PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

Fakultet pravnih nauka

Banja Luka

USTAV BIH I NJEGOVA HARMONIZACIJA SA POVELJOM EVROPSKE UNIJE

Seminarski rad

Nastavni predmet: Ustavno pravo Evropske Unije

Student: Predmetni nastavnik:

Anka Nikolić Prof. dr. Brano Miljuš

Br. Indeksa: 95-10/ VPP

2011. godina

0

SADRŽAJ

1. Uvod ………………………………………………………………………………………………… 22. Ustav Bosne i Hercegovine ……………………………………………………………….. 33. Odnos Ustava BiH I Evropske konvencije kao ustavnog principa ……….. 44. Harmonizacija …………………………………………………………………………………... 55. Zaključak ………………………………………………………………………………………..... 106. Literatura ………………………………………………………………………………………….. 11

1

Uvod

Usklađivanje zakonodavstva sa njegovim odredbama predstavlja bez sumnje najkompleksniji i najdugotrajniji posao u celokupnom procesu evropskih integracija.

Pravni akti koje donosi Veće Evrope su konvencije i predstavljaju glavni instrument za pravnu saradnju između država - članica; u sistemu evropskog prava poznate su pod zajedničkim imenom acquis conventionelle, a regulišu sldeće oblasti: Osnovna prava (Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, zabrana torture, Evropska socijalna povelja, manjine, zaštita podataka, biomedicina i dr.), sudska saradnja i unutrašnji poslovi, krivično pravo, građansko i trgovačko pravo, porodično pravo, upravno i fiskalno pravo, korupcija, kretanje lica, azil, izbjeglice itd.

U ovom momentu Bosna i Hercegovina se nalazi u fazi takozvanog "dobrovoljnog -obaveznog" usklađivanja svog zakonodavstva: dobrovoljnog, zato što će taj proces postati obaveza za državu nakon što zaključi Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, a obaveznog, zato što je Vijeće ministara Bosne i Hercegovine krajem 2003. godine usvojilo Odluku o procedurama u procesu usklađivanja zakonodavstva Bosne i Hercegovine sa acquis communautaire-om kojom se obavezuju institucije i drugi organi uprave Bosne i Hercegovine na usklađivanje novih propisa sa pravom Evropske unije.

Od entiteta se očekuje da iskoriste svoja ustavna ovlaštenja i preuzmu odgovornost za pitanja koja su u njihovoj nadležnosti, a koja se direktno odnose na proces stabilizacije i pridruživanja Evropskoj uniji.

Neki od njih su usklađivanje na polju trgovine i po pitanju ljudskih prava.

Usklađivanje je postepen proces za čiju realizaciju je potrebno uložiti jos mnogo vremena i truda u cilju postizanja saglasnosti svih relevantnih faktora u Bosni i Hercegovini.

2

Ustav Bosne i Hercegovine

Kao što je prethodno istaknuto, obaveza usklađivanja zakonodavstva Bosne i Hercegovine sa acquisem nastaje potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. Ipak, da bi se što prije i kvalitetnije pristupilo ovoj nesumnjivo najvećoj obavezi u pridruživanju EU, Veće ministara je donelo Odluku o procedurama u postupku usklađivanja zakonodavstva Bosne i Hercegovine sa acquis communautaire, čime je napravljen značajan korak ne samo u sagledavanju obaveza koje iz procesa preuzimanja acquisa proizlaze već i u stvaranju novog zakonskog okvira neophodnog za proces usklađivanja zakonodavstva.

Svaki sporazum koji treba da se potpiše modelira se sa potrebama države, pa tako i onaj koji BIH-na treba da potpiše uzimajući u obzir određene specifičnosti u pravnom i institucionalnom smislu.

Nakon prijema u članstvo vijeća Evrope, BiH je uručena lista sa vise od 90 postprijemnih uslova čije je ispunavanje u toku. Među tim obavezama ključno mesto ima usklađivanje zakonodavstva BiH sa konvencijama - zakonodavstvom Veća Evrope, tj. Poveljom Evropske Unije.

Ustav Bosne i Hercegovine je prestavlja njen najviši pravno-politički akt. Trenutni Ustav stvoren je kao dio mirovnog paketa dogovorenog u Daytonu u novembru 1995. godine i prihvaćen od strane dva entiteta (Federacija BiH i RS) i centralne vlade, koja je bila međunarodno priznata kao Vlada Republike Bosne i Hercegovine. Potpisan je kao aneks 4 Dejtonskog sporazuma u Parizu od strane tri države učesnice rata u Bosni i Hercegovini (Alije Izetbegovića, Franje Tuđmana i Slobodana Miloševica), 14-tog decembra 1995.godine.

Novi Ustav BiH je sasvim izvesno, tipičan tranzicioni dokument, bez obzira na njegov status ustava. Gotovo sva ovlaštenja države su prenesene na dva entiteta - Federaciju Bosne i Hercegovine (FBiH) i Republiku Srpsku (RS). On u sebi kombinuje ''minimalistički'' pristup u pogledu državne vlasti i ''maksimalistički'' pristup u pogledu balansa vlasti.Sto govori da je veća pažnja usmerena na balans podele vlasti.

3

Centralne vlasti imaju samo nekoliko utvrđenih nadležnosti koje se moraju vršiti jedino uz dogovor svih strana, uključujući tu i entitete i konstitutivne narode. S obzirom na to da je bio dio mirovnog ugovora, Ustav BiH je izrađen i usvojen bez učešća građana BiH. To predstavlja jedinstven slučaj ustava koji nikada nije zvanično objavljen na zvaničnim jezicima zemlje na koju se odnosi, već je usvojen i objavljen na stranom (engleskom) jeziku.

U slučaju Bosne i Hercegovine, Evropska konvencija nije samo jedan u nizu međunarodnih ugovora iz kojeg proizilaze određene obaveze za države potpisnice, već je jedan od najvažnijih ustavnih principa.

ODNOS USTAVA BiH I EVROPSKE KONVENCIJE KAO USTAVNOG PRINCIPA

U preambuli Ustava BiH, u engleskoj verziji, je navedeno da je Ustav BiH napisan na bosanskom, srpskom, hrvatskom i engleskom jeziku i da su sva četiri jezika autentična. Dakle, u tumačenju odredbi ovog sporazuma i sve četiri jezičke verzije bi trebale imati jednak značaj. Međutim, s obzirom da nikada u službenim glasnicima nisu objavljene verzije Ustava BiH na službenim jezicima - bosanskom, srpskom i hrvatskom, kao autentična mora se prihvatiti jedino engleska verzija teksta. U engleskoj, dakle jedinoj autentičnoj verziji, u članu II/2. Ustava BiH, navedeno je:

“Prava I slobode ustanovljeni u Evropskoj konvenciji o zaštiti ljudskih prava i temeljnih sloboda i njihovih protokola direktno se primanjuju u Bosni i Hercegovini. Oni imaju prioritet iznad svih drugih zakona.” ('The rights and freedoms set forth in the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms and its Protocols shall apply directly in Bosnia and Herzegovina. These shall have priority over all other law''.)

Prostim, gramatičkim tumačenjem je vrlo lako doći do zaključka o značenju pojma ''over all other law'', da se Evropska konvencija u pravnom poretku Bosne i Hercegovine nalazi iznad celokupnog prava u Bosni i Hercegovini, a time i iznad Ustava BiH kao jednog dijela ukupnosti pravnog poretka jedne države.

4

Ovakva formulacija Evropsku konvenciju svrstava u osnovni stup ustavnog poretka u Bosni I Hercegovini i predstavlja Supreme Law of the Land jer svako drugo pravo predstavlja celovitost pravnog sistema uključujući i ustavno pravo. Time je Evropskoj konvenciji data veća pravna snaga od samog Ustava BiH.

HARMONIZACIJA

U harmonizaciji nacionalni propisi se usklađuju sa propisima propisanim u aktima Evropske Unije.

Može se konstatovati da je prvobitna dobrovoljna harmonizacija zakonodavstva Bosne i Hercegovine sa delovima acquis-a započela u 2000. godini, tokom ispunjavanja uslova iz Mape puta (document koji je definisao 18 smernica koje BIH treba da ispuni pre izrade stdija, neke od njih su: Političke smernice, ekonomske, smernice u oblasti demokratije, ljudskim pravima….). Naime, zakoni koji su rađeni putem Konsultativnih radnih grupa za ispunjavanje tih uslova (Zakon o konkurenciji, Zakon o zaštiti potrošača, Zakon o industrijskom vlasništvu, Zakon o autorskim i drugim srodnim pravima) bili su, u meri u kojoj su to prilike dopuštale, usklađivani sa "Bijelom knjigom“ priprema pridruženih država Centralne i Istočne Evrope za integraciju u unutrašnje tržište Unije". Iako je ovaj dokument bio prvenstveno namijenjen državama Centralne i Istočne Evrope kao dio pretprijemne strategije, Bijela knjiga je Bosni i Hercegovini dala jasnu predstavu kako se treba pripremati za uključenje u unutrašnje tržište Evropske unije, identifikujići ključne mere u svakom sektoru unutrašnjeg tržišta i redosled kojim bi trebalo da se uskladi zakon.

Proces uskladjivanja zakonodavstva je postepen proces, takođe i jedan od najzahtevnijih procesa u pristupanju Uniji, koji obuhvata sve strukturalne reforme koje je potrebno provesti da bi Bosna i Hercegovina postala samoodrživa država i da bi se izvršio prenos ovlaštenja sa međunarodne zajednice na domaće institucije.

Strukturalne reforme treba da poštuju unutrašnji karakter Bosne i Hercegovine kao složene, višenacionalne države u kojoj treba u potpunosti

5

ostvariti i kolektivna i pojedinačna prava na celom prostoru Bosne i Hercegovine;

Postavlja se pitanje odnosa ustava, kao najvišeg pravnog i političkog akta jedne države i Evropske konvencije, kao akta koji u sebi sadrži minimum zajedničke volje država-ugovornica u pogledu materijalnih ljudskih prava koja štiti ali i mehanizma zaštite tih prava.

Posmatranjem teksta Ustava Bosne i Hercegovine možemo primetiti da određene tačke i stavovi koji se navode nisu u skladu sa Poveljom Evropske Unije o temeljnim pravima (član I. stav 3. član II. stav2, član III. stav 1, član IV. stav 2 i 3b, član V. stav 1).

Prvi član I.3. Govori o sastavu Bosne i Hercegovine, tj. njenim entitetima: Federacija Bosne i Hercegovine i Republika Srpska.

Odredba člana II.2 Ustava BiH glasi: "Međunarodni standardi. Prava i obaveze dati u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda i njenim Protokolima direktno se primjenjuju u Bosni I Hercegovini. Oni imaju prioritet nad svim drugim pravom."

Na prvi pogled se može pretpostaviti da je Ustav BiH u potpunoj saglasnosti sa Evropskom konvencijom, kojoj daje prioritet nad svim drugim pravom. Ipak, odredbe Ustava BiH o sastavu i izboru Predsjedništva i Doma naroda često se smatraju nekompatibilnima sa Evropskom konvencijom.

Tema člana III. je nadležnst institucija BiH. Pitanja u kojim ona ima nadležnosti tiču se vanjske i vanjskotrgovinske politike, carinske politike, zatim monetarne politike što je definisano u članu Vll u Ustavu BIH gde je Centralna banka Bosne i Hercegovine jedina ovlaštena institucija za štampanje novca i monetarnu politiku. Njene nadležnosti odrediće Parlamentarna skupština u periodu od šest godina od stupanja na snagu ovog Ustava. Kada je reč o upravnom odboru, on se sastoji od guvernera i tri člana od kojih su dva iz federacije i dele jedan glas, a pripadnici su Bošnjačkog i Hrvatskog naroda i jedan iz Republike Srpske, sa mandatom od 6 godina.

Pravo na slobodne izbore iz člana 3. protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju primjenjuje se samo na izbore u zakonodavni organ ili barem na

6

izbore u jedan od domova ukoliko ih ima dva ili više. Reč zakonodavni organ, međutim, ne podrazumijeva samo državni parlament, nego treba da se tumači u svetlu ustavnog sistema određene države.

Pod pojmom izbora za zakonodavni organ podrazumijeva se izbor tela kome su date zakonodavne ovlasti. Telo koje može samo predlagati zakone, ali ih ne može donositi, ne spada u zakonodavna tela. Dakle, zakonodavnim telom se smatra ono telo čija ovlaštenja proizilaze direktno iz Ustava.

Guverner, neće biti državljanin Bosne i Hercegovine niti bilo koje susjedne države, ali on može imati odlučujući glas u slučaju neriješenog ishoda glasanja. Politika i regulisanje pitanja imigracije, izbjeglica i azila, regulisanje međuentitetskog transporta, ….itd.

Član IV stav- Kao primjer neusklađenosti daju se odredbe Ustava koje utvrđuju način izbora članova Predsjedništva BiH i Doma naroda. Argumentacija koja može dati odgovor na temu odnosa Ustava BiH i Evropske konvencije može se kretati u dva pravca:

a) odnos Ustava BiH i Evropske konvencije kao međunarodnog sporazuma čiji je Bosna i Hercegovina potpisnik i drugo, odnos Evropske konvencije kao ustavnog principa sa drugim ustavnim odredbama. Predstavnički dom se sastoji od 42 člana, od kojih se dvije trećine biraju sa teritorije Federacije, a jedna trećina sa teritorije Republike Srpske.-diskriminacija….

b) Svaki dom će većinom glasova usvojiti svoj poslovnik o radu i izabrati među svojim članovima jednog Srbina, jednog Bošnjaka i jednog Hrvata za predsjedavajućeg i zamjenike predsjedavajućeg, s tim da će mjesto predsjedavajućeg rotirati između ova tri lica.

Većina svih članova izabranih u Predstavnički dom sačinjava kvorum, tj. Potrebnu većinu za donošenje odluka.

Član V stava 1. tiče se Izbora članova prestavništva i delegata naroda i trajanja mandata. "Predsjedništvo Bosne i Hercegovine sastoji se od tri člana: jednog Bošnjaka i jednog Hrvata, koji se direktno biraju sa teritorije Federacije, i jednog Srbina koji se direktno bira sa teritorije Republike Srpske." Iz citirane odredbe može se zaključiti da građanin, da bi bio izabran kao član Predsjedništva, mora pripadati jednom od konstitutivnih naroda i da je

7

glasačima izbor ograničen na bošnjačke i hrvatske kandidate u FBiH, i srpske kandidate u RS, te da Bošnjaci i Hrvati mogu biti birani samo sa teritorije FBiH, a ne iz RS, a Srbi samo sa teritorije RS, a ne iz FBiH.

Ne smije se zaboraviti da srpskog člana Predsedništva, na primer, ne biraju samo građani srpskog etničkog porekla, već svi građani Republike Srpske bez posebne etničke pripadnosti. On, na taj način, ne predstavlja ni Republiku Srpsku kao entitet, ni samo srpski narod, već sve građane izborne jedinice Republike Srpske. Isto važi i za bošnjačkog i hrvatskog člana koji se biraju iz Federacije." Nadalje, pripadnici tri konstitutivna naroda mogu biti birani u Predsjedništvo, ali mogu biti spriječeni da budu kandidati na izborima u entitetu u kojem su nastanjeni, ako žive kao Srbi u Federaciji ili Bošnjaci ili Hrvati u RS.

Uz to, Izborni zakon (zasnovan na odgovarajućim odredbama Ustava BiH) jasno isključuje ostale, tj. građane Bosne i Hercegovine koji se ne izjašnjavaju kao Bošnjaci, Hrvati ili Srbi, iz prava da budu birani u Predsjedništvo. Ovo djeluje jasno nekompatibilno sa jednakim pravom da se bira i bude biran, po članu 25. Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima, ili sa jednakošću po zakonu, koja se pripadnicima manjina garantuje članom 4. Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina, jer se pripadnici manjina formalno isključuju iz jedne javne fuknkcije.

Jedan od članova Evropske konvencije navodi: ''Uživanje prava i sloboda predviđenih ovom Konvencijom osigurava se bez diskriminacije po bilo kojoj osnovi, kao što su spol, rasa, boja kože, jezik, vjeroispovijest, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno porijeklo, veza sa nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, rođenje ili drugi status." Kršenje ovog člana može se, shodno tome, pretpostaviti ako se diskriminacija tiče prava garantovanog Evropskom konvencijom, Međutim, Evropska konvencija ne garantuje pravo da se bira predsjednik ili da se bude izabran za predsjednika.

Član 3 Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju garantuje samo pravo da se bira zakonodavno telo.

Međutim, mora se uzeti u obzir da je BiH prihvatila i potvrdila Protokol broj 12 Evropske konvencije, koji garantuje uživanje svih prava predviđenih zakonom bez diskriminacije. Ovaj protokol je stupio na snagu 1. Aprila 2005.

8

godine, i zabrana diskriminacije se, shodno tome, proširuje na način da uključi i pravo da se bira predsjednik ili da se bude izborni kandidat za mjesto predsjednika.

Konačno, može se zaključiti na osnovu navedenog da odredbe člana IV/1. i V/1. Ustava BiH nisu u saglasnosti Evropskom konvencijom i to odredbe o sastavu i izboru Doma naroda su nekompatibilne sa članom 14 Evropske konvencije, a pravila o sastavu I izboru Predsjedništva su nekompatibilna sa Protokolom broj 12, koji je u BiH stupio već pomenutog datuma (2005g).

Sto se tiče Federacije u njoj ne mogu glasati svi članovi Doma naroda Federacije, već samo hrvatski i bošnjački članovi. Shodno tome, nema jednakosti među parlamentarcima, a u Republici Srpskoj svi članovi Narodne skupštine mogu učestvovati u izborima, mada im je izbor ograničen na srpske kandidate. Pa imamo sledeće:

a) Članovi Predsjedništva biraju se neposredno u svakom entitetu (tako da svaki glasač glasa za popunjavanje jednog mjesta u Predsjedništvu), u skladu sa izbornim zakonom kojeg donosi Parlamentarna skupština. Međutim, prvi izbor će se održati u skladu sa Aneksom 3. Opšteg okvirnog sporazuma. Bilo koje upražnjeno mjesto u Predsjedništvu će biti popunjeno od strane odgovarajućeg entiteta, u skladu sa zakonom koji će donijeti Parlamentarna skupština.

b) Mandat članova Predsjedništva koji su izabrani na prvim izborima traje dvije godine; mandat članova izabranih nakon toga će biti četiri godine. Članovi Predsjedništva mogu biti birani još jedan uzastopni mandat, a nakon toga nemaju pravo izbora u Predsjedništvu prije isteka četvorogodišnjeg roka.

9

Zaključak

Bosna i Hercegovina je čvrsto odlučna da postane članica Evropske Unije, a samim tim i da prihvati sve evropske standarde po pitanju ljudskih prava. Harmonizacija Ustava BiH sa poveljom EU o osnovnom pravima je najbitnija stavka na putu ka članstvu. Ipak, uzevši u obzir složenu unutrašnju strukturu naše zemlje to neće biti ni malo lak zadatak; potrebna je odlučnost svih političkih subjekata da do potrebnih promjena zaista i dođe.

Tema ovog rada nije političke prirode i on ni u kom slučaju ne treba biti shvaćen kao takav; namjera autorke je bila da na što je moguće jednostavniji način pokuša dati pregled trenutnog odosa Ustava BiH prema relevantnim evropskim dokumentima, kao i to da ukaže na dijelove istog koji zahtijevaju izmjene.

Na osnovu svega navedenog možemo zaključiti da Ustav Bosne i Hercegovine jos uvek nije u potpunosti harmonizovan sa Poveljom Evropske Unije, ali da BiH aktivno radi na harmonizaciji i da je dalji napredak neminovan.

10

Literatura

Misita, Nevenko. (2002) Osnovi prava Europske Unije. Sarajevo: Magistrat

Vukadinović, Radovan. (2001) Pravo Evropske Unije. Megatrend 2001.

“Službeni Glasnik BiH”, brojevi 38/02, 5/03, 22/03

Ustav Republike Srpske – Prečišćeni tekst, “Službeni glasnik RS”, brojevi 3/92, 6/92, 8/92, 15/92, 19/92

Bečka konvencija o pravu međunarodnih ugovora, UN Treaty Series, vol. 1155

Povelja Evropske Unije o temljnim pravima, Ustav EU

11