na nogatmeri bai lukim.

Nait na dei kangal i kamap gut-pela stret wantaim 4pela tieta grupna 2pela string bend tu i bin kamaplong pila na hamamasim ol manmerilas wik.Founda na siaman bilong festival,

Soge Dilambe i hamamas long fes-tival bilong dispela yia taim em ilukim ol pipol i pulap long lukim nadanis tu na tokim ol long holim passtrong kalsa na tumbuna pasin.“Dispela em kalsa na festiovel bi-

long yupela na yupela mas hama-mas long dispela. Sapos yumi nogatkalsa bai yumi nogat bekgraun naluksave,” Dilambe i tokim ol pipol.Ol mausman bilong Saidor LLG,

Ramu NiCo na Madang Provincialgavaman tu i bin kamap long lukimdispela festival na i bin hamamasstret long lukim kain stail kalsa natok strong olsem dispela festival emwanpela tasol insait long Madangna kantri na mas go het yet.Ramu NiCo i gat bikpela tingting

long helivim dispela anuel RamuNiCo Kangal festival long olgeta yialong luksave olsem maski ol bikpeladivolpmen i kamap insait long kantrina Madang, pasin kalsa i mas stapwantaim ol pipol yet. Disepla astingting em i go wantaim tingting bi-long Nesinol Gavaman ananit longTourism Promosin Authoriti na

Nesinol Kalsarol Komisin long luk-save olsem pasin kalsa na tumbunabilong PNG i mas stap wantaim olpipol yet nau na bihain taim tu.Dispela as tingting bilong Ramu

NiCo tu i sapotim tingting bilongTourism Promosin Atoroti longkamapim moa turis i kam kamaplong kantri na dispela bai kamapimmoa revenue long wok turisim.Bikpela refinari bilong Ramu

NiCo i stap long Raikos distrik nakampani i bilip olsem taim ol kainbikpela divolopmen i go insait, olpikinini Raikos i noken lus tintinglong kalsa na tumbuna pasin bilongol.

Dispela tingting tasol na menes-men bilong Ramu NiCo Projek i laikhelivim moa long Kangal festival naol narapela tu olsem Madang festi-val long Madang Provins we long2012 kampani i bin givim K20,000 igo long Madang Festivel Komitilong kamapim show.Kain ol helivim na narapela bai i

kam long Ramu NiCo sapos Projekya i kamap gut na mekim inap winmoni. Na long Kamapim dispela winmoni, Kampani i nidim sapot nawok bung wantaim olgeta manmerilong Rai Kos, Kurumbukari,Madang provins na ol bikpla stake-holda insait long dispela projek.

P26 Wantok Novemba 1 - 7, 2012 ramunius

Wok developmen na pasin tumbuna mas wok bung

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Wanpela turis i singsing tu long Kangal Festivel.

Ol tieta grup tu i pilai long Kangal Festivel.

Longpela Kangal bilongnait em stail stret.

Kangal singsing grup bilong Murr asples i soim stail bilong kangal.

Page 16: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

SAMPELA spot i save gatol stail bilong pilai we iwankain olsem long ol

arapela.Wanwan loa, bal, pilai graun

na ol arapela samting tu i savewankain.Bai yu lukim dispela long plan-

ti ol spot we i wankain liklik o ikamap long wanpela kain rottasol.Kain ol pilai olsem ol ragbi lig,

ruls fubol, soka na ragbi yunionem sampela long ol spot we isave gat planti samting i wankainnamel long ol.Tasol wanpela spot we i gat

stail bilong dispela olgeta spot istap insait long en em gelik futbol(Gaelic Football).Insait long gelik futbol bai yu

lukim ol i takol olsem long ragbi,paitaim bal long han olsem longruls futbol, gol pos bilong ol iolsem bilong ragbi na soka nabal bilong pilai tu i olsem balbilong soka.Ol pilai i ken karim bal na ron

olsem ragbi na ruls futbol na ol iken putim long graun tu na kikolsem soka.

Histri bilong gemPlanti an i bilip gelik futbol i

stat long wankain taim olsemragbi yunion na soka bilongwanem em i gat planti kain stailwe i kam aut long dispela tupelaspot.Tasol gem we i wankain stret

olsem gelik futbol em AustralianRuls Futbol, wanwan stail bilongpilai na loa bilong gem i nowankain na bal bilong dispelatupela gem tu i no wankain.Ol i raitim gut ol loa bilong pilai

Gelik futbol long 1887 tasolnamba wan taim tru ol i binpilaim em long 1808.Stat bilong wanpela kain futbol

gem tru i kamap long Ailan(Ireland) em long 1308 taim wan-pela soka gem i bin kamap longhap.Planti kain futbol gem i kamap

long Ailan long dispela taim, longwanpela ples, ol i save tok oraitlong holim soka bal long han nakikim olsem long ragbi.Dispela kain ol pilai kamap

inap long 1695 taim ol i kamapimwanpela loa long stopim ol dis-pela pilai.Ailan i bin gat sampela hevi

wantaim Inglen (England) na itambuim olgeta spot bilongInglen olsem soka na ragbi longkamap lo ples bilong ol.Dispela i mekim na ol i

kamapim na strongim gelik futbolwe ol i save kolim olsem kaid(caid).Tasol ol i no bin inap long pas-

sim tru strong na swit bilongsoka na ragbi na i no long taim oli kisim sampela ol stail bilong dis-pela tupela spot i go insait tulong gem bilong ol.Nau bai yu lukim ol i takol na

holim ol narapela pilaia olsemlong ragbi tasol bal bilong ol iraunpela olsem bilong soka.Long wankain taim, ol i ken

kikim bal long graun olsem sokao ol i ken holim long han na kikimolsem ragbi na ruls futbol.

Stail bilong pilaiI save gat tupela tim i pilai

insait long dispela gem.Wanwan tim i mas i gat 15 pila-

ia long en.Pilai graun bilong gelik futbol i

luk wankain olsem bilong ragbitasol i longpela na bikpela moa.Longpela bilong en inap long

145 mita na bikpela bilong eninap long 80 o 90mita na i gattupela gol pos long wanwan haplong pinis bilong pilai graun.Dispela ol gol pos i luk olsem

gol pos bilong ragbi tasol i savegat net long aninit bilong gol posolsem long soka we wanpelapilaia i save was long en olsemgoli – wankain olsem long golibilong soka.I save gat tupela hap insait

long wanwan gem, wanpela hapem 30 minit bihain i save gatmalolo bipo ol i pilai narapela 30minit long namba tu hap bilonggem.Ol i save pilai wantaim wan-

pela raunpela bal olsem bilongsoka na volibol na yu ken givimbal i go long wanpilai bilong yuwantaim han o kikim long lek.Astingting bilong gem em long

kikim bal i go insait long gol posbilong narapela tim.Dispela gol i ken kamap long

antap o aninit bilong gol pos wegoli sanap long en.

Gelik futbol long PNGGelik futbol i ken kamap long

Papua Niugini tasol i mas i gatgutpela aweanes i kamap longskulim ol manmeri long en.I gat ol soka na ragbi pilai

graun i stap we gelik futbol i kenkamap long en olsem na dispelai no wanpela bikpela hevi tumas.Bikpela wok tasol em long

trenim na skulim ol manmeri longsave gut long en bai ol i kenpilaim na sapotim.Gelik futbol i no nupela long

PNG, sampela wok i bin kamaplong kisim i kam long PNG bipowe ol i bin traim tu long skulim olmanmeri long en tasol em i nokamap strong na i pinis gen.Em i wanpela spot we i gat

bikpela histri bilong en na i kenpulim planti sapota na pilaiasapos gutpela wok i ken kamaplong skulim na trenim ol manmerilong en.Kain ol nupela spot i ken

kamap gut sapos i gat ol gutpelasapot na sponsa i kam long gav-man na ol arapela kopret oge-naisesen.

P28 Wantok Novemba 1 - 7, 2012 spotlaipstail

Gem i gat olgeta samtingwantaim

ANDREW MOLEN

Save Long Gem

HOLIM EM: Yu ken takol insait long gem.TUPELA KAIN ROT: Yu ken holim bal na ron o kikim long lekbilong yu.

TUPELA INSAITLONG WANPELA:Gol pos bilong ol ibungim bilong ragbina soka wantaim.

BILAS: Ol samtingbilong werim longtaim bilong pilai.

PILAI GRAUN: Gelikfutbol pilai graun ibikpela liklik moalong ragbi.

Page 17: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

Novemba 1 - 7, 2012 Wantok P29olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kamlusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

STRAIK FAUL: A Gret pri sisen sofbol pilai long Bisini..

MIPELA REDI: Ol masta meri tim husat bai go pilailong Australia long bikpela pilai bilong ol masta.

TRAEL: Tupela praivet netbol tim husat i stap insait long trael pilai bilong ol.

WIN O LUS TASOL SAPOT EM MIPELA YA! Ol sapota bilong Hawks imekim PRL kam laip long wiken taim Hawks i pilai wantaim Magani longPort Moresby Ragbi Lig resis. Ol Poto Nicky Bernard

Wiken spots long poto...

Page 18: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

Novemba 1 - 7, 2012 Wantok P31spotnius

Ol provins i masredim ol yet bilong2014 PNG Gems nauINSAIT long ol wik i go pinis, kantri i lukim pun-

daun bilong ol provins long redim ol yet bilong PNGGems we bai kamap long Kokopo long dispela mun.Em i olsem wanem? Tru tumas, sampela samting

i no stret.Ol niuspepa na redio i wok long ripot olsem planti

ol provins i bungim bikpela hevi long redim ol yetlong PNG Gems. Olgeta dedlain we PNG GemsKaunsil i makim, ol i no bihainim. PNG Gems Kaun-sil tu i kamap slek liklik long ol provins na i wok longsurukim yet ol dedlain bilong en long halivim olprovins long inapim olgeta askim.Nau mi raitim dispela ol tok, ol provins i wok long

painim mani yet long lodim olgeta spotmanmeri bi-long ol long balus i go long Gems. Lukluk long kainkain paul wok i kamap long ol provins long las minit.Dispela i no stret!Taim ol provins i strongim ol yet long stap long

dispela ol gems, mi laikim ol long lukluk i go longnarapela Gems bihain long dispela bai kamap nau.Taim mi tok ol i mas redi long dispela arapelaGems, mi laikim ol i mas kirapim wok redi pinis. Olwok redi mas kamap nau taim tim i wok long redi bi-long Gems 2012.Ol provinsal administreta i mas lukluk i go het bi-

hain long dispela Gems na makim wanpela komitilong go pas long ol wok redi, nau yet, na i no bihain.Mipela i gat planti hap we i no strong inap yet, bi-hain long ol dispela ol Gems i kamap. Hevi emmipela i no kisim skul long ol asua mipela i bungimlong ol Gems i go pinis.Mi laikim ol provins long luksave olsem sapos ol i

laik kamap long Gems, bai ol i nidim mani. Olsemna i orait olsem mani i go long ol arapela divelop-men progrem insait long provins, tasol olgeta man isave go long kamap bilong dispela wanpela bikpelasamting, na ol i no save skelim gut.Dispela wanpela bikpela iven em i dia moa.

Olsem na olgeta hatwok i mas go long redi long en.Ol provins i mas tokim komiti long wanem samting

ol i mas mekim.Namba wan wok ol i mas mekim, em long makim

wanpela plening komiti, husat bai makim tim lida bi-long ol. Tim lida i mas i gat sampela ol kain pasin bi-long wok lida na save long skelim na lukautim gut olwok.Ol dispela wok bai stap wantaim ol memba bilong

plening komiti long mekim.Ol dispela wok em baset o mani plen bilong dis-

pela iven, na hamas manmeri tru bai go long nara-pela Gems i kam. Ol arapela wok em trenspot, plesbilong silip, kaikai, ol yunifom, na ol ikwipmen.Ol wok redi i mas kirap yet long mun Desemba,

bihain long Kokopo Gems i pinis.Ol samting we i mas kamap long Desemba, em

long bungim na raitim ol ripot na redim ol fainensalstetmen we bai mas go bek long ol bikpela sponsa.Long taim yumi painim 2013, ol plen bilong neks

gems i mas go aut nau. Namba wan kwota bilong2013 em long sanapim taim bilong ol provinsal nadistrik gems long kamap. Dispela yia bai lukim tren-on-skwad i kamap. Olgeta ol spotmanmeri, nem bi-long ol, na we yu ken painim ol. Na tu, hamasspotmanmeri yu laikim long skwad bilong yu.Taim 2014 i kamap, na long namba tu na tri

kwota, ol nem na namba bilong ol i stret, bai yu kengo het wantaim wok akreditesen na bukim ol hausslip bilong ol. Long dispela taim tu, baset bilong ol iken kisim luksave long Provinsal Ekseketiv Kaun-sil, long redi long karimaut olgeta wok. Longwankain taim, olgeta provinsal tim i mas strong pinislong trening na redi long brukim bun na soim stronglong Gems.

Presiden bilong PNG Ragbi Yunien Richard Sapias itok tenkyu long SP Bruri taim em kisim sek mani long hanbilong SP Brusi Jenerel Meneja Stan Joyce.Sapias i tok SP Bruri stap pren bilong ol spot insait long

PNG longpela taim stret, na dispela helpim bilong ol wan-taim PNG Ragbi Yunien em bilong divelopim ol yangpelamanmeri long redi long 7s pilai.Mista Sapias tok tu olsem planti bilong ol yangpela

Papua Niugini em ol gutpela 7s pilaia, na sapos divelop-men progem kamap, dispela bai helpim tru ol yangpelaPapua Niugini pilaia long kamap gut.

SP Bruri sapotimspot yet

i kam long bek pes

MEMBA bilong Bulolo SamBasil tok wanwan pilai masgat funding long en baistrongim ol pilai manmeri bi-long yumi taim ol laik goresis long ovasis.Mista Basil, tok ol kain

pilai olsem boksing, kikboksing, taikondo em olwanwan manmeri save pilaina em isi long fundim nagavman mas lukluk strongdispela.Em tok tu olsem ol gutpela

pilai olsem soka, basketbolna ol narapela em gavmanmas fundim long strong timbilong yumi taim go pilai longnarapela kantri.Mi Basil i autim dispela

toktok long palamen longTunde dispela wik taim pala-men i sindaun long bung bi-long ol.Minista bilong Spot Justin

Thatchenko, i tok olsem dis-pela tingting i stap na em baikamapim taim olgeta samt-ing i stret.

Wanwanpilai masgat fundingNicky Bernard i raitim

Ol paitman bilong Sepik irere long putim strongpelasalens long ol narapelacen-tas long paitbilongkik boxinglong Rabaul PNG Games.IsSepik Kik Boxing Associ-asen bai salim 15pela pait-man bilong ol long stapinsait long Tim Sepik.Ol paitman bilong Sepik i

bin stap insait long strong-pela trening tru inap tripelamun olgeta na long laswiken i lukim ol i pait namellong ol yet long redim tingt-ing na tu kondisinim ol longlukimolsem ol i rere long paitinsait long ring i bai gat wan-pela meri tasol bai makim kikboxing insait long tim sepik.

Presiden bilong kik boxingMr Ian Buka i tokim WantokNius long Wewak olsem olpait man bilong em i redilong bungim ol paitman bi-long narapela sentas na baii no nap givim sains long ol.“mipela i go long winim golmedal”Mr Buka i tok.Buka i tok em i gat bikpela

bilip long ol paitman bilongem na ol i train aninit longwanpela sempion kik boksabilong PNG Mark Sai husaitem i gold medelis na sem-pion bilong 2009 PNGGames.Em i tok provinsel sempi-

onsip we i bin kamap longsunde long wiken i lukim 65pait manmeri olgeta i bin paitinsait long dispela tonaomenwe 15pela tasol em ol selek-

tas i makim ol pait manmeri ibin makim ol klabs longWewak, Hawain, Wewak-Island, Maprik, WasaraGawina na Drekikia.Mr Buka i tok Ms Nalu Si-

giri em bai wanpela pait meritasol husait bai makim Sepiklong dispela yia PNG gemslong kikboxing. Naluem istrongpela paitmeri namipela i gat bikpela bilipolsem em bai givim wanpelamedal long team Sepik insaitlong kik boxing, em i tok.Ms Nalu Sigiri husait i gat

20 krismas na bilong plesAngrimanna Germeny baipait insait long 55kg i bin paitstrong tru long tonomen i tokem bai pait long medel nafleg bilong Is Sepik, pipel nafamili bilong em. Em i tok,

em i tren gut na i rere stretlong bungim salens longring.Tim menega Leo Vendem

i givim bikpela tok tankyu bi-long em i go long Menes-men bilong Mariambeg HillsLimited olsem meja sponsabilong dispel Provinsel kikboxing tonomen wantaimK1000 naplanti askim i bingo out long ol lida na bisnishaus long provins tasolnogat wanpela I bin givimlong helpim ol.Kik boxing em i wanpela

kode tasol husait I bin kisimgol medel bilong Team Sepiklong 2009 PNG Gemss longPot Mosbi na ol baii gobeklong banisim dispela taitol nagol medel.

Sepik kik boksa redilong PNG Gems

Paul Fuzo i raitim

BOROKO Motors wanpelataim gen i soim sapot bilongem long Papua NiuginiRagbi Unien Federesen taimol givim wanpela nupela baslong ol.Dispela nupela 15 sita Nis-

san Urvan bas kos bilongem inap olsem K83 tausen,na i gat olgeta samting i stapinsait.Geoff Evans bilong

Boroko Motors i tok “Kam-

pani i amamas long stap in-sait long kod bilong RagbiYunien na em bai sapotimlong divelopim dispela spotinsait long Papua Niugini.Jenerel Menesa bilong

Papua Niugini Ragbi YunienSimon Kerr i stap long kisimdispela Nissan bas i toktenkyu long Boroko Motorslong sapotim Ragbi Yunieninsait long PNG long tripelayia olgeta.

Kerr, tok tu olsem ol kam-pani olsem Boroko Motorshusat save sapotim spot embilong divelopim spot insaitlong kantri. Mista Kerr tok dispela Nis-

san bas em bilong helpim olkarim ol spot samting gokam long ol skul long skulprogrem bilong ol, em toknau yet ol PNG 7s Tim staplong trening dispela bas tubai helpim ol long pikap nadropim ov.

Boroko Motors givim Baslong PNG Ragbi Yunien

MEMBA bilong Bulolo SamBasil tok wanwan pilai masgat funding long en baistrongim ol pilai manmeri bi-long yumi taim ol laik goresis long ovasis.Mista Basil, tok ol kain

pilai olsem boksing, kikboksing, taikondo em olwanwan manmeri save pilaina em isi long fundim nagavman mas lukluk strongdispela.

Em tok tu olsem ol gutpelapilai olsem soka, basketbolna ol narapela em gavmanmas fundim long strong timbilong yumi taim go pilailong narapela kantri.Mi Basil i autim dispela

toktok long palamen longTunde dispela wik taim pala-men i sindaun long bung bi-long ol.Minista bilong Spot Justin

Thatchenko, i tok olsem dis-pela tingting i stap na em baikamapim taim olgeta samt-ing i stret.

Wanwan pilaimas gat fundingNicky Bernard i raitim

Page 19: Namba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok_namba_1993.pdfNamba 1993 Novemba 1 - 7, 2012 32 pes Niuspepa Bilong

Wan wik: Fonde, Novemba 1 - 7, 2012.Isu 1993

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Moa long Pes 31.Sport Minista Justin Tkatchenko, Export Lager Menesa bilong SP Bruri, Jenerel Menesa bilong SP Bruri Stan Joyce na Presidenbilong PNG Ragbi Yunien Richard Sapias i holim dami sek mani SP export lager i givim go PNGRU. Poto Nicky Bernard

SAUT Pasifik Bruri(SP) ikam aut gen wantaimhelpim bilong em longspot insait long Papua Ni-ugini. Dispela taim gen emi helpim Ragbi Yunienwantaim K200 tausen longstrongim ragbi yunien in-sait long kantri.Jenerel Menesa bilong

SPB, Stan Joyce, i tok dis-pela helpim bilong SP longspot insait long PNG i staplongpela taim pinis na dis-pela em wanpela bilongnarapela helpim SP givim.

Mista Joyce tok tu olsemol ragbi pilai SP Bruri savehelpim stat long 2005 i kaminap long nau.Long 2010 SP Bruri i bin

sponsaim ol Seven tim taimol go pilai long Oseaniatonomen we ol kam namba4 na Komanwel gem we olwinim bowl fainol.Mista Joyce tok olsem, ol

dispela kain risalt em soimolsem PNG ken mekim longyunien olsem Export Lagerbia bilong yumi we em wingol long wol maket.

SP BruriSapotimstrong spotyet… Ragbi Yunien kisim K200,000

Nicky Bernard i raitim