Samenvatting van het boek            Scholen  slim  organiseren                                                                          Anders  werken  met  goesting     Auteurs: Tom Van Acker Yves Demaertelaere  

   Ontwaken    Hoewel   ons  onderwijs  decennialang  veel   aanzien  genoot,   lijkt   het   tij   te   keren.     Er   zijn  steeds   meer   leerlingen   die   de   school   verlaten   zonder   diploma   of   getuigschrift,   die  afgehaakt   zijn,   gedemotiveerd   raakten…   Het   aantal   leerlingen   dat   moet   zittenblijven,  gaat  de  hoogte   in,   er  wordt   steeds  meer   gespijbeld.     Leerlingen  voelen   zich  niet  meer  goed   op   school   en   slagen   er   niet  meer   in   om   een   gefundeerde   studiekeuze   te  maken.    Met   andere   woorden:   het   blijkt   voor   onze   scholen   steeds   moeilijker   om   kinderen   en  jongeren  goed  te  begeleiden  doorheen  hun  schoolloopbaan.      Leraren  hebben  het  moeilijk.    Ze  hebben  het  beste  voor  met  hun  leerlingen,  maar  vinden  niet  langer  geschikte  methoden  en/of  materialen  om  leerlingen  degelijk  te  begeleiden  in  en   voor   te   bereiden   voor  deze  voca-­‐wereld.     Er   dreigt   een   lerarentekort   en   voor   vele  leraren  is  langer  werken  niet  eens  aan  de  orde.        Daarenboven  is  onze  maatschappij  enorm  veranderd.    Die  is  volatiel  geworden,  met  veel  minder  stabiliteit  en  een  hoge  variëteit.    De  toekomst  is  onzeker,  we  weten  vandaag  niet  voor   welke   jobs   we   onze   kinderen   opleiden.     De   technologische,     digitale,   medische  ontwikkelingen   gaan   razendsnel.     Onze   wereld   is   bijzonder   complex   en   ambigu  geworden.     Inclusief   onderwijs,   hervormingsplannen,   schaalvergroting…   het   zijn  allemaal  dingen  die  op  onze  scholen  afkomen.      De  schoolorganisatie  van  vandaag  sluit  niet  meer  aan  bij  de  problemen  en  uitdagingen  in  het   onderwijs   en   in   onze   samenleving.     Om   toch   een   antwoord   te   kunnen  bieden   aan  deze  uitdagingen,   bouwen  we   scholen  als   een   zeester,   niet   langer   als   een   spinnenkop.    We  gaan  van  een  complexe  organisatie  met  eenvoudige  taken  voor  ieder  individu  naar  een  eenvoudige  organisatie  met  complexe   taken  voor   teams.  De  competente   leraar  als  getalenteerde   en   gepassioneerde   professional   is   een   ondernemende   en   geïnspireerde  teamspeler  en  speelt  een  cruciale  rol  in  de  school  van  de  21e  eeuw.              

Oriënteren    Het   is   voor   iedere   school   bijzonder  belangrijk   om  een  duidelijke   visie   te   hebben.    We  merken  dat   scholen  hier   vaak  niet  mee  bezig   zijn,   of   dat   de   visie   verschilt   naargelang  met  wie   je   hierover   spreekt.     Al   te   vaak   is   ‘de   visie’   een   A4-­‐tje   in   het   bureau   van   de  directeur…     Daarom   is   het   belangrijk   voor   elke   school   om   een   duidelijk   visie   te  ontwikkelen,   die   de   teams   en   de   schoolmedewerkers   richting   geeft.   Samen   met  leerlingen,  ouders,  bestuur,  …  gaat  de  school  op  zoek  naar  een  antwoord  op  3  vragen.  

-­‐ Waarom   bestaan  we?  Welke   zijn   de   kernopdrachten   die  wij   als   school  moeten  georganiseerd  krijgen?  

-­‐ Waarvoor  staan  we?  Hoe  onderscheiden  wij  ons  als  school   in  de  uitvoering  van  de  kernopdrachten?    Waarvoor  kiezen  wij  om  uitmuntend  te  zijn?  

-­‐ Naar   waar   gaan   we?  Welke   waanzinnige   belangrijke   objectieven   willen   wij   de  komende   jaren   gerealiseerd   zien   om   onze   kernopdrachten   nog   beter   uit   te  voeren.  

 Zodra  de  visie  bepaald  is  en  de  richting  gekozen  werd  en  duidelijk  is  voor  iedereen,  kan  de  school  nakijken  hoe  ze  zich  zal  organiseren  om  de  visie  te  verwezenlijken.      Hoe   zal   de   school   het   primair   proces   of   de   kernopdrachten   organiseren?   De   school  neemt  4  kernopdrachten  waar  die  als  4  strengen  in  een  zeel  vervlochten  zijn.  

-­‐ Leerdoelen  nastreven  die  maatschappelijk  relevant  zijn  en  relevant  zijn  in  functie  van  de  arbeidsmarkt,  het  vervolgonderwijs  en  de  persoonlijke  ontwikkeling.    

-­‐ Talenten   ontwikkelen   en   regisseren   in   de   brede   school   en   vanuit   talenten   de  studie  oriënteren.    

-­‐ Het   maximaal   ontplooien   van   het   leervermogen   van   ieder   kind   en   waar   het  hindert,  curatief  en  preventief  werken.    

-­‐ Het  betrekken  van  alle  belanghebbenden  in  een  goede  leer-­‐  en  leefgemeenschap.      Vandaag   zijn   veel   scholen   georganiseerd   als   een   functionele   organisatie   of   als   een  spinnenkop.  Elke  ‘poot’  binnen  de  school  is  sterk  afhankelijk  van  de  andere  poten  en  van  de  ‘spinnenkop’.    Want  zonder  die  grote,  dikke  kop  is  er  al  helemaal  geen  beweging.  In  de  spinnenkop-­‐school  is  het  denken  en  het  doen  van  elkaar  gescheiden.  Het   begeleiden   van   leerlingen   is   ‘verknipt’   in   leerjaren   en   in   vakken.   Het   zeel   met   4  strengen  is  ontrafeld  in  tal  van  functies.  Er  zijn  functies  ontstaan  die  elk  slechts  voor  een  klein  deeltje  van  het  grotere  geheel  verantwoordelijk  zijn:  zorgleerkracht,  vakleerkracht,  klastitularis,  graadcoördinator,  trajectbegeleider,  leerlingbegeleider,  en  ga  zo  maar  door.    Om  vanuit  deze  verknipte  en  functionele  structuur  alles  toch  in  goede  banen  te  leiden,  is  er  veel  afstemming  nodig.    Dat  ligt  nu  vaak  in  handen  van  coördinatoren,  die  inmiddels  heel   wat   druk   ervaren.   De   complexiteit   binnen   de   schoolorganisatie   neemt   toe   en  schoolmedewerkers  krijgen  dit  alles  niet  meer  geregeld.      Tijd   dus   om   het   over   een   andere   boeg   te   gooien.     We   willen   gaan   voor   een  zeesterorganisatie,   waar   elke   poot   (zoals   bij   de   zeester)   onafhankelijk   kan   blijven  bestaan,  waar  er  geen  grote  coördinatiebehoefte  is  (geen  dikke  kop)  en  waar  elke  poot  zelf  beslissingen  kan  nemen.    Denken  en  doen  zijn  hier  niet  gescheiden.      Dit   zeestermodel   staat  voor   teamwerk  en  het  organiseren  van  autonome,  zelfsturende  teams  binnen  de   school.   Elk   team  van   schoolmedewerkers   is   samen   verantwoordelijk  

voor  het   opnemen  van  de   vier   kernopdrachten   en  het   begeleiden  van   een   community  van  leerlingen  over  de  leerjaren  en  over  de  vakken  heen.    Elk  team  doet  dit  samen  met  diverse  actoren  en   is  op  die  manier  regisseur  van  de  brede  school.    Ouders,  bedrijven,  CLB,   hoger   onderwijs,  …   zijn   belangrijke  partners   voor   elk   team.  De   teamleden   in   het  team  zijn  sterk  onderling  afhankelijk.    Zij  streven  een  gemeenschappelijk  doel  na  en  het  onderling   afhankelijk   samenwerken   is   groot.   De   teamleden   nemen   samen  verantwoordelijkheid   op   voor   de   kwalificatie   van   hun   leerlingen,   voor   hun  talentontwikkeling,   voor   de   leerzorg   die   de   leerlingen   nodig   hebben   en   voor   hun  welbevinden   en   betrokkenheid.   Ze   sturen   continu   hun   eigen   processen   bij   en   krijgen  veel  autonomie  en  regelvermogen  om  dit  zo  goed  mogelijk  te  kunnen  doen.      De  voordelen  en  meerwaarde  van  deze  nieuwe  organisatiestructuur  zijn   legio:   leraren  zijn   geen   solisten   meer,   maar   kunnen   samen   -­‐   binnen   hun   team   -­‐   de   huidige   en  toekomstige   uitdagingen   aan.   Scholen   hebben   weer   tijd   en   ruimte   om   complexe  maatschappelijke  uitdagingen  op  te  nemen:  het  wegnemen  van  sociale  ongelijkheid,  het  integreren   van   nieuwe   technologieën,   het   aanbieden   van   uitdagende   (langere)  loopbanen  voor  leraren,  …    Daar  waar  leren  vroeger  pure  kennisoverdracht  was,  is  ons  onderwijs  geëvolueerd  naar  een  nieuw  paradigma  van   leren.  Het  gaat  nu  om  zoveel  meer  en  ook  vaardigheden  en  competenties   nemen   een   belangrijke   plaats   in.   Het   werken   in   teams   binnen   een  zeesterorganisatie  vergemakkelijkt  het  vakoverschrijdend  en  projectmatig  werken,  leidt  tot  betere  samenwerking  en  faciliteert  zo  de  implementatie  van  het  nieuwe  paradigma  van  leren.  Bovendien  bouwen  scholen   ‘nesten’  waarbinnen  duurzame  relaties  ontstaan  tussen   leraren   en   leerlingen,   tussen   leraren   onderling,   tussen   leerlingen   onderling,  tussen  ouders  en  leraren,  en  ga  zo  maar  door.      Ontdekken  en  Ontplooien    Hoe  je  als  school  best  te  werk  gaat  om  zelfsturende  teams  te  bouwen,  met  een  degelijke  teamstructuur,  wordt  in  de  volgende  hoofdstukken  uitgebreid  verteld.  Daarna  wordt  er  ook   aandacht   besteed   aan   de   systemen   die   nodig   zijn   om   deze   nieuwe   manier   van  organiseren  te  faciliteren  en  ondersteunen.    Het  organiseren  van  onderwijs  in  vakken  en  in   leerjaren   heeft   gezorgd   voor   systemen   die   deze   manier   van   onderwijzen  ondersteunen:   handboeken   voor   leerjaar   x   voor   een   specifiek   vak   afgestemd   op   de  specifieke   leerdoelen  voor  het  betreffende   jaar,   leerlingvolgsysteem,  evaluatiesysteem,  observatiesysteem,   overleg,   …   Het   invoeren   van   een   slimme   schoolorganisatie   moet  ondersteund  worden  door  het  ontwerpen  van  nieuwe  systemen  of  het  aanpassen  van  de  bestaande.   Schoolmedewerkers   hebben   nood   aan   handvatten   om   greep   te   krijgen   op  deze  nieuwe  manier  van  onderwijs  organiseren.  Tot   slot   gaat  men   in   op   twee   elementen   die   erg  met   elkaar   samenhangen:   cultuur   en  leiderschap.   Deze   nieuwe   organisatievorm   vraagt   immers   om   authentiek,   collectief  leiderschap  voor   een  nieuwe   cultuur   van  vertrouwen  en   (h)echt   samenwerken   in   een  onderzoekende  school  waar  fouten  maken  mag  en  innovatie  vanzelfsprekend  is.            

Flanders  Synergy  inspireert,  verbindt,  innoveert  en  onderzoekt    Tal   van   scholen   innoveren   met   de   steun   van   Flanders   Synergy   tot   wendbare   scholen  waarin   iedereen  samen  met  goesting  kan   leren  en  werken.  De  scholen  kunnen  andere  scholen  in  Vlaanderen  en  ver  daarbuiten  inspireren.  Flanders  Synergy  verbindt  hiervoor  scholen,   begeleiders,   onderwijsactoren   en   onderzoekscentra   in   lerende   netwerken.    Pedagogische  begeleiders  van  de  verschillende  koepels  werden  door  Flanders  Synergy  opgeleid.   Samen   met   consultants   in   Innovatieve   Arbeidsorganisatie   begeleiden   ze   de  verschillende  scholen  in  de  lerende  netwerken.    De  scholen  onderzoeken  de  impact  van  het   slimmer   organiseren   op   de   kwaliteit   van   het   werk   en   op   de   kwaliteit   van   het  onderwijs.