publication date 08.02.2018 30.03 -...

_____________________________________________________________________________________

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 67, Mart 2018, s. 172-195

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date

08.02.2018 30.03.2018

Yrd. Doç. Dr. Halise Kader ZENGİN

Ankara Üni. İlahiyat Fakültesi, Din Eğitimi Dalı

[email protected]

ALMANYA BAVYERA EYALETİ İSLAM DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI

VE VELİLERİN İSLAM DERSİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ ÜZERİNE BİR

İNCELEME1

Öz

Federal Almanya Cumhuriyeti’nde din dersleri anayasaya uygun olarak verilmekle

birlikte her eyalet eğitim ve kültür işlerinde bağımsız hareket etmektedir. Bu sebep-

le farklı eyaletlerde değişik din öğretimi modelleri uygulanabilmektedir. Bavyera

eyaletinde de Türkçe Din Bilgisi, Almanca Din Bilgisi ve İslam Dersi uygulanmak-

tadır. Bu çalışmada 2003-2004 öğretim yılından itibaren denenmeye başlanılan İs-

lam Dersi’nin öğretim programı ve velilerin bu derse ilişkin görüşleri üzerine bir

araştırma yapılmıştır. Araştırmada veriler yapı yapılandırılmış görüşmeler ve katı-

lımlı gözlemler yoluyla elde edilmiştir. Öncelikle İslam Dersi Öğretim Programını

Geliştirme Komisyonu üyelerinden ardından Bavyera eyaletinde Mart- Haziran

2005 tarihleri arasında çocuklarını 1-4. sınıf İslam dersine gönderen ve gönüllü

olan velilerden veriler toplanmıştır. Katılımlı gözlemler ise 25 Şubat 2005 ve 20

Mayıs 2005 tarihlerinde Ortaokul (Hauptschule) İslam Dersi Öğretim Programı

Geliştirme Komisyonu çalışmalarında yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde

nitel çalışma yaklaşımıyla betimsel analiz kullanılmış ve veriler yorumlanmıştır.

Anahtar kelimeler: Almanya, Bavyera, İslam Dersi, Öğretim Programı,

Veli

1 Bu çalışma Almanya’da İslam Din Öğretimi Modelleri (Bavyera Eyaleti Örneği), Ankara Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2007,’den üretilmiş çalışmadır.

Almanya Bavyera Eyaleti İslam Dersi Öğretim Programı ve Velilerin İslam Dersine İlişkin

Görüşleri Üzerine Bir İnceleme

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 67, Mart 2018, s. 172-195

173

GERMANY BAVYERA ISLAMIC COURSE LECTURE PROGRAM AND

A REVIEW OF THE VIEWS OF PARENTS ON THE ISLAMIC LESSON

Abstract

In the Federal Republic of Germany, religion is taught in accordance with the

Constitution, but each state acts independently in educational and cultural affairs.

For this reason different religious teaching models can be applied in different pro-

vinces. In the Bavarian province, Turkish Religion, German Religion, and Islam

are taught. In this article a study was conducted on the curriculum of the Islamic

lesson which was started to be tried from the 2003-2004 academic year and the

opinions of the parents on this lesson. The data structure in the study was obtained

through structured interviews and participatory observations. Firstly, data were

gathered from members of the Development Committee of the Islamic Course Te-

aching Program. Later, in March-June 2005 in the state of Bavaria, children 1-4.

The data were collected from the parents who volunteered and sent class to Islam.

Participatory observations were made on February 25, 2005 and May 20, 2005 in

the work of the Middle School (Hauptschule) Islamic Course Curriculum Deve-

lopment Commission. In the evaluation of the data, descriptive analysis was used

with qualitative study approach and data were interpreted.

Keywords: Germany, Bavaria, Islamic Lesson, Curriculum, Parent.

GİRİŞ

Federal Almanya Cumhuriyeti 16 eyaletten oluşmaktadır. Anayasanın 30. Maddesine binaen

eyaletler eğitim, bilim ve kültür işlerinde bağımsız hareket etmektedir. Almanya’da din dersleri

anayasanın 7/3. Maddesi çerçevesinde şekillenmektedir. Eyaletler kendi dinsel çeşitlilik ve du-

rumlarını da göz önünde bulundurarak beklentileri karşılama yoluna gitmektedir. Bavyera eya-

leti de mevcut şartlar ve Müslümanların talepleri doğrultusunda Anayasa ve Okul Kanununa

uygun olarak İslam din öğretimi modellerini uygulamaktadır.

Bavyera eyaleti okul kanunun 5. Bölümü 46. Maddesi okullardaki din derslerinin uygulanışı

hakkındadır. Bu maddeye göre din dersleri, halk okullarında, ortaokullarda, liselerde, destekle-

me okullarında, ekonomi okullarında, branş yüksek okullarında, meslek yüksek okullarında ve

diğer okul çeşitlerinde zorunlu bir derstir. Öğretmenler din dersini verebilmek için kilisenin

veya cemaatin olurunu almak zorundadır. 18 yaşını doldurana kadar çocuğun derse katılma

durumuna veli karar vermektedir. Din dersine devam etmeyen öğrenciler için okul kanunun 47.

Maddesine göre Etik Dersi zorunludur. Etik dersi aynı zamanda değer eğitimini de içeren bir

derstir. (Bk. Öztürk; Özcan; Çimen; Özkan; Balkaş, 2016: 632-633)

Anayasanın ilgili maddesine uygun olarak Müslümanlar için din dersi oluşturmak oldukça güç

olduğu için başlangıçtan günümüze varıncaya kadar farklı modeller denemeye alınmıştır. Ana

Dili Tamamlama Dersi kapsamında Türkçe verilen Din Kültürü Dersi ve Almanca İslam Din

Bilgisi bunlar arasında sayılabilir. Son olarak bir dinî cemaatle işbirliğinde çalışılarak denenme-

ye başlayan İslam Dersi yapı itibariyle diğerlerinden farklı olarak konumlandırılabilir.

Almanca İslam Dersi, CSU, SPD, Bündnis 90/Grüne partilerinin, Müslüman grupların, Bavyera

Öğretmen Derneğinin, Öğretim ve Kültür Devlet Bakanlığının, üniversitedeki alan uzmanlarının




174

tartışmaları sonucunda karar kılınan ve onların desteğinde gelişen bir modeldir. Öncelikle İslam

Dersi veya İslam Din Bilgisi Dersleri için eyalet çapında bir Yuvarlak Masa Komisyonu oluştu-

rulmasına karar verilmiş ve Yuvarlak Masa, İslam Din Cemaati Bavyera’nın kurulmasını teşvik

etmiştir. Aleviler, kendi din derslerini oluşturacaklarını belirtmeleri üzerine cemaatte temsil

edilmemiştir. Ardından Almanca İslam Din Bilgisi denemeleri başlatılmış ve ders öğretmenleri-

nin Dillingen’deki bir enstitüde kurs alarak eğitilmesi düşünülmüştür. İslam Din Cemaati Bav-

yera, İslam Dersi’ni vermek üzere dilekçe ile başvurmuş fakat bu talebi sınırlı sayıda Müslü-

man’ı temsil ettikleri gerekçe gösterilerek reddedilmiştir. Bunun üzerine İslam Dersi için çalış-

malar yerel seviyede İslam Din Cemaati Erlangen ile sürdürülmeye başlanmıştır. (Lähnemann,

2004: 62)

İslam Din Cemaati Erlangen (IRE), Erlangen’deki farklı milletten Müslümanlardan oluşan üye-

lerle (Sünni ve Şii Müslümanlardan) İslam Dersi için bir araya gelmiş bir cemaattir. Cemaatin

tüzüğü incelendiğinde; cemaat, İslam’ın özellikle de ahlak ve etik kurallarının yol göstericiliğini

kabul etmektedir. Cemaat üyeleri Federal Alman Anayasası, Bavyera Yasalarına ve hukuka

saygı gösterecekleri konusunda mutabıktır. Erlangen’deki Müslümanlar, kültürler arası ve dinler

arası diyalogu ve de toplumun huzuru için somut ilişkiler kurmayı planlamaktadır. Cemaatin

hedefleri, tamamen İslam Dersi ile ilişkilidir. İslam Dersi’nin desteklenmesi, öğretim programı-

nın oluşturulması, öğretmen eğitimi için çerçeve programın, ders kitaplarının hazırlanması Bav-

yera Kültür Bakanlığındaki ve diğer yetkililerle birlikte çalışarak yapılması amaçlanmaktadır.

IRE, bu hedeflerini uzmanlar ve komisyon vasıtasıyla gerçekleştirmektedir. (Islamische Religi-

onsgemeinschaft Erlangen: 2-3).

1999-2000 yılında Erlangen Yabancılar Meclisi, Meltem Rudolph’a İslam Din Dersine ihtiyacı

tespit etmek üzere, Erlangen’de bir çalışma yaptırmıştır. Bu araştırmada Müslüman aileler, der-

nek yetkilileri ve okul yetkilileri ile görüşmeler yapılmış ve neticesinde, hangi okulda kaç Müs-

lüman öğrenci okumakta, milliyetleri nedir vb., sorulara cevap aranmıştır. Müslüman çocukların

en fazla Pestalozzi ve Brucker Lache Okulu’na devam ettikleri tespit edilmiş ve çalışmadan

sonra IRE İslam Dersi için, 1999 yılında dilekçe vererek talepte bulunabilmiştir. (Fuchs, 2004:

13)

2002 yılında Bavyera Eyalet Meclisi, İslam Dersi’nin Erlangen ya da Münih gibi büyük şehir-

lerde verilebileceğine karar vermiştir. Bavyera Öğretim Bakanlığı, bir yuvarlak masa toplantısı

oluşturmuş ve Bavyera’daki Müslüman organizasyonları ve IRE’i davet etmiştir. Öğretim Ba-

kanlığını burada sadece yöneticilik rolünü üstlenmiştir. Yuvarlak Masa toplantısında Müslü-

manların ortak bir duruş sergileyemedikleri ve temsilci çıkartamadıkları görülünce çalışmalara

yerel seviyede Erlangen’deki Müslümanlarla devam edilmiştir. Müslüman grup, çalışmalara

devam ederken yetkililerden iki şeyin garantisini istemiştir; Hıristiyan taraf, İslam inanç öğretisi

ile ilgili müfredatta yer alan konulara müdahale etmeyecek ve de içeriğin en son haline Müslü-

manlar karar verecektir. Öğretmenlerin dersi vermek üzere atanmasında da aynı yetkinin Müs-

lümanlarda olması istenmiştir. IRE’nin öğretim programını hazırlayacak teolog ve din pedagoğu

uzman personeli olmadığından Öğretim Bakanlığından bu konuda destek talep etmiştir. Ayrıca

Müslümanların isteği üzerine Bakanlık, geliştirilen programın hukukî açıdan da sakıncalı içeriğe

sahip olup olmadığını denetlemiştir. (Rohe, www.zr2.jura.uni-erlangen.de/Schulversuch.pdf)

Yaklaşık 70-80 üyesi bulunan IRE’nin başkanı Makine Mühendisi ve tahsilini de Almanya’da

yapmış bir Müslüman Türk’tür. Cemaat başkanı olarak yetkileri bulunmaktadır. Özellikle İslam

Dersi’ni verecek öğretmenin belirlenmesinde, müfredat programının ve fakülte düzeyinde öğ-

http://www.zr2.jura.uni-erlangen.de/Schulversuch.pdf




175

retmen yetiştirecek programın belirlenmesinde hep son söz yasal olarak cemaat başkanına aittir.

Cemaat yukarıda da anlatıldığı üzere İslam Dersi için oluşmuştur. Mevcut uygulamada bulunan

Türkçe Din Bilgisi ve Almanca Din Bilgisi derslerini onaylamamaktadır. Cemaat Başkanıyla

yapılan görüşmede, başkan İslam Dersi’ni verecek olan kişilerin Müslüman ve teolog olması ve

ayrıca dini yaşayan insanlar olması gerektiğini belirtmiştir. Erlangen’de öğretmenlik yapan Türk

öğretmenlerden örnekler vererek, ateist insanların İslam Dersi verdiklerini ve bundan memnun

olmadıklarını ifade etmiştir. Ayrıca ona göre, camide çocuklara verilen eğitimlerde de sorunlar

bulunmaktadır. Çocuklar beş on dakikalık okumalar için üç dört saat beklemektedir ayrıca Dİ-

TİB (Diyanet İşleri Türk İslam Birliği) caminin dışında diğer dernek camilerinde de eğitim ala-

bilmektedir ve bunlar da ona göre sakıncalıdır. Bu sebeple okulda bir İslam Dersi’nin olmasını

talep etmektedir.2 İslam Cemaati, fakültedeki İslam Din Öğretimi İçin Disiplinler Arası Mer-

kez’de (IZIR) öğretmen adaylarının, ders programının geliştirilmesi konusunda son kararı ver-

me yetkisine sahiptir.

2003-2004 öğretim yılından itibaren İslam Dersi model denemesi, Erlangen Brucker Lache İl-

kokul’unda 1.-4.sınıflarda aynı zamanda uygulanmaya başlamıştır. Model uygulamaya, Öğretim

ve Kültür Bakanlığının sorumluluğunda, İslam Din Cemaati Erlangen’in talepleri doğrultusunda

geçilmiştir. Bu model, Anayasanın 7/3. maddesine uygun bir derstir.3 Almanca ve Türkçe Din

Bilgisi Dersleri’nin tarafsızlığına karşın İslam Dersi, öğrencileri inandırmayı hedeflemektedir.

Sünni ve Şiilerin ayrıldıkları konularda salt bilgi verilmesi amaçlanmaktadır. (Öğretim ve Kül-

tür Bakanlığı, 2003) Mezhepler üstü bir anlayış benimsenmektedir. Ders dili Almanca’dır. Ders-

te, önemli kavramların Arapça ve Türkçe açıklandığı belirtilmektedir. (Seiser, Schütz, 2006: 89)

2017-2018 öğretim yılına geldiğimizde söz konusu dersin halen eyalette artan okul sayısıyla

birlikte uygulanmaya devam ettiği görülmektedir. 2008 ve 2013 yıllarında Bavyera Ders ve

Kültür Devlet Bakanlığı İslam Dersi hakkında bir araştırma yaptırmıştır. Bu araştırma sonuçla-

rına göre İslam Dersi’ne katılan öğrenci sayısının ya aynı ya da arttığı tespit edilmiştir. Öğrenci-

lerin %90’nı Almanya’da doğmasına karşın Almanca ilk dilleri olmamıştır. Üçte birinden az

ailelerde Almanca öncelikle tercih edilmesine rağmen, ders Almanca bilgilerinin tüm gruplarda

iyi ile çok iyi arasında değerlendirilmesine etki etmiştir. Ayrıca ailelerin ve öğretmenlerin %75’i

bu ders vasıtasıyla öğrencilerin Almanca dil bilgisinin iyileştiği kanaatindedir. (Müller, 2008: 4-

5; Holzberger, 2014: 4-5)

Yukarıda anılan bilgiler ışığında bu araştırmanın temel sorusunu “Müslüman velilerin İlkokul

İslam dersi (1.-4. Sınıflar) hakkındaki görüşleri nelerdir?” oluşturmaktadır. Araştırmanın bu

temel sorusu dersin uygulanmaya başlandığı dönemle bugün ders hakkındaki görüşlerin karşı-

laştırılmasına da imkân tanıyacaktır. Ayrıca değişmeler varsa, bunların da tespiti için de bir fikir

verecektir. Çalışmanın ana sorusuna bağlı olarak: 1. İslam dersi öğretim programının içeriği

nasıl şekillenmiştir? 2. Veliler İslam dersini neden tercih etmiştir? 3. Velilerin İslam dersinden

memnun olmadıkları hususlar var mıdır? 4. Velilerin İslam dersinden memnun oldukları husus-

lar nelerdir? 5. İslam dersinden velilerin beklentileri nelerdir?

2 07.02.2005 tarihinde İslam Din Cemaati Başkanı ile görüşme. 3 Bakanlık yetkilisi bu dersin Anayasanın 7/3. maddesine uygun olduğunu belirtmesine rağmen dersin uygulanmasın-

da aktif yer alan Prof. Johannes Lähnemann, Anayasanın 7/3. Maddesinin istediği muhatap sorununun tam anlamıyla

çözülmemesi sebebiyle dersin “İslam Din Dersi” olarak değil de “İslam Dersi” olarak anıldığını ifade etmiştir. Bu

dersi, “İslam Din Bilgisi Dersi”nden ayıran yönün ise Müslüman bir cemaatle işbirliğinde yapılmasıdır. J. Lähne-

mann, “Nach langem Anlaufendlich islamischer Religionsunterricht?”, s.62-63.




176

YÖNTEM

Veri Toplama

Veriler yapı yapılandırılmış görüşmeler ve katılımlı gözlemler yoluyla elde edilmiştir. Öncelik-

le İslam Dersi Öğretim Programını Geliştirme Komisyonu üyelerinden ardından Bavyera eyale-

tinde Mart- Haziran 2005 tarihleri arasında çocuklarını 1-4. sınıf İslam din dersine gönderen ve

gönüllü olan 4 veliden toplanmıştır. Asıl görüşmelerden önce deneme mülakatları yapılarak

soruların anlaşılma durumu test edilmiştir. Görüşme öncesinde velilere gerekli bilgiler verilmiş

ve ses kayıt cihazı ile görüşmeler kayıt altına alınmıştır.

Katılımlı gözlemler ise 25 Şubat 2005 ve 20 Mayıs 2005 tarihlerinde Ortaokul (Hauptschule)

İslam Dersi Program Geliştirme Komisyonu çalışmalarında yapılmıştır. Komisyon çalışmala-

rında bizzat bulunularak komisyon üyelerinin tartışmaları ve konuya yaklaşımları gözlemlen-

miştir. Ayrıca program hakkında bazı komisyon üyeleriyle görüşmeler de yapılmıştır.

Verilerin Değerlendirilmesi

Verilerin değerlendirilmesinde nitel çalışma yaklaşımıyla betimsel analiz yapılmış ve veriler

yorumlanmıştır. Görüşmeler tamamlandıktan sonra hepsi yazıya geçirilerek R. Bohnsack yön-

temiyle (Bk. Bohnsack, 2003: 211-221) transkripsiyonu yapılmış ve satır numaraları verilmiş-

tir.4 Ardından açık kodlamalar yapılarak metnin analizine geçilmiştir. Araştırma soruları da göz

önünde bulundurularak sonrasında eksen ve seçici kodlamalar yapılmış, kategoriler oluşturul-

muştur. Bulgular, oluşan kategoriler çerçevesinde yorumlanarak değerlendirilmiştir.

BULGULAR VE YORUMLAR

İslam Dersi Öğretim Programının Oluşumu

Kültür Bakanlığı, İslam Dersi için bir Öğretim Programı Geliştirme Komisyonu oluşturmuştur.

Bu komisyona İslam Din Cemaati Erlangen (IRE) danışman olarak katılmıştır. Program komis-

yonunda dokuz erkek iki kadın üye, beş Müslüman iki Protestan iki Katolik üye yer almıştır.

Ayrıca iki Müslüman kadın ilkokul öğretmeni komisyonda katkı sunmuştur.

Görüşmeler esnasında iki Protestan din bilimcisinin İslam hakkında çok şey bildiği ve Katolik

Nürnberg İl Eğitim Müdürü’nün İslam Din Bilgisi İlkokul-Ortaokul Programını geliştirme ko-

misyonunda çalıştığı ifade edilmiştir. Komisyona başkanlığı, uzun süre Okul Kalitesi ve Öğre-

tim Araştırma Devlet Enstitüsünde (ISB) program geliştirme komisyonlarında çalışan, Katolik

inancına sahip Wolfgang Ambros yapmıştır. Komisyon çalışmasının başlangıcında bir misafir

İslam Profesörü de bulunmuştur. Komisyonda yer alan diğer iki Müslüman üye içerikten sorum-

lu iken İlkokul öğretmenleri, içeriğin öğrenci seviyesine uygunluğu konusunda yardımcı olmuş-

lardır. Diğer iki Müslüman üye biri model denemesini yapan öğretmen ve diğeri Erlangen Din

Cemaatinin (IRE) başkanıdır. Münih Program Geliştirme Uzmanı ve komisyon başkanı, farklı

inançlara sahip insanların hiç bu kadar dikkatli çalıştıklarını yakından tecrübe etmediğini ifade

etmiştir. (Ambros, 2005: 12) Kendisi çalışmalar esnasında, İslam’la ilgili içerikten sorumlu

olmayıp, çıkartılacak olan programdan, tartışmaların nerede kesileceği, nasıl sonuca ulaşılacağı

ve orta yolun nasıl bulunacağı konusunda görevli olmuştur.

4 Satır numaraları “St” kısaltmasıyla metin içinde gösterilmiştir.




177

Program geliştirme çalışmalarından ve yapılan gözlemlerden5 elde edilen bilgilere göre; Erlan-

gen Din Cemaati başkanı, program içeriğinde yer alan konuların cemaatin beklentisine cevap

verip vermediğine karar verirken, komisyon başkanı yönetici konumunda çalışmalar yapmış,

kalan diğer üyelerin hepsi üzerlerine düşen konunun açılımlarını ve didaktik yönüne ilişkin ha-

zırlıklarını tamamlamışlardır. Başkan, programın iki temel unsuruna dikkat çekmiştir; bunlardan

ilki programın demokratik hukuk devletinin anayasasına ve Bavyera Eyaleti kanunlarına uygun-

luğu diğeri de İslam öğretisini yansıtan bir içeriğe sahip olmasıdır.6

Program geliştirme çalışmalarında Anayasaya bağlılığı geliştirme o kadar önemli bir yere sahip

olmuştur ki, komisyonda çalışan bir üye, dinsel bir hedef olarak teolojiden yola çıkarak Müslü-

man’ın, hukuk düzenine uyumunu nasıl sağlayacaklarını düşündüklerini söylemiştir. Bunu poli-

tik eğitimin bir parçası olarak gören üye, bunun İslam Dersi’ne karşı olanlar için bir savunma

unsuru olduğunu ve programın aklanması için kullanıldığını düşünmektedir. Kendisi bireysel

olarak iki şeyi çalışmalarında göz önünde bulundurduğunu sürekli dile getirmiştir: Birincisi

muhatabın 6-10 yaş arasında çocuklar olduğu, ikincisi İslam Teolojisidir.7

İslam Dersi Öğretim Programının İçeriği

Yaklaşık bir yıllık çalışmadan sonra program, Kültür Bakanlığı’nın 12 Temmuz 2004 tarihli ve

III. 7-5 O 4244-6.23573 sayılı kararı ve onayı ile kabul edilmiştir. (Bayerische Staatsministe-

rium für Unterricht und Kultus, 2004) Programın baş kısmında İslam Dersi’nin okula eğitsel

katkısından söz edilmektedir. Buna göre dersin, Müslüman çocukların okul çevresine ve toplu-

ma entegrasyonuna eğitsel destek sağlaması beklenmektedir. Dersin asıl amacı, çocuklara dinî

sorumluluk kazanabilmeleri için kendi dinlerinin öncelikli temellerini öğretmek ikinci hedefi de

çocukları Müslümanlarla ve Müslüman olmayanlarla diyaloga geçirip Almanca kendi dinlerini

anlatabilecek donanıma sahip olmalarını sağlamaktır. Programda bu yaş dönemi çocukların dinî

sorularından söz edilmekte ve gelişim basamaklarının Hıristiyan çocuklardan farklı olmadığına

dikkat çekilmektedir. İslam’ın insanda oluşturmak istediği değer, erdemli davranışların, Hıristi-

yanlık için de anlam taşıdığı ve Hıristiyanlıkta da benzer erdemlerin olduğu belirtilmektedir.

Buradan yola çıkılarak bu dersin, İslam inancını ve İslami dinî bilinci oluşturma ve derinleştir-

meyi hedeflediği aynı zamanda demokratik bir toplumda Müslüman ve Müslüman olmayan

insanların birlikte yaşamalarına imkân tanıyacak erdem ve değerlerin (tolerans, kadın ve erkek

eşitliği gibi) öğretildiği anlaşılmaktadır. (Bayerische Staatsministerium für Unterricht und Kul-

tus, 2004: 1)

Ders, çocuğun hayatında anlam taşıyacak ve ona yardım edecek dinî kimlik oluşturmayı, yara-

tılmışların bir parçası olarak kendisini görmeyi ve sorumluluk almaya hazır olmayı ve çocukla-

rın kendi şahsiyetlerini oluşturmayı hedeflemektedir. Bu dersle çocuklara dinî bilgi ve anayasal

değer düzenlemelerinin öğretilerek hayatlarında kullanabilecekleri temel unsurların ve bakış

açılarının kazandırıldığı ifade edilmektedir. Dersin hedef boyutları üç basamakta sıralanmıştır:

Çocuğun Müslüman olarak kendi vicdanı ile olan boyutu, Çocuğun Allah’a bağlılık yeteneği ve

5 İlkokul Programı komisyonundaki üyelerin hemen hemen aynısı Orta Öğretim Komisyonunda da çalışmaktadır.

Hatta İslam Din Bilgisi Program Geliştirme Komisyonun da görevli olmuş kişilerden de özellikle İslam Dersi komis-

yonuna seçilmiş olanlar bulunmaktadır. 6 Komisyon çalışmasında yer alan diğer bir Profesör programın dayandığı temelleri üç maddede özetlemiştir. 1. Öz-

gür demokratik hukuk sistemini onaylama ve Alman eğitim sistemine uygun bir anlayış 2. Müslüman öğrencilerin

dinî kimlik oluşturmalarına yardımcı olma 3. Diğer inanç mensubu insanlarla birlikte yaşamaya katkı sağlama. 20

Mayıs 2005 Ortaokul (Hauptschule) İslam Dersi Program çalışması komisyonunu gözlem ve üyelerle görüşme. 7 08.02.2005 tarihinde İslam Dersi Program Geliştirme Komisyonu’nda çalışan, Müslüman bir üye ile yapılan

görüşme.




178

diğer insanlara bağlılık yeteneğidir. Bütün bunların ve İslam Dersi’nin, Müslüman çocukları

kendi yaşantılarında Federal Almanya vatandaşı olarak hazırlamaya hizmet ettiği anlatılmakta-

dır. (Bayerische Staatsministerium für Unterricht und Kultus, 2004: 2)

Program, Spiral program anlayışına göre hazırlanmıştır. Böylece konuların tekrar edilmesi ve

derinleştirilmesi mümkün olmaktadır. Programda sekiz öğrenme alanı yer almaktadır:

1. Birlikte Yasama Öğrenme Alanı: Bu alan diğer insanlarla toplumda birlikte yasamayı konu

edinir. İslam din dersi, çocukların alıştıkları sınıf ortamından başka bir grubun içine girmelerine

neden olacağından öğrencilerin bu grupta yeniden diğerleriyle tanışmak durumunda kalacağı

düşünülmektedir. Ayrıca öğrenciler Müslüman olan ve olmayan ayrımı yapmaksızın bir top-

lumda yaşayacaklarından bu öğrenme alanının özgür ve demokratik hukuk devletinde birlikte

yaşamalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

2. İnanç Öğretisi Öğrenme Alanı: Bu öğrenme alanı Allah, yaratma/evren, tabiat ve hayatın

anlamı hakkındaki temel soruları içerir. Öğrenciler, tabiatta dünyayı Allah’ın bir yaratması ol-

duğunu öğrenmektedir. Allah’ın yaratılmışları sevdiğini fakat sorumluluğunu ve onların korun-

masının insanlara bırakıldığını bilmektedir. Bu bağlamda Allah’ın belli özelliklerini tanımakta

ve diğer dinlerde de yaratıcı olarak Allah’ın kabul edildiğini öğrenmektedir. Var oluşla ilgili

sorulara İslam’ın inanç öğretisinden yola çıkılarak cevaplar verilmektedir.

3. İbadet Öğrenme Alanı: İbadet öğrenme alanında ritüel uygulamalar ve serbest ibadetler ele

alınmaktadır. Ritüel ibadetler olarak, namaz gibi ibadetler ifade edilirken, serbest formüle edilen

ibadetler olarak da (dua ve sureler aracılığıyla) istekler, teşekkürler ve övgüler kast edilmekte-

dir. Diğer dinlerin merkezinde de ibadetlerin olduğu öğretilmek hedeflenmektedir.

4. Dinî Yaşam Öğrenme Alanı: Bu öğrenme alanı, İslam’ı, dinî ve Allah’a hizmet davranışlarını

içeren bir merkezî alan olarak açıklanmaktadır. Öğrencinin camiyi, cemaatle ibadet edilen ve

Müslümanların karşılaştıkları yer olarak öğrenmesi beklenmektedir. Bu alanda öğrencilerin,

diğer din mensuplarının ibadet mekânlarını öğrenmesi öngörülmüştür. Ramazan ayında oruç

tutma, zekât ve sadaka vermenin ahlaki, dinî ve sosyal boyutu, İslam’da hac etmenin önemi bu

alanda öğrenilecek konulardır.

5. Muhammed Öğrenme Alanı: Bu alanda tarihî ve dinî bakış açısıyla Muhammed’in peygam-

berlik fonksiyonu ele alınmaktadır. Kur’an’ı getiren, Müslümanlara elçi gönderilen ve insanlara

örnek olan Peygamber Muhammed’dir. Öğrencilerin Muhammed’in hayatı hakkında ilk ve te-

mel şeyleri öğrenmeleri ve çocukluğuna ait hikâyeleri dinlemeleri öngörülmektedir.

6. Kur’an Öğrenme Alanı: Bu alanda Kur’an’dan seçilmiş metinlerle ilk yönlendirmelerin ya-

pılması düşünülmektedir. Öğrencilerin, Kur’an’ın peygamberin diliyle ve çok önceki Müslüman

topluluğa indirildiğini; Kur’an’ın yaşamı yönlendiren ilkeler içerdiğini bilmeleri istenmektedir.

Kısa surelerin ölçülü olarak ezberlenmesinin ve metne temel basamak oluşturması beklenmek-

tedir. Özellikle Allah tasavvurunu öğretmede ve namaz ibadetini yerine getirmede öğrenciler

açısından önemli role sahip olacağı belirtilmektedir. Bu alanda öğrencilerin, Arap dilinin dinî

pratikler için önemini ve İslam’ın bugünkü kültür dili olmasını, oyun yoluyla öğrenmesi amaç-

lanmaktadır.

7. Peygamberler Öğrenme Alanı: Bu alanda Kur’an’dan seçilmiş bazı peygamberler anlatılmak

suretiyle, öğrencilere ilk yönlendirmelerin yapılması öngörülmektedir. Öğrenciler, peygamber-

lerin ve onların yanındaki insanların hayatlarının nasıl değiştiğini, bu alanda öğrenmektedir.

Özellikle öğrencilerin bu alanda insanların nasıl yanlış davranışlarda bulunduğunu ve Allah’ın




179

vahyinin geldiğini; Kur’an’da geçen birçok peygamberin Yahudilik ve Hıristiyanlık için de

anlam taşıdığını öğrenmeleri hedeflenmiştir.

8. Diğer Dinler Öğrenme Alanı: Bu alan, diğer dinlerin içerikleri hakkında ve diğer din men-

suplarıyla birlikte yaşama ile ilgili alandır. Öğrencilerin, bu öğrenme alanında İslam dinindeki

iki büyük bayramın ay vasıtasıyla belirlendiğini kavraması; ailevi ve kültürel ön tecrübeleri ile

bu bayramların kutlanmasındaki örf ve adetlerin İslam’la ilişkisini öğrenmeleri istenmektedir.

Farklı din mensubu insanların dünyanın her yerinde yaşadığını; çeşitli dinden insanların, yaşan-

tılarını karşılıklı olarak şekillendirdiğini bu öğrenme alnında öğrenmesi amaçlanmaktadır. Okul

yaşantısında birlikte düzenlenen kutlamaların, öğrencilere diğer din mensupların da kutlamaları

vasıtasıyla cemaat olma tecrübesini ve diğer din mensuplarıyla karşılaşma imkânını vermesi

hedeflenmektedir.

İslam Dersi Programı’nın Öğrenme Alanları ve Üniteleri

Öğrenme Alanları 1. Sınıf 2. Sınıf 3. Sınıf 4. Sınıf

1. Birlikte

Yaşama

1.1. Birlikte

Başlamak

2.1. Diğerlerine

Karşı Davranışla-

rım

3.1. Müslüman

Toplumu

4.1. Toplulukta

Yaşama

2. İnanç Öğ-

retisi

1.2. Allah’ın Eş-

siz Dünyasını

Keşfediyoruz

2.2. Yaratılmışlarla

İletişimim

3.2. Yaratıl-

mışlara Dav-

ranışım

4.2. İnsan Haya-

tının Sınırlarıyla

Karşılaşıyoruz

3. İbadet 1.3.Allah’la Ko-

nuşmak

2.3. Allah’la Ko-

nuşmak

3.3. Allah’la

Konuşmak

4.3. Allah’la

Konuşmak

4. Dinî Ya-

şam

1.4. Camiye Gidi-

yoruz

2.4. Müslümanlar

Oruç Tutar

3.4. İslam’ın

Hizmetinde

Olan İnsanlar

4.4. Hac

5. Muhammed 1.5. Allah Mu-

hammed’i Seçti

2.5. Muhammed’in

Evlendirilmesi ve

Görevlendirilmesi

3.5. Muham-

med Mekke’de

4.5. Muhammed

Medine’de

6. Kur’an 1.6. Kur’an’ı Ta-

nıyoruz

2.6.Kur’an’ı Tanı-

yoruz

3.6. Kur’an’ı

Tanıyoruz

4.6. Kur’an’ı

Tanıyoruz

7. Peygamberler 1.7.Peygamberler

Hakkında Öğre-

niyoruz

2.7. Peygamberler

Hakkında Öğreni-

yoruz

3.7. Peygam-

berler Hakkın-

da Öğreniyo-

ruz

4.7. Peygamber-

ler Hakkında

Öğreniyoruz

8. Diğer Dinler 1.8. Farklı Din-

lerden İnsanlar

Birlikte Yaşıyor-

lar

2.8. Farklı Dinden

İnsanlar Bir Arada

Yaşıyorlar

3.8. Farklı

Dinden İnsan-

lar Bir Arada

Yaşıyorlar

4.8.Çeşitli Din-

lerden İnsanlar

Bir Arada Yaşı-

yorlar

Öğrenme alanlarından “İbadet”, “Kur’an”, “Peygamberler” ve “Diğer Dinler” her sınıfta ünite

adları aynı kalmıştır, diğer öğrenme alanlarında ise her sınıfta ayrı bir üniteye yer verilmiştir.




180

Mesela 1. sınıfta Kur’an Öğrenme Alanında “Kur’an Bizim İnancımızda En Önemli Kaynaktır”,

“Fatiha Suresi Kur’an’ı Açıyor/Başlatıyor” 2. sınıfta “Nas Suresi”, “Felak Suresi”, 3. sınıfta

“Kevser Suresi”, “Asr Suresi”, 4. sınıfta “Kâfirûn Suresi”, “Nasr Suresi”, “Mâ’un Suresi” dir.

Peygamberler Öğrenme Alanında 1. sınıfta “Yusuf”, 2. sınıfta “Nuh”, “ Yunus”, 3. sınıfta “Da-

vut”, “Musa”, 4. sınıfta “İbrahim”, “İsa” konuları işlenmektedir.

Ders içeriklerinin kültürler arası ve dinler arası eğitime katkı sağlaması ön görülmüştür. Bu

sebeple branşlar arası; Protestan ve Katolik Din Dersleriyle ve Etik Dersiyle, Almanca, Sanat

Eğitimi Dersiyle, El İşi-Teknik Dersiyle, Türkçe Ana Dili Tamamlama Dersiyle vb. ilişkilen-

dirmeler yapılmıştır. Mesela 1. sınıfta İnanç Öğretisi Öğrenme Alanında “Allah kimdir?” konu-

su Etik 2.5, Katolik Din Dersi 1.6, Protestan Din Dersi 1.5, Ana Dili Tamamlama Dersi 1.1

konularıyla ilişkilendirilmiştir.

Programda bazı kavramların hem Arapçası hem de Almancası kullanılmıştır. Mesela; peygam-

ber isimleri, sure isimleri gibi. Didaktik açıklamaların ve yönlendirmelerin yer aldığı programda

oyun yoluyla, müzik eşliğinde/şarkı söyleme, kolaj çalışması, boyama, diğer din mensuplarıyla

birlikte kutlama yapma, yemek yeme, ibadet etme vb. öğrenme etkinlikler önerilmektedir. Prog-

ramda diğer dinler öğrenme alanı ayrıca yer almışken, diğer öğrenme alanlarında da diğer din-

lerle ilgili konulara yer verilmiştir. Dolayısıyla “diğer dinler”e ilişkin konular her öğrenme ala-

nında öğretilebilmektedir. Mesela 1.4.1. “Müslümanların Toplandıkları ve İbadet Ettikleri

Mekânlar” konusunun altında “Diğer Dinlerin de İbadethaneleri Vardır”, 2.3. “Allah’la Konuş-

mak” başlığının altında 2.3.3. “Allah Bütün İnsanları Duyar” konusu bulunmaktadır ve diğer din

mensuplarının nerede, nasıl hangi dualarla ibadet ettikleri öğretilmektedir. 2.4. “Müslümanlar

Oruç Tutarlar” başlığı altında 2.4.2. Diğer Dinlerde Oruç” konusu yer almaktadır. Örnekleri

çoğaltmak mümkündür 4.4.3, 3.3.3 gibi.

Birinci sınıftan itibaren abdestin alınışı ve namazın kılınışı hakkında bilgi verilmeye başlanmış-

tır. Üçüncü sınıftan itibaren namazı ve abdesti bozan şeylerin, namazın kısaltılmasının ve birleş-

tirilmesinin öğretime konu edilmesi amaçlanmıştır. Bu konuların üçüncü sınıf öğrencileri tara-

fından öğrenilmesinin güç olacağını söylemek mümkündür. Dördüncü sınıfta öğrencilerin sevi-

yelerinin üstünde olan ve detay bilgiyi içeren farz, vacip ve nafile namaz konuları öğretilmekte-

dir. Cuma namazı, bayram namazı ve teravih namazının da öğretime konu edilmesi bu yaş sevi-

yesi öğrencilere öğretilmesi zor görünmektedir. Aynı şekilde dördüncü sınıf konusu olarak 4.2.2

“Yaşam ve Ölüm” başlığı altında “Son ve Başlangıç Olarak Ölüm”, “Mezardaki Zaman”, “Di-

rilme ve Sonsuz Hayat” konularının öğretilmesi çocukların psikolojilerini olumsuz etkileyebile-

cektir.

Velilerin İslam Dersine İlişkin Görüşleri

Görüşmeye Katılan Veliler ve Görüşme Detayları

1. Görüşme 1 (1. Sınıf öğrenci velisi)- Va1

Anne Zeynep Arıkan’la 04.05.05. tarihinde Va1(Veli Anne’nin)’in evinde görüşülmüştür. Va1,

konuyla ilgili görüşlerini araştırmacıyla içtenlikle paylaşmıştır. Türkçe konuşmada zorlanmadığı

için görüşme dili Türkçe olmuştur. Va1 ile görüşme esnasında çocuklar kendi odalarında bu-

lunmuşlardır. Va1, otuz dört yaşında, Türk’tür. Eğitimini Türkiye’de almıştır, lise mezunudur.

Almanya’ya gelmesi, Vb1 (Veli Baba) ile evlenmesi sonucunda olmuştur. Anne on üç yıldır

Almanya’da ikamet etmektedir. Alman vatandaşıdır. Yedi ve on bir yaşlarında iki erkek çocuğu

annesidir. Büyük oğlu da küçük oğluyla aynı okulda ve aynı İslam Dersi’ne devam etmektedir.




181

Dördüncü sınıf öğrencisidir. Va1’in eşi, öğrenimini Almanya’da yapmıştır. İlkokul döneminde

Almanya’ya gelmiştir ancak Meslek Lisesi’ni terk ederek öğrenimini yarım bırakmıştır. Va1,

çocuklarla daha fazla vakit geçirme şansına sahiptir. Sabahları dört saat temizlik işinde çalışma-

sının yanında evde paketleme işi yapmaktadır. Evde daha fazla bulunması nedeniyle Va1, ço-

cukların dersleriyle de ilgilenmektedir. Va1, Almanya’ya ilk geldiği dönemlerde çocuklarının

doğmasından sonra dil problemini çok ciddi olarak hissetmiş ve oldukça zorluk çekmiştir. Artık

o problemi aştığını kendi işlerini dil desteği almadan yapabildiğini, okuldaki görüşmelere katı-

labildiğini belirtmiştir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St: 1-46)

2. Görüşme 2 (2. Sınıf öğrenci velisi)- Va2

Anne ve Baba, Tülay ve Soner Özkan’la görüşülmüştür. Görüşme 01.05.2005 tarihinde Özkan

ailesinin evinde gerçekleştirilmiştir. Va2 çocuklarla ilgilendiğin öncelikle babayla konuşulmaya

başlanmıştır. Ön görüşmede belirtilmesine rağmen, çocuklarla görüşme yapılmayacağı düşünü-

lerek, onlar camiye götürülmüştür. Bu sebeple Va2, çocukların camideki derslerinin kaçta bite-

ceği vs. ile ilgilenmiştir. O sırada Vb2’le biraz konuşulmuştur. Sonra Vb2, çocukları camiden

alıp getirmiştir. Konuşma sıcak bir ortamda ve Türkçe gerçekleştirilmiştir. Va2 temizlik isçisi

olarak birkaç yerde çalışmaktadır. Kırk bir yaşındadır, lise mezunudur. Va2 Almanya’ya 1986

yılında gitmiştir. Vb2 uzun süre isçi olarak çalışmış ancak görüşmenin yapıldığı dönemde issiz-

dir. Kırk yasındadır. Almanya’ya İlkokulu bitirdikten sonra gelmiştir. Meslek Lisesi’nin Maran-

gozluk bölümünü bitirmiştir. Va2 ve Vb2’nin on sekiz, on altı, sekiz ve yedi yaşlarında dört

çocukları vardır. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 40-68)

3. Görüşme 3 (3. Sınıf Öğrenci Velisi)- Va3

Anne Serpil Arhan’la görüşülmüştür. Görüşme 13.05.2005 tarihinde Va3’nin evinde gerçekleş-

tirilmiştir. Görüşme dili Türkçe olmuştur. Va3 sorulara içtenlikle cevap vermiş, çocuklarının

öğrenme güçlüklerini dahi araştırmacıyla paylaşmıştır. Va3, otuz sekiz yasında bir genç annedir.

Almanya’da Ortaokul (Hauptschule) arkasından Meslek Lisesi’ni okumuştur. İsçi olarak bir

fabrikada çalışmaktadır. Vb3 de otuz dokuz yaşındadır. Almanya’ya Türkiye’den gitmiştir, lise

mezunudur. İsçi olarak bir fabrikada çalışmaktadır. Vb3, 1988 yılında kendisi ise altı yasında

iken Almanya’ya gitmiştir. Ailenin iki çocukları bulunmaktadır. Görüşmenin yapıldığı tarihte

on ve dokuz yaşlarındadır. (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St: 1-34) Va3’ün altı, yedi sene ço-

cuğu olmadığı için çocuklarına çok “bağlanmış” ve aşırı düşkündür. (İslam Dersi, Transkripsi-

yon 5, St: 166-169) Büyük oğlu da küçük oğluyla aynı okulda aynı öğretmenden din dersi al-

maktadır.

4. Görüşme 4 (4. Sınıf Öğrenci Velisi)- Va4

Anne Hatice Yılmaz’la görüşülmüştür. Görüşme 02.05.2005 tarihinde Va4’ün evinde gerçekleş-

tirilmiştir. Konuşma Türkçe yapılmıştır. Va4 konuyla ilgili görüşlerini içtenlikle paylaşmıştır.

Va4 kırk iki yaşındadır, aslen Türk fakat Alman vatandaşıdır. Görüşmenin yapıldığı tarihte ken-

disi ev hanımıdır. Evlendiği yıllarda sekiz saatlik bir işte çalışmıştır. Sonra kendi işçilik hakkını

Vb4’e devretmiştir. Va4 on beş yaşına kadar Türkiye’de Bursa’da kalmıştır daha sonra ailesi

Almanya’da olduğu için o da Almanya’ya gelmiştir. Va4 ortaokulu bitirdikten sonra, lise bir ya

da ikiye geçerken anne olmuştur. Dört çocuk annesidir. Yirmi bir, on altı, on (Aysegül) ve do-

kuz yaşlarındadır. Almanya’da Meslek Lisesini (Berufschule) bitirmiştir. Bir yıl devam ettiği

için meslek öğrenmemiştir. Almanya’ya tam hangi tarihte geldiğini bilmemektedir. Vb4 Al-

manya’ya evlendikten dört sene sonra 1986 yılında gelmiştir. Vb4’ün, mesleği kaynakçılıktır.

Almanya’da bu mesleği yapamamış bir inşaatta çalışmış görüşmenin yapıldığı dönemde de Türk




182

bakkalına yardım etmektedir. Vb4’ün Almancası, Va4’e göre daha yeterlidir. Kendisi evde

oturduğu için konuşurken zaman zaman takıldığını ifade etmiştir. (İslam Dersi, Transkripsiyon

7, St:1-56)

Çocuğun dersleriyle ilgilenme

Va1, çocukların öğretmenleriyle görüşmeye gitmekte, Burak’ın (oğlu) okul toplantıları-

na katılmaktadır. Öğretmen görüşmek istediğinde, herhangi bir problem varsa ya da Va1 kendisi

görüşmek istediğinde Burak’ın defterine not yazarak randevu talep etmektedir veya yazışarak da

öğretmenle görüşebilmektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St:47-53) Öğretmenle istenildiği

takdirde iletişim kurmak mümkündür. Ancak Va1, din dersi öğretmeniyle şimdiye kadar hiç

görüşmemiştir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St:185-188)

Burak’ın dersleriyle genellikle Va1, ilgilenmektedir. Onun anlamadığı Almancasının yeterli

olmadığı zaman çocukların Vb1’e sormalarını istemektedir. Çocukların ikisi de “Lernstube” ya

da “Hort” dedikleri okuldan sonra etüte kalmaktadır. Ödevlerini orada yapmaktadır. Etüt öğret-

menlerinin yardımlarıyla çocuklar, sınavlarına orada çalışmaktadır. Etütte ödevlerini yapmadık-

ları takdirde çoğunlukla da Matematik dersinde Va1, yardımcı olabilmektedir. (İslam Dersi,

Transkripsiyon 1, St:54-65)

Burak derste öğrendikleri ile ilgili anladıklarını ya da anlamadıklarını evde söylemektedir. Do-

layısıyla onun söyledikleri, soruları vasıtasıyla Va1, din dersinde çocuğunun neler öğrendiğin-

den kısmen haberdardır: “…evet mesela önceden yoktu din dersi bir senedir var. Geçen yıl oldu,

bu sene ikinci yılı duaların okunmasını soruyorlar veya şu dua neydi diye soruyorlar, namazda

an- hatırladıklarını hatırlayamadıklarını soruyorlar. Bir ara Kâbe’den, zemzemden şeyi ıııı haccı

anlatmıştı öğretmenleri, orayı soruyorlardı, Burak diyordu, “hadi gidek!, Kâbe’ye gidek anne

hadi”, diyordu.(güldü)” (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St:68-72) Bunların haricinde çocuğunun

dualar öğrendiğini, namaz hareketlerini, peygamberler hakkında öğrendiklerini belirtmektedir.

(İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St:118-120, 90-91)

Va2, veli toplantılarına her zaman katılmaktadır. Bunun haricinde üç haftada bir çocuk-

ların öğretmenleriyle görüşmeye gitmektedir. Efe (oğlu) okuldan sonra etüte gitmekte ve dersle-

rini orada yapmaktadır. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St:69-83) Etütte yapamadığı ders oldu-

ğunda büyük ağabeyleri yardım etmektedir. Efe daha çok matematik dersinde zorlanmaktadır.

(İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 87-94) İslam Dersi’nde ise, üç dört sure, namaz kılmak, ab-

dest almak ve Mevlit kandili gibi konuları öğrendiğini Va2 ifade etmektedir. (İslam Dersi,


Vb2, din dersi öğretmenini tanımaktadır. Daha önce derse gelen öğretmeni yeterli görmemiş

ama Abdurrahman Bey’den (Ders öğretmeni) memnundur. Onun bilgisini orada yetişen gençle-

re göre yeterli bulmaktadır. Almanya ile Türkiye’de yetişen insanlar arasında fark görmekte,

çocuklarının da Türkiye “usullerine” göre yetişmesini istemektedir. “Türkiye usulü” ile de dinî

bilgileri kastetmektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St:13-19, 23-27)

Va3, çocuklarının okul toplantılarına katılmaktadır. Aynı zamanda büyük oğlunun veli

sınıf temsilcisi görevini yürütmektedir. Toplantıların dışında bir problem olduğunda ya da ders-

leri kötü gittiğinde sık sık görüşmeye gitmektedir. Çocukları okula bıraktığında yine çok kısa

öğretmenle konuşmaktadır. (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St: 38-44) Çocuklar derslerini okul-

dan sonra gittikleri etütte yapmaktadır. Va3, çocukların dersleriyle akşamüstü ilgilenmekte özel-

likle Hayat Bilgisi Dersi’nden (Hemat und Sachkunde) sınavları olacağı zaman onları çalıştır-

maktadır. Onların ezberlediklerini kontrol etmekte, beraber yazı yazmaktadır. Oğlu İlker, en çok




183

Hayat Bilgisi Dersi’nde zorlanmaktadır. (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St: 47-54) Va3, akşam

çocuklar eve geldiklerinde çocukların bütün defterlerini kontrol etmekte çünkü zaman zaman

öğretmen, çocuklarıyla ilgili veliye notlar yazabilmektedir. Anne, çocukları derslerde dikkat

toplama güçlüğü yaşadıklarında onları terapiye götürmektedir. Va3, çocuklarının öğrenme stil-

lerini fark etmiştir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St: 133-147)

Va3 çocuklarının okuması için her türlü fedakârlığı yapmaya hazır olduğunu belirtmektedir.

“Niye yani benim çocuklarım okusun bilsin, kenarda kalsın ama gene gidip temizlik yapıyorsa

yapsın ama çocuğum bu Allah üzerine kal- şeyinde kalsın burada kalsın onun için. Eşim o kadar

vakit ayıramıyor ama ben işimi de bıraktım beş sene evdeydim, daha yeni birinci aydan beri

yarım gün çalışıyorum o da. Üzülüyorum bugün Mert (İlker’in ağabeyi) üç yazmış üzülüyorum.

Temizlik yapıyorum bilmem ne yapıyorum diye, çocuğumu ihmal ettim yani ben ona sonra

kendi kendime üzülüyorum oturuyorum sonra pişman oluyorum.” (İslam Dersi, Transkripsiyon

5, St: 152-158) Va3, İslam Dersi öğretmeninin verdiği bir çalışma kâğıdını anlamakta zorlandı-

ğında, çocuğunu Vb3’ye de yönlendirmektedir. Eşi altı, yedi yıl Kur’an Kursu’na gittiğinden

yardımcı olabilmektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St: 125-128)

Çocukların veli toplantılarına bazen Va4, bazen Vb4 katılmaktadır. Öğretmenden ya

randevu istenildiğinde ya da öğretmen istediğinde görüşmeye gidilmektedir. Anne, etüte çocuk-

larını almaya gittiğinde, öğretmenlerine çocukların durumlarını sormaktadır. Ayşegül (kızı) ve

kardeşi derslerini etütte yapmaktadır. Etüt öğleden sonra dörde, beşe kadar sürmektedir. Çocuk-

lar, sınavları olduğunda evde çalışmaktadır. Ayşegül’ün derslerine evde, ağabeyleri eve geldi-

ğinde onlar yardım etmektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:57-76)

Çocuklar not aldıklarında Va4’ün haberi olmaktadır. Kötü not aldıklarında onları çalıştırmakta-

dır. Ayşegül’ün başarısını kardeşine göre daha iyi bulmaktadır. Kızı, liseye gitmeyi kazanmıştır.

(İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:78-86) İslam Dersi’nde neler öğrendiğini Va4 şöyle anlatmış-

tır: “…nasıl bismillahirrahmanirrahim öğrendiklerini sofraya oturunca. Bu gibi şeyleri anlatı-

yorlardı ben bi de camiye gönderiyorum Cumartesi Pazar günü. Erlangen’in camisine Kur’an

öğrensinler diye.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:92-94) Va4’ün çocukların derste öğrendik-

leri şeylerden hatırladığı sudur: “Anlatıyorlar ama pekte şey yapmadım aklımda yok, en çok

Mekke’yi filan onları galiba geçmişler.(4)” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:102-103) Ko-

nuşmanın devamında söyledikleri ise Va4: “Kâbe’yi filan yaptılar plaketini onu gördüm.”

M: “Bunun dışında neler öğrendiler mesela surelerden?”

Va4: “Evet sureleri öğreniyorlar. Elham suresini filan okudular burada. Her Cuma zaten ölmüş-

lerimize Kur’an okuruz.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:159-162) Konuşmanın başka yerin-

de aynı şeyi tekrar belirtmiştir. “tabi okulda da duaları öğretiyorlar, Elhamı filan öğretmişlerdi.

Abdest almayı galiba Kelime i Tevhid’i öğretmişlerdi, bismillahirrahmanirrahimin önemini,

onları biliyorum yani. Kâbe’nin maketini yaptılar. O şekil yani.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7,

St:182-184)

Görüşmeye katılan velilerin çocukların eğitimleri ve özellikle de din dersleriyle kısmen ilgili

oldukları söylenebilir. Aileler dersin muhtevasına ilişkin bilgiye ağırlıklı olarak çocuklar vasıta-

sıyla vakıf olmaktadır.

Din dersini ve dersin dilini tercih

Okulda din dersi daha önce mevcut değildir. Dersin okul programında yer alması için

yapılan çalışmalarda Va1 yeterince bilgilendirilmemiştir. Çocukların bu derste neler öğreneceği




184

Va1’e anlatılmamıştır. Sadece bir kâğıtta tercih yaptığını ifade eden Va1, kendilerinin imza

atmaları halinde bu dersin okutulmaya başlanacağının kendisine ifade edildiğini söylemektedir.

Va1, dersin bir ay kadar okutulduğunu sonra devlet tarafından çıkan bir sorun sebebiyle kaldı-

rıldığını, sonra tekrar imza toplanıldığını anlatmıştır. İmzaladıkları belgede dersin öğretmeninin

adı ve bu ders için çalışan cemaat başkanının da adı yer almaktadır. (İslam Dersi, Transkripsi-

yon 1, St:273-284)

Va1 sözlerine, hiç din dersi görmemesindense Almanca olarak görmesinin daha iyi olacağını

söyleyerek başlamaktadır. Ancak sözlerinin devamında; Va1: “Ya bu okulda din dersi hiç yok-

tu, Türkçe’de yok ama Almanca’da var, hiç yoktan gene iyidir dedik, onay verdik. Gene öbür

türlü gene iyi oldu, yani faydası oldu. İlle Türkçe olsun ama Türkçe yok, öbür türlü ( ) gitmesi

lazım onu da gidemiyoz problemler oluyor”

M: “Yani Türkçe olsa daha mı iyi olurdu diyorsunuz?”

Va1: “E tabi Türkçe olsa daha iyi olurdu, zannederim, bilmiyorum.”

M: “Yani daha iyi anlayacaklarını mı düşünüyorsunuz? O yönden mi daha iyi olurdu?”

Va1:“Yok yani daha dilimizce öğrenirlerdi, Almanca belki bazı şeyleri gene de çözemiyorlar,

Almanca anlatıldığı için Almanca’nın Türkçe’nin şeysi değişik olduğu için bazıları gene çöze-

miyorlar.”

M: “Kelimeleri mi?”

Va1: “Kelimeleri anlamıyorlar işte. Veya Almanca öğrenirlerse bunun Türkçesi ney diyorlar.”

M: “Hıım”

Va1: “Onu soruyorlar.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St: 74-86) Aslında Va1, dinin Almanca

anlatılması ile Türkçe anlatılması arasında bir fark olacağı düşüncesindedir. Ama yine de

“Türkçe olsa daha iyi olurdu, zannederim, bilmiyorum” ifadesi dersin Türkçe öğrenilmesi konu-

sunda da kararsızlığını ortaya koymaktadır. Çocukların ne tür kelimeleri anlamakta ya da eşleş-

tirmede zorlandığı konusunda; “Türkçe olsa daha iyi olurdu heralde ama bi yönden de Almanca

ders görüyorlar, Almanca anlıyorlar, Türkçe’de fazla bilmiyorlar, belki o zaman da bocalarlardı

bilemicem orasını da artık.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St: 94-96) Demiştir.

Görüşmenin devamında okulda bu dersin alternatifi olarak Türkçe din dersinin bulunması halin-

de hangi dersi tercih edeceği ile ilgili olarak, Va1 biraz düşünmüş ve gülmüştür. Çocuklar Türk-

çe Dersine devam etmiş olsalar, gramer öğrenseler o zaman Türkçe Din Dersi’nin daha kolay

olacağı düşüncesindedir. Türkçe Din Dersi mi Almanca Din Dersini mi tercih edeceği konusun-

da ise “… Düşünürdüm yani (çok sessiz) ama burada Almanca olmaz da Türkçe olsaydı mecbu-

ri olarak gönderirdim ama Almanca varsa çocuklara sorardım hangisini tercih ediyorlarsa (sesi

bu cümlede yükseldi) Hangisini anlıyorlarsa hangisini tercih ediyorlarsa ona gönderirdim.” (İs-

lam Dersi, Transkripsiyon 1, St: 258-267)

Sonuçta anne okulda sadece Türkçe Din Dersi olsa mecburen gönderecektir çünkü seçme şans-

ları olmayacaktı. Va1, hem Türkçe hem Almanca Din Dersinin olması halinde tercih hakkını

çocuklara bırakmaktadır. “…Çünkü onlar orda ders yapıp öğrenecekler ben öğrenmeyeceğim,

ben sadece gönderirim. Ama çocuk bilmiyorsa ben ne yapayım yani anlamıyorsa.” (İslam Dersi,





185

Evde çocuklarla Türkçe konuşulmaktadır. Ancak çocukların Almancaları Türkçe’lerinden daha

iyidir. Çocuklar bazı Türkçe kelimeleri anlamamaktadır, Almancasını bildikleri bazı kelimelerin

Türkçesini, Türkçesini bildiklerinin Almancasını bilemeyebilmektedir. Va1’ya göre iki dil ara-

sında kalmış durumdalar. (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St:97-101)

Va1, bazen çocukların okulda öğrendikleri kelimeleri anlamayınca sözlük kullanmaktadır. An-

cak dinî terimleri sözlükte bulmak mümkün olmamaktadır. Derste öğrendiği kelimeyi de yanlış

öğrenince tamamen karmaşa çıkmaktadır. Va1, yaşadığı bir örneği anlatmıştır. Burak okuldan

gelip Va1’e söyle söylemiş “…Biz de Zomzom var mı? Zom zom içelim. Zom zom alak. De-

dim, Zom zom ney lan, ben anlamiyom dedim. Zom zom Kâbe’de var Kâbe’de, diyor. Sonra su

deyince, Zemzem mi? Dedim, he ondan, dedi. Dinî olarak tabi bulamıyoz, Almanca olarak da

bilmiyor. Almancasını bilmiyor ya, Türkçe’sini değişik söyleyince anlamıyom (güldüler).” (İs-


Va2, anaokulunu bitiren çocuklar için her sene İlkokul’a kayıt dönemi olduğunu, bu ka-

yıt dönemi sırasında okulda Abdurrahman Bey’in de bulunduğunu belirtmiştir. Va2“…gelen

veliler Türk olduğunda tabi İslam dersi için, bu iki senedir çıktı, istediğin için işaretliyorsun, o

kâğıtları topluyorlar, kaç öğrenci var kaç tane oldu diye. İstendiği için zannetmiyorum, yok

diyen de var mı, onu bilemicem, zannetmem. Olur mu ya olamaz.” (İslam Dersi, Transkripsiyon

3, St:368-370)

Yeni kayıt yaptıranlara ders tanıtılmamaktadır. Va2 “Hayır. Sadece seçenek söyledi mesela

dedi, hanımefendi burayı imzalar mısın? dedi, bu İslam’la ilgili dedi, ben de öğretmeniyim,

dedi. Okey dedim, imzaladım aynısı Şebnem’de (Efe’nin kız kardeşi) de oldu. Hayır, ben hiç

öyle bişey duymadım. Zannedersem bir resim veriyor öyle bir din dersiyle ilgili defterde yok

galiba.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St:373-376)

Va2, İslam Din Dersini bir kâğıt imzalayarak kendisi tercih etmiştir. Tercih sebebine “… Çünkü

alman okulunda olduğu için Almanca onlara daha bi değişik geldi.” (İslam Dersi, Transkripsi-

yon 3, St: 118) Demistir. Va2, İslam Dersi’nin bir ihtiyaç olduğunu ifade ederken Vb2 de, “İhti-

yaç ihtiyaç kız çocuğunu gönderdiğiniz zaman mesela evlendiği zaman her şeyi bilmesi lazım,

oğlan evlendiği zaman nikâh mikah kıyıldığı zaman ee otuz iki farzı bilmese olur mu? O din

dersinde her şeyi de öğretiyorlar.(Eşi konuşmasına müdahale eder.)” (İslam Dersi, Transkripsi-

yon 3, St: 128-131)

Ders dili ile ilgili Va2 ve Vb2 farklı görüşlere sahiptir. Vb2, Almancanın iyi olmadığını çocu-

ğunun Türkçe her şeyi öğrenmesini istemektedir. Va2, buna karsı çıkmaktadır. “Ben Almancaya

imza attım. Çünkü etraftaki Türklerin çoğu mesela Tunus’lu gidiyor, Arap gidiyor ee çoğunluk

ben Türkçe deyince bütün Türk çocukları için ayrı bir bölümde Türkçe vermeleri lazım. Tu-

nus’lulara veyahutta Araplara da ayrı bir yerde Almanca. Neden hepsi Almanca, alman okulun-

dalar. Daha da gelişiyor.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 136-139) Vb2, söze karışır ve

Arapların öğretmesi ile Türklerin öğretmesinde farklılıklar olacağını mesela namazın daha uzun

süreceğini ifade ederek, dersin Türkçe olması halinde çocukların daha iyi anlayacağını belirt-

mektedir. Arapların İslam’ı uygulamalarında farklılıklardan dolayı özellikle orucu erken açma-

larının, bayramı bir gün evvel ya da bir gün sonra yapmaları ya da namazı geç kılarsa bunun

çocuğa olumsuz etkisini, çocuğun çelişki içinde kalacağını düşünmektedir. Va2 ise bu dersin

çocukların kaynaşması açısından iyi olduğunu, çocukların bölüm bölüm gelip derste hepsinin

Müslüman olduklarını bildiklerini ve iletişime geçtiklerini söylemektedir. (İslam Dersi, Transk-

ripsiyon 3, St: 140-153,173-178)




186

Vb2’nin belirtmiş olduğu bu farklılıkların yaşanmasına ilişkin, kızları bir kere bir olay yaşamış-

tır. Arap bir sınıf arkadaşı Fâtiha suresini okurken, kızları yanlış okuduğunu sınıf öğretmenine

söylemiştir. Öğretmen ise Arap çocuğun doğru okuduğunu belirtmiş, Va2 bu durumun okunuş-

taki farklılıktan kaynaklanmış olabileceğini düşünmüştür. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3,

St:159-164)

Evde çocuklarla hep Türkçe konuşulmaktadır. Çocuklar şaşırıp Almanca konuşmala-

rı halinde de tekrar Türkçe devam etmeleri istenmektedir. Okulda Efe’nin İslam Din Dersinde

öğrendiği bazı kavram veya kelimeleri Va2 anlamakta zorlanmaktadır. Efe, okulda öğretmenin

ölümden sonraki hayatla ilgili anlattıklarını, cennet ve cehennemi annesine Almanca anlatmıştır.

Va2, çocuğun cennet anlamında kullandığı “Paradies” kelimesini anlamamış ve bu kelimenin ne

anlama geldiğini çocuktan öğrenmiştir. Ancak Va2, çocuğunun cennet yerine “Paradies” keli-

mesini kullanarak konuşmasını normal bulmakta çünkü dersin Almanca anlatılmasını kendisi

tercih etmiştir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 195-202) Fakat kendisi Almanca ve Türkçe

kavramları eşleştirmede biraz zorlandığını da belirtmektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St:

207-211) Kızlarının Allah için “Gott” (Tanrı) kelimesini kullanmasını yadırgamış, kullanmasına

kızmış ancak derste öğretmenin bu şekilde kullanmasından dolayı kabullenmiştir. (İslam Dersi,

Transkripsiyon 3, St: 211-213,229-230) Buna karsın Va2 çocuklarının Almanca daha iyi kavra-

dıklarını düşünmektedir. Ayrıca çocuklarının camide de öğrenmeleri sebebiyle bir bocalama

yaşamadıklarını, karşılaştırma yapabileceklerini, iki taraflı öğrendiklerini belirtmektedir. (İslam

Dersi, Transkripsiyon 3, St: 214-222)

“Gabriel Kur’anı getirdi” denildiğinde Gabriel’in Türkçe karşılığını bulup bulamayacakları

sorulduğunda Va2, bu kelimeyi anlayamayacağını, ne anlatılmak istenmektedir, diye düşünece-

ğini ifade ederken, Vb2, dersin Türkçe olması halinde Gabriel kelimesinin değil, Cebrail keli-

mesinin kullanılacağını söylemektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 251-258)

Va2, ders dilinin Almanca olmasını niçin istediğini söyle gerekçelendirmektedir: Okulda Türk

çocuklarının sayısı çok değildir. Yabancı ama Müslüman çocuklarının sayısı daha fazladır. Bu

sebeple Abdurrahman Bey’in din dersi için istenemeyeceğini, herkesin ayrı din dersi talep etme-

si halinde o kadar ders planının hazırlanması gerekeceğini bunun ise mümkün olmayacağını

savunmaktadır. Anneye göre, her ailede Türkçe konuşulmamaktadır dolayısıyla Türkçe bilme-

yen çocuk ve veli sayısı artmaktadır. Anne, baba Türkçe bilmediği zaman çocuk eve gelip

Türkçe anlattığı takdirde aileler anlamayacaktır. Vb2 da, bu konuda Va2’ye katılmakta, Alman-

ya’da yetişen ve evlenen neslin Türkçe’yi bilmediğini çocuklarına da öğretemediğini söylemek-

tedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 259-269)

Çocukların Din Dersi almalarını Va3 tercih etmiştir. Va3, din dersini tercih sebebini

şöyle açıklamaktadır: “Şöyle ben fazla em Türkçe ıı İslam olarak eşim çok biliyor ama o da

çalıştığı için çocuklarıma yardımcı olamıyor. Ben de fazla eğitim hani bilmediğim için çocukla-

rımı bazı sorular sorduğu zaman cevaplandıramıyorum, en azından din dersine giderse hem ken-

İslam’ımızı bilir hem de diyelim kafalarında olan soruları sorunları öğretmeniyle cevaplarını

almış olur, diye düşündüm. Öğretmenin anlatmasıyla benim anlatmam arasında bir dağlar kadar

fark var hani.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St: 60-65)

İlker iki yıldır İslam Dersi almaktadır. Birinci sınıfta böyle bir ders yoktur. Dersin dili ile ilgili

anne söyle düşünmektedir: “Evet Türkçe olsaydı, güzel olurdu çocuklarımız en azından bi ana

diliyle almış olurlardı ama bana bilgide şey dediler (3) ım Türk olmayıp da diyelim ki İslam

çocuklarımız var dediler, onlar Türkçe anlamadıkları için Almanca olucak dediler, bi de dediler




187

ki Bayern’den biz bunu kabul ediyoruz ama bi şartımız var, Almanca anlatılacak. Ama hangisi

doğru bilemiyorum yani. Önce on çocuk var diyorlar mesela Yugoslav kızı var ama İslam, dini

İslam olduğu için, ama Türkçe olmuş olsa, yararlanamaz diyerekten Almanca kabul ettiler. Mü-

dürümüzde, size bir imkân tanıdılar ama din dersi verilecek çocuklarınıza Almanca şartıyla,

bunu kabul ederseniz dilekçe yazacaksınız Bayern’e, okey- önce bir kısmını onun geri çevirdiler

geri verdiler, sonradan okeylendi önce kabul edilmedi. Sonra ailelerce biz bütün herkese imza

toplanıldı. Temel’de (dersin öğretmeni) vardı beraber bir beyle. Bütün imza toplanıldı dilekçe

yazıldı ve ondan sonra tamam denildi, din dersi verilcek çocuklarınıza ama bi şartla Almanca

verilcek Türkçe’yi kabul etmiyoruz çünki biz öğrenmek istiyoruz acaba nasıl bir din öğretiliyor,

diyerek. Veliler o şartı kabul etti yani önemli olan çocuklarımız Etiğe gitmesin İslam olsun en

azından İslam’ın şartını öğrenir çocuklarım. Şuan Mekke’yi öğrendiler, orucun niçin tutulduğu-

nu, niye kurban kesildiklerini hep böyle şeyleri hepsi sırf sure öğrenmiyorlar, bilmiyorum siz

hiç katıldınız mı diğer şeylerle hepsi beraber yürütüyor yani surede öğreniyorlar ama oruç niçin

tutuluyor, Mekke’yi filan yanında bazı onlar da anlatılıyor yani.” (İslam Dersi, Transkripsiyon

5, St:71-91)

Va3 çocuklarının İslam Dersi’nde öğrendiklerinden haberlidir. “Hacca niçin gidilir o öğrenildi.

Ondan sonra kurban bayramı niçin var o öğretildi. Benim bildiğim kadarıyla, oruç niçin tutuyo-

ruz, o öğretildi: Beş vakit namazı başka ne vardııı”

M: “Bunlar şey mi Mert’in mi?”

Va3: “İkisinin de İlker de aşağı yukarı onları öğrendi. İkisi de aynı konu.” (İslam Dersi, Transk-

ripsiyon 5, St: 210-214) Va3, görüşme sonrasında da aynı düşüncesini yinelemiştir. “Çocukla-

rım hemen hemen aynı şeyleri öğreniyorlar, bir hafta ara ile, bir ay ara ile ya da bir yıl ara ile.”

Va3, tekrar çocuğunun Etik dersine gitmesinden Almanca Din Dersi almasının daha uygun ol-

duğunu vurgulamıştır. “…müdürde size bir şeker sunuluyor ama şart Almanca olacak, biz de

dedik ki niçin bize imkân veriliyorsa çocuklarımız için Almanca, ha ama ben namazı niçin kılı-

yorum, niye biz oruç tutuyoruz, bunları öğrenir diyerekten ben de kabul ettim yani. Niçin Etiğe

gitsin ki çocuklarımız Türk, Alman şeyini öğrenesiye kadar Jesus’u bilmem neyi, benim dinimi

öğrensin, İslam’ımızın şartını öğrensin, onu bilerek kabul ettim ben.” (İslam Dersi, Transkripsi-

yon 5, St:96-101)

Ders dilinin aslında Türkçe olmasını tercih etmektedir ancak böyle bir imkân kendilerine su-

nulmamıştır. “Ben kendim Müslüman olduğum için dinim İslam olduğu için, Türkçe konuştu-

ğum için, tabii ki benim için gurur verirdi, bu Türkçe konuşulmuş olsaydı. Hem çocukların

Türkçesi ilerlerdi çünkü ben bilmiyorum siz nasıl- bize diyorlar ki ana dilini bilen bir çocuk

okulda daha iyi başarılı olur, şu an İlker’im bocalıyor, Türkçe’yi sanki Alman’dan dönmüş bir

çocuk Türkçe’yi çat pat konuşur ya, İlker şuan o durumda…. İlker’im şimdi bazen iki kelimeyi

bir araya getiremediği zaman üzülüyorum bir anne olarak. Ben de Türkçe’yi dört dörtlük konu-

şamıyorum belki sizin kadar konuşamıyorum,…. Ailem bana fazla İslam’a karşı ne diyeyim

bilgim yok, niye yalan söyleyim ki. O yüzden ben üzüldüm, ona benim çocuğum niye bilmesin

ki? Ya da Türkçe’yi niye güzel konuşmasın ki benim vatanım Türkiye sonuçta, burada da yaşa-

sam dört dörtlük Türkçe’yi de bilsin isterim, Almanca’yı da. Mesela şuan gitmiş olsa Türkçe’yi

daha güzel yapabilirdi belki ama şuan maalesef ortada kaldık. O yüzden Türkçe’yi de konuşma-

sını isterim.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St: 104-108,112-114,116-120)




188

Ders dilinin Türkçe olmasını çocuklarla aynı kavramlarla konuşma açısından da istemektedir.

Çocukların Abraham demesini üzücü bulmaktadır. Türkçe nasıl söyleniyorsa öğretmenin de o

şekilde kullanmasını istemektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St:277-281)

Ders dilinin Almanca olmasının çocukların Almanca’sının gelişmesine katkısının olmayacağını

düşünmektedir. Ona göre İslam Dersi’nde çocuklar İslam’ın şartlarını Almanca öğrenecekler

ama Almanca Dersi’nde cümle yapılarını göreceklerdir. Almanca dersinde öğretmeni İslam’ın

şartını sormayacağından, İslam Dersinin dil yönünden çocuğa faydasının olmayacağı kanaatin-

dedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St:240-246)

Va4, Almanca İslam Dersi’ni nasıl tercih ettiği sorulduğunda tepkisi şöyle olmuştur:

“yoook Türk öğretmeni geliyor işte, biraz önce Abdurrahman Bey geliyor, Almanca din dersine

girmiyor, onların diniyle ilgili bir şeye.”

M: “İslam Dinini Almanca olarak görüyorlar ama”

Va4: “Hıı ama öğretmenleri Türk.”

M:”Öğretmenleri Türk ama dersi Almanca işliyorlar.”

Va4: “Eveeet” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:111-116)

Va4, İslam Dersi’ni sonradan kabul etmiştir ama kaç senedir çocukların devam ettiğini kesin

olarak hatırlamamaktadır. “Ondan önce de zaten şey yapmadılar, biz kabul ettik, bize bir kâğıt

geldi, onu imzaladık ondan sonra gitmeye başladılar Abdurrahman Temel’e. Ama Ayşegül ka-

çıncı sınıftaydı, iki olması lazım, ikinci sınıftaydı.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:121-123)

Dersi tercih sebebi ise “Faydalı olsun diye, dinî öğrenmek güzel bir şey mesela” (İslam Dersi,

Transkripsiyon 7, St:125) konuşmanın devamında “Ama Türkçe öğretmeni geliyor ya o yüzden

yani Almanca’yı seçtik. Dinini öğrensin istedik” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:169) demiş-

tir.

Va4’ün dersin diline ilişkin görüşlerini öğrenmek maksadıyla, çocuklarının dini Türkçe öğren-

melerini isteyip istemedikleri sorulduğunda, Va4 çocuklarının camide aldıkları eğitimleriyle

bağlantı kurmaktadır: “Tabi tabi güzel bir şey. Çocuklarla biz zaten evde Türkçe konuşuyoruz.

O şekilde de, camide de zaten Türkçe görüyorlar. Duaları öğreniyorlar, Kuran’a zorla geçmeye

başladılar. Ayşegül zaten Kur’an’da öbürküsü Kur’an’a yakın iki üç sayfası kaldı elif be de.”

(İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:127-129)

Ders dilinin Türkçe olması halinde, Va4 sonucun ne olacağı hakkında şu tespitte bulunmuştur:

“Evet düşünüyorum. Anlarlar yani daha iyi olur. Gerçi onların Almanca’ları da güzel.” (İslam

Dersi, Transkripsiyon 7, St:138)

Va4’ün büyük oğlu Türkçe eğitim aldığı için daha sonraki eğitiminde zorluk çekmiştir. “Büyük

oğlum dördüncü sınıfa kadar Türkçe eğitim yaptı, haftada bir kere Almancası vardı. O yirmi bir

yaşında, o seneler böyleydi. Türk çok olduğu için Türk öğretmeni vardı. Dördüncü sınıftan son-

ra Gymnasium sınavlarına girdi, onu başaramadı sonra biz altıncı sınıfta falan, biz buraya geldik

Erlangen’e, beyimin işi vardı. Burada inşaatçı, demirci firması ondan sonra burada alman oku-

luna gitti biraz bocaladı, sonradan çok güzel oldu. Dokuzuncu sınıfta on bir tane biri vardı ço-

cuğumun. Sonra ordan Realschule mezuniyeti yaptı. Onuncu sınıftan çıktı burda Erlangen’de

Meslek Yüksek Okul’una (Fachoberschuleye) gitti, sonradan da Üniversite. Simdi de Üniversi-

te’de ikinci sınıfta…Ama ikinci oğlan öyle olmadı on altı yaşındaki direkt Alman okuluna. O

zaman buraya taşınmıştık biz, yalnız ikinci sınıfı iki ay okudu. Ordan aldılar, Forschule’ye (des-




189

tekleme okulu) gönderdiler, öğretmeni daha faydalı olur dedi, şimdi o da Gymnasium’da. Ço-

cuklarım iyi maşallah…”(İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:232-246)

Din dersinden hoşnut olma

Va1, çocuğunun dinle ilgili öğrendiği bazı şeyleri memnunluk verici olarak görmekte-

dir. Kâbe hakkında öğrendikleri, namaz kılmasını öğrenmesi, namaz kılmak için dualar öğren-

mesi, camiye ziyarete gitmelerini sevindirici olarak ifade etmektedir. (İslam Dersi, Transkripsi-

yon 1, St:160-162)

Öğretmenin disiplinli olmasından Va2 memnundur. “…duyduğuma göre heralde zan-

nedersem eksi, artı eksi veriyor sonra üç tane olana bi ceza mı veriyor bişeyler ediyor. Onu ne

bileyim, biraz daha bi disiplin var. Zannedersem bana öyle geliyor.” (İslam Dersi, Transkripsi-

yon 3, St: 348-350) Ardından çocuğunun zaman zaman artı ve eksi aldığına örnek vermektedir.

Öğretmeniyle tesadüfen karşılaştıklarında, öğretmeni Efe’nin derste şımardığını ev de biraz

annesinin “sıkılamasını” istemiştir. Anne çocuğuna uyarıda bulunmaktadır. “…Hatta ben diyo-

rum o Türk öğretmen kulağınızı çeker. Hani ben dedim, çeksin kulağınızı diyom, yalan söylü-

yom….”(İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 359-360)

Anne, çocuklarının din dersinde uygulamalı olarak öğrenmelerinden hoşnuttur. “Tek tek kalkıp

namaz kılmaları veya tet tek duaları okumaları böyle herkese bi ayrıcalık, teker teker olması

beni gerçekten sevindiriyor. Yani hoca okuyupta bırakmıyor. Sırasıyla kaldırıp imtihan ediyor,

ona göre not veriyormuş o da çok güzel bişey. Yani imkânı var.” (İslam Dersi, Transkripsiyon

3, St: 468-471)

Va3, çocuklarının derste öğrendiklerinden mutluluk duymaktadır. “Çocuklarım İs-

lam’dan bişeyler öğrenebildikleri için o beni memnun etti. Hiç olmasaydı üzülüyordum Etiğe

gidiyorlardı. Çocuklarım ama en azından o memnun etti beni, bilgi.” (İslam Dersi, Transkripsi-

yon 5, St:283-284)

Okulda öğrendiği konuları yeterli görüp görmediği sorulduğunda Va4 cevapsız kalmış-

tır.

Va4: “Ya bu ara ben de şey yapamadım pek (güldü)”

M: “Size yansıyan bişey olmadı galiba?”

Va4: “Dersiyle pek ilgilenemedim”

M: “Hım” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:155-158)

Velilerin genel olarak çocukların okulda öğrendiklerinden memnun oldukları, derste özellikle

uygulamalı olarak öğrenilenlerin daha çok dikkat çektiği ve memnun ettiği anlaşılmaktadır.

Yapılan bir araştırmaya göre de öğrencilerin bu dersle ilgili %97 oranında çok memnun oldukla-

rını ortaya koymuştur. (Müller, 2008: 5)

Din dersinden hoşnutsuz olma

Burak’ın derste öğrendiklerine ilişkin Va1 genel olarak memnun değildir. Öğrendikleri-

ni yeterli bulup bulmadığı sorulduğunda yeterli olmadığını belirtmektedir.

Va1: “Bunlar bu arada sadece namazı öğreniyorlar, sadece namaz olarak değil dinî bilgiler ola-

rak da bir şeyler öğrenmelerini isterdim ben. Fazla dinî bilgilerden bahsetmiyor heralde öğret-

men öğretmiyor”. Öğretmenin sürekli namaz kılmasını mı gösterdiği sorulduğunda Va1: “Na-

maz kılmadan, dualardan ondan sonra ııı fazla dinî bilgilerden şey etmiyorlar herhalde” diyerek

cevap vermektedir. Va1, dinî bilgi derken aslında peygamberin yaşantısı hakkında bilgilendi-




190

rilmelerini, neyin doğru neyin yanlış olduğunu, günlük hayatında kullanacağı şeyleri kast ettiği-

ni anlatmaktadır. (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St:131-148)

Öğretmenin sınıf yönetimindeki yetersizliğine dikkat çeken Va1, bundan rahatsız olmaktadır.

Öğretmen derste yaramazlık yapan çocuklara artı eksi vermektedir. Ders saatinde öğrenciyi

dışarıya atmaktadır. Va1, çocuğuna ceza verilmesine değil onun dışarıda güven içerisinde ol-

mamasından endişe etmektedir. Öğretmenin içeride ceza vermesine ise razı olmaktadır. (İslam

Dersi, Transkripsiyon 1, St: 177-179)

Va1 büyük oğlunun birkaç kez bu şekilde dışarı atıldığını ve derste yaramazlık yaptığını, sınıf

öğretmeninden öğrenmiştir. İlk sınıf toplantısı yapılıncaya kadar bu konudan haberi olmamıştır.

Va1, din dersi öğretmeninin Türk olması nedeniyle, böyle bir durumun kendisine din dersi öğ-

retmeni tarafından haber verilmesini beklemiştir. Din dersinde, çocuğunun yasadığı bir proble-

mi sınıf öğretmeninden duymak Va1’yi üzmüştür. Öğretmenin velilerle iletişim kurmamasın-

dan, velilerle birlikte çocuklarının sorunlarına çözüm aramamasından dolayı hoşnutsuzdur. (İs-


Vb2, dersin Almanca olması sebebiyle yeterli bulmamaktadır. Türkçe olmadığı zaman

“tam olmayacağı” düşüncesindedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 298, 301) Va2, ders

saatini yetersiz bulmaktadır. İki defa birer saat; perşembe bir saat, çarşamba bir saattir. Çocukla-

rın yerlerine oturması ve derse motive olması zaman almaktadır. Ders saati ileride üç ya da dört

saat olduğunda yeterli olacağını düşünmektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 304-309,

452, 460-461) Vb2 ise ders saatinin üç saat olmasını fazla bulmaktadır. Bunun yetkili makam-

larca belirlenmiş olabileceği, çocukların sıkılacağı fikrindedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3,

St: 462-465)

Efe, hem okulda hem de camide öğrenmektedir. Dolayısıyla Va2, Efe’nin okulda öğrendikleri

ile ilgili bir tahmin yapmaktadır. Hangisini nerede öğrendiği konusunda net bir bilgiye sahip

olmadığını söylemektedir. “…Bizimki karışıyor simdi ben oraya ne desem bos olur. Sadece

gitse okula, yetersiz bulabilirim tahminime göre.

Tahminime göre ben yetersiz bulurum. Açıkca söyleyim çünkü bir saat ne öğrenecek ki çocuk o

arada? Benimkiler değişik olduğu için cumartesi pazar devamlı camideler. Normalde iki günlü-

ğüne gidiyorlar diyelim karışıyor benimkiler ayırım olmuyor.

Ben bazen soruyorum Efe bunu hangi hocan öğretti, diyor bazen Recep hocam (camii hocası),

bunu kim öğretti Abdurrahman Temel öğretti. Yani bizde beraberlik var. Hani bi tek bi yöne

gitse o zaman belki de çok fazla yetersiz bulurdum. Bi saatte bilemedin iki saatte bu kadar sey

öğrenemez çocuklar. Ama benimkiler zusammen olunca hepsi bir birine giriyor.” (İslam Dersi,


Va2, öğretmenin sadece resim vermesinden, çocukların defterlerinin olmamasından rahatsızdır.

Çocuğunun din dersi defterinin olmadığını düşünmektedir. “Hayır, yok defteri. Efe, gelince

sorarız. Ama dosya gibi mesela namazın şeylerini yapmışlar, öyle bi resimleri gördüm. Ama din

dersinde, ama bak şu da olabilir yanılmış- Almanca yazdığı için din dersinde Türkçe olmadığı

için de olabilir. Efe’ye sormamız lazım din dersi defterini getir diye. O da olabilir.

M: “Defterleri bildiğim kadarıyla sınıfta topluyor.”

Va2: “Hah. İste böyle bir iki bişey gördüm, onu demek istiyorum. Yok çünkü ben de görmedim

ben kendim hiç görmedim. Öyle bir iki tane resim gördüm. Kızlar nasıl durur oğlanlar nasıl




191

durur, onlar hatta Şebnem’de de aynısını gördüm, ayrı yapıyorlar ya dersleri, biri ikinci sınıf biri

birinci sınıf, aynısı onda da vardı, dedi bundan eksi almadım artı aldım anne dedi. Resimleri

tanıdım, boyadım filan dedi. Defter görmedim. Çünkü Türkçe zaten yazmıyor.” (İslam Dersi,

Transkripsiyon 3, St: 378-388)

Va2 şimdiye kadar sadece bir resim görmüştür, dosyasını da görmemiştir. (İslam Dersi, Transk-

ripsiyon 3, St: 390)

• Va3 çocuğunun öğrendiklerini yeterli görmemektedir. “Eksik geliyor yani az. İki sene-

dir aşağı yukarı beş vakit namaz nasıl kılıncak, rukûya nasıl gidilcek falan öğretildi ama ya ço-

cuklarımız bunu fazla kavramıyor mesela Mert’e desem ki sabah namazı kaç, nasıl niyet etcek-

sin, onları bilmiyor. Bilemez yani iki farz iki sünnet, onları bilmiyor. Şu an tek başına namaz kıl

desem kılamaz. Biraz daha gerekiyor bence herhalde”... “Daha üstünde durulsun istiyorum ama

bi de dediler ki cami hocası ile onun arasında fark var. Cami hocası sadece sana namazı söyler

ama bu biraz da Mekke’yi diğer şeyleri anlattığı için belki de o kadar yeterli mi görüyor ya da

çocuklara birden bıkkınlık baskı yapmak istemediği içinde olabilir yani Temel’le o kadar içeriye

girip konuşmadım yani.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St:216-226)

Va3’ü, çocuğunun Etik dersine gitmemesi ve ders saatinin öğleden önce olması memnun etmek-

tedir. “Ya kitapları filan yook saten sırf deftere yazıyorlar hepsini, saat deseniz çok uygun önce-

leri öğleden sonra diyorlardı ama onu kabul ettirmedik Etiğin yerine din dersine girdiği için o da

iyi… Öğleden sonra olsaydı üzülürdüm yani.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St:291-294)

• Va4, Almanca din dersinin faydasını görmediğini belirtmiştir. (İslam Dersi, Transkrip-

siyon 7, St:144-147) Ayrıca Va4’ün dersle ilgili olarak hoşnut olmadığı bir durum bulunma-

maktadır. (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:198) Söylediklerinin biraz tezat teşkil ettiği görün-

se de velilinin eleştirmekten kaçındığı ifade edilebilir.

Veliler aslında genel olarak belli eleştirilerde bulunarak rahatsız oldukları konulara dikkat çek-

mektedir. Din dersinin sürekli belli konular etrafında dönmesinin, gündelik hayata ilişkin farklı

konuların işlenilmemesinin eksiklik olarak görüldüğü söylenebilir. Ayrıca bu eksikliğin ders

saatinin azlığı ile ilişkilendirildiği de anlaşılmaktadır.

Din dersine yönelik beklentiler

Va1, bu derse çocuğunu gönderirken en azından namaz kılmasını öğrenmesini istemek-

tedir. Çocuklar camiye gitmedikleri taktirde ve okulda da din dersi almadıklarında bir dua dahi

öğrenememektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St: 160-162)

Va2 ve Vb2, çocukların defterlerinin eve de verilmesini, evde merak ettiğinde, öğren-

mek istediğinde bakabilmesini istemektedir. Bunun normal ve güzel birşey olduğunu düşün-

mekte, niçin çocukların evde çalışamadıklarını anlamamaktadır. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3,

St: 400-410)

Bu uygulamaya ilişkin bazı tahminler yapmaktadırlar: Çocukların sınıfta ufak dolapları vardır

bazı defterlerini oraya koymaktadır, belki İslam defteri de oraya bırakılmaktadır. Çocukların

kirletmesini, yırtmasını engellemek de amaç olabilir. Ya da İslam’ın diğer derslerle karıştırılma-

sını engellemek için defterler eve verilmemektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 413-419)

Vb2, din dersinden beklentisini söyle belirtmektedir: “Simdi şöyle benim beklentim şu, diyelim

ki bi Alman arkadaşı var, Almanca bildiği için, adam İslam nasıl bişey der, onu Almanca anlatır




192

yani. O şeyi var bir de belki değişiklikler olabilir yani ıııı Türkçe’de olmayanı belki Almanca’da

da anlatabilir yani. Bazı şeyleri.”

M: “Kavramlar mı?”

Vb2: “Kavram” (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St:434-439)

Va2 ise beklentisine kimlik bilgisini de dâhil etmektedir. “Dini tam Almanca olsun veyahutta

Türkçe olsun öğrensin. Yani seçilsin dinini bilsin, Müslüman olduğunu tanısın, ister Almanca

ister Türkçe fark etmez dedim, benim görüşüm. Çünkü Alman okuluna gidiyor, Alman arkada-

şına uyupta yani şuan sor, kimin kulusun de, onları neyi yerine göre öğrensin bilsin, ona göre

devam etsin. Kimliğini tespit etsin. Ben kimim? Nerden geldim, neyim” (İslam Dersi, Transk-

ripsiyon 3, St:441-445)

Va3, öğrenileceklerin hepsini çocuğunun öğrenmesini istemektedir.“…İslam’da ne var-

sa ne öğrenilecekse, bi çocuğumuzun ya da bi Türk’ün bizlerin ne bilmesi şartsa onların hepsini

öğrenmesini isterim yani.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St:231-232)

Va3, öğretilmeyen konuların da derste öğretilmesini istemektedir. “…Ama biraz daha öğrenilir-

se çok daha güzel olur mesela ben tam bilmiyorum ama İslam’ın şartını tam bilmiyorlar daha.

Onlar filan öğrenilmedi daha. Biraz daha güzel öğretilsin isterim biraz daha derine girilsin (gül-

dü)” (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St:315-318)

Va4 çocuğunu din dersine gönderirken dinini öğrenmesi beklentisi içerisindedir. (İslam

Dersi, Transkripsiyon 7, St:169) Konuşmasının devamında bu ifadesini biraz daha açan Va4,

“Namaz, abdest, Kur’an’a saygı filan öyle şeyleri, yemeğe başlarken bismillahirahmanirahim,

Kelime-i Tevhit bu gibi şeyler. Hac nasıl bi şey olmalı bunların hepsini. Bilmiyorum anlatılıyor

mu ama?” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:171-173) Bu dersten beklentisi sorulduğunda veri-

len cevap cami eğitiminden beklentisiyle benzerdir: “Tabi aynı şekilde benim bilmediğim konu-

ları da öğrenmelerini istiyorum. Dinle ilgili çünkü Türkiye’de ben okula gittiğimde üç ay gidi-

yordum, yine baştan yine baştan hiç Kur’an’a geçemedim her seferinde okul bitiyor başlıyor-

du… Ama çocuklarım okusun güzel okusun istiyorum.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:175-

180)

Veliler temelde çocukların dinle ilişkili her şeyi öğrenmelerini istemektedir. Bu öğrenmenin dili

konusunda da kimi veliler tercihte bulunmayıp içeriği daha fazla önemsemektedir. Dinî bilgi ile

çocuklarının kazanacağı dinî kimlik onlar için daha önemli bulunmaktadır.

Çocuğu camiye gönderme

Va1’e göre çocukların her ikisi de camiye hafta sonları devamlı olmamak şartıyla git-

mektedir. Devamlı olmamasının sebebi, çocukların bazen gitmek istememeleri çünkü cami

ödevlerini yapmamalarıdır. Dördüncü sınıf öğrencisi olan büyük oğlu Kur’an okumayı öğren-

miştir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St:162-170,232-236) Burak’ta abisinin yanında camiye

gidiyor ve oradaki Elif Ba Cüzü’nden öğrenmeye başlamıştır. Camide öğrendiği o kitaptan sipa-

riş edilmiş ama henüz gelmediği için iki haftadır devam etmemiştir. Camide çocuklar öncelikle

Kur’an okumasını öğrenmekle başlamakta sonra sure öğrenmektedir.

Va1, çocuklarının Kur’an okumasını öğrenmelerini önemsiyor. Okulda da din dersi almalarına

rağmen camiye gönderme ihtiyacı hissetmesini söyle açıklıyor: “Okulda ama okulda Kur’an

öğrenmiyorlar ki, mesela Kur’an’ı öğrensinler dedim, orda öğretiyorlar dediler. Ben bir ara abisi

küçükken de göndermiştim, o zaman biraz birkaç sayfa öğrendi sonra gitmediydi. Bi senedir de

gene gidiyor işte.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 1, St:237-253)




193

Va2, çocuklarının okuldaki din dersine daha çok severek gittiklerini belirtmektedir. Fa-

kat konuşmasının devamında cami eğitimine ilişkin şu açıklamaları yapmıştır: “Çünkü defteri

bitmiş, defter alacan, niye İslam dersim var, Şebnem bugün senin İslam dersin var mı? Benim

var, sen ne yapacan? Ben bunu yapacam diye. Bunlar okulda mecbur görmüyorlar mesela diye-

lim ki mecbur diye değil ama okulda nasıl olsa vardır ama camiyi mecbur görüyorlar. Yani git-

mezlerse rahatsız oluyorlar camiye. Uyuyayım kalayım diyorum, hayır anne, gidilecek camimi-

ze. Çok fazla mesela şuna da açıklık getireyim ben, normalde caminin hocasına giderken bu

kadar değildi. Bu iki aydır Recep Hoca’ya gidiyor açık söyleyim, çocuk değişik gidiyor. Nasıl

diyim, atılarak gidiyor. Şebnem öbür tarafta, sağolsun sinemaya götürüyormuş, sinemaya götü-

rüyormuş, topa götürüyormuş, çocukların nazıyla oynuyormuş duyduğuma göre. Okumuş o da

tamam, karalamak istemiyom ama Efe’de bi daha atiklik var. Tabi Abdurrahman Temel’de o

kadar fazla şey etmekte iyi değil ama bi saat yani. Ama surelerin üçünü dördünü kendi Abdur-

rahman Temel’den öğrendiğine eminim.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St:325-338)

Va2 okuldaki İslam Din Dersinin saatinin az olması sebebiyle çocuklarını üç aydır camiye gön-

dermektedir. Bunun için cami hocasına aylık yirmi beş Avro ödemektedir. Camiye gönderme-

sindeki amaç bilgi açısından çocukların okulda öğrendiklerini tamamlamasıdır. (İslam Dersi,

Transkripsiyon 3, St: 473-479) Camideki hoca çocuklardan zorunlu olarak defter talep etmekte-

dir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St: 394) Çocuklar Camide elif cüzü okumakta ve Kur’an’a

geçmektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 3, St:37)

Cami eğitimini Va3, çocukların isteğine bırakmıştır.“…tatillerde, cumartesi günleri arzu

ederlerse zorlamak istemiyorum mesela bugün camiye bugün gitmek istiyor musunuz diyorum,

gitcez derlerse gönderiyorum. Ama baskıda, hayır biz gitmicez dedikleri zaman göndermek

istemiyorum çünkü o zaman daha çok çocuklar benim düşüncemde yapmicaz derler. İzne gitti-

ğim zaman kayınvalidemler iki üç sene önce çocuklara gidin camiye bir ay da olsa, hiç bişey

bilmiyonuz Kelime-i Şehadet bile getirmeyi bilmiyonuz diyorlardı. Çocuklarıma kalkın gidin

diyorlardı ve çocuklarım ağlıyorladı gitmek istemiyorlardı, ee tabi onlarda büyük olduğu için

ben de karşılık vermiyordum hadi oğlum tamam diyordum, sizin kötülüğünüzü istemiyor, bişey-

ler öğrenmenizi istiyor, diyordum. Çocuklarım da biz buraya tatile geldik diyorlardı. O yüzden

burada din dersini biraz olsun sureyi biraz olsun, hepsini dört dörtlük öğrenmeseler bile bişeyler

öğrendikleri zaman, izne gittiğimiz zaman ben çocuğuma az buçuk burada aldıkları için camiye

gittikleri için çocuklarımı orda rahat bırakabilirim. Derim ki tamam, onların eğitimi orda var

orda alıyorlar, bildikleri biraz sure var. Mesela onlar deseler İslam’ın şartı kaç say deseler, en

azından saydığı zaman benim için yeterli. Fazlada derin hoca olsun- olmicaklar ama en azından

bilgileri olduğu için tatile gittikleri zaman çocuklarım büyüklerin yanında camiye gidin dedikle-

rinde off be demesinler. İslam’dan korkmasın çocuklarım, mesela İlker istemiyordu “niye baskı

yapıyorlar, mecbur muyum öğrenmeye” diyordu. Ama şimdi geçen hafta anne camiye ben ken-

dim gitmek istiyorum diyerek, isteyerek gittiği için benim için daha güzel bişey, niye zorlayım

ki çocuklarımı? O yüzden buna da razıyım (gülerek) buna da razıyım…”(İslam Dersi, Transk-

ripsiyon 5, St:299-315)

Va3’ün çocuğu sınıfla birlikte camiye gitmiştir. “Gittikleri zaman namaz filan kılmamışlar her-

halde Temel’de iki üç defa götürmüş herhalde namaz göstermişler. ıııım İlker, geçenlerde gittik-

lerinde Alfabeyi Arapça öğretmişler. Önce Arapça öğrenilirse daha güzel sureler öğrenilir diye.

Bi kere gidiyor gitmediği için şey yapıyorlar, önce Kur’an öğretiyorlar.” (İslam Dersi, Transk-

ripsiyon 5, St:320-323) Va3, çocuklarının camiye Kur’an okumak için gitmeleri halinde bundan

hoşnut olmaktadır. (İslam Dersi, Transkripsiyon 5, St:325)




194

Va4, çocuklarını camiye göndermektedir. “…ben bi de camiye gönderiyorum Cumarte-

si Pazar günü. Erlangen’in camisine Kur’an öğrensinler diye.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7,

St:93-94)

Cami’de neler öğrendiklerini sayan Va4 okuldaki din dersinden daha fazla cami eğitimiyle ilgili

olduğunu göstermektedir. “…O şekilde de, camide de zaten Türkçe görüyorlar. Duaları öğreni-

yorlar, Kur’an’a zorla geçmeye başladılar. Ayşegül zaten Kur’an’da öbürküsü Kur’an’a yakın

iki üç sayfası kaldı elif be de.” Çocuklar hafta sonları bir yere gezmeye gidilmediği sürece iki

senedir cami eğitimlerine devam etmişlerdir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:127-135)

Camiye gönderme sebebi okuldaki din dersini yetersiz gördüğü için değildir. Bunu söyle aç-

maktadır: “Yok Kur’an dersi öğretcekler miydi bilmiyorum ki, Kur’an öğrenmesi de mühim o

yüzden. Dualar bilhassa, duaları öğretirler herhalde okulda da. Fakat Kur’an’ı bilmiyorum. O

yüzden yani.”

M: “Hım Kur’an’ı öğrensin diye yani.”

Va4: “Hı hı.” (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:150-153)

Va4, çocuklarının camiye daha isteksiz gittiklerini belirtmiştir. Bunun sebebi de çocukların

camide okuma sırası beklemeleridir. Çocuklar gitmemek için bahane bulsalar da Va onları gön-

dermektedir. (İslam Dersi, Transkripsiyon 7, St:204-205)

Velilerin çocukları camiye göndermedeki amacın okuldaki din dersinde eksik kalan Kur’an’ı

Kerim okuma vb. hususların tamamlanmasına yöneliktir. Veliler, okuldaki din dersinin, dinle

ilgili bazı konuları kapsamadığının farkındadır.

SONUÇ

Araştırmada bulgular ve yorumlardan hareketle şu sonuçlara ulaşılmıştır:

1. İslam dersi öğretim programın oluşturulma aşamasından ve içeriğinin analizle-

rinden dersin; İslam inanç ibadet ve esaslarını öğretmeyi amaçlarken aynı zamanda Alman top-

lumunda yaşayan bireylere kimlik ve kişilik kazandırmaya çalıştığı, demokratik bir toplumda

uyum içerisinde yaşamanın yollarını öğretmeyi hedeflediği sonucuna varılmıştır.

2. Araştırmanın yapıldığı okulda velilere İslam dersi dışında Etik dersinin alterna-

tif olarak sunulduğu bunun dışındaki modellerin önerilmediği sonucuna varılmıştır. Velilerin bu

dersi tercih etmelerinde temel etken “İslam” öğretisini içermesidir. Almanca olması konusunda

velilerin büyük bir kısmı çekince duymamıştır.

3. Velilerin kısmen memnun olmadıkları sonucuna varılmıştır. Memnun olmama-

larında temel etkenin, öğretmenin ders içeriğini yeterince çeşitlendirmemesindendir.

4. Velilerin İslam’ın uygulamaya dönük kısmıyla ilgili daha çok memnun oldukla-

rı sonucuna varılmıştır.

5. Veliler, derste çocuklarının İslam’la ilgili öğrenmediği diğer konuların da öğre-

tilmesini arzulamaktadır. Bu nedenle de bütün veliler çocuklarını camiye göndermektedir.

KAYNAKLAR

Ambros, Wolfgang, (2005), “Lessings Lektion”, Bavyera Öğretim ve Kültür Devlet Bakanlığı,

Lehrerinfo, Islam in der Schule, Sayı:1, Münih Mart, s.12.

Bayerische Staatsministerium für Unterricht und Kultus, (2004), Fachlehrplan für den Schulver-

such Islamunterricht an der bayerischen Grundschule.




195

Bohnsack, Ralf, (20039, Rekonstruktive Sozialforschung, Einführung in qualitative Methoden,

5. Auflage, Leske+Budrich, Opladen.

Fuchs, Veronika,(2004), Islamunterricht aus der Sicht der Eltern, Eine qualitativempirische

Studie zum Modellversuch “Islamunterricht” in Erlangen, Bayreuth Üniversitesi, Kültür

Bilim Fakültesi, Bachelor Bitirme Tezi, Bayreuth.

Holzberger, Doris, (2014), Evaluation des Modellversuchs “Islamischer Unterricht”, Staatsinsti-

tut für Schulqualität Und Bildungsforschung, München.

Islamische Religionsgemeinschaft Erlangen, Satzung, 1-7.

Johannes Lähnemann, (2004), “Nach langem Anlauf-endlich islamischer Religionsunterricht?”,

Yayına Hazırlayan (Hg): Theo Sundemeier, Verkündigung und Forschung, Yıl: 49, Sa-

yı: 1 Gütersloher Verlaghaus, Gütersloh, s.49-64.

Müller, Ingrid M., (2008), Arbeitsbericht, Modellversuch Islamunterricht, Staatsinstitut für

Schulqualität Und Bildungsforschung, München.

Öğretim ve Kültür Bakanlığı, (18.09.2003) “Sachstand bei den Angeboten islamischer Erzie-

hung”.

Öztürk,Faruk; Ferah Özcan, Aysel; Çimen, Sevda; Özkan, Ahmet; Balkaş, Serdar Resul (2016),

“Değerler Eğitimine Yönelik Kültürlerarası Karşılaştırmalı Bir Araştırma: Almanya, İs-

veç, Güney Kore ve Malezya Örneği”, ASOS Journal, 40/3, s. 629-649, Elazığ.

Rohe, Mathias, Zur Genese des Erlangenger Schulversuchs “Islamunterricht”,

www.zr2.jura.uni-erlangen.de/Schulversuch.pdf, adresinden erişildi. (ET: 23.06.2007)

Seiser, Ulrich; Schütz, Dieter, (2006), “ Islamische Religion im schulischen Unterricht: Ba-

yern”, Yayına Hazırlayan (Hg): Wolfgang Bock, Islamischer Religionsunterricht?,

Mohr Siebeck Verlag, Tübingen, s. 85-92.

Zengin, Halise Kader, (2007), Almanya’da İslam Din Öğretimi Modelleri (Bavyera Eyaleti Ör-

neği), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Anka-

ra.

http://www.zr2.jura.uni-erlangen.de/Schulversuch.pdf

publication date 08.02.2018 30.03 -...

Documents