PROFILAKTYKA CHORÓB SERCA I NACZYŃ:PROFILAKTYKA CHORÓB SERCA I NACZYŃ:

wybrane zagadnieniawybrane zagadnienia

Wojciech K. DrygasWojciech K. DrygasInstytut Kardiologii w WarszawieInstytut Kardiologii w Warszawie

Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej UM w ŁodziKatedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej UM w Łodzi

WHO Collaborating Centre for Noncommunicable Disease Prevention and ControlWHO Collaborating Centre for Noncommunicable Disease Prevention and Control

Warszawa 2006Warszawa 2006

WSKAŹNIKI UMIERALNOŚCI Z POWODU CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA W WYBRANYCH KRAJACH

0 500 1000 1500

Francja

Szwajcaria

Hiszpania

Włochy

Holandia

Szwecja

Norwegia

Grecja

Niemcy

USA

Austria

Anglia/Walia

Finlandia

Irlandia

Szkocja

Czechy

Polska

Węgry

Rumunia

Bułgaria

Rosja

Mężczyźni 35-74

Kobiety 35-74

Wsk. liczby zgonów/1000

POLSKA

Przedwczesna umieralność w wieku 35-54 lat z powodu chorób układu krążenia

16950

20567

243

60

477

143

636

210

1170

339

0

200

400

600

800

1000

1200

Hiszpania Niemcy Finlandia Węgry Rosja

Mężczyźni Kobiety

POLSKA

CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA SĄ NAJWAŻNIEJSZĄ PRZYCZYNĄ UMIERALNOŚCI

W 1998 roku 950 000 Amerykanów zmarło z powodu CHUKW 1998 roku 950 000 Amerykanów zmarło z powodu CHUK

Z powodu CHUK umiera rokrocznie więcej osób niż z powodu Z powodu CHUK umiera rokrocznie więcej osób niż z powodu sześciu kolejnych przyczyn zgonów razem wziętych sześciu kolejnych przyczyn zgonów razem wziętych (tj. nowotworów, wypadków, chorób układu oddechowego, (tj. nowotworów, wypadków, chorób układu oddechowego, przewodu pokarmowego itp.)przewodu pokarmowego itp.)

Przynajmniej 1 z 3 zgonów na choroby układu krążenia zdarza Przynajmniej 1 z 3 zgonów na choroby układu krążenia zdarza się przedwcześnie tj. przed osiągnięciem przeciętnego wieku się przedwcześnie tj. przed osiągnięciem przeciętnego wieku życiażycia

Gdyby udało się wyeliminować zgony z powodu CHUK, średnia Gdyby udało się wyeliminować zgony z powodu CHUK, średnia długość życia w USA zwiększyłaby się o prawie 7 latdługość życia w USA zwiększyłaby się o prawie 7 lat

SZACUNKOWY KOSZT LECZENIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA W USA W 2001 ROKU

21.040.445.4

100.8

193.8

299.2

0

50

100

150

200

250

300

CHUK łącznie Choroby sercałącznie

CHNS Udary mózgu Chorobanadciśnieniowa

Niewydolnośćserca

Mlr

d U

S$

wg 2001 Heart and Stroke Statistical Update, AHA

50%20%

30%

Choroby układukrążenia

Nowotworyzłośliwe

Inne

Struktura zgonów wg przyczynPolska 1990 - 2000

Standaryzowana umieralność w Polscew wieku 25-64 latw latach 1990-2001

Mężczyźni

0

200

400

600

800

1000

1200

Zgony ogółem

Zgony z powoduChUKZgony z powoduchoroby wieńcowej Zgony z powoduudaru mózgu

1008,2

795,5

464,4

324,6

134,9 119,7

54,6 70,1

Instytut Kardiologii

Zakład Epidemiologii, Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia

G. Broda, B. Jasiński

Standaryzowana umieralność w Polscew wieku 25-64 latw latach 1990-2001

Kobiety

0

100

200

300

400

500

600

1990

1992

1994

1996

1998

2000

Zgony ogółem

Zgony z powoduChUKZgony z powoduchoroby wieńcowej Zgony z powoduudaru mózgu

530,5

417,3

264,9

190,7

42,1 52,2

52,239,4

Instytut Kardiologii

Zakład Epidemiologii, Prewencji ChUK i Promocji Zdrowia

G. Broda, B. Jasiński

Standaryzowana umieralność ogółem w populacji polskiej ,

wiek-ogółem, lata 1989-2001, współczynnik dotyczy 100.000 ludności,

standaryzacja wg. ludności Europy.

 

Standaryzowana umieralność z powodu chorób układu krążenia

w populacji polskiej, wiek-ogółem, lata 1989-2001, współczynnik dotyczy

100.000 ludności, standaryzacja wg. ludności Europy.

standaryzacja wg. ludności Europy.

Standaryzowana umieralność z powodu choroby niedokrwiennej serca

w populacji polskiej, wiek-ogółem, lata 1989-2001,

współczynnik dotyczy 100.000 ludności, standaryzacja wg. ludności Europy.

Standaryzowana umieralność z powodu zawału serca w populacji polskiej ,

wiek ogółem , lata 1989-2001, współczynnik dotyczy 100.000 ludności,

standaryzacja wg. ludności Europy.

Standaryzowana umieralność z powodu chorób naczyń mózgu

w populacji polskiej, wiek-ogółem, lata 1989-2001,

współczynnik dotyczy 100.000 ludności, standaryzacja wg. ludności Europy

Wieloośrodkowe Ogólnopolskie

Badanie Stanu Zdrowia

Ludności

CZYNNIKI RYZYKA W CZYNNIKI RYZYKA W POPULACJI BADANEJ POPULACJI BADANEJ

Częstość wybranych czynników ryzyka

KobietyKobiety MężczyźniMężczyźni

Palenie tytoniuPalenie tytoniu 25 %25 % 42%42%

Nadciśnienie tętniczeNadciśnienie tętnicze 33 %33 % 42 %42 %

Cholesterol>5,0Cholesterol>5,0 64 %64 % 67 %67 %

Otyłość BMIOtyłość BMI30,030,0 20 %20 % 20 %20 %

CukrzycaCukrzyca 7 %7 % 8 %8 %

Mała aktywność Mała aktywność fizycznafizyczna

55 %55 % 49 %49 %

NIEPRAWIDŁOWE STĘŻENIA LIPIDÓW

KobietyKobiety MężczyźniMężczyźni

Cholesterol >5,0Cholesterol >5,0 68,268,2 67,667,6

Trójglicerydy >1,7Trójglicerydy >1,7 23,523,5 35,435,4

HDL <1,25 (K)HDL <1,25 (K)

< 1,0 (M)< 1,0 (M)

24,324,3 17,317,3

2002

29%

21%

20%

30%

optymalne

prawidłowe

wysokieprawidłowe

nadciśnienie

Nadciśnienie tętnicze w Polsce w roku 2002:rozpowszechnienie

Nadciśnienie tętnicze w Polsce w roku 2002

45%

59%

5%

15%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

18-30 31-44 45-64 >=65

Rozpowszechnienie (%) NT w podgrupach Rozpowszechnienie (%) NT w podgrupach

wiekowych w Polsce w 2002 rokuwiekowych w Polsce w 2002 roku

Kontrola NT w populacjiWykrywalność, leczenie i jego skuteczność

41 4553

44

2421

22

20

31 2820

29

4 6 5 7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Łódzkie Kujawsko-pomorskie Pomorskie Zachodniopomorskie

MĘŻCZYŹNI

niewykryte

wykryte

nieleczone

leczone nieskutecznie

leczone skutecznie

PALENIE PAPIEROSÓW w Polsce w roku 2002:

33% 22%78%

67%

osoby palące osoby niepalące

osoby, które nigdynie paliły

bylipalacze

36%

14%

44%69%

15% 20% 17%

32%44%

41%60%

8%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

18-30 31-44 45-64 >=65

palący wprzeszłości

niepalący

palący

Rozpowszechnienie (%) Rozpowszechnienie (%) palenia papierosówpalenia papierosóww podgrupach wiekowych w Polsce w 2002 rokuw podgrupach wiekowych w Polsce w 2002 roku

%

NADWAGA I OTYŁOŚĆ w Polsce w roku 2002:

Norma (<25 kg/m2) - 48%

Nadwaga ( 25 - 30 ) - 33%

Otyłość (>30 kg/m2) - 19%

48 5242

33 2939

19 19 19

0%

20%

40%

60%

80%

100%

wszyscy K M

otyłość

nadwaga

norma

Rozpowszechnienie (%) nadwagi i otyłościwg. płci w Polsce w 2002 roku

Skumulowane występowanie czynników ryzyka*

05

10152025303540

%

0 1 2 3 i więcejLiczba czynników ryzyka

Mężczyźni Kobiety Razem

* nadciśnienie tętnicze RRS>=140 lub RRD>=90 lub leczenie hipotensyjne

poziom cholesterolu >=200 mg/dl

codzienne palenie tytoniu

glukoza > 126 mg% lub cukrzyca z wywiadu lub rozpoznania lekarskiego

otyłość BMI>=30,0

05

10152025303540

%

0 1 2 3 i więcejLiczba czynników ryzyka

TORUŃ ŁÓDŹ

Wpływ wysiłku fizycznego na Wpływ wysiłku fizycznego na umieralność ogólną umieralność ogólną (All-Cause Mortality)(All-Cause Mortality)

++CC++Umieralność ze Umieralność ze wszystkich przyczyn wszystkich przyczyn u mężczyzn i kobiet *u mężczyzn i kobiet *

Zależność od Zależność od dawki wysiłku dawki wysiłku

fizycznegofizycznego

Siła dowodówSiła dowodów

(EBM)(EBM)

Korzystny efektKorzystny efekt

* analiza wyników 44 badań przeprowadzonych w okresie ostatnich 34 lat* analiza wyników 44 badań przeprowadzonych w okresie ostatnich 34 lat

Wniosek:Wniosek:

Aktywność fizyczna związana z wydatkiem energetycznym > 1000 Aktywność fizyczna związana z wydatkiem energetycznym > 1000 kcal kcal . . tydztydz-1-1 (4200 kJ (4200 kJ . . tydztydz-1-1 ) wiąże się z 30 % redukcją ) wiąże się z 30 % redukcją umieralności ogólnejumieralności ogólnej

Med. Sci Sports Exerc, 2001, 33, 354Med. Sci Sports Exerc, 2001, 33, 354

Wpływ wysiłku fizycznego na umieralność Wpływ wysiłku fizycznego na umieralność z powodu chorób układu krążenia z powodu chorób układu krążenia i choroby niedokrwiennej serca (CHNS)i choroby niedokrwiennej serca (CHNS)

??CC++Umieralność z powodu Umieralność z powodu chorób naczyniowych chorób naczyniowych mózgumózgu

++CC++Częstość występowania Częstość występowania i umieralność z powodu i umieralność z powodu CHNSCHNS

++CC++Umieralność z powodu Umieralność z powodu chorób układu krążeniachorób układu krążenia

Zależność od Zależność od dawki wysiłku dawki wysiłku

fizycznegofizycznego

Siła dowodówSiła dowodów

(EBM)(EBM)

Korzystny efektKorzystny efekt

Med. Sci Sports Exerc, 2001, 33, 354Med. Sci Sports Exerc, 2001, 33, 354

INNE KORZYSTNE EFEKTY ZDROWOTNEINNE KORZYSTNE EFEKTY ZDROWOTNESYSTEMATYCZNEGO WYSIŁKU FIZYCZNEGOSYSTEMATYCZNEGO WYSIŁKU FIZYCZNEGO

B,CB,C++Poprawa jakości życia u osób>65 r. życiaPoprawa jakości życia u osób>65 r. życia

BB++DepresjaDepresja

CC ??OsteoarthritisOsteoarthritis

AA++OsteoporozaOsteoporoza

CC ??Prewencja zespołów bólowych krzyżaPrewencja zespołów bólowych krzyża

CC++Prewencja chorób nowotworowychPrewencja chorób nowotworowych

(rak okrężnicy)(rak okrężnicy)

Siła dowodów Siła dowodów (EBM)(EBM)

Korzystny efektKorzystny efektEfekty zdrowotneEfekty zdrowotne

Med Sci Sports Exerc 2001,33Med Sci Sports Exerc 2001,33

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNAAKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

a ryzykoa ryzyko

CHOROBY WIEŃCOWEJCHOROBY WIEŃCOWEJ

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA* RYZYKO

*szybki marsz, schody, pływanie, rower, siatkówkaoptymalnie: 30 min/dz.

I-Min Lee al. Circulation 2003, 107, 1110

p=0.02 (trend)

maksymalna 0,72

znaczna 0,69

umiarkowana 0,86

minimalna 1,0

OSOBY O WYSOKIM POZIOMIE AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ

6,4

21,3

30,2

12,3

20,721,8

23,7

7,0

13,4

19,3

16,8

32,7

10,7

25,6

5,5

20,9

29,2

28,1

0

5

10

15

20

25

30

35

FINLANDIA HISZPANIA NIEMCY POLSKA ROSJA WĘGRY

%

Razem Kobiety Mężczyźni

Projekt „Bridging East-West Health Gap”

Źródło: Drygas i wsp. Medicina Sportiva 2001

Projekt „Bridging East-West Health Gap”Projekt „Bridging East-West Health Gap”

Źródło: Drygas i wsp. Medicina Sportiva 2001 Źródło: Drygas i wsp. Medicina Sportiva 2001

OSOBY O „SIEDZĄCYM” TRYBIE ŻYCIAOSOBY O „SIEDZĄCYM” TRYBIE ŻYCIA

7472,9

10,5

43,4

27,3

11,6

27

38,8

8,2

28,624,9

8,6

49,9

30,4

71,4

14

25

12,6

0

10

20

30

40

50

60

70

80

FINLANDIA HISZPANIA NIEMCY POLSKA ROSJA WĘGRY

%

Razem Kobiety Mężczynii

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA MIESZKAŃCÓW TORUNIA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA MIESZKAŃCÓW TORUNIA W WIEKU 15- 65 LATW WIEKU 15- 65 LAT

Badanie Programu CINDI WHO 2000/2001 (n=2048)Badanie Programu CINDI WHO 2000/2001 (n=2048)

15,510,9

5,7 4,5

17,717,1

11,8 13,26,8 5,4

42,6

48,8

0

20

40

60

codziennie prawiekażdego dnia

co drugi lubtrzeci dzień

raz wtygodniu

2,3 razy wmiesiącu

kilka razy wroku lub

wcale

Mężczyźni Kobiety

Aktywność fizyczna-częstość wykonywania ćwiczeń fizycznych trwających minimum 30 min

Częstość występowania (%) zespołu metabolicznego Częstość występowania (%) zespołu metabolicznego wg płci i wieku w populacji Warszawy w latach 1988-2001 wg płci i wieku w populacji Warszawy w latach 1988-2001

1988 r.

2001 r.

* p< 0,05 różnice istotne statystycznie

NS – różnice nieistotne statystycznie

M ę ż c z y ź n i

0

32

40

24

16

8

%

Wiek (lata)20-34 35-44 45-54 55-64 65-74 35-6420-74

2,7

36,6

14,6

*1,9 5,6

20,4

*

20,524,0*

19,9

*9,3

20,6

15,6

*

0

32

40

24

16

8

%

5,7

18,8

*

23,1

*10,2

0,0

39,7

4,51,4 1,6

NS

17,4

Wiek (lata)20-34 35-44 45-54 55-64 65-74 35-6420-74

Kobiety

Markery zapalne

swoiste (p-ciała p-ko patogenom)

nieswoiste (CRP, IL-1 IL-6, Fibrynogen)

Homocysteina

Czynniki prozakrzepowe (Fibrynogen, Lp(a))

Czynniki zapalno-zakrzepowe Inne czynniki

Markery aktywności układu autonomicznego: zmienność rytmu serca

Zespół metaboliczny

Leptyna

Ocena ryzyka wystąpienia epizodu sercowo – naczyniowego

zakończonego zgonem w ciągu najbliższych 10 lat

Diagram 1.

Przykład sposobu oceny korzyści wynikających z redukcji określonych czynników ryzyka.

Diagram 2.

Grupy wysokiego ryzyka wystąpienia epizodu sercowo – naczyniowego zakończonego zgonem wg Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego

1. Pacjenci z rozpoznaną chorobą układu krążenia - choroba niedokrwienna serca - choroba tętnic obwodowych - choroba niedokrwienna tętnic mózgowych i udar mózgu

2. Pacjenci bezobjawowi z: - całkowitym ryzykiem wyliczonym na podstawie diagramu SCORE ≥ 5% - znacznie nasilonymi pojedynczymi czynnikami ryzyka - cholesterol całkowity ≥ 8 mmol/wysokiego (320 mg/dl) - cholesterol LDL ≥ 6 mmol/wysokiego (240 mg/dl) - ciśnienie tętnicze ≥ 180/110 mm Hg

3. Pacjenci z cukrzycą typu 2 oraz cukrzyca typu 1 i mikroalbuminurią 

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

lekikardiologiczne

(pacjenci +NFZ)

koszt refundacjileków

kardiologicznychprzez NFZ

koszthospitalizacji

(NFZ)

koszt poradkardiol. ambulat.

(NFZ)

programprofilaktyki

ChUK (NFZ)

Wydatki na leczenie chorób serca i naczyń w Polsce

>2mlrd

Ok. 1mlrd

9,7 mln

107mln

>1mlrd

W 2004r wydatki na programy profilaktyczne stanowiły mniej niż 0,5% wydatków NFZ na opiekę kardiologiczną

Źródło: W. Drygas, 2006, Obliczenia własne na podstawie danych NFZ

Wydatki w mlrd PLN

Warto przeczytać:

• Forum Profilaktyki www.pfp.edu.plwydawnictwa specjalne dla lekarzy i pacjentów

• Wyniki wieloośrodkowego badania WOBASZKardiologia Polska 2005, tom 63, supl IV

• Postępy w profilaktyce pierwotnej i wtórnejchorób układu krążenia

Drygas W, Medycyna po Dyplomie, Wydanie Specjalne2005, Supl 13