Sren Kierkegaard

Kahkaha Benden Yanangilizceden eviren: Nedim atl

Lacivert Kitaplar

S REN A A B Y E K IERK EG AARD 1813te K openhag'da dodu. 1855te yine K openhagda ld. ocukluu insanlardan uzak ve m utsuz geti. Annesini, ablalarn, iki aabeyini daha yirmi birini bitirmeden kaybetti. Babas 1838de ldnde geride Srene ve aabeyine byk bir servet brakmt. Bu sayede Kierkega- ard hayatn maddi sknt ekm eden yazarak geirdi, ama babasndan kalan psikolojik mirasn ok daha nem li sonular oldu. Ortodoks Lut- her'cilie ok bal olan babasnn gl kiilii ve dindarlnn derinlerinde yatan m elankolisi tm hayat boyunca etkisini srdrd. A rballkla umursamazln birbirine kart bir genlik dneminden sonra, nianls Regine O lsen'den ayrld. Her iki tarafn da byk ac ektii bu olaydan sonra yaam n felsefi dnceye adad. 1841de ro ni K avram baln tayan doktora tezini verdikten iki yl sonra pek ok kitap yaym lad. Bunlarn hem en hepsinde takma ad kulland. Bu takma adlar kh editr kh yazar oluyor, birbirlerine gnderm elerde bulunup polem ie de giriyorlard. Bir yandan resmi K ilise ye. br yandan H eg ele kar olmak zere iki cepheli bir polem ie giriti. A m ac, inancn z asndan znel olduunu ileri srerek H ristiyanl onu karikatrletiren Hristiyanlara kar savunmakt. Bu tutum ayn zamanda He- g e iin sistematik idealizm ine kar km ak anlamna geliyordu. Kierke- gaard devlet dinlerine kar olduu kadar sistematik dncelere kar da bireysel varln tekliini ileri srer, sa'nn lm deneyinde H ristiyanln yeni bir boyutunu grerek bunu inceler. Eksiksiz sistem ler ve k iiliksizletirici kavramlar karsnda znelli in "gerein kendisi" olduunu sylerken, bir yandan da Tanrnn aknl karsnda znelliin baboluu zerinde durur.Kierkegaard' felsefesi varoluuluun kaynan oluturur. Kendi zamannda fazla tannmayan felsefesi, kimi ada dnrleri, zellik le H eidegger'i, J.-P. Sartre, K. Jaspersi, K. Barth' derinden etkilemitir. BA L IC A YAPITLARI: Om B egrebet ir im i [1841; roni Kavram, ev.: Sla Okur. Trkiye Bankas Kltr Y ay.. 20 0 3 J; Enten-EUer [1843]; F rygt og B aeven [1843: Korku ve Titrem e, ev.: brahim Kapaklkaya, Anka Y ay., 2002]: G jetagelsen [1843]: P hosophiske Sm ler [1844: Felsefe Paralar ya da Bir Para Felsefe, ev.: Doan ahiner, Trkiye Bankas Kltr Y ay.. 2005]; B egrebet A gesl [1844; K ayg Kavram, ev.: Trker Armaner. Trkiye Bankas Kltr Y ay.. 2003]; S tad ier p a a L ivets vei [1845]: Sygdom m en til D iklen (1849; lmcl Hastalk Um utsuzluk, ev.: M ehmet Mukadder Yakupolu. Ayrnt Yay., 1997]: Forfprens D a g b o g [Batan karcnn Gnl, ev.: Sha Sertabibo- lu, Ayrnt Yay.. 1996],

Ayrnt: 296 Lacivert K itaplar D izisi: 4

K ahkaha Benden Yana Sren K ierkegaard

ngilizceden eviren N edim atl

Y aym a H azrlayan Serdar R ifa t K rkolu

eviride kullanlan m etin A K ierkegaard R eader-Texts & Narratives

E ditrler: R oger P oole ve H enrik Stangerup

R oger Poole and H enrik Stangerup & Onk Ajans

Bu kitabn Trke yaym hak lan A yrnt Y aynlarna aittir

K apak llstrasyonu Sevin Altar

K apak Dzeni D eniz elikoh

Dzelti M ehm et Celep

BaskK ayhan M atbaaclk San. ve Tic. L td. ti.

D avutpaa Cad. G ven San. Sit. C B lok N o .: 244 T opkapistanbul Tel.: (0212) 612 31 85

Sertifika N o.: 12156

Birinci Basm 2000 k inci Basm 2005

nc Basm 2013

ISBN 975-539-312-4 SER T FK A NO: 10704

A Y R IN T I Y A Y IN LA RI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Caalolu - stanbul

Tel.: (0 212) 512 15 00 Faks: (0 212)512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr

http://www.ayrintiyayinlari.com.trmailto:info@ayrintiyayinlari.com.tr

S ren Kierkegaard

Kahkaha Benden Yana

AKINTI

T E N G E T K T E N S O N R A V E R L E N S Z L E RDariim Leader

S E V G N N H A L L E R Stephanie Dowrick

P M E M e ta fiz ik te n E ro ti e

Adriunte Blte

K A H K A H A B E N D E N Y A N A Sren Kierkegaard

A R S T O S Y aam zer in e N o tla r

John Fnwles

S A L O M E Y aam ve Y ap tla rAnela Livingstone

B A T A N IK A R M A Z E R N E Jean BatdriHard

B E N A Y A K T A G M N in g e n e le r v c Y o lcu lu k la r

isabet Fonsecu

G E C EG e c e H av a t. G ece n in D ili , U yk u ve R y a la r

A. Alvares

C O O L B ir T a v r n A n a to m is i

Dick Poulain & David Rahim

H A Y A T IM IN F L O Z O F U N A A K M E K T U P L A R IMonique Charles

C O O L A N IL A R ( 1 9 9 0-2 00 0)Jean Baudrillurd

K E N D N A L D A T M AHerherl Fingarette

G D E L E N A D A MPapalar

H R E TChris Rojek

A N A H T A R L A R V E K L T L E R K ^a D z y a z la rMichel Tournier

T K T A K Z a m a n a K a a m a k B ir B ak

Ja\ Griffifhs

V A M P R K A Z A N O V A Susie Orhach Griffiths

K T L N E F F A F L I I A n F e n o m e n le r zerin e B ir D en em e

Jean BatdriHard

D S Y L E M L E R Pierre Sortin

A P T A L L IK A N S K L O P E D S Matthijs \w Boxsel

P M E . G ID IK L A N M A V E S IK IL M A Z E R N E H ay a tn D id ik le n m e m i Y a n la r n a D air

P s ik a n a li tik D e n e m e le r Adam Phillips

K A R IL IK S IZ A K K o v a la m a k ve K o v a la n m a k zerin e

Gregary Dan

L A N E T ^S o n T ab u y la Y z lem e : A d e t K an am as

Karen Houppen

B R F T S Z Julian Barnes

L D u y g u sa l B ir L a b o ra tu v a r

Brian & Cretinan & Soessei

M K N S IZ T A K A S Jean BatdriHard

B ir a d a m v a r ki, D a n im a rk a d a n h e r n e v e s i le y le s z e d il ir s e e d i l

s in , a d n a n m a d a n g e m e k im k n sz ; a m a y e r in i b e lir le m e k b e lk i

d a h a d a zo r ; S ren K ie r k e g a a r d ' k a s te d iy o ru m . F a k a t e s e r le r i,

y le y a d a b y le o u n lu k la d in se l e il im li o ld u u n d a n , K ie r k e g a

a r d i la h iy a t la r a r a s n d a b ir y e r e k o n a b ilir . S rek li in san k a lb in i

tem a a la n , h a tta bu k o n u d a d u r d u ra k b ilm e d e n y a z a n , H r is tiy a n

f e ls e f e y a z a r . O n d a n d a h a c id d i b ir D a n im a rk a lI y a z a r d a h a yo k ;

bu n u n la b ir lik te , p o p le r o lm a y o lu n d a n n e b u k a d a r o k e n g e l

kan b a k a k im se d e yo k . Z a m a n za m a n o la a n st b ir g ze llik te

y a z y o r , a m a o u n lu k la d a h a lk a it ic i g e len a b a r t l b ir m a n tk

s e rg il iy o r . P o p le r b ir y a z a r o lm a sa h a v a h otu , f a k a t a m a la d

e y o.

B a z k ita p la r n d a n o k b y k h a z a ld m . F a k a t b u n la rd a n h i

b ir in i so n u n a k a d a r ze v k le o k u ya m a d m . W ork s o f L o v e ; en p o p le r o la n y d g a lib a , b e lk i d e o k a y r b ir k ita p o la n E ither/O r';;.

B e n im o r a d a k a ld m s r a d a y a y m la n a n k k a l m a s

S y g d o m m en til D d e n b a n a o k k e y if ve rd i.

K ie r k e g a a r d m h a y a tta k i a lk a n lk la r , y a p p e ttik le r in e (b e lk i

y a n l ) i lg i u y a n d ra c a k k a d a r b e n ze rs izd ir . K im s e le r e g itm e z , k en

d i e v in d e d e k im se y le g r m e z , k i bu d a g r n m e z b ir m esk en in

b tn a m a la r m a k ly o r ; i e r iy e h i g ire n o ld u m u a s la r e n e

m ed im . B u n a ra m e n , onun tek b y k a lm a a la n in san d o a s d r ; k im se onun k a d a r o k sa y d a in san ta n m a z. A s ln d a g n b o

y u n ca eh irde d o lar durur, g e n e llik le d e y a n n d a b ir i v a r d r ; s a

d e c e a k a m la n oku yu p y a z a r . Y r rken o k k o n u k a n d r ve ayn

za m a n d a k e n d is in e y a r a r l o lm a s m u h tem el h e r e y i ya n n d a k in -

d en e k ip a lm a y d a b a a r r .

O n u n la ta n m a d m . S o k a k ta h em en h e r gn g r rd m , y a ln z

o ld u u za m a n la r d a h ep y a k la p k o n u m a y a k lm d a n g e irm i im - d ir , a m a bunu h i g e r e k le tir e m e d im . B a n a so h b e t" in in o k h o

o ld u u n u s y le m i le rd i . E e r b en d e , a z m d a n a c m a s z c a la f a l

n p e lek ten g e ir i ld i im d u yg u su n a k a p lm a d a n bu so h b e tin ta d n

k a r a b ile c e k o lsa y d m h e rh a ld e o k h o u m a g id e rd i.

A n d r e w H a m il to n , S ix t e e n M o n th s in th e D a n is h I s l e s ( 1 8 5 2 )

* lmcl Hastalk Umutsuzluk, ev.: Mehmet Mukadder Yakupolu, Ayrnt Yay,, 1997.

indekiler

n s z ........................................................................................................................... 11

B ir in c i B l m

a t a lI. Her yerde zorluklar yaratm ak........................................................................... 33

II. nsan yryor da yryor ..................................................................................35

III. D en iz h o r tu m u ........................................................................................................ 36

IV. A rkhim edes'in o dayanak n o k ta s .................................................................. 37

V. B erlin e ka ..........................................................................................................38

Y. Eve m ektuplar..........................................................................................................42

VII. Tekrar m m kn d e i l .......................................................................................... 45

VIII. ekm eceli yaz m a sa s .........................................................................................49

IX. Rotasyon yntem i ................................................................................................. 53

X. K endim i inceliyorum .......................................................................................... 68

XI. yi bir para... fazla da yal o lm asn ...................................................... 69

XII. Y eryzndeki varoluum uz bir tr hastalk................................................ 69

XIII. Kr kem anclar ...................................................................................................... 71

X IV . D on G io va tm i iin bir yer bulm aya alrken .........................................71

X V . Pim an o lu rsu n ........................................................................................................ 73

X V I. e y ta n il ik .................................................................................................................. 75

/. Kapanklk ............................................................................................................... 75

II. A nilik ....................................................................................................................... 79

XV II. Soeborg G l ndeki b ilim adam .................................................................. 82

XVIII. Durmadan yr! .....................................................................................................86

X IX . Her eyden yryerek uzaklaabilirim! ...................................................... 88

X X . A lm anya k ork u su ................................................................................................... 91

X X I. Danimarka K ralyla konum alar .................................................................. 92

X X II. Ah bir D ou despotizm i olsa! ......................................................................... 99

k in c i B l m

K a d n l a r

I. Ormandaki sekiz p a tik a ....................................................................................105

II. C onstantinein konum as: Kadn latifedir ..............................................107

III. Bir kadn terzisinin km seyen k o n u m a s.......................................... 115

IV. Batan karc Johannes: Kadnlar kullanm ak i in d ir ........................121

V. Z evkli bir ev lilik ................................................................................................. 130

VI. T arifsiz bir s e v in ............................................................................................... 135

VII. A h, ev lilik h a y a t! ............................................................................................... 136

VIII. Bir Aktrisin H ayatndaki kriz ......................................................................138

n c B l m

G e c e Y a r s v a k t i

I. Kara d e l ik ...............................................................................................................165

II. Kk ta b u t ............................................................................................................166

III. Urunda yaayp leb ilece im f ik ir ............................................................167

IV. Moriya Da: Drt olas anlatm ....................................................... 172V. Y a brahim yanlyorsa? ..................................................................................177

VI. Suskunluun g e r e k lil i i ....................................................................................184

VII. man v a ly e s i ...................................................................................................... 193

VIII. Sokrates'in olum lu d grn .................................................................200

IX. Taham mln sn rlar.........................................................................................202

Drdnc Blm

1 8 4 8 - 1 9 8 4

I. H eg e lci bir bastonla so h b e t ............................................................................213

II. Btn rme B ilim den g e le c e k .................................................................215

III. A vustralyada, A y 'd a .........................................................................................219

IV. 1848 -y r y ve s iy a se t- mektup .......................................................221

V . Y aadm z a ...................................................................................................233

VI. eh razad .................................................................................................................. 273

\ II. Tekrar k en d im im ................................................................................................. 274

VIII. Kahkaha benden y a n a ....................................................................................... 277

K ay n a k a .................................................................................................................278

nsz

/ " T \ anim arka adas M 0n deki M arienborg adl k lt r m erkezinde, L /H e n r ik S tangerup ve ben, p ikapta M ozart ve M onteverd i a

larken D anim arkalI byk yazar Sren K ierkegaard dan aadaki m etin leri derledik. 1983 yazyd.

M arienborg , dnyann drt b ir yanndan getirilm i aalarn d ik ili o lduu geni toprak larla b ir iftlik ten o luan tara m aliknesidir. M aliknenin ortasnda, gem ii on dokuzuncu yzyln balarna uzanan, talyan tarz m uhteem b ir ato vardr. ta lyan aboyas ve k rm zm s kahverengin in h afif ton larnda boyanm olan bu ato botu. Fakat m alikne, son sahibi K ont P eter M oltke tarafndan sanat alm alar m erkezi olarak devlete braklm t; sessizlik , ya ln zlk ve younlam a isteyen alm alar iin. E vin etrafndaki usuz

bucaksz arazi yaz gnleri boyunca psszd; bo ato gzlerin i aadaki araziye evirm iti. F akat m aliknedeki eitli ku lbelerde ve ek b ina larda a lm alar devam ediyordu. A kam serin li inde m aliknenin eitli b lgelerinden bir araya gelen insan lar iki iip soh bet ediyorlard.

K k b ir gl saym azsak, m aliknenin en ekici zellii dizi dizi sralanm m uazzam aalaryd. Bu aalar M oltke ailesin in seyahat eden eitli b irey leri tarafndan dnyann drt b ir yanndan alnarak yeniden topraa kavuturu lm utu . lerinden zellik le bir tanesi gze arpyordu; austos son larndayken alabild iine ve g r lm edik m ik tarda iek am , e tra fa tatl kokular yayan kocam an b ir balsam kavayd bu. B tn scak yaz gnleri boyunca polen top lam ak iin aacn etrafnda v zldayp duran arlarn evdeki hesab arya uym uyordu. B inlercesi yere dm t , yabanarlar ta rafndan barsak lar deilirken yerde yle aresiz yatyorlard. A deta b ir geen yaz duygusunu tasv ir eden esrarengiz b ir olayd bu. M eer yabanarlar gelecekten haber veriyorm u. O geen yaz takip eden ilkbaharda Peter M o ltk e nin atosu kurun glle ve bu ldozerle yerle b ir edildi ve kocam an b ir ukurun iine sprld. B az teknik hukuki m esele le r yznden , erte lem eye ynelik drt tem yiz bavurusuna ram en D anim arka brokrasisi darbeyi indirdi. Y km ekipleri ieri girdi. Bu k lt r blgesi sonsuza dek ortadan kayboldu.

F akat ite orada, M arien b o rg da, o 1983 'n son yaznda H enrik S tangerup la b irlik te K ierkegaard m eserlerin i, balangta , yu rtta larna yeni ve zevkli b ir k lk ta tan tm ak am acyla b ir seki o lutu rm utuk. M arienbo rg un m zik le kuatlm bu gzel ve ferah o rtam nda bu eseri b irlikte kesip bitik; ve bu ruh halinden b ir eylerin , kendilerine sunulan bu k itap la ngiliz ve A m erikallara da gem esi um udunu tayoruz.

Y ani bu seki balang ta D anim arkalI okurlar dnlerek o lutu ruldu, 1985te de D ancada yaym land. G arip tir bugn bile D an im arkalIlar K ierkegaard okum ak istem iyor. 1855te lm o lm asna

ram en, neredeyse ls de d irisi kadar kendilerin i fkelendiren b ir adam a kar duyduklar o eski k zg n lk larn hl koruyorlar. S a ken, K ierkegaard D an im ark ah la rn hi inanm adk lar eylerin zerinde srarla durm u, sonra da D evlet ve K ilise kurum unun her b iim ine saldrm t. im diyse D anim arkalIlar btn y irm inci yzyl boyunca, hepsi Sren K ierkegaard m toprak larna hacca gelm i olan ard arkas kesilm eyen dizi dizi yabanclara katlanm ak zo ru n da kalyorlar. A m erikallar, Japonlar, A lm anlar, ta lyanlar, ngiliz- ler; lim ler, aratrm aclar, yazarlar, renciler -h l da geliyorlar, k itabevlerin i d id ik d id ik edip Sren K ierkegaard hakk nda soru so ruyorlar, b itm ez tkenm ez ekilde onunla ilg ileniyorlar. K ierkega- a rd ve btn eserlerin i kesin lik le benim sem em i b ir halk iin gerekten bu kadar da fazla.

D an im arkalIla rm kafalarndaki K ierkegaard resm i, m etin lerdeki b irinci elden gelen b ilg ilere dayanm yor, daha ok 1850 'lerin k a rikatrlerinden ve genel b ir sevm em e, ben im sem em e tavrn n bu g ne ak tarlndan b ir araya getirilm i. D anim arkalIlar (bunu seve seve kendileri de dorular) m ateryalisttir. K ierkegaard idealistti, tin m eselelerine inanrd. D anim arkalIlar yasalara uyarlar, ynetic ilerine ve siyasi kurum larna sayg duyarlar. K ierkegaard onlara sah tekr m uam elesi yapp aalard. D anim arkalIlar huzurlu , sakin bir hayat severler, m utabk kalm an, an lalan ve geleneksel olan eylerden holanrlar. K ierkegaard b ir k itaptan tekine istisna olan, b ireysel o lan ve kiisel sahicili i savunurdu. D anim arkalIlar bedensel hazdan zevk alrlar. K ierkegaard nefsine hkim olup bekr kalaca b ir dnya iin, "ev rense l dedii btn bu hazlardan vazgem iti. D anim arkalIlar, b ir D evlet K ilises ine sahip o lm alarna ve b tn ocuklarm vaftiz ettirm elerine ram en genel olarak Tanrya inanm azlar; vaftiz o lduklar zam an, k ilisey i son kez grdkleri zam andr, tabii b ir de ayaklar nde, cenazeleri iin ieri geld ik leri zam an. K ierkegaard T anrya inanyordu, hem de D an im arkalla r 'n tuhaf bu lduu b ir tutku ve iebakla inanyordu.

D anim arkalIlar dem okrattr, o rtan n so lundadr, sosya listtir ve refah dev letine inanr. K ierkegaard (K raln kendisine pek sayg duym am o lsa da) m iza olarak m uhafazakrd ve 1848 ayak lan

m alarn dehetle karlam , halk dayan m asn n bu ek ildek i te zahrn k an lan donduran b ir ge lg itin balang c o la rak g rm t. D anim arkalIlar kam unun ortak doru larna , ekline, tarz na ve tav rna inan rlar - k i b tn bun larn tu ta rl b ir konform izm o lu tu rduu sylenebilir. K ierkegaard b tn top lum sal ak itleri ve an lam alar havaya savurup b irey katego risin in m utlak nceli in i vurguluyordu . D an im arkalIla r kend ilerin i yasalarla sn rlanm g rrler. K ierkegaard yasalarn istisnalar o ld u u nu, i ten gelen inanlar sonucu yasay inem esi ya da gz ard etm esi gereken baz b irey lerin o lduunu ileri sryordu. D anim arkalIlar akadem ik sayg n la inan rlar. K ierkegaard P riva t D o en t ded i i k iileri a la b ild i ine aa lard ; bunlar, K ierk eg aard n baarsz b irey le r o larak grd n iversite hocalaryd . D anim arkalIlar fik ir h ay atnda daim a A vrupa m odasna uyarlar, bu yzden 1840larda da H eg e lc ilie ayak uydurm aya a lyorlard . K ie rk eg aard a gre H egel arla tand; J.L . H eiberg ve P iskopos M artensen g ib i D an im arkalI H e g e lc iler de g ln y a da aa lk t, ya da her ik isi b ir den.

u halde, o gn de bugn de K ierkegaard ile D anim arkalIlar a rasnda pek ortak yan yok. Bu yzden, K ierkegaard m nasl biri o lduuna dair bu kadar ok a p rio r i dncelere sahip o lunca D an im arkalIlar onu okum aya nad iren vakit ayryorlar. n c ilden b irka p a saj g ibi K ierkegaard in belli n l m etin leri (nl D ancaya m et- h iyesi g ibi -a s ln d a d ildek i dar kafa lla dair sert b ir eletiri yaz sdr) okulda okunur, sonra ncil g ibi b ir daha okunm az. Y irm i c iltlik ucuz basks, 1960larn balarnda G yldendan tarafndan y aym lanm ; F io ls traededeki sahaflarn arka raflarnda elde kalm k itap lar arasnda grm ek m m kn. D an im arkadaki tip ik b ir k itap lk ta D anim arka k lasik leri uzun b ir sra o luturur, hepsi b irb irin in ayn p lastik ciltleri vard r ve elbette K ierkegaard dan da b ir iki gsterm elik cilt yer alr; fakat bu ciltler asla okunm az, on larla yan y ana duran H olberg ve O ehlenschlger iin de durum ayndr. E deb iyattaki A ltn a her D an im arkalIn n vnd b ir eydir, fakat m etin lerine hi m racaat etm ez. K ierkegaard , b tn eserleriy le b irlik te aslnda D an im ark ada okunm am b ir yazardr.

te H enrik S tangerup la benim 1983te kar k t m z durum buydu. N eden K ierkegaard m en iyi m etin lerinden b ir seki o luturm ayalm diye d n d k -a r , H eg e lc ile tirilm i an lalm az m etin lerden deil de, nceki dnem e ait, daha hafif, 1840larn balarndaki nkteli m etin lerden. T am da K ierkegaard in, ko ltuunun a ltnda yeni doktorasy la zengin b ir gen adam olarak boy gsterdi i ve R egine O lsen adndaki gzel b ir k z la n ian l o lduu dnem ler. D anim arkalIlar byk yazarlarn yeni b ir ekilde sunulduunda sevm ezler m iydi? H atta im lasn da m odern letirsek ne o lurdu (n k on dokuzuncu yzyl D ancas gze, on dokuzuncu yzyl ng ilizcesinden ok daha eski gelir)? D enem eye deerdi.

H en rik le pay lat m z iki tem el saik vard. B unlar ta H enrik S tangerup un P a r is te gazeteci o larak alt , b irlik te ehirde uzun yrylere k p edebiyat ve siyaset konutuum uz 1978de o lum aya balam t. O tarih ten y llar nce K ierkegaard in ism i ng ilter e de daha yeni yen i duyulurken, onun dolayl ile ti im i zerine b ir aratrm a tezi yazm tm . F akat n g ilte re deki felsefe ta rtm alarn n acm asz pozitiv ist ik lim i beni teki tem alara srklem iti ve P aris teki yrylerim izde laf dndrp do latrp K ierkegaard a getirm em iz ik im izi de artan b ir ey oldu. A slnda rom anc olan H enrik, H o lb erg in E rasm us M o n ta n u s 'u zerine B rez ily a da yapt film den henz dnm t. B rez ily a y la o lan bu tem as, zihn in de, son derece baarl rom an Vejen til L agoa S a n ta 'd a (1981) z irveye kacak olan o dnce zincirin i balatm t.

V ejen til L agoa Santa, ev lilik sonucu K ierkegaard la akraba olan P eter W ilhelm L u n d un yksn anlatr: B rez ily a da on dokuzuncu yzyln ilk yarsnda yapt baz keiflerde D arw in in habercisi olan doabilim ci ve paleontolojist. G en Sren K ierkegaard , P.W . L u n d un bilim sel hretinden o kadar etk ilenm iti ki kendisi de b ir ara b ilim de kariyer yapm ay dnm t (bkz. nc B lm , 3. M etin). K efetm i olduu eylerle aknla urayan P .W . Lund, B rez ilyann cra b ir kesine ekilip m nzevi gibi yaad. V arl ve hreti b ir esrar perdesiy le rtld. B irb irlerinden A tlan tik O kya- n u su yla ayrlm olan L und ve K ierkegaard entelektel alanda ro lleri deitiler. L und gen K ierkegaard az kalsn b ilim sel b ir k ari

yere ekerken, yal L und (baka eylerin yan sra) Sren K ierke- gaa rd n eserlerinden etk ilenerek kendi kariyerini sona erdirdi.

H en rik le benim o zam an pay lam aya balad m z ilk tem el saik, K ierkegaard b ir yazar olarak tan tm a arzusuydu. D anim arkalIlar K ierkegaard m gerekten ne kadar gzel yazabild i in i b iliyorlar m yd? kinci tem el saik de ilkinden kt. P a ris te yapt m z yr ylerde b izim ilg im izi eken, siyasi m eselelerdeki dhi yazar K ier- k eg aard d. D anim arkalIlar hep K ierk eg aard 'm siyaset hakknda syleyecei h ib ir ey o lm ad na inanm lardr. Fakat biz dnp dolap K ierk eg aard 'm bunun tersin i ispat eden m etin leriy le karlam aya baladk, zellik le de Yaadm z a (D rdnc B lm , 5. M etin) adl m etin . H en rik in dairesi B assano S oka ndayd ve yrylerim izde G estap o nun P aris igali srasnda karargh o larak kulland b inann yanndan defalarca getik . F akat K ierkega- ard btn bunlar nceden grm t. Zam an tnellerin in tu h a f bir kesim e noktasndan bakarak yirm inci yzylm zn to talitercili i kadar ilerisini grm t -a s ln d a Yaad m z a (D ancada Nti- den) bal bile bize o lduka esrarengiz b ir ifte deere sahipm i g ib i grnd. K ierkegaard o zam anlar hangi ncl kou llardan ve varsay m lardan yo la karak bylesine doru tahm inlerde bu lunm ay baarm t?

K ierkegaard b ir kere daha edebiyat evresindeki yerin i ald: Ge- orge OrvveU 1 984 ' elbette; peki ya P asternak ve A hm atova? Ya S o ljen itsin in eseri G ulag Takm A dalar (Sanatkrca A ratrm a D enem esi alt bal y la)? A yrca K ierkegaard H enry M ille rn cakasndan da b ir eylere sahip deil m iydi? M etinsel aldatm acalarn D errid ann daha yak n larda sunm aya ve analiz etm eye balad b iim lerde kurm uyor m uydu? ki tem el saik im iz -K ie rk e g a a rd nce yazar olarak, sonra da siyaset hakknda syleyecek eyleri olan bir yazar olarak su n m a k - b ir araya gelm eye balam t. uras akt ki K ierkegaard yeni b ir biim de sunm am z gerekiyordu.

S ren K ierkegaard n g ilte re 'd e k i ed eb iy a t ve fe lsefe sahnesine ge k t, A m e rik a da da n isp e ten daha yak n larda . 1855te lm e

siy le ad san o rtad an silinm eye balad . Bu s rec i k sm en y av a la tan K ari Jaspers, M artin H eid eg g er, D ie trich B o n h o effe r, Jean- P aul S artre ve d i e rle rin in ondan a ld k la r d n c e le r o ldu . D il enge li nem liyd i; A lm an cay rah a tlk la o k u y ab ilen ve h e r an lam da u lu sla ra ras k lt re sah ip o lan b ir adam n , F ran szca , A lm a n ca ya da n g ilizce kon u m ay y a da y azm ay h i ren m em i o lm as artc . O byk d ilse l ve fe lse fi so y u tlan m a d uygusunu aza ltm o lu rdu herh a ld e . F ak a t sadece 1.3 m ily o n kad a r in san n (o zam an lar) k o n u tu u D an cad a y azd du r d u rak dem eden , bu in san la rd an pek az g e rek ten K ie rk e g a a rd is tek le o k um ak n iy e tindeyd i.

Sren A abye K ierkegaard 1813te Ju tland fundalk larndan zen gin b ir orapn n yed inci ve son ocuu olarak dnyaya geldi. F a kat M ichael P edersen K ierkegaard , o ldum olas zengin b ir adam d eildi. ocukken acnacak derecede yoksuldu ve hep ok a kald ve d iin Ju tland fundalk larnda T anrya svp saym asyla hatrlanr. Bu vesiley le T anry gerek ten fkelendird i i korkusu onu hi brakm ad.

M ichael P edersen K ierkegaard , S ren in annesi A ne L u n d la, ilk kars K ristine R 0y e n in lm nden hem en sonra b iraz aceleyle evlendi. Sren K ierk eg aard m basl y irm i be ciltlik devasa G n- l k yle ilgili en ilgin o lgu lardan biri de, ierisinde annesinden b ir kere b ile sz etm em i olm asdr. B abasy la kendi ilik isin in her y nn dnm eyi seven b ir adam n bu tu tum u, babasn n annesine nasl davrand n herhalde b ir dereceye kadar yanstyordun

E rken gelim i, souk tav rl, kibirli ve nkteci b ir ocuk olan Sren K ierkegaard , sekin b ir K openhag okuluna gitti. M utsuz, a r kadalarn hor gren yaln z b ir delikanlyd. En iyi arkada -b e l- k i - babasyd. B irlik te uzun yrylere karlar, grdkleri her ey hakk nda konuurlard - fa k a t bu yrylerin tuhaf yan bu ik ilinin N y to rv daki evlerin in o turm a odasndan hi ayrlm am o lm ala rdr. T art tk lar her ey hayal rnyd.

S ren in babas sapkn b ir dnrd. Z engin b ir adam olduu 1813"teki (S ren in doduu yl) borsam n knden itibaren fu n dalk tak i ocuksu kfrleri iin T anrn n kt b ir in tikam planlad-

gna o lan inancn hi y itirm edi. Z engin leip refaha u latka M ichael Pedersen K ierkegaard , T anrn n n iyetinden daha da kukulan r oldu. T anrn n b ir ekilde in tikam alacandan em indi.

Ve 1832de Tanr vurdu. h tiyar adam dem ek ki haklyd. K z N icoline C hristine otuz yandayken doum da ld. 1833te o lu N iels A ndreas y irm i drt yanda ld. 1834te ikinci kars ve btn ocuklarn n annesi A ne L und da ld. Sadece alt ay gem iti k i 18 3 4 n aralk ay nda kz P etrea Severine tpk iki yl ncesin de ab lasn n bana geldii gibi otuz yanda doum da ld.

Bu iki felaket y ln n ardndan geriye sadece iki ocuk kalm t: P eter C hristian ve Sren. Evde herhalde ses soluk kesilm iti. H erkes M ichael P ed ersen in batan beri hakl o lduu kanaatine varm t: T anr gerek ten de fundalk ta kendisine kfrederek iledii g nahtan do lay onu n ihayet cezalandrm t.

A nnesi ldnde Sren K ierkegaard yirm i birindeydi. B abasy la olan ilikisi hep ok youn olm utu. Sren 1835te K uzey S jaellandda G ille le je de deniz k y sndaki b ir ta til yerine gitti. B u rada kendisi iin nasl b ir k ariyer isted i i konusunda kafa yordu. P eter W ilhelm L u n d a uzun ve ayrn tl b ir m ektup yazd; nndeki seenekleri iten ie tartt bu m ektupta varo lu felsefesin in ana kategorilerin in ortaya k a ka grlebilir.

S onra da, hakk nda kesin olarak h ib ir ey sy leyem eyeceim iz b ir olay m eydana gelir. K ierkegaard , G n l k ndeki 1838 tarihli bir yaz snda o lduka esk iye dayanan b ir dnem e bakarak , byk dep- rem den sz eder: B yk deprem ite o zam an oldu, b tn o lgu larn yeni ve am az b ir yorum unu zerim e aniden ykleyen o ko rkun devrim . B abam n ilerlem i yan n ilahi b ir l tu f o lm ayp ak sine b ir lanet o lduundan o zam an phelendim ...T m ailenin iledii b ir su o lm alyd, T anr bunu cezalandrm alyd ; T anrn n k u d retli eliy le o rtadan yok ed ilm eli, silin ip atlm alyd . nsan d arm adan eden bu olayn ne o lduuna dair yap lan speklasyonlar hi b itm edi, fakat K ierkegaard artk kesin lik le ayn K ierkegaard de ildi. K t b ir alnyazsndan phelenm eye balad, soydan gelm e kt b ir m irastan . M ichael Pedersen K ierkegaard m kendisi de 1838 A u sto sunda ld ve Sren de vicdan azabnn zorlam asy la

yksek lisans tezin i yazp sundu, tez E yll 1841de Om B egrebet ironi" bal y la basld . Y azlarn n izleyecei yn iin yeterli b ir tem a ve b ir yol gsterici bulm utu . B asl k itap larndaki h ib ir ey, hatta G n l k n zel ieri indeki h ib ir ey ironiden nasibini a lm adan okunam az. ron i onun m askesi ve klcyd. S o k ra tese youn gnderm eler m r boyu srd.

H ayatnda ironik bakm ayp tersine son derece ciddi ele ald tek olay R egine O lsen le o lan niandr; her iki tarafa da byk ac lar yaatarak bozu lm aya m ahkm olm u b ir nian. S ren in kend ini b ilip dururken ve ailenin kt m irasy la ilgili yap tk larndan phelen irken nasl olup da ciddi ciddi kendin i byle b ir durum un i ine soktuu pek ak deil. yle grnyor ki, G n l k te kendi an la ttk larna gre, b ir ya da iki gn sonra ok p im an lk duyduu ani bir istekm i bu. Y ine de 1840 E y l lnde R eg in eye evlenm e tek lif eder ve 1841 E k im inde nian bozup B e rlin e kaar. Y anm a ok m ik tarda taslak alm sa da E nten-E ller [Y a/Y a da] diye b ild i im iz k itab sratle ve byk stres altnda ite orada toparlam tr. K itap ubat 1843te yaym land, kay tlara geen en uzun ak m ektubu un vann alm as gerekir. Fakat R egine bunu anlayam azd - y a da anla- m a d - ve baka b iriy le n ianland. A k ilik isindeki bu iki ykc oktan sonra K ierkegaard K openhag sokaklarnda yryen b ir g izem oldu.

K ierkegaard kim di? N ian neden bozm utu? Bu tu la ka ln l ndaki k itap ne hakkndayd ? Sorular akm akn gelm eye balad. D aim a skc b ir tara kasabas olarak grd yerde sebep olduu sansasyonu sevip, intikam duygusuy la kendi ro ln oynad. G izem leri artrm aya bay lyo r ve zm ekten nefret ediyordu. B ylece c id di ciddi gezgin filozofun g izem ini yaratm aya koyuldu.

A rt arda k itap lar yay m lam aya balad, hepsi ayn gsterili y a p dayd, H eg e lci term inolo jiy le ve Sokrates m izah y la yklyd ve hepsi de takm a adla yazlm t. Y llar getike takm a ad lardan b aya b ir ekip olutu. Ya/Ya d a m n resm i ed it r V ictor E rem i- ta dan sonra Johannes de S ilentio F ryg og B a ev en i" yay m lad ve

* ironi Kavram, ev.: Sla Okur, Trkiye i Bankas Kltr Yay., 2003.* Korku ve Titreme, ev.: brahim Kapaklkaya, Anka Yay., 2002.

C onstan tine C onstan tius T ekrar kard. Bu 1843te oldu, o tu la kaln l ndaki Ya/Ya d a y la ayn yl; ve bu iki k itap ayn gn, 16 E k im de yaym land. Sadece bu deil, y ine ayn gn kendi im zasy la kan Tre opbyggelige T aler de [Dini D uygular K uvvetlendiric i N utuk] yaym land. Tek b ir gnde k itap , h e r biri farkl bir yazardan, hepsi de Sren K ierkegaard 'dan .

1844te Johannes C lim acus F elsefe P aralar ya da B ir P ara F elsefe"yi yaym lad ve sadece drt gn sonra - a l t ta kalm am ak i in - V igilius H aufn iensis B egrebet A n g e s t i' kard. O nun altnda kalm am ak iin N ico las N otabene ayn gn, 17 H az iran da F o ro rd u [ nszler] yaym lad. N isan 1845te H ilarius B ookb inder Stad ier p a a L ive ts V ei'y l [Y aam Y olunun U raklar] yaym lad. ubat 1846da Johannes C lim acus hepsin i devasa A fslu ttende U videnska- belig E tte rsk r ift'in [Felsefe P ara lan na B ilim sel O lm ayan N ihai Ek] altnda ezerek susturdu. B ir E k o lam ayacak kadar uzun o lan k itap h ib ir ekilde b ilim sellik ten uzak [yaln] de ild i, hele nihai hi deil.

Bu ilk edebi retim dnem i boyunca, aslnda ikiye katlanm bir d iyalek tik ifti vard. K ierkegaard , takm a ad la yazlm k itap larla yan yana N u tu k 'un ciltlerin i b irb iri ard na yaym lyordu; bun larn hepsi de babasn n an sna itha f edilm iti. T akm a adla yay m lan m k itap larla kendi im zasy la yay m lanan lar arasndaki tezat m m kn o lduunca gze arpacak ekilde ayarlanm t. T akm a adla y azlm k itap lar, adeta bunlarn hepsi kellesi uurulacak aydnlarm gibi, derya g ib i allm adk b ir b ilg iy le ve alab ild i ine akadem ik bir m izah la kalem e alnm ken, N u tu k b ir t r a n d indarlk la yaz lm tr. T akm a adlar soyut sorunlara soyut sev iyelerde sa ld rrken N u tuk basit, pratik ve uygulanabilird ir. T akm a adlar zam an b akm ndan zerlerinde b ir bask yok gibi davranrken, N u tu k g e en her dak ikann b ilincindedir. T akm a adlar hasm ane b ir tav r b enim serken , N u tu k un yazar yard m c o lm ak iin son derece g nll grnm ektedir.

ki t r yaz arasndaki bu d iyalek ti in kendisi de, sz ed ilen bu eserler ile filozofun ehirdeki varl n n ve yrylerin in varolu-

* Kayg Kavram, ev.: Trker Armaner, Trkiye i Bankas Kltr Yay., 2003.

sal m etni arasndaki b ir d iyalek ti in kars na konuyor. K itap larn yazl m etin , gezin tilerin ise on larn zerine kart o la rak konm u varo lusal ya da kanl canl m etin ler o lduunu sylem ekle K ierke- g aa rd n m aksadndan uzaklalm olm az. K itap lar b ir an lam da tez, beden ise antitezdir. ehrin bu dnem inde etra fnda bulunan surlar b ir zam anlar K o p en h ag den izden korum ak iin yap lm o eski du varlardr, e traf aalarla evrili o lup daim a sert rzgrlar alr, ite bun lar gezgin filozo f iin ideal b ir gezi alan o luturuyordu. K open hag yeni bir A kadem iye dnm t . D ar sokak ve m eydanlar, e ski kanallarn kald rm tal rh tm lar, restoran lar ve tiyatro lar da avare ve dank b ir kam u bilincin i basl eserlerin zerine ekm eyi hedefleyen varo lusal b ir tiyatro iin ideal ortam lard. K ukusuz m asum ane say lab ilecek b ir pland, am a kum azcayd. H alk basl ve yaanm m etin ler arasndaki ar gerg in ilik in in kesin lik le fark ndayd, ne var ki bu ilik in in kendisine tam b ir deer verem iyor- lard.

M etin leri kar karya koym a teknii h ib ir zam an K ierkega- a rd n hayatndaki, sonu itibaryla , tam kontro lnde o lm ayan o p a sajlarla m zakere ettii zam anki kadar ie yaram ad. N iann bozu lm asndan sonraki dnem de B erlin 'd en K o p en h ag 'a dnm esin in ard ndan R egine O lsen 'le olan ilikisi buna b ir rnektir.

R egine O lsen i onsuz daha iyi du rum da o lduuna, kendisin in de yle zalim ce n ian bozarak, kendi "B atan k a r c fsndan ancak b ir gm lek stn o lduuna ikna etm e yolundaki -k u k u su z yanl ilkeden yola kp, uygu lam ada da baar um udu o lm a y an - am acn n bir paras olarak. B atan karcn n G nln de ieren o m ehur Ya/Ya ela's n yaym lad. Ne var ki, R egine O lse n in T em m uz 1843te yeniden n ian landn duyunca. Tekrar ile K orku ve T itrem e 'n in b lm lerinde onu sadakatsiz li inden dolay sert bir d ille pay lam aktan kendini alam ad. Bu ifte sadakatsizli in etkisini belirg in letirm ek iin N u tu k 'u yay m lam aya balad, hepsi de despot ih tiyar babasn n am snayd, bylece bir oul vefas ve tem el gvenilirlik izlenim i yaratyordu.

Bu iki k itap d izisi artk art arda km aya balad ysa da K ierke- gaard ehrin etra fnda yapt gndelik uzun yrylerin i s rdr

m eye ve elinde zam an olduuna, h ib ir zahm etli i yapm ad iz lenim ini verm eye zen gsteriyordu. K endi dey im iy le halk banyo- sunda dolarken herkesle ve her kesim den insan la konum aktan byk zevk alyordu, b ir yandan da an lalm az b ir ekilde kendini uzak tutuyordu. O ralar gezm eye giden sko A ndrew H am ilto n n gzlem ledii gibi K ierkegaard ehirdeki en iyi konum ac o larak ta n n yordu, ancak hi kim se hibir zam an evine sokulm am t. Sadk ua A nders herkesi geri ev irm ek zere ta lim at alm t. B ir var bir yok oyunuyla, yazlan ve yaanan m etin ler arasndaki d iya lek tiin zerine bir d iyalek tik daha m eydana geldi. B u d iyalek tik ler top lu luunun tm ok karm ak b ir iletiim nosyonunu ve sper-va- rolusal m etin denileb ilecek b ir eyi ortaya koydu.

F elsefi eseri, ze llik le bu am a la tasarlanm , devasa F elsefe P a ra la r 'n a B ilim se l O lm ayan N ih a i E k o la rak k t ortaya. Bu eserde b ir znellik fe lse fesin in m erkezi yap lar gzel ve zl bir ek ilde serg ilend i. K itap , takm a adlarn kend i a ra larnda y ap tk la r eitli ta rtm alar ta tm inkr b ir sonuca ba lyo rdu ve K ie rk eg aard k itab n sonundak i lk ve Son D ek la rasy o n da tak m a ad la yazd b tn k itap la rn yazarl n stlen iyordu . Y azarlk ta m am lanm t.

F akat sonra felaket geldi. Stad ier p a a L ivets V e ideki B atan karc Johannes iin m odel o luturduu dnlen P.L. M 0 ler son derece ie ileyici ve rencide edici b ir ekilde K ierkegaard n k ita bn A ralk 1845te G a e a 'da tantt. E letirisi ylesine iyi hedeflen m iti ki can yanan K ierkegaard P.L. M 0lle rin C orsaren adndaki adi b ir siyasi gazetenin editr olduunu ifa etti. B yle yaparak M lle rin zellik le istedii b ir krsy alm a ansn yok etti. M 0 ller ve arkada M eier G oldschm idt, K ierkegaard m kendisin i hi g rm ek istem edii bir ekilde serg ileyen K laestrup ad nda b ir karikatrist tu tarak sert b ir kar ataa geti: G iysileri, apkas, em siyesi ve hepsinden te h a fif bklm srty la b ir karikatr. K ierkegaard lg na dnm t. F akat karikatrler acm aszca b ir yl akn sre C o rsa ren 'de km aya devam etti. K ierkegaard o ok sevdii ehir yrylerin i b rakm ak zorunda kald; sokaktaki sradan insanlarla kurduu kolay tem as kesild i; taraya yaplan gez ile r de tekin de il

di -fiz ik se l taciz bile sz konusuydu (bkz. D rdnc B l m deki epigraf).

B u afie edilm e ve yaln zlk an nda K ierkegaard kendisin i tan yanlardan b iraz destek um uyordu; nfuzlu H eiberg evresinden g elecek b ir para yard m hi de boa gitm ezdi. Fakat k im se K ierkega- a rd ' sk n tdan kurtarm ak iin kesin lik le b ir adm atm ad. K endi felsefesinin ana kategorisi, o b irey o lm ann gerekten neye mal o lduunu kefetti. D uvara sk nca bugn bizim tip ik b ir m odern durum olarak grdm z eyin analizin i kategoriler halinde gelitirdi: Y ine de basn sald rd nda, o rtada bu sald rn n sorum lusu olarak grlen belli b ir kii yok gibidir.

K ierkegaard bu ekliyle kam u fenom enini ve basn n kim seye kar sorum lu olm adan am a sat ve kr peinde koarak nasl k am unun gayri ahsi b ir arac o lduunu analiz etm eye zorland. B uradan da kr gdsn aratrm aya yneldi - k i bu gd zaten btn etik yak lam lar yok sayyordu. H epsinden te, kam uyu tem sil eden basn n nasl gayri ahsi o lduunu grd: nciten kim se yok, o halde incinen de yok.

K ierkegaard , Fru G y llem bourg un To T idsaldre [ki a] adl rom annn tantm yazs olan 1847 tarihli b ir m etne, ac k iisel d eneyim lerinden toplad btn yeni igrleri boaltt (bkz. D rdnc B lm , 5. M etin). Y aadm z a analizi kusursuzdur; kendi grd ekliy le b ir baka yzyl daha, bylesine aleni o lm ayacak bilin b i im leri, reklam ve zulm zerinde durur. G erek ta rtm a yeraltna ekilm ek zorunda kalr. K ierkegaard n basn ve halk la yaplan m cadeleye verd i i kendi tepkileri G n l k ne g irm itir. P rince ton dan kan K ierkeg a a rd 's W ritin g s 'm The C orsair A ffa ir (1982) [C orsaren O lay] balkl X III. C ildi, ounlukla ken di bana yaplm b ir dv iin paha b i ilm ez b ir kaynak kitaptr.

B ununla birlikte, felsefi adan yazarlk sona erm iti. eitli ta rzlarda baka eserler kt: 1847de W orks o f Love [Ak Eserleri]; 1849da lm cl H asta lk ; 1850de Indfivelse i C hristendom [H ristiyanlk Eitim i], T ek istisna 1848 T em m u zunda b ir gazetede te frikalar halinde yaym lanan, aktris Johanne Luise H eiberg e kk bir vg yazs, The C risis and a C risis in the L ife o f an A ctress (bkz.

kinci B lm , 8 . M etin) oldu. B u, nceki k itap larn n belirg in ze lli i o lan b tn zeky ve sevgi dolu b ir karla duyulan zlem i ieriyordu; fakat asl gsteri b ittik ten sonra tesadfen patlam aya balayan son b ir ark fe lek g ib iydi ve arkasndan karan lk geldi.

B u y llar literatrde suskun y lla r diye ad landrlr -1 8 5 0 -5 4 yllar. Y ryler im knsz k lnm t, yaln zlk had safhadayd. Fakat 30 O cak 1854te P iskopos M ynster ld. K ierkegaard m b abasn n yak n dostuydu ve K ierkegaard , babasn n an sna o lan sayg sndan do lay ih tiyar p iskopos hakkndaki dncelerin i hi dile getirm em iti -y a n i onun eyyam c, bencil, dzenbaz devlet ua o lduunu.

H alka h itaben yap lan konum alardan biri, K ierkegaard n He- gel dersleri veren eski hocas P ro fesr M artensen e dt, buna bir [anm a] hatrlam a konum as denebilird i, nk P ro fes r M arten se n e bo P iskoposluk K oltuunu hatrla tm t . M arten sen e gre M ynster hakikatin gerek tan k larndan b ir i olm utu ve H avarilerin zam anndan bu yana yzyllar boyunca uzanan hak ikat tan k lar kutsal z incirine intikal etm iti.

Bu kadar yeterliydi. K ierkegaard resm i ik iyzl lk ve sah tekrla kar son b ir saldr iin ileri frlad, hatta kam panyasn srdrm ek iin kendi gazetesin i, 0 ie b lik k e t 'i [An] kurdu. M artensen m kem m el b ir hedefti; K u ru m lar, statkoyu, D evlet K ilises ini ve F lau b e rtin B eylik F ik irler A nsik loped isin in tam am gibi b ir ey leri tem sil ediyordu.

Fakat K openhag halk on yl kadar ncesinde hibir harekete gem eden kazanabileceini renm iti. O halk ikinci kez bu takti i uy gulam aya karar verdi. Suskun ve tepkisizdi. G azeteleri grm edi, gr- dyse de kendini savunm a ihtiyac h issetm edi. K ierkegaard. sadece ortada arplacak b ir dm an olm ad iin yenildi.

A n , K ierkegaard n son kategoriletirm elerine gre, sonsuzlu un zam anla kesiti i, hayati b ir karar an, insann hangi tarafta savaaca na n ihayet karar verecei andr. K ierkegaard h ib ir zam an 0 ie b lik k e t 'te yazd kadar gzel yazm am t. Sem bol, alegori, m etafor ve m esel sanatndaki byk b ir ustann b tn ihtiam ve gsteriiy le , sr davran na sebep olan genel vasatlk , tu tkusuzluk.

bey lik fik irle r a n n zavalll n yerle re vurdu. H avada a r d m anlk kokusu vard. F akat tab ii ki tek b ir akll cevap ge lm em iti.

N e cevap geleb ilird i ki? K ierkegaard K o p en h ag n kabul e tm eye haz r o lm ad b ir ekilde aka haklyd , K openhag da K ierke- g aa rd n m zakere etm eye haz r olm ad b ir ekilde aka h ak ly d. B u kaybeden lerin b ir savayd. K ierkegaard , 0 ie b l ik k e f in b ask ya hazr son says m asasndayken sokakta yere y ld , B redga- d e deki hastaneye kald rld ve orada ld. K openhag, katlanm ak zorunda olduu eletiriden sabr tam ken en byk vatandam ve o lunu kaybetm iti, kaybn n n ite li in i de asla anlayam ad. u gn de an lyor deil.

Y azar o larak K ierkegaard , sonra da siyasi dnr olarak K ierkegaard: K ierkegaard estetik adan en iyi ekilde gsterecek m etin lerin seim i, b tn d idak tik am a b ir yana b rak lnca zor o lm ad. Bu m etin sekisi tutarl bir dnce izgisin i sunm a am acm ta m yor, zira m etin ler azam i tezad yaratacak ekilde dzenlendi. Fakat m erakl okur her b ir m etin le K ierkegaard n dnce lab iren tlerine srklenebilir. B ir ilk ham le de, sentez ve duygudaa yen iden ina etm eye ynelik , bugne kadar yaratlm en nem li ese rlerden birini okum a eklinde olabilir: A lexander D ru dan The J o u r nals o f K ierkegaard 1834-1854 (O xford U niversity P ress, 1938). Bu kitabn g izem lerine kar koyabilen herkes K ie rk eg aard 'a da kar koyabilir.

E lin izdeki kitabn ilk b lm S ren in okuldaki takm a adndan dolay "atal bal n tayor - id d e tle drtm eye yarayan ekilde keskin, sivri ve b irka ulu. D aha okuldayken bile Sren K ierkegaard gnlsz kk arkadalar zerinde S o k ra tesin kendin i-sorgu- lam a yntem ini uygulam a yeteneine sahipti, onlar da bu iltifata, babasn n iine istinaden, ona Sren Sok [orap] d iyerek karlk verd iler -b o l kazanl am a sradan b ir i. atal ve orap, kesici ve ynl olan arasndaki bu d iyalektik . K ierkegaard "n yurttalarn b ilinlend irm e gayretlerin in tam am na karlk gelecek kk bir

m etonim i olarak ku llanlabilir. B unun K ierkegaard n kendi gcnn tesinde b ir dev olduu anlald.

atal, K ierkegaard m nceki dnem lerdeki, urunda yaayp leb ilece i b ir fik ir arayn yanstan m etin leri ieriyor, ayrca d ah a sonraki yazlarnda ok gl b ir kavram olacak o lan varo lusal sahicilik aray n n balangcn ve y irm inci yzy lda A vrupa zerindeki etk isin i yanstan m etin leri kapsyor. Bu blm de zam ann egem en H eg e lc iliiyle olan yar kom ik ba na gnderm eler var, d grnle i gerekli in b ir ve ayn olm ad nda srara dnen bir ba. Yar kom ikti nk K ierkegaard H eg e li hi ciddiye a lam yordu. H ans L assen M artensen adndaki, daha sonra Sealand P isko posluum a ykselen birin in n iversitedeki ders verm e teknii karsnda kvranyordu. M artensen derslerde insan ileden karrcasna H eg e lci dncenin daha da ileri g itm ek zere olduunu sylem e alkan l na sahipti. G en K ierkegaard a gre birincil g ereklilik , geriye dnp insann an layabilecei baz nerm elerden yeniden balam akt. F akat zam ann H eg e lc iliine gre bu gereksiz ve kl krk yaran b ir uygulam ayd.

kinci blm K adn larm ift anlam var. K adn lar K ierkegaard iin neydi? B tn yazlarnda annesinden hi sz etm em i o lm asndan ok ey karsanabilir. A nnesi asl m evcudiyet olm alyd, tem el eksiklik , kken. F akat yazda bir yokluk olarak, h ib ir zam an yazlm am b ir m etin olarak ilev gryor. R egine O lsen ilk g rd andan itibaren K ierkegaard n kafasn m egul etm iti. K ierke- g aa rd m onunla olan ero tik am a souk biim de en telektel, tutkulu am a iine kapank ilikisi, devasa d iyalektik m etin ler an yava yava e trafna top layan varolusal noktadr. K ukusuz YalYa da ve Stad ier p a a L ivets V e i'deki B atan k arc nn ilham kayna olan ve H enrik S tan g eru p un rom an D et er sv rt a t d0 i D iep p e deki ana karakteri o luturan hakiki D on Juan P.L . M 0ller, K ierkega- a rd n tekrar tekrar inceledii b ir tr o lasl b i im lendird i. Fakat F orf0rens D agbog gerek ten b ir sadizm bayaptd r, De S ad edan daha zalim ce, nk verilen eziyet sadece sanal uzayda gereklei-

* Batan karcnn Gnl, ev.: Sha Sertabibolu, Ayrnt Yay., 1996.

yor. M 0lle rin gittii yerlere K ierkegaard gidem ezdi. K ierkega- a rd m eserlerindeki bedenin fenom enolo jisi o lduka byleyicid ir.

te Z iya fe t 'ten seilen konum a d referans noktalarm y an str, varo lusal gerek lik leri deil. B u konum ann hibiri K ier- k eg aard m sahici iz lerin in kopyalar deildir; fakat hepsi de takm a addr nasl olsa. K ierkegaard A lm an R om antik ron istlerin in etkisi a ltnda yazyordu. F riedrich S ch leg elin L ucide 's neredeyse, K ierkegaard oradadr.

Fakat erken bir vakitte baheye o turm u, sabahn serinliinde kahvalt yapan Y arg W ilhe lm 'i anlatan m etinde, K ierkegaard 'da- ki b ir arzu noktasn n izini bulabiliriz: M utlu b ir ev lili in etik salam l. Johanne Luise H eiberg hakkm daki m etinde de bir bakasnn izini buluruz: G erekte olm as hi m uhtem el o lm ayan am a i- dnyada son derece ho o lan bir " tek rarn, belli b ir zevceyle, Re- gine O lsen /S ch legel'le o lan b ir tekrarn olasl. (sim lend irm edeki kelim e oyunu karm ak, am a kesinlikle ironik b ir yan var.)

nc blm . "G ece Y ars V akti" varolusal m etinleri b ir a- raya getiriyor. B uradaki anahtar kelim e sahicilik: nsann kend isinin kiisel olarak sorum lu olduu ve baka k im senin azaltp k a ld rm asnn m m kn olm ad sahicilik. Sahicilie ac ek ilerek u lalr ve bu btn m askelerin decei vakitte olur. H eidegger ve S artre g ibi sonraki dnem yazarlar, kurnazca K ierkegaard 'n teo risin den ok ey szm lerdir, ounlukla da kaynak belirtm eden, on larn yeniden yazm alary la Ya/Ya da. K orku ve T itrem e ve K ayg K a vram y irm inci yzyl m etin leri oldular. Y irm inci yzylda m erkezi ro l o lan A bsrd kavram bile K ierk eg aard 'a aittir. K endisiy le pek ok ortak yan olan F laubert g ibi K ierkegaard da kendi yzylndan ok yirm inci yzyl etkilem itir.

A vrupa devrim inin tarihi ile, pek ok an lam da hl yneld i im iz b ir tarih arasnda tedirg in bir saln m yapan drdnc blm , 1848 :1984te, K ierkegaard yine b ilgeli i bizim arkam zda deil nm zde o lan b ir dnr o larak kar ortaya. T opyekn brokratik b ir denetim kbusu ve u luslararas devasa finans glerin in gay ri ahsi ve acm asz dalavereleri, K ierkegaard n bilip isim lend ird ii o glerin gncellenm i b i im lerid ir sadece. O b irey in h ak lan

hi bu kadar teh likeye atlm am tr, sadece insan hak larnm her gn teh likeye sokulduu o lkelerde deil, tan nm asn salayacak ekonom ik g o lm aksz n hak larn pek varo lm ad gelim i lk e lerde de durum ayn. 1984e doru giden uursuz kay a kar koym aya yardm o lacak ada b ir dnr yok diye gr lebilir ou kez. F akat K ierkegaard n m etin leri d ireni b i im leri bak m n dan zengindir.

R oger P oole , 1989

Birinci Blm

a t a l

1836Az nce insanlarn neesine nee kattm bir partiden geldim; dudaklarmdan nkteler dkld, herkes gld ve bana hayran kald -fakat ben ayrldm- bu izgi dnyann yrngesi kadar uzun olmal------------

kendimi vurmak istedim.ve

H e r y e r d e z o r l u k l a r y a r a t m a k

/ " l I azarlk ta ansm denem e fikri, bundan drt yl kadar ncesine M dayanr. G ayet net hatrlyorum ; b ir pazar gnyd, evet, bir

pazar le sonu. H er zam anki gibi F rederiksberg P a rk taki kafenin d arsna oturm utum ; buras ocuklar iin K raln K ralieyle b irlikte yaad b ir m asal lem i olan harika b ir parktr; genler iin, insan larn cm bnn ortasnda hoa vakit geirm e yeri olan irin b ir park; genlik an geride brakm b ir adam iinse burada, dnyann ve dnyaya ait olan her eyin stnde hznl cokun lu un gsterisiz duygusu vardr, k raliyet saygnl n n g p ta edilen

an bile orada kralieden m erhum kocasna b ir hatraya dnerek snp gitm itir. O rada her zam anki gibi o turup purom u itim . Ne yazk ki, m inik felsefi abam n balangcy la o destan kahram annn m ucizevi douu arasndaki kefedebild i im tek benzerlik her ik isinin de b ir din lenm e yerinde olm asyd. B unun tesinde h ib ir ben zerlik yok ve F elsefe P a r a la r n n yazar o lm am a ram en o kadar nem sizim ki edebiyatn d nda kalyorum , edebiyat abonelik a sndan bile artrm aya ynelik b ir katkm olm ad, dorusunu sy lem ek gerekirse bunda da nem li b ir yerim olduu sylenem ez.

O n y llk b ir rencilik hayatm olm utu . H ibir zam an tem bel o lm adysam da btn ey lem im gsterili b ir eylem sizlik ten ibaret gibiydi; hl byk dknlm olan b ir tr m eguliyet, belki bu konuda b iraz deham da var. ok okudum , gnn kalan ksm n ay lak lk ederek ve dnerek geird im , ya da dnerek ve aylaklk ederek, fakat hepsi bu kadard; retken li im in ilk filiz lenm eleri gnlk ih tiyacm zar zo r karlyordu ve daha ban gsterir gsterm ez tkeniyordu. A nlalm az ikna edici b ir g beni srekli tu tu yordu, cebren ve hileyle. Bu g benim tem belli im di. C okun ak ilham gibi b ir ey deil, ne de heyecann gl zorlam as g ibi bir ey; daha ok insan fren leyen b ir khyaya benziyor, onunla o k a dar iyi, o kadar iy isin izdir ki akln za evlenm ek hi gelm ez. En az n dan u kadar kesin ki, hayat ko lay latran eylere ve rahatla y abanc olm asam da, bunlarn iinde insan en rahatlatan tem bellik tir.

te orada o turm u purom u ierek dncelere dalm tm . B aka dncelerin yan sra unlar hatrlyorum : A rtk ih tiyarlyo rsun . ded im kendi kendim e, h ib ir ey olm adan, gerek an lam da h ib ir ii stlenm eden. te yandan, etrafnda nereye baksan, edeb iya tta ve hayatta , nl isim ler ve ahsiyetler gryorsun; hret basam aklarn trm anp , sk sk gazetelerde boy gsteren deerli, ok konuulan adam lar gryorsun; kim i tren yollary la, kim i om nibslerle ve atanalarla, kim i telgrafla, kim i renm eye deer her eyin ko layca an lalr zeti ve k sa anlatm lary la hayat gittike kolay latrarak insan la nasl yararl o lacan b ilen an yard m severlerin i ve en n ihayet dnce sayesinde tinsel varl gittike ko lay latran , am a

34 F 3 A R K .A /K ah k ah a B e n d e n Y an a

daha da nem li k lan an hakiki yard m severlerin i gryorsun. Peki sen ne yap yorsun? Purom sndnden ve yeni b ir tanesin i yakm am gerekti inden tiradm burada kesildi. Sonra tek rar puro i m eye baladm , derken kafam da birden im ek gibi b ir fik ir akt: ' B ir eyler yapm alsn , fakat snrl kapasiteni gz nne alrsan, yaplm o lanlar daha da ko laylatrm an im knsz olacaktr, sen de d ierleri g ibi insancl b ir cokuyla b ir eyleri daha zor yapm ay stlenm elisin . Bu fik ir beni alabild i ine m utlu etti, ayn zam anda b enim de dierleri gibi btn b ir toplum tarafndan sevilip say laca m dnm ek gnlm okad. nk herkes h er b i im de h er eyi ko lay latrm ak iin b ir araya gelince, geriye olas tek b ir tehlike k a lr; yani rahat o kadar m thi olur ki hepsi b irleince fazla gelir; o zam an, henz fark na varlan b ir eksik lik deilse de, tek b ir eksik kalr geriye: nsanlar zorluk ister. nsanlk akyla ve iinde bu lunduum m ahcup durum un aresizli iy le - n k h ib ir ey baaram am tm ve h ib ir eyi o lduundan daha da ko lay la tram azd m - ve de her eyi kolay latran lara kar iten gelen ilgiden etk ilenerek her yerde zorluk lar yaratm ay kendim e b ir grev bildim . Bu grevin bana dm esi iin aslnda tem belli im e teekkr borlu olup o lm adm gibi b ir de garip bir dnceye kapld m . A laed d in in lam bas gibi benim onu bulm u olm am kesin lik le sz konusu deil, san rm tem belli im ileri ko lay latrm ak iin uygun zam an benden saklayarak geriye kalan tek grevi bana zorla verdi.

i n s a n y r y o r d a y r y o r

F undalk ta bir yry. (H ald yak n larndaki aalk alan. Ben gelirken alla g izlenm i olan kad n la kk olan, yzm e doru drst bakm adlarsa da sorum u cevaplad lar.) Y olum u kaybetm itim ; uzak ta bir ileri b ir geri dalgalanan karanlk b ir ktle belirdi. K oru luk olduunu dndm . akna dnm tm , nk bu evrede ben im az nce ayrld m koru luk tan baka b ir koru luun

daha olm adn b iliyordum . S caktan kavru lan fundalk ta ya ln zdm , tam karm daki dalgalanan deniz d nda drt b ir yan m tpa- tp lk la evriliydi. C iddi ciddi deniz tu ttu ve b tn am ansz y ry m e ram en koruya yak laam ayacam diye m itsiz lie kapld m . Sonuta u laam adm da; nk V ib o rg a giden anayola k t m da hl grnyordu, fakat beyaz yolu balam a noktas a ld m a gre, o ran n V iborg G l nn teki yakasndaki fundalk l tepeler o ld u unu anladm . nsan fundalk ta srf geni b ir m anzaraya sahip o ld u undan lm iin ku llanaca b ir eyi olm uyor; y ryor da y r yor, ob je ler de im iyor nk gerek te o b -je [G j e n -stand] yoktur (b ir ob jen in ob -je [G j e n -stand] o lab ilm esi iin tek i 'y e ihtiya vardr. F akat bu [teki] gz deild ir; gz b irletirici etm endir).

.D e n i z h o r t u m u

nsan h ib ir zam an cesare tin i y itirm em elid ir; ta lih siz lik le r en korkun ek ilde stne se b ile , gkte ona uzanan b ir yard m eli b e lir ir. B yle buyurdu P eder Jesper M orten geen vaaznda. B e nim hava akken yrm e alkan l m vard r, am a hi by le b ir ey grm edim . F akat b irka gn nce yry tu rla rm n b irinde bylesi b ir olay cereyan etti. T am o larak b ir el de ild i, faka t gk yznden uzanm b ir ko la benziyordu . K afa yorm aya balad m ; K eke Jesper M orten bu rada o lsayd d iye geti ak lm dan , b ah se ttii eyin bu o lup o lm ad na kara r vereb ilird i. O rada dncelere dalm ken yo ldan geen b iri seslendi. G gstererek , u deniz hortum unu gryor m usunuz? dedi, B u b lge lerde pek nad ir olur; bazen k o ca ev leri bile alp g t r r. T anr b iz i k o rusun , d iye ge ird im i im den , bu deniz hortum u m u im d i? Sonra da var gcm le taban lar ya lad m . P eder Jesper M orten ben im yerim de o lsa ne yapard acaba?

A r k h i m e d e s i n o d a y a n a k n o k t a s

29 Tem m uz. H andan k p da S o rteb ro ya doru bo tarlalarn zerinden ky boyunca g id ince, iki k ilom etre kadar kuzeyde b lgenin en yksek noktasna , G ilb je rg e ulalr. En sevdiim yerlerden biri o lm utu r buras hep. S akin b ir akam orada ayak ta dururken, deniz derin ve durgun vakary la arksn sylyordu, usuz bucak sz su larn zerinde gzm tek b ir yelkenliye ilim edi, deniz gkyzne, gkyz de denize sn r koyuyordu; te yandan, hayatn ko- uturm acas d inm i, kular akam dualarn okuyorlard -c a n m bild i im be k ii m ezarlarndan kp geldi, daha dorusu sanki bana lm em iler g ibi geldi. A ralarnda y lesine m utluydum ki, b a na sarllary la d in lendim , sanki bedenim den km g ib iydim , o n larla b irlik te sz lerek yukardak i ak gkyzne ykseld im - d e r ken m artlarn bouk, keskin lk lary la o rada tek bam a d ik ild iim i ve gzm n nndeki her eyin kaybolduunu grdm , yreim kabarm b ir halde dnyann koutu rm acasna katlm ak zere geri dndm , am a elbette bu l tu f dolu anlar unutm adm . -O ra d a sk sk durup gem i hayatm , zerim de glerin i denem i eitli evreleri dnm m dr; ve hayatta ou zam an insan k ran b a yalk lar, doru an lald nda hi kopm ayacak ba larla b irb irlerine ba lanacak bey in leri sk sk b irb irinden ayran saysz yanl an lam alar gzm n nnden kaybolup gittiler. Bu perspektifle bak n ca sadece geni ve gl d izg iler grnyordu ve ben sk sk b a m a geldii gibi kendim i o an kaybetm edim , aksine her eyi b ir b tn o larak grdm ve her eyi farkl b ir ekilde anlayacak, ne ok g af yapm o lduum u itira f edecek, bakalarn affedecek gce sahip oldum .

K endim i genellik le evrem deki insan larn b ir uzants olarak grm em e sebep olan o hzn ve um utsuzluk duygusu olm adan, b e ni kk b ir em beri ek illend iren prensip haline getiren gurur d u y gusu o lm adan orada yle d ik ilirken -o ra d a yaln z ve terk edilm i dururken, den izin gc, elem entlerin sava kendi h i li im i hatrla tt ve te yandan kularn em in uuu sa nn szlerin i ak lm a getir-

di: T ek bir sere T anrn z o lm adan yere dm ez: te o zam an kendim in hem ne kadar byk hem de ne kadar kk olduunu h isse ttim ; o zam an o iki byk g, gurur ve alakgnll lk m utlu bir ekilde dostluk ta birleti. H ayatn n her an nda bunu m m kn k lan insana ne m utlu; bu iki faktr, o k iin in sinesinde sadece an lam aya varm ayp ellerin i de b irletirerek ev len irler - n e m ariage de co n venance [m antk evlilii] ne de m salliance [denk o lm ayan evlilik], kalb in in en gizli odac nda tu ttuu sakin b ir ak evlili id ir bu, kutsallarn kutsal, pek az ahidin olduu am a her eyin, C ennet Bah- e s indeki ev lili in tek ahidi olan T anrn n gzleri nnde ge litii b ir e v lilik - m eyvesiz de deil, aksine dnyadaki tecrbeli b ir gzlem cinin greb ilece i ku tsal m eyveleri olan b ir evlilik; nk, b itk ilerdeki k rip togam lar gibi, y n larn d ikkatinden kaarlar, on lar sadece m erakl m nzevi bu lu r ve bu kefiyle coar. H ayat h u zur ve skn iinde akacaktr, ne gururun ba dndrc kadehini d ikecektir tepesine, ne de um utsuzluun ac kadehini. H esap lary la dm ann sava aralarn im ha etm eyi baarm o lan o byk filo zofun arzulad eyi, tm dnyay kald rab ilece i A rk h im ed esin o dayanak noktasn bulm utur, ki bu dayanak noktas da srf bu se bepten dolay, dnyann dnda, uzay ve zam an sn rlarn n d nda bu lunm ak zorundadr.

V.

B e r l i n e k a

Constantine Constantius imzasyla yazlm olan zek rn ince kitap Tekrar (1843) b ir d iz i zlemez sorunu zmeyi amalar. Gen adam kzla evlenmek istiyor mudur, yoksa en korktuu ey bu mudur? Onunla b ir gelecek istiyor mudur, yoksa bitmez tkenmez bir gemi i tekrar m yaamak istiyordur? Harika anlar

tekrar edilebilir mi, yoksa daima d krkl m yaratr?

K im seye haber verm eden (ded ikodular bu deneyim iin bana engel olup bende te k ra r 'a kar b ir tiksin ti yaratm asn diye), gem iyle S tra lsund a gittim ve orada B erlin e giden b ir posta arabasna b in dim . K ltrl insanlar arasnda b ir posta arabasnda en rahat yerin neresi o lduuna dair eitli g rler vardr. B enim A n sic h t 'im [gr] o ran n herkes iin b ir eziyet o lduudur. nceki yolcu luum da arabann iinde ne yak n olan u ta rafa o turm utum (bazlar bu nun byk ikram iye o lduunu dnr), sonra da otuz alt saat y a n bam dakilerle i ie yle sallanp durdum ki H am b u rg a vard m da sadece aklm deil bacaklarm da kaybetm itim . A rabann iinde o turan alt k ii tek bir vcut o lm utuk, ite o zam an ok uzun sre birlikte o turduktan sonra kendi bacaklarn ayrt edem eyen M ol halk n n bana gelen leri ok gzel anladm . H i deilse kk bir bedenin yesi olm ak iin b ir kupa arabada yer setim . D eiik lik o ldu. N e var ki her ey tekrarland. A rabac borazann ald , ben gzlerim i kapattm , byle durum larda alkn o lduum zere, um utsuzlua ve dncelere dald m , "B erlin e ulap u laam ayacan T an r bilir, u lasan bile yalnz kalm ann b ireyselli inde kendini zgrletirm eyi baarab ilecek b ir adam o lab ilecek m isin tekrar, yoksa d a ha byk b ir bedenin b ir yesi olduunu ak lndan karm ayacak m sn?"

H er eye ram en B erlin 'e vardm ve tekrarn ne dereceye kadar m m kn o lab ilece i konusunda kendim i ikna etm ek iin hem en eskiden k iralad m yere kotum . B tn sevgili okurlar tem in ederim ki ilk g id iim de B e rlin deki en uygun daireyi tutm ay baarm tm ve im di bunu daha bir gvenle teyit edebilirim , nk bugne kadar bir sr grdm . Jandarm a M eydan B erlin 'd ek i en gzel yer kukusuz. T iyatro ve iki kilise ho b ir grnm oluturuyor, ze llikle de ay nda pencereden bakarken. B unu hatrlam am adm larm n daha da h z lanm asn salad. G az lam basy la aydnlatlm evde b ir kat m erd iven k lr, kk bir kap alnca hole girilir. S olda kk b ir odaya alan cam l b ir kap vardr. D osdoru g id in

ce antreye klr. B undan sonra, sanki kars na ayna konm u gibi grnen birb irin in tpatp ayn, tpatp ayn denm i iki oda vardr. teki oda zevkli b ir ekilde aydnlatlm tr. Y az m asasn n zerin de birka ko llu am dan durur, yan nda da k rm z kad ifey le kapl ho bir koltuk . lk odada k yoktur. O dann buradaki soluk i odadak i gl k la kaynar. Penceren in yan ndaki b ir sandalyeye oturulur, byk m eydana baklr, acele acele geen yayalarn duvarlara vuran g lgeleri grlr. H er ey b ir tiyatro dekoruna dn m tr. R uhun arka p lan nda hlyal b ir gerek lik belirir. nsan stne b ir pelerin atp duvarlar boyunca sessizce szlm e arzusu d u yar, gzler etrafta, ku lak en ufak seste. A m a insan bunu yapm az, sadece tazelenm i b ir genlik le kendisin i byle yaparken grr. P urosunu im itir, i odaya ekilip alm aya balar. V akit gece yarsn gem itir. M um lar sndrlr, kk b ir gece lam bas yaklr. Ay katksz b ir halde zaferin i ilan eder. T ek b ir glge daha da k a ran lk grnr, tek b ir ayak sesin in kaybolm as daha uzun srer. B ulutsuz gk kubbe hznl ve dnceli grnr, sanki dnyann sonu gelip gem itir de kl k p rdam ayan gkyz sadece kend is iy le ilg ilenm ektedir. T ekrar antreye k lr, hole, o kk odaya, ya tm aya g id ilir - e e r kii uyuyabilen o talih li kim selerdense.

Fakat ne yazk ki, bu rada tekrar m m kn deildi. M ateryalist ev sahibim , A lm anlarn kulland an lam da de im iti [hatte sich verandre t]. E er bana doru sylendiyse, K o p en h ag n baz ev relerinde de evlenm ek anlam nda kullan lyor bu ifade. O na bol ans d ilem ek istedim ; fakat A lm an dilini m eram m an latacak kadar b ilm ed i im den ve de elim in altnda byle durum lara uygun szler bu lunm ad ndan pandom im e bavurdum . E lim i kalb im in zerine k o yup ona baktm , b ir yandan da yzm de gzle gr lr b ir ekilde scak b ir yaknlk belirdi. O da elini e lim in stne koydu. Bu ekilde b ir an lam aya vard k tan sonra ev lili in estetik geerlili in i ispata giriti. B unda olaanst baarlyd - t p k nceleri bekrl n m kem m elli in i ispatlarkenki gibi. B en A lm anca konuurken d nyan n en uysal adam ym dr.

E ski ev sahibim bana h izm et etm eyi seviyordu, ben de onun evinde kalm ay seviyordum ; o yzden b ir odayla hol aldm . lk ak

am eve gelip m um lar yaknca, kendi kendim e, H eyhat, tek rar bu m u? diye dndm . K ederli b ir ruh hali i indeydim , ya da tam da gne uyan b ir ruh hali d iyelim isterseniz; kader garip b ir ekilde b e ni B e rlin e B yk P erh iz in ilk gnnde, evrensel oru ve nedam et gnnde getirm iti. D orudur, M em ento , o hom o, quod cines est et in cinerem rivertaris [Ey insanolu , unutm a ki toprak tan geldin, tekrar topraa dneceksin] szleriy le insann gzlerine toz toprak atm adlar, am a yine de btn bir ehir tek b ir toz bulutuydu. nceleri b tn bunlar hkm etin ayarlad ndan em indim , fakat sonra bunun sorum lusunun rzgr o lduuna kanaat getird im , insan lara al- drm akszn hevesini ya da kt alkanl n yerine getiriyordu; nk B e rlin de en azndan iki gnde b ir K llenm e aram bas yaanr. F akat tozun benim konum la pek alakas yok. Bu kefin tek r a r c a h ib ir ilgisi yoktu, nk ilk g id iim de bu fenom eni gzlem - lem em itim , m uhtem elen k o lduu iin.

nsan m eskenine rahat ve huzur iinde yerleince, bu ekilde d ar frlayabilece i bir sabit noktas, avn yalnz yiyip yu tabilm ek iin ek ilece i gvenli b ir g izlenm e yeri o lunca (zellik le deer verdiim b ir ey. nk baz yrtc hayvan lar gibi ben de bakalar bakarken yiyem em ) - o zam an ehrin grlecek yerlerin i tanr. Eer bu k ii e.\ p ro fesso [profesyonel] gezginse, durm adan bakalarn n kokuttuu eylerin kokusunda dnyay gez iyorsa, ya da gnlne gr lecek belli bal yerlerin adn yazm ak iin ya da otel kaydna kendi adn geirm ek iin do layorsa, o zam an b ir L ohd iener tu tar ve 4 G roschen verip D as ganze B erlin alr. B enim yntem im le insan, btn polis tu tanak larnda ifadesi delil saylan tarafsz bir gzlem ci olarak kalr. te yandan, eer h ib ir acil gereke o lm akszn seyahat ediyorsa, d iled i in i yapabilir, bakalarn n grm edii bir eyi arada b ir grebilir, nem li eyleri gz ard edebilir ve sadece kendi iin nem i olan rastgele b ir izlenim edinebilir. B yle kaygsz b ir avarenin bakalarna an lataca b ir ey genellik le olm az, eer o lursa iyi insan larn onun erdem lili i ve ahlk hakkndaki iyi dncelerin i bozm a risk in i seve seve gze alm dem ektir. Eer bir adam uzun sre yurtd nda seyahat etm ise ve h ib ir zam an dem iryolunu ku llanm am sa btn iyi top lum lardan ihra edilm esi gerek

m ez m i? Y a b ir adam L o n d ra da bu lunup da Tnele hi b inm ediy- se! P eki ya b ir adam R o m aya gelip ehrin tkenm ez zevk kayna sunan bir kesine k o lup tek b ir turistik yer grem eden ayrlm ak zorunda kalrsa!

VI.Ev e m e k t u p l a r

Kierkegaard bozulan niannn acsndan Berlin e katktan sonra hayatnn en yalnz kn geirdi. Btn gn oturup birbiri ard sra Reine Oisene her eyi aklamay amalayan Ya/Ya d a n/n taslaklarn yazd. Akamlar yemee b ir Alman restoranna gidiyordu, daima yalnz. Erkek yeeni Cari (11 yanda) ve kz yeeni Henriette (12 yanda) iin eve yazd mektuplar sla hasretinin derinliini ve mizacndaki az insann tahmin edecei yeen sevgisi yann gsterir. Jette adn verdii Henriettee baylyordu ve bu duygu da fazlasyla karln buluyordu. Henriette, otobiyografisi Memories from My Homedaki (1909) [Evimden Anlar] pek ok rnekte grlebilecei g ib i Kierkegaard / hayatna giren btn kadnlardan daha iyi tanmt.

Berlin. 8 Aralk. '41

SEV G L CA R L ,

B ana yazm aya karar verinceye kadar epey b ir ter dkm sn- dr, nk yazacak bir eyin o lm ad ndan , ya da yeterince gzel yazam ayacandan , ya da im la hatas yapacandan korkm usun- dur. B unlar dert etm ene hi gerek yok, sen yazm ana bak. A slnda

ok gzel yazyorsun, b ir kelim e dnda her ey gram er ve kalig rafi bak m ndan o kadar doru ki b ir m agister artim [yksek lisans m ezunu] seve seve altna im zasn atard. te tam da uram an g ereken daha fazla engel kab ilece inden , m ektubunu ald m da duyduum hazzm srm esi iin b ir tevik grm en gerekiyor.

Z am an her eyi deitirir; yazd n ok nem li d ipnotundan an ladm kadary la seni de deitirm i: Panto lonlu ve gm lekli Carl\ U nutu lm am al ki benim evde olm ay um duum zam ana kadar en ok deiecek kii sen olabilirsin . Belki de seni tanyam am , nk o zam ana kadar artk yelek de g iym eye balarsn . B uradan, bu top- yekn deiim e, m etam orfoza ram en (bu kelim eyi belki tabiat b ilg isinde renm isin izd ir), benim le olan ilik inde de im edi ine ne kadar sevindiim i de karabilirsin . Y urtd nda yeterince uzun k alrsam ceketinde kuyruklar bile o labilir. Eyvah! Eyvah! Eyvah! E er sen el sallayp kendin i belli etm ezsen ben seni nasl tan yacam ?

F akat uradan buradan kk haberlere gem eden nce, ilk ve son kez senden ve d ierlerinden , yazdm m ektuplarn sahiplerine ulap u lam ad n bana haber verm enizi istiyorum . H em H en- r ich 'e hem de M ich ae le yazm tm , am a m ektuplarn sa salim K op en h ag 'a varp varm ad ndan haberim yok.

im di ne anlataym tuis auribus d ignum [kulaklarna layk]? B urada B erlin 'd ek i kpeklerin K o penhag 'dak ile rden ok farkl bir rol oynadklarn m anlatsam ? O nlar arabalar ekm ek iin ku llan yo rlar. B ir, iki, bazen de kpei, taradan bakente st tayan kk arabalara kouyorlar. K pek b ir taneyken adam ya da kars genellik le arabay ekm eye katlyor, fakat ikiyse, kpekler ve araba caddenin ortasnda giderken src de genellik le kald rm da sakin sakin yryor. Fakat b ir gn kk b ir ocuun byle b ir arabaya src verild i in i grdm , o da arabaya o turm u stlerle birlikte son srat gidiyordu. K pekler arabaya tpk atlar gibi kouluyor, fakat durduklarnda o turup din lenebilsin ler diye biraz daha gevek balanyorlar. Bu kpekler genellik le gvenilir ve arbal o luyo rlar. srcsnn istedii ynden baka yne gitm ek isteyen kpee nadiren rastlanyor.

T h ie rgarten deki b ir sr sincab n grlt patrts e trafta do lam ay ok elenceli hale getiriyor, zellik le de uzak b lgelerinde. F rederiksberg Park lar g ibi T h iergarten de b ir su kanaly la ikiye b lnyor, fakat suyu evdeki sudan daha tem iz. S uyun iinde saysz k rm z balk var. E m inim k rm z balk lar b iliyorsundur; b ilm iyo rsan da N 0rre g ad e de eski ev im in aprazndaki bakkaln v itrininde grebilirsin . G ne at nda, su berrak ve durgunken ok ho g rnr.

A rtk yazacak yerim kalm ad, nk son sayfa S o p h ie nin. S yled i im gibi bana yazm akla ok iyi ettin sevgili C a rlcm . Sana sevgilerim i yo lluyorum , tabii H en rich e, M ich ae le, S o p h ie ye, Jet- t e ye ve W ilh e lm e de sevgilerim i iletirsin . L tfen babana sayg larm ilet. L tfen khyaya sayglarm ilet.

A m can K.

Berlin, 13 Aralk

SEV G L JE T T E CM ,

25 K asm daki m ektubun sa salim elim e geti, tarih inden an ladm kadary la uzun zam an nce yazm sn . B una ok sevindim , sevgili Jette. Sophie ona yazd m m ektuptan do lay b ir ekilde b a na yazm an iin ku lan ekecek olursa, artk b iliyoruz ki o lum lu an lam da i iten gem i olacak.

B ana yazm o lm ana sev inm em in yan sra, beni neredeyse ken di el yazm a zen gsterm eye tevik edecek kadar tertip li ve gzel yazm o lm ana da sevindim .

Bu m ektubu allm adk b ir cins k da yazyorum - e l yazm gelitirm ek iin deil, ben im yokluum da K openhag da doum g nnn geti in i b ild i im iin. O gn ehirde olsaydm , byk bir ih tim alle sana kk b ir hed iye getirird im . A m a im di bunu y ap am am . D aha bugn K n ig strassede do lap esnaflarn v itrin lerinde sergiledikleri b ir sr gzel eye baktm , fakat eer K o p en h ag a gerek ten sa salim u lam asn istiyorsan byle eyleri postay la gnderm ek ak llca olm az. Bu yzden bu p landan vazgetim . O nun

iin l tfen bu zel k tla doum gnn ku tlam am kabul et. A yrca B e rlin den byle b ir m ektup alm an senin iin o laanst bir ey deil m i kk Jette? En azndan daha nce hi yaam ad n bir ey. Seni evde o turm a odasnda oynarken gzm de can land ryorum , derken aniden kap zili a lyor, basam aklarda k rm z ceketli, gsnde gm arm al b ir adam b ir sr m ektup karyor ve i lerinden b ir tanesi de Je tte L u n d un deil m iym i, sonra borcunuzun skilling o lduunu sylyor, bunun zerine baban sk illin g i takdim ed iyor ve im di m ektubu alyorsun ve m hrn kendi b a na ayorsun, sana yazdk larm d ikkatle ve gayretle okum aya a lyorsun.

Bu m ektubun etrafndaki bordr, senin de hem en hem en benim kadar iy i b ild i in B e rlin in byk b inasn tasv ir ediyor. B erlin de U nter den L inden diye b ir yer var, bu rada dnyann b lgesinde uygun fiyatlara seyahat edilebilir. B u resim lerle sen evdeki oturm a odasndayken B e rlin de daha da ucuza gezebileceksin . i- zim lerde m zenin nnde aalar greceksin . O ras o lduka b akm sz kk b ir park. F akat m ze kap sn n yak n nda devasa bir ta havuz var, G am m el T o rv daki fsk iyede her gn grdnkn- den ok daha byk. T atan yaplm am a b ir ayna kadar przsz ve ok gzel.

K k yaz m a kulbnden daha nce rendi im gibi Troels L u n d un n ian land n sylyorsun. Sana onu benim ad m a ku tla m a frsatn verm ek iin senin m ektubunu bekliyordum .

Sevgili Jette , sana sevgilerim i yo lluyorum , ayn zam anda H en- rich, M ichael, Carl, Sophie ve W ilh e lm e de .

A m c a n S.K.

V II .

T e k r a r m m k n d e i l

Constantine Constantius b ir zamanlar ald hazz tekrar alp alamayacan grmek iin Berlin e kaar. Alamayacan anlar. Metinde

tekrarlama olasl zerine aralksz kelime oyunu var. Bu kelime oyunu baarl olur; nk zamanda iki yn vardr, kelime de iki anlam tamaktadr [gentagelse: tekrarlama" ve yeniden elde etme] ve de iki zt duygu durmadan birbiriyle iliki iine girmektedir. Yazar bu kiliden birini onaylarken tekini srekli zayflatr. Berlindeki tiyatronun tasviri ve yksek kltrl elence ile hoplamal zplamal komedi ve farsn salad rahatlama arasndaki fark, gayri ahsilik iin yeni b ir metaforun kefi olabilir, hatta elencenin b ir corafyasn bile izebilir, fakat insan her eyi b ir yana brakp tekrarlamay aryorsa ve ayn zamanda imknsz olduundan da eminse, elenmek in gsterilen en azimli abalar bile boa kabilir. Benliin byle iradeyle zorla ayrlmas sonucu hayat btn enisini kaybeder.

K nigst ter T iy a tro su nda T lsm oynuyorm u. H atras ruhum da can lanverdi, geen sefer tiyatrodan ayrlrkenki gibi gzlerim in nnde ylece capcanl duruyordu. K oar adm tiya troya gittim . T ek bam a oturab ilece im b ir loca kalm am t, so ldaki 5 ve 6 nu m ara lla rda bile. Sa tarafa g itm ek zorunda kaldm . O rada, elense- ler m i sk lsalar m tam b ilem eyen b ir g rup la karlatm . B yle b ir top lu luu insan kesin lik le skc bulabilir. Bo loca yok gibiydi. G en kz grnrlerde deild i, ya da oradayd da yan nda biri o lduu iin ben tan yam am tm . B eckm ann beni gldrem iyordu. Y arm saat d irendim sonra da tiyatrodan ayrldm . T ekrar diye b ir ey yok , diye dndm . B u benim zerim de ok derin b ir etki b rak t. G encecik b iri deilim , hayat hi tan m yor da deilim , daha B erl in e son geliim den epey nce belirsizlik lere gvenm e alkan l m dan kendim i ekip koparm tm . Y ine de, o tiyatroda b ir zam anlar ald m hazzm daha uzun m rl t rden olm as gerek ti ine ina

nyordum , nk insan hayatn gerekten nasl b ir ey olduunu kavram adan nce, varo luun pek ok biim de yaratt hayal k rk lk larna katlanm ay renm i o luyor ve yine de idare edeb iliyor - tabii bu m tevaz bek len tiy le hayat daha gvenli oluyor. V arolu h ileli iflas etm i bir tccardan daha sahtekr o lab ilir m i? H i deilse o yzde 5 0 sini ya da yzde 3 0 unu der, en azndan b ir ey der. K om iklik istem ek unun urasnda ned ir ki o b ile o lsun tek rarlanam az m ?

K afam da bu dncelerle eve gittim . Y az m asam her zam anki yerindeydi. K adife ko ltuk hl duruyordu. Fakat onu grnce y lesine deliye dndm ki neredeyse param para edecektim - n k ev deki herkes yatm o lduundan onu oradan alacak kim se de yoktu. evresine uym ayan b ir kadife ko ltuun burada ne ii var? keli apkalardan takm b ir adam n p lak yrm esi gibi bir ey. Tek b ir m akul dnce aklm a gelm eden yataa g itti im de oda o kadar aydnlk t ki srekli kadife ko ltuu gryordum , ister uyank o laym ister ryada; tabii ertesi sabah kalk nca kararm uygulam aya koyup ko ltuu sandk odasna attrdm .

Evim de nee kalm am t, bunun da tek sebebi b ir tekrarn te rs ini yayor olm asyd, zihn im b ir ey retm iyordu, skntl hayal g cm , nceki durum lardaki zengin dncelerin ansn T an ta lu sun hazlarm a dntrm ekle m eguld; am a bu an larn gr, yabani otlar her dnceyi daha doarken bouyordu.

ayevine g ittim , nceki geliim de keyifle kahve im ek iin her gn giderdim ; airin szleriy le kahve, saf, scak ve esaslysa, tad da kam am sa , airin karlatrd eyin, yani dostluun y an nda yerini alabilir. H i de ilse iyi kahvede srar ediyorum . Belki kahve nceki kadar iyiydi, pek tabii byle dnlebilir, fakat ben holanm adm . G ne dkknn cam larn cay r cay r yakyordu, ierisi havaszd , tpk tenceren in iindeki hava gibiydi, p im ek iin ideal. A lize rzgrlar gibi bir hava cereyan her yeri do lduruyor ve b ir frsat ksa bile ben im herhangi b ir tekrar dnm em i yasak lyordu.

O akam nceki geliim de g itti im restorana gittim , herhalde alkanlk tan olsa gerek yem ek m idem e iyi geldi. H er akam gide

gele oray ok iyi tan m tm ; erken gelen m terilerin yanlarndan ayrld k lar kardelerin i nasl se lam ladklarn , apkalarn i teki odada m yoksa sondakinde m i, yoksa sadece kap y atk larnda m yoksa d arda m g iyd ik lerin i b iliyordum . H ibir ey gzm den kam yordu. P roserp ina g ibi her kafadan b ir sa teli ek iyordum , kellerden bile. - H e r zam an aynyd, ayn akalar, ayn nezaket szleri, ayn dostluk ifadeleri; her yan y la evre aynyd, k saca ayn lktaki ayn lk . S leym an d iyor ki, insann karsn n ek im eleri ard kesilm ez bir dam lam ad r , bu l hayata uyuyor. K orkun b ir dnce! te burada b ir tek rar m m kn olm utu!

E rtesi gece K n igst te r T iy a tro su ndaydm . T ekrar eden tek ey tekrarn im knszl yd. U nter den L in d en 'd ek i toz dayanlm azd. nsan larn arasna dalp b ir insan banyosuyla tozdan kurtu lm a g iriim lerin in h ibiri kr etm edi. N e ta rafa dnp k v rand m sa bou- nayd. B eni daha nce zarafetiy le bylem i olan kk dans kz, im di sahnede tep in ip duruyordu. B randenburger T h o run dnda duran k r adam n, yani benim harp m m (nk onunla ilgilenen tek kii kesin lik le bendim ) zerindeki palto , hznl hasre tim e uy acak ak yeil yerine - n k o zam an sa lk m sde [a layan st] b en z iy o rd u - hareli gri renkteydi. O nu ben kaybetm itim , ev rensel insanlk kazanm t. R ahip yard m csn n pek sevilen burnu solm utu. P ro fesr A .A . kendisine bir asker havas veren yeni bir pan to lon giym iti...

Bu deneyim birka gn tek rar edince ylesine ileden ktm , tekrardan y lesine b k tm ki, y ine yuvam a dnm eye kara r verdim . K efim in b ir nem i yoktu, am a yine de tuhaf b ir keifti; nk tek rar diye b ir eyin o lm adn kefe tm itim ve olas her ekilde bunu tekrarlam aya alarak kendim i ikna etm itim .

m idim i evim e baladm . Justinus K em er b ir yerde, evinden b km b ir adam dan sz eder, adam koca dnyaya alm ak iin a tna eyerini vurur. B irazck yol alnca at adam stnden atar. O layn bu ekilde gelim esi her eyi belirler. A tm a b inm ek iin dndnde gz terk etm ek istedii eve taklr, bakar ve o da ne! ylesine gze ld ir ki hem en geri dner. E vim de her eyi tek rara hazr b u laca m a neredeyse em indim . B yk deiik lik lerden teden beri ho

lanm am , hatta o kadar ileri giderim ki her tr tem izlik ten , hepsin den nem lisi evdeki fralam a ve ovm a ilerinden nefret ederim . O yzden yokluum da bile m uhafazakr prensip lerim in srdrlm esi iin en sk talim atm verm itim . A m a ne olm u! Sadk uam benden farkl grteym i. E er byk kargaay benim hareketim in hem en ardndan balatrsa ben dnm eden kesin b iter d iye d nm ve tabii her eyi m ilim i m ilim ine yerine koyacak kadar da delikanlym . Eve varyorum , zili alyorum , uam ayor. O an o laanst b ir and. U am n beti benzi att, yar ak kapdan o korkun m anzaray grdm : H er eyin alt stne gelm iti. Ta k e sildim . U am dehet iinde ne yapacan b ilem edi, art niyeti onu arpm t, o da kapy yzm e arpt. Bu kadar da fazlayd, s tra bm had safhaya u lam t, daha da ktsn beklem eliym iim , C om m erzienrat G rnm eyer gibi bir hortlak sanlm ak da varm . T ekrar diye b ir eyin o lm ad m kavram tm , nceki hayat g r m galip gelm iti.

VI I . e k m e c e l i y a z m a s a s

Ya/Ya d a n/n editr Victor Eremita dhiyane bir meselle, yaymlamak zere olduu kitabn el yazmalarn nasl bulduunu anlatr.

S EV G L O K U R : u nl, "d nevsc ii odur. ii neyse d odur." felsefi ilkesinin doru luundan kim i zam an kukuya der gibi o ldun m u acaba? B elki kalbinde, btn acsy la ve sevinciyle, bakasna aam ayacak kadar kym etli bild i in bir srr kutsadn. Belki hayat seni bu t r b ir eyi o lduundan phelendi in b irisiyle karlatrd , am a srrn ne cebren ne de h ileyle elinden alabildin. B elki de bu varsay m lardan hibiri sana ve hayatna uym uyor, am a yine de bu pheye hi yabanc deilsin; zam an zam an aklnda an lk bir glge gibi uup gidiyor. B yle bir phe hep gelir gider, am a

nereden gelip nereye gittiini k im seler bilm ez. Ben ahsen fe lse fedeki bu noktaya sapkn b ir ekilde bak yorum , bu yzden de n ceden kendim i m m kn olduunca bu konuda gzlem ve aratrm alar yapm aya altrdm . Bu konuda grlerin i pay lat m yazarlardan yol bu lm aya altm ; k sacas, felsefi eserlerdeki eksik li i g ide rm ek iin elim den gelen her eyi yaptm .

Z am anla iitm e duyusu en sevdiim duyum haline geldi; zira insan sesi nasl d ary la k yaslanam ayacak b ir iebakn aa v u ru lm asysa , ku lak da kend isine tahsis ed ilm i duyuyu iiterek bu iebakn kavranm asn salayan aratr. te ne zam an g rd k lerim le duyduklarm arasnda b ir eliki bulsam , o zam an bu phem in doru k t n grrm ve so rgu lam aya duyduum heyecan alevlenir. R ahip gnah kartm a b lm esinde nedam et getirenden b ir perdeyle ayrlr; grm ez, sadece duyar. D in lerken yava yava duyduu sese uyan b ir d grn ina eder. Sonu olarak h ib ir e lik iy le karlam az. F akat ayn anda duyup grrken b ir de ken d in iz ile konuan k iin in arasnda b ir perde alg la rsan z o zam an durum bakadr. Sonu itibary la ben im bu yndeki abalarm ok eitli sonulara vard. B azen talih benden yana oldu, bazen o lm ad, insann bu yo lda sonu elde edebilm esi iin talih li o lm as g e re kir. N e var ki, aratrm alarm srdrm e arzum u asla y itirm edim . N e zam an azm im den p im an lk duym a nok tasna geld iysem , bek lenm edik b ir baar abalarm talandrd . im di okur kitlesine sunm a erefine sahip o lduum bu k tla rn ok tuhaf b ir b i im de e lim e gem esin i salayan, ite byle bek lenm ed ik b ir anstr. Bu k tla r bana iki adam n hayatn kavram a frsat verdi, ki bu da b e nim , d neyse ii o de ild ir sezgim i doru lam oldu. Bu onlardan birisi iin zellik le geerli. O nun d grntek i hayat tarz i d nyasy la taban tabana zt. A yn ey b ir dereceye kadar teki iin de geerli, nk sradan b ir d sallk a ltnda daha nem li b ir isel- lii g izlem i.

Y ine de en iyisi, bu k tlarn nasl elim e getiini aklayarak sray la g ideyim . Y aklak yedi yl kadar nce, ehirdeki bir eskici dkknnda daha ilk andan itibaren ilgim i eken ekm eceli b ir yaz m asas gzm e arpm t. M odern b ir iilii yoktu. E pey uzun bir

sre ku llan lm t am a yine de beni bylem iti. Bu etkilenm enin sebebini ak lam am m m kn deil, fakat hayatlar boyunca pek ok kim se byle benzer eyler yaam lardr. H er gnk yolum bu dk knn nnden geiyordu, ben de bir gn bile, durup gzlerim e bayram ettirm eden oradan gem ezdim . Z am anla ona b ir gem i uydurdum ; onu grm ek gndelik b ir ihtiya haline gelm iti, ben de srf onu greb ilm ek uruna eer allm adk b ir gzerghtaysam yolum u deitirm ekte tereddt etm edim . O na baktka daha da ok sa hip olm ak istiyordum . Bunun ok garip b ir arzu o lduunun farkn- daydm . nk byle bir m obilyaya hi ihtiyacm yoktu ve satn a lm am m sriflik olacakt. Fakat arzu ok incelikli b ir tu tkudur. D kkna girm ek iin b ir bahane buldum , teki eyleri sordum , ay rlrken m asa iin dkkn sahibine ylesine ok dk b ir fiyat verdim . K abul edeceini sanyordum ; o zam an ans benden yana olacakt. Byle davranm am n sebebi para deildi, v icdanm rahatlatm akt. P lan ie yaram ad, satc gr lm edik derecede inatyd. O radan her gn geip m asaya sevgi dolu gzlerle bakm aya devam ettim . "K ararm verm elisin ." diye dndm , "ya satlrsa, o zam an i iten gem i olacak. T ekrar eline geecek olsa bile ona kar asla ayn eyleri h issetm eyeceksin . K albim kt kt atyordu: sonra dkkna girdim . Parasn verip satn aldm . "B u son m srifli in o lsun;" diye geird im iim den, "aslnda onu aldn iin gerekten anslsn, nk ona her bak t nda ne kadar m srif o lduunu dneceksin ; bu m asann alnm asy la hayatnda yeni bir dnem balam al." E yvah. arzunun szleri insann iine iliyor, ciddi kararlarn da her zam an eli kulandadr.

M asa laykv la evim e kuruldu, akm n ilk dnem inde ona cad deden bakarken nasl haz ald ysam im di de evin iinde m asann nnde bir ileri b ir geri gidip geliyordum . Y ava yava zengin ieriiyle. pek ok ekm ecesi ve gizli b lm esine aina hale geldim ve m asam dan her bakm dan honuttum . Y ine de her ey byle devam edem ezdi. 1836 yaznda bir hafta l na taraya g itm ek iin ilerim i ayarladm . A rabacy la sabahn bei iin konutum . G erekli eyalar bir akam nceden topland ve her ey hazrland. Saat drtte uyandm . fakat gezeceim tara blgesin in gzel hayali beni ylesine

bylem iti ki tekrar uykuya ya da ryaya daldm . B elli ki uam , uykum u alan