พระพทธศาสนามหายาน บทท ๑ ความรพนฐานและบอเกดพระพทธศาสนามหายาน

๑. ความรพนฐานเกยวกบมหายาน

๒. บอเกดนกายมหายาน

๓. แนวคดส าคญของมหายาน

ขอบขายเนอหา

พทธศาสนามหายานและเถรวาท

เปนศาสนาเดยวกนหรอไม..? มพระศาสดา

องคเดยวกนหรอไม...?

มค าสงสอนเหมอนกนหรอไม..?

เราจะโดยสารไปกบยานไหนด ?

มหายาน

เถรวาท (หนยาน)

ความส าคญของนกายทงสอง

นกายทงสองเจรญควบคกนมา เหมอนปกทงสองของนก น าพานก คอ พระพทธศาสนาโผบนไปในโลกกวาง

“Two wings of Buddhism”

เถรวาท มหายาน

ความรพนฐานเกยวกบมหายาน

•มหายาน คอ ยานขนาดใหญทสามารถจะขนสรรพสตวใหขามพนสงสารวฏไดทละมากๆ

•หนยาน คอ ยานเลกๆ ขนสตวไดจ านวนนอยๆ

• ค าวา มหายาน จงเปนค าเรยกเพอเปรยบเทยบกบ หนยาน

• หนยาน มชอเรยกอกอยางหนง วาเถรวาท เหตทเรยกวา เถรวาท (วาทะของพระเถระผใหญ) เพราะพระในนกายนถอปฏบตตามหลกค าสอนท สบตอกนมาโดยพระเถระต งแตคร งท ท าปฐมสงคายนา (สงคายนาครงท ๑)

• มหายาน มช อ เรยกอกอยางหน งวา อาจรยวาท (วาทะของพระอาจารย) เพราะพระในนกายนถอปฏบตตามค าสอนของอาจารยในแตละส าน ก เปนหลกและแกไ ขพระวน ย ใหสอดคลอ งกบสภาพทองถนเหตการณและตามความประสงคของตนเองได

ความรพนฐานเกยวกบมหายาน

ค าถามชวนคด

การแสดงความโดดเดน ของตนเองเพอใหคนอนดอย เชน มหายานและหนยาน

เหมาะสมหรอไม?

เปนไวพจนของค าวา “โพธสตวยาน”

คอยานของพระโพธสตว ซงไดแกผมน าใจกวางขวางประกอบดวยมหากรณาในสรรพสตว ไมตองการอรหตภม ปจเจกภม แตปรารถนาพทธภม เพอโปรดสตวไดกวางขวางและเปนผรแจงในศนยตาธรรม

คมภรทปรากฏค าวา มหายาน ปรากฏมค าวา “มหายานและหนยาน” ขนใน “สทธมมปณฑรกสตร” ประมาณครสตศตวรรษท ๒

ความหมายของค าวา “มหายาน”

ประเทศทนบถอมหายาน

บอเกดนกายมหายาน

มขปาฐะ

• ในสมยพทธกาลการถายทอดหลกค าสอน จากคนหนงไปยงอกคนหนงใชวธบอกดวยวาจาแลวใหจดจ า เปนธรรมดาของการจดจ า ยอมมการหลงลม

• เมอพระองคทราบขาวความผดเพยนของค าสอน พระพทธองค จะทรงท าหนาทช าระสะสางความเขาใจผดดวยตวพระองคเอง

เมอพระพทธเจาปรนพพานไปแลว ใคร? จะเปนผช าระสะสาง

ความผดเพยนของหลกธรรมค าสอน

ใหยดพระธรรมวนยเปนศาสดาแทน

“อานนท บางทพวกเธอ อาจจะคดวาปาพจน มพระศาสดาลวงลบไปแลว พวกเราจะไมมพระศาสดา ขอนพวกเธอไมพงเหนอยางนน ธรรมและวนยท เราแสดงแลว

บญญตแลวแกเธอทงหลาย จะเปนศาสดาของเธอทงหลาย

หลงจากเราลวงลบไป” (ท.ม. ๑๐/๒๑๖/๑๖๔)

เหตการณกอนพทธปรนพพาน

อนญาตใหยกเลก สกขาบทเลกนอยได

“อานนท เมอเราลวงลบไป

ถาสงฆปรารถนาจะถอนสกขาบทเลกนอยเสยบาง

กถอนได”

(ท.ม. ๑๐/๒๑๖/๑๖๕)

เหตการณกอนพทธปรนพพาน

พระกายของพระพทธเจา “บดน เราเปนผชรา

แก เฒา ลวงกาลมานาน ผานวยมามาก เรามวย ๘๐ ป รางกายของตถาคตประหนงแซมดวยไมไผ ยงเปนไปได

กเหมอนเกวยนเกาทซอมแซมดวยไมไผฉะนน”

(ท.ม. ๑๐/๑๖๕/๑๑๐)

เหตการณกอนพทธปรนพพาน

“ภกษทงหลาย บดนเราขอเตอนทานทงหลายวา สงขารทงหลายมความเสอมไป สนไปเปนธรรมดา ขอทานทงหลาย

จงมชตอยดวยความไมประมาทเถด”

ปจฉมโอวาท

พทธปรนพพาน

พทธปรนพพาน ศลปะอนเดยโบราณ

พทธปรนพพาน ศลปะอนเดย

พทธปรนพพาน ศลปะอนเดย

พทธปรนพพาน ศลปะศรลงกา

พทธปรนพพาน ศลปะศรลงกา

พทธปรนพพาน ศลปะจน

พทธปรนพพาน ศลปะจน

พทธปรนพพาน ศลปะญปน

พทธปรนพพาน ศลปะอยธยา วดใหญชยมงคล

พทธปรนพพาน ศลปะไทย จงหวดสพรรณบร

• พระสภททะกลาวจวงจาบพระพทธเจา

“พอเถดทานทงหลาย อยาโศกเศราร าไรไปเลย พวกเราพนไปดแลวจาก

พระมหาสมณะนน ดวยวาพวกเราถกเบยดเบยนวา

สงนควรแกพวกเธอ สงนไมควรแกพวกเธอ...”

สถานการณหลงพทธปรนพพาน

• มตสงคายนาครงท ๑ (พ.ศ.๑)

“สงฆไมพงบญญตสกขาบท ทยงมไดบญญต

ไมพงถอนสกขาบท ททรงบญญตไวแลว...”

สถานการณหลงพทธปรนพพาน

เหตการณหลงพทธปรนพพาน

• ทาทของกลมพระปราณะตอการสงคายนา “พระธรรมวนยททานทงหลาย ไดท าไปนน เปนการดแลว สวนขาพเจาเคยไดฟง ไดรจากส านกของ

พระบรมศาสดามาอยางไร กจกรกษาไวอยางนน”

• ประเดนทกลมพระปราณะไมเหนดวย คอ มตทวา

๑. เกบตน (ของฉน) ไวในทอยอาศยไมได

๒. ใหคนปรงใหฉนในทอยอาศยไมได

๓. ปรงฉนเองไมได

๔. หยบเอาเองโดยไมไดรบประเคนไมได

๕. หยบตดมาจากทรบนมนตไมได

๖. รบประเคนไวกอนเวลาภตตาหารไมได

๗. หยบของสงทอยในปาไมได

๘. หยบของทมอยในสระน าไมได

เหตการณหลงพทธปรนพพาน

กลมพระปราณะเหนวา ทง ๘ ขอน พระพทธเจาทรงอนญาตใหท าได แตคณะสงฆทท าสงคายนาครงท ๑ เหนวาท าไดเฉพาะเวลาเกดทพภกขภยเทานน

เหตการณหลงพทธปรนพพาน (สงคายนาครงท ๒) พ.ศ. ๑๐๐

• สาเหตของการท าสงคายนาครงท ๒ เกดจากทศนะทขดแยงกนของภกษชาววชช เชน

• สะสมเกลอไวในกลกเขาสตวได (๑)

• ฉนอาหารในเวลาบายไปแลว ๒ องคลได (๒)

• ฉนอาหารในวดแลวเขาไปฉนในบานอกได (๓)

• ขอปฏบตทประพฤตตามครอาจารยตอๆมา แมผดวนย กถอวาใชได (๖)

• ภกษฉนเหลาออน ๆ ทยงไมไดเปนสราได (๘)

• ภกษรบเงนและทองได (๑๐)

คณะสงฆแตกเปน ๑๘ นกาย

• หลงสงคายนาครงท ๒ คณะสงฆแตกออกเปน ๑๘ นกาย โดยม ๒ กลมใหญ ดงน

สงคายนา ครงท ๒

กลมมหาสงฆกะ (ไมยดมตสงคายนาครงท ๑)

กลมเถรวาท (ยดตามมตสงคายนาครงท ๑)

พฒนามาเปน นกายมหายาน

นกายเถรวาท ในปจจบน

ก าเนดพระพทธศาสนามหายาน

ใหถอนสกขาบทเลกนอยได

ใหยดพระธรรมวนยเปนศาสดา

กายพระพทธเจาเหมอนคนทวไป

มตสงคายนาครงท ๑ (ไมถอนสกขาบท)

กลมทยดมตสงคายนา (กลมเถรวาท)

กลมทไมยดมตสงคายนา (กลมพระปราณะ/

กลมภกษชาววชช/ กลมมหาสงฆกะ)

วพากษอดมการณแบบอรหนต

เกดแนวคดเรองกายพระพทธเจา แบบใหม

เสนออดมการณแบบโพธสตว

วพากษการตความหลกธรรมบางอยาง

เกดนกายมหายาน

วพากษวถแบบอารามนยม (Monasticism)

โตแยง

ค าถามชวนคด

ขณะเรยบเรยงพระธรรมวนยเปนพระสตรนน มสาระส าคญแหงพทธธรรมบางตอนสญ

หายไปหรอไม?

พระเถระทงหลายแนใจไดอยางไรวา ไมมสาระส าคญแหงพทธธรรมบางตอนหายไป?

พระองคจะทรงมอบแนวทางปฏบต และแตงตงผสบทอด

พระศาสนาหรอไม ?

พวกเธอคาดหวงสงใดจากเรา? เมอเราดบขนธลง

พวกเธอแตละคนตองแสวงหา ความหลดพนดวยตวของตวเอง

เราปรารถนาทจะยดถอแนวทางการปฏบตตาม

วนยบญญตไวแลว

วเคราะหมลเหตความแตกแยก

ตองมการเปลยนแปลงเพอใหเขากบ

สภาพแวดลอมใหม

๑.ความไมเสมอกนทางศล (ความประพฤต)

• สกขาบทเลกนอยมอะไรบาง ?

• ภกษชาววชชละเมดสกขาบท ๑๐ ขอ ฯลฯ

๒.ความเหนไมตรงกน

ผน าศาสนาพรามหณปฏรปศาสนาของตนเอง มการแตงมห าก าพย ข น ม า ๒ เ ร อ ง ม ส า น วนและ เน อ ห า เ ป นทประทบใจ ท าใหศาสนาพราหมณแพรเขาสมวลชนไดอยางรวดเรว

๓. แรงกดดนจากศาสนาพรามหณ

ศาสนาพราหมณสรางตรมรต ขนมาเปนทพงสงสด แขงกบไตรสรณคมน

คณาจารยฝายพระพทธศาสนา จงสรางบคคลในอดมคตขน

ซงเปนคนมปญญาเฉยบแหลม มเมตตา มกรณา ยงใหญ

มอภนหาร สามารถทจะเปน ทกอยางตามทผประสงค ออนวอนขอไว เรยกวา

“พระโพธสตว”

• พระพทธองคทรงบ าเพญ พระบารมมานานเปนแสนกป ไฉนเมอตรสรแลวมพระชนม

ตอมาอก ๔๕ พรรษา กนพพานดบหายไปเลย

ดไมสมควรแกเหต

๔.บคลกภาพเกยวกบพระพทธเจา

ธรรมชาตของนกปรชญาอนเดยทจะกอตงส านกใหม จะตองต าหนส านกเดมของตนเองวามขอบกพรองอยางไร และส านกทกอตงมาใหมน มจดเดนและสมบรณอยางไร

คณาจารยชดแรกของนกายมหายานกเชนเดยวกน

๕. คณาจารยผกอตง

แนวคดส าคญของมหายาน

การเขาถงนพพานมกวธ ?

๑. เพยรพยายามหาหนดวยตนเอง ๒. ด าเนนตามทางททานผรได

ด าเนนไปกอนแลว

วธไหนยากงายกวากน ?

ผลลพธเหมอนหรอตางกน ?

พระอนพทธะ (อรหนตสาวก)

ผตรสรตามพระพทธเจา

พทธะ ๓

พระปจเจกพทธะ

ผตรสร เฉพาะตน ไมสามารถสอนผอนใหรตามได

พระสมมาสมพทธะ

ผตรสรชอบดวยพระองคเอง และสอนใหผอนรตามได

การรบเขาถงนพพาน ดวยการปฏบตตาม หลกค าสอนของ

พระพทธเจาอยางท พระอรหนตสาวกท ากน เปนการกระท าทแฝง

ความเหนแกตวหรอไม ?

ค าถามชวนคด

๑.ความเชอเรองตรยาน

๑) สาวกยาน

๒) ปจเจกยาน

๓) โพธสตวยาน

มงเพยงอรหนตภมเทานน

รแจงเหนธรรมดวยตนเอง แตไมอาจสงสอนสตวอนได

มงพทธภมเปนจดหมาย เพอโปรดสตวไดกวางขวาง

๒. ความเชอเรองตรกาย

๑) นรมาณกาย

๒) สมโภคกาย

๓)ธรรมกาย

กายเนอ มการเกด แก เจบ ตาย

กายทพย ประทบอย ณ พทธเกษตร

องคแทของพระพทธเจา ไมดบสญ เปนนรนดร

ธรรมกาย

สมโภคกาย

นรมาณกาย

ความสมพนธระหวากายทงสาม

พระพทธเจาปรนพพานแลวเสดจไปไหน ?

เถรวาทตอบอยางไร?

มหายานตอบอยางไร?

พระพทธองคทรงอยในภาวะอยางไร?

ค าถามชวนคด

เมอนพพานม ทตงของนพพานกนาจะม ?

“ผใดเหนธรรมผนนเหนเรา”

ธรรม ในทนหมายถงอะไร?

ส .ข. ๑๗/๘๗/๑๕๙

อะไรคอมลเหตความเชอเรองตรกาย ?

เปรยบเทยบกบแนวคดฮนด

ปรมาตมน

พระวษณ พระพรหม พระอศวร

มนษย มนษย มนษย

ตรกาย & ฮนด

ธรรมกาย

สมโภคกาย

นรมาณกาย

ปรมาตมน

พระวษณ

พระราม

มนษย/สตว/พช/สรรพสงในจกรวาล

“ตรกาย” กบ “เตา

• จตทปรารถนาจะบรรล พระสมมาสมโพธญาณ

เปนพระพทธเจา เพอประโยชนสงสดของ

สตวทงหลาย เปนจตของโพธสตว

๓. แนวคดเรองโพธจต

๔. แนวคดเรองตถาคตครรภ

หมายถง แหลงก า เนด หรอเชอแหงความเปพระพทธเจาทมอยภายใจของสตวทงหลายซ งถกห มหอห มปกปดไวดวยกเลสทงหลาย

เมอไดท าลายกเลสทงหลายไหห ม ด ส น ไ ป ส ต ว น น ย อ ม มสถานะเปนพระพทธเจาอยางสมบรณ

๔. แนวคดเรองตถาคตครรภ

• เปนแหลงก าเนดของสรรพสง ทงจตใจและรางกาย

• เปนภาวะท จตเราบรสทธถงทสดหมดสนซงกเลสอาสวะ

• ถาพดถงในฐานะ “ความมอย ” (ontology) หมายถง “ภาวะของความเปนอยางนน”

ท าใหเกดเหตผลของความเปนพทธะ

• ตถาคตเหมอนแกวมณล าคาซกซอนอยในกระทอมคนจน พระพทธเจาเสดจอบตขนในโลก เพอใหประชาชนคนพบ

คณสมบตแหงพทธภาวะทรบรไมไดซงอย “ภายในบานคอจตใจ”

ตถาคตครรภในนยตางๆ

มหายานเชอวา สตวทงหลายสามารถเปนพระพทธเจาไดทงหมด และพระพทธเจากมมากมายกวาเมดทรายในแมน าคงคา

ค าถามชวนคด

ในทศนะของเถรวาทมนษยทกคนมสทธเขาถงนพพานไดหรอไม?

ทศนะเถรวาทจตของทกคนเปนจตของพระพทธเจาหรอไม เพราะอะไร?

ค าถามชวนคด

ท าไมมหายานถงมงเนน ใหคนเปนพระโพธสตว ตงจตปรารถนาพทธภม ?

ตองบ าเพญบารม ๖ ตามแนวโพธสตวใหครบสมบรณ

วธการเขาถงตถาคตครรภ

๑. ทาน ๒. ศล ๓. ขนต ๔. วรยะ ๕. สมาธ ๖. ปญญา

ค าถามชวนคด

มคนอยสบคน สบคนนเปนศาสนก ของฝายมหายาน ทงหมดจงตงจตปรารถนาพทธภม หลกจากบ าเพญบารม ทกคนกไดบรรลถงทหมาย

ในกรณนความเปนพระพทธเจามประโยชนอยางไร?

๕. แนวคดเรองพระโพธสตว

พระโพธสตว หมายถง ผมงมนปรารถนาบรรลภม คอ ตงจตเปนประพทธเจาตอไปในอนาคต

การเกดเปนพระพทธเจาเทานนจงจะสามารถชวยเหลอสรรพสตวไดอยางแทจรงและไมจ ากด

ความหมาย

๑. เราจะละกเลสทงหลายใหหมด

๒. เราจะศกษาธรรมทงหลาย ใหเจนจบ

๓. เราจกโปรดสตวทงหลายใหสน

๔. เราจะตองบรรลพทธภม

ปณธานของพระโพธสตว

อดมการณโพธสตวเกดจากการทพระมหาเทวะแสดงทรรศนะในเชงลดคณคาแหงความเปนอรหนต ดงน

๑. พระอรหนตอาจถกมารยวยวนในความฝนได

๒. บคคลจะรวาตนเปนพระอรหนตกดวยอาศยค าพยากรณของผอน

๓. พระอรหนตยงมความสงสยในค าสอนของพระพทธเจา

๔. บคคลจะบรรลอรหนตโดยไมมอาจารยไมได

๕. บคคลจะบรรลอรหนตได โดยเปลงอทานวา “ทกขหนอๆ”

ขอมลจากคมภร “เภทธรรมตจกรศาสตร ” แตงโดยทานวสมตร

ก าเนดและพฒนาการ

จดนเองท าใหสถานะของพระอรหนต ถกประเมนจากสงคมต าลง

ค าถามชวนคด

พระโพธสตวเถรวาทเปนอยางไร ?

เราจ าเปนตองตงความปรารถนา เปนพระพทธเจาหรอไม เพราะอะไร?

คณสมบตของพระโพธสตว

๑) มหาปญญา

๒) มหากรณา

๓) มหาอบาย

ปญญาเหนแจงในสจธรรม

มจตกรณาตอสตวทงหลายอยางไรขอบเขต

มวธการชาญฉลาดในการสงสอนสตวใหเขาถงสจธรรม

ความโดดเดนของพระโพธสตว

ทานจะมความสขไดหรอเมอสตวทงหลาย ยงทกขทรมานอย? ทานจะพนจากทกขขณะททงโลกยงร าใหอยหรอ?

• ถอเอาความรบผดชอบตอการหลดพนของสรรพสตวเหนอกวาการหลดพนของปจเจกบคคล

มนพพทากลาตอสงสารวฏ แตหนหนาเขาหาสงสารวฏ

มศรทธาปสาทะตอนพพาน แตหนหลงใหแกนพพาน

กลวสรรพกเลส แตไมควรละกเลส

มอตตา แตไมยดถออตตา

มจกษรอบดาน แตมองสรรพสงเปนหนงเดยว

มองสรรพสงเปนหนงเดยว แตแบงแยกบ าเพญประโยชน

แบกภาระเตมบา แตเบาเหมอนปยนน

คดฟงซาน แตจดประสงคเดยว

ไมเคยใหสญญา แตรกษาสญญา

คดโดยไมคด พดโดยไมพด ท าโดยไมท า

ขนตอนการเปนพระโพธสตว

ขนท ๑ ประพฤตกศลกรรมบถ

ขนท ๒ ตงมหาปณธาน

ขนท ๓ บ าเพญบารม

ขนท ๔ บรรลโพธสตวทศภม

โพธสตวทศภม

โพธสตวทศภม

มทตา

วมลา

ประภากร

อรรถจสมด

ทรชยา

อภมข

ทรง คมา

อจลภม

สาธมด

ธรรมเมฆ

ภกษทงหลาย พวกเธอจงจารกไปเพอประโยชนสข แกชนจ านวนมาก เพออนเคราะหชาวโลก

เพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษย

ภกษทงหลาย พวกเธอจงจารกไปเพอประโยชนสข แกชนจ านวนมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษย

แทจรงแลวจดมงหมายของพระพทธศาสนาคออะไร?

ว. ม. ๔/๓๒/๔๐

ค าถามชวนคด

พทธศาสนามหายานเปนค าสอนของพระพทธเจา ทแทจรงหรอไม ?

มหายานปฏเสธพระไตรปฎกหรอไม ?

เอกสารอางอง

ประพจน อศววรฬหการ. โพธสตวจรรยา : มรรคาเพอมหาชน . กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย , ๒๕๔๖.

พระมหาสมจนต สมมาปโญ. พระพทธศาสนามหายานในอนเดย พฒนาการ และสารตถธรรม. กรงเทพฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓.

สมภาร พรมทา. พทธศาสนามหายาน. กรงเทพฯ :มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๓๔.

สมาล มหณรงคชย. พทธศาสนามหายาน. กรงเทพฯ : ศยาม, ๒๕๕๐.

ตดตามผลงานอนๆ ของเราไดท

www.padvee.com Education for all.