1

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Wydzia Prawa i Administracji

Jdrzej Jakubowicz

ROZPRAWA DOKTORSKA

Sukcesja uniwersalna publicznoprawna

(administracyjna i podatkowa)

przy czeniach, przeksztaceniach i podziaach spek

Praca doktorska napisana

pod kierunkiem naukowym

Prof. UAM dr hab. Krystiana M. Ziemskiego

w Zakadzie Prawa Administracyjnego i Nauki

o Administracji

Pozna 2014

2

Spis treci Strona

I. Wstp 5

II. Zarys pojcia sukcesja 10

III. Sukcesja uniwersalna prywatnoprawna 16

1. Przesanki (podstawa) faktyczne sukcesji

uniwersalnej prywatnoprawnej

16

2. Zakres podmiotowy sukcesji uniwersalnej

prywatnoprawnej

20

3. Zakres przedmiotowy sukcesji uniwersalnej

prywatnoprawnej

21

IV. Rys historyczny sukcesji uniwersalnej publicznoprawnej 33

1. Ustawa o prywatyzacji przedsibiorstw

pastwowych

34

1.1. Uwagi oglne 34

1.2. Nastpstwo prawne w ustawie o

prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych

35

2. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji

i prywatyzacji

57

3. Kodeks handlowy i ustawa o zobowizaniach

podatkowych

66

3.1. Sukcesja uniwersalna przy poczeniu

spek na podstawie kodeksu handlowego

67

3.2. Nastpstwo prawne przy przeksztaceniu

spek na podstawie kodeksu handlowego

78

3.3. Nastpstwo prawne na podstawie kodeksu

handlowego, w wietle przepisw

przejciowych kodeksu spek handlowych

79

3.4. Wnioski 83

V. Sukcesja uniwersalna publicznoprawna - kwestie wstpne,

przypadki przewidziane przez prawo

86

VI. Przesanki (podstawa) faktyczne sukcesji uniwersalnej 107

3

publicznoprawnej

1. Przeniesienie przedsibiorstwa a przeniesienia

praw i obowizkw publicznoprawnych

107

2. Przesanki sukcesji uniwersalnej

administracyjnoprawnej

119

3. Przesanki sukcesji uniwersalnej podatkowej 120

VII. Zakres podmiotowy sukcesji uniwersalnej

publicznoprawnej

131

VIII. Zakres przedmiotowy sukcesji uniwersalnej

publicznoprawnej

133

1. Zakres przedmiotowy sukcesji uniwersalnej

administracyjnoprawnej

133

2. Zakres przedmiotowy sukcesji uniwersalnej

podatkowej

139

2.1. Charakter praw i obowizkw podatkowych

a sukcesja podatkowa

139

2.2. Pozostae zagadnienia zwizane z zakresem

przedmiotowym sukcesji podatkowej

142

3. Ograniczenia sukcesji uniwersalnej podatkowej w

ustawach podatkowych

151

3.1. Uniwersalna sukcesja podatkowa czciowa 153

3.2. Szczeglne regulacje dotyczce sukcesji

uniwersalnej podatkowej zawarte w ustawie

o podatku dochodowym od osb prawnych

159

3.3. Ustawa o podatku dochodowym od osb

fizycznych

173

3.4. Sukcesja uniwersalna podatkowa a ustawa

o podatku od towarw i usug

175

3.5. Sukcesja uniwersalna podatkowa w

kontekcie innych ustaw podatkowych

180

3.6. Wnioski 182

IX. Moment dokonania si sukcesji 183

X. Pozostae przypadki sukcesji uniwersalnej 187

4

1. Sukcesja uniwersalna a postpowanie

sdowoadministracyjne i administracyjne

187

2. Postpowanie podatkowe a sukcesja uniwersalna

podatkowa

190

3. Sukcesja uniwersalna a postpowanie cywilne 191

4. Sukcesja praw i obowizkw z zakresu prawa

karnego w ramach transformacji kapitaowych

spek

193

4.1. Sukcesja praw zwizanych ze statusem

pokrzywdzonego

193

4.2. Sukcesja a odpowiedzialno podmiotw

zbiorowych za czyny zabronione pod

grob kary

196

5. Wnioski 199

XI. Podsumowanie zasady rzdzce sukcesj uniwersaln

publicznoprawn

201

XII. Wykaz stosowanych skrtw 209

XIII. rda 212

5

I. Wstp

Sukcesja uniwersalna jest instytucj, ktra korzeniami siga prawa rzymskiego.

Sukcesja w prawie rzymskim wykazywaa trzy zasadnicze cechy, ktre rzutuj na analiz

sukcesji w obecnym stanie prawnym. Sukcesja w prawie rzymskim oznaczaa wstpienie w

miejsce innej osoby, zarwno w sferze stosunkw prawnych, jak i stanowiska w

administracji. Po drugie sukcesja dzielia si na sukcesj syngularn (wstpienie w cile

okrelony stosunek) i uniwersaln (wstpienie w og stosunkw danej osoby). W kocu -

sukcesja uniwersalna ograniczona bya do spadkobrania oraz przypadkw sprzeday caego

majtku.1

Teoretyczna konstrukcja sukcesji uniwersalnej zostaa wypracowana w doktrynie

prawa cywilnego, gazi prawa w stosunku do ktrej prawo administracyjne pojawio si

pniej. Nastpnie doszo do wyodrbnienia prawa podatkowego. Ze wzgldu na to, e prawa

i obowizki z zakresu prawa administracyjnego okrela organ administracji przyjmowano, e

czynnoci cywilnoprawne nie mog powodowa zmian w zakresie praw i obowizkw

administracyjnych. Wystpienie sukcesji uniwersalnej w prawie cywilnym powoduje

jednake konsekwencje w prawie administracyjnym. W prawie podatkowym natomiast

wprowadzono jednoznaczne regulacje dotyczce sukcesji.

W niniejszej pracy uywane bdzie okrelenie prawo publiczne. Okrelenie to

zastosowano przy odnoszeniu si do kwestii zwizanych cznie z prawem administracyjnym

i podatkowym (cho zdaj sobie spraw, e pojcie prawo publiczne jest rwnie odnoszone

do innych dziedzin prawa).

W prawie publicznym obowizuje, z pewnymi wyjtkami, zasada braku sukcesji praw

i obowizkw. Wskazana zasada dotyczy jednak wycznie braku sukcesji, ktr, podajc

za terminologi uywan przez doktryn prawa cywilnego, mona nazwa syngularn, czyli

nastpstwa prawnego co do indywidualnie oznaczonego prawa lub praw. Oznacza to, e

sukcesja syngularna jest dopuszczalna tylko w cile okrelonych przez ustaw przypadkach

(po czci to stwierdzenie odnosi si rwnie do sukcesji uniwersalnej).

Na podstawie obowizujcego stanu prawnego wystpowanie, w okrelonych

przypadkach, sukcesji uniwersalnej w prawie administracyjnym i podatkowym nie powinno

by kwestionowane, cho pojawiaj si pojedyncze gosy zarwno w doktrynie, jak i

1 Rozwadowski W. [w:] Prawo Rzymskie, Sownik encyklopedyczny pod redakcj Witolda Woodkiewicza, Warszawa 1986, s. 145, 154-155.

6

orzecznictwie sprzeciwiajce si moliwoci wystpienia sukcesji uniwersalnej w prawie

administracyjnym. Instytucja sukcesji uniwersalnej, wystpujca w prawie administracyjnym

i podatkowym wykazuje zarwno cechy wsplne, jak i odrbnoci w stosunku do sukcesji

uniwersalnej cywilnoprawnej. Zastrzec jednak naley, e tak jak ma to miejsce w prawie

cywilnym, rwnie w prawie publicznym sukcesja uniwersalna jest dopuszczalna wycznie

w przypadkach w ustawie przewidzianych.

Przypadkami, przewidzianymi przez prawo, dopuszczajcymi (wzgldnie

wskazujcymi na dopuszczenie, o czym dalej w niniejszej pracy) sukcesj publicznoprawn

uniwersaln s w szczeglnoci czenia i podziay spek normowane przez kodeks spek

handlowych, przeksztacenia przedsibiorstw pastwowych, czenia funduszy

inwestycyjnych, czenia samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej. W oparciu

o przywoane przypadki bd w niniejszej pracy formuowane wnioski.

Celem niniejszej pracy jest prba weryfikacji nastpujcych tez:

1. w prawie obowizuje zasada sukcesji uniwersalnej publicznoprawnej w przypadku

czenia spek, podziaw spek, poczenia wewntrznego i krajowego funduszy

inwestycyjnych, poczenia samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej,

a w odniesieniu do przeksztace przedsibiorstw pastwowych w spki wystpuje

zasada kontynuacji wszelkich praw i obowizkw przedsibiorstwa pastwowego

przez spk (wskazane instytucje zwane dalej bd rwnie transformacjami

kapitaowymi),

2. sukcesja uniwersalna cywilnoprawna, administracyjnoprawna i podatkowa

wystpujce przy transformacjach kapitaowych spek wykazuj pewne cechy

wsplne,

3. sukcesja uniwersalna cywilnoprawna, administracyjnoprawna i podatkowa wystpuj

przy okazji jednego zdarzenia prawnego,

4. sukcesja uniwersalna publicznoprawna obejmuje rwnie sukcesj podatkow, z tym

zastrzeeniem, e w razie wyczerpujcego uregulowania danego przypadku sukcesji

podatkowej w ustawach podatkowych znaczenie maj, w zwizku z autonomi prawa

podatkowego, regulacje prawa podatkowego,

5. w zakresie sukcesji uniwersalnej pomidzy normami kodeksu spek handlowych a

normami ordynacji podatkowej zachodzi zaleno lex specialis derogat legi generali,

7

gdzie normy ordynacji podatkowej stanowi normy szczeglne w stosunku do norm z

kodeksu spek handlowych,

6. w zakresie podziau spek pocigajcego za sob wystpienie sukcesji podatkowej

pomidzy normami kodeksu spek handlowych a normami ordynacji podatkowej

zachodzi stosunek lex primaria (normy ordynacji podatkowej) derogat legi

subsidiaria (normy kodeksu spek handlowych), gdy wystpuje tu sytuacja, w ktrej

jeden przepis (tu: ordynacji podatkowej) dopuszcza powstanie skutkw okrelonych

transformacji kapitaowych w postaci wystpienia sukcesji podatkowej (formuuje

nakaz) w szerszym zakresie, a drugi (tu: kodeks spek handlowych) ogranicza t

instytucj (formuuje zakaz) w wszym zakresie,

7. sukcesja publicznoprawna uniwersalna jest dopuszczalna wycznie w przypadkach w

ustawie przewidzianych, a jej ograniczenia wprowadzone mog zosta jedynie na

zasadzie wyranego ustawowego wyjtku,

8. jednym z ogranicze sukcesji uniwersalnej publicznoprawnej przy transformacjach

kapitaowych spek jest ograniczenie sukcesji podatkowej w przypadkach: podziau

spki i przeksztacenia przedsibiorcy w jednoosobow spk kapitaow, gdzie

podatnikiem pozostaje odpowiednio spka dzielona, a w odniesieniu do praw

niezwizanych z prowadzon dziaalno gospodarcz, a take obowizkw -

przedsibiorca,

9. sukcesja uniwersalna publicznoprawna, wystpujca przy transformacjach

kapitaowych spek, jest zawsze zwizana z przejciem majtku na nastpc

prawnego.

Przy weryfikacji wyej przytoczonych tez zakresem badawczym nie zostay objte

wszelkie przypadki sukcesji. Poza zasigiem bada pozostaa praktycznie sukcesja

syngularna, ktrej przypadki w prawie administracyjnym posuyy jedynie jako materia

porwnawczy lub jako przykad bdnego rozpoznawania przez doktryn lub orzecznictwo

przepisw odnoszcych si do sukcesji syngularnej jako przepisw majcych rwnie

zastosowanie przy sukcesji uniwersalnej.

W ramach analizy dotyczcej sukcesji uniwersalnej publicznoprawnej wystpujcej

przy kapitaowych transformacjach spek poczynione zostay spostrzeenia i odniesienia do

klasycznego przypadku sukcesji uniwersalnej dziedziczenia, jednake podkreli naley, e

samo dziedziczenie nie byo przedmiotem bada. Z tego rwnie wzgldu przedmiotem

8

bada nie bya sukcesja podatkowa stanowiona przez art. 97 ordynacji podatkowej czyli

sukcesja praw i obowizkw podatkowych spadkodawcy przez spadkobiercw.

W pracy zostaa przeprowadzona analiza nastpstwa prawnego w zakresie prawa

prywatnego i publicznego w przypadkach: czenia spek, podziaw spek, przeksztace

spek i przedsibiorstw pastwowych w spki, poczenia wewntrznego i krajowego

funduszy inwestycyjnych, poczenia samodzielnych publicznych zakadw opieki

zdrowotnej. W pierwszej kolejnoci poczynione zostay spostrzeenia w zakresie sukcesji

uniwersalnej prywatnoprawnej. Spostrzeenia te zostay wykorzystane przy formuowaniu

wnioskw wywiedzionych z analizy zagadnie zakrelonych w kolejnych rozdziaach

niniejszej pracy. Analiza ta i sformuowane na jej podstawie wnioski posuyy do weryfikacji

wskazanych powyej tez. Podsumowanie spostrzee poczynionych w ramach kadego

rozdziau lub podrozdziau niniejszej pracy zawarte zostao we wnioskach znajdujcych si na

kocu kadego z nich. Ostateczne wnioski podsumowujce spostrzeenia z caej pracy

zawarte zostay w ostatnim rozdziale pracy.

Ze wzgldu na to, e sukcesja uniwersalna w prawie prywatnym obowizuje

niewtpliwie duej ni sukcesja w prawie publicznym, a take stanowi ich pierwowzr

teoretyczny, opisujc sukcesj w prawie publicznym naleao czerpa z poj uywanych do

opisania sukcesji w prawie prywatnym.2

Przy weryfikacji wyej wskazanych tez zastosowana zostaa metoda analizy

dogmatycznej. W zwizku z czym dokonano analizy przepisw prawa i wynikajcych z tych

przepisw norm prawnych.

W celu porwnania instytucji prawa majcych podstaw prawn w uchylonych ju

przepisach, z instytucjami regulowanymi przez obowizujce przepisy i uzyskania na tej

podstawie dodatkowych argumentw uytecznych przy weryfikacji powoanych powyej tez,

analizie poddano rwnie nieobowizujce regulacje (przede wszystkim ustawy o

prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych, kodeksu handlowego).

Dodatkowo analizie poddano orzecznictwo Naczelnego Sdu Administracyjnego

(dalej zwanym rwnie NSA), Sdu Najwyszego (dalej zwanym rwnie SN), wybranych

orzecze sdw powszechnych i administracyjnych, pism i interpretacji organw

2 Na marginesie naley wskaza, e niektrzy przedstawiciele doktryny sprzeciwiaj si uywaniu poj

uksztatowanych w cile okrelonej dziedzinie prawa do opisywania instytucji prawnych z innych dziedzin

prawa. Zdaniem reprezentantw tego pogldu jest to dokonywane bez przekonujcego uzasadnienia, prowadzi

do uproszcze w zakresie ustalenia uwarunkowa specyficznych dla norm prawa administracyjnego tak: K.

Bandarzewski, Komercjalizacja przedsibiorstw pastwowych, Zakamycze 2003, s. 213.

9

podatkowych. Cao badanego materiau zostaa przeanalizowana przy wykorzystaniu

dorobku przedstawicieli doktryny.

10

II. Zarys pojcia sukcesja

W prawodawstwie najstarszym przypadkiem sukcesji uniwersalnej jest dziedziczenie.

Mona przytoczy nastpujc definicj sukcesji uniwersalnej w przypadku dziedziczenia:

nastpstwo pod tytuem oglnym, gdzie spadkobierca na mocy jednego zdarzenia (jednego

stanu faktycznego), jakim jest otwarcie spadku, wstpuje w og praw i obowizkw osoby

zmarej (spadkodawcy), bez potrzeby podejmowania ze swojej strony dodatkowych czynnoci

moe wic sta si spadkobierc.

Podejmujc temat sukcesji uniwersalnej nie sposb nie pokusi si o prb

sformuowania definicji, ktra moe by zastosowana do wszystkich przypadkw sukcesji

uniwersalnej przewidzianych przez prawo.

Sformuowanie poprawnej i najbardziej wszechstronnej definicji sukcesji uniwersalnej

wymaga wpierw wskazania, e sama sukcesja oznacza nabycie pochodne,3 czyli takie

nabycie, ktrego przesank jest uprzednie (przed przejciem na nastpc prawnego) istnienie

u poprzednika (podmiotu, ktrego prawa i obowizki s przedmiotem sukcesji) tego samego

lub innego prawa. Przeciwiestwem do nabycia pochodnego jest nabycie pierwotne, czyli

takie, w wyniku ktrego nie dochodzi do uzyskania prawa podmiotowego od okrelonej

osoby (nie jest uzalenione od tego, e uprzednio prawo to przysugiwao okrelonemu

podmiotowi).4

Natomiast przez sukcesj uniwersaln naley rozumie jeden ze sposobw nabycia

pochodnego, bdcego nastpstwem pod tytuem oglnym, gdzie na podstawie jednego stanu

faktycznego nastpuje przejcie z poprzednika na nastpc prawnego, co do zasady, ogu

praw stanowicych jego majtek lub cz tego majtku, ale nie tylko. Przez okrelenie

majtek naley rozumie og aktyww i pasyww przysugujcych poprzednikowi, bowiem

nabyciu majtku towarzyszy rwnie wstpienie w dugi. Sukcesja uniwersalna wystpuje

podobnie jak sukcesja syngularna wycznie w przypadku nabycia pochodnego.5

Przy okazji omawiania charakteru prawnego sukcesji uniwersalnej warto przybliy

kilka cech dziedziczenia istotnych ze wzgldu na tematyk niniejszego opracowania, a

3 A. Wolter, Prawo cywilne, Zarys czci oglnej, Warszawa 1972, s. 121.

4 Z. Radwaski, Prawo cywilne cz oglna, Warszawa 2009, s. 100. 5 A. Wolter, op.cit., s. 122.

A. Szumaski, [w:] S. Sotysiski, A. Szajkowski, A. Szumaski, J. Szwaja, Kodeks spek handlowych,

Komentarz do artykuw 459-633, Warszawa 2009, s. 254-255.

11

nastpnie porwna je z istotnymi cechami sukcesji uniwersalnej wystpujcej przy

transformacjach kapitaowych.

Z art. 64 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej6 wynika, e oprcz prawa do

wasnoci i innych praw majtkowych kady ma take prawo do dziedziczenia. Oznacza to,

e dziedziczenie, pozostaje pod szczegln ochron prawa (art. 64 ust. 2). Prawo

dziedziczenia zaliczy wic naley do konstytucyjnych praw podmiotowych o charakterze

powszechnym.7

W doktrynie prawa cywilnego zasadniczo panuje zgodny pogld, e do czasu otwarcia

spadku nie powstaje adne prawo czy eksepktatywa zwizana z dziedziczeniem.8

Po otwarciu spadku jednake naleaoby przyj, e powstaje cywilnoprawne prawo

podmiotowe do spadku (o charakterze bezwzgldnym, zbywalnym, przysugujcym

przeciwko kademu, kto wada spadkiem), czyli prawo dziedziczenia, a samo dziedziczenie

jest sposobem nabycia praw tworzcych spadek. Warto przy tym wyjani, e postawiona w

poprzednim zdaniu teza nie jest powszechnie przyjta przez doktryn. Istniej bowiem gosy,

i to do wyraziste, opowiadajce si przeciwko istnieniu podmiotowego prawa

dziedziczenia.9

Dziedziczenie z uwagi na to, e dotyczy praw i obowizkw jako caoci nalecych

do spadkodawcy powoduje nastpujce konsekwencje:

sukcesja obejmuje wszystkie przedmioty majtkowe zaliczone do spadku,

w przypadku kilku spadkobiercw wszyscy wsplnie nabywaj spadek jako cao,

6 artyku 64:

1. Kady ma prawo do wasnoci, innych praw majtkowych oraz prawo dziedziczenia.

2. Wasno, inne prawa majtkowe oraz prawo dziedziczenia podlegaj rwnej dla wszystkich ochronie

prawnej.

3. Wasno moe by ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty

prawa wasnoci. 7 uchwaa Sdu Najwyszego z dnia 25 czerwca 2003 r., sygnatura akt III CZP 14/03, Orzecznictwo Sdu

Najwyszego Izba Cywilna z 2004 r. Nr 7-8, s. 106. 8 E. Niezbecka, Komentarz do art.922 kodeksu cywilnego (Dz.U.64.16.93), [w:] A. Kidyba (red.), E. Niezbecka,

Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, LEX, 2008. 9 A. Szpunar [w:] Uwagi o pojciu prawa dziedziczenia, Rejent nr 5 (133)/2002 przeprowadzi ogln

charakterystyk pogldw przedstawicieli doktryny, ktrzy s przeciwko istnieniu podmiotowego prawa

dziedziczenia,

neguje istnienie podmiotowego prawa do spadku rwnie M. Niedopia w Glosie do uchway SN z dnia 25

czerwca 2003 r., III CZP 14/03, Nowy Przegld Notarialny z 2005 r. Nr 1/56.

http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.21397:part=a64u1&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.21397:part=a64u2&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkDocsList.rpc?hiperlink=type=merytoryczny:nro=Powszechny.21397:part=a64u3:nr=1&full=1

12

nabycie w drodze sukcesji uniwersalnej jest nabyciem pochodnym, czyli prawa

majtkowe nalece do spadku przechodz na nastpcw tylko w takim zakresie w

jakim przysugiway spadkodawcy.10

Zauway naley, e analogiczne s zasadnicze konsekwencje sukcesji uniwersalnej w

przypadku czenia spek handlowych tzn.:

sukcesja obejmuje cay majtek spki przejmowanej (spek podlegajcych czeniu),

jest to rwnie nabycie pochodne, co powoduje okrelone, wspomniane ju skutki

prawne, a przede wszystkim znajdzie tu zastosowanie (tak jak przy innych

przypadkach sukcesji uniwersalnej) zasada nemo plus iuris in alium transferre potest,

quam ipse habet.11

Rnica w konsekwencjach sukcesji uniwersalnej przejawia si natomiast przy

podziale spek. Nie zachodzi wwczas, omawiana dotychczas, pena sukcesja uniwersalna,

lecz sukcesja uniwersalna czciowa (zwana rwnie ograniczon). Ten rodzaj sukcesji

charakteryzuje si tym, e wstpienie z dniem podziau bd wydzielenia w prawa

i obowizki spki dzielonej jest odniesione do tych z nich, ktre danemu nastpcy prawnemu

zostay przypisane w planie podziau12

. Z uwagi na powysze moe wydarzy si sytuacja,

w ktrej okrelone prawo lub obowizek nie zostanie przydzielone ktrejkolwiek ze spek

biorcych udzia w podziale. Wwczas zastosowanie znajdzie 3 artykuu 531 kodeksu

spek handlowych13

stanowicy, e do skadnikw majtku spki dzielonej nieprzypisanych

w planie podziau okrelonej spce przejmujcej lub spce nowo zawizanej stosuje si

odpowiednio przepisy o wspwasnoci w czciach uamkowych. Udzia spki

przejmujcej lub spki nowo zawizanej we wsplnoci jest proporcjonalny do wartoci

aktyww przypadajcych kadej z tych spek w planie podziau. Za zobowizania spki

dzielonej, nieprzypisane w planie podziau spkom przejmujcym lub spkom nowo

zawizanym, spki te odpowiadaj solidarnie.

10

J. Pitkowski, H. Witczak, A. Kawako, System prawa prywatnego Prawo spadkowe, Tom 10, Warszawa

2009, s. 131-133. 11

A. Szumaski, [w:] S. Sotysiski, A. Szajkowski, A. Szumaski, J. Szwaja, Kodeks spek handlowych,

Komentarz do artykuw 459-633, Warszawa 2004, s. 255-256. 12

M. Rodzynkiewicz, Kodeks spek handlowych, Komentarz, Warszawa 2009, s. 1160. 13

artyku 531 3:

Do skadnikw majtku spki dzielonej nieprzypisanych w planie podziau okrelonej spce przejmujcej lub

spce nowo zawizanej stosuje si odpowiednio przepisy o wspwasnoci w czciach uamkowych. Udzia

spki przejmujcej lub spki nowo zawizanej we wsplnoci jest proporcjonalny do wartoci aktyww

przypadajcych kadej z tych spek w planie podziau. Za zobowizania spki dzielonej, nieprzypisane w

planie podziau spkom przejmujcym lub spkom nowo zawizanym, spki te odpowiadaj solidarnie.

http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkDocsList.rpc?hiperlink=type=merytoryczny:nro=Powszechny.109300:part=a5313:nr=2&full=1

13

W prawie administracyjnym materialnym mona wyrni dwie formy sukcesji, czyli

nastpstwa prawnego, ktre zasadniczo odpowiadaj prywatnoprawnym modelom sukcesji

syngularnej i uniwersalnej. Ot wyrni mona nastpstwo na podstawie decyzji

administracyjnej (gdzie nastpca wchodzi w indywidualnie oznaczone prawa lub obowizki,

zazwyczaj wice si z majtkiem w szerokim tego sowa znaczeniu). Zdaniem autora

niniejszej pracy przypadki sukcesji syngularnej naley rozpatrywa jako wyjtki od zasady

braku sukcesji syngularnej w prawie administracyjnym. Drug form sukcesji jest nastpstwo

z mocy prawa (w wyniku ktrego nastpca wchodzi we wszystkie prawa i obowizki, bd

te pewn ich grup, o charakterze publicznym, wice si z przejmowanym majtkiem).14

Dla okrelenia nastpstwa z mocy prawa bd dalej uywa pojcia sukcesji uniwersalnej

publicznoprawnej. W doktrynie istniej jednake pogldy stwierdzajce, e na podstawie

prawa administracyjnego nie dochodzi do adnego nastpstwa prawnego, tylko dochodzi do

zmiany stosunku i zawizania zupenie nowego stosunku prawnego15

, a take pogld poredni

wskazujcy, e w zakresie podmiotowym nastpuje nawizanie nowych stosunkw prawnych

z organem administracji, ale w zakresie przedmiotowym nastpuje kontynuacja stosunkw

administracyjnoprawnych na warunkach okrelonych dla poprzednika.16

Warto wskaza, e w prawie administracyjnym nie budzi w zasadzie wtpliwoci

zagadnienie przenoszenia praw i obowizkw w przypadku tzw. rzeczowych aktw

administracyjnych, przez ktre naley rozumie akty skierowane co prawda do indywidualnie

okrelonego adresata, ale odnoszce si do rzeczy i wice take okrelonych prawem

nastpcw adresata aktu bd kadoczesnego posiadacza rzeczy.17

W prawie podatkowym natomiast zasad sukcesji zawzi naley jedynie do sukcesji

uniwersalnej, gdy na gruncie prawa podatkowego nie wystpuje (prawo podatkowe nie

przewiduje w adnym przepisie) indywidualne nastpstwo prawne.18

Pogld powyszy

zaprezentowa rwnie Naczelny Sd Administracyjny w uchwale siedmiu sdziw z dnia 26

14

K. M. Ziemski, Sukcesja praw i obowizkw publicznoprawnych, Zeszyty Naukowe Sdownictwa

Administracyjnego Nr 1(22)/2009, s. 10-11,

A. Matan, Akt Administracyjny osobowo-rzeczowy zagadnienia nastpstwa prawnego, Roczniki

Administracji i Prawa: teoria i praktyka; Rok VII/VIII, s. 117. 15

S. Kasznica, Polskie Prawo administracyjne, pojcia i instytucje zasadnicze, Pozna 1947 s.135. 16

K. Bandarzewski, op.cit., s. 215. 17

G. aszczyca, A. Matan, Nastpstwo w prawie administracyjnym [w:] Koncepcja systemu prawa

administracyjnego pod red. J. Zimmermanna, 2007, s. 280. 18

J. Maecki [w:] A. Gomuowicz, J. Maecki, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2010 r., s. 388,

P. Borszowski, Zmiana podmiotw stosunku prawnego zobowizania podatkowego, Glosa sierpie 2001, s. 2

4.

javascript:submit14_1()javascript:submit14_1()javascript:submit14_2()

14

maja 2008 r.19

W przywoanej uchwale Sd odwoa si do stanowiska doktryny, ktra brak

obowizywania sukcesji syngularnej w prawie podatkowym wywodzia z zestawienia norm

prawnych zawartych w artykuach od 4 do 6 ordynacji podatkowej, z ktrych wynika, e

obowizek zapaty podatku wypywa ze zobowizania podatkowego, a zobowizanym do jego

zapacenia jest podatnik oraz treci art. 60 1 pkt. 2 ordynacji podatkowej, z ktrego

wynika, e w obrocie bezgotwkowym zapata podatku moliwa jest jedynie z rachunku

bankowego (albo prowadzonego przez SKOK) podatnika. Po drugie brak obowizywania

przedmiotowej zasady wywodzono z braku stosownego w tym wzgldzie przepisu prawa. W

kocu, dla uzasadnienia powyszej tezy, odwoywano si do publicznoprawnego i osobistego

charakteru obowizkw podatkowych, braku moliwoci znoszenia obowizkw przez

umowy cywilnoprawne zawierane midzy podatnikiem a osob trzeci oraz istoty stosunku

zobowizaniowego w prawie podatkowym. Szczegowe rozwaania, wraz z

zaprezentowaniem pogldw doktryny, na temat osobistego charakteru praw i obowizkw

podatkowych zostay zawarte w dalszej czci niniejszej pracy.

Zasadnicze normy dotyczce sukcesji uniwersalnej znajduj si w:

kodeksie spek handlowych w artykuach: 494 i 531,

ordynacji podatkowej w artykuach: od 93 do 107,

kodeksie cywilnym w artykule 922.

W obowizujcych przepisach nie zostaa zawarta definicja legalna nastpstwa prawnego,

natomiast znajduj si okrelenia wskazujce kto i w jakiej sytuacji moe by nastpc

prawnym. Doktryna prawa cywilnego, jak ju bya o tym wczeniej mowa, wypracowaa

teoretyczn konstrukcj nastpstwa prawnego. Natomiast z pewnoci instytucja sukcesji

uniwersalnej jest instytucj, ktrej podstawy znajduj si w obowizujcym systemie prawa,

co pozwala na poszukiwanie jej elementw wsplnych, bez wzgldu na ga prawa, z ktrej

wyrasta. Pierwszym z tych elementw niewtpliwie moe by samo pojcie nastpstwa

prawnego jako pochodnego (derywatywnego) nabycia praw i obowizkw. Nabycie to bdzie

miao miejsce, kiedy okrelone prawo czy obowizek przejd z jednej osoby na drug, bez

zmiany istoty tego prawa czy obowizku.20

Mona rwnie podj prb sformuowania

oglnej definicji sukcesji uniwersalnej publicznoprawnej. Skoro sukcesja oznacza nastpstwo

19

Uchwaa 7 sdziw Naczelnego Sdu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 maja 2008 r., sygnatura akt: I

FPS 8/07, Prokuratura i Prawo - dodatek Orzecznictwo z 2008, Nr 12 s. 61,

wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 9 czerwca 2009 r., sygnatura akt: I SA/Rz

41/09, LEX nr 512083. 20

M. Memiec, Nastpstwo prawne w prawie administracyjnym, Acta Universitatis Wratislaviensis 1990, nr

1093, Przegld Prawa i Administracji XXVI, s. 32.

15

prawne, a w prawie prywatnym rozrniamy sukcesj syngularn i uniwersaln, przy czym ta

pierwsza oznacza nastpstwo prawne co do indywidualnie oznaczonego prawa lub praw

podmiotowych, a sukcesja uniwersalna oznacza wstpienie w og praw i obowizkw

danego podmiotu i jest dopuszczalna wycznie w przypadkach w ustawie przewidzianych21

,

to przez uniwersaln sukcesj publicznoprawn naley rozumie wstpienie, w przypadkach

prawem przewidzianych, w og praw i obowizkw z zakresu prawa publicznego danego

podmiotu.

Od sukcesji uniwersalnej naley odrni kontynuacj praw i obowizkw. Rnica

pomidzy sukcesj uniwersaln a kontynuacj polega na tym, e przy kontynuacji nie

dochodzi do przejcia praw i obowizkw, a do kontynuowania ich wykonywania

(pozostawanie praw i obowizkw przy tym samym podmiocie). Brak przejcia praw i

obowizkw jest spowodowany brakiem pojawienia si przy danym zdarzeniu prawnym

innego podmiotu (ktry przy wystpieniu sukcesji uniwersalnej nabywa prawa i obowizki

poprzednika prawnego). Kontynuacja praw i obowizkw jest jednak ujmowana w ramach

szerokorozumianego nastpstwa prawnego.

21 Z. Radwaski, op.cit., s. 102.

16

III. Sukcesja uniwersalna prywatnoprawna

1. Przesanki (podstawa) faktyczne sukcesji uniwersalnej prywatnoprawnej

Tematem pracy jest wprawdzie publicznoprawna sukcesja uniwersalna przy

okrelonych transformacjach kapitaowych, jednake celem sformuowania pewnych

oglnych spostrzee, ktre posu do sformuowania wnioskw dotyczcych sukcesji

publicznoprawnej i weryfikacji tez postawionych we wstpie niniejszej pracy naley, w

pierwszej kolejnoci i choby w oglnym zakresie, omwi sukcesj uniwersaln

prywatnoprawn i to zaczynajc od sukcesji w prawie spadkowym.

Ot w kodeksie cywilnym w artykule 92222

przewidziane zostao nastpstwo prawne

po osobie zmarej, inaczej zwane dziedziczeniem. Przywoany przepis stanowi, e prawa i

obowizki majtkowe zmarego przechodz z chwil jego mierci na jedn lub kilka osb

stosownie do przepisw ksigi czwartej dotyczcej spadkw. Nastpstwo to ma charakter

sukcesji uniwersalnej, jest to nastpstwo pod tytuem oglnym, gdzie spadkobierca na mocy

jednego zdarzenia (jednego stanu faktycznego), jakim jest otwarcie spadku, wstpuje w og

praw i obowizkw osoby zmarej (spadkodawcy), bez potrzeby podejmowania ze swojej

strony dodatkowych czynnoci staje si spadkobierc.23

W tym ju artykule znajdujemy

ograniczenie sukcesji uniwersalnej. Z dziedziczenia wyczone zostay prawa i obowizki

zmarego cile zwizane z jego osob, jak rwnie prawa, ktre z chwil jego mierci

przechodz na oznaczone osoby niezalenie od tego, czy s one spadkobiercami.

Instytucj sukcesji uniwersalnej prywatnoprawnej ustawodawca zastosowa rwnie w

przypadku czenia i podziaw spek.

22

artyku 922 kodeksu cywilnego:

1. Prawa i obowizki majtkowe zmarego przechodz z chwil jego mierci na jedn lub kilka osb

stosownie do przepisw ksigi niniejszej.

2. Nie nale do spadku prawa i obowizki zmarego cile zwizane z jego osob, jak rwnie prawa, ktre z

chwil jego mierci przechodz na oznaczone osoby niezalenie od tego, czy s one spadkobiercami.

3. Do dugw spadkowych nale take koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten

odpowiada zwyczajom przyjtym w danym rodowisku, koszty postpowania spadkowego, obowizek

zaspokojenia roszcze o zachowek oraz obowizek wykonania zapisw zwykych i polece, jak rwnie inne

obowizki przewidziane w przepisach ksigi niniejszej. 23

E. Niezbecka, Komentarz do art.922 kodeksu cywilnego (Dz.U.64.16.93), [w:] A. Kidyba (red.), E.

Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, LEX, 2008.

17

Nie odnoszc si do szczegw zwizanych z czeniem si spek naley wskaza,

e zgodnie z art. 494 1 kodeksu spek handlowych24

spka przejmujca albo spka nowo

zawizana wstpuje z dniem poczenia we wszystkie prawa i obowizki spki przejmowanej

albo spek czcych si przez zawizanie nowej spki.

Ju po pierwszej lekturze tego przepisu nie mona nie zauway prawidowoci, ktra

pojawia si przy wszystkich przypadkach sukcesji uniwersalnej. Sukcesja uniwersalna

nastpuje wskutek konkretnego stanu faktycznego, na ktry mog skada si albo jedno

zdarzenie (jak mier przy dziedziczeniu), albo zesp zdarze, ktrym przykadowo w

przypadku czenia si spek jest wystpienie dnia poczenia i rozwizanie spki

przejmowanej. Dniem poczenia jest natomiast, w myl art. 493 2 kodeksu spek

handlowych,25

dzie wpisania poczenia do rejestru waciwego wedug siedziby,

odpowiednio spki przejmujcej albo spki nowo zawizanej.

Pozostajc przy opisanej powyej cesze sukcesji, czyli jej wystpowania przy jednym

stanie faktycznym, naley wskaza rwnie, e co do zasady, z tym stanem faktycznym jest

zwizane ustanie bytu danego podmiotu prawnego, ktre wystpuje zawsze w przypadku,

gdy w ramach sukcesji uniwersalnej dochodzi do przejcia caego majtku nalecego do tego

podmiotu. Przy osobach fizycznych tym zdarzeniem bdzie mier, a przy osobach prawnych

lub jednostkach organizacyjnych nie posiadajcych osobowoci prawnej tym zdarzeniem

bdzie ich wykrelenie z rejestru.26

Kolejny przypadek sukcesji uniwersalnej prywatnoprawnej (cho de facto jest to

odmiana sukcesji uniwersalnej sukcesja uniwersalna czciowa) przewidziany zosta przy

podziale spek, gdzie spki przejmujce lub spki nowo zawizane powstae w zwizku z

podziaem wstpuj z dniem podziau bd z dniem wydzielenia w okrelone w planie

podziau prawa i obowizki spki dzielonej (art. 531 1 kodeksu spek handlowych27

).

Przez dzie podziau naley rozumie dzie, w ktrym nastpuje wykrelenie (bez

przeprowadzenia postpowania likwidacyjnego) z rejestru spki dzielonej, z tym

24

artyku 494 1 kodeksu spek handlowych:

Spka przejmujca albo spka nowo zawizana wstpuje z dniem poczenia we wszystkie prawa i obowizki

spki przejmowanej albo spek czcych si przez zawizanie nowej spki. 25 artyku 493 2 kodeksu spek handlowych: Poczenie nastpuje z dniem wpisania poczenia do rejestru waciwego wedug siedziby, odpowiednio spki

przejmujcej albo spki nowo zawizanej (dzie poczenia). Wpis ten wywouje skutek wykrelenia spki

przejmowanej albo spek czcych si przez zawizanie nowej spki, z uwzgldnieniem art. 507. 26 Z. Radwaski, Prawo cywilne cz oglna, Warszawa 1999, s. 131-132. 27

artyku 531 1 kodeksu spek handlowych:

Spki przejmujce lub spki nowo zawizane powstae w zwizku z podziaem wstpuj z dniem podziau bd

z dniem wydzielenia w prawa i obowizki spki dzielonej, okrelone w planie podziau.

18

zastrzeeniem, e nie dotyczy to podziau przez wydzielenie. Przy podziale przez wydzielenie

mamy bowiem do czynienia z dniem wydzielenia, ktrym jest wpis nowej spki do rejestru

przedsibiorcw, a w przypadku przeniesienia czci majtku spki dzielonej na istniejc

spk dzie wpisu do rejestru podwyszenia kapitau zakadowego spki przejmujcej (w

tym przypadku sukcesja uniwersalna nie jest zwizana z ustaniem bytu podmiotu).

Przypadek sukcesji uniwersalnej zosta rwnie przewidziany przy czeniu

samodzielnych zakadw opieki zdrowotnej. W myl art. 66 ust. 1 ustawy o dziaalnoci

leczniczej28

poczenie samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej moe by

dokonane przez:

1) przeniesienie caego mienia co najmniej jednego samodzielnego publicznego zakadu

opieki zdrowotnej (przejmowanego) na inny samodzielny publiczny zakad opieki

zdrowotnej (przejmujcy).

2) utworzenie nowego samodzielnego publicznego zakadu opieki zdrowotnej

powstaego z co najmniej dwch czcych si samodzielnych publicznych zakadw

opieki zdrowotnej.

Podstawa prawna wystpienia sukcesji generalnej w przypadku czenia si zakadw

opieki zdrowotnej zawarta zostaa w art. 67 ust. 3 i 4 ustawy

o dziaalnoci leczniczej29

.30

Na marginesie warto wskaza, e ustawa o dziaalnoci leczniczej jest aktem

prawnym, ktry zastpi ustaw o zakadach opieki zdrowotnej, ktra w art. 43i ust. 3 i 431

28 artyku 66 ustawy o dziaalnoci leczniczej 1. Poczenie si samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej moe by dokonane przez:

1) przeniesienie caego mienia co najmniej jednego samodzielnego publicznego zakadu opieki zdrowotnej

(przejmowanego) na inny samodzielny publiczny zakad opieki zdrowotnej (przejmujcy);

2) utworzenie nowego samodzielnego publicznego zakadu opieki zdrowotnej powstaego co najmniej z

dwch czcych si samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej. 29 artyku 67 ustawy o dziaalnoci leczniczej: 3. W przypadku poczenia, o ktrym mowa w art. 66 ust. 1 pkt 2, z dniem wpisania samodzielnego publicznego

zakadu opieki zdrowotnej powstaego w wyniku poczenia do Krajowego Rejestru Sdowego zakad ten

wstpuje we wszystkie stosunki prawne, ktrych podmiotem byy czce si zakady, bez wzgldu na charakter

prawny tych stosunkw. Z chwil wpisania do Krajowego Rejestru Sdowego samodzielny publiczny zakad

opieki zdrowotnej powstay w wyniku poczenia uzyskuje osobowo prawn.

4. Z dniem wykrelenia podmiotu przejmowanego z Krajowego Rejestru Sdowego podmiot przejmujcy

wstpuje we wszystkie stosunki prawne, ktrych podmiotem by podmiot przejmowany, bez wzgldu na charakter

prawny tych stosunkw. 30

T. Rek [w:] Dercz Maciej, Rek Tomasz, Ustawa o dziaalnoci leczniczej. Komentarz., ABC, 2012,

Komentarz do art.67 ustawy o dziaalnoci leczniczej. 31

artyku 43i ustawy o zakadach opieki zdrowotnej:

3. W przypadku poczenia, o ktrym mowa w art. 43h ust. 1 pkt 2, z dniem wpisania samodzielnego

publicznego zakadu opieki zdrowotnej powstaego w wyniku poczenia do Krajowego Rejestru Sdowego,

zakad ten wstpuje we wszystkie stosunki prawne, ktrych podmiotem byy czce si zakady, bez wzgldu na

charakter prawny tych stosunkw.

19

take przewidywaa, przy czeniu samodzielnych zakadw opieki zdrowotnej sukcesj

generaln.

Na koniec warto wskaza, e sukcesja uniwersalna zostaa przewidziana rwnie w

przypadku czenia si funduszy inwestycyjnych (w odniesieniu do poczenia

wewntrznego32

i krajowego33

). Zarwno art. 208e, jak i 208z34

stwierdza, e z okrelonym w

przepisach ustawy o funduszach inwestycyjnych dniem (bdcym dniem wykrelenia

funduszu przejmowanego lub wpisania funduszu przejmujcego) fundusz przejmujcy

wstpuje w prawa i obowizki funduszu przejmowanego. Rwnie ten przypadek sukcesji

4. Z dniem wykrelenia zakadu przejmowanego z Krajowego Rejestru Sdowego zakad przejmujcy wstpuje

we wszystkie stosunki prawne, ktrych podmiotem by zakad przejmowany, bez wzgldu na charakter prawny

tych stosunkw.

artyku 43h ustawy o zakadach opieki zdrowotnej:

1. Poczenie si samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej moe by dokonane przez:

1) przeniesienie caego mienia co najmniej jednego samodzielnego publicznego zakadu opieki zdrowotnej

(przejmowanego) na inny samodzielny publiczny zakad opieki zdrowotnej (przejmujcy);

2) utworzenie nowego samodzielnego publicznego zakadu opieki zdrowotnej powstaego z co najmniej dwch

czcych si samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej. 32 artyku 201 ust. 1 ustawy o funduszach inwestycyjnych: Poczeniem wewntrznym jest:

1) poczenie funduszy krajowych, ktrych organem jest to samo towarzystwo, albo

2) poczenie subfunduszu wydzielonego w funduszu krajowym z wydzielonymi subfunduszami z:

a) funduszem krajowym, ktrego organem jest to samo towarzystwo, albo

b) subfunduszem wydzielonym w funduszu krajowym z wydzielonymi subfunduszami, ktrego organem jest

to samo towarzystwo

- jeeli aden z funduszy biorcych udzia w poczeniu nie jest uprawniony do zbywania jednostek uczestnictwa

w pastwie czonkowskim. 33

artyku 202 ust. 1 ustawy o funduszach inwestycyjnych:

Poczeniem krajowym jest:

1) poczenie funduszy krajowych, ktrych organami s rne towarzystwa, albo

2) poczenie subfunduszu wydzielonego w funduszu krajowym z wydzielonymi subfunduszami z:

a) funduszem krajowym, ktrego organem jest inne towarzystwo, albo

b) subfunduszem wydzielonym w funduszu krajowym z wydzielonymi subfunduszami, ktrego organem jest

inne towarzystwo. 34 artyku 208e ustawy o funduszach inwestycyjnych: 1. Z dniem wykrelenia funduszu przejmowanego z rejestru funduszy inwestycyjnych:

1) fundusz przejmujcy wstpuje w prawa i obowizki funduszu przejmowanego, z zastrzeeniem art. 205

ust. 2;

2) wpis do rejestru, o ktrym mowa w art. 208d ust. 1, wywouje skutek prawny.

2. W przypadku gdy nastpuje przejcie subfunduszu, skutki okrelone w ust. 1 nastpuj z dniem przydziau

jednostek uczestnictwa funduszu albo subfunduszu przejmujcego.

artyku 208z ustawy o funduszach inwestycyjnych:

1. Dniem poczenia jest:

1) w przypadku poczenia krajowego przez przejcie - dzie wykrelenia funduszu przejmowanego z

rejestru funduszy inwestycyjnych, a w przypadku gdy przejciu ulega subfundusz - dzie przydziau jednostek

uczestnictwa funduszu przejmujcego;

2) w przypadku poczenia krajowego przez utworzenie funduszu - dzie wpisania funduszu przejmujcego

do rejestru funduszy inwestycyjnych.

2. Z dniem poczenia:

1) fundusz przejmujcy wstpuje w prawa i obowizki funduszu przejmowanego, z zastrzeeniem art. 205

ust. 2;

2) wpis do rejestru, o ktrym mowa w art. 208t ust. 4, wywouje skutek prawny.

20

uniwersalnej zosta niejako wpasowany w ramy instytucji, gdy zosta przewidziany w

przypadku jednego zdarzenia prawnego (ustania bytu prawnego podmiotu - tu: wykrelenia

funduszu; drugim rodzajem zdarzenia jest wpisanie funduszu przejmujcego).

Reasumujc, naley doj do wniosku, e zasad jest, i przyczyn sukcesji

uniwersalnej jest jedno zdarzenie prawne, w przewaajcej czci sprowadzajce si do

ustania bytu prawnego poprzednika. Przez ustanie bytu prawnego naley rozumie mier w

przypadku osb fizycznych, a w przypadku osb prawnych wykrelenie z waciwego dla

niej rejestru.

2. Zakres podmiotowy sukcesji uniwersalnej prywatnoprawnej

Podmiotami uczestniczcymi w uniwersalnej sukcesji prywatnoprawnej s, w

zalenoci od danego przypadku, albo osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne

niebdce osobami prawnymi, albo osoby prawne i jednostki organizacyjne niebdce

osobami prawnymi, albo w kocu wycznie osoby prawne. Poniej wskazane zostay

szczegowo podmioty uczestniczce w sukcesji uniwersalnej w zalenoci od

przedstawianych w niniejszej pracy przypadkw.

Przechodzc do pierwszego przypadku sukcesji uniwersalnej, to jest dziedziczenia,

naley wskaza, e odnonie do tego, kto moe by spadkodawcom nie ma wtpliwoci, e

moe by to jedynie osoba fizyczna. Natomiast odnonie do okrelenia podmiotw

uprawnionych do dziedziczenia decydujce znaczenia bdzie mia artyku 927 kodeksu

cywilnego.35

Z przywoanego przepisu wynika, e bez wtpienia spadkobiercami mog by

osoby fizyczne i prawne. Sporne w doktrynie prawa cywilnego jest natomiast to, czy

spadkobiercami mog by jednostki organizacyjne niebdce osobami prawnymi, do ktrych

odpowiednio z mocy artykuu 331 1 kodeksu cywilnego stosuje si przepisy o osobach

prawnych.36

35 artyku 927: 1. Nie moe by spadkobierc osoba fizyczna, ktra nie yje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna,

ktra w tym czasie nie istnieje.

2. Jednake dziecko w chwili otwarcia spadku ju poczte moe by spadkobierc, jeeli urodzi si ywe.

3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawc moe by spadkobierc, jeeli zostanie wpisana

do rejestru w cigu dwch lat od ogoszenia testamentu. 36

E. Niezbecka, op. cit., Komentarz do art.927 kodeksu cywilnego.

21

W drugim przypadku przewidzianych przez kodeks spek handlowych transformacji

kapitaowych spek, w ktrym wystpuje sukcesja uniwersalna, czyli w przypadku czenia

si spek, w myl artykuu 491 1 kodeksu spek handlowych37

uczestnicz spki

osobowe (czyli jednostki organizacyjne niebdce osobami prawnymi) i osoby prawne.

Spka osobowa nie bdzie jednake spk przejmujc lub nowo zawizan. W czeniu nie

moe rwnie uczestniczy spka w likwidacji, ktra rozpocza podzia majtku, czy spka

w upadoci (art. 491 3 kodeksu spek handlowych38

).

Z powyszego wypywa wniosek, e podmiotem, ktry w ramach sukcesji

uniwersalnej bdzie nastpc prawnym, moe by jedynie osoba prawna. Natomiast do

poczenia nie dojdzie jeeli bdzie w nim uczestniczy osoba prawna bdca w likwidacji, w

fazie rozpoczcia podziau majtku, jak rwnie spka bdca w upadoci.

Kolejnym przypadkiem, w ktrym wystpuje sukcesja uniwersalna jest podzia spek.

W podziale, zgodnie z art. 528 kodeksu spek handlowych39

mog uczestniczy wycznie

spki kapitaowe, to jest osoby prawne. Nie moe by natomiast dzielona spka w

likwidacji, ktra rozpocza podzia majtku, ani spka w upadoci.

Z powyszego wypywa wniosek, e podmiotem, ktry bdzie nastpc prawnym w

ramach sukcesji uniwersalnej wystpujcej w razie podziau spek, moe by jedynie osoba

prawna. Tak jak przy poczeniu do podziau nie dojdzie, jeeli spka dzielona bdzie w

likwidacji, w fazie rozpoczcia podzia majtku, jak rwnie bdca w upadoci.

3. Zakres przedmiotowy sukcesji uniwersalnej prywatnoprawnej

Omawiajc zakres przedmiotowy sukcesji uniwersalnej prywatnoprawnej rozpocz

naley od wskazania jakie prawa i obowizki s przedmiotem dziedziczenia. Artyku 922

kodeksu cywilnego stanowi o przejciu majtkowych praw i obowizkw. Z brzmienia

samego przepisu mona dokona ju pierwszego spostrzeenia, a mianowicie, e nie

37

artyku 491 1:

Spki kapitaowe mog si czy midzy sob oraz ze spkami osobowymi; spka osobowa nie moe jednake

by spk przejmujc albo spk nowo zawizan. 38

artyku 491 3: Nie moe si czy spka w likwidacji, ktra rozpocza podzia majtku, ani spka w

upadoci. 39

artyku 528:

1. Spk kapitaow mona podzieli na dwie albo wicej spek kapitaowych. Nie jest dopuszczalny podzia

spki akcyjnej, jeeli kapita zakadowy nie zosta pokryty w caoci.

2. Spka osobowa nie podlega podziaowi.

3. Nie moe by dzielona spka w likwidacji, ktra rozpocza podzia majtku, ani spka w upadoci.

22

podlegaj dziedziczeniu prawa o charakterze niemajtkowym, ktre wygasaj z chwil

ustania bytu spadkodawcy. Dlatego przykadowo:

nie przechodzi na spadkobiercw prawo do wgldu do dokumentacji medycznej,40

nie przechodz na spadkobiercw prawa i obowizki wynikajce z przepisw ustawy o

transporcie drogowym, w tym prawa i obowizki wynikajce z posiadania przez

zmarego przedsibiorc zezwolenia na wykonywanie przewozw na potrzeby

wasne,41

cho przykad nieprzechodzenia praw i obowizkw wynikajcych z

posiadania przez spadkodawc zezwolenia jest, zdaniem autora niniejszej pracy,

zwizany z brakiem wystpowania sukcesji administracyjnoprawnej w przypadku

mierci adresata tych praw i obowizkw, o czym dalej.

Z praw podlegajcych dziedziczeniu wyczone zostay take prawa i obowizki

zmarego cile zwizane z jego osob, jak rwnie prawa, ktre z chwil mierci zmarego

przechodz na oznaczone osoby niezalenie czy s one spadkobiercami.

Nadto przywoa naley tez, by moe oczywist, jednego z orzecze wskazujc, e

skoro przepis art. 922 1 k.c. swym zakresem obejmuje uprawnienia majtkowe

przysugujce zmaremu i obciajce go obowizki majtkowe to nalee do nich mog

wycznie prawa i obowizki istniejce w chwili mierci spadkodawcy.42

Nastpnie z uwagi na to, e kodeks cywilny normuje zagadnienia zwizane z prawami

i obowizkami cywilnoprawnymi naley stwierdzi, e do spadku nie nale prawa i

obowizki wynikajce z przepisw nalecych do innych dziaw prawa (prawa

administracyjnego, prawa finansowego). Jeeli jednak z chwil ustania bytu podmiotu

prawa i obowizki z wymienionych dziaw przechodz, na podstawie przepisw tych

dziaw prawa, na spadkobiercw, to takie obowizki, mimo e nie nale do spadku,

uwzgldnia si przy obliczaniu zachowku.43

Na marginesie naley wskaza na jedno z orzecze Sdu Najwyszego wydane jeszcze

przed wejciem w ycie ordynacji podatkowej, ktra w art. 97 wprowadzia sukcesj

podatkow w zakresie majtkowych praw i obowizkw spadkodawcy. Sd Najwyszy

wskaza, e prawo podatnika do zwrotu nadpaty podatku dochodowego przechodzio na jego

40

wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego we Wrocawiu z 22 czerwca 2009 r., sygnatura akt IV SA/Wr

96/09, LEX nr 564055. 41

wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego w Warszawie z 4 grudnia 2007 r., sygnatura akt I OSK 1665/06,

LEX nr 417757. 42

wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 stycznia 2007 r., sygnatura akt III

SA/Wa 2753/06, LEX nr 299735. 43

wyrok Sdu Najwyszego z 7 kwietnia 2004 r., sygnatura akt IV CK 215/03, LEX nr 152889.

http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=OrzeczSad.150893:ver=0&full=1

23

spadkobiercw, gdy zostao uznane za nienalene wiadczenie majtkowe o charakterze

cywilnoprawnym: ()Postpowanie dotyczy prawa majtkowego, ktre moe wchodzi w

skad majtku wsplnego maonkw, a w razie mierci strony - w skad spadku. Do spadku

moe wej uprawnienie majtkowe podatnika do zwrotu nadpaty, ktre zgodnie z art. 922

1 kodeksu cywilnego przechodzi na spadkobiercw. Nie chodzi tu o przeniesienie uprawnienia

podatkowego na spadkobiercw, skoro nadpata ze swej istoty nie jest podatkiem, nie stanowi

prawa i obowizku osobistego cile zwizanego z jego osob ani ciaru

publicznoprawnego. () nadpaty, ktra ma odmienny charakter cywilnoprawny.44

Podobnie spadkobierca dunika celnego dziedziczy zwizane z dugiem celnym

prawa majtkowe, jakie przysugiway spadkodawcy. W tym zakresie wypowiedzia si

Wojewdzki Sd Administracyjny w Warszawie. W pierwszym z orzecze Sd wyjani, e

pomimo, i w postpowaniu celnym nie znajduje zastosowanie art. 97 ordynacji podatkowej

(ustanawiajcy sukcesj podatkow spadkobiercy) to brak podstaw do przyjcia, e dunik

celny dziedziczy jedynie dugi, a nie dziedziczy zwizanych z dugiem praw majtkowych,

ktre przysugiway spadkodawcy: ()Nie moe przy tym budzi wtpliwoci, e prawo do

wystpowania przez dunika z wnioskami majcymi na celu ochron jego majtku jest

prawem o charakterze majtkowym. ()45

;()oznaczaoby, e na spadkobiercw

przechodz wycznie same obowizki spadkodawcy, a to staoby w racej sprzecznoci z

nadrzdnym w tym zakresie art. 922 1 k.c. Gdyby natomiast uzna, e przysugujce w tym

zakresie prawa spadkodawcy byy wycznie jego prawami osobistymi, to naleaoby rwnie

przyj, e i zobowizanie stanowice podstaw dla tych praw byoby take wycznie

osobiste, wic nie przechodzioby na spadkobiercw. ()46

Odnonie do praw i obowizkw majtkowych wyrniono cztery teoretyczne

kategorie praw i obowizkw wchodzcych w skad spadku:

prawa i obowizki dziedziczne i niewyczalne ze spadku (bezwzgldnie dziedziczne),

np. prawo wasnoci rzeczy, wierzytelnoci itp. prawa, ktrym cecha dziedzicznoci

jest nadana przez przepisy iuris cogentis, a ktre decyduj o skadzie i wartoci

spadku;

44

uchwaa Sdu Najwyszego z 21 marca 1996 r., sygnatura akt III AZP 39/95, Orzecznictwo Sdu

Najwyszego z 1996, nr 19, poz. 280. 45 wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie z 17 maja 2005 r., sygnatura akt V SA/Wa 901/04, LEX nr 168096. 46

wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie z 29 padziernika 2008 r., sygnatura akt V

SA/Wa 679/08, LEX nr 536937.

http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a922&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a9221&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=OrzeczSad.24977:ver=0&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=OrzeczSad.168095:ver=0&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=OrzeczSad.168095:ver=0&full=1

24

prawa i obowizki dziedziczne, lecz wyczalne ze spadku (wzgldnie dziedziczne),

w stosunku do ktrych przepis dyspozytywny dopuszcza moliwo wyczenia ich ze

spadku drog czynnoci prawnej, np. art. 62 kodeksu cywilnego moliwo

wyczenia utrzymania w mocy owiadczenia woli w przypadku mieci skadajcego

to owiadczenie, 747 kodeksu cywilnego moliwo wprowadzenia do umowy

zlecenia zastrzeenia, e zlecenie wygasa z chwil mierci dajcego zlecenie, art.

183 kodeksu spek handlowych w zakresie wyczenia moliwoci wstpienia

spadkobiercw w miejsce zmarego wsplnika spki z ograniczon

odpowiedzialnoci;

prawa i obowizki niedziedziczne i niewczalne do spadku (bezwzgldnie

niedziedziczne), czyli te, ktre ze swojej natury na podstawie wyranego przepisu

ustawy nie s skadnikami spadku, np. art. 266 kodeksu cywilnego wyganicie

uytkowania z chwil mierci osoby fizycznej na rzecz ktrej zostao

ustanowione, 299 kodeksu cywilnego wyganicie suebnoci osobistej z chwil

mierci uprawnionego, art. 301 1 kodeksu cywilnego przejcie po mierci

uprawnionego suebnoci mieszkania na dzieci, rodzicw i maonka

uprawnionego, art. 691 kodeksu cywilnego wstpienie w stosunek najmu lokalu w

razie mierci najemcy lokalu mieszkalnego: maonka niebdcego wspnajemc

lokalu, dzieci najemcy i jego wspmaonka, innych osb, wobec ktrych najemca

by obowizany do wiadcze alimentacyjnych, oraz osoby, ktra pozostawaa

faktycznie we wsplnym poyciu z najemc;

prawa i obowizki niedziedziczne, lecz wczalne do spadku (wzgldnie

niedziedziczne), ktre w zasadzie nie s skadnikami spadku, jednake szczeglny

przepis dyspozytywny dopuszcza, przy zaistnieniu pewnych zdarze, moliwo

wczenia ich do spadku, np. art. 101 2 kodeksu cywilnego moliwo

zastrzeenia w penomocnictwie, e z przyczyn uzasadnionych treci stosunku

prawnego bdcego podstaw penomocnictwa umocowanie nie wygasa ze mierci

mocodawcy lub penomocnika, art. 748 kodeksu cywilnego moliwo zastrzeenia

w umowie zlecenia, e zlecenie nie wygasa wskutek mierci przyjmujcego zlecenie,

872 kodeksu cywilnego moliwo zastrzeenia w umowie spki cywilnej, e

spadkobiercy wsplnika wejd do spki na miejsce zmarego wsplnika, art. 60

kodeksu spek handlowych moliwo zastrzeenia w umowie spki jawnej, e

prawa jakie mia zmary wsplnik przysuguj wszystkim

http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a62&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a747&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.109300:part=a183&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.109300:part=a183&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a266&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a299&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a3011&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a691&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a1012&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a748&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a872&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.109300:part=a60&full=1

25

spadkobiercom, 101 kodeksu spek handlowych moliwo zastrzeenia w umowie

spki partnerskiej, e w przypadku mierci partnera jego spadkobierca wstpuje w

miejsce zmarego partnera. 47

Przed przytoczeniem przypadkw, ktrych dotyczy dziedziczenie, poczyni naley

spostrzeenie natury oglnej, a mianowicie, e nastpcy prawni wstpuj

w dokadnie t sam sytuacj prawn (nie tak sam, a t sam sytuacj prawn) i faktyczn,

ktra istniaa w chwili mierci spadkobiercy: () Zaznaczy () naley, i art. 922 1 k.c.

wyraa tzw. zasad sukcesji uniwersalnej, co oznacza, e nastpcy prawni wstpuj w

dokadnie tak sam sytuacj prawn i faktyczn, ktra istniaa w chwili mierci

spadkobiercy. Dotyczy to zasadniczo kadego stosunku prawnego, w jakim pozostawaa

zmara osoba, w tym rwnie umw obligacyjnych, czyli m.in. umowy poyczki. Skoro zatem

spadkodawca za dane zobowizanie odpowiada solidarnie z drugim podmiotem, to jego

nastpcy prawni rwnie z t drug osob odpowiada bd solidarnie. ()48

Przechodzc do szczegw naley wskaza na nastpujce przykady praw i

obowizkw, ktre podlegaj dziedziczeniu.

Podlega dziedziczeniu, jako majtkowe, prawo pracownika do nieodpatnego nabycia

akcji: () Prawo do nabycia akcji, zarwno preferencyjnego, jak i nieodpatnego, ma

wymiar majtkowy, jest bowiem uwarunkowane ekonomicznym interesem uprawnionego. ()

Trafno tego pogldu potwierdza zreszt art. 38 ust. 1 b ustawy o komercjalizacji i

prywatyzacji, dodany przez art. 2 pkt. 13 ustawy z dnia 5 grudnia 2002 r. (Dz. U. Nr 240, poz.

2055), zgodnie z ktrym prawo do nieodpatnego nabycia akcji od chwili powstania podlega

dziedziczeniu. ()49

47

J. Kremis [w:] E. Gniewek, Kodek cywilny, Komentarz, s. 1414 i nastpne. 48

wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Krakowie z 17 kwietnia 2008 r., sygnatura akt I SA/Kr

926/07, LEX nr 467798. 49

wyrok Sdu Najwyszego z 23 maja 2003 r., III CKN 1308/00, LEX nr 788059,

analogiczn tez wskazywaa rwnie uchwaa 7 sdziw Sdu Najwyszego z dnia 15 listopada 2000 r.,

sygnatura akt: III ZP 20/00, Orzecznictwo Sdu Najwyszego Izba Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw

Publicznych z 2001 r., nr 16, poz. 504 cho pimiennictwo, w tezach formuowanych przed przywoan w

cytowanym orzeczeniu nowelizacj ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, podawao, e uprawnienie to byo

prawem cile zwizanym ze spadkodawc, a nadto prawo to nie istniao u spadkobiercw pracownika, gdy

stosunek pracy wygasa z chwil mierci pracownika. Co wicej uwaano, e realizacja tego prawa moga

nastpi wycznie na rzecz osoby uprawnionej, gdy dopiero z chwil zawarcia umowy nabycia akcji i ich

wydania nastpowao przysporzenie majtkowe na rzecz uprawnionego tak M. Przychodzki, glosa do uchway

SN z dnia 15 listopada 2000 r., III ZP 20/00, Glosa z 2002, nr 10, poz. 29.

http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.109300:part=a101&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a9221&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=OrzeczSad.78771:ver=0&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=OrzeczSad.43995:ver=0&full=1

26

Nastpnie mona wskaza, e niezapacone w terminie skadki na Fundusz Pracy i

ubezpieczenie zdrowotne (oraz nalenoci z nimi zwizane) mog by pobrane przez organ

rentowy od spadkobiercy osoby zobowizanej do zapaty takich skadek w granicach

odpowiedzialnoci danego spadkobiercy za dugi spadku, co umoliwiaj przepisy ustaw

() odrbnych w stosunku do ustawy systemowej (odsyajce wprost do Ordynacji

podatkowej w zakresie naliczania odsetek za niezapacenie skadek w terminie przez patnika

skadek lub do ustawy o postpowaniu egzekucyjnym w administracji w zakresie "cigania"

skadek i odsetek za zwok w ich zapacie od patnika skadek), a pozosta cz tych

nastpstw reguluj przepisy Kodeksu cywilnego w granicach okrelonych w Ordynacji

podatkowej, do ktrych si odsya w art. 31 ustawy systemowej poprzez art. 32 tej ostatniej

ustawy. Z kolei w myl art. 922 1 i 3 k.c. oraz art. 1030 i nast. k.c. w zwizku z art. 97

1 oraz art. 98 1 i 2 pkt 1, 2, 5 i 7 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. - Ordynacja

podatkowa w zwizku z art. 31 ustawy systemowej oraz w zwizku z art. 32 tej ustawy -

spadkobiercy patnika skadek na ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy

odpowiadaj za tak specyficzny dug spadku, jakim mog by niezapacone skadki na

ubezpieczenia zdrowotne i na Fundusz Pracy oraz odsetki za zwok w zapacie takich skadek

i inne zwizane z nimi nalenoci publicznoprawne wedug ich stanu na dzie mierci

patnika skadek. ()50

W ramach dziedziczenia przechodz rwnie prawa podmiotowe ksztatujce

o charakterze majtkowym, chyba e s cile zwizane z osob uprawnionego. W zwizku

z tym przechodzi na spadkobiercw uprawnienie do potwierdzenia czynnoci prawnej przez

osob, w ktrej imieniu czynnoci dokona jej rzekomy penomocnik, z wyczeniem

przypadku, gdy potwierdzenie dotyczy ma czynnoci prawnej cile zwizanej z osob

zmarego. Przechodz wic rwnie w drodze sukcesji uniwersalnej prawo pierwokupu i

odkupu, ktre nie s zbywalne, ale dziedziczne, prawo zoenia owiadczenia o uchyleniu si

od skutkw prawnych owiadczenia zoonego pod wpywem bdu lub groby, moliwo

przyjcia oferty po mierci oblata przez jego spadkobiercw, jeeli oferent tak moliwo

wyranie dopuci w ofercie, a take prawo do odwoania darowizny, jeeli spenione zostay

przesanki przewidziane w art. 839 2 kodeksu cywilnego: () Nie mona wic - co do

zasady - wykluczy moliwo nabycia w drodze sukcesji uniwersalnej przez spadkobiercw

50

uchwaa Sdu Najwyszego z 7 maja 2008 r., sygnatura akt II UZP 1/08, Orzecznictwo Sdu Najwyszego

Zbir Urzdowy Izba Pracy, Ubezpiecze Spoecznych i Spraw Publicznych z 2008 r., Nr 23-24, poz. 352.

http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.54699:part=a31&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.54699:part=a32&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a9221&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a9223&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a1030&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.375063:part=a971&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.375063:part=a971&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.375063:part=a981&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.375063:part=a982p1&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.375063:part=a982p2&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.375063:part=a982p5&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.375063:part=a982p7&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.54699:part=a31&full=1http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.54699:part=a32&full=1http://n45.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.8780:part=a839&full=1

27

uprawnienia, jakie przysugiwao spadkodawcy do potwierdzenia umowy zawartej przez

penomocnika, ktry nie mia umocowania lub przekroczy jego zakres. () 51

Przechodzc do kolejnych przykadw zastosowania sukcesji uniwersalnej

w ustawodawstwie naley przeanalizowa, jakie prawa i obowizki podlegaj sukcesji

w przypadku czenia si spek. Przepis 494 1 kodeksu spek handlowych52

stanowi

o wszystkich prawach i obowizkach spki przejmowanej albo spek czcych si przez

zawizanie nowej spki.

Podkreli naley, e w przypadku czenia si spek sukcesja obejmuje prawa

i obowizki nalece do samej spki przejmowanej, bd spek czcych si i nie dotyczy

praw czy obowizkw odnoszcych si do organw tych spek (byt tych organw jest

bowiem nierozcznie zwizany z tymi spkami i ustaje wraz z wykreleniem takich spek

z rejestru), czy te szczeglnych zasad powoywania zarzdu czy rady nadzorczej spki

rozwizanej w wyniku poczenia.53

Spka przejmujca (nowo zawizana) nie jest tym

samym podmiotem co spka przejmowana (spki przejmowane). Sukcesja nie obejmuje

sytuacji (praw i obowizkw) organizacyjnych, czyli tych elementw sytuacji prawnej spki

przejmowanej, ktre maj dla niej znaczenie ustrojowe, konstytutywne dla jej statusu jako

osoby prawnej, a take cile osobiste, zwizane z jej tosamoci. Sytuacj ta jest

analogiczna do spadkobrania, w wyniku ktrego dziedziczeniu podlegaj prawa i obowizki

majtkowe, a te cile osobiste wygasaj wraz ze mierci spadkodawcy.54

51

Wyrok Sdu Najwyszego z dnia 9 stycznia 2008 r., sygnatura akt II CSK 394/07, Orzecznictwo Sdu

Najwyszego Izba Cywilna z 2009 r., Nr 2 s. 35. 52

artyku 494 1 kodeksu spek handlowych:

Spka przejmujca albo spka nowo zawizana wstpuje z dniem poczenia we wszystkie prawa i obowizki

spki przejmowanej albo spek czcych si przez zawizanie nowej spki. 53

A. Szumaski, op. cit, s. 257;

przy okazji formuowania tej tezy zaszo w mojej ocenie pewne nieporozumienie pomidzy prof. dr hab.

Andrzejem Szumaskim a dr Mateuszem Rodzynkiewiczem, ktry w obydwu wydaniach swojego komentarza

(wczeniej ju wskazanego, wydanie 2 Warszawa 2007 i wydanie 3 Warszawa 2009) wskazywa, e z uwagi na

zasad sukcesji uniwersalnej (i z uwagi na to, e art. 494 1 kodeksu spek handlowych jest przepisem

szczeglnym w stosunku do art. 354 kodeksu spek handlowych) na spk przejmujc przechodz rwnie

uprawnienia osobiste wskazane w art. 354 kodeksu spek handlowych, a ktre to uprawnienia zgodnie z 4

tego artykuu wygasaj najpniej z dniem, w ktrym uprawniony przestaje by akcjonariuszem spki.

Postanowienie Sdu Najwyszego z 24 czerwca 2004 r., sygnatura akt: III CK 178/03, Orzecznictwo Sdu

Najwyszego Izba Cywilna z 2005, Nr 6 poz. 111. 54

S. Ciarkowski, Glosa do postanowienia Sdu Najwyszego z 24 czerwca 2004 r., sygnatura akt: III CK

178/03. [Dot. przejcia praw i obowizkw spek przejmowanych lub czcych si]. Gdaskie Studia

Prawnicze Przegld Orzecznictwa z 2007 nr 3 s. 80.

28

Nastpnie naley stwierdzi, e sukcesja obejmuje wszelkie prawa i obowizki

przysugujce spce przejmowanej bd spkom czcym si, w tym take prawa

niemajtkowe, a take prawa niezbywalne (np. uytkowanie).55

Wyjtkami od sukcesji s przypadki, gdy dochodzi do typowych dla prawa cywilnego

przypadkw wyganicia danego prawa lub obowizku, przykadowo w przypadku konfuzji

(zlania si w jednej osobie wierzyciela i dunika) oraz w przypadku okrelonym w art. 247

kodeksu cywilnego, tj. przejcia ograniczonego prawa rzeczowego na waciciela rzeczy

obcionej, nabycia wasnoci rzeczy obcionej przez tego komu takie prawo przysuguje.

Analogicznie w przypadku podziau spek zostaa przewidziana sukcesja uniwersalna

i dotyczy ona rwnie praw i obowizkw spki dzielonej, z tym jednake zastrzeeniem, e

w przypadku podziau spek dochodzi do sukcesji czciowej, gdy dotyczy ona praw

i obowizkw okrelonych w planie podziau, a ponadto w sytuacj prawn poprzednika

wstpuje nie jeden, a co najmniej dwch nastpcw prawnych (oczywicie z wyczeniem

podziau przez wydzielenie). Zgodnie z art. 534 1 pkt 7 kodeksu spek handlowych56

plan

podziau powinien zawiera dokadny opis i podzia skadnikw majtku (aktyww i

pasyww) oraz zezwole, koncesji lub ulg przypadajcych spkom przejmujcym lub

spkom nowo zawizanym.57

W ramach niniejszego rozdziau zawarte zostay oglne rozwaania dotyczce

przedmiotu sukcesji uniwersalnej. Interesujcy w szczeglnoci jest jeden przykad

obrazujcy jak szeroki zakres przedmiotowy sukcesji przewiduje kodeks spek handlowych.

Zasad w spkach kapitaowych jest zakaz nabywania udziaw albo akcji wasnych. Norma

55

J. Bartczak, Sukcesja praw i obowizkw cywilnoprawnych jako skutek poczenia spek kapitaowych przez

przejcie, Prawo Spek z 2006 r. Nr 2 s. 27. 56

artyku 534 1 kodeksu spek handlowych:

Plan podziau powinien zawiera co najmniej:

1) typ, firm i siedzib kadej ze spek uczestniczcych w podziale,

2) stosunek wymiany udziaw lub akcji spki dzielonej na udziay lub akcje spek przejmujcych bd spek

nowo zawizanych i wysoko ewentualnych dopat,

3) zasady dotyczce przyznania udziaw lub akcji w spkach przejmujcych lub w spkach nowo zawizanych,

4) dzie, od ktrego udziay lub akcje wymienione w pkt 3 uprawniaj do uczestnictwa w zysku poszczeglnych

spek przejmujcych bd spek nowo zawizanych,

5) prawa przyznane przez spki przejmujce lub spki nowo zawizane wsplnikom oraz osobom szczeglnie

uprawnionym w spce dzielonej,

6) szczeglne korzyci dla czonkw organw spek, a take innych osb uczestniczcych w podziale, jeeli takie

zostay przyznane,

7) dokadny opis i podzia skadnikw majtku (aktyww i pasyww) oraz zezwole, koncesji lub ulg

przypadajcych spkom przejmujcym lub spkom nowo zawizanym,

8) podzia midzy wsplnikw dzielonej spki udziaw lub akcji spek przejmujcych lub spek nowo

zawizanych oraz zasady podziau. 57

M. Rodzynkiewicz, op. cit., s. 1160.

29

ta zawarta jest w stosunku do spki z o.o. w art. 200 158

, a w odniesieniu do spki akcyjnej

w art. 362 1 kodeksu spek handlowych59

. Artyku 362 1 pkt 3 kodeksu spek

handlowych przewiduje natomiast wyjtek od wskazanego powyej zakazu, ktry to wyjtek

dotyczy nabycia akcji wasnych w wyniku sukcesji uniwersalnej. W ramach omawianych w

niniejszej pracy transformacji kapitaowych spek dochodzi do sukcesji uniwersalnej, w

ramach ktrej na spk przejmujc przej mog rwnie jej akcje. W sytuacji tej nie

byoby nic nadzwyczajnego, jednake zagadnienie to nabiera innego wymiaru gdy

rozpatrywa bdziemy przypadek tak zwanego przejcia odwrotnego (inaczej down

stream merger)60

, czyli przypadek przejcia spki dominujcej przez jej spk zalen. W

wyniku tego rodzaju poczenia moe doj do przejcia spki dominujcej przez spk,

ktrej spka dominujca jest jedynym akcjonariuszem. W wykonaniu takiego przejcia

spka przejmujca nabdzie w dniu poczenia wszystkie akcje wasne (ktre ewentualnie

bdzie musiaa nastpnie zby lub umorzy artyku 363 4 i 5 kodeksu spek

handlowych61

), a take, w zalenoci od przyjtego przez zarzdy spek uczestniczcych w

58

artyku 200 1 kodeksu spek handlowych:

Spka nie moe obejmowa lub nabywa ani przyjmowa w zastaw wasnych udziaw. Zakaz ten dotyczy

rwnie obejmowania lub nabywania udziaw bd przyjmowania ich w zastaw przez spk albo spdzielni

zalen. Wyjtek stanowi nabycie w drodze egzekucji na zaspokojenie roszcze spki, ktrych nie mona

zaspokoi z innego majtku wsplnika, nabycie w celu umorzenia udziaw oraz nabycie albo objcie udziaw

w innych przypadkach przewidzianych w ustawie. 59

artyku 362 1 kodeksu spek handlowych:

Spka nie moe nabywa wyemitowanych przez ni akcji (akcje wasne). Zakaz ten nie dotyczy:

1) nabycia akcji w celu zapobieenia bezporednio zagraajcej spce powanej szkodzie,

2) nabycia akcji, ktre maj by zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom, ktre byy zatrudnione w

spce lub spce z ni powizanej przez okres co najmniej trzech lat,

2a) spki publicznej, nabywajcej akcje w celu wypenienia zobowiza wynikajcych z instrumentw dunych

zamiennych na akcje,

3) nabycia akcji w drodze sukcesji uniwersalnej,

4) instytucji finansowej, ktra nabywa za wynagrodzeniem w peni pokryte akcje na cudzy rachunek celem ich

dalszej odsprzeday,

5) nabycia akcji w celu ich umorzenia,

6) nabycia w peni pokrytych akcji w drodze egzekucji celem zaspokojenia roszcze spki, ktrych nie mona

zaspokoi w inny sposb z majtku akcjonariusza,

7) nabycia w peni pokrytych akcji nieodpatnie,

8) nabycia na podstawie i w granicach upowanienia udzielonego przez walne zgromadzenie; upowanienie

powinno okrela warunki nabycia, w tym maksymaln liczb akcji do nabycia, okres upowanienia, ktry nie

moe przekracza piciu lat, oraz maksymaln i minimaln wysoko zapaty za nabywane akcje, jeeli nabycie

nastpuje odpatnie,

9) nabycia akcji w innych przypadkach przewidzianych w ustawie. 60

M. Mazgaj, Przejcie spki dominujcej przez jej zalen spk z o.o., Przegld Prawa Handlowego,

padziernik 2011, s. 43. 61

artyku 363 kodeksu spek handlowych:

4 Akcje nabyte z naruszeniem przepisw art. 362 1 lub 2 powinny by zbyte w terminie roku od dnia ich

nabycia przez spk. W pozostaych przypadkach ta cz akcji wasnych spki nabytych na podstawie

przepisw art. 362 1 pkt 3, 4 i 6 oraz przepisw majcych na celu ochron akcjonariuszy mniejszociowych,

ktra przekracza 10 % kapitau zakadowego spki, powinna by zbyta w terminie dwch lat od dnia nabycia.

30

czeniu zaoenia: wyda akcje wyemitowane w zwizku z podwyszeniem kapitau

zakadowego (gdy zostanie przyjte, e nie jest to przypadek poczenia, o ktrym mowa w

art. 515 1 kodeksu spek handlowych) albo wyda akcjonariuszom spki przejmowanej

akcje wasne nabyte w zwizku dokonanym poczeniem (oczywicie w przypadku przyjcia,

e zachodzi tu przesanka nie podwyszania kapitau zakadowego spki przejmujcej, o

ktrym mowa w art. 515 1 kodeksu spek handlowych).62

Omwiony przykad stanowi

potwierdzenie tezy, e zasad przy czeniu spek jest przejcie danego prawa lub obowizku

ze spki przejmowanej na przejmujc, a ewentualne odstpstwa od tej zasady naley

traktowa jako jej wyjtki i wykada cile.

Rwnie na podstawie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, na skutek dokonania

przeksztacenia przedsibiorstwa pastwowego w spk, spka wstpuje we wszystkie

stosunki prawne, ktrych podmiotem byo przedsibiorstwo pastwowe, bez wzgldu na

charakter prawny tych stosunkw. Przypadek ten, cho jest przypadkiem kontynuacji

stosunkw prawnych przez spk bdc now form prawn przedsibiorstwa pastwowego

obrazuje podejcie ustawodawcy do szerokorozumianego nastpstwa prawnego. Naley wic

przyj, e odnonie do stosunkw cywilnoprawnych nie dochodzi do zmiany podmiotu

zobowizanego i uprawnionego z przedsibiorstwa pastwowego na spk powsta w

wyniku komercjalizacji lecz do kontynuacji tych stosunkw prawnych. Rwnie w zakresie

ukadu zbiorowego pracy obowizujcego w przedsibiorstwie pastwowym, spka

pozostaje wzgldem pracownikw i byych pracownikw przedsibiorstwa podmiotem

obowizkw wynikajcych z ukadu zbiorowego pracy obowizujcego w przedsibiorstwie.

Wi one spk jednake jako warunki indywidualnych umw o prac, ustalone w drodze

5 Jeeli akcje wasne nie zostay zbyte w terminach okrelonych w 3 lub 4, zarzd dokona ich niezwocznego

umorzenia bez zwoywania walnego zgromadzenia. Przepis art. 359 7 stosuje si odpowiednio. 62

Przedstawiony problem sprowadza si w rzeczywistoci do wykadni sformuowania zawartego w art. 515 1

kodeksu spek handlowych: () jeeli spka przejmujca ma () udziay lub akcje nabyte lub objte zgodnie

z przepisami art. 200 lub art. 362 (). Dostpne jest jedno orzeczenie, w ktrym zakwestionowano: ()

rezygnacj z czciowego podwyszenia kapitau zakadowego spki akcyjnej z uwagi na nabycie w wyniku tej

procedury (poczenia odwrotnego) akcji wasnych tej spki. (postanowienie Sdu Okrgowego w Kaliszu z

dnia 15 grudnia 2009 r., sygnatura akt: VI GA 71/09 Glosa z 2012 r. Nr 2 s. 82). Pogld ten doczeka si

krytycznej glosy Jdrzeja Jerzmanowskiego, ktry wskaza, e art. 515 1 kodeksu spek handlowych wymaga

funkcjonalnej wykadni, dokonywanej z uwzgldnieniem art. 200 i art. 362 kodeksu spek handlowych, a nie

jest podane, aby w sytuacji gdy istnieje moliwo wydania wsplnikom spki przejmowanej, akcji wasnych

spki przejmujcej, nabywanych przez ni w chwili poczenia, dokonywane byo podwyszenie kapitau

zakadowego tej ostatniej o rwnowarto akcji wasnych (J. Jerzmanowski glosa do postanowienia Sdu

Okrgowego w Kaliszu z dnia 15 grudnia 2009 r., sygnatura akt: VI GA 71/09 Glosa z 2012 r. Nr 2 s. 82-87). Ze

wskazanych w zdaniu poprzedzajcym wzgldw naley odrzuci pogld zaprezentowany przez Sd Okrgowy

w Kaliszu .

http://lex.online.wolterskluwer.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.109300:part=a200&full=1http://lex.online.wolterskluwer.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.109300:part=a362&full=1

31

zawarcia ukadu przez przeksztacone przedsibiorstwo. Spka jest zwizana tymi

obowizkami i przejmuje take obowizek wiadcze w naturze, jeeli stanowi one form

wynagrodzenia zwizanego ze stosunkiem pracy.63

Na koniec naley jeszcze przypomnie o dwch ostatnich przypadkach sukcesji

uniwersalnej, przewidzianych w ustawie o dziaalnoci leczniczej i w ustawie o funduszach

inwestycyjnych.

W pierwszym przypadku- w ustawie o dziaalnoci leczniczej, w przywoanym ju

wczeniej art. 67 ust. 3 i 4, jest mowa o wstpieniu podmiotu przejmujcego we wszystkie

stosunki prawne, bez wzgldu na charakter prawny tych stosunkw. Przywoane

postanowienia s analogiczne do postanowie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji. Z tego

wzgldu mona stwierdzi, e zasada sukcesji stanowiona przez ustaw o dziaalnoci

leczniczej nie zostaa niczym ograniczona.

W ustawie o funduszach inwestycyjnych jest mowa jedynie o prawach i obowizkach

(art. 208e ust. 1 i 208z ust. 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych64

). Mona jednak

sformuowa tez, e i w tym przypadku zachodzi sukcesja praw i obowizkw

cywilnoprawnych (a take publicznoprawnych) przynalenych do poprzednika. Ot w

kadym z przywoanych przypadkw z zakresu przedmiotowego sukcesji wyczone zostao

przejcie zezwole i zgd udzielonych funduszowi w zawizku z prowadzon dziaalnoci, a

to w zwizku z wyranym stwierdzeniem art. 205 ust. 2 omawianej ustawy o wyganiciu

tych decyzji w dniu wykrelenia funduszu przejmowanego.65

Skoro wic zosta przewidziany

wyjtek od wstpienia w prawa i obowizki funduszu przejmowanego, to naley

interpretowa go cile, zgodnie z zasad exceptiones non sunt extendae. Logiczn

konsekwencj zastrzeenia wskazanego w zdaniu poprzedzajcym wyjtku jest przyjcie, e

zasad przy omwionych w niniejszej pracy czenia funduszy inwestycyjnych jest

63

uchwaa Sdu Najwyszego z dnia 2 czerwca 1995 r., I PZP 16/95, Orzecznictwo Sdu Najwyszego z 1995,

nr 21 poz. 261. 64

() fundusz przejmujcy wstpuje w prawa i obowizki funduszu przejmowanego, z zastrzeeniem art. 205

ust. 2 () 65

artyku 205 ustawy o funduszach inwestycyjnych:

1. W wyniku poczenia fundusz przejmowany bdcy funduszem krajowym podlega wykreleniu z rejestru

funduszy inwestycyjnych.

2. W dniu wykrelenia funduszu przejmowanego z rejestru funduszy inwestycyjnych wygasaj zezwolenia i zgody

udzielone funduszowi w zwizku z prowadzon dziaalnoci.

3. Fundusz inwestycyjny z wydzielonymi subfunduszami jest obowizany dokona zmiany statutu funduszu w

przedmiocie wykrelenia subfunduszu przejmowanego.

http://n36.lex.pl/WKPLOnline/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=OrzeczSad.12041:ver=0&full=1

32

wystpowanie sukcesji uniwersalnej wszelkich praw i obowizkw przynalenych

funduszowi przejmowanemu.

Z powyszych rozwaa wynika, e sukcesja uniwersalna prywatnoprawna jest

instytucj, ktra wystpuje tylko w przypadku gdy zostanie wprowadzona przez ustawodawc

przy okrelonym zdarzeniu prawnym. W odniesieniu jednak do zdarzenia prawnego, przy

wystpieniu ktrego sukcesja uniwersalna prywatnoprawna zostaa przewidziana, instytucj t

naley traktowa jako zasad. Ograniczenia sukcesji uniwersalnej prywatnoprawnej naley

wic traktowa jako wyjtki, ktre ustawodawca musi ustanowi wprost w ustawie. W

przypadku braku ograniczenia sukcesji w przepisach odnoszcych si do danego zdarzenia

prawnego zasadnym jest wniosek, e do sukcesji dochodzi bezwarunkowo i jej zakresem

przedmiotowym objte s wszelkie prawa i obowizki cywilnoprawne przynalene do

poprzednika prawnego. Mona sformuowa jeden wyjtek w odniesieniu do zakresu

przedmiotowego sukcesji wystpujcej przy transformacjach kapitaowych sukcesja nie

obejmuje tych elementw ktre maj dla danej jednostki znaczenie ustrojowe, konstytutywne,

a take cile zwizanych z danym rodzajem jednostki organizacyjnej.

33

IV. Rys historyczny sukcesji uniwersalnej publicznoprawnej

Celem dokadnego przeanalizowania, opisania i wycignicia waciwych wnioskw

odnoszcych si do przyjtych przez prawo przypadkw sukcesji konieczne jest, w pierwszej

kolejnoci, przeledzenie jak ta instytucja ksztatowaa si w przeszoci, a nastpnie przejcie

do analizy jej ksztatu w chwili obecnej.

Przed przystpieniem do gwnego przedmiotu niniejszego rozdziau warto wyjani

przyczyn wprowadzania przy transformacjach kapitaowych spek nastpstwa prawnego po

zmianie ustrojowej w Rzeczypospolitej Polskiej. Wczeniej problematyka nastpstwa

prawnego, a w latach 1945 1989 w szczeglnoci w zakresie praw i obowizkw

publicznych, nie bya przedmiotem szerokiego zainteresowania doktryny czy orzecznictwa, a

to ze wzgldu na powszechnie panujcy pogld przyjmujcy tosamo interesu jednostki i

interesu publicznego.66

Pierwszym aktem prawnym, w ktrym w latach 90-tych XX wieku

wprowadzono nastpstwo prawne bya ustawa o prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych.

Uzasadnieniem dla uchwalenia ustawy o prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych bya

konieczno przeprowadzenia radykalnych reform, w tym przede wszystkim dokonanie zmian

w strukturze wasnoci, a take przestawienie gospodarki na system gospodarki rynkowej

(ktrej podstaw jest prawo wasnoci, poday i popytu). Realizacja tych reform miaa

nastpi, midzy innymi, przez dokonanie przeksztace wasnociowych, przede wszystkim

w sektorze wasnoci pastwowej, ktrej zmniejszenie udziau w gospodarce i zastpienie

szeroko rozumian wasnoci prywatn wynikao z przesanek ekonomicznych. Rozwizania

prawne zawarte w ustawie o prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych miay na celu

stworzenie podstaw prawnych umoliwiajcych realizacj procesu prywatyzacji

przedsibiorstw pastwowych, a podstawowym celem ekonomicznym byo doprowadzenie do

wzrostu efektywnoci gospodarowania (co miao nastpi midzy innymi przez:

demonopolizacj, restrukturyzacj, podbudzanie motywacji pracowniczych w drodze

powizana kapitau z prac, tworzenie systemu wzajemnej konkurencji). W zakresie przemian

wasnociowych w obszarze wasnoci pastwowej rozwizania zawarte w ustawie o

prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych miay doprowadzi do restrukturyzacji i

prywatyzacji istniejcych przedsibiorstw pastwowych, wzrostu liczby maych i rednich

66

H. Walczak-Zaremba, Sukcesja uprawnie i obowizkw publicznoprawnych w zwizku z restrukturyzacj

przedsibiorcw w wietle prawa geologicznego i grniczego, Ochrona rodowiska Przegld z 2003 nr 2 s. 25.

34

firm prywatnych, stworzy moliwo pozyskania kapitau zagranicznego wraz z transferem

nowych technologii i skutecznych metod zarzdzania.

Odnonie do przeksztacenia przedsibiorstwa pastwowego z uzasadnienia projektu

do ustawy o prywatyzacji przedsibiorstw pastwowych wynika, e poprzez wprowadzenie

tej instytucji zamierzano zastpi sporn i wysoce niedoskona instytucj likwidacji

przedsibiorstwa pastwowego w celu utworzenia spki okrelonej w ustawie o

przedsibiorstwach pastwowych i rozporzdzeniu w sprawie wykonywania przepisw

ustawy o przedsibiorstwach pastwowych. Przy przeksztaceniu przedsibiorstwa

pastwowego nie dopuszczono do wyczenia czci jego majtku i pozostawienia go przy

Skarbie Pastwa. Cao majtku przedsibiorstwa pastwowego miaa stawa si majtkiem

spki (ze wzgldu natomiast na to, e pojcie majtku obejmuje aktywa i pasywa spka

moga wstpi w og praw i obowizkw przeksztacanego przedsibiorstwa pastwowego

bez jakiegokolwiek zagroenia dla interesw wierzycieli przedsibiorstwa). Co wicej,

zgodnie z treci uzasadnienia do omawianej ustawy, przeksztacenie przedsibiorstwa

pastwowego w spk nie miao by zawizaniem nowej osoby prawnej lecz jej

transformacj. Dodatkowo zaznaczono, e zasadniczo polskie prawo administracyjne nie zna

sukcesji uprawnie i obowizkw wynikajcych z decyzji administracyjnych, jednake ze

wzgldu na to, e przedsibiorstwo pastwowe moe by ich adresatem (chodzio

przykadowo o koncesje, pozwolenia wodno prawne itd.) przeksztacenie nie powinno

stwarza koniecznoci wydawania nowych decyzji.67

1. Usta