5.1

Organizimi i te dhenave dhe i Informacionit

Kapitulli 5

5.2

Principe dhe Objektiva

• Bazat e te dhenave per menaxhimin e te dhenave ofrojne avantazhe sinjifikative kundrejt menyres tradicionale me skedare.

– Percaktimi i konceptevedhe termave te pergjithshen te menaxhimit te te dhenave, duke theksuar avantazhet dhe dizavantazhet e bazave te te dhenave per menaxhimin e te dhenave.

– Tre modelet baze te bazave te te dhenave, karakteristikat e tyre, avantazhet dhe disavantazhet.

5.3

Principe dhe Objektiva

• Dizenjimi i mire dhe menaxhimi i mire i bazave te te dhenave eshte nje mjet mjaft i vlefshem ne marrjen e vendimeve.

– Identifikimi i funksioneve te perbashketa te te gjithe sistemeve te menaxhimit te bazave te dhenave si dhe identifikimi i tre sistemeve me popullor te menaxhimit te te dhenave ne kendveshtrimin e perdoruesve.

5.4

Principe dhe Objektiva

• Numri dhe tipi i aplikimeve te bazave te te dhenave do te vazhdoje te shtohet si dhe do te çoje ne perfitime relae per bizneset

– Identifikimi dhe diskutimi i shkurtes ne lidhje me aplikimet korente te bazave te te dhenave.

5.5

Hierarkia e te dhenave

Baza e të dhënaveBaza e të dhënave

Skedari Personeli

Skedari Departamenti

Skedari Pagat

SkedarëtSkedarët 0001 Flora Kodra 02-07-19850007 Agim Bregu 12-08-19800112 Ilir Lumi 16-06-1996

RekordetRekordet 0001 Flora Kodra 02-07-1985 (Rekordi përmban nr-id, emri, mbiemri, data e punësimit)

FushatFushat Kodra (Fusha mbiemri)

Karakteret(Bytet)

Karakteret(Bytet)

1000100(Germa F në ASCII)

(Skedari Personeli)

Hierarkia e të dhënave Shembuj

(Projekti i Bazes se te Dhenave)

5.6

Entitetet, Atributet dhe Çelsat

Entititë(rekordet)

Nr_Id Emri Mbiemri Data e punësimit

Nr. Departamenti

00012 Agim Fusha 12-05-1979 012

00100 Vera Kodra 20-10-1985 009

00075 Besnik Mali 27-08-1997 002

Fusha çelës Atributet (fushat)

5.7

Metoda tradicionale vs. metodes se menaxhimit te te dhenave nepermjet

Bazave te te Dhenave

5.8

Metoda Tradicionale

Paga Raporte

Faturat

Kontroll inventari

...

Programi faturave

Programi kontroll inventari

...

Raporte

Raporte

Raporte

Të dhënat Skedarët Programet aplikativë

Përdoruesit

Programi i pagave

5.9

Metoda tradicionale

• Tepri e te dhenave (Data redundancy)• Varesia program-te dhena• Integriteti i te dhenave

5.10

Metoda e Bazave te te Dhenave

Të dhënat e pagave

Të dhënat e inventarit

Të dhënat e

faturave

Të dhëna të tjera

Sistemi i menaxhimit të bazave të të dhënave

Programi i pagave

Programi i faturave

Programi i kontrollit të inventarit

Kërkesa të menaxhimit

Raporte

Raporte

Raporte

Raporte

Baza e të dhënave Ndërfaqësi Programet aplikativë

Përdoruesit

5.11

Avantazhet e metodes se bazeve te te dhenave

Avantazhet Shpjegimi

Përmirëson përdorimin strategjik të të dhënave

Të dhëna të sakta, të plota, të përditësuara bëhen të vlefshme për vendim marrësit, kur, ku dhe në atë formë që ata dëshirojnë

Zvogëlon teprinë e të dhënave Baza e të dhënave zvogëlon teprinë e të dhënave. Të

dhënat organizohen nga DBMS dhe ruhen në një vendndodhje. Kjo çon në një përdorim më efiçent të hapsirës së ruajtjes të sistemit.

Përmirëson integritetin e të dhënave Me metodën tradicionale, disa ndryshime tek të dhënat

nuk reflektoheshin në të gjitha kopjet e të dhënave që mbaheshin në skedarët e veçantë. Kjo eliminohet nga baza e të dhënave, sepse nuk ka skedarë të veçuar që përmbajnë kopje të së njëjtës pjesë të të dhënave.

Azhornim dhe modifikim i lehtë Me bazën e të dhënave, DBMS koordinon azhornimet

dhe modifikimet e të dhënave. Programuesit dhe përdoruesit nuk kanë nevojë të dinë ku është vendosur fizikisht e dhëna. E dhëna ruhet dhe modifikohet menjëherë. Modifikimi dhe azhurnimi është gjithashtu më i lehtë sepse e dhëna vendoset vetëm në një vendndodhje në shumicën e rasteve.

5.12

Avantazhet e Bazave te Dhenave

Pavarësia e të dhënave dhe programeve DBMS organizon të dhënat në mënyrë të pavarur nga programet aplikativ. Programi nuk është i lidhur me vendndodhjen ose tipin e të dhënës. Futja e një të dhëne të re jo e lidhur me një aplikim të veçantë nuk kërkon rishkrimin e këtij aplikimi që të ruhet kompatibiliteti me skedarin e të dhënave.

Akses më i mirë i të dhënave dhe i informacionit

Shumë nga DBMS kanë softuerë që bëjnë më të lehtë kapjen dhe thirrjen e të dhënave nga një bazë të dhënash. Në shumicën e rasteve, jepen komanda të thjeshta për të thirrur informacione të rëndësishme. Relacionet midis rekordeve mund të dallohen më lehtë, po ashtu aplikimet mund të kombinohen më lehtë

Standartizim i aksesit të të dhënave Një karakteristikë kryesore e bazave të të dhënave është

standartizimi uniform i aksesit të të dhënave. Kjo do të thotë që proçedura të njëjta përdoren nga të gjitha programet aplikativ për të thirrur të dhëna dhe informacione.

5.13

Avantazhet e Bazave te Dhenave

Kuadri i ndërtimit të programeve Proçedura të aksesit të bazave të të dhënave të standartizuara do të thotë më standartizim në ndërtimin e programeve. Meqe programet aksesojnë të dhënat në bazëb e të dhënave nëpërmjet DBMS, aksesi i bazës së të dhënave të standartizuar ofron një kuadër konsistent për ndërtimin e programeve. Për më tepër, çdo program aplikativ i nevojitet t’i adresohet vetëm DBMS, jo skedarëve të të dhënave aktualë, duke reduktuar kohën e ndërtimit të aplikimimit.

Mbrojtje më e mirë e të dhënave Përdorimi dhe aksesi i të dhënave të centralizuara bëjnë

më të lehtë monitorimin dhe kontrollin e tyre. Kode sigurie dhe fjalëkalime bëjnë që vetëm njerëz të autorizuar të kenë akses në të dhëna dhe informacione të veçanta në bazën e të dhënave, duke siguruar kështu dhe fshehtësinë.

Ndarja e burimeve të të dhënave dhe informacionit

Kostoja e harduerëve, softuerëve dhe e personelit mund të ndahet midis një numri të madh aplikimesh dhe përdoruesish. Kjo është karakteristika kryesore e DBMS.

5.14

Disavantazhet e Bazave te te Dhenave

Dizavantazhet Shpjegimet

Kosto relativisht e lartë e blerjes dhe vënies në pune e një DBMS në një ambjent mainframe

Disa DBMS mainframesh kushtojnë qindra mijëra dollarë.

Kosto e rritur e stafit të specializuar Staf i specializuar shtesë dhe personel operativ

mund të nevojitet për të implementuar dhe koordinuar përdorimin e bazës së të dhënave. Disa organizata ja kanë arritur ta bëjnë këtë gjë pa staf shtesë.

Paqëndrueshmëri e rritur Edhe pse nëpërmjet bazave të të dhënave

ofrohet një siguri më e mirë sepse masat e sigurisë mund të koncentrohen mbi një sistem, ato bëjnë që më shumë të dhëna të jenë të aksesueshme nga “të padëshiruarit” mëse nuk arrihet siguria. Për më tepër, nëse për ndonjë arsye DBMS dëmtohet, e pësojnë dhe shumë nga programet aplikativ.

5.15

Modelimi i te Dhenave & Modelet e Database

5.16

Modelimi i Data dhe Modelet e Database

• Përmbajtja: Çfarë të dhënash duhen mbledhur dhe me çfarë kostoje?

• Aksesi: Çfarë të dhënash duhet t’i ofrohen secilit përdorues dhe kur?

• Struktura llogjike: Si duhet të organizohen të dhënat që të kenë kuptim për përdoruesit?

• Organizimi llogjik: Ku do të vendosen fizikisht të dhënat?

5.17

Modelimi i Data

• Modelimi i te dhenave te ndermarrjes• Tepri te dhenesh te planifikuara• Modeli i te dhenes• Diagramet Entity-Relationships (E-R)

5.18

DIAGRAMAT E-R

1 N

Mbiemri Ngjyra

Emri Emri

Nr_ID Nr_ID

Klienti Produkti

Relacioni 1:N (një-me-shumë)

Atributet

Entititë

Relacion

Porosi

5.19

Modelet e Data

• Modeli Hierarchical • Modeli Network• Modeli Relational

5.20

Modeli Hierarkik (Peme)

Projekti 1

Departamenti A

Departamenti B

Departamenti C

Punonjësi 1

Punonjësi 2

Punonjësi 3

Punonjësi 4

Punonjësi 5

Punonjësi 6

F ëm i j ë

Prind

5.21

Modeli Network

Projekti 1

Projekti 1

Departamenti A

Departamenti B

Departamenti C

Pronar

Pjestarë

5.22

Modeli Relational

Tabela 1: Tabela Projekti

Nr_Projekti Përshkrimi Nr_Departamenti

15 Pagesat 007

49 Shpikje 012

22 Manuali shitjeve 028

Tabela 2: Tabela Departamenti

Nr_Departamenti Emri Departamentit Nr_ID_Menaxheri

007 Kontabiliteti 112

012 Prodhimi 251

028 Marketingu 348

Tabela 3: Tabela Menaxherët

Nr_ID_Menaxheri Emri Mbiemri Data e punësimit Nr_Departamenti

112 Agim Mali 14-07-1987 007

251 Zana Kodra 05-04-1999 012

348 Ilir Fusha 25-11-1976 028

5.23

Database Management Systems

5.24

Database Management Systems (DBMSs)

• Ofrojne pamje (view) perdoruesit• Krijojne dhe modifikojne database• Ruajne dhe therrasin te dhenat• Manipulojne te dhenat• Prodhojne Raporte

5.25

Krijimi dhe Modifikimi Bazes se te dhenave

DBMS

Nënskema A

Skema

Nënskema B

Nënskema C

Përdoruesi 1

Përdoruesi 2

Përdoruesi 3

Përdoruesi 4

Përdoruesi 5

5.26

Data Definition Language

SCHEMA DESCRIPTION SCHEMA NAME IS XXX AUTHOR XXX DATE XXX FILE DESCRIPTION FILE NAME IS XXX ASSIGN XXX AREA DESCRIPTION AREA NAME IS XXX RECORD DESCRIPTION RECORD NAME IS XXX

RECORD ID IS XXX . . .

Përdorimi i DDL për përcaktimin e një Skeme

5.27

Krijimi dhe Modifikimi Bazes se te dhenave

INVENTARI PËRGATITUR NGA: A. BREGU DATË: 15-02-2003 APROVUAR NGA: B. KODRA DATË: 22-10-2003 VERSIONI: 3.1 FAQE: 1 NGA GJITHSEJ 1 EMRI DATA ELEMENT: NR_ARTIK PËRSHKRIMI: NR I ARTIKULLIT EMRA TË TJERË: NO_ARTIK ZONA E VLERAVE: 100 DERI 500 TIPI I TË DHËNËS: NUMERIKE POZICIONE: 4 POZICIONE OSE KOLONA

Shembull i futjes së një fjalor të dhënash

5.28

Perfitimet e Fjalorit te te dhenave

• Zvogelon teprine e te dhenave• Zhvillim me i shpejte i programeve• Modifikim me i lehte i te dhenes & informacionit • Rritje e besueshmerise se te dhenes

5.29

RUAJTJA DHE THIRRJA E TE TE DHENAVE

Të dhënat në disk

DBMS

Programe aplikative

Softuerë të tjerë

Kërkesa të menaxhimit

Rruga fizike e aksesit (PAP)

Rruga logjike e aksesit (LAP)

5.30

Structured Query Language

5.31

Output e Database

5.32

Sistemet me popullor te Menaxhimit te

Bazave te te Dhenave

5.33

Zgjedhja e nje DBMS

• Madhesia i bazes se te dhenave (size) • Numri i perdoruesve korrent• Performanca• Integraimi• Karakteristikat• Shitesi• Kostoja

5.34

Zhvillimet e Database

• Data warehouses• Data marts• Data mining

5.35

Data Warehouses

5.36

Krahasimi i OLTP & Data Warehousing

5.37

Data Mining

5.38

Distributed Databases

5.39

Perpunimi Analitik On-Line (OLAP)

Krahasimi i OLAP dhe Data Mining

5.40

Open Database Connectivity (ODBC)

Avantazhet e ODBC

ODBC mund te perdoret per te importuar, ose link-ur tabelat midis aplikimeve te ndryshme

5.41

Object-Relational Database Management Systems (ORDBMS)

• Ruan objektet• Hypermedia• Teknologjia e te dhenave spaciale

5.42

Summary

• Data – nje prej burimeve me te vlefshme qe nje firme perpunon

• Entity – nje klase e gjeneralizuar objektesh per te cilen e dhena eshte mbledhur, ruajtur dhe mbajtur

• DBMS – nje grup programesh qe perdoren si je nderfaqes midis nje baze te dhenash dhe nje programi aplikativ

• Traditional on-line transaction processing (OLTP) - nuk mbeshtet tipet e analizave te dhenave qe nevojiten sot