АЖИЛГҮЙДЭЛ

АГУУЛГА:

Ажилгүйдэл, түүний хэлбэрүүд Ажилгүйдэлтэй холбоотой үзүүлэлтүүд Ажилгүйдэл- олон улсын түвшинд Монгол улсын ажилгүйдлийн судалгаа,

статистик үзүүлэлтүүд Ажилгүйдэл үүсэх шалтгаан Ажилгүйдлийг багасгах арга зам

АЖИЛГҮЙДЭЛ ГЭДЭГ НЬ:

Ажилгүй бөгөөд ажил хийхэд бэлэн, ажил идэвхтэй хайж байгаа хөдөлмөрийн насны хөдөлмөрийн чадвартай хүмүүсийг хэлнэ.

АЖИЛГҮЙДЛИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ НЬ:

Тухайн улсын нийт хүн амыг эдийн засгийн идэвхитэй ба эдийн засгийн идэвхигүй гэж хоёр ангилдаг.

Нийт хүн ам

ЭЗ-ийн идэвхитэй хүн

ам

Ажилгүйчүүд

АжиллагсадЭЗ-ийн

идэвхигүй хүн ам

ЭЗ-ИЙН ИДЭВХИТЭЙ ХҮН АМ:Эдийн засгийн идэвхитэй хүн ам гэдэг нь тухайн улсын нийт ажиллагсад болон ажилгүйчүүдийн нийлбэрээр тодорхойлогдоно. Эдийн засгийн идэвхитэй хүн амыг нөгөө талаар тус улсын ажиллах хүч гэдэг.

АЖИЛЛАГСАД ГЭДЭГ НЬ:Аж ахуйн нэгж, байгууллагын орон тооны үндсэн ажиллагч, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, ажил хамтран гүйцэтгэгчид, цалин хөлстэйгээр өрхийн аж ахуй эрхэлдэг хүмүүсийг ажиллагсад буюу тус улсын ажил эрхэлдэг хүн ам гэнэ.

АЖИЛГҮЙЧҮҮД ГЭДЭГ НЬ:

Тухайн улсын хуулинд заасны дагуу хөдөлмөрлөх насны, хөдөлмөр эрхлэх чадвартай, цалин хөлстэй ажил болон хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэггүй, тухайн үед ажиллахад бэлэн, цалин хөлстэй ажил идэвхитэй хайж байгаа, хөдөлмөрийн биржэд бүртгүүлсэн хүмүүсийг ажилгүйчүүд гэнэ.

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ИДЭВХИГҮЙ ХҮН АМ

Тухайн улсын 16 хүртэлх насны хүүхдүүд, 55-аас дээш насны эмэгтэйчүүд, 60-аас дээш насны эрэгтэйчүүд буюу тэтгэвэрийн насныхан, хөдөлмөрийн насны боловч хөдөлмөрийн чадваргүй иргэд, хөдөлмөрийн насны хөдөлмөрийн чадвартай боловч хөдөлмөр эрхлэх сонирхолгүй буюу ажил идэвхитэй эрж хайхаа болисон хүмүүсийг хэлнэ.

АЖИЛГҮЙДЛИЙН ХЭЛБЭР

Ажилгүйдлийг хэлбэрийн хувьд 3 хуваадаг.

Завсрын Бүтцийн Мөчлөгийн (Улирлын)

ЗАВСРЫН АЖИЛГҮЙДЭЛ ГЭДЭГ НЬ:

Түр хүлээлтийн ажилгүйдэл бөгөөд энэ нь нэг ажлаас нөгөөд шилжихэд хүлээх хэлбэрээр илэрч байгаа ажилгүйдэл юм.

БҮТЦИЙН АЖИЛГҮЙДЭЛ ГЭДЭГ НЬ:

Нийгэм, эдийн засгийн хурдан өөрчлөгдөж байгаа бүтцийг ажиллах хүчний мэргэжлийн бүтэц дагаж өөрчлөгдөж чадахгүй хоцорсноос үүсдэг ажилгүйдэл юм.

МӨЧЛӨГИЙН АЖИЛГҮЙДЭЛ ГЭДЭГ НЬ:

Үйлдвэрлэлийн уналтын үед буюу нийт гарцын бууралтын үед гарч байгаа ажилгүйдлийг мөчлөгийн ажилгүйдэл гэнэ.

АЖИЛГҮЙДЭЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Тухайн эдийн засаг өөрийн боломжит нөөцөө ямар хэмжээнд, яаж, ямар үр ашигтай ашиглаж байна вэ? Гэдгээс тухайн эдийн засгийн нийт үйлдвэрлэлийн хэмжээ хамаарч байдаг.

•Ажилгүйдлийн түвшин

•Ажиллах хүчний оролцооны түвшин

•Ажил эрхлэлтийн түвшин

АЖИЛГҮЙДЛИЙН ТҮВШИН

Энэ нь тухайн эдийн засгийн ажиллах хүчний хэдэн хувь нь ажиллах сонирхолтой, ажиллах чадвартай боловч ажлын байраар хангагдаж чадахгүй байна вэ? Гэдгийг харуулдаг.

Өөрөөр хэлбэл, ажиллах хүчний хэдэн хувьд нь ажил олдохгүй байна вэ? Гэдгийг харуулна.

АЖИЛЛАХ ХҮЧНИЙ ОРОЛЦООНЫ ТҮВШИН

Энэ нь тухайн эдийн засгийн хөдөлмөрийн насны хүн амын хэдэн хувь нь ажиллах хүчний бүрэлдэхүүнд багтаж байна вэ? Гэдгийг харуулдаг.

Өөрөөр хэлбэл, хөдөлмөрийн насны нийт хүн амын хэдэн хувь нь ажил эрхэлж, ажил эрхлэх сонирхолтой байгааг буюу хөдөлмөрийн насны хүн амын хэдэн хувь нь ажиллагсад, ажилгүйчүүд байна вэ? Гэдгийг харуулна.

АЖИЛ ЭРХЛЭЛТИЙН ТҮВШИН Энэ нь тухайн эдийн засгийн

хөдөлмөрийн насны хүн амын хэдэн хувь нь ажил эрхэлж байна вэ? Гэдгийг харуулдаг. Ажил эрхлэлтийн түвшинг тооцохдоо ажиллагсадын тоог хөдөлмөрийн насны хүн амын тоонд харьцуулж тооцно.

АЖИЛГҮЙДЛИЙН ТҮВШИН

ОЛОН УЛСАД

2004 2005 2006 2008 2009

China Unemployment rate

10.1 9.8 9 4 4.3

1

3

5

7

9

11

China Unemployment rate

АНУ

2007 2008 2009 20100

5

10

15

20

25

22.118.3

14

8.7

Mongolian Unemployment Rate

Japan10%

South Korea

7%

Taiwan11%

Germany16%

Australia11%

Hong Konh 10%

Unites States19%

France 18%

Unemployment Around the World

Бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийн 40.6 хувь нь анх удаа ажил эрж байгаа бол 59.4 хувь нь урьд ямар нэг ажил хийж байжээ.

16-24 25-34 35-44 45-590

5

10

15

20

25

30

35

Нийт бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийг насны бүлгээр нь авч үзвэл (2012 оны 2-р сарын байдлаар)

Энэ графикаас харахад нийт ажилгүйчүүдийн 30.9% нь Чингэлтэй, 25.4 % нь Сонгинохайрхан, 11.6% нь Баянгол, 10.1% нь Баянзүрх, 6.4% нь Сүхбаатар, 5.1 % нь Багахангай, 5.0% нь Багануур, 4.4 % нь Хан-Уул, 1.1% нь Налайх дүүрэгт тус тус амьдарч байна.

2011 оны эхний хагас жилд 8239 хүн хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний хэлтсээр зуучлуулан ажилд орсны

6.0 хувь нь улсын үйлдвэрийн газарт

3.9 хувь нь төрийн төсөвтбайгууллагад

90.1 хувь нь компани, нөхөрлөл, хоршоо болон бусад газарт ажилд оржээ.

Ажилгүйчүүд, боловсролын түвшнээр

/2012 оны 3-р сарын 1-ний байдлаар/

Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамны сар бүрийн мэдээгээр дүүргийн хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний хэлтэст бүртгэлтэй, ажил идэвхтэй хайж байгаа ажилгүй иргэдийн тоо нийслэл Улаанбаатар хотод 2012 оны 2 дугаар сарын эцэст 29309 болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 3.4 дахин буюу 20726 хүнээр өсчээ. Нийт ажилгүйчүүдийн 11983 буюу 40.9 хувь нь эмэгтэйчүүд байна.

АЖИЛГҮЙДЭЛ БИЙ БОЛОХ ШАЛТГААН

Эдийн засаг уналт, бууралт, хямралт, өсөлтийн байдлаар хөгждөг учир үйлдвэрлэлийн уналтын үед ажилгүйдэл бий болох бөгөөд өөрөөр хэлбэл нийт эрэлтийн бууралтаас хамаараад ажилгүйдэл бий болдог.

Ажилгүйдэлийн түвшин ба ядуурал нь хоорондоо эерэг хамааралтай хэмжигдэхүүнүүд бөгөөд ажилгүй хүмүүс олшрох тусам ядуурал, гэмт хэрэг, далд эдийн засаг гэх мэт сөрөг үзэгдлүүд нийгэмд гардаг байна.

Сүүлийн жилүүдэд манай улсад ядуурал ихсэж байгаа.

Үүний шалтгаан нь: Төрийн буруу бодлого Хөдөлмөрийн зах зээлийн хөгжил

сул дорой Дипломтой ажилгүйчүүд гэх зэрэг

юм.

ТӨРӨӨС ХҮН АМЫН ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙГ ДЭМЖИХ ТАЛААР ДАРААХ БОДЛОГЫН ЧИГЛЭЛИЙГ БАРИМТЛАЖ БАЙНА. ҮҮНД:

Хүн амын хөдөлмөр эрхлэх боломж, нөхцөлийг бүрдүүлэх, ажиллах хүчний хөдөлмөр эрхлэлтийн тогтвортой түвшинг хангах

Ажиллах хүчнийг хөрөнгө оруулалт, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэн хөгжүүлэх

Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэн иргэний мэргэжлийн ур чадварыг тасралтгүй хөгжүүлэх

Хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээлэл, судалгааг хөгжүүлэх, хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээ, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих арга хэмжээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, чанар, үр ашгийг дээшлүүлэх

Ажиллах хүчний дотоодын зах зээлийг эзэмших, гадаадын зах зээлд мэргэшил, чадвар дээшлүүлэх

АЖИЛГҮЙДЛИЙГ БАГАСГАХ

Ажилгүйдлийг багасгана гэдэг нь шууд бус утгаараа үйлдвэрлэлийг дэмжиж байна гэсэн үг бөгөөд үйлдвэр их байна гэдэг ажлын байр шинээр бий болно гэсэн үг.

Монгол улсын ажилгүйдлийг бууруулахад одоогийн байдлаар хэд хэдэн арга хэмжээг шат дараалан алхам алхамаар хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Үүнд:

Төрөөс хэрэгжүүлэх халамжийн бодлогыг зөв явуулах

Хүчин зүйлийн зах зээлийн үйл ажиллагааг хөгжүүлэх

Их дээд сургуулийн тоог цөөлөх, элсэх босгыг өндөр болгох

Пүүс компаниуд эрэлттэй байгаа мэргэжил, мэргэжилтний тоогоо хөдөлмөрийн зах зээл дээр бүгд гаргадаг, өрхүүд хөдөлмөрийн нийлүүлэлтээ хөдөлмөрийн зах зээлээр дамжуулан албан ёсоор гаргадаг байхад хаана хаанаа ашигтай байдаг. Үүнийг хэрэгжүүлж чадвал зах зээл дээр тэнцвэр тогтоно.

ДҮГНЭЛТДээрх бүгдээс харахад ажилгүйдлын хувь

2010 онд 8.7 болж буурсан ч бүртгэлгүй ажилчдын тоо их байна. Мөн ажилгүйчүүдын дунд эд хөдөлмөрлөх 25-34 насны залуучууд их байгаа нь дээд сургуулиа төгсөөд таарч тохирох ажил олдохгүй эсвэл ажил голдог зэрэг шалтгаануудыг дурдаж болно.

Манай улсын уул уурхайн салбар эрчимтэй хөгжиж Сайншандад аж үйлдвэрийн парк байгуулж удахгүй түүхий эдээр нь биш эцсийн бүтээгдэхүүн болгож зах зээлд нийлүүлэх гэж байгаа зэрэг нь ажилгүйдлийг бууруулж мөн ажлыг байрыг нэмэгдүүлэхэд тус нэмэр болох юм.

АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД

БАЯРЛАЛАА.