МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/jmm3nmfc5i.pdf ·...

16
ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО, ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ХЭЛТСИЙН ДАРГА Ж.ДОЛЖИНСҮРЭН www.nda.gov.mn 2017.05.29

Upload: others

Post on 01-Sep-2019

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО

ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО, ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН

ХЭЛТСИЙН ДАРГА Ж.ДОЛЖИНСҮРЭН

www.nda.gov.mn

2017.05.29

Page 2: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ТУХАЙ

ХУУЛЬД ЗААСАН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН БАРИМТ

БИЧГИЙН ТӨРЛҮҮД

УРТ 15-20 жил

Монгол Улсын хөгжлийн үзэл

баримтлал

“МОНГОЛ УЛСЫН

ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН

ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ 2030”

ДУНД 8-10, 3-5 жил - Төрөөс баримтлах бодлого;

- Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого;

- Аймаг, нийслэлийг хөгжүүлэх

хэтийн зорилт

- Засгийн газрын үйл

ажиллагааны хөтөлбөр;

- Засаг даргын үйл ажиллагааны

хөтөлбөр;

- Үндэсний хөтөлбөр болон дэд

хөтөлбөр;

- Улсын хөрөнгө оруулалтын

хөтөлбөр

8-1

03

-5

БОГИНО 1 жил- Улсын эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн

чиглэл;

- Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн эдийн засаг,

нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэл;

- Энэ хуулийн 6.5.1-д заасан үндсэн чиглэлд

нийцүүлэн боловсруулсан улсын болон орон

нутгийн төсөв

ДЭЛХИЙН

ТОГТВОРТОЙ

ХӨГЖЛИЙН

ЗОРИЛТУУД

Page 3: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ҮЕ ШАТ,

ХУУЛЬ, ЭРХ ЗҮЙН ЗОХИЦУУЛАЛТ

• Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай хууль

.

• Төсвийн тухай хууль.• Засгийн газрын

тухай хууль, Салбарын хуулиуд

.

Бодлогын

санал/загвар

боловсруулах

Төлөвлөх

Төсөвлөх

Тайлагнах

Хяналт, шинжилгээ,

үнэлгээ

Хэрэгжүүлэх

Page 4: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

1. 1996 онд Монгол Улсын Хөгжлийн үзэл баримтлал, 1996-2015

2. 1998 онд Монгол Улсын XXI зууны Тогтвортой хөгжлийн стратеги хөтөлбөр, 1998-2021

3. 2005 онд Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтууд, 2005-2015

4. 2008 онд Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого, 2008-2021 /Хүчингүй болгосон/

5. 2014 онд Ногоон хөгжлийн бодлого, 2014-2030

6. 2016 онд Монгол Улсын Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал, 2030 2016-2030

1990 ОНООС ХОЙШ БАТЛАГДСАН ҮНДЭСНИЙ УРТХУГАЦААНЫ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН БАРИМТ БИЧГҮҮД

МОНГОЛ УЛСЫН УРТ ХУГАЦААНЫ ХӨГЖЛИЙН

БОДЛОГЫН БАРИМТ БИЧГҮҮД

Page 5: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

НҮБ-н

тогтвортой

хөгжлийн

зорилго

/SDG/

241 шалгуур

үзүүлэлт

17

зорилго169

зорилт

2012 онд Рио Де Жанейро хотод болсон НҮБ-ын чуулганы үеэр анхлан

санаачилсан.

2015 оны 9-р сард НҮБ-ын Ерөнхий

Ассамблайн чуулганаар баталсан.

2016 оны 2-р сард УИХ-н 19 дүгээр

тогтоолоор ТХҮБ-г баталсан.

Засгийн газрын 2016 оны249 дүгээр

тогтоолоор ТХҮБ-н журам батлагдсан.

Богино болон дунд хугацааны бодлогыг ТХҮБ-тай уялдуулах

20

шалгуур

үзүүлэлт

44

зорилт

4

бүлэг

ДЭЛХИЙН ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ЗОРИЛГО БОЛОН

МОНГОЛ УЛСЫН ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ҮЗЭЛ

БАРИМТЛАЛ-2030

Нийгэм

Байгаль орчин

Засаглал

Эдийн засаг

ТХҮБ

2030

Page 6: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

АЛСЫН ХАРААНэг хүнд ногдох орлогоорроо дунд орлоготой орнуудын тэргүүлэх эгнээнд хүрсэн, тогтвортой өсч байгаа эдийн засгийн олон салбартай, нийгмийн хүрээнд дундаж болон чинээлэг дундаж давхарга давамгайлсан, эзологийн тэнцвэртэй байдлыг хадгалсан, тогтвортой ардчилсан засаглалтай улс болно.

Монгол Улсын Тогтвортой Хөгжлийн Үзэл Баримтлал-2030-ыг УИХ-ын 2016 оны 2 дугаар сарын 5-ны өдрийн УИХ-ын 19 дүгээр тогтоолоор баталсан. 4 чиглэл, 14 салбарын хүрээнд 44 зорилтыг 3 үе шатаар хэрэгжүүлнэ.

Эдийн засгийн тогтвортой хөгжил

7 салбар, 22 зорилт

Нийгмийн тогтвортой хөгжил

3 салбар, 12 зорилт

Байгаль орчны тогтвортой хөгжил

3 салбар, 6 зорилт

Тогтвортой хөглийн засаглал

4 зорилт

МОНГОЛ УЛСЫН ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН

ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ-2030

Page 7: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

1. Хөдөө аж ахуй

2. Хөнгөн,

хүнс, барилгын материал

3.Зэс, нүүрс, нефть, төмөрлөгийн

үйлдвэр

4. Аялал жуулчлал

5. Уул уурхайн олборлох

Эдийн

засгийн

тогтвортой

хөгжил

“МУТХҮБ-2030”-ЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН

ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖИЛ

Page 8: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

2021 • Төсвийн алдагдлыг ДНБ-ний 2%-иас

ихгүй төлөвлөх

• Hогоон байгууламжийн эзлэх хувь:

15%.....

2030

2025

Хүн амын прогноз

• Үйлдвэрлэлийн аргаар боловсруулах

махны эзлэх хувь 50%

• Хүн амын дундаж наслалт: 74%..

• Эдийн засгийн жилийн дундаж өсөлт: 6.6%

• Нэг хүнд ногдох ҮНО 17,500 aм.доллар….

2025

2021

2030

“МУТХҮБ-2030”-Н ЗОРИЛТУУД

XAA ДЭД БҮТЭЦ …..

Мал аж

ахуй

Газар тариалан

Хөнгөн үйлдвэрлэл

ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

АЖ ҮЙЛДВЭР

Химийн аж

үйлдвэр

Арьс, шир,

ноос,

ноолуурын

үйлдвэрлэл

ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

… …Хүнс

Зам тээвэр,

ложистикийн

сүлжээ

Эрчим хүч

Мэдээлэл, харилцаа

холбоо

ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

Оролт гаралтын хүснэгт (Input-Output Table)

ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

1. ----------2. ----------3. ----------4. ----------

МАТРИЦ1

2

3

4

1. Салбан хоорондын уялдаа;2. Эдийн засаг, нийгмийн үр нөлөө.

АЖЛЫН БАЙР

“МУТХҮБ-2030”-ЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ

ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Page 9: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

- ТХЗ, ТХҮБ 2030, ДУНД ХУГАЦААНЫ БОДЛОГЫН ЗОРИЛГО, ЗОРИЛТТОЙНИЙЦҮҮЛЭН ТХҮБ 2030 ЭХНИЙ ҮЕ ШАТНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨГ БОЛОВСРУУЛАХ

ТХҮ

Б2

03

0 Зорилт 1.

Зорилт 1-ийн хүрээнд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

...

...

...

...

ТХЗ

Зорилт 1.

Зорилт 1-ийн хүрээнд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

...

...

Хүрэх үр дүн, шалгуур үзүүлэлт

2017 2018 2019 2020 2021

ХҮД СТ ШҮ ХҮД СТ ШҮ ХҮД СТ ШҮ ХҮД СТ ШҮ ХҮД СТ ШҮ

х х х х х х х х х Х х х Х х х

? ? ? ? ? ?

? ? ?

? ? ?

? ? ?

? ? ?

Х х х

? ? ?

? ? ?

? ? ?

ХҮРЭХ ҮР ДҮН

Суурь үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлт

“МУТХҮБ-2030”-ЫН ДУНД ХУГАЦААНЫ

ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ МАТРИЦ

Page 10: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

УЛСЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН

ХӨТӨЛБӨРИЙН МАТРИЦ

ДУНД ХУГАЦААНЫ ХӨТӨЛБӨРТ СУУРИЛСАН УЛСЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ХӨТӨЛБӨР (2017-2021)

Төслийн эх үүсвэр

Төсвийн Төр, хувийнхэвшлийн түншлэл

Гадаад болон дотоодын хөрөнгө

оруулалт

Зээл Бусад

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

? ? ? ? ???

? ? ? ? ???

? ? ? ? ???

? ? ? ? ???

? ? ? ? ???

? ? ? ? ???

? ? ? ? ???

Хөрөнгөоруулалтын

төслийнжагсаалт

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Page 11: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

БҮСЧИЛСЭН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОТОЙ

УЯЛДАХ НЬ

Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай

хууль

Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого

13.5.Үндэсний хөгжлийн асуудал эрхэлсэн төрийн

захиргааны байгууллага нь төрийн захиргааны төв

болон нутгийн захиргааны байгууллагаас ирүүлсэн

саналд үндэслэн бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын төслийг

боловсруулж, Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлж,

батлуулна.

ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

БҮСЧИЛСЭН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО

Page 12: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

Нийт 412 Хугацаа Оны интервалХугацаа тодорхойгүй

Хүчинтэй 126 УИХ тогтоол 51 Үзэл баримтлал 4 14-19 жил 2001-2030 2

Бодлого 25 4-20 жил 1996-2030 12

Бодлогын үндэс 1 2015 1

Стратеги 3 2 жил 2002-2018 2

Үндсэн чиглэл 6 1-3 жил 1999-2020 3

Үндэсний хөтөлбөр 6 20 жил 1998-2018

Хөтөлбөр 3 1-11 жил 2003-2023 1

Төлөвлөгөө 2 17 жил 2009-2030 1

Чиглэл 1 2001 1

ЗГ тогтоол 75 Бодлого 4 8-10 жил 1998-2026 1

Стратеги 5 3-10 жил 2012-2025 1

Үндэсний хөтөлбөр 31 3-31 жил 1998-2040 1

Хөтөлбөр 23 1-23 жил 1998-2025 5

Дэд хөтөлбөр 2 2-9 жил 2015-2025

Мастер төлөвлөгөө 1 13 жил 2007-2020

Төлөвлөгөө 4 3-19 жил 2002-2023 1

Чиглэл 5 6-11 жил 2000-2021 3

Зогссон 3

Хүчингүй 58

Дууссан 225

Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх, хүчингүй болгох, шинэчлэх шаардлагатай бодлогын баримт бичгийн хүрээг тодорхойлсон байдал

УИХ-ын 2015 оны 105 дугаар тогтоол (заалт 2)

УИХ-аас баталсан хүчин төгөлдөр хэрэгжиж

байгаа хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдэд хяналт-

шинжилгээ, үнэлгээ хийх

УИХ-ын 2016 оны 19 дүгээр тогтоол (заалт 2)

Үндэсний хэмжээнийболон салбарын, салбар

дундын хөгжлийнбодлого, хөтөлбөрүүдийгТогтвортой хөгжлийн үзэл

баримтлалд нийцсэнэсэхийг хянаж,

шаардлагатай тохиолдолдшинэчлэн боловсруулах

Хө

гжл

ий

н б

од

ло

го

төл

өвл

өл

тий

н т

ухай

хуу

ль

Тогт

вор

той

хө

гжл

ий

н ү

зэл

б

ари

мтл

ал-2

03

0

Монгол Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хорооны 2016 оны 12 дугаар сарын 27-ны өдрийн 24 дүгээр хуралдаанаас Үндэсний

хөгжлийн газарт УИХ-ын 2015 оны 105 дугаар тогтоолыг хэрэгжүүлэх чиглэлийг өгсөн.

ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН БАРИМТ

БИЧГҮҮДИЙН УЯЛДАГ ХАНГАХ

Page 13: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

ОДОО ХЭРЭГЖИЖ БУЙ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН

БАРИМТ БИЧГҮҮДИЙН УЯЛДАА, ХОЛБОО

Page 14: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

• Тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөр болон Монгол Улсын Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлалын зорилтуудад нийцсэн эсэхэд үнэлгээ хийх нэгдсэн аргачлал, зааврыг боловсруулах

• Боловсруулсан аргачлал, зааврыг эхний ээлжинд усны салбарын бодлого, стратеги болон төлөвлөгөөнүүдийг үнэлэх, хүрэх түвшинг тодорхойлоход турших

• Туршлагын үндсэн дээр нэгдсэн аргачлал, зааврыг сайжруулах

• Төрийн захиргааны төв болон нутгийн захиргааны байгууллагуудад бодлогын баримт бичгийг хянах, үнэлэх ажлыг нэгдсэн удирдамжаар хангах, аргачлалыг ашиглахтай холбогдох сургалтыг зохион байгуулах

2. Туршилт

1. Аргачлал 3. Сургалт

Бодлогын баримт бичгүүдэд агуулгын үнэлгээг нэгдсэн аргачлалын дагуу хийх ажлын төлөвлөгөө:

• Нэгдсэн аргачлалаар бүх салбарын бодлогуудыг үнэлэх, хүрэх түвшинг тодорхойлох ажлыг удирдан зохион байгуулна

4. Үнэлэх• Бодлогынбаримт бичигүнэлэхаргачлал

Хүрэх түвшинг тодорхойлох

аргачлал

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН БАРИМТ

БИЧГҮҮДЭД ХЯНАЛТ-ШИНЖИЛГЭЭ,

ҮНЭЛГЭЭ ХИЙХ АЖЛЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Page 15: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ТОГТОЛЦОО ҮНДСЭН АЖЛЫН ХЭСЭГ

САЛБАР ДУНДЫН АЖЛЫН ХЭСЭГ

1. БББ-г хянах, үнэлэх;2. Шинээр боловсруулах

бодлогыг тодорхойлох;3. Холбогдох судалгааг

хийх/хийлгэх;4. Хүрэх түвшин, шалгуур

үзүүлэлтийг тодорхойлох;

1. Хөгжлийн загвар бататгах

2. Хэлэлцүүлэг3. Судалгаа 4. ЭХНИЙ ҮЕ ШАТНЫ

ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

1. Бэлтгэл ажлын төлөвлөгөө– юу, хэзээ, хэн?

2. Аргазүй, аргачлал, заавар– яаж?

3. Хөгжлийн загвараа зураглах, анализ судалгаа

ҮЕ ШАТҮЕ ШАТ

ҮЕ ШАТ

• Төрөөс баримтлах бодлого• Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого• Аймаг нийслэлийг хөгжүүлэх хэтийн зорилт

ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН

БАРИМТ БИЧГҮҮД

ЭРХЗҮЙН ОРЧИНХөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай хуульд нийцүүлэн журам, заавар, аргачлалыг боловсруулах;• Бодлогын баримт

бичгийг хянах, үнэлэх заавар аргачлал,

• ББББ аргачлал, стандарт

• Хуульд заасан журмууд,

• ... • Улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр

• Үндэсний хөтөлбөр

ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН

МЭДЭЭЛЛИЙН САН

ТХҮБ 2030

Эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх

үндсэн чиглэл

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР

“МУТХҮБ-2030”-ЫН ДУНД ХУГАЦААНЫ

ТӨЛӨВЛӨГӨӨ БОЛОВСРУУЛАХ ЗУРАГЛАЛ

Page 16: МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОnda.gov.mn/backend/f/Jmm3nMfC5I.pdf · Салбарын хуулиуд. Бодлогын ... Химийн аж үйлдвэр

Анхаарал тавьсанд баярлалаа!

ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ГАЗАР