XX зуун ба XXI зууны эхэн үеийн

өрсөлдөөний онол ба өрсөлдөөн

Лекц 7

Дэд сэдэв:

5.1. Орчин үеийн философи сэтгэлгээ

5.2. Төгс өрсөлдөөний онолын шүүмжлэл

5.3. Төгс бус өрсөлдөөн

5.4. Өрсөлдөөний онолын үзэл баримтлалын үндэслэл

5.5. Аж үйлдвэржсэн нийгэм дэх өрсөлдөөн

5.1. Орчин үеийн философи сэтгэлгээ

• Сонгодог рационализмын эсрэгхандлага иррационалистуудухамсар дахь рациональ бусзүйлийг гноселоги, аксиологиүндэслэгээ болгон нэг ньнөгөөгөөсөө ялгарч байдаг.

• Амьдралын философи

• Экцистенциализм

• Фрейдизм ...

Амьдралын философи

• АМЬДРАЛ ГЭЖ ЮУ?

• Ертөнцийг үзэх механик үзлийн үндэс “матери”-

ийг “амьдрал”-аар сольсон.

МЕХАНИЦИЗМ

ОРГАНИЦИЗМ

• Амьдрал бол бодгальхүний идэвхит чанар.

• Энэ нь хүний хүсэлэрмэлзлийгилэрхийлдэг, амтдралынтодорхой бүх үйл явцыгтодорхойлогч ойлголт.

• Үнэлэмж, зорилтыгхэрэгжүүлэхэд чиглэсэнүйлдэл.

Хүсэл эрмэлзлийг зөвхөн хүнд төдийгүй эцсийн эцэст

аливаа амьд биед хамааруулсан байдаг.

• Артур Шопенгауэр

• (1788-1860)

• Фридрих Ницше

• (1844-1900)

• Нийгмийн зөрчил тэмцэл нь угаасаа өгөгдсөн мөнх зүйл.

• Нийгмийн хөгжил обьектив зүй тогтолт шинжтэй гэж үзэх зохиомол худлаа.

• Нийгмийн хямрал, тэмцэл, өрсөлдөөнийг “амьдралын урсгал хүч” –ний зайлшгүй үр дагавар хэмээдэг.

5.2 Төгс өрсөлдөөний онолын шүүмжлэл

• 1920-иод онд зах зээлийн эдийн засгийн онолд

ихээхэн өөрчлөлт оржээ.

• капиталын төвлөрөл, монополийн тоо

• эдийн засагт төрийн оролцоо

• Английн эдийн засагч П.Срафф.

П.Срафф “Өрсөлдөөний нөхцөл дэх орлогын хууль” 1926

• үйлдвэрлэгч дангаар өрсөлдөх

• өрсөлдөгчдийг зах зээлээс хязгаарлах хууль эрх зүйн хориг

• хэрэглэгчдийн хүсэл таашаал

• Эдгээр нөхцөл байдал нь нийт эрэлт, нийт нийлүүлэлтийн муруйг салбарын

түвшинд авч үзэхэд хүндрэлтэй болгожээ.

• Нэг пүүс үнийг бууруулахад бусад пүүсүүд даган үнийг бууруулснаар тухайн

салбарт ашиг буурдаг гэдгийг тогтоожээ.

• Өрсөлдөөний тухай шинэ сонгодог онолыг шүүмжлэн өргөтгөсөн нөхөн

үйлдвэрлэлийн үед төгс өрсөлдөөний механизм үйлчлэхээ больж улмаар үнэ

бүрэлдэх шинэ нөхцлийг олж харжээ.

Монополийн нөхцөл дэх үнэ бүрдэлт

Үнийн бус өрсөлдөөн

• Английн Дж.Робинсон

– “Төгс бус өрсөлдөөний эдийн засгийн онол”,

• Америкийн Э.Чемберлин

– “Монопольт өрсөлдөөний онол” бүтээлүүд:

5.3 Төгс бус өрсөлдөөн

ТӨГС ӨРСӨЛДӨӨН

• Дж.Робинсоны “ялгаварт үнийн тухай

сургааль”. эрэлтийн мэдрэмж

• Монопольт өрсөлдөгч зах зээлийг хэд хэд

хувааж тэдгээрээс харилцан адилгүй үнэ

тогтоосноор олох ашгаа хамгийн их

байлгадаг.

• Ялгаварт үнэ тогтоох гол нөхцөл нь хүн

амын бүлгийн орлогын тэгш бус байдал -

дотоод зах зээл дээр өндөр үнэ тогтоох,

гадаад худалдаанд демпингийн үнэ тогтоох боломжтой болдог.

ТӨГС БУС ӨРСӨЛДӨӨН

• 1. Өрсөлдөөнт зах зээл

• 2. Пүүсүүдийн тухай (маш олон үйлдвэрлэгч нийлүүлэгчтэй)

• 3. Нэг ижил бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ.

• 4. Чөлөөтэй, саад байхгүй

• 5. Үнэнд нөлөөлөх боломж байхгүй

• 6. Үнийн бус өрсөлдөн байхгүй

Английн эдийн засагч Э.Чемберлин

• Өрсөлдөөн ба монополийн тухай шинэ сонгодог онол:

• Чөлөөт өрсөлдөөн, монополь 2 аль аль нь цэвэр

байдлаараа байдаггүй.

• Бодит амьдралд нэгдмэл байх бөгөөд тухайлбал,

монополь өрсөлдөөнөөр илэрнэ.

Монопольт өрсөлдөөний Э.Чемберлинийн загвар

• Э.Чемберлин үзэхдээ олон тооны үйлдвэрлэгч, худалдан авагчидтай нэг

төрлийн бүтээгдэхүүнийг тэнцвэрт үнэ нь үйлдвэрлэлийн зардал буюу

нийлүүлэлт болон нийт орлого буюу эрэлтийн муруйгаар тодорхойлогдоно

Срафф болон Робинсон нь монополийг зах зээлийн

механизмд саад учруулдаг гэж үзсэн.

Зах зээлийн төрийн зохицуулалтыг хүчтэй

болгохыг дэмждэг Э.Чемберлинмонопроль

өрсөлдөөний системд байх

хэвийн зүйл. монопольт

өрсөлдөөний зах зээлийн

механизм нь сөрөг үзэгдлийг бий

болгохгүй учраас төрийн

оролцоо онц шаардлагагүй.

гэжээ.

ХХ зууны дунд үед өрсөлдөөний онолд өөрчлөлт орж монополийн хөдөлгөгч хүчийг

дараахи 4 загвараар тодорхойлж байна.

o Төгс “цэвэр” өрсөлдөөнт монополь

o Монопольт өрсөлдөөн

o Олигополь өрсөлдөөн

o Цэвэр монополь

5.4 Өрсөлдөөний онолын үзэл баримтлалын үндэслэл Өрсөлдөөний эдийн засгийн загвар Загваруудыг тодорхйолсон үндсэн бүтээлүүд

Төгс “цэвэр” өрсөлдөөн

- Стандартчилсан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг олон

тооны үйлдвэрүүдтэй,

- Үнийн хяналтгүй,

- Эрэлт маш их мэдрэмжтэй

- Үнийн бус өрсөлдөөн байдаггүй,

- Бизнесийн байгууллагуудад хориг саад байхгүй

Төгс “цэвэр” өрсөлдөөн

А.Смит. “Ард түмний баялагийн мөн чанар шалтгааны судалгаа”

/1776 он/

Д.Рикардо “Улс төрийн эдийн засгийн ухааны зарчмууд ба албан

татвар” /1817 он/

Дж.С.Милль “Улс төрийн эдийн засгийн ухааны зарчмууд” /1848 он/

К.Маркс “Капитал” /1863-1894 он/

Монопольт өрсөлдөөн

- Ялгавартай бараа бүтээгдэхүүн борлуулдаг олон

тооны үйлдвэрүүдтэй,

- Үнийн нарийн хяналттай,

- Эрэлт нь мэдрэмжтэй,

- Өрсөлдөөнд үнийн бус аргыг ашигладаг,

- Салбарт нэвтрэх бага зэрэг хориг саадтай

Төгс бус өрсөлдөөн

А.О.Курно “Баялгийн онолын математикийн зарчмуудын

судалгаа ”/1838 он/

Ф.И.Эджуарт “Монополийн онол ”/1897 он/

К.Викселл “Улс төрийн эдийн засгийн ухааны лекцүүд”

/1901 он/

Дж. Робинсон “Төгс бус өрсөлдөөний эдийн засгийн онол ”

/1933 он/

Э.Чемберлин “Монопольт өрсөлдөөний онол” /1933 он/

Дж.Кейнс “Ажил эрхлэлт, зээлийн хүү, мөнгөний ерөнхий

онол ” /1936 он/

Й.Шумпетер “Капитализм, социализм ба ардчилал” /1942

он/

А.П. Лернер “Хяналтын эдийн засаг ”/1944 он/

Ф.А.Хайек ”Индивидуализм ба эдийн засгийн журам”

/1948 он/

П.Срафф “Таваарын туёламжтайгаар таваар үйлдвэрлэх

нь” /1960 он /

Олигополь өрсөлдөөн

- Олон биш үйлдвэрийн газруудтай,

- Үйлдвэрүүдийн харилцан үйлдлийн түвшинээс

үнийн хяналт хамаардаг

- Үнийн бус өрсөлдөөн давамгайлсан бийзнесийг

зохион байгуулахад хориг саадтай

Цэвэр монополь

- Орлуулах бүтээгдэхүүнд өвөрмөц бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэдэг нэг үйлдвэртэй

- Үнийн хяналт ихтэй

- Эрэлт мэдрэмжгүй

- Тухайн салбарт бусад пүүс нэвтрэх боломжгүй

Өрсөлдөөний онол:

• Нэг төрлийн бүтээгдэхүүнийг их хэмжээгээр

үйлдвэрлэх явдлаас аажмаар хувийн нэг бүрийн

хэрэглээний бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд

хүргэсэн.

• Ашиг өндөр, хөдөлмөр болон капиталыг

хэмнэлттэй ашигладаг салбар.

үнийн үнийн бус өрсөлдөөн

ХХ зууны Р.Макконел, Л.Брю

• олон тооны худалдан авагчид

• худалдан борлуулагчид

• зах зээлийг чөлөөтэй орхих

• П.Самуэльсон: олон сая хүмүүсийн мэдлэг, үйл

хөдлөлийг нэгтгэх гол хэрэгсэл болж байна гэжээ.

Ийнхүү өрсөлдөөн нь үнийн механизмаас хальж

гарчээ.

5.5 Аж үйлдвэржсэн нийгэм дэх өрсөлдөөн

• 1970-аад оны аж үйлдвэржсэн нийгэмд оюуны

багтаамж ихтэй бараа үйлчилгээ.

• Ийм нөхцөлд мэдлэг, мэдээлэл, мэдээллийн

технологи, электрон таваарын үйлдвэрлэл,

удирдлагын шинэ систем, аж ахуйн дэд бүтцийн

сүлжээ, түүнчлэн санхүүгийн урсгал

• өрсөлдөөний давуу тал нь өөрийн үндсэн үүргийн

агуулгаас ч хальж гарчээ.

В.И Синько бичихдээ “Өнөө үеийн өрсөлдөөн нь

дараах үндсэн 3 шинж

• Өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэлийн нөхцөлд

бүтээгдэхүүний бүхий л үе шатуудад: төсөл, үйлдвэрлэл,

борлуулах, үйлчилгээ, хэрэглээ

• үйлдвэрлэлийн зардал, үнэ бүрдэлт, үйлдвэр аж ахуйн

газрыí зохицолдоо, хэрэглээ

• аж ахуй эрхлэх, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг

илэрхийлэх

С.Г.Светунькова орчин үеийн өрсөлдөөнийг

дараах 3 үндсэн хандлагаар

1. үр дүнгийн өрсөлдөөн: хэрэглэгчийн таашаал,

монополийг хязгаарлах, цэвэр байдлаар өрсөлдөх,

үйлдвэрлэх болон худалдан борлуулах нөхцлийг

сайжруулах.

2. эрэлт, болон нийлүүлэлтийг тэнцвэржүүлэх

3. өрсөлдөөнийг салбаруудын зах зээлийн хэлбэрийг

тодорхойлдог шалгуур

биологи

- Амь зуулга

- Амьдралын төлөөх

тэмцэл

- Үр удмаа үлдээх

Хүний түүх ...

нийгэм

- Мэдээлэл

- Ашиг, орлого

- Нийгмийн давхарга

- Нэр төр

- Итгэл үнэлэмжил

Орчин үе

Амьдралын төлөөх өрсөлдөөн

ХАРХ БА ХҮН: АМЬДРАЛЫН ТӨЛӨӨХ ТЭМЦЭЛ

Энд нэг сонирхолтой туршилт байна. Туршилтыг хархан дээр явуулсан (хүн төрөлхтөн хүмүүний с

айн сайхны төлөө гэх “хүмүүнлэг” ийм туршилтуудыг байнга л явуулж байдаг дөө) агаад сонирхол

той зүйл ажиглагдсан байна.

1. Хархны өмнө нь хоол гэвч цахилгаан гүйдэл бүхий талбайг давж гарах ёстой.

Хархыг гүйх бүрт цахилгаан хүчдлийг тодорхой түвшин хүртэл нэмнэ. Эцэстээ хөөрхий амьтан

тэмцлээ зогсоож,

улмаар өлсөж үхжээ.

2. Эм харх. Тэмцлийг нь зогсоохын тулд ердөө 5-6 вольт хангалттай байсан бол эмэгчнээ хамгаал

ах эрэгчний тэмцлийг

зогсоохын тулд хүчдлийг 1.5-2 дахин өсгөхөд хүрсэн аж.

3. Гөлчгийг үлдээж, хөөрхий гөлчгийг тарчилган зовоожээ. Нас биенд хүрсэн харх үр зулзагаа хам

гаалах оролдлогыг нь

таслан зогсоохын тулд эрэгчинд даруй дөрөв дахин, харин эмэгчинд түүнээс хагас дахин хүчд

элийг ихэсгэх хэрэг гарсан байна.

Энэ тохиолдолд зарим эрэгчин харх үхэхэд хүрч байжээ. Учир нь 13 вольтийн хүчдэл хөөрхий

хархыг шууд үхэлд

хүргэдэг гэнэ.

• 1960-аадонызааг дээр өрсөлдөөнийонолньбүснутгийншинжлэх ухаантайнийлэххандлага ажиглагджээ.

Өөрөөð хэлбэл, математик арга, өрсөлдөөниймизро эдийнзасгийнонолынүндсэндээр гарчирсэн гол

төлөөлөгч У.Изард, Р. Ричардсоннарюм. Энэ үед өрсөлдөөнийонолдХ.Хоттелингийнзагвар чухалбайр

суурьтайболжиржээ.

• 1980-аадонд эдийнзасгийнфедерализмийнонолихээхэндэлгэрчээ. Энэонолдөрсөлдөөнийг бүснутгийн

янзбүрийнтүвшинд засаглалыг тогтооход ихээхэн анхаарах болжээ.

• 1990-ээдондтөсвийнфедерализмийн онолихээхэн дэлгэрчээ. Энэонолд өрсөлдөөний онолыгтив, бүс

нутгийнөрсөлдөөний харилцаанд авчүзэх болсонбайна. Ийнхүүөрсөлдөөн ньуламбүр хилхязгааргүй

болжбайна.

• Áèäíèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëä ºðñºë人í áàéíãà ÿâàãäàæ áàéäàã. Æèøýýëáýë, òàìèð÷èä ìåäàëèéí òºëºº, á¿õ íàéìàà÷èä èë¿¿ ìºí㺠îëîõûí òºëºº, óëñ òºð÷èä îëîí

ò¿ìíýýñ èë¿¿ îëîí ñàíàë àâàõûí òºëºº, ðàäèî, òåëåâèç¿¿ä èë¿¿ îëîí õ¿íèé àíõààðëûã òàòàõûí òºëºº, оðîí íóòãèéí çàõèðãààä õºðºíãºòýé òàòâàð òºëºã÷äèéã òàòàõ,

ÿäóóрлыг àðèëãàõûí òºëºº, уëñ îðíóóä ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿ð àøèãòàé áèçíåñ, àæëûí õàìãèéí ñàéí óð ÷àäâàð, áîëîâñðîëòîé àæèëëàã÷äûí òàòàõûí

төлөө г.м. õîîðîíäîî ºðñºëääºã. Æèøýýëáýë, àëü íýã îðîí êîìïàíèóäûã ººðòºº òàòàõ çîðèëãîîð áóñàä îðíóóäàä øèíý êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàõã¿é áîëîõ õ¿ðòýëõ

õýìæýýíä îðëîãûí òàòâàð, öàëèíãèéí äîîä õýìæýýã áóóðóóëæ áîëíî.

• http://www.vestnik.fa.ru(20)2001/4.html

• Большой экономический словарь. М.:Институт новой экономики, 1997

• http://www.vestnik.fa.ru/4(20) 2001/4html

• www.ariom.ru/litera/2003-html/funki.htm

• http://www.vestnik.fa.ru(20)2001/4.html

• Синько В. Конкурентная среда, необходимая для протзводства конкурентоспособной продукции //

Стандарты и качество. 2000 №6, С.38-43

• - Agner Fog, Towards a universal theory of competition and selection

• http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D1%8D

%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B4%D0

%BE_%D0%9A%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D1%81%D0%B0