HEMġĠRELĠK BÖLÜMÜ-RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI HEMġĠRELĠĞĠ

SAĞLIK BĠLĠMLERĠ FAKÜLTESĠ

PSİKOLOJİ –HEM113.1

Dr.Öğr.Üyesi Serap GÜLEÇ

DUYUM VE ALGI

Hafta-4

PSİKOLOJİ –HEM113.1

3

Duyumla Ġlgili Temel Kavramlar

Duyu 0rganı: Belirli uyarıcı türüne duyarlı olan, o uyarıcıya ilişkin fiziksel enerjiyi

çözümleyen beden bölümüdür. Örneğin; göz.

Alıcılar: Duyu organlarında belirli uyarıcı türüne duyarlı olan birimlerdir. Örneğin;

gözde koniler.

Duyusal sistem: Duyu organlarıyla başlayıp beyin kabuğuna kadar uzanan yol

üzerindeki yapı ve sinir liflerinden oluşan bütünlüktür. Örneğin; görsel sistem.

Duyum: Uyarıcıların, duyu organları aracılığıyla elektrik akımına dönüştürülüp

beyne ulaştırılmasıdır. Mesela; görme, işitme, tat alma, koku, cilt duyumu.

Duyumsama: Duyu deneyimini sağlayan işlemler bütünüdür. Örneğin; görsel

işlemleme. sağlıklı olmalıdır

4

5

Örneğin; görsel işlemleme. Uyarıcı: Duyu organlarını harekete geçiren her türlü iç

(açlık, susuzluk) veya dış etkendir (ışık, ses). Tepki: Uyarıcıların organizmayı

etkilediği anda, organizma tarafından yapılan yalın davranımdır. Uyarım:

Uyarıcıların organizmaya ulaşmasıyla oluşan duruma denir. Yani uyarıcı-tepki

ilişkisidir.

Duyumun koĢulları: Duyu organlarımız çevredeki tüm uyarıcıları alamaz. Bir

uyarıcının duyum oluşturması için gerekli koşullar şunlardır. Ortamda uyarıcı

bir kaynak olmalıdır.

Uyarıcıyı organizmaya iletebilecek uygun bir ortam olmalıdır

Duyu organı, sinir sistemi ve beyin uyarıcıyı alabilmek için sağlıklı olmalıdır

6

Duyular ve Duyu Organları

Görme Duyusu : Görme, dış dünyayı algılamamızı sağlamada

önemli olan duyulardan biridir. Dünyada bulunan güzellikleri

algılamanın yanında, hayatta kalmak için de görme duyusu çok

önemli bir mekanizmadır. Gözler beş duyu organımız arasında en

karmaşık yapıda olandır. Görme eylemi için beynin ayırdığı alan,

diğer tüm duyulara ayrılan alanın toplamından fazladır.

beyaz renk ayrımını da yapmaktadırlar.

7

Duyular ve Duyu Organları

.

Gözümüze dış dünyadan gelen ışık ilk önce gözün dışında yer alan

kornea ve korneanın altında bulunan mercek sayesinde kırılır. Bu

kırılmadan ters dönmüş olarak gözün dip kısmında bulunan retina

üstüne yansıtılır. Gözün en dip kısmında bulunan ve sayıları yaklaşık

125 milyon olan özel sinir hücreleri tarafından gelen ışık elektrik

enerjisine çevrilir. Bu sinir hücreleri genel hatlarıyla iki tiptir: çubuk ve

koniler. Loş ışığı algılayan özel sinir hücrelerine çubuk hücreleri rengi

algılamaya yarayan hücrelere ise koni hücreleri denir. Parlak görüş

sağlamanın yanında koni hücreleri, siyah beyaz renk ayrımını da

yapmaktadırlar.

8

Renkleri görmemiz bu koni hücrelerinin üç çeşit rengi algılamasına bağlı:

yeşil, kırmızı ve mavi. Renklerin algılanmasının temelinde bu üç renk

yatmaktadır. Cisimlerden yansıyan ışığın şiddeti bu renkleri algılamada

büyük bir yere sahiptir. Cisimlerden gelen ışığın şiddetine, şekillerine,

renklerine ve hareketlerine bağlı olarak beyinde farklı görüntüler

oluşmaktadır. Çubuk ve koni hücreleri tarafından algılanıp sinir liflerine

iletilen uyarılar beyne gönderilir

9

Beynin iki yarısında ad bu uyarılar iletilmektedir. Sinir lifleri çapraz

bağlarla bağlı olduğu için sağ taraftaki görüntü beynin sol tarafına, sol

taraftaki görüntü ise beynin sağ tarafında algılanır. Burada anlam

kazanmaya bağlayan bilgiler beynin arka kısmında bulunan ve bu iş içi

özelleşmiş olan oksipital bölgeye gönderilir. Yaklaşık olarak iki milimetre

boyutundaki hücre katmanı ile çevrelenmiş bu bölge görme merkezi

olarak görev yapar. Bu bölgeye iletilen bilgiler aracılığı ile şekiller, renkler

ve hareketler algılanarak analizi yapılır.

10

11

ĠĢitme Duyusu:İnsanın hayatında büyük bir öneme sahip olan duyulardan

bir diğeri de işitme duyusudur. İşitme duyusu sayesinde birçok canlı türü

çevreden gelen tehlikeleri algılar. Bunun yanında iletişim içinde büyük bir

yere sahiptir. İşitme problemi yaşayan çocuklar konuşma eylemini de

gerçekleştirmekte zorluklar yaşamaktadırlar. Hava titreşimi işitme duyusu

için birinci koşuldur. Kulağımıza gelen sesler, hava yolu ile cisimlerin

titreşiminin dış kulağa iletilmesi ile oluşmaktadır. Dış kulağa ulaşan bu

titreşimler orta kulakta bulunan kulak zarını titretir. Bu titreme ses şiddetine

ve frekansına göre değişiklik göstermektedir.

12

Bu sayede orta kulakta bulunan örs, çekiç ve üzengi adını taşıyan üç

küçük kemik hareket eder. Üzengi adı verilen ve kulağın en iç

kısmında bulunan kemik, iç kulakta bulunan bir zarı titreştirir. Bu

titreşim iç kulakta yer alan sıvının hareket etmesini sağlar. İç kulakta

yer alan ve bu eylem için özelleşmiş olan hücreler tarafından birer

elektrik sinyaline dönüşerek nöronlara iletilir. Ses dalgalarının frekans

düzeyleri değişik nöronların uyarılmasını sağlar. Bu sayede farklı

sesler algılanır. Nöronlar yolu ile algılanan sesler beynin temporal

bölgesinde yer alan duyma merkezine taşınır. Sesler ilk başta aynı

şekilde algılanır ve temporal bölgeye aktarılır. Sonrasında bu bilgiler

beynin sol bölümünde bulunan konuşma merkezine analiz edilmek

üzere gönderilir.

13

14

Dokunma Duyusu :Dış dünyadan gelen uyarıları algılamamızda oldukça büyük

bir önem taşıyan bir diğer duyumuz da dokunma duyusudur. Cisimlerin yapısı,

boyutları ve sertlikleri bu duyu aracılığıyla algılanmaktadır. Ciltte bulunan sinir

uçları tarafından dokunma eylemi gerçekleşir. Sinir uçları kıl kökleri ile

bağlantılıdır ve kılların en ufak hareketini algılar. Zararlı bir uyaranın henüz bize

dokunmadan onu hissetmemizi sağlayan bir mekanizmadır. Dokunma duyusu ile

bir maddeyi algılamada en önemli nokta o bölgede yer alan sinir liflerinin

sayısıdır. Parmak ve dudaklarda bu sayı çok fazla iken sırt kısmında sinir

liflerinin sayısı çok azdır. Parmaklar ve dudaklar bir cismi ayrıntılı olarak

algılamak için önemli bir rol oynamaktadırlar.

15

Bebeklerdeki cismi ele alma sonrasında ağza götürme eylemi bu

durumu açıklar niteliktedir. Vücudun iki farkı noktasına aynı anda

temas eden iki uyaranın ayrımı o bölgelerde bulunan sinir ağı sıklığı

hakkında bilgiler verir. Sırt bölgemizde birbirine çok yakın olan iki

noktaya kalem uçları ile aynı anda temas ettirilmesi tek bir uyaran

hissi uyandırabilmektedir. Kalem uçları arasındaki mesafe arttırılıp 6-

7 cm düzeyine çıkarıldığında iki farklı uyaran olduğu ayrımına

varabiliriz. Dudak bölgesinde ise bu mesafe 1-2 mm‟ye kadar

inmektedir. Seks güdüsünün tatmin noktası olmasının nedeni de

budur.

Dokunma duyusu sayesinde acı ve ağrıları hissedilebilmektedir. Bu

durum hastalıkların erken teşhisi için büyük önem taşımaktadır. Ağrı

ve acılar farklı şekillerde sinyaller olarak beyne iletilmektedir.

16

Örnek verecek olursak elimiz sobaya dokununca acıyı meydana getiren

uyarılar nosiseptör adı verilen özel sinir liflerince algılanır. Bu sinyaller

omuriliğin arka kısmına iletilir. Sinyaller henüz beyne ulaşmadan omurilik

tarafından refleks hareketi için komut verilir. Refleksler en ilkel sinir iletim

şeklidir. Tüm canlıların hayatta kalmasında refleks büyük önem

taşımaktadır. Göze yaklaştırılan yabancı bir cisim gözün kapatılmasını

bildiren refleksleri harekete geçirmektedir. Beynin dış kabuğunda anlam

kazanan sinyaller ise; ağrı ve acının bilinçli bir düzeyde algılanmasını

sağlar. Beyinde ağrı algılanması durumu endorfin ve enkefalin ağrı

kesicilerin salgılanmasını sağlar. Bazı insanlar morfine benzeyen

maddelere o kadar alışıyor ki acı çekmeyi bir yaşam şekli haline

getiriyorlar.

17

18

Koku ve Tat Alma Duyusu: Bu duyular beraber çalışmasına karşın

birbirinden farklı organlar ve sinirler aracılığıyla algılanır. Koku ve tat alma

duyusunun beraber çalışmasının sayesinde kokuları algılayıp bunların

ayırdına varabiliriz. Tat alma duyusu tek başına sadece acı, tatlı, tuzlu, ekşi

tatlarını algılamamızı sağlamaktadır. Koku duyusu sayesinde tat alma

duyusu binlerce farklı lezzeti algılayabiliriz. Ağzın içerisinde bulunan 5

binden fazla tat alma tomurcukları dil üzerinde dağınık halde yer almaktadır.

Bir tomurcuk üstünde yaklaşık 50 bin kadar tat alma siniri vardır. Tatlar,

sinirler tarafından algılanınca beyin sapına gönderilir.

19

Ağza alınan çok acı ya da ekşi bir gıdaya verilen ilk tepki beyin sapında

oluşturulur. Sonrasında bu sinyaller beynin ortasında yer alan talamus

bölgesine ve ardından beyin dış kabuğuna iletilir. Tadın değerlendirilmesi ve

bilinçli bir şekilde algılanması burada gerçekleşir. Burun mukozası kokunun

algılanması sürecinde ilk duraktır. Burun içini kaplamış halde bulunan

mukoza sıvısı koku uyarıları alan özel hücrelere sahiptir. Değişik türden

moleküllerin hava yolu ile buruna alınması, mukozaların yüzeyine yapışıp

uyarı meydana getirmesini sağlar. Alınan bu uyarılar özelleşmiş sinir

hücreleri tarafından elektriksel impulslara dönüşerek kokuların algılanması

sağlanır.

20

Duyum

(Sensation)

• Duyum, dışsal bir uyarıcıyla ilgili ilk farkındalığımızdır.

• Dışsal uyarıcılar duyu reseptörlerini harekete geçirir ve bunlar

beyin tarafından anlamsız bilgi parçacıklarına dönüştürülen

elektrik sinyallerini üretir. Dış dünyadaki uyarıcıların sinir akımı

halinde beynimize ulaşmasına ‘’duyum’’ denir.

21

• Algılama duyu organlarımız vasıtasıyla elde ettiğimiz duyumların

çeşitli biçimlerde örgütlenip anlam kazanması, yorumlanmasıdır.

Ortaya çıkan ürün algıdır. (Aytaç ve ark., 2018). Duyu organları

tarafından beyne ulaştırılan bir uyaranın anlamlandırılmasıdır.

Örneğin; bir sesin kulak aracılığıyla sinir sistemleri yardımıyla iç

kulağa ve beyne iletilmesi durumudur (Aytaç ve ark., 2018). Duyu

organlarımız, çevremizdeki fiziksel dünyayı zihnimizdeki psikolojik

dünyaya çevirir. Duyu organlarımız, fiziksel dünyadaki değişik

enerjileri sinirsel enerjiye çevirir (ampul, radyo, tv, elektrik sobası vs)

Algı (Perception).

22

23

«Algılama, duyumların çeĢitli biçimlerde

örgütlenip anlam kazanması,

yorumlanmasıdır.»

• Beynimiz duyuları algıya çok hızlı, otomatik olarak ve çok az

farkındalıkla dönüştürdüğü için duyumsadığımız şeyin algıladığımız

şey olduğunu düşünebiliriz.

• Ancak algılar nadiren orijinal uyarıcının birebir kopyalarıdır.

• Algılarımız genellikle kendimize özgü deneyimlerimiz tarafından

değiştirilir, çarpıtılır, renklendirilir veya bozulur.

• Yani algılar gerçek dünyanın kişisel yorumlarıdır. Diğer bir deyişle

duyuları algıya dönüştürme süreci, uyku, uyanıklık, duygusallık,

motivasyon vb. durumlardan etkilenir. 24

DUYUM ĠLE ALGI ARASINDAKĠ FARKLAR

Duyum basit fizyolojik bir olaydır. Algı ise karmaşık

psikolojik bir olaydır.

Duyumda uyarıcılar tek tek değerlendirilir. Algıda ise bir

bütün olarak değerlendirilir.

Duyum her bireyde aynı şekilde gerçekleşir. Algı ise

bireyden bireye farklılık gösterir.

25

ve uyum

Sadece duyumlara sahip olsaydık;

Tepki vermemiz, hayatta

kalmamız sağlamamız mümkün

olmazdı.

26

• Mutlak EĢik

• Bir uyaranın fark edildiği en düşük uyarıcı şiddetidir. Örneğin;

karanlık bir ortamda görülen en düşük ışık seviyesi veya bir miktar

suda fark edilen en düşük tuz miktarı mutlak eşikle ilgilidir (Aytaç ve

ark., 2018).

• Fark EĢiği

• Bir uyarıcıda fark edilen en ufak şiddet değişimine fark eşiği

denilmektedir. Ayırt edilebilir farkta denilen bu kavram, iki uyaranın

birbirinden farklı olduğunun söylenebilmesi için uyaranda şiddetin de

değişmesi gereken minimum farktır. Bu konuda ilk çalışmalar Ernst

Weber tarafından yapılmıştır. Weber yapmış olduğu çalışmalar

neticesinde her bir duyu için sabit, ancak fark edilen farklar oranı

olduğunu bulmuştur. Örneğin; Weber iki ağırlık oranı arasında ancak

fark edilebilen farkın 1.40 gibi sabit bir oran olduğunu ifade etmiştir

(Aytaç ve ark., 2018).

ALGISAL EŞİKLER

27

• Bu süreç algıda seçicilik ve gruplama süreçlerinden oluşmaktadır.

• Algıda Seçicilik

• Organizmaya aynı anda gelen birçok uyarıcı etki edebilmektedir,

organizmanın bu uyarıcılardan bazılarını algılayıp bazılarını

algılamama, görmezden gelme ve duymazdan gelmesine algıda

seçicilik denilmektedir.

• Gruplama

• Algılarımız nasıl oluşmaktadır? Algıları oluşturmak için binlerce

duyuyu yani temel parçayı birleştiriyor muyuz? Yoksa algılar

beynimizin duyuları bazı kurallara göre organize etmesiyle mi

oluşturmaktadır? Sorularına verilen cevaplar yapısalcıların

görüşlerini yansıtmaktadır. Yapısalcılara göre, karmaşık algıları

oluşturmak için yüzlerce parçayı birleştirmekteyiz. İkinci bir cevap

ise Geştalt psikologlarına aittir.

•

ALGILAMA SÜRECİ

28

Algılama sürecinin aşamaları

29

1. Uyarıcılar duyu organlarımızda bulunan duyu

reseptörlerini tetikler.

• Işık gözdeki,

• Ses titreşimleri kulaktaki,

• Mekanik basınç derideki

• Gaz molekülleri burundaki

• Tad dildeki reseptörleri harekete geçirir.

30

2. Adaptasyon (Uyarlama): Duyu organları

duyumları üretmez. Sadece fiziksel enerjiyi (ör.

Ses dalgası, ışık dalgasını) elektrik akımına

dönüştürür.

31

32

3. Beyinde birincil (primary) alanlar: Duyu organlarından gelen

akımların beyinde öncelikli olarak gittikleri yer o duyumla ilgili

birincil alanlardır.

Ör. Görme ile ilgili bilgiler oksipital lobda birincil görme alanına,

işitme ile ilgili bilgiler, temporal lobdaki birincil görme alanına

gider.

duyuma dönüştürülür. Bu elektriksel sinyaller bu alanlarda

Duyumlar anlamsız parçacıklar şeklindedir. 33

4. Beyinde çağrışım (association)

parçacıklarının anlamlı bir bütüne

alanları:

diğer bir

Anlamsız

deyişle

duyum

algılara

dönüştürüldüğü alanlardır.

Örneğin anlamsız kedi görüntüsünün parçaları anlamlı bir bütün

haline gelir.

34

Assosiyasyon alanları: Loblardan karmaşık ve

zengin bağlantıların birleştiği alanlardır. Lobların

birbirleriyle eşgüdümlü çalışmaları için mesajların

birleştirildiği yerlerdir.

Birincil görme alanı Assosiyasyon alanı 35

• Algısal düzenlemenin en ilksel özelliği, odaklanılan nesneyi

diğerlerinden daha önde ve net görme, diğer görünen nesneleri

daha geride ve daha belirsiz görmedir.

• Dikkatimizi yönelttiğimiz şey, diğer nesnelerden daha öne gelir,

diğerleri arka planda kalır. Dikkatimizi yönelttiğimiz ve daha önde

gördüğümüz nesneye şekil, arka planda kalan nesnelere veya

parçalara zemin denir.

• •Şekili zeminden ayırma becerimizin doğuştan geldiğiyle ilgili bazı

kanıtlar vardır.

• • Küçük yaştan beri kör olan ve yetişikinlikte görme duyusunu geri

kazanan kişilerin hiç çalışmadan şekil ve zemini birbirinden

ayırdedebildiği gösterilmiştir (Senden, 1960).

• • Şekil-zemin kuralı beynimizin uyarıcıları algı olarak organize

edebilmek için kullandığı ilk kurallardan bir tanesidir (Vecera, 2002).

Şekil-zemin ilişkisi

36

Zemin-Şekil İlişkileri

37

• Hareketin varlığı, yokluğu, yönü ve miktarı uyarıcının retinadaki

görüntüsünün hareket özellikleri ile gözlerinin hareketinin birlikte

işlenmesinden doğmaktadır. Örneğin yan yana duran bir trenin

içinde iken, yanımızdaki tren hareket ettiğinde bizim gidiyormuş gibi

düşünmemiz veya saatlerce yol aldıktan sonra duran bir aracın

içinde iken arabanın geriye doğru kaydığını hissetmemiz, hareketin

kalıntı etkisine örnektir (Aytaç ve ark., 2018).

Hareket Algısı

38

• İnsan davranışları, herhangi bir sosyal durumu nasıl algılandığına

göre şekillenebilir. İnsanlar, sosyal bir durumla ilgili algılarını,

düşüncelerini ve inançlarını basit yalın bir biçimde organize ederler.

Fiziksel nesnelerle ilgili bu özellik, sosyal yaşam içinde de geçerlidir.

Bireyin diğer bireyleri, olayları, sosyal bir durumu nasıl algılayıp

nasıl yorumladığı önemlidir. Yani bir bireyin diğer bireyleri algılayış

biçimi veya kişileri ve olayları anlama ve yorumlama çabasıdır.

• İzlenim Oluşturma

• İlk izlenim

• Beden dili

SOSYAL ALGILAMA

39

Duyusal Eşikler

• Mutlak eşik

– Sinir sistemimizin kapasitesi ve sınırlılıkları ile ilgilidir.

– Uyarılmaların %50‟sinde fark edilebilen enerji miktarı.

– Bir uyaranı fark edebilmek için uyaranın taşıması

gereken minimum enerji miktarı.

– “Bir uyaran var ya da yok” diyebilmemizi sağlar.

40

Mutlak Eşik

• Kişiler arasında ve aynı kişide duruma göre farklılıklar

gösterebilir.

• McBurney ve Collins (1984)

– Tat: 500 lt suda 1 gr. Tuz

– Koku: 3 odalı bir evde yayılan 1 damla parfüm

– İşitme: sessiz bir ortamda 6mt. Uzaktaki kol saatinin

sesi

41

Mutlak Eşik

• Uyum: Genel uyarılma düzeyi mutlak eşiği belirler.

• Bu sayesinde çok fazla ipucuna gereksinim olmadan çevre koşullarına uyum sağlarız.

– Tuzlu yedikten sonra 500 lt sudaki 1 gr. tuz

– Aydınlık bir günde uzaktaki bir mum ışığı

– Karanlık bir ortamda küçük bir ışığa duyarlılık

42

Fark Eşiği

• Ancak farkedilebilir fark

• Zamanın %50‟sinde fark edilebilen en küçük uyarılma

değişikliği

• Bir uyarandaki değişimi fark edebilmek için gereken en

küçük enerji değişimi miktarı

43

Weber Yasası

• Psikofizik çalışmaları

• Bir uyarandaki değişimin fark edilebilmesi için uyaranın

başlangıçtaki şiddetinin sabit bir oranda değişmesi

gerekir.

– Ses: 1/3

– Tat: 1/5

– Ağırlık:1/50

44

Eşikaltı Algı (Subliminal Perception)

• Uyaran sinir sisteminde aktivasyon yaratır ama bilinç

düzeyinde işlenmez.

• Bireylerin duygudurumunu etkileyebilir.

• Tüketici davranışı ya da kendine yardım davranışları

üzerindeki etkisi kesin olarak gösterilememiştir.

45

Bir bireyin tepkide bulunabilmesi için en küçük uyarıcı şiddetini gösterir. Görme – 50 km de bir mum ışığı ĠĢitme – sesiz bir ortamda 5m kol saatinin işleyişi Tat alma – sekiz litrelik suda bir çay kaşığı şeker Koku alma – altı odalı büyük bir evde bir damla esans Dokunma – 1cm yüksekten düşen sineğin kanadı.

46

• Algı, Gestalt psikologları tarafından 1890‟larda atomistik yaklaşıma

tepki olarak doğmuştur. „Algı tek tek parçaların toplamından fazla ve

farklı bir şeydir‟. Gestalt Algılama Kuramı Yirminci yüzyılın başında,

Almanya'da gelişen bir psikoloji okulu olan Gestalt psikolojisinin

savunucuları, uyaranların organizasyonunun, algının

gerçekleşmesinde önemli bir rol oynadığını vurgulamışlardır. Gestalt

psikologları "Bütün, kendisini oluşturan parçaların toplamından

farklıdır" ilkesini vurgulamışlardır. Gestaltçılar, uyarıcıların nesneye

yönelik olarak örgütlenmesi biçiminde beliren temel eğilimin, bireyin

duyu organları ve sinir sistemlerinin doğuştan gelen bir özelliği

olduğunu kabul etmişlerdir. Gestalt okulunun öncülerinden biri olan

Max Wertheimer, ard arda seri bir biçimde gösterilen hareketsiz bir

dizi resmin yarattığı hareket hissinin, aslında tek tek ele alındığında

hiçbir resimde olmadığına dikkati çekmiştir

Gestalt Psikolojisi

47

• Bütün parçalarına ayrıştırıldığında anlamını kaybeder.

• Bir objeyi algılarken onun içinde bulunduğu çevre önemlidir.

• Algılama, algılayan ve algılanan arasında dinamik bir süreçtir.

• • Beynimiz ayrı ayrı parçaları anlamlı algılar oluşturmak için

organize ederken bir dizi kuralı uygular.

Gestalt Psikolojisi

48

Gestalt Psikolojisi

Bütünlük psikolojisi

• Algı ve bütünlük

• Algılar, düşünceler, illüzyonlar

• “Bir bütün kendisini oluşturan parçaların toplamından

farklı bir şeydir”,

• Etkileri algı, eğitim, sanat ve psikoterapi alanlarında

görülen bir yaklaşım.

49

50

Gestalt psikologları "Bütün, kendisini oluşturan parçaların

toplamından farklıdır" ilkesini vurgulamışlardır.

Algı Yanılmaları

• Biz, her zaman dış dünyayı olduğu gibi algılamayız. Bazen, dış dünya, bize

olduğundan daha farklı algılanır. Bu nedenle, dış dünyadan edinilen algıların

bazıları doğru değildir. Bu da bize, “Duyup görmediğime inanmam.” diyen zihin

yapısına karşı, “Duyup gördükleriniz ne kadar doğru ve güvenilir?” sorusunu

sorma ve sorgulama hakkı vermektedir. Gerçekliği ve doğruluğu, yalnızca duyu

organlarına bağlı olarak öğrenme isteği, bizim dış dünya hakkındaki

bilgilerimizin yanlış olmasına neden olmaktadır. Örneğin; tren raylarının bizden

uzaklaştıkça tek bir çizgi haline geldiğini söylemek ne kadar doğru ise; hareket

eden bir bulut yığının arkasındaki, ay veya güneşi hareket ediyor sanmak da o

kadar doğrudur.. Demek ki doğru bilginin kaynağı ve ölçütü, yalnızca duyu

organlarımız olamaz. Bilginin elde edilmesinde duyu organlarının rolü

önemlidir; fakat tek başına yeterli değildir.

Dış dünyadaki fiziksel gerçeklik, bize olduğundan farklı şekilde algılanabilir. Bu

farklı (yanlış) algılama duyu organlarımızın yapısından ve geçmiş

yaşantımızdan kaynaklanabilir. Birinci durumda fiziki illizyon (yanılsama); ikinci

durumda ise psikolojik illizyon meydana gelir.

51

FİZİKİ İLİZYON

• Fiziki ilizyon; aynı uyarıcı durumun, farklı kişilerde, aynı

şekilde algılanmasıdır. Örneğin; suya batırılan bir

çubuğun, suya girdiği noktada kırık gibi algılanması fiziki

illizyondur. Yine aynı şekilde, ışıklı bir nesneye bir süre

bakıp gözümüzü kapattığımızda nesneyi bir süre daha

görmeye devam etmemiz de fiziki illizyona diğer bir

örnektir. Fiziki yanılsamalar, bütün insanlarda aynı

şekilde görülür. Oldukça ilgi çeken geometrik

yanılsamalar, yanılsamaların büyük bir kısmını oluşturur.

Bunlar, bir yönü algısal olarak çarpıtılan çizimlerdir. Bazı

yanılsamalar, görece büyüklüğe dayanır.

52

PİSİKOLOJİK İLİZYON

• Psikolojik illizyon; aynı uyarıcı durumun, farklı kişilerde,

farklı şekilde algılanmasıdır. Örneğin; alaca karanlıkta bir

su borusunu, yılan sanmak psikolojik illizyondur . Psikolojik

yanılsamalar, daha çok bireyin içinde bulunduğu psikolojik

durumdan kaynaklanır ve bireyden bireye değişir.

• Sonuç olarak denilebilir ki, dış dünya ile ilgili bilgilerimize

fazlaca güvenip, “tek doğru budur.” denemez, Doğrular,

bakış açısına göre farklılık arz eder, ne kadar insan varsa,

o kadar doğru vardır. Baktığımız pencereye göre hakikat

değişebilir. İnsan için, dış dünya ile ilgili mutlak ve kesin

bilgilerin olamayacağı; mevcut bilgilerimizin yüksek

derecede ihtimalli (olasılıklı) olabileceği gerçeği, gözden ve

akıldan uzak tutulmamalı…

53

YANILSIMA ÖRNEKLERİ

Yatay çizgiler paraleldir Her iki kümenin ortasındaki daireler,aynı

büyüklükte olmasına rağmen; çevrelerindeki

daireler nedeniyle birbirlerinden farklı olarak

algılanır

Birbirine eşit olan çizgiler, birbirine eşit

değil gibi algılanır 54

YANILSIMA ÖRNEKLERİ

Siyah noktaları saymaya çalışın

Gözlerinizi siyah noktaların üzerinde tutmaya çalıştığınızda, yatay ve dikey

çizgilerin birleşme noktalarından belirip kayboluyorlar. Yakalamak gerçekten

çok zor.

55

YANILSIMA ÖRNEKLERİ

Eğik çizgiler, birbirine paralel

Bozma yanılsaması (daire düzgündür)

Dikey çizgilerin hangisi, koyu, hangisi açık?

56

YANILSIMA ÖRNEKLERİ

Yatay çizgiler eşit olmasına rağmen, dikey çizgilerden

dolayı, alttaki yatay çizgi daha kısa olarak algılanır.

Çizgisel perspektif (görme alanında eşit yer kaplayan

nesnelerden en yakında olanı en küçük, en uzakta olanı

en büyük görünür.)

57

Algıda Değişmezlik

• Büyüklük değişmezliği

• Şekil değişmezliği

• Parlaklık ve şekil değişmezliği

58

Görsel İpuçları

• Tek göze bağlı ipuçları

– Doğrusal perspektif

– Ufuk perspektifi

– Dokunum ipucu

• İki Göze bağlı ipuçları

– Retinal ayrıklık

– Kavuşma açısı

59

Gestalt Psikolojisi

• Algı, Gestalt psikologları tarafından 1890’larda atomistik

yaklaşıma tepki olarak doğmuştur.

‘Algı tek tek parçaların toplamından fazla ve farklı bir şeydir’

• Bütün parçalarına ayrıştırıldığında anlamını kaybeder.

• Bir objeyi algılarken onun içinde bulunduğu çevre önemlidir.

• Algılama, algılayan ve algılanan arasında dinamik bir süreçtir.

• Beynimiz ayrı ayrı parçaları anlamlı algılar oluşturmak için organize ederken bir dizi kuralı uygular.

60

Gestalt

Organizasyon kuralları

61

1. Şekil-zemin

ilişkisi Algısal

özelliği,

düzenlemenin en ilksel

odaklanılan nesneyi

diğerlerinden daha önde ve net

görme,

daha

diğer

geride

görünen

ve daha

nesneleri

belirsiz

görmedir.

Dikkatimizi yönelttiğimiz şey, diğer

nesnelerden daha öne

diğerleri arka planda

Dikkatimizi yönelttiğimiz ve

önde gördüğümüz nesneye

gelir,

kalır.

daha

şekil,

arka planda kalan nesnelere veya

parçalara zemin denir.

62

• Şekili zeminden ayırma becerimizin doğuştan geldiğiyle ilgili

bazı kanıtlar vardır.

• Küçük yaştan beri kör olan ve yetişikinlikte görme duyusunu

geri kazanan kişilerin hiç çalışmadan şekil ve zemini

birbirinden ayırdedebildiği gösterilmiştir (Senden, 1960).

• Şekil-zemin kuralı beynimizin uyarıcıları algı olarak organize

edebilmek için kullandığı ilk kurallardan bir tanesidir (Vecera,

2002).

63

64

2. Algısal

örgütleme

Zihnimiz uyarıcı örüntülerini ayrıştırıp

gruplarken belli bir takım ilkeler takip eder:

Yakınlık

Benzerlik

Tamamlama

Süreklilik

65

Yakınlık

Nesneler birbirlerine fiziksel olarak yakın oldukları zaman,

onları ayrı olarak değil birada algılama eğilimindeyiz.

66

Benzerlik

Renk, büyüklük ve şekil olarak benzer nesneler genellikle

bir örüntünün parçası olarak algılanırlar.

67

Tamamlama

Duyusal bilgideki eksikliği gözden kaçırma ve gerçekte var

olmadığı halde bir bütün olarak algılama eğilimindeyiz.

Parçaları en iyi şekli oluşturmak için tamamlarız. Bu konuda simetri önemli bir ipucudur.

68

Süreklilik

Uyarıcıları organize ederken dizi halindeki nokta ve çizgileri

yorumlarken pürüzsüz ve sürekli yolları tercih ederiz.

A

B C

D

69

3-Algıda değişmezlik

Nesnenin perspektifi, aydınlanması, yakınlık-uzaklığı

değiştiğinde göreli olarak o nesneyi sabit ve değişmez

olarak algılama eğilimindeyizdir.

•Büyüklük ya da boyut değişmezliği

•Şekil değişmezliği

•Parlaklık ve renk değişmezliği

70

Büyüklük

değişmezliği

• Nesnelerin retina üzerindeki

görüntüleri sürekli olarak

büyüyüp küçülmesine

rağmen onları sürekli olarak

aynı boyutta algılama

eğilimindeyizdir.

kısmen bellekte • Bu durum,

depolanan

büyüklüğü

nesnenin

ile ilgili

göreli

bilgiye

içeren deneyime, kısmen de

uzaklık ipuçlarına bağlıdır. 71

Şekil değişmezliği

Farklı açılardan bakıldığında retina üzerine düşen

görüntü değişmesine rağmen aşina olduğumuz

nesneleri aynı olarak algılarız.

72

Parlaklık ve renk

değişmezliği

• Gün boyu göze gelen ışık miktarı büyük oranda değişmesine

rağmen, aşina nesnelerin parlaklığının çok zor değişmesidir.

• Benzer şekilde göze ulaşan bilgiye bakmaksızın aşina

nesnelerin renklerini o renkleri koruyarak algılama

eğilimindeyiz.

73

Nasıl üç boyutlu

görürüz?

Retinaya yansıyan herşey yalnızca iki boyuttan

oluşur:

Yükseklik

Genişlik

Peki beynimiz üçüncü bir boyutu (DERİNLİK) nasıl

ekler?

74

Uzaklık ve derinlik

algısı

Sürekli olarak bizimle nesneler arasındaki mesafeyi

değerlendiririz.

için Nesnelerin uzaklığı ve derinliğini belirlemek

ipuçları kullanırız.

•Tek göze bağlı ipuçları (Monoküler)

•İki göze bağlı ipuçları (Binoküler)

75

Tek göze bağlı

ipuçları

• At, geyik, balık gibi pekçok hayvan tek göze bağlı

ipuçlarını kullanır.

• Bu hayvanların iki gözü olmasına rağmen, gözler

önde değil başın yanlarında olduğu için iki görsel

alan örtüşmez.

76

Tek göze bağlı

ipuçları

1. Göreli büyüklük

2. Göreli yükseklik

3. Doğrusal perspektif

4. Doku gradyanı

5. Örtüşme (Araya girme)

6. Işık ve gölge

7. Atmosferik perspektif

8. Hareket paralaksı

77

Göreli büyüklük

• İki nesnenin aynı büyüklükte olmasını beklediğimiz halde aynı

büyüklükte olmadıkları zaman meydana gelen monoküler

derinlik ipucudur.

• Bu durumda iki nesneden daha büyük olanı daha yakında,

küçük olanı ise daha uzakta gibi görünür.

78

Göreli yükseklik

• Yatay olarak daha yukarı plandaki bir nesne, daha alt

plandaki bir nesneden daha uzakta görülür.

79

Doğrusal

perspektif

birleştiğinde

• Birbirine paralel çizgiler uzak bir noktada

meydana gelen monoküler bir ipucudur.

80

Doku gradyanı

• Keskin, ayrıntılı dokulu alanların daha yakında, daha az

keskin ve daha az ayrıntılı dokulu alanların daha uzakta

algılandığı monoküler derinlik ipucudur.

81

Örtüşme

•Nesneler üst üste bindiği zaman ortaya çıkan monoküler bir ipucudur. Üstte olan nesne daha yakında, altta olan nesne daha uzakta görünür.

82

Işık ve Gölge

Aydınlatılan nesnelerin daha yakın görünmesini sağlarken

gölgede kalan nesnelerin daha uzak görünmesini sağlar.

83

Atmosferik Perspektif

Daha net nesneleri daha yakında, daha belirsiz nesneleri

daha uzakta olarak algılarız.

84

Hareket paralaksı (Paralaks, Gözlemleyicinin duruş şekline bağlı olarak bir nesnenin yerinde

meydana gelen bağıl değişiklik)

•Yüksek hızda hareket eden nesneleri, daha yavaş ve sabit görünen nesnelere göre kendimize daha yakın olarak algılarız.

http://psych.hanover.edu/krantz/motionparallax/motionparallax.html 85

İki göze bağlı ipuçları

• İnsan, maymun, kaplan gibi canlılarda iki görsel alan örtüşür.

• Bu canlılar hem tek göze bağlı ipuçlarını hem de iki göze bağlı

ipuçlarını kullanırlar.

• Stereoskopik görme: Uzaklık ve derinlik algısını

oluşturabilmek için iki retinal görüntünün birleşmesinden

ortaya çıkar.

86

İki göze bağlı ipuçları

•Kavuşma

•Retinal ayrıklık

87

İki göze bağlı

ipuçları

Kavuşma (Konverjans):

Yakındaki bir nesneyi görmek için gözleri hareket

ettiren kasların içe, uzaktaki bir nesneyi görmek için

dışa doğru hareket etmesinden kaynaklanan derinlik

ipucudur.

88

İki göze bağlı ipuçları

• Retinal ayrıklık:

• Gözlerimiz birbirinden yaklaşık olarak 6 cm. uzakta olduğu için, her biri nesnelerin farklı bir görüntüsüne sahiptir. • Sağ ve sol göz arasındaki görüntü farklılığına retinal ayrıklık • denir. • Retinal ayrıklık artarsa nesne uzakta, azalırsa nesne yakında algılanır.

89

DOĞUŞTAN

• Descartes

• Kant,

• Hering

ÖĞRENMEYLE • Berkeley,

• Locke,

• Helmholtz

Algı doğuştan mı getirilir, sonradan öğrenme

yoluyla mı kazanılır?

90

Son yıllarda yapılan algı araştırmlarına göre; şekil

zemin algısı, renk algısı gibi göreli olarak basit algılar

doğuştan getirilir, algısal değişmezlik, algısal

örgütlenme gibi karmaşık algılar öğrenme yoluyla

sonradan kazanılabilir.

91

Algıyı etkileyen faktörler

Güdülenme

Bilişsel tarz

Deneyim ve kültür

92

Güdülenme

ve gereksinimlerimiz algılarımızı İsteklerimiz

şekillendirir.

Ör.: 16 saat aç kalmış kişiler bulanık gösterilen

resimleri yiyecek olarak algılar (McClelland ve

Atkinson, 1948)

93

Bilişsel Tarz

• Alan bağımlı kişiler: Çevreyi bir bütün olarak algılama

eğilimindedirler ve tek tek uyarıcıların şekil, renk, büyüklük

ya da diğer niteliklerini zihinlerinde açık bir şekilde tasvir

edemezler.

• Alan bağımsız kişiler: Çevredeki öğeleri birbirinden farklı

olarak algılarlar ve her öğeyi zeminden ayrı olarak izlerler.

94

Deneyim ve Kültür

Kültürel değerler, dil, çevresel-doğal koşullar

algılarımızı etkiler.

95

İmkansız şekil

96

ALGI YANILMASI (İLLÜZYON)

• Bir imgenin gerçekte olmadığı ya da olamayacağı

kadar çarpıtılmış şekilde algılanmasıdır.

• Beynin, boyut, uzam ve derinlik gibi algısal ipuçlarını

doğru olarak yorumlayamayacak şekilde yanlış

yönlendirilmesidir.

97

Müller-Lyer İllüzyonu

98

Ames Odası

99

Ay İllüzyonu

100

Duyum ötesi algı (Extrasensory perception–ESP) (Altıncı

His)

•Normal duyularımızdan farklı bir algı

gücünün

varolduğunu iddia edenler bulunmaktadır. Bu olağandışı

güç ‘duyum-ötesi algı’ veya ‘altıncı his’ olarak

adlandırılır.

•Normal duyu süreçleri veya kanalları dışında bilgi

gönderip alma ile ilgilidir.

101

Altıncı His

Altıncı his dört genel beceriyi kapsar:

•Telepati: Kendi duygu ve düşüncelerini bir başkasına gönderebilme veya

başkasının duygu ve düşüncelerini okuyabilme becerisi

•Önsezi: Gelecekte olacak olayları önceden tahmin edebilme, sezme.

•Gaipten sesler duyma, dolaylı net görüş: Bilinmeyen bir nesne ya da olayın

farkında olma, duyu alanının dışında bulunan olayları ve nesneleri

algılayabilme yeteneği.

•Telekinezi: zihnin maddeyi etkileme gücüdür, örneğin nesneleri dokunmadan

hareket ettirmek.

102

Parapsikoloji

Psikolojinin «yanı sıra» veya «ötesinde» anlamında; mevcut bilimsel veriler veya yasalar doğrultusunda açıklanamayan normal ötesi olayların incelenmesi durumudur.

•Gaipten sesler duyma

•Telepati

•Önsezi

•vb... psişik fenomenler

Parapsikoloji’nin ilgi alanıdır.

103

olduklarını iddia etseler de, bu

• Bazı insanlar bu tür psişik güçlere

güçlerini

sahip

hile,

sihirbazlık ve tahmin etme ihtimallerinin ortadan

kaldırıldığı kontollü durumlarda tatbik

edememektedirler.

•Diğer bir deyişle tekrarlayamamaktadırlar.

104

Algıları yaratmak

• Max Wertheimer

• Gerçek hareket: Boşlukta gerçekten hareket eden bir uyarıcı veya nesneyi

algılamamızdır.

• Fi fenomeni (Görünürde hareket): Aslında sabit olan ışıkların hareket ettiği

illüzyonunu tanımlamaktadır. Bu illüzyon her biri bir öncekinden biraz farklı bir

pozisyon ya da duruşta olan bir dizi sabit görüntüyü hızlı bir şekilde göstererek

elde edilir.

• Sabit görsel uyarıcıları kullanarak hareketli görsel uyarıcılar yaratmanın bir

örneği 1893 yılında filmleri icat eden Thomas Edison’dır.

• Sn’de 24 kare gösterilerek film illüzyonu yaratılır. Aslında burada tamamlama

ilkesini kullanırız. 105

Sanal gerçeklik

• Bilgisayar tarafından yaratıldığı halde bir nesnenin içinde

olduğunuz, bir çevrede dolaştığınız veya bir hareketi

gerçekleştiridiğiniz algısal deneyimini yaşamak.

• Fobilerin tedavisinde kullanılmaktadır.

106

Tamamlama

Duyusal bilgideki eksikliği gözden kaçırma ve gerçekte var

olmadığı halde bir bütün olarak algılama eğilimindeyiz.

Parçaları en iyi şekli oluşturmak için tamamlarız. Bu konuda

simetri önemli bir ipucudur. 107

Süreklilik

Uyarıcıları organize ederken dizi halindeki nokta ve çizgileri

yorumlarken pürüzsüz ve sürekli yolları tercih ederiz.

A

B C

D

108

Nasıl üç boyutlu

görürüz?

Retinaya yansıyan herşey yalnızca iki boyuttan

oluşur:

Yükseklik

Genişlik

Peki beynimiz üçüncü bir boyutu (DERİNLİK) nasıl

ekler?

109

Yakınlık

110

Benzerlik

111

Süreklilik

112

113

114

115

116

DERĠNLĠK VE UZAKLIK ALGISI Üst üste binme

Eğer bir nesne, bir başka nesnenin önüne geçerek tamamen görülmesini engelliyorsa, genellikle birinci nesneye daha yakınmış gibi algılarız.

117

Görece büyüklük

Farklı büyüklükteki aynı nesneler bir hizadaysa, küçük olanları uzaktaymış gibi algılarız.

118

Alandaki Yükseklik

Bir diğer ipucu ise görsel alanın yüksekliğidir. Bir düzlem boyunca bakarsak, uzaktaki nesnelerin görüş alanımızın daha yukarısında olduğunu görürüz.

Aynı büyüklükteki nesneleri farklı yüksekliğe yerleştirerek bunların birbirinden uzakta olduğu izlenimi yaratabiliriz.

119

ALGI YANILMALARI

•Panzo Ġllüzyonu

120

Muller-Lyer Yanılması

121

Yön Yanılması

122

Alan Yanılması

123

Bükülme Yanılması

124

Bir ignliiz üvnseritsinede ypalaın arşaıtramya gröe,

kleimleirn hrfalreiinn hnagi srıdaa yzalıdkılraı ömneli

dğeliimş. öenlmi oaln brincii ve snonucnu hrfain

yrenide omlsaımyş. ardakai hfraliren srısaı krıaşk

oslada ouknyuorumş. çnükü kleimlrei hraf hraf dğeil

bri btün oalark oykuorumuşz.

125

• Aytaç S, Dursun S, Bağdoğan SY. Psikolojiye Giriş. 1. Baskı, Bursa, DORA Basın

Yayım; 2018: 3-10.

• Cohen LJ. A‟dan Z‟ye psikoloji. 1.Baskı, Say Yayınları, 2017; 9-45.

• https://www.ataaof.edu.tr/Dosyalar/CocukPsikolojisiVeRuhSagligi.pdf

• Dawis RV, Lofquist LH. A psychological theory of work adjustment. Minneapolis:

University of Minnesota Press. 1984.

• Ergin H, Köseoğlu A. Gelişim Psikolojisi. 8. Baskı, , Ankara, Nobel Akademik

Yayıncılık; 2017: 1-7.

• Faller G. Positive psychology: A paradigm shift. J of Pastoral Counseling, 2001; 36:

7, 7-20.

• Gable SL, Haidt J. What (and why) is positive psychology? Review of General

Psychology, 2005; 9(2), 103-110.

• Hergenhahn BR. An Imrodııction to the History of PsycholoRY. Belmonı. Califomia:

Wadsworth Publishing Company; 1992: 237-245.

126

• TEġEKKÜRLER…

127