organizimi i te dhenave ne sistem

ORGANIZIMI I TE DHENAVE ORGANIZIMI I TE DHENAVE DHE INFORMACIONITDHE INFORMACIONIT

CESHTJETCESHTJET• Objektivi i DB – ndihma per arritjen e objektivave te Objektivi i DB – ndihma per arritjen e objektivave te

organizatesorganizates• Organizimi i te dhenave te marra nga burimet e Organizimi i te dhenave te marra nga burimet e

vlefshmevlefshme• DB bejne dallimin midis konkurrenteve nenje tregDB bejne dallimin midis konkurrenteve nenje treg• DB – nje bashkesi te dhenash te irganizuara qe DB – nje bashkesi te dhenash te irganizuara qe

plotesojne nevojat e perdoruesitplotesojne nevojat e perdoruesit• DBMS – nje grup programesh qemanipulojne bazat e DBMS – nje grup programesh qemanipulojne bazat e

te dhenave dhe ofrojne nderfaqes midis perdoruesit te dhenave dhe ofrojne nderfaqes midis perdoruesit dhe programit aplikativ.dhe programit aplikativ.

• Ambjenti i DB – perdoruesi, DBMS dhe Prog. Aplikativ.Ambjenti i DB – perdoruesi, DBMS dhe Prog. Aplikativ.

• Menaxhimi i te dhenaveMenaxhimi i te dhenave• Modelimi i te dhenave dhe modelet e DBModelimi i te dhenave dhe modelet e DB• Sistemet e menaxhimit te bazave te te Sistemet e menaxhimit te bazave te te

dhenave (DBMS)dhenave (DBMS)• Zhvillimet e bazave te te dhenaveZhvillimet e bazave te te dhenave

MENAXHIMI I TE DHENAVEMENAXHIMI I TE DHENAVE• Hierarkia e te dhenaveHierarkia e te dhenave

– Bit dhe byte ( karakteri )Bit dhe byte ( karakteri )• Sh: B Sh: B

– Fusha Fusha • Sh: Mbiemri BSh: Mbiemri B

– Recordi ( regjistrimi ), Recordi ( regjistrimi ), • Sh: 007, A Sh: 007, A B, 12.08.1980B, 12.08.1980

– Skedar ( tabela ose file), Skedar ( tabela ose file), • Sh: skedari personeliSh: skedari personeli

– Baza e te dhenaveBaza e te dhenave• SH: skedari personel, departament dhe pagaSH: skedari personel, departament dhe paga

• Njesite e te dhenave, atributet, celesatNjesite e te dhenave, atributet, celesat• Menyra tradicionale kundrejt asaj te DBMenyra tradicionale kundrejt asaj te DB

MENAXHIMI I TE DHENAVEMENAXHIMI I TE DHENAVE• Hierarkia e te dhenaveHierarkia e te dhenave• Njesite e te dhenave, atributet, celesatNjesite e te dhenave, atributet, celesat

– Entiteti – njesia per te cilen mblidhen te Entiteti – njesia per te cilen mblidhen te dhenatdhenat

– Atributi – nje karakteristike e entitetitAtributi – nje karakteristike e entitetit– Data item – vlera specifike e nje atributi qe Data item – vlera specifike e nje atributi qe

gjendet ne nje fushegjendet ne nje fushe– Celesi – nje fushe ose kombinim qe Celesi – nje fushe ose kombinim qe

perdoret per te identifikuar rekordinperdoret per te identifikuar rekordin– Celesi primar identifikon ne menyre te Celesi primar identifikon ne menyre te

vetme nje rekordvetme nje rekord• Menyra tradicionale kundrejt asaj te DBMenyra tradicionale kundrejt asaj te DB

Shembull i nje tabeleShembull i nje tabele

Nr_Id Emri Mbiemri Data e punësimit Nr. Departamenti

12 Agim Fusha 12-05-1979 12

100 Vera Kodra 20-10-1985 9

75 Besnik Mali 27-08-1997 2

Entitetet, rekordet

Fusha Celes

Atributet, fushat

Vlera e atributit

MENAXHIMI I TE DHENAVEMENAXHIMI I TE DHENAVE• Hierarkia e te dhenaveHierarkia e te dhenave• Njesite e te dhenave, atributet, celesatNjesite e te dhenave, atributet, celesat• Menyra tradicionale kundrejt asaj te DBMenyra tradicionale kundrejt asaj te DB

– Menaxhimi permes skedareveMenaxhimi permes skedareve– Skedare te vecante per cdo program aplikimiSkedare te vecante per cdo program aplikimi– Duplikimi i te dhenave – tepria e te dhenaveDuplikimi i te dhenave – tepria e te dhenave– Probleme me integritetin e te dhenaveProbleme me integritetin e te dhenave– Varesia e te dhenave nga programet e aplikimitVaresia e te dhenave nga programet e aplikimit– Lindja e metodes se DB e cilaLindja e metodes se DB e cila

• Permireson tre pikat me lartPermireson tre pikat me lart• Rrit fleksibilitetin e perdorimit te te dhenaveRrit fleksibilitetin e perdorimit te te dhenave• Lehteson lokalizimin dhe kerkimin per shume tipe te Lehteson lokalizimin dhe kerkimin per shume tipe te

dhenashdhenash

Metoda tradicionaleMetoda tradicionale

• PagaRaporte

Faturat

Kontroll inventari

...

Programi faturave

Programi kontroll inventari

...

Raporte

Raporte

Raporte

Programi i pagave

Metoda e DBMetoda e DB

•

Të dhënat e pagave

Të dhënat e inventarit

Të dhënat e faturave

Të dhëna të tjera

Sistemi i menaxhi

mit të bazave të

të dhënave

Programi i

pagave

Programi i

faturave

Programi i

kontrollit të

inventarit

Kërkesa të

menaxhimit

Raporte

Raporte

Raporte

Raporte

Baza e te dhenave

NderfaqesiAplikimet Perdoruesit

MODELIMI I TE DHENAVE DHE MODELIMI I TE DHENAVE DHE MODELET E BAZAVE TE TE MODELET E BAZAVE TE TE DHENAVEDHENAVE

– Nevoja e biznesit per akses te lehte Nevoja e biznesit per akses te lehte dhete shpejte tek te dhenatdhete shpejte tek te dhenat

– Reflektimi i proceseve te biznesitReflektimi i proceseve te biznesit– Cfare duhet mbajtur parasysh ne Cfare duhet mbajtur parasysh ne

ndertimin e nje DB:ndertimin e nje DB:•PermbajtjaPermbajtja•AksesiAksesi•Struktura logjikeStruktura logjike•Organizimi fizikOrganizimi fizik

• Modelimi i te dhenaveModelimi i te dhenave• Modelet e bazave te te dhenaveModelet e bazave te te dhenave

MODELIMI I TE DHENAVE DHE MODELIMI I TE DHENAVE DHE MODELET E BAZAVE TE TE MODELET E BAZAVE TE TE DHENAVEDHENAVE • Modelimi i te dhenaveModelimi i te dhenave

– çfarë të dhënash duhet të mblidhen çfarë të dhënash duhet të mblidhen – kush do të ketë akses në kush do të ketë akses në te dhenatte dhenat dhe dhe – si do të përdorensi do të përdoren

• Projektimi llogjik Projektimi llogjik - - identifikimi identifikimi ii relacioneve midis të relacioneve midis të dhënave dhe si dhe grupimin e tyre sipas një rendidhënave dhe si dhe grupimin e tyre sipas një rendi, , perfshirja e perdoruesve ( menaxhereve).perfshirja e perdoruesve ( menaxhereve).

• Projektimi fizik – fillon nga projektimi logjik, modifikon Projektimi fizik – fillon nga projektimi logjik, modifikon imtesisht, konsideron koston dhe performancen. imtesisht, konsideron koston dhe performancen. Njohje e thelle e DBMS.Njohje e thelle e DBMS.

• MModelimi i të dhënave odelimi i të dhënave - - kupt kuptimiimi ii një problemi një problemi specifik të biznesit si dhe analizspecifik të biznesit si dhe analizaa e të dhënave dhe e të dhënave dhe informacioneve që nevojiten për zgjidhjen e tij.informacioneve që nevojiten për zgjidhjen e tij.

• Modelimi permes diagramave te entiteteve dhe Modelimi permes diagramave te entiteteve dhe relacioneve mes tyre.relacioneve mes tyre.

• Modelet e bazave te te dhenaveModelet e bazave te te dhenave


– Diagrama entitet – marredhenieDiagrama entitet – marredhenie

• Modelet e bazave te te dhenaveModelet e bazave te te dhenave

Mbiemri

Ngjyra

Emri Emri

Nr_ID Nr_ID

Klienti Produkti

Relacioni 1:N (një-me-shumë)

Atributet

Porosi


• Modelet e bazave te te dhenaveModelet e bazave te te dhenaveParaqesin lidhjet logjike midis te dhenave Paraqesin lidhjet logjike midis te dhenave

Percaktojne menyren e aksesit te DB nga perdoruesit Percaktojne menyren e aksesit te DB nga perdoruesit permes programeve aplikativepermes programeve aplikative

– Modeli hierarkikModeli hierarkik• Te dhenat organizohen nga lart poshte, ose si nje peme e Te dhenat organizohen nga lart poshte, ose si nje peme e

permbysurpermbysur

• Perdoret kur relacionet jane te tipit nje me shumePerdoret kur relacionet jane te tipit nje me shume

• Veshtiresi ne rastrin e prishjeve te lidhjeveVeshtiresi ne rastrin e prishjeve te lidhjeve

– Modeli rrjetorModeli rrjetor• Zgjerim i modelit hierarkikZgjerim i modelit hierarkik

• Relacione shume me shumeRelacione shume me shume

• Veshtiresi ne modifikim ose krijimin e relacioneve te rejaVeshtiresi ne modifikim ose krijimin e relacioneve te reja

– Modeli relacionar ( i lidhjeve )Modeli relacionar ( i lidhjeve )


• Modelet e bazave te te dhenaveModelet e bazave te te dhenave– Modeli hierarkikModeli hierarkik

– Modeli rrjetorModeli rrjetor– Modeli relacionar ( i lidhjeve )Modeli relacionar ( i lidhjeve )

Projekti 1

Departamenti A

Departamenti B

Departamenti C

Punonjësi 1 Punonjësi 2 Punonjësi 3 Punonjësi 4 Punonjësi 5 Punonjësi 6


• Modelet e bazave te te dhenaveModelet e bazave te te dhenave– Modeli hierarkikModeli hierarkik– Modeli rrjetorModeli rrjetor

– Modeli relacionar ( i lidhjeve )Modeli relacionar ( i lidhjeve )

Projekti 1 Projekti 1

Departamenti A Departamenti B Departamenti C

MODELIMI I TE DHENAVE DHE MODELIMI I TE DHENAVE DHE MODELET E BAZAVE TE TE MODELET E BAZAVE TE TE DHENAVEDHENAVE

– Modeli relacionar ( i Modeli relacionar ( i lidhjeve )lidhjeve )

Nr_Projekti Përshkrimi Nr_Depart

15 Pagesat 7

49 Shpikje 12

22 Manuali shitjeve 28

Nr_Departamenti Emri Departamentit

ID_Menaxh

7 Kontabiliteti 112

12 Prodhimi 251

28 Marketingu 348

Nr_ID_Menaxheri Emri MbiemriData e

punësimitNr_Departa

menti

112 Agim Mali 14-07-1987 7

251 Zana Kodra 05-04-1999 12

348 Ilir Fusha 25-11-1976 28


• Modelet e bazave te te dhenaveModelet e bazave te te dhenave– Modeli hierarkikModeli hierarkik– Modeli rrjetorModeli rrjetor– Modeli relacionar ( i lidhjeve )Modeli relacionar ( i lidhjeve )

• Modeli me popullorModeli me popullor• Format standart tabelarFormat standart tabelar• Tabelat dy dimensionale – ekuivalente te skedareveTabelat dy dimensionale – ekuivalente te skedareve• Thjeshtim i aksesit dhe manipulimit permes tabelaveThjeshtim i aksesit dhe manipulimit permes tabelave• Rreshti paraqet nje rekord dhe kolonat perfaqesojne Rreshti paraqet nje rekord dhe kolonat perfaqesojne

atributetatributet• Vlerat e lejuara per atributet quhen domainVlerat e lejuara per atributet quhen domain• Ndarja e nje atributi te perbashket midis tabelave mundeson Ndarja e nje atributi te perbashket midis tabelave mundeson

lidhjet midis tyre ( link) – flesibiliteti dhe fuqia e ketij modelilidhjet midis tyre ( link) – flesibiliteti dhe fuqia e ketij modeli• Veprimet qe mund te behen:Veprimet qe mund te behen:

– SelektimiSelektimi– Projektimi Projektimi – bashkimibashkimi

SISTEMET E MENAXHIMIT TE SISTEMET E MENAXHIMIT TE BAZAVE TE TE DHENAVEBAZAVE TE TE DHENAVE• DBMSDBMS - - një grup programesh që përdoren si një një grup programesh që përdoren si një

ndërfaqës midis një baze të dhënash dhe ndërfaqës midis një baze të dhënash dhe programeve aplikativ ose një baze të dhënash dhe programeve aplikativ ose një baze të dhënash dhe përdoruesit.përdoruesit.

• Klasifikimi i DBMS sipas modeleve. Shembuj DBMS Klasifikimi i DBMS sipas modeleve. Shembuj DBMS relacionare: ACCESS per PC, relacionare: ACCESS per PC, DB2 i IBM, Oracle, DB2 i IBM, Oracle, Sybase dhe InformixSybase dhe Informix..

• Të gjitha DBMS kanë disa karakteristika të Të gjitha DBMS kanë disa karakteristika të përbashkëta, që kanë të bëjnë mepërbashkëta, që kanë të bëjnë me::– Shikimi i te dhenave nga perdoruesiShikimi i te dhenave nga perdoruesi– Krijimi dhe modifikimi i DBKrijimi dhe modifikimi i DB– Ruajtja dhe thirrja e te dhenaveRuajtja dhe thirrja e te dhenave– Manipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i raporteveManipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i raporteve

• DBMS me populloreDBMS me popullore• Zgjedhja e DBMSZgjedhja e DBMS

SISTEMET E MENAXHIMIT TE SISTEMET E MENAXHIMIT TE BAZAVE TE TE DHENAVEBAZAVE TE TE DHENAVE• KKarakteristikaarakteristikat et e përbashkëta përbashkëta

– Shikimi i te dhenave nga perdoruesiShikimi i te dhenave nga perdoruesi• Percaktimi i struktures logjike dhe fizike tek DBMSPercaktimi i struktures logjike dhe fizike tek DBMS• Pershkrimi i tyre quhet skeme – skedar me vete ose Pershkrimi i tyre quhet skeme – skedar me vete ose

pjese e DBpjese e DB• DBMS kerkon te dhenat nepermjet skemesDBMS kerkon te dhenat nepermjet skemes• DBMS vepron si nderfaqes perdoruesiDBMS vepron si nderfaqes perdoruesi• Pamja e perdoruesit dhe nenskemat – skedar qe Pamja e perdoruesit dhe nenskemat – skedar qe

permban pershkrimin e nenbashkesise se DB dhe permban pershkrimin e nenbashkesise se DB dhe identifikon perdoruesinidentifikon perdoruesin

– Krijimi dhe modifikimi i DBKrijimi dhe modifikimi i DB– Ruajtja dhe thirrja e te dhenaveRuajtja dhe thirrja e te dhenave– Manipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i Manipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i

raporteveraporteve• DBMS me populloreDBMS me popullore• Zgjedhja e DBMSZgjedhja e DBMS

Perdorimi i skemave dhe nenskemavePerdorimi i skemave dhe nenskemave

DBMS

Skema

Nenskema A

Nenskema B

Nenskema C

Perdoruesi

1

Perdoruesi

2

Perdoruesi

3

Perdoruesi

4

Perdoruesi

5


– Shikimi i te dhenave nga perdoruesiShikimi i te dhenave nga perdoruesi– Krijimi dhe modifikimi i DBKrijimi dhe modifikimi i DB

• DDL – bashkesi instruksionesh e komandash per te DDL – bashkesi instruksionesh e komandash per te percaktuar dhe pershkruar te dhenat dhe relacionet midis percaktuar dhe pershkruar te dhenat dhe relacionet midis tyrene nje DBtyrene nje DB

• Pershkruan shtegun logjik te aksesitPershkruan shtegun logjik te aksesit• Fjalori i te dhenave – permban nje pershkrim te detajuar te Fjalori i te dhenave – permban nje pershkrim te detajuar te

te gjitha te dhenave ne nje DB, emri, pseudonimet, emra te te gjitha te dhenave ne nje DB, emri, pseudonimet, emra te tjera, zonen e vlerave te lejuara, tipin, njoftime per tjera, zonen e vlerave te lejuara, tipin, njoftime per perdoruesit dhe raportet per perdorimin e te dhenesperdoruesit dhe raportet per perdorimin e te dhenes

• Perdorimet e zakonshme te fjalorit te te dhenave:Perdorimet e zakonshme te fjalorit te te dhenave:– Percaktim standart te termave dhe elementevePercaktim standart te termave dhe elementeve– Ndihmon programuesit ne shkrimin e programeve – kopjojne Ndihmon programuesit ne shkrimin e programeve – kopjojne

kodet, nuk interesohen per vendndodhjenkodet, nuk interesohen per vendndodhjen– Thjeshton modifikimin e DBThjeshton modifikimin e DB

– Ruajtja dhe thirrja e te dhenaveRuajtja dhe thirrja e te dhenave– Manipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i raporteveManipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i raporteve


DDL per percaktimin e nje skemeDDL per percaktimin e nje skemedhe futja e te dhenave ne nje fjalor te dhe futja e te dhenave ne nje fjalor te dhenashdhenash

SCHEMA DESCRIPTIONSCHEMA NAME IS XXXAUTHOR XXXDATE XXXFILE DESCRIPTION

FILE NAME IS XXX ASSIGN XXX

AREA DESCRIPTIONAREA NAME IS XXX

RECORD DESCRIPTIONRECORD NAME IS XXX

RECORD ID IS XXX...

INVENTARI

PËRGATITUR NGA: A. BDATË: 15-02-2003APROVUAR NGA: B. KDATË: 22-10-2003VERSIONI: 3.1FAQE: 1 NGA GJITHSEJ 1

EMRI DATA ELEMENT: NR_ARTIKPËRSHKRIMI: NR I ARTIKULLITEMRA TË TJERË: NO_ARTIKZONA E VLERAVE: 100 DERI 500TIPI I TË DHËNËS: NUMERIKEPOZICIONE: 4 POZICIONE OSE KOLONA


– Shikimi i te dhenave nga perdoruesiShikimi i te dhenave nga perdoruesi– Krijimi dhe modifikimi i DBKrijimi dhe modifikimi i DB– Ruajtja dhe thirrja e te dhenaveRuajtja dhe thirrja e te dhenave

•Rruga logjike e aksesit ( program aplikimi – Rruga logjike e aksesit ( program aplikimi – DBMS)DBMS)

•Rruga fizike e aksesit ( DBMS – pajisje te Rruga fizike e aksesit ( DBMS – pajisje te ruajtjes)ruajtjes)

•Metoda e kontrollit te konkurrences per Metoda e kontrollit te konkurrences per perdoruesit e njekohshem.perdoruesit e njekohshem.

– Manipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i Manipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i raporteveraporteve


Rruga logjike dhe fizike e aksesitRruga logjike dhe fizike e aksesit

Te dhenat ne disk

Rruga fizike e aksesit

DBMS

Programe aplikative

Software te tjere

Kerkesa te menaxhimit

Rruga logjike e aksesit


– Shikimi i te dhenave nga perdoruesiShikimi i te dhenave nga perdoruesi– Krijimi dhe modifikimi i DBKrijimi dhe modifikimi i DB– Ruajtja dhe thirrja e te dhenaveRuajtja dhe thirrja e te dhenave– Manipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i Manipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i

raporteveraporteve• Pas instalimit te DBMS, aksesojme dhe perpunojme Pas instalimit te DBMS, aksesojme dhe perpunojme

te dhena permes komandave specifike.te dhena permes komandave specifike.• DML – komandat per perpunimin e te dhenaveDML – komandat per perpunimin e te dhenave• Kerkime,manipulime dhe gjenerim raporteshKerkime,manipulime dhe gjenerim raportesh• SQL – strukturon kerkesat, e thjeshte per perdorimSQL – strukturon kerkesat, e thjeshte per perdorim• Raporte me formate te ndryshme, sipas perdoruesitRaporte me formate te ndryshme, sipas perdoruesit• Raporte kerkese, skeduluese dhe perjashtimRaporte kerkese, skeduluese dhe perjashtim



– Shikimi i te dhenave nga perdoruesiShikimi i te dhenave nga perdoruesi– Krijimi dhe modifikimi i DBKrijimi dhe modifikimi i DB– Ruajtja dhe thirrja e te dhenaveRuajtja dhe thirrja e te dhenave– Manipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i raporteveManipulimi i te dhenave dhe gjenerimi i raporteve

• DBMS me populloreDBMS me popullore– Tipare te ndrshme per popullarizimin e DBMSTipare te ndrshme per popullarizimin e DBMS– Access, Lotus Approach, dBAse, Access, Lotus Approach, dBAse, – Oracle, IBM, Microsoft, Informix dhe sybaseOracle, IBM, Microsoft, Informix dhe sybase

• Zgjedhja e DBMSZgjedhja e DBMS– Madhesia e DBMadhesia e DB– Numri i perdoruesve konkurrenteNumri i perdoruesve konkurrente– PerformancaPerformanca– IntegrimiIntegrimi– VecoriteVecorite– ShitesitShitesit– KostojaKostoja

ZHVILLIMET E BAZAVE TE TE ZHVILLIMET E BAZAVE TE TE DHENAVEDHENAVE

• Bazat e te dhenave te shperndaraBazat e te dhenave te shperndara– te fragmentuarate fragmentuara– Te replikuaraTe replikuara

• Magazinat e te dhenaveMagazinat e te dhenave

• Data martsData marts

• Data miningData mining

• OLAPOLAP

• ODBC ODBC

organizimi i te dhenave ne sistem

Documents