raport o innowacyjności gospodarki polski w 2009 roku

RAPORT

redakcja naukowa Tadeusz Baczko

Instytut Nauk EkonomicznychPolskiej Akademii NaukWarszawa, 2010

Pita jubileuszowa edycja Raportu o innowacyjnoci gospodarki Polski wydanego przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN zawiera:

analizy makroekonomiczne i mikroekonomiczne wyniki bada przedsibiorstw innowacyjnych

w latach 2004-2008 analizy inwestorw w badania i rozwj w latach 2004-2008 najnowsze oceny innowacyjnoci przedsibiorstw List 500 najbardziej innowacyjnych przedsibiorstw w 2008 r. listy rankingowe rm innowacyjnych wg zatrudnienia w 2008 r. zestawienia patentw rm oraz innowacyjnych produktw

i usug

Gwne wnioski:

dystans innowacyjny Polski do najbardziej rozwinitych krajw utrzymuje si

ronie ilo przedsibiorstw inwestujcych w badania i rozwj rmy innowacyjne tworz nowe struktury gospodarki rmy innowacyjne spotykaj si z zaostrzajcymi si barierami

nansowymi i instytucjonalnymi

Wyniki bada stanowi podstaw tworzenia Strategii Innowacji dla Polski.

Zesp badawczy serdecznie zaprasza do jej wsptworzenia.

RAPORT o innowacyjnoci gospodarki Polski w

2009 roku

Przygotowano w ramach

Sieci NaukowejOcena wpywu dziaalnocibadawczo-rozwojowej (B+R)i innowacji na rozwj spoeczno--gospodarczy

koordynowanej przez

pod patronatem honorowym

Prof. dr hab. in. Michaa KleiberaPrezesa Polskiej Akademii Nauk

Partner Raportu

Partner medialny

Partner wspierajcy

Instytut Nauk EkonomicznychPolskiej Akademii Nauk

2009

Warszawa 2010

Redakcja naukowa:Tadeusz Baczko

Redakcja czci makroekonomicznej:Magorzata Piekowska

Redakcja czci mikroekonomicznej:Ewa Krzywina

Redakcja:Joanna PczkowskaMicha Baranowski

Opracowanie graficzne okadki:Grayna Klechniowska

Opracowanie typograficzne:Anna Wojda

Raport dostpny jest take w Internecie pod adresem:www.inepan.waw.pl

Copyright by Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii NaukInstytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii NaukUl. Nowy wiat 7200330 Warszawawww.inepan.waw.pl

ISBN: 9788361597193

Tabela rankingu 500 najbardziej innowacyjnych firm jest zastrzeona jako wzr wsplnotowy w Urzdzie Harmonizacji Rynku Wewntrznego OHIM w Alicante (Hiszpania) na 27 krajw Unii Europejskiej.

Realizacja wydawnicza:Wydawnictwo Key Text sp. z o.o.ul. Grczewska 8,01180 Warszawatel. 022 632 11 39, 022 632 11 36, fax wew. [email protected]

SpiS treci

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Gwne wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Tadeusz BAczko, Od diagnozy do strategii innowacji dla Polski . . . . . . . . . . . . . . 12

cZ MAKrOeKONOMicZNA (pod redakcj Magorzaty Piekowskiej) . . . . . . . . . 23

Leszek Jerzy JASISKI, Sektor wiedzy na tle innych sektorw gospodarki . . . . . . 25

Daria TATAj, Europejski Instytut Innowacji i technologii (EIT): eksperyment w trjkcie wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Marzenna Anna WERESA, Wybrane aspekty innowacyjnoci polskiej gospodarki w warunkach globalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Krzysztof PIECH, Pomiary innowacyjnoci gospodarek Unii Europejskiej . . . . . . . 40

Iwona NOWICKA, Wyniki zrealizowanych projektw foresight w Polsce i koncepcja ich wdroenia do gospodarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Sylwia PANGSy-KANIA, Perspektywiczne sektory gospodarki priorytetowe z punktu widzenia przycigania inwestycji zagranicznych . . . . . . . . . . . . . . . 53

Grayna NIEDBALSKA, Badania statystyczne innowacji. Dotychczasowe dokonania i plany na przyszo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Adam POSzAJ, Agnieszka OLECHNICKA, Polska nauka na tle wiatowym analiza bibliometryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Marek MARTIN, Kierunki i priorytety rozwoju maych i rednich firm innowacyjnych w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Krzysztof KLINCEWICz, Model 3T rozwoju gospodarczego dla polskich wojewdztw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Renata zAGRSKA, Wsppraca nauki z gospodark w klastrach w Polsce . . . . . . 76

Magorzata PIEKOWSKA, Innowacyjno przedsibiorstw przemysowych . . . . . 78

Mariusz MACIEJCzAk, Innowacje i innowacyjno w acuchach ywnociowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

Pawe KRzyWINA, zmiany w ustawie o innowacyjnoci dotyczce utworzenia funduszu kredytu technologicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

Grayna NIEDBALSKA, Ekonomia free revealing. Nowe podejcie do problemu wasnoci intelektualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Jerzy METELSKI, Od wynalazku do biznesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Jerzy W. RyLl, Innowacyjno jako kreatywno stosowana awers i rewers wspczesnego kryzysu oraz definiowanie drg wyjcia w dziaaniach rodowisk technicznych NOT i jBR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Jagoda JANISzEWSKA, Rok 2009 europejskim rokiem kreatywnoci i innowacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

cZ MiKrOeKONOMicZNA (pod redakcj Ewy Krzywiny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Ewa KRzyWINA, Bariery utrudniajce prowadzenie dziaalnoci innowacyjnej w latach 20062008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

SpiS treci6

Irena BASzCzyk, Kazimierz zARACHOWICz, Innowacyjne firmy w wietle tendencji dugookresowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

Marek Szyl, Przedsibiorstwa giedowe z nakadami na badania i rozwj w latach 20042008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

Marek NIECHCIA, Pomoc publiczna a dziaalno innowacyjna przedsibiorstw 167

Magorzata PAWOWSKA, Finansowanie innowacji a efektywno bankw . . . . . 172

Wojciech BURzySKI, User-Driven Innovation (UDI) elementy teorii i praktyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Wojciech PANDER, Nowe, popytowe podejcie do innowacji User-Driven Innovation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Nela GRDzKA, Innowacje popytowe w latach 20062008 wyniki bada ankietowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Aleksander ONIERSKI, User-Driven Innovation w MP analiza wybranych polskich studiw przypadku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Monika HORNUNG-HAADAj, Eko-innowacje i ochrona rodowiska firm innowacyjnych w latach 20062008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Tomasz PACzKOWSKI, Innowacyjno maych i rednich przedsibiorstw znaczenie dla rozwoju wschodnich regionw Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Justyna JANIk, Innowacyjno polskiego przemysu lotniczego w latach 20062008 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Artur CHABERSKI, Analiza innowacyjnoci polskich firm rodzinnych . . . . . . . . . . 204

LiStA 500 NAjbArdZiej iNNOwAcyjNych prZedSibiOrStw w pOLSce w 2008 rOKu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Lista najbardziej innowacyjnych mikroprzedsibiorstw w Polsce w 2008 roku . . . 237

Lista najbardziej innowacyjnych maych i rednich przedsibiorstw w Polsce w 2008 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

Lista najbardziej innowacyjnych duych przedsibiorstw w Polsce w 2008 roku . 253

LiStA iNNOwAcyjNych prOduKtw/uSug NA pOdStAwie ANKiet prZedSibiOrStw prZySANych w 2009 rOKu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

defiNicje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

SOwNiK dO LiSty 500 NAjbArdZiej iNNOwAcyjNych prZedSibiOrStw w pOLSce w 2008 rOKu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

LiStA ALfAbetycZNA prZedSibiOrStw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

SPIS TABEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

SpiS rySuNKw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

iNfOrMAcjA O iNStytucie NAuK eKONOMicZNych pAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

WPROWADZENIE 7

wprOwAdZeNie

W piciolecie bada nad innowacyjnoci gospodarki Polski zesp redakcyjny postanowi skoncentrowa si na zaprezentowaniu przedsibiorstwom, opinii publicznej i instytucjom pastwowym Raportu o innowacyjnoci gospodarki Polski w dwch odsonach. Pierwszej, ktra skoncentrowana bya na zapre-zentowaniu najnowszych wynikw bada oraz najwaniejszych wnioskw i drugiej, ktr obecnie prezentujemy w postaci publikacji ksikowej uwzgldniajcej wyniki debaty publicznej.

Uczestnikami debaty publicznej byy firmy innowacyjne, organizacje pra-codawcw, instytucje centralne, zaproszeni eksperci i przedstawiciele rod-kw masowego przekazu. Forum do dyskusji byy kolejne seminaria organi-zowane przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN pod hasem Strategia Inno-wacji dla Polski. Odbyy si trzy spotkania, ktre dotyczyy zakresu strategii, znaczenia w niej wasnoci intelektualnej, kwestii inwestycji w badania i roz-wj przedsibiorstw, wyzwa midzynarodowych, innowacji popytowych oraz instrumentw podatkowych wspierania innowacyjnoci.

Debaty byy poczone z prezentacj dorobku badawczego projektu w zakresie makro- i mikroekonomicznym, wasnoci intelektualnej firm oraz ich inwestycji w badania i rozwj. Szczeglne znaczenie miao udo-stpnienie opinii publicznej wynikw bada dotyczcych patentw firm oraz nakadw na badania i rozwj, nakadw na innowacje z danymi finan-sowymi z bilansw i rachunkw wynikw. Prezentowane opracowania zorientowane byy na przedstawieniu wynikw bada i wskazaniu na ich wnioski oraz niektre wyzwania metodologiczne.

Opracowania zostay przygotowane w postaci rankingw, aby zapewni ich wykorzystanie w praktyce gospodarczej. Opracowano dwa nowe rankin-gi: firm patentujcych i najwikszych inwestorw w badania i rozwj. Oga-szanie wynikw rankingw pozwolio nagoni najlepsze praktyki firm innowacyjnych1. Przyczynio si do pobudzenia debaty publicznej oraz prak-tycznych dziaa firm i instytucji z nami wsppracujcymi od ponad 5 lat oraz kolejnymi nowymi zainteresowanymi wspdziaaniem w dynamicz-nym tworzeniu i wdraaniu Strategii Innowacji dla Polski .

Opracowanie ma odmienn struktur ni dotychczasowe Raporty. Na pierwszy plan wysunite zostay najwaniejsze wnioski z Raportu zwiza-ne ze zmniejszeniem dystansu innowacyjnego, diagnostyczne oraz makro- i mikroekonomiczne. W dalszej kolejnoci prezentowane s tradycyjnie kolejne opracowania poszczeglnych autorw w podziale na cz makro- i mikroekonomiczn. Autorzy zwizani s z Sieci Naukow MSN koordy-nowan przez INE PAN, ale take reprezentuj szereg czoowych instytu-cji rzdowych i badawczych. Stanowi zesp ekspertw, ktrzy poprzez

1 Wykorzystane s tu nasze dowiadczenia z konferencji: European Innovation Best Practices for the Future pod patronatem Jerzego Buzka (5 padziernik 2009 r., Bruksela). zob. www.eurofunas.org/euroforum

WPROWADZENIE8

diagnozy, propozycje strategiczne i metodologiczne wnosz, kady w swoim obszarze zainteresowa, bardzo cenny zasb wiedzy do Strategii Innowacji dla Polski

Przedstawione zostay tak wane obszary jak uwarunkowania innowa-cji, nowe kierunki polityki innowacyjnej, bariery innowacyjnoci, postulaty instytucjonalnych zmian proponowanych przez innowacyjne firmy oraz nowe w polskich warunkach wyniki bada innowacji popytowych, oddzia-ywania pomocy publicznej, osigni w sferze wasnoci intelektualnej, eko-innowacji, inwestycji w badania i rozwj wrd spek GPW oraz w ukadzie regionalnym i sektorowym.

Opracowanie, poza wynikami najnowszych bada ankietowych, zawiera zestawienie ocen innowacyjnoci dla firm i wyniki rankingu Lista 500 naj-bardziej innowacyjnych przedsibiorstw w 2008 r. Wrd ocenianych pod wzgldem innowacyjnoci znajduj si polscy liderzy rankingu najwik-szych inwestorw w B+R w Unii Europejskiej, banki inwestujce w bada-nia i rozwj oraz firmy mikro, mae, rednie i due, ktre przesay swoje aplikacje do INE PAN lub prezentuj swoje dane publicznie. W identyfikacji najbardziej innowacyjnych firm wykorzystuje si dane Komisji Europejskiej, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz Urzdu Patentowego. Listy firm z ocenami innowacyjnoci poprzedza sownik z objanieniem metodologii.

Sie Naukowa MSN chciaaby poprzez stosowany od 5 lat system ocen innowacyjnoci, mapy innowacyjnych firm, rankingi innowacyjnoci wedug zatrudnienia i regionw, listy rankingowe innowacyjnych firm (Lista 500 najbardziej innowacyjnych przedsibiorstw) oraz uporzdkowane wedug zatrudnienia, regionw i sektorw, rankingi najbardziej innowacyjnych pro-duktw i usug, raporty o innowacyjnoci: krajowe i regionalne pomc zorientowanym innowacyjnie konsumentom, odbiorcom, przedsibior-stwom, instytucjom badawczym, jednostkom regionalnym, w tym orodkom akademickim, klastrom i wadzom lokalnym w uatwieniu wsppracy i tworzeniu trwaych wizi ludzkich, informacyjnych i finansowych. Liczy-my, e bdzie to nasz wkad w tworzenie Strategii Innowacji dla Polski .

Tadeusz Baczko

GWNe WNiOSKi 9

gwNe wNiOSKi

cel strategiczny i taktyczny

Do 2020 r. Polska znajdzie si w grupie najbardziej innowacyjnych kra-jw wiata.W 2011 r. udzia inwestycji przedsibiorstw w badania i rozwj (B+R) w Polsce przekroczy 0,3% PKB.

diagnozaDystans innowacyjny Polski utrzymuje si

Bezprecedensowa skala nakadw finansowych, jakie w Polsce s pono-1. szone na innowacje dziki wsparciu z Unii Europejskiej, cigle jeszcze nie doprowadzia do zmniejszenia dystansu innowacyjnego.Dystans innowacyjny mierzony udziaem nakadw na B+R w PKB 2. i udziaem firm w tym finansowaniu ulegaj minimalnej zmianie.Wskaniki poziomu rozwoju nauki i techniki w Polsce w stosunku do 3 . Czech, Wgier i Sowacji plasuj Polsk na ostatnim miejscu, interna-cjonalizacja narodowych systemw innowacji mierzona wskanikiem eksportu high-tech w Polsce jest relatywnie niska, podobnie wskanik z zakresu statystyki patentw.Relatywnie niska liczba publikacji naukowych w odniesieniu do liczby 4 . ludnoci kraju oraz niska cytowalno publikacji afiliowanych w Polsce jest jednym z elementw saboci innowacyjnej Polski.

Rozwj sektora innowacyjnego w PolsceWzrost iloci firm polskich w europejskim rankingu najwikszych inwe-1. storw w B+R.W Polsce dziaa rosnca grupa inwestorw w B+R. zidentyfikowano 2. dotychczas 593 przedsibiorstwa, ktre poniosy takie inwestycje w 2008 r. Nastpuje wzrost zaangaowania korporacji transnarodowych w prowa-3 . dzenie dziaalnoci badawczo-rozwojowej (B+R) i tworzenie centrw usugowych (BPO) korzystajcych z nowoczesnych technologii teleinfor-matycznych.Najwicej inwestycji zagranicznych w Polsce lokowanych jest w bran-4 . ach produktw farmaceutycznych i urzdze radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych. Skupiaj one cznie ponad 60% inwestycji high-tech w Polsce. Ronie ilo realizowanych projektw innowacyjnych ze rodkw euro-5. pejskich, co przyczynia si do tworzenia od podstaw nowoczesnych struktur gospodarki.

GWNe WNiOSKi10

Ronie ilo firm otrzymujcych patenty. Pojawiaj si tendencje wspl-6. nego zgaszania wynalazkw przez przedsibiorstwa, orodki badawcze oraz uczelnie wysze. Wystpuj firmy, ktre cz dziaalno innowacyjn z konkretnymi 7. przedsiwziciami na rzecz ochrony rodowiska i zmniejszenia zuycia materiaw zanieczyszczajcych lub niebezpiecznych dla rodowiska. Eko-innowacje prowadzio a 14% badanych innowacyjnych przedsi-8. biorstw.

Wzrost nakadw na dziaalno innowacyjnWzgldnie staa jest struktura wydatkw na dziaalno innowacyjn 1. przy dominacji nakadw na rodki trwae. Wystpuje zrnicowanie nakadw w regionach przy relatywnie staym 2. rozkadzie geograficznym.Pojawiaj si przykady regionw, w ktrych nakady przedsibiorstw na 3 . badania i rozwj dominuj nad ich inwestycjami w rodki trwae.Najczciej nakady na innowacyjno ponosz przedsibiorstwa due, 4 . najrzadziej mae. Brak informacji o innowacyjnoci mikroprzedsi-biorstw. Wzrastaj czne nakady na B+R przedsibiorstw giedowych pozytyw-5. nie skorelowane z dynamik przychodw ze sprzeday w okresie 2007/2008.Wysoka koncentracja nakadw na B+R w pierwszej 10 przedsibiorstw 6. (53%) na GPW. Wzrosa liczba MP w grupie inwestorw B+R na GPW.Instytucje finansowe wczyy si w proces finansowania projektw 7. innowacyjnych ponoszc same nakady na badania i rozwj.Wrd rde finansowania inwestycji technologicznych dla przedsi-8. biorcw s rodki z Funduszu Kredytu Technologicznego przeznaczone gwnie na wypat premii technologicznej.

Wzrost nakadw przedsibiorstw na badania i rozwjUtrzymuje si zrnicowanie nakadw na B+R w ukadzie sektorowym 1. i regionalnym.Pomoc publiczna dla przedsibiorstw inwestujcych w badania i rozwj 2. jest silnie skoncentrowana.W czowce publicznego wsparcia dla B+R dominuj firmy lotnicze, 3 . informatyczne i zwizane z ochron zdrowia.Polskie firmy przemysu lotniczego maj znaczce nakady na B+R, 4 . co przyczynio si do dodatniego bilansu handlu zagranicznego tego sektora.Pod wzgldem udziau nakadw na B+R w przychodach ze sprzeday 5. polskie firmy lotnicze s w zdecydowanej czowce. Najwiksze firmy wiatowe EADS i Boeing maj niszy wskanik udziau ni firmy pol-skie.

GWNe WNiOSKi 11

Badania wskazuj, e istnieje szereg znaczcych inwestorw w badania 6. i rozwj wrd rodzinnych firm.

Zaostrzenie barier innowacyjnociNajbardziej innowacyjne firmy nie dziaaj w otoczeniu, ktre sprzyja 1. ich funkcjonowaniu, rozwojowi i ekspansji midzynarodowej. Najwiksze znaczenie w dugim okresie maj zbyt wysokie koszty inno-2. wacji.Rozwizania instytucjonalne nie s dostosowane do potrzeb innowacyj-3 . nych przedsibiorstw. zbyt dugie s procedury zwizane z dostpem do finansowania 4 . zewntrznego (kredyty, fundusze strukturalne).Regulacje prawno-podatkowe (ulgi inwestycyjne) s niedostosowane do 5. potrzeb firm innowacyjnych.Brak jest rozwiza sprzyjajcych wsppracy nauki i gospodarki oraz 6. transferowi wiedzy i wasnoci intelektualnej. Brak jest instytucjonalnego wsparcia dla budowania przewag konkuren-7. cyjnych opartych na popytowym podejciu do innowacji (User-Driven Innovation UDI) oraz wsppracy z jednostkami spoza organizacji.

Opracowali: T. Baczko, E. Krzywina, M. Piekowska

Tadeusz Baczko12

Tadeusz Baczko

Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Od diAgNOZy dO StrAtegii iNNOwAcji DLA POLSKI

W 2009 r. Polska zaistniaa w skali midzynarodowej jako zielona wyspa wzrostu gospodarczego. Du rol odegray niewtpliwie w tym procesie fundusze strukturalne, ktre zasiliy wiele rodowisk, firm i instytucji, co warto odnotowa w piciolecie akcesji Polski do Unii Europejskiej. Dystans innowacyjny utrzymuje si, ale pojawia si szereg procesw, ktre ju obec-nie przekadaj si na efekty mnonikowe, ktre po przezwycieniu licz-nych barier finansowych, organizacyjnych i mentalnych tworz podstawy do gospodarki opartej na wiedzy i innowacyjnoci. Tworzy si jednak pod-stawy aby w przyszoci mwi o innowacyjnoci jako czynniku wzrostu gospodarczego w Polsce. Warto te pamita, e wzrost ten jest znaczco niszy ni w latach sprzed globalnego kryzysu finansowego.

dystans innowacyjnyUwzgldnienie dugookresowej perspektywy i koniecznoci jednoczesnych dziaa w krtkim okresie powoduje rosnce zainteresowanie politykw pro-blematyk bada rozwoju i innowacji, wynikajce z kluczowego znaczenia tego obszaru dla wzrostu gospodarczego. Rosnca zoono objtych t problema-tyk zjawisk spowodowaa zainteresowanie poszukiwaniami ocen syntetycz-nych, dokonywanych na podstawie tzw. zintegrowanego wskanika innowacyj-noci. Szczeglne znaczenie maj dla Polski badania w ramach European Inno-vation Scoreboard. Ten wskanik obejmuje kraje europejskie, ale take Japoni i USA, wpisujc si w ten sposb w ca ide Strategii Lizboskiej dotyczc poprawy pozycji Europy w rankingach innowacyjnoci. Ma on znaczenie rw-nie dzi, gdy miejsce jego zajmuje strategia Europa 2020. Chodzi o to, by mc oceni dystans dzielcy Europ od Japonii i USA.

Podstaw wyznaczania zintegrowanego indeksu innowacyjnoci jest 25 wskanikw statystycznych podzielonych na pi grup lokomotywy inno-wacyjnoci, kreacja wiedzy, innowacje i przedsibiorczo, wdroenia i wasno intelektualna. Dobre wprowadzenie do zrozumienia i oceny sytuacji Polski sta-nowi tekst przygotowany przez pani profesor Urszul Powiec do wydanej w zeszym roku przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN czwartej edycji Rapor-tu o innowacyjnoci gospodarki w 2008 r. Trzeba przyzna, e badana w poszczeglnych grupach wskanikw pozycja Polski w dziedzinie innowacyj-

OD DiAGNOZY DO StrAteGii iNNOWAcJi DLA pOLSKi 13

noci jest bardzo saba. Tylko trzy wskaniki na 25 byy powyej redniej dla EU-27. Szczeglnie dramatyczna jest sytuacja w obszarze kreacji wiedzy i wa-snoci intelektualnej, gdzie aden ze wskanikw nie sytuuje Polski powyej redniej.

Mona postawi tez, e obok tych warunkw zewntrznych okrelaj-cych poziom i moliwoci innowacyjnoci gospodarczej, s jeszcze takie potencjay, ktre tkwi wanie w ludziach, w firmach i w instytucjach je ota-czajcych. Nie przypadkiem jedn z istotnych miar makroekonomicznych, jakich uywa si w tym kontekcie jest uwzgldnienie nakadw przedsi-biorstw na badania i rozwj tego, jak te nakady odnosz si do wielkoci Produktu Krajowego Brutto danego kraju i jaki jest ich udzia w caoci naka-dw na B+R. Faktem jest, e te wskaniki w Polsce w okresie tych piciu lat, od kiedy je badamy, tylko nieznacznie si zmieniy. Udzia oglny nakadw na B+R w PKB wci utrzymuje si na poziomie bliskim 0,6%2. Tymczasem w krajach wysokorozwinitych nakady poniesione na B+R przekraczaj 3% PKB (w Szwajcarii czy Japonii), a nawet s niewiele nisze ni 4% (w kra-jach skandynawskich). To bardzo dua rnica! I niestety mimo coraz wik-szej iloci rodkw, jakie napywaj na ten cel do Polski skala tego wyzwa-nia jest nadal nieobecna w szerokiej debacie publicznej.

Tymczasem ronie udzia nakadw na B+R take w krajach rozwijajcych si. To jest istotne nowe zjawisko pokazujce w ktr stron rozwija si wiat. Mona nie do koca wierzy statystykom Chin, ale faktem jest, e ten kraj w stosunkowo krtkim czasie dokona ogromnego skoku jeli chodzi o nakady na B+R i dzi podaje, e dochodz one ju do 1,5% PKB. Natomiast, jeli cho-dzi o ten drugi wskanik, ktry pokazuje poziom dystansu, jaki nas dzieli od wiata, czyli o udzia nakadw na B+R przedsibiorstw w caoci nakadw poniesionych na ten cel, to Polska jest jednym z nielicznych krajw na wiecie, przynajmniej w grupie krajw uprzemysowionych, gdzie nakady pastwowe na badania s wysze ni nakady przedsibiorstw (inwestycje firm na B+R poniej 0,2% PKB). W niemal wszystkich krajach rozwinitych jest bowiem odwrotnie wicej inwestuj w badania firmy ni pastwo. Przykadem moe by Szwecja, gdzie inwestycje przedsibiorstw w B+R wyniosy blisko 3% PKB i byy ponad 3 razy wysze jak wydatki pastwa.

inwestycje przedsibiorstw w badania i rozwjWracajc do naszych bada innowacyjnoci w Polsce jeli obraz uzyskany na podstawie danych makroekonomicznych nie jest zbyt optymistyczny, to ju znacznie lepiej sytuacja wyglda od strony mikroekonomicznej, gdy ana-lizujemy dane na poziomie przedsibiorstw zebrane ze rde publicznie dostpnych i kwestionariuszy przesyanych nam dla celw ocen innowacyj-noci poszczeglnych firm. Ronie liczba firm angaujcych si w innowacyj-ne projekty. Istnieje grupa firm mikro, maych i rednich, ktre od podstaw

2 W roku 2008 wyniosy 0,61% PKB (0,57% w 2007 r.). zob. Rocznik Statystyczny 2009, GUS, Warszawa 2010, s. 430, 432.

Tadeusz Baczko14

buduj struktury innowacyjne. Cz z nich inwestuje w badania, siga aktywnie po rodki publiczne, take z UE, prowadzi wasne laboratoria, budu-je struktury naukowo-produkcyjne i usugowe, tworzy platformy komunikacji z orodkami badawczymi i akademickimi, a wreszcie posiada dugookresowe strategie i osiga znaczne sukcesy w skali midzynarodowej.

Jest te dua grupa bardzo innowacyjnych firm, ktre nie potrafi prze-bi si ze swoimi innowacyjnym projektami przez liczne bariery szczegl-nie finansowe. Badania Instytutu wskazuj, e firmy maj due oczekiwa-nia w stosunku do otoczenia instytucjonalnego i instrumentw polityki pro-innowacyjnej. zauwaaj liczne niedogodnoci, bariery biurokratyczne oraz znaczne koszty zwizane z przygotowaniem projektw. Towarzyszy temu odczucie, e alokacja funduszy publicznych i prywatnych nie jest zoriento-wana na zindywidualizowane potrzeby najbardziej innowacyjnych firm. Polityka proinnowacyjna jest postrzegana jako niespjna i niezdolna do uwzgldnienia dynamiki dokonujcych si przemian.

Szczeglnie jest to wyrane, gdy obserwujemy niezdolno wykorzystania mechanizmw mnonikowych, wynikajcych z wykorzystania dziaa duych koncernw w tym obszarze. Polska staa si swoistym zagbiem tzw. BPO, czyli Business Process Outsourcing. Wrd rozmaitych centrw usugowych najbardziej elitarn grup s centra badawczo-rozwojowe. Takie centra w Polsce istniej, ale ich dziaanie, a zwaszcza to, jakie nakady ponosz, nie jest do koca rozpoznane. Podobnie nie wszystkie wydatki na ten cel s odpo-wiednio ewidencjonowane zwaszcza w mikro, maych i rednich przedsi-biorstwach. Ale nie tylko tam z naszych bada wynika, e prawie co czwar-ta spka na GPW inwestuje w badania. Brak jednak na ten temat danych kosztowych mona do tego doj jedynie przez analiz bilansw.

Istniej w Polsce liczce si firmy, w tym take banki, ktre inwestuj w badania i rozwj. Jednak eby nie wpa w zbytni optymizm warto porwna nakady poniesione na ten cel z tymi, jakie ponosi wiatowy potentat w dziedzinie B+R, czyli Toyota. Japoski koncern przeznacza na ten cel ponad 7 mld euro rocznie (por. rys. 1). Nasi liderzy BRE Bank, Bioton, Telekomunikacja Polska, Netia, Asseco Poland i Orlen wydaj do ok. 80 mln zotych. Jednak badania Instytutu wskazuj na niekompletno europejskiego rankingu najwikszych inwestorw w B+R w Polsce. Centra badawcze takich koncernw jak ABB, Fiat, GSK, IBM czy Siemens odgrywa-j i bd odgrywa coraz wiksz rol w gospodarce naszego kraju.

Daje si zauway jednak zjawiska wiadczce o dynamice innowacyj-nej na poziomie przedsibiorstw oraz regionw. W ukadzie midzynarodo-wym wyrazem tego jest pojawienie si wikszej iloci firm polskich w Euro-pejskim rankingu najwikszych inwestorw w B+R, powstawaniu centrw BPO i B+R midzynarodowych koncernw w Polsce oraz przykadw firm, ktre dziki dugookresowej strategii i nakadom na B+R zaczynaj odnosi sukcesy na wiatowych rynkach. Przejawem innowacyjnej dynamiki jest te zmiana struktury nakadw na innowacje i wzrost udziau inwestycji w B+R w stosunku do nakadw inwestycyjnych.


rysunek 1

Najwiksi inwestorzy w badania i rozwj na wiecie

8. Nokia, Finlandia (5, 17, 17, 13)

6. Pzer, USA (3, 1, 2, 2)

5. General Motors, USA (2, 9, 3, 6)

4. Roche, Szwajcaria (8, 15, 19, 19)

3. Volkswagen, Nemcy (9, 14,14, 10)

2. Microsoft, USA (1, 4, 5, 7)

1. Toyota, Japonia (4, 6, 6, 4)

0

11. Honda Motor, Japonia (20, 22, 20, 18)

10. Novartis, Szwajcaria (14, 15, 13, 20)

9. Ford Motor, USA (7, 2, 1, 3)

1000 2000 4000 7000 8000

Unia Europejska

USA

Japonia

7. Johnson & Johnson, USA (6, 3, 7, 14)

12. Sano-Aventis, Francja (11, 12, 15, 12)

13. Daimler, Niemcy (10, 5, 4, 1)

14. Panasonic, Japonia (18, 19, 15, 8)

15. IBM, USA (15, 13, 11, 9)

16. Sony, Japonia (24, 21, 18, 15)

3000 5000 6000

23. AstraZeneca, Wielka Brytania (19, 27, 28, 24)

21. Cisco Systems, USA (26, 25, 30, 32)

20. Glaxo SmithKline, Wielka Brytania (13, 7, 10, 11)

19. Siemens, Niemcy (22, 8, 8, 5)

18. Robert Bosch, Niemcy (17, 20, 25, 22)

17. Intel, USA (15, 11, 12, 15)

26. Hitachi, Japonia (33, 31, 26, 25)

25. Merck, USA (23, 18, 21, 21)

24. Samsung Electronics, Korea Poudniowa (12, 10, 9, 17)

22. Nissan Motor, Japonia (29, 29, 29, 27)

27. Alcatel-Lucent, Francja (21, 42, , )

28. Toshiba, Japonia (36, 37, 33, 30)

29. Ericsson, Szwecja (28, 26, 31, 29)

30. Canon, Japonia (38, 45, 42, 40)

31. Motorola, USA (27, 24, 22,36)

38. Bristol-Myers Squibb, USA (39, 39, 37, 42)

36. Bayer, Niemcy (31, 34, 46, 31)

35. EADS, Holandia (30, 28, 34, 33)

34. Eli Lilly, USA (37, 36, 32, 38)

33. NEC, Japonia (44, , 44, 39)

32. BMW, Niemcy (25, 23, 23, 23)

41. Denso,Japonia (51, 54, 52, 49)

40. Schering-Plough, USA (45, 53, 56, 62)

39. Hewlett-Packard, USA (34, 30, 24, 26)

37. Boeing, USA (32, 33, 47, 55)

42. Wyeth, USA (41, 38, 36, 44)

43. Peugot, Francja (42, 41, 49, 37)

44. Renault, Francja (35, 35, 39, 41)

45. Takeda Pharmaceutical, Japonia (69, 72, 74, )

46. Amgen, USA (40, 32, 45, 50)

47. General Electric, USA (43, 40, 27, 35)

48. NTT, Japonia (53, 44, 38, 34)

49. Boehringer Ingelheim, Niemcy (49, 56, 61, 60)

50. Fujitsu, Japonia (56, 58, 51, 45)

Korea Poudniowa

Szwajcaria

(Liczby w nawiasach pozycja w latach poprzednich)

Inwestycje w B+R w mln euro

rdo: The 2009 EU Industrial R&D Investment Scoreboard 2009, DG rtD, Jrc, iptS, 2009.

Tadeusz Baczko16

Ronie grupa firm ponoszcych nakady na badania i rozwj3. Monitoro-wana grupa przedsibiorstw inwestuje ju ponad 1,6 mld z w badania i rozwj (por. rys. 2). Struktura inwestorw w badania i rozwj w Polsce nie rni si od krajw o nowoczesnych gospodarkach. Grupa przedsibiorstw inwestujcych w B+R ma wysoki potencja wzrostu. Badania firm inwestu-jcych na Giedzie Papierw Wartociowych w Warszawie wskazuj, e kry-zys finansowy nie zmieni struktury inwestorw w B+R, ale mia zrnico-wany wpyw na poziom nakadw. Analizy wskazuj, e istnieje grupa firm, ktra odnotowaa wzrosty.

rysunek 2

przedsibiorstwa inwestujce w badania i rozwj w polsce w 2008 r.

nak

ady

na B

+R

w ty

s. z

liczba przedsibiorstw

160 000

140 000

120 000

100 000

80 000

60 000

40 000

20 000

0

1 24 47 70 93 116

139

162

185

208

231

254

277

300

323

346

369

392

415

438

461

484

507

530

553

576

rdo: Szyl M. na podstawie danych do Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsibiorstw w 2008 r.

Pojawiaj si firmy, ktre nie czekajc na zmiany systemowe buduj od podstaw nowoczesne struktury innowacyjne wykorzystujc take rodki europejskie. Ronie ilo realizowanych projektw innowacyjnych. Spoecz-ny proces tworzenia innowacyjnych projektw rozszerza si. Inwestycje w badania i rozwj przedsibiorstw s kluczowe dla dynamiki gospodarki Polski. Inwestycje przedsibiorstw w badania i rozwj stanowi w najnowo-czeniejszych krajach wiata najwaniejszy czynnik wzrostu i bardzo wany czynnik podnoszenia konkurencyjnoci firm. Nakady te decyduj o skali inwestycji w badania i rozwj w caej gospodarce.

wzrost iloci firm patentujcychW okresie badawczym 20042008, zidentyfikowano 1452 patenty zgoszo-ne w UP RP przyznane 601 przedsibiorstwom. Wystpuje dua koncentra-cja patentw w grupie przedsibiorstw posiadajcych najwicej zarejestro-

3 Baczko T .: Raport o innowacyjnoci gospodarki w 2009 r. wyniki bada. Monitoring Inwestorw B+R w Polsce, prezentacja na seminarium pt. Nowe obszary Strategii Innowa-cji dla Polski, INE PAN, 15 kwietnia 2010.


wanych patentw (20 pierwszych przedsibiorstw 3,4% uzyskao ponad 23% wszystkich patentw). Na uwag zasuguje to, e 60% przedsibiorstw posiadao 1 zarejestrowany patent (skupiajc 25% wszystkich patentw) i e wzrasta ilo przedsibiorstw posiadajcych jeden patent. W 2004 roku firm, ktre zarejestroway jeden patent byo 68, za w roku 2008 ju 181, co oznacza, e przyrost ten by wyszy ni wzrost caej analizowanej grupy przedsibiorstw)4 .

Rysunek 3 przedstawia graficzny obraz grupy przedsibiorstw posiadaj-cych zarejestrowane patenty w Urzdzie Patentowym RP w latach 20042008. Wykres ten obrazuje siln koncentracj patentw w grupie przedsibiorstw bdcych liderami oraz wzgldnie du ilo przedsibiorstw posiadajcych jeden lub dwa patenty. Wskazuje to, e wprawdzie brak jest w Polsce firm o setkach i tysicach patentw, ale jednoczenie ronie ilo patentujcych firm w Polsce, co jest wanym efektem strukturalnym. Przeprowadzone bada-nia wskazuj te na istnienie znacznej grupy firm w Polsce, gdzie patenty s tworzone w zespoach przy udziale kobiet5 .

rysunek 3

przedsibiorstwa, ktre uzyskay patenty w polsce w latach 20042008

liczb

a pa

tent

w

liczba przedsibiorstw

70

60

30

20

10

0

1 22 43 68 85 106

127

148

169

190

211

232

253

274

295

316

337

358

379

400

421

442

463

484

505

256

247

568

589

rdo: Opracowanie e. Lisowskiego dla Sieci Naukowej MSN na podstawie danych Urzdu patentowego rp. Autor M. Szyl.

4 Por. T. Baczko, E. Lisowski, M. Szyl, Komunikat z Bada nad przedsibiorstwami o najwikszej iloci patentw w Polsce w latach 20042009 przedstawiony na seminarium pt.: W kierunku Strategii Innowacji dla Polski, INE PAN, Paac Staszica, Warszawa, 11 marca 2010 r.

5 Badaniami objto firmy patentujce w Urzdzie Patentowym RP w latach 20042009. Wyniki bada zostay przedstawione na konferencji midzynarodowej pt.: Innowacyjno i kreatywno kobiet w nauce i biznesie na rzecz wzrostu gospodarczego zorganizowanej przez Urzd Patentowy RP, ktra odbya si w dniach 2526 marca 2010 r. w Warszawie. Por. prezentacj Firmy z patentami z udziaem kobiet komunikat z bada, strona interneto-wa http://www.uprp.pl/rozne/Prezentacje_konferencja_2526_marca2010/T.Baczko.pdf

Tadeusz Baczko18

Na uwag zasuguje te wysoka aktywno patentowa w Polsce czci koncernw zagranicznych. znaczna cz dorobku intelektualnego w posta-ci patentw jest poza obserwacj. Celowe jest wic prowadzenie bada kopatentw, gdzie jak wskazuj badania OECD udzia Polakw jest bardzo wysoki. Wskazuje to te na celowo nowych regulacji w tym obszarze. Dotyczy to take firm o maym zatrudnieniu i duych zasobach intelektual-nych, czsto obecnych w rejestrach Urzdu Patentowego RP jako osoby fizyczne, mimo e prowadz dziaalno gospodarcz.

Wielkim wyzwaniem jest tworzenie podstaw adu informacyjnego pozwalajcego monitorowa, stymulowa i zwiksza efektywno tych procesw i ich przeoenie na konkurencyjno krajow i midzynarodow. Wanym postulatem jest nie tylko aktywizacja firm w tym obszarze, ale rwnie dziaa horyzontalnych take organizacji pozarzdowych na rzecz upowszechnienia kultury wasnoci intelektualnej i wzrostu efektywnoci wykorzystania kapitau intelektualnego.

potrzeba nowych ram instytucjonalnych Wszystkie te procesy nie wystarczaj, aby pokona dotychczasowe struk-tury instytucjonalne, ktre nie dostosowane s do zachodzcych zmian. Liczne przejawy przedsibiorczoci, a take wzgldnie silna pozycja Pol-ski w nakadach na technologie informatyczne i telekomunikacyjne, ktre nios w sobie przeomowe zmiany w yciu codziennym i rozwoju nowych sektorw, tylko w nieznacznym stopniu przekadaj si na unowoczenie-nie instytucji zwizanych z zarzdzaniem i alokacj funduszy na innowa-cje. Towarzyszy temu szereg negatywnych zjawisk w postaci antagoniza-cji rodowisk oraz wypychaniu najbardziej innowacyjnych projektw przez przecitne. Najbardziej innowacyjne firmy oczekuj zmian w oto-czeniu, ktre bdzie sprzyja ich funkcjonowaniu, rozwojowi i ekspansji midzynarodowej.

Trudno take unikn refleksji w dwudziestolecie przemian instytucjonal-nych i transformacyjnych gospodarki Polski, e wiele kwestii wymaga dziaa w duszym okresie tak, aby zmniejszy negatywne skutki w zakresie gospo-darki opartej na wiedzy zwizane restrukturyzacj caych sektorw dysponu-jcych znacznymi zasobami wartoci niematerialnych w postaci projektw, rozwiza technologicznych, powiza instytucjonalnych oraz znacznych zasobw kapitau intelektualnego. Czsto jest tak, e struktura materialna budynkw, budowli i urzdze jest niewiele wicej warta od tych wartoci niematerialnych. Rozwizanie tych strukturalnych problemw wymaga wyko-rzystania potencjaw krajowych, koncernw wiatowych dziaajcych w Pol-sce oraz wsppracy firm produkcyjnych, usugowych, instytutw badaw-czych oraz wybitnych ekspertw krajowych i zagranicznych.

Wielkim wyzwaniem jest transformacja sektora jednostek badawczo-rozwojowych w kierunku powstania sprawnych, rynkowo zorientowanych podmiotw gospodarczych. Badania, ktre prowadzimy pokazuj, e istnie-


j ju instytucje badawcze o silnych powizaniach gospodarczych, aktywne rynkowo w sferze wasnoci intelektualnej i projektw midzynarodowych. Podjte przez nasz zesp studia wskazuj, e moliwe jest wykorzystanie tu dorobku naszego zespou w zakresie ocen innowacyjnoci. Pierwsze oceny czoowych instytutw badawczych dziaajcych na styku nauki i gospodarki wskazuj, e uzyskuj one oceny na poziomie AAACC tak jak Instytut Energii Atomowej POLATOM Orodek Radioizotopw, ktry przy tak wysokiej ocenie znalazby si w czowce najbardziej innowacyjnych firm w Polsce w 2008 r.6

znaczne s potencjay zwizane z sektorem akademickim. Polska dyspo-nuje tu olbrzymimi moliwociami wynikajcymi z obecnoci silnych, opar-tych na utrwalonych wzorcach uczelni publicznych i instytucji badawczych oraz bardzo licznej grupy uczelni niepublicznych. Maj one bardzo duy potencja. Cigle jednak nie udao si im wypracowa wizi rynkowych z odbiorcami edukowanej kadry i wynikw bada, co powoduje ich liczne finansowe ograniczenia7. Innowacje w sektorze akademickim i nauko-wo-badawczym powinny by oparte w wikszym stopniu na potencjale stu-dentw8, ich firm a take firm zakadanych przez pracownikw oraz wyzwo-leniu potencjaw lokalnych i midzynarodowych.

firmy, konsumenci i organizacje spoeczne potrzebuj Strategii innowacji dla Polski

Powinna by ona oparta na rzetelnej i cigej diagnozie, nada za wzora-mi midzynarodowymi9 i opiera si na kompleksowym potraktowaniu dbr

6 Oceniane byy instytuty i orodki badawczo-rozwojowe, ktre wysay do nas ankiety oraz orodki, ktrych dane na temat nakadw na badania i rozwj, kontraktw europej-skich i sytuacji finansowej byy dostpne publicznie. W analizie patentw byy brane pod uwag tylko te orodki, ktre miay wsplne patenty z firmami. cznie oceniono innowa-cyjno 40 instytutw i jednostek badawczo-rozwojowych.

7 Moliwoci w tym obszarze przedstawiaj T. Baczko, A. Chaberski i J. Lipiec w pracy: Rozwj form rodzinnych w Polsce przez wzrost wiedzy i tosamoci, w: GOW wyzwanie dla Polski, VII Kongres Ekonomistw Polskich, Kotowicz-Jawor J. (red.), PTE, Warszawa 2009, s. 207225. Badania Pentor RI wskazuj, e 2% firm rodzinnych jest zainteresowa-nych innowacjami, co oznacza populacj ponad 20 tysicy firm przy zaoeniu, e jest ich w Polsce co najmniej milion. Szerzej na temat tego projektu w artykule A. Chaberskiego w ramach Raportu.

8 Badania przeprowadzone w Wyszej Szkole Informatyki Stosowanej i zarzdzania pod auspicjami PAN wskazuj na znaczne powizanie studentw z innowacyjnymi firmami. Naj-nowsze badania przeprowadzone w 2010 r. wskazuj, e s to czsto firmy o powizaniach midzynarodowych por. Baczko T., Krzywina E.: Wyzwanie innowacyjne dla przedsibior-czych, Wspczesne Problemy zarzdzania, 1/2008, s. 728.

9 Bardzo cennych podstaw dostarcza Strategia Innowacji OECD, ktra skierowana jest do rzdw. Podkrela jednak znaczenie wspdziaania i partycypacji, jako klucz do sukcesu. zob. The OECD Innovation Strategy: Innovation to Strenghten Growth and Adress Global and Social Challanges. Key Findings., SG/INNOV(2010)1 z 26.02. 2010. Wanym dokumen-

Tadeusz Baczko20

publicznych takich jak zdrowie, edukacja, rodowisko, bezpieczestwo. Powinna j charakteryzowa kompleksowo podejcia, orientacja na poten-cjay innowacyjne, spjno dziaa publicznych, adekwatne podstawy instytucjonalne, orientacja na potrzeby firm, konsumentw, instytucji badawczych oraz dugookresowa perspektywa. Podstaw jej opracowania powinna by mapa drogowa uwzgldniajca dotychczasowe projekty stra-tegiczne (midzynarodowe, europejskie, rzdowe oraz typu foresight) oraz nowe kierunki w rozwoju innowacji, jak rozwj sektora usug niematerial-nych, demokratyzacji innowacji, uwzgldnienia przedsibiorczoci i zasto-sowa ICT, innowacji popytowych, eko-innowacji, innowacji biotechnolo-gicznych i nanotechnologicznych.

* * *

Oddajemy w rce czytelnikw pit jubileuszow edycj Raportu o innowacyjnoci gospodarki Polski, ktra poza analizami makroekono-micznymi i mikroekonomicznymi zawiera: wyniki bada inwestorw w badania i rozwj w latach 20042008, wyniki bada firm ktre uzyska-y patenty w 2008 r., bogaty materia informacyjny w postaci najnow-szych ocen innowacyjnoci dla 500 przedsibiorstw, Listy 500 najbardziej innowacyjnych przedsibiorstw w Polsce w 2008 r., listy rankingowe firm innowacyjnych wg zatrudnienia w 2008 r. obejmujce List duych naj-bardziej innowacyjnych przedsibiorstw w Polsce w 2008 r., List maych i rednich najbardziej innowacyjnych przedsibiorstw w Polsce w 2008 r., List najbardziej innowacyjnych mikroprzedsibiorstw w Polsce w 2008 r., zestawienie patentw otrzymanych przez firmy w 2008 r. oraz zesta-wienia najbardziej innowacyjnych produktw i usug przysanych przez firmy w 2009 r.

Opracowania te uzupenione s sownikiem opisujcym metodologi oceny innowacyjnoci i budowy rankingu, przygotowanym przez zesp T. Baczko, E. Krzywina, M. Szyl. Naley w tym miejscu stwierdzi, e meto-dologia bada stale jest doskonalona. Opracowany system wskanikw indywidualnych integrowanych indykatorw innowacyjnoci (4I)10 opartych na wiedzy obejmuje innowacyjno rynkow, procesow, nakady na inno-wacyjno oraz aktywno w sferze wasnoci intelektualnej jak i kontrak-tw europejskich. Prowadzone badania metodologiczne pozwoliy na apli-kacj systemu w polskich firmach11. System pozwala czy zarwno poda-

tem odniesienia jest te EUROPA 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaone-go rozwoju sprzyjajcego wczeniu spoecznemu, Komisja Europejska, 03.03.2010.

10 Pojcie wskanikw typu 4I zostao uyte w publikacji: Baczko T., Kacprzyk J., zadro-ny S.: Towards Knowledge Driven Individual Integrated Indicators of Innovativeness w: Knowledge-based Intelligent System Advancements: Systemic and Cybernetic Approaches, Jzefczyk J. and Orski D., Editor(s), Wydawnictwo IGI, w druku.

11 Baczko T., Krzywina E., Szyl M.: Sownik do Listy 500 najbardziej Innowacyjnych przedsibiorstw w 2007 r., w: Raport o innowacyjnoci gospodarki Polski w 2008 roku, red. T. Baczko, INE PAN, Warszawa 2009, s. 69272.


owe jak i popytowe podejcie do innowacji przedsibiorstw12. Uwzgldnia innowacyjno produktow, rynkow, nakady na innowacje marketingowe i organizacyjne oraz obowizujce klasyfikacje nakadw na innowacyjno cznie z inwestycjami w sfer B+R.

Opracowany system jest otwarty na nowe kierunki ewolucji innowacji, uatwia identyfikowanie firm innowacyjnych, ich ocen, diagnoz dziaal-noci innowacyjnej, upowszechnienie wzorcw w zakresie innowacyjnoci i inwestycji w B+R oraz analizy dynamiczne i przestrzenne. Pozwala na prowadzenie aktywnej polityki innowacyjnej w skali kraju, regionw oraz sektorw. Wanym zastosowaniem jest zapenienie przestrzeni informacyj-nej midzy sfer nauki i biznesu oraz instytucjami dysponujcymi fundu-szami publicznymi i prywatnymi oraz firmami innowacyjnymi.

zastosowane podejcie pozwala powiza najnowsze trendy w zakresie bada innowacyjnoci z potrzebami decyzyjnymi.

Oceny innowacyjnoci bazuj na systemie wskanikw wykorzystuj-cych mikrodane ze rde publicznych i ankiet oraz opiniach ekspertw opartych na informacjach ilociowych i jakociowych przekazanych przez firmy. Tworzy to nowe moliwoci dla wykorzystania mikrodanych ze staty-styki publicznej bez naruszania tajemnicy statystycznej. Podjte zostay prace nad wykorzystaniem zebranych bogatych zbiorw danych dla tworze-nia automatycznych regu decyzyjnych oraz syntetycznych opinii dla eks-pertw przy pomocy metod sztucznej inteligencji wykorzystywanych w wyszukiwaniu informacji z baz danych13. Uzyskane wyniki pozwalaj nie tylko na opisanie wspzalenoci midzy charakterystykami innowacyjnych firm, ale take na identyfikowanie typw firm innowacyjnych o specyficz-nych atrybutach. Badania poznawcze tego typu nios za sob szanse opisa-nia realnej struktury systemu innowacyjnego, czego znaczenia trudno jest przeceni.

zesp badawczy ma nadziej, e te unikalne materiay informacyjne przyczyni si do lepszego zrozumienia innowacyjnoci, poprawy alokacji funduszy oraz do rozwoju spoecznego procesu upowszechnianie si wzo-rw innowacyjnoci. Dla licznych przedsibiorstw przekazywany materia moe by podstaw diagnozy i poprawy swoich systemw zarzdzania pro-cesami innowacyjnoci i doskonalenia systemw informacyjnych. Liczymy, e pomoe take instytutom badawczym, uczelniom i jednostkom naukowo- badawczym w nawizaniu kontaktw z firmami innowacyjnymi, co uatwi zarwno transfer technologii jak i wspprac nad projektami polskimi i midzynarodowymi. Mamy take nadziej, e prezentowane materiay spotkaj si z zainteresowaniem ze strony instytucji publicznych i prywat-nych zaangaowanych w finansowanie dziaalnoci przedsibiorstw oraz

12 Por. Grdzka N.: Innowacje tworzone przez konsumentw, klientw, uytkownikw, odbiorcw w latach 20052007, tame, s.190193. Kwestie innowacji popytowych w ramach tego Raportu podejmuj W. Burzyski, N. Grdzka, W. Pander oraz A. onierski.

13 Kwestie te s poruszone w wspomnianej poprzednio publikacji Baczko T., Kac-przyk J., zadrony S.

Tadeusz Baczko22

uatwi komunikacj i wspprac nad innowacyjnymi projektami rnych rodowisk.

Na koniec chciabym podzikowa caemu zespoowi realizacyjnemu za ogromny wkad pracy i zaangaowanie. Szczeglne podzikowania nale si redaktorem czci makroekonomicznej i mikroekonomicznej paniom Ewie Krzywinie i Magosi Piekowskiej. W projekcie centraln rol odgry-waj prace analityczne i obliczeniowe. Chciabym wic podzikowa panu Markowi Szylowi z Sieci Naukowej MSN za zaangaowanie w ten projekt i osobisty bardzo cenny wkad merytoryczny, ktry zaprocentowa w wielu dalszych badaniach i analizach. Chciabym te serdecznie podzikowa pani Joannie Pczkowskiej za zaangaowanie w procesy redakcyjne i nadanie raportowi profesjonalnego ksztatu. Pani Barbarze Kubielas chcielibymy podzikowa za doprowadzenie do wydrukowania Raportu. Lista podziko-wa byaby niepena gdyby nie wymieni zespou komunikacji z przedsi-biorstwami w skadzie: pani Justyna Janik i pani Lidia Wiechecka, wzmoc-nionego czasowo przez panie Nel Grdzk i Alicj Jawiec. Trudno te nie wspomnie o pomocy pana Michaa Baranowskiego i jego bardzo duym zaangaowaniu w komunikacj wynikw bada w systemie tradycyjnym i elektronicznym. W upowszechnianiu Raportu pomocne byy dziaa-nia dziennikarzy. Szczeglnie serdecznie chciabym podzikowa panu red. Ryszardowi Holzerowi.

Chciabym podzikowa wszystkim autorom za bardzo duy wkad merytoryczny. Specjalne podzikowanie naley si Dyrekcji Instytutu i caej administracji za stworzenie dogodnych warunkw dla realizacji projektu.

Prowadzone badania spotykaj si z bardzo yczliwym przyjciem ze strony przedsibiorstw innowacyjnych. Wiele z nich coraz chtniej wysya do nas swoje ankiety z danymi, ktre pozwalaj uzyska bezpatne oceny innowacyjnoci. Wielk wag przywizujemy do ich opinii i zdajemy sobie spraw z istotnoci ich dalszego komunikowania. Chcemy przyczyni si do zmiany mylenia o poziomie innowacyjnoci firm w Polsce i coraz lepiej potrafimy to robi. Chcielibymy wszystkim przedsibiorstwom, ktre zaan-gaoway swoje siy w wypenianie ankiety serdecznie podzikowa. Bardzo wysoko cenimy sobie ich zaufanie i udzia coraz wikszej iloci innowacyj-nych przedsibiorstw w naszych seminariach i konferencjach zmierzajcych do stworzenia Strategii Innowacji dla Polski. Na koniec chciabym podzi-kowa panu Prezesowi Polskiej Akademii Nauk za objcie tego Raportu swoim honorowym patronatem. Podjte przez nasz zesp prace stanowi te wkad w realizacj Strategii Innowacji OECD, nad ktr prace byy i s dla nas bardzo cenn podstaw. Chciabym w tym miejscu serdecznie podzikowa dyrektorowi Andrew Wyckoffowi z Dyrekcji Nauki, Technolo-gii i Przemysu OECD, pani Alessandrze Colecchia i dr Fredowi Gaultowi, jak i pozostaym ekspertom NESTI OECD za liczne inspiracje.

cZ MAKrOeKONOMicZNA (pOd redAKcj ewy KrZywiNy)

SeKtOr WieDZY NA tLe iNNYcH SeKtOrW GOSpODArKi 25

Leszek Jerzy Jasiski

Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

SeKtOr wiedZy NA tLe iNNych SeKtOrw gOSpOdArKi

Interesujcy nas sektor wiedzy mona wyodrbni odwoujc si do prze-ksztaconej hipotezy trzech sektorw (three-sector hypothesis). zgodnie z oryginaln postaci tej hipotezy naley podzieli gospodark, czyli og dziaalnoci produkcyjnej, na trzy czci skadowe, opatrywane numerami pierwszy, drugi i trzeci.

Pierwszy sektor (primary sector) zajmuje si wydobywaniem z ziemi surowcw naturalnych, w jego skad wchodz rolnictwo ze swym otocze-niem14, lenictwo, rybowstwo, rybactwo i grnictwo. Sektor drugi (secon-dary sector) dostarcza produkty fizyczne, gotowe do wykorzystania przez konsumenta lub inwestora rozbudowujcego swj aparat produkcyjny. Two-rz go przemys, a razem z nim energetyka oraz budownictwo. z kolei sek-tor trzeci (tertiary sector) obejmuje sfer usug. Taki podzia gospodarki pozwala umieci kady rodzaj dziaalnoci w jednej z trzech czci skado-wych. Sektor wymieniony na ostatnim miejscu ma charakter rezydualny i dlatego ma posta niejednolit z punktu widzenia poziomu techniki i zarzdzania15 .

Trzyelementowy podzia gospodarki jest modyfikowany przez wyr-nienie sektora czwartego (quaternary sector)16. Stanowi on obszar usug polegajcych na dostarczaniu zaawansowanej informacji, w jego skad wchodz informatyka, telekomunikacja, tak zwane usugi profesjonalne oraz sfera bada i rozwoju (sfera B+R). Do czwartego sektora wcza si niekiedy instytucje finansowe i reklam. Przez usugi profesjonalne (pro-fessional services) rozumie si szerok gam dziaa wspierajcych biz-nes, wymagajcych specjalistycznego przygotowania. Tworz je doradcy finansowi, inynierowie, ksigowi, lekarze, prawnicy. Pojcie to zawa si niekiedy do usug natury finansowej i usug doradczych w obszarze biznesu. Symbolem tej formy dziaalnoci gospodarczej jest wielka czwr-

14 Rolnictwo i jego otoczenie okrela si jako agrobiznes. W jego skad, obok samego rolnictwa, wchodzi produkcja zuywanych przez nie rodkw, skup i handel, przemys spo-ywczy i agroturystyka.

15 Podzia gospodarki na trzy gwne sektory przewiduj statystyczne systemy klasyfi-kacji dziaalnoci gospodarczej.

16 Takie rozrnienie trafia do podrcznikw geografii, Skrzypczak W.: Geografia ekono-miczna, Efekt, Warszawa 2002, s.126.

Leszek Jerzy Jasiski26

ka: PricewaterhouseCoopers, Deloitte Touche Tohmatsu, Ernst & young i KPMG. z kolei sfera bada i rozwoju (B+R, research and development) czy w sobie dziaalno teoretyczn i projektow, grupujc przedstawi-cieli nauki, ludzi techniki, odkrywcw i wynalazcw. zgodnie z klasyfika-cj Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) na sfer B+R skadaj si trzy komponenty: badania podstawowe (underpinning rese-arch), badania stosowane (applied research) i dziaania rozwojowe (expe-rimental research)17. Pierwszy zesp dziaa OECD dzieli si na badania gwne (basic research) i strategiczne (strategic research), suce odpo-wiednio czystemu poznaniu bez przyjtych z gry ogranicze przedmio-towych oraz poszukiwaniu rozwiza teoretycznych wybranych konkret-nych problemw18. Badania stosowane maj rwnie charakter teoretycz-ny. Prowadzi si je na zamwienie i su tworzeniu ram dla dziaalnoci rozwojowej. Ta ostatnia umoliwia powstawanie nowych produktw i pro-cesw produkcyjnych w obszarze nauk spoecznych, mieszczcych si raczej w dwch pierwszych zespoach i przyjmuje posta realizacji pro-gramw o charakterze operacyjnym.

Szeroko zdefiniowany sektor czwarty, razem z usugami finansowymi i reklam, wiadczy usugi na rzecz przedsibiorstw. Edukacja, suba zdro-wia i kultura tworz usugi na rzecz osb fizycznych. Nie bdziemy posu-giwa si tak rozleg definicj sektora czwartego, ograniczymy go do sfery przekazywania zaawansowanej informacji. Uyte w tytule pracy okrelenie sektor wiedzy wolno utosamia z tak wanie rozumianym pojciem czwar-tego sektora gospodarki. Nie jest to jednolity komponent gospodarki, jego wyrnikiem jest wysoki poziom merytoryczny usug dla podmiotw eko-nomicznych19 .

Brane informatyczna i telekomunikacyjna opatrywane angielskim skr-tem ICT (information and communication technology) rni si istotnie od sfery prac badawczo-rozwojowych. zaliczamy je do sektora wiedzy z uwagi na ich due znaczenie dla zmian technicznych zachodzcych w caej gospo-darce. Decyduje o tym take to, e w ich rozwoju zaawansowana informa-cja zajmuje miejsce centralne.

Przedsibiorstwa sektora wiedzy dysponuj w istocie jedynie okrelony-mi umiejtnociami, a ich zasoby kapitau fizycznego stanowi mao istotny element ich wyposaenia. Przed laty przedsibiorstwa dysponujce zaawan-sowan wiedz nie obawiay si naladownictwa i dlatego nie wprowadza-y szczelnej ochrony swoich rozwiza. z tego punktu widzenia w ostatnich dekadach XX wieku sytuacja zmienia si diametralnie: ochrona patentowa i precyzyjne ustalenie praw wasnoci stay si dla sektora wiedzy spraw najwyszej wagi.

17 Strona internetowa www.stats.govt.nz 18 Problem translatorski polega na tym, e polskiemu sowu podstawowy odpowiadaj

angielskie sowa underpinning i basic, ktrych znaczenie nie jest identyczne.19 O sektorze proinnowacyjnym w Unii Europejskiej w: Geografia ekonomiczna Unii

Europejskiej, I. Fierla (red.), PWE, Warszawa 2007, s.51.


Wspczesna ekonomia posuguje si pojciem dbr informacyjnych20 . Mona je definiowa wziej lub szerzej. W pierwszym przypadku chodzi o produkty takie jak programy komputerowe, bazy danych, w tym zwyke gry komputerowe, oraz o usugi w rodzaju poczty elektronicznej, gied elek-tronicznych lub porednictwa pracy. W drugim przypadku bierze si pod uwag rwnie handel i bankowo elektroniczn oraz Internet.

Nie naley utosamia sektora dostarczajcego dobra informacyjne z sektorem wiedzy, poniewa ten drugi jest duo wikszy. Cech charakte-rystyczn produktw i usug elektronicznych jest wysoki koszt ich wytwo-rzenia i bardzo niski koszt ich reprodukcji. z tego powodu dostarczanie dbr informacyjnych wymaga posiadania przy rozpoczynaniu dziaalnoci znacznych rodkw finansowych, co nie jest charakterystyczne dla caego sektora wiedzy.

Pojcie knowledge worker (intellectual worker, brain worker) jest uy-wane w odniesieniu do pracownika, ktrego umiejtno wykonywania zada bierze si z posiadanej wiedzy, a nie ze zdolnoci wykonywania pracy fizycznej21. Czsto pojcie to zawa si do osb zatrudnionych w sektorze informatyki, kiedy indziej rozszerza si na prawnikw, nauczycieli i naukow-cw. Istnieje okrelenie rwnolege information worker na oznaczenie ka-dego, kto pracuje inaczej ni fizycznie, czyli dziki sile swych rk. Tacy pracownicy stanowi niemal trzy czwarte wszystkich zatrudnionych w kra-jach wysoko rozwinitych. zbiorowoci knowledge workers i information workers s zblione do spoecznoci pracownikw sektora wiedzy, ale nie jest z ni tosame. Dalej nie bdziemy posugiwa si tymi okreleniami.

Struktur gospodarki definiuje si niekiedy jeszcze inaczej ni w hipo-tezie trzech lub czterech sektorw: wyrnia si jej pity sektor (quinary sector). Stanowi on obszar aktywnoci ekonomicznej niepodejmowanej dla uzyskania zysku. Wypada do niego zaliczy: usugi medyczne, edukacj i kultur (w czci wolnej od istniejcego tu nastawienia typowo bizneso-wego, chocia finansowan bezporednio lub porednio przez zaintereso-wanego), nastpnie sfer administracji publicznej, wojskowo, policj i badania naukowe. W pitym sektorze trzeba umieci prac na rzecz wa-snej rodziny, wykonywan przez osoby nigdzie niezatrudnione, pozostajce w domu22 .

W ocenie twrcw hipotezy trzech sektorw, Jeana Fourasti i Colina Clarka, rozwj gospodarki prowadzi do zmiany relatywnej pozycji jej kom-ponentw23. Kada faza ewolucji systemu ekonomicznego charakteryzowa-a si cakowicie innym podziaem zasobw pracy pomidzy trzy sektory.

20 Samuelson W.F., Marks S.G.: Ekonomia menederska, PWE, Warszawa 2009, s.127.21 Pojcie wprowadzi Peter Drucker, por. Drucker P.: Landmarks of Tomorrow: A Report

on the New Post-Modern World, Harper, New york 1957.22 Ten ostatni obszar dziaalnoci, w odrnieniu od wymienionych poprzednio, nie

bdzie tworzy PKB.23 Fourasti J.: Le Grand Espoir du XXe sicle. Progrs technique, progrs conomique,

progrs social, Presses Universitaires de France, Paris 1949.


W gospodarce tradycyjnej jej kolejne czci skadowe dysponoway odpo-wiednio 70, 20 i 10 procentami cznej liczby zatrudnionych. W okresie przejciowym relacje midzysektorowe ksztatoway si odmiennie: odpo-wiednio 20, 50 i 30 procent. W czasach nam wspczesnych relacje te zmieniy si i na poszczeglne sektory przypada 10, 20 i 70 procent zaso-bw pracy.

Przeksztacenia strukturalne znajduj sw przyczyn w technice. Mecha-nizacja zmniejszaa zapotrzebowanie na prac najpierw w rolnictwie, a p-niej w przemyle. Pierwsz rewolucj przemysow z przeomu XVIII i XIX wieku umoliwio wynalezienie silnika parowego. Istotne znaczenie miaa take pojawienie si mechanicznego czenka w przemyle wkienniczym. Sto lat pniejsza druga rewolucja przemysowa mina gwnie pod zna-kiem wykorzystania energii elektrycznej, jak rwnie silnika spalinowe-go24 .

Trzeci rewolucj przemysow charakteryzuje poczenie zmian w r-nych dziedzinach techniki z nowymi moliwociami prowadzenia dziaalno-ci gospodarczej. Trudno wskaza jeden wiodcy wynalazek. W obszarze technologii wiod prym elektronika, informatyka, telekomunikacja, inynie-ria materiaowa, robotyka i biotechnologia. Przeom XX i XXI wieku cechu-je powstanie nowych moliwoci produkcji i wiadczenia usug dziki lase-rom, komputerom, poczcie elektronicznej, telefonom komrkowym, nowym tworzywom, robotom i inynierii genetycznej. Jednoczenie z przemianami technicznymi poszerzy si radykalnie obszar dziaania podmiotw ekono-micznych, zwaszcza po 1989 roku. zachodni wiat gospodarki rynkowej uzyska moliwo prowadzenia interesw w postkomunistycznych krajach Europy, w Rosji, w Chinach, a take w stopniu duo wikszym ni dawniej w krajach Trzeciego wiata. Podobnie pojawiy si nowe moliwoci dzia-ania dla krajw spoza triady: USA, Unia Europejska, Japonia.

Przemianom technologicznym towarzyszy globalizacja gospodarki wia-towej, rozumiana czsto jako tworzenie si jednolitego, wolnego od ograni-cze wiatowego rynku towarw i kapitau, a w pewnej mierze take i pracy. Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku nie ma cigle podstaw by twierdzi, e taki jednolity rynek sta si ju faktem; z pewnoci wiat do niego si zbliy, szczeglnie w latach dziewidziesitych XX wieku. Trud-no te uzna, e nastpio ujednolicenie gospodarki wiatowej z punktu widzenia rozwiza systemowych i ustrojowych. Chiny stanowi hybryd gospodarki prywatnej i upastwowionej, zmierzajc chyba konsekwentnie w stron systemu rynkowego. W Rosji sektory uznane za strategiczne pozo-staj pod bezporedni kontrol pastwa. W obu tych krajach, jak rwnie w wielu innych, mniejszych od nich, obecno pastwa w gospodarce wykracza poza ramy przyjte w systemie rynkowym.

Fourasti by zdania, e gwatowny rozwj sektora usug, w ktrym nie spodziewa si spadku popytu na prac, rozwie nabrzmiay problem bez-

24 Kaliski J.: zarys historii gospodarczej XIX i XX wieku, Efekt, Warszawa 2000, s. 40 i 73.


robocia. Oczekiwa take, e sektor trzeci bdzie tworzy miejsca pracy wycznie dla osb dobrze wyksztaconych, ktrym zapewni zblione do siebie, wysokie wynagrodzenia. Jego przewidywania si nie sprawdziy: usugi okazay si polem bardzo zrnicowanych wynagrodze za prac, czsto niskich. To wanie dua cz sektora usug zania przecitny poziom dochodw w spoeczestwie. z punktu widzenia wydajnoci sektor usug en bloc spowalnia ca gospodark. W konsekwencji przyczynia si to zmniejszenia tempa wzrostu PKB, z drugiej czciowo niweluje skutki dla poziomu zatrudnienia szybkiego wzrostu wydajnoci w przemyle.

W sposb podobny do zmian w obszarze zatrudnienia, w miar upywu czasu, ulegaa przeksztaceniom struktura wytwarzania produktu krajowe-go brutto. Jednak sektorowe struktury PKB i zatrudnienia na og nie pokryway si.

Autorem podobnej do hipotezy trzech sektorw teorii trzech fal techno-logicznych w rozwoju gospodarczo-spoecznym wiata by Alvin Toffler. Fala pierwsza oznaczaa spoeczestwo agrarne, druga przemysowe, a trze-cia rozwijajce si od poowy XX wieku spoeczestwo poprzemysowe25 .

We wspczesnej gospodarce uwaa si za kluczowy sektor wiedzy. Ist-nieje kilka opisujcych go poj. Okrelenie gospodarka oparta na wiedzy uznaje szeroko rozumian wiedz za czynnik rozstrzygajcy o osiganiu korzyci ekonomicznych26. Tworzenie wiedzy ma obecnie odgrywa rol przypisywan dawniej produkcji towarw, podobnie jej rozprzestrzenianie si ma wykazywa podobiestwo do dystrybucji dbr i usug27. W tej kon-cepcji wiedza przyjmuje posta specyficznego produktu, ktrego wytwarza-nie pozwala stymulowa wzrost i caociowy rozwj gospodarki28 .

Propozycje definicyjne id jeszcze dalej, wprowadza si dwa pojcia rwnolege: gospodark wiedzy (knowledge economy) i gospodark opart na wiedzy (knowledge-based economy). W pierwszym przypadku wiedz uznaje si za specyficzny produkt, w drugim za narzdzie do tworzenia innych produktw. Nie bdziemy dalej siga po to rozrnienie terminolo-giczne i prbowa doprecyzowa zakres znaczeniowy tych poj, co gdyby zdecydowa inaczej byoby potrzebne. Pozostaniemy przy okreleniu: gospodarka oparta na wiedzy rozumianym w sposb opisany wyej.

Nie jest niczym nowym stwierdzenie, e na wiecie postpuje ewolucja w kierunku gospodarki opartej na wiedzy. Powstaje jednak pytanie, czy wszystkie systemy ekonomiczne, gospodarki wszystkich krajw, mog uczestniczy w tym procesie w ten sam sposb. Mwic inaczej, jest spra-

25 Toffler A.: Szok Przyszoci, zysk i S-ka, Pozna 1998 (wydanie amerykaskie 1970).

26 Knowledge-based economy as factor of competitiveness and economic growth, M. Runiewicz-Wardyn (red.), WSPiz im. L. Komiskiego, Warszawa 2008.

27 Marciniak S.: Rola nauki w gospodarce opartej na wiedzy, w: Spoeczestwo wiedzy czy era informacyjna, KNSiA, Politechnika Warszawska, Warszawa 2008, s. 523.

28 Termin gospodarka oparta na wiedzy przypisuje si Peterowi Druckerowi. Drucker P.: The Age of Discontinuity; Guidelines to Our Changing Society, Harper and Row, New york 1969.


w otwart to, czy cz krajw jest zmuszona rozwija si inaczej ni na zasadzie ycia z wiedzy i pozosta gospodarkami zbudowanymi na wytwa-rzaniu dbr fizycznych i usug tradycyjnych. Dzieje si tak niezalenie od tego, e wiedza przepywa swobodnie z kraju do kraju trafiajc tam, gdzie jest na ni najwikszy popyt i najmniejsze przeszkody, by j zastosowa. Nasza odpowied na postawione wyej pytanie jest pozytywna. Jestemy zdania, e w poszczeglnych krajach rozmiary i znaczenie sektora wiedzy mog by rne. Podzia pracy jest realny w kadym obszarze, nie wycza-jc sfery zaawansowanej informacji.

eUrOpeJSKi iNStYtUt iNNOWAcJi i tecHNOLOGii (eit) 31

Daria Tataj

Komitet Wykonawczy rady Zarzdzajcej eit Szkoa Biznesu politechniki Warszawskiej

eurOpejSKi iNStytut iNNOwAcji i techNOLOgii (eit): eKSperyMeNt w trjKcie wiedZy

W roku 2000 ambicj Europy bya wizja kontynentu jako najbardziej dyna-micznej w skali wiata gospodarki opartej na wiedzy. Bilans pierwszej deka-dy XXI wieku pokazuje jak trudno Europie osign tak ambitny cel. Raport European Innovation Scoreboard 2009 nie pozostawia wtpliwoci: cel wyznaczony w Strategii Lizboskiej nie zosta osignity, a przepa inno-wacyjna midzy Europ a Stanami zjednoczonymi i Japoni nie zostaa wyrwnana29. Pomimo wielu inicjatyw dcych do innovation capacity, najwikszego na wiecie publicznego programu finansowania bada nauko-wych i innowacyjnoci oraz skokowego powikszenia potencjau ludzkiego przez poszerzenie granic Unii Europa nadal stoi w obliczu fundamental-nego problemu: w jaki sposb zdynamizowa gospodarczy wzrost?

Niezaprzeczalnie motorem napdzajcym rozwj gospodarczy jest inno-wacyjno30. Wiemy, e wpywa na ni wiele rnorodnych czynnikw: poda kadry naukowej i inynierskiej, wysoko nakadw publicznych na badania naukowe, wsppraca midzy orodkami akademickimi i biznesem, konkurencyjno rynku, rozwinity system finansowy i dostp do zagra-nicznego know-how31 . Jednak w przecigu ostatniej dekady sposb produk-cji, komercjalizacji i upowszechniania innowacji uleg radykalnej zmianie32 . W istocie brak nam danych, by lepiej zrozumie rzeczywiste mechanizmy warunkujce innowacyjno w globalnym spoeczestwie sieci33 .

29 European Innovation Scoreboard 2009. Comparative Analysis of Innovation Perfor-mance, Maastricht Economic and Social Research and Training Center on Innovation and Technology (UNU-MERIT).

30 OECD Science, Technology and Industry Scoreboard, OECD 2009.31 Jaumotte F., Pain N.: From Ideas to Development. The Determinants of R&D and

Patenting, OECD Economics Department Working Papers No. 457, OECD 2005.32 Herstad S. J., Bloch C., Ebersberger B., Els van der Velde: Open innovation and glo-

balization. Theory, evidence and implications, Vision ERA-Net, April 2008.33 Freeman Ch., Soete L.: Developing science, technology and innovation indicators:

what can we learn from the past, Working Papers Series #2007001,UNU-MERIT, United Nations University, January 2007.

Daria tataj32

Nowym modelem w ramach europejskiej strategii innowacji jest Trjkt Wiedzy, ktry czy w zintegrowan sie innowacji obszar bada nauko-wych, szkolnictwa oraz biznesu34. Europa posiada ogromny potencja w ka-dej z tych dziedzin, ale to ich wspzaleno, efektywno dynamicznej wymiany wiedzy, informacji, oraz adaptacyjno do globalnego wymiaru open innovation warunkuj dynamik rozwoju ekonomicznego. Brak kultu-ry przedsibiorczoci sprawia, e innowacyjny potencja Europy nie jest wykorzystywany w wystarczajcym stopniu.

Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT)35 jest nowym instru-mentem europejskiej polityki innowacji i eksperymentem w ramach Trj-kta Wiedzy36 . Misj EIT jest stworzy mechanizmy dla zmniejszenia prze-paci innowacyjnej Europy wzgldem najbardziej rozwinitych krajw. Instytut ma rwnie przetestowa modele uproszczonych rozwiza w zakresie governance kontroli i nadzoru wacicielskiego nad instru-mentami i projektami w zakresie europejskiej polityki innowacji.

EIT sam w sobie jest radykalnie innowacyjnym przedsiwziciem. Nie-wielki budet i niespotykana dotd autonomia stwarzaj zarazem tak konieczno, jak i szans odejcia od utartych procesw aplikowania i zarz-dzania europejskimi rodkami na badania naukowe, innowacje i rozwj szkolnictwa. Pomys powoania Instytutu pocztkowo wywoa protesty wiodcych uniwersyteckich orodkw Europy i do niedawna budzi scepty-cyzm wielkiego biznesu. Wreszcie, po czterech latach inkubacji, zainaugu-rowany zosta w dniu, w ktrym media ogosiy bankructwo banku inwe-stycyjnego Lehman Brothers dajce pocztek globalnej recesji. Instytut powsta w marcu 2008 roku jako europejska agenda z siedzib w Buda-peszcie. Kieruje nim niezalena Rada zarzdzajca, w skad ktrej wchodz wybitni naukowcy, przedsibiorcy, prezesi midzynarodowych korporacji. zaledwie w przecigu kilkunastu miesicy funkcjonowania, EIT stao si jedn z najbardziej rozpoznawanych w Europie inicjatyw europejsk mark innowacji, synonimem jakoci, proaktywnego nastawienia i aspiracji na wiatow skal.

Podstawowym zadaniem EIT jest stworzy Wsplnoty Wiedzy i Innowa-cji (Knowledge and Innovation Communities KIC). Wsplnoty Wiedzy i Innowacji to zintegrowane konsorcja, w skad ktrych wchodz uniwersy-tety, orodki badawcze oraz innowacyjne przedsibiorstwa. Kada Wsplno-ta zorganizowana jest jak galaktyka wok kilku wzw kolokacji. Wzy przypominaj uniwersytecki kampus i zwykle s czci przemysowego klastra. Kolokacja umoliwia naturaln mobilno studentw i doktorantw midzy nauk a gospodark i prowadzi do dynamicznego rozwoju przedsi-

34 Conference Conclusions from The Knowledge Triangle Shaping the Future Europe, 31 August2 September 2009 in Gteborg, Sweden.

35 Strona internetowa http://www.eit.europa.eu36 Jn Figel Commissioner for Education, Training, Culture, and Multilingualism,

EIT: a new model for the knowledge triangle, EIT Stakeholders consultation meetings Brussels, 25 April 2006.


biorczoci37. W wyniku bezporedniej interakcji i wsppracy naukowcw, przedsibiorcw, menaderw we Wsplnotach powstawa bd nowe firmy, technologie i projekty dla przemysu. W midzynarodowej i midzy-dyscyplinarnej wsppracy gwarze zrodz si by moe nowe Google i eBay-e. Wyksztacenie kolejnego pokolenia przedsibiorczych europejczykw jest bowiem jednym z gwnych miernikw sukcesu EIT.

Pierwsze trzy Wsplnoty zostay wyonione w konkursie w grudniu 2009 roku. Climate KIC to Wsplnota skoncentrowana na obszarze przeciw-dziaania i adaptacji do zmian klimatycznych. Skada si z piciu wzw zlokalizowanych w Londynie, zurichu, Berlinie, Paryu oraz w Randstad. W skad Climate KIC wchodzi te sze regionalnych centrw wdroenio-wych, z ktrych jedno znajduje si we Wrocawiu. Druga Wsplnota KIC InnoEnergy zajmowa si bdzie komercjalizacj przedsiwzi zwiza-nych z produkcj i dystrybucj zrwnowaonej energii. Centra kolokacji to Karlsruhe, Grenoble, Eindhoven/Leuven, Barcelona, Sztokholm, a take Krakw, ktry w poczeniu z aglomeracj grnolsk prowadzi bdzie projekty zwizane z technologiami czystego wgla. Trzecia Wsplnota EIT ICT Labs skoncentruje swoje przedsiwzicia wok komercyjnych moli-woci zwizanych z rozwojem spoeczestwa informacyjno-komunikacyjne-go. Jej wzy kolokacji znajduj si w Berlinie, Eindhoven, Helsinkach, Paryu i Sztokholmie. redni roczny budet kadej ze Wsplnot waha si midzy 50 a 100 mln EUR. z tej kwoty EIT zapewnia zaledwie 25% finan-sowania. Pozostae 75% to fundusze alokowane przez partnerw konsor-cjw: prywatny biznes, uniwersytety, orodki badawcze, jednostki samorz-dowe. Oznacza to, e budet samego Instytutu na poziomie 308 mln EUR, sta si kapitaem pocztkowym i wygenerowa finansowanie na poziomie 1 miliarda EUR dedykowane na okres najbliszych czterech lat. Taki model finansowania instrumentu polityki innowacji to precedens w skali Europy.

Warunki konkursu na Wsplnoty Wiedzy i Innowacji ogoszone w kwiet-niu 2009 roku przez Rad zarzdzajc EIT nie pozostawiay wtpliwoci: Wsplnoty maj mie przemylan strategi i biznes plan, maj by zarz-dzane jak biznes, a kierownictwo Wsplnot musi mie udokumentowane dowiadczenie w prowadzeniu komercyjnych przedsiwzi. Szeroko zosta-y zdefiniowane innowacje wychodzc poza czysto technologiczne konotacje tego pojcia oraz linearne rozumienie samych procesw innowacyjnych. Tak wic, zachowujc istotn rol innowacji technologicznych oraz nieza-przeczaln konieczno prowadzenia podstawowych bada naukowych38, Wsplnoty bd koncentrowa si na badaniach stosowanych i uwzgldnia rol innowacji marketingowych, innowacji zwizanych ze zmianami proce-sw organizacyjnych i dystrybucyjnych, innowacji wynikajcych z bada nad spoeczestwem sieci, czy innowacji ukierunkowanych na obnienie

37 Potter J., Miranda G.: Clusters, Innovation and Entrepreneurship, OECD, 2009.38 Hughes A.: Knowledge Transfer, Entrepreneurship and Economic Growth: Some

Reflections and Implications for the Policy in the Netherlands, ESRC Center for Business Research, University of Cambridge, Working Paper No. 273, September 2003.

Daria tataj34

kosztw produktw i usug. Sformuowane przez Rad EIT wytyczne w zakresie ochrony praw autorskich podkrelaj konieczno otwartego podejcia do zarzdzania wartociami niematerialno-prawnymi w konsor-cjach Wsplnot Wiedzy i Innowacji, zasad fairness i ochron interesw maych firm.

Wsplnoty zmierz si z wielowymiarowoci Wielkich Wyzwa nowego stulecia, takich jak zmiany klimatyczne, ograniczone zasoby naturalne, nowe rda energii i przysze spoeczestwo informacyjno-komunikacyjne, zgodnie z Deklaracj z Lund nawoujc do nowego sposobu mylenia, odwagi, wyobrani i determinacji w obszarze bada naukowych39. Bd te nastawione na walk o talenty, czyli najbardziej uzdolnionych naukowcw, przedsibiorcw i menaderw, co jest szczeglnie trudnym wyzwaniem w sytuacji gdy prne gospodarki azjatyckie zmieniaj dynamik globalnej konkurencji i brak zasobw ludzkich stanie si wkrtce jedn z gwnych barier rozwoju gospodarczego40. Wsplnoty stan do konkurencji budujc siln kultur przedsibiorczoci, gdy nowe modele innowacji wymuszaj umiejtno wykorzystania szans komercjalizacji istniejcych technologii na coraz bardziej zintegrowanym globalnym rynku41 .

Dla zwikszenia dynamiki rozwoju gospodarczego Europa potrzebuje wsplnego rynku przyjaznego komercjalizacji innowacyjnych przedsiwzi, rynku, na ktrym ludzie, kapita i know-how jako kluczowe zasoby gospo-darki opartej na wiedzy byliby mobilni i efektywnie zarzdzani42. Model proponowany w ramach strategii EIT opiera si na zaoeniu, e adne z pastw Unii nie ma szans samodzielnie konkurowa w skali globalnej. Naley skonsolidowa rozproszony innowacyjny potencja poszczeglnych pastw czonkowskich. Konsolidacja ta nie moe by jednak procesem odgrnym, ale musi opiera si na oddolnej inicjatywie poszczeglnych orodkw uniwersyteckich, w ktr bd wczeni dotychczasowi liderzy innowacji w Europie. Orodki te z jednej strony bd bazowa na dotych-czasowych dowiadczeniach, z drugiej musz wyj poza utarte schematy i dotychczasowe partnerstwa wedug zasady konkurencji przy jednoczesnej wsppracy.

Europa 2020 to ogoszona w marcu 2010 nowa Strategia Lizboska43 . Rysuje wizj rozwoju Unii w kolejnej dekadzie w oparciu o trzy priorytety: po pierwsze inteligentny rozwj, czyli gospodark napdzan wiedz i innowacjami; po drugie zrwnowaony rozwj, czyli gospodark rozwi-jajc si z poszanowaniem dla zasobw naturalnych i rodowiska; po trze-

39 Lund Declaration, Conference under the Swedish Presidency: How can a Future ERA Support and Stimulate research, Innovation and Sustainable Economic Growth in Europe?, Lund, July 2009.

40 Global Innovation Index 200910, INSEAD, 2010.41 Competitiveness Index: Where America Stands, Council on Competitiveness, 2007.42 Creating an Innovative Europe, Report of the Independent Expert Group on R&D and

Innovation chaired by Mr. Esko Aho, European Communities, 2006.43 Europe 2020. A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth,

Communication from the European Commission, (COM 2010) 2020, Bruksela 03.03.2010.


cie rozwj dla zapewnienia miejsc pracy i spoecznej spjnoci. W strate-gii Europa 2020, EIT peni bdzie rol katalizatora. Strategia precyzuje, e Instytut ma promowa wspprac i przedsibiorczo w ramach Trjkta Wiedzy, integrujc szkolnictwo, biznes i badania naukowe. EIT pracuje nad strategiczn kart wynikw dla innowacji (innovation scoreboard), ktra wychodzi poza utarte schematy mierzenia innowacyjnoci czc specyfik modelu Wsplnot z poszukiwaniami udoskonalonych wskanikw innowa-cyjnoci prowadzonymi przez inne organizacje44. Karta ma pomc zrozu-mie mechanizmy dynamizujce innowacyjno i przedsibiorczo w ro-dowisku kadej ze Wsplnot Wiedzy i Innowacji. Ilo nowych miejsc pracy oraz warto rynkowa firm i projektw inkubowanych dla gospodarki w ro-dowisku Wsplnot Wiedzy i Innowacji bd jednymi z kluczowych wskani-kw okrelajcych w jakim stopniu EIT przyczynio si do zwikszenia dynamiki wzrostu gospodarczego w Europie.

44 Science, Technology and Innovation Indicators in a Changing World. Responding to Policy Needs, OECD, 2007.

Marzenna Anna Weresa36

Marzenna Anna Weresa

instytut Gospodarki wiatowej Szkoa Gwna Handlowa

wybrANe ASpeKty iNNOwAcyjNOci pOLSKiej gOSpOdArKi w wAruNKAch gLObALiZAcji

Celem artykuu jest analiza porwnawcza poziomu wczenia narodowego systemu Polski w procesy globalizacji w porwnaniu do trzech rodkowoeu-ropejskich krajw, tj. Czech, Wgier i Sowacji wedug stanu na koniec 2007 r. (w przypadku wskanikw, dla ktrych dostpne byy najnowsze dane statystyczne ujto rwnie 2008 r.).

Punktem wyjcia analizy jest porwnanie najwaniejszych wskanikw poziomu rozwoju nauki i techniki w Polsce na tle trzech krajw Europy rodkowej oraz rednich wartoci tych wskanikw caej grupy krajw roz-winitych nalecych do OECD. Wrd analizowanych trzech pastw sto-sunkowo najlepsz pozycj w 2007 r. miay Czechy. Kraj ten zajmuje pierw-sze miejsce pod wzgldem 7 na 13 analizowanych wskanikw. Na drugiej pozycji uplasoway si Wgry, a nastpnie Sowacja. Polska zajmuje wrd czterech badanych krajw ostatnie miejsce (por. tab. 1).

Jednym z aspektw internacjonalizacji narodowych systemw innowa-cji jest wczenie w procesy handlu midzynarodowego towarami wyso-kiej techniki (tzw. dobra high-tech). Konkurencyjno midzynarodowa na rynkach produktw o najwyszym zaawansowaniu technologicznym mie-rzona jest udziaem eksportu high-tech w wartoci eksportu globalnego. Wrd czterech badanych krajw najwyszy udzia eksportu dbr high-tech w eksporcie globalnym osigaj Wgry (por. tab. 2). W 2006 roku wynosi on 20,2% przewyszajc nawet redni w UE. Poza Wgrami sto-sunkowo wysok aktywnoci eksportow w dziedzinie dbr wysokiej techniki charakteryzuj si rwnie Czechy, gdzie udzia eksportu high-tech w cakowitym eksporcie tego kraju wynosi w 2006 r. 12,7%, kszta-tujc si nieco poniej redniej wartoci w UE. W pozostaych dwch kra-jach tj. w Sowacji i Polsce internacjonalizacja narodowych systemw innowacji mierzona wskanikiem eksportu high-tech jest relatywnie niska (por. tab. 2).

Obok handlu zagranicznego miernikiem internacjonalizacji narodowego systemu innowacji jest zaangaowanie korporacji transnarodowych w prowa-dzenie dziaalnoci badawczo-rozwojowej (B+R) w krajach lokaty kapitau.

WYBrANe ASpeKtY iNNOWAcYJNOci pOLSKieJ GOSpODArKi 37

tabela 1

podstawowe wskaniki opisujce pozycj innowacyjn polski w 2007 r. w porwnaniu do czech, wgier i Sowacji

polska czechy wgry Sowacja rednio w Oecd

Nakady na B+r jako % pKB 12,04 33,12 21,51 10,54 48,60

Nakady prywatne na B+r jako % pKB 4,95 28,02 13,19 5,77 42,86

Venture capital jako % pKB 1,31 0,19 8,04 0,46 23,07

patenty w krajach triady na mln mieszka-cw 0,29 1,32 3,47 0,02 36,66

Artykuy naukowe (na mln mieszkacw) 15,38 26,55 22,22 14,63 46,94

% firm wprowadzajcych innowacje nowe dla rynku 28,47 39,45 18,77 23,60 44,02

% firm wprowadzajcych innowacje inne ni technologiczne 28,75 44,26 21,11 23,55 50,98

% firm wsppracujcych w dziaalnoci innowacyjnej 46,95 66,15 34,48 38,77 57,02

patenty z udziaem zagranicznych partne-rw 64,19 69,33 65,03 100,00 13,35

% nakadw na B+r finansowanych ze rde zagranicznych 37,07 16,11 59,51 47,66 38,81

Liczba badaczy na tys. mieszkacw 26,81 31,22 27,11 33,33 44,26

% absolwentw w naukach technicznych 36,01 67,90 26,08 69,40 59,80

zasoby ludzkie w nauce i technice jako % ogu zatrudnionych 67,01 83,63 68,03 75,70 77,02

rdo: OECD Science, Technology and Industry: Outlook 2008, strona internetowa www.sourceoecd.org/9789264049918, dostp dnia 20100112.

tabela 2

udzia towarw wysokiej techniki w eksporcie polski, czech, wgier i Sowacji na tle redniej wartoci w ue w latach 19992006 (%)

Kraje 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

polska 2,3 2,8 2,7 2,5 2,7 2,7 3,2 3,1

czechy 7,9 7,8 9,1 12,3 12,4 13,7 11,7 12,7

Wgry 19,4 23,1 20,4 20,8 21,8 21,7 19,7 20,2

Sowacja 3,5 2,9 3,2 2,6 3,3 4,7 6,4 5,4

Ue 20,4 21,4 21,2 18,9 18,6 18,5 18,8 16,7

rdo: Opracowanie na podstawie danych eurostatu oraz Science, technology and innovation in Europe 2009 edition, european communities, Luxembourg 2009, s. 101.

Marzenna Anna Weresa38

Porwnanie udziau firm z kapitaem zagranicznym w nakadach na B+R w Polsce, Czechach, Sowacji i na Wgrzech pokazuje, e firmy zagraniczne maj relatywnie najwiksze znaczenie w prowadzeniu dziaalnoci B+R w przypadku Wgier, gdzie ich udzia w nakadach na badania ponoszonych przez sektor przedsibiorstw wynosi ponad 80%. Korporacje transnarodowe dziaajce w Czechach finansuj ponad poow nakadw biznesu na B+R, natomiast relatywnie najmniejsze znaczenie dla dziaalnoci badawczej ma kapita zagraniczny w Sowacji. Wprawdzie udzia dziaajcych w Sowacji filii korporacji transnarodowych w nakadach przedsibiorstw na B+R zwikszy si w okresie 19972005, ale i tak nie przekracza on 25%. Prze-ciwn tendencj mona natomiast zaobserwowa w Polsce, gdzie nastpi znaczny wzrost udziau nakadw korporacji transnarodowych na badania i rozwj, a ich udzia w nakadach na B+R sektora przedsibiorstw wzrs w okresie 20012005 blisko trzykrotnie, osigajc 30%45 .

Interesujce wnioski dotyczce pozycji Polski na tle pozostaych krajw Europy rodkowej pod wzgldem wczenia si w globalizacj technologii mona wysnu na podstawie analizy porwnawczej wskanika z zakresu statystyki patentw, tzw. triadic patent families, tj. liczby zgosze do ochrony patentowej dokonanych rwnolegle w krajach Triady, czyli grupie najbardziej gospodarczo rozwinitych i technicznie zaawansowanych kra-jw wiata. Jeli porwnywa liczb uzyskanych patentw w ujciu abso-lutnym to najlepiej wrd badanych krajw UE plasuj si Wgry, na ktre przypada ponad poowa ogu patentw caej analizowanej grupy czterech pastw uzyskanych w Triadzie46. Polska plasuje si wrd badanych trzech krajw na przedostatnim miejscu. Warto jednak podkreli relatywnie wysok dynamik wzrostu tego wskanika w okresie 19952006 zarwno w Polsce, jak i we wszystkich analizowanych krajach, co wskazuje na zwik-szenie powiza ich systemw innowacji ze wiatem.

Wczanie si krajw w globalne tworzenie nowej wiedzy mona rw-nie mierzy analizujc ich wkad w nauk wiatow wyraony udziaem w liczbie publikacji naukowych. cznie na cztery badane kraje przypadao w 2005 r. 1,9% ogu publikacji naukowych wiata, jednake udzia ten wzrs w cigu dziesiciolecia 19952005 zaledwie o 0,3 punktu procento-wego. Rezultat ten jest kolejnym argumentem potwierdzajcym tez o nie-wystarczajcym stopniu internacjonalizacji systemw innowacyjnych tych krajw. W ujciu bezwzgldnym najlepsze wyniki osigna Polska. Opubli-kowane osignicia polskich naukowcw stanowiy w 2005 r. 1% ogu

45 Key Figures 2005 on Science, Technology and Innovation. Towards a European Knowledge Area, European Commission, Research Directorate-General, Brussels 2005, s. 35 oraz A more research-intensive and integrated European Research Area. Science, Technology and Competitiveness key figures report 2008/2009, European Commission, Research Directorate-General, Brussels 2008, s. 86.

46 Compendium of Patent Statistics, OECD, Paris, 2008, strona internetowa http://stats.oecd.org/, data dostpu 20100112.

WYBrANe ASpeKtY iNNOWAcYJNOci pOLSKieJ GOSpODArKi 39

publikacji naukowych wiata47. W okresie 19952005 w badanej grupie krajw najbardziej dynamicznie rosa liczba publikacji naukowych w Cze-chach rednio o 5% rocznie. W Polsce ten przyrost w analogicznym okre-sie wynosi 4,2%, na Wgrzech 4%. W Sowacji natomiast zanotowano spadek tego wskanika w latach 19952005, rednio o 1,6% rocznie48 .

Inaczej jednak plasuj si poszczeglne kraje jeli odnie liczb arty-kuw naukowych do populacji. W takich ujciu najlepszy wynik osigny Czechy (26,6 publikacji na milion mieszkacw), za nimi plasuj si Wgry (22,2), a potem Polska (15,4) i Sowacja (por. tab. 1).

Wczenie w globalne tworzenie wiedzy mona rwnie zauway porwnujc zaangaowanie analizowanych czterech krajw we wspprac naukow z partnerami spoza UE rozwijan w ramach 6 Programu Ramowe-go. We wszystkich analizowanych krajach najwaniejszym partnerem spoza UE bya Rosja, co prawdopodobnie mona wyjani istnieniem tradycyjnych zwizkw, ktre przetrway od okresu socjalizmu oraz bliskoci jzyka i kultury. Co ciekawe, w wikszoci krajw (z wyjtkiem Czech) kolejnym partnerem, z ktrym rozwijane byy intensywne powizania okazay si Chiny, a nastpnie, jako trzeci pod wzgldem wanoci partner naukowy, uplasoway si Stany zjednoczone49. Warto jednak poczyni w tym miejscu pewn uwag. Mianowicie dane te dotycz wsppracy tylko w ramach jed-nego nurtu programw naukowych, tj. 6 Programu Ramowego UE, nie mona wic na tej podstawie formuowa szerszych wnioskw. Gwn ich wartoci jest pokazanie, e cztery badane kraje Europy rodkowej stopnio-wo wczaj si w wiatowe konsorcja badawcze, wykorzystujc programy i finansowanie Unii Europejskiej.

Przeprowadzona w niniejszym opracowaniu syntetyczna ocena stopnia wczenia polskiej gospodarki w procesy globalizacji dziaalnoci innowa-cyjnej w porwnaniu do Czech, Sowacji i Wgier pokazuje, e poziom otwarcia narodowego systemu innowacji Polski jest niewystarczajcy i sto-sunkowo najmniejszy na tle pozostaych analizowanych krajw Europy rodkowej. Skutkiem relatywnie niskiego wczenia Polski w procesy glo-balizacji dziaalnoci innowacyjnej jest ograniczona moliwo korzystania ze wiatowych osigni technologicznych, a tym bardziej aktywnego uczestnictwa si w globalnym tworzeniu nowej wiedzy. Moe to w przy-szoci pogbia marginalizacj polskiej gospodarki w zakresie rozwoju nowoczesnej myli naukowej i technicznej, spychajc j wycznie do roli imitatora rozwiza opracowanych w innych regionach wiata.

47 Science and Engineering Indicators 2008, National Science Foundation, Arlington 2008, strona internetowa http://www.nsf.gov/statistics/seind08/pdf_v2.htm#ch5, dostp dnia 20090920.

48 Ibidem.49 A more research-intensive and integrated European Research Area. Science, Tech-

nology and Competitiveness key figures report 2008/2009, European Commission, Rese-arch Directorate-General, Brussels 2008, s. 148.

Krzysztof piech40

Krzysztof Piech

Katedra polityki Gospodarczej, instytut Wiedzy i innowacji Szkoa Gwna Handlowa

pOMiAry iNNOwAcyjNOci gOSpOdAreK uNii eurOpejSKiej

Istnieje wiele sposobw pomiarw innowacyjnoci gospodarczej. Sposb najprostszy, aczkolwiek nie dajcy jasnych odpowiedzi w zakresie midzy-narodowych porwna to prezentacja wielu pojedynczych wskanikw. Sposb drugi to grupowanie wskanikw i wyliczanie jednej miary, bd-cej rnego rodzaju redni uytych wskanikw. Drugi sposb, cho trudniejszy do zastosowania, bo wymagajcy przeprowadzenia do mozolnych prac statystycznych, daje rezultaty dziki ktrym mona porwna kraje midzy sob, rwnie w ujciu czasowym. Takie podejcie

raport o innowacyjności gospodarki polski w 2009 roku

Documents